ქ. ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის...

ქ. ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის რეკონსტრუქცია -ფაზა 3

ქვე-პროექტის ბუნებრივ და სოციალურ გარემოზეზემოქმედების სკრინინგი და გარემოზე ზემოქმედების

მიმოხილვა

რეგიონალური განვითარების მეორე პროექტიფინანსდება მსოფლიო ბანკის მიერ

სექტემბერი, 2016

2

გარემოსდაცვითი სკრინინგი და კლასიფიკაცია

ქვე-პროექტი ითვალისწინებს ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის შენობისრეკონსტრუქციას, კერძოდ, ძველი მუზეუმის ნაგებობის დემონტაჟს და ახალი,თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტების შესაბამისი, ნაგებობის აშენებას.

ვანის არქეოლოგიური მუზეუმი აშენდა XX საუკუნის 80-იან წლებში. დღეისათვისძველი შენობა სავალალო მდგომარეობაშია. მუზეუმის რეკონსტრუქციისთავდაპირველი პროექტით გათვალისწინებული იყო არსებული შენობისრეაბილიტაცია და ახალი სივრცის მიშენება, რაც დაიწყო 2012 წელს. თუმცაგანხორციელებული კვლევის შედეგების საფუძველზე გადაწყდა მუზეუმის ძველინაგებობის დემონტაჟი და ახალი, თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტების შესაბამისინაგებობის აშენება.

ქვე-პროექტის ფარგლებში გათვალისწინებულია მინაშენის დასრულება მუზეუმისახალი შენობის მშენებლობასთან ერთად.

მუზეუმის ნაკვეთის მთლიანი ფართი შეადგენს 5327 მ2-ს, მუზეუმის შენობის ფართიახალ მოშენებასთან ერთად იქნება 1010,02 მ2.

ქვე-პროექტის ფარგლებში განხორციელდება შემდეგი სამუშაოები:- მუზეუმის არსებული ძველი შენობის სრული დემონტაჟი;- ახალი ოთხსართულიანი კარკასული ნაგებობის მშენებლობა საერთო

ფართობით 3242,28 მ2, სადაც გაერთიანებულია ახალი მინაშენის დამატებითიფართი. ძველი შენობის სრული ფართობი იყო 1435 მ2. ახალი ნაგებობა იმეორებსძველი შენობის კონფიგურაციას, თუმცა, საგამოფენო სივრცის სრულყოფისმიზნით, ახალი შენობა ძველზე 1 მეტრით მაღალი იქნება; ახალ შენობაშიმუზეუმს დაემატება საგანმანათლებლო სივრცე, ლაბორატორიები და საფონდოზონები, გაიზრდება საგამოფენო სივრცე, დაემატება სამუზეუმო სატრანზიტოზონა, მოეწყობა სამუზეუმო მაღაზია და კაფე. მუზეუმი დაყოფილი იქნებაშემდეგ სივრცეებად: საგამოფენო სივრცე - 600.00 მ2; დროებითი საგამოფენოსივრცე - 83.84 მ2; საფონდო სივრცე - 180 მ2; კვლევითი ლაბორატორია - 30 მ2;საზოგადოებრივი სივრცე - 826 მ2; აუდიტორია - 170 მ2; საგანმანათლებლოზონა/ბიბლიოთეკა - 115 მ2; საოფისე სივრცე - 243 მ2; სამზარეულო - 76.72 მ2;მუზეუმის მაღაზია - 76 მ2; ტექნიკური სათავსოები - 555.47 მ2; ტერასები/აივნები- 286,25მ2. მუზეუმის შენობის ფასადი მოპირკეთდება ხელოვნურიმინაბოჭკოვანი რკინაბეტობის ფილებით. მოეწყობა ახალი, ნახევრადგამჭირვალე ფასადი მთავარ შესასვლელთან. შენობა გადაიხურებამოთუთიებული თუნუქით. შენობის ნულოვან სართულზე განთავსდება:საინფორმაციო დახლი, სველი წერტილები, გასახდელი, გარე კაფეს ტერასა,მუზეუმის მაღაზია, ორი კიბის უჯრედი და შემინული ლიფტი, დროებითი და

3

მუდმივი საგამოფენო სივრცეები; მეორე სართულზე განთავსდება სამისაგამოფენო დარბაზი; მინუს ერთ ნიშნულზე კაფე, მუზეუმის აუდიტორია,საგანმანათლებლო ზონა და ბიბლიოთეკა, საოფისე სივრცე. მინუს 2 ნიშნულზე- საოფისე სივრცე თანამშრომლებისათვის, დაცვის სამსახურის ოთახი,ლაბორატორია, არქეოლოგიური გათხრებიდან არტიფაქტების მისაღებისივრცე. პლიუს 2 ნიშნული (სხვენი) არის ტექნიკური სათავსო, სადაცგანთავსდება გათბობა-გაგრილების და ვენტილაციის დანადგარები.უნარშეზღუდული პირთათვის მოეწყობა სპეციალური პანდუსები, ლიფტი,სველი წერტილები. პანდუსები უნარშეზღუდული პირებისათვის მისდევსკიბის კასკადს.

- მუზეუმის ეზოს კეთილმოწყობა, რაც მოიცავს ტერასების, კიბეებისა დაპანდუსების, ასევე ავტოსადგომების მოწყობას თანამშრომლებისათვის (6სადგომი) და ვიზიტორებისათვის (3 ავტობუსი, 28 მსუბუქი ავტომანქანა, 2ადგილი უნარშეზღუდული პირებისათვის);

- ახალი ელექტროჯიხურის მოწყობა ეზოს ტერიტორიაზე;- შენობის უსაფრთხოების, განათების, ვენტილაციის, გათბობის, სატელეფონო

ხაზებისა და კომპიუტერული ქსელების, Wi-Fi, ხანძარსაწინააღმდეგოსიგნალიზაციის სისტემების მოწყობა. შენობა გათბება ელექტროენერგიით.

- წყალმომარაგება-კანალიზაციის სისტემების მოწყობა. მუზეუმის შენობისათვისწყლის მიწოდება მოხდება ქ. ვანის წყალსადენის ქსელიდან. წყალსადენისმუნიციპალურ ქსელზე მოეწყობა სატუმბი სადგური, რომელიც წყალსმიაწოდებს 50 მ3 მოცულობის რეზერვუარს. სატუმბი სადგურიდანრეზერვუარამდე წყლის მილი მიუყვება ვახტანგ გორგასლის ქუჩას.რეზერვუარი განთავსდება ძველი ამორტიზირებული რეზერვუარის ადგილას,რომელიც მდებარეობს არქეოლოგიურ უბანზე. რეზერვუარიდან წყალითვითდენითი მილით, რომელიც კვეთს არქეოლოგიურ უბანს და შემდეგმიუყვება ქუჩას, წყალი მიეწოდება მუზეუმს. საკანალიზაციო წყლებისგაწმენდის მიზნით ქვე-პროექტი ითვალისწინებს ორი ბიოლოგიურიგამწმენდი ნაგებობის მოწყობას, თითოეული 6 მ3/დღე-ღამეში მოცულობის.გაწმენდის შემდგომ საკანალიზაციო წყლების ჩადინება მოხდება მდ. ჭიშურაში.საკანალიზაციო მილი მუზეუმიდან მიუყვება ვახტანგ გორგასლის ქუჩას დამიუერთდება ქუჩის ბოლოს განთავსებულ გამწმენდ ნაგებობებს.

(ა) ზეგავლენის დადგენა

აქვს თუ არა ქვე-პროექტს საგრძნობიზეგავლენა გარემოზე?

ქვე-პროექტს აქვს მცირე უარყოფითი ზემოქმედებაბუნებრივ გარემოზე და სავარაუდოდ მას ექნებაგრძელვადიანი დადებითი ზეგავლენა ბუნებრივ დასოციალურ გარემოზე.

4

რაში მდგომარეობს ქვე-პროექტისმნიშვნელოვანი დადებითი დაუარყოფითი ზეგავლენა გარემოზე?

მოსალოდნელია, რომ ქვე-პროექტს ექნება დადებითიგრძელვადიანი ზეგავლენა ბუნებრივ და სოციალურგარემოზე, ვინაიდან ის უზრუნველყოფს მაღალისტანდარტის, მულტიფუნქციური მუზეუმისრეაბილიტაციას კულტურული მემკვიდრეობისადგილის მიმდებარედ და გაზრდის მის ტურისტულმიმზიდველობას. ტურისტების გაზრდილ ნაკადსექნება დადებითი სოციალური ზეგავლენა დასაქმებისშესაძლებლობების გაზრდის თვალსაზრისით.

ვანის მუზეუმის რეაბილიტაცია გააუმჯობესებსტურისტული მომსახურების ინფრასტრუქტურას დაწვლილს შეიტანს იმერეთის რეგიონში ტურიზმზედაფუძნებული ეკონომიკის და კულტურულიმემკვიდრეობის სფეროს განვითარებაში.

მოსალოდნელი უარყოფითი ზეგავლენა ბუნებრივ დასოციალურ გარემოზე მოსალოდნელია, რომ იქნებამოკლევადიანი: სარეაბილიტაციო და სამშენებლოსამუშაოების შედეგად მოსალოდნელია რომგაიზრდება მტვერის და გამონაბოლქვის ემისიებისამშენებლო მექანიზმების და ტრანსპორტისოპერირების გამო, გაიზრდება ხმაურისა და ვიბრაციისდონე ფონურთან შედარებით, მოსალოდნელიასხვადასხვა ტიპის სამშენებლო ნარჩენების წარმოქმნა,ასევე, ტრანსპორტის მოძრაობის შეფერხებები.

ვინაიდან ქვე-პროექტი ხორციელდება კულტურულიმემკვიდრეობის ძეგლის უშუალო სიახლოვეს, დიდიაშემთხვევითი არქეოლოგიური ობიექტებისგამოვლენის ალბათობა მიწის სამუშაოების დროს.

მუზეუმის ექსპონატების უსაფრთხო დროებითგანთავსებასთან დაკავშირებული რისკები არისმინიმალური, ვინაიდან, ვანის არქეოლოგიურიმუზეუმის ექსპონატები, მუზეუმის რეკონსტრუქციისდაწყებამდე, 2012 წელს განთავსებული იქნა დროებითსაცავებში. კერძოდ: ძვირფასი ლითონების, ბრინჯაოს,მინისა და ქვის არტეფაქტები გადატანილი იქნათბილისში, ს. ჯანაშიას სახელობის მუზეუმისძვირფასი ლითონების საცავში, ხოლო ნაწილიდაცულია ოთარ ლორთქიფანიძის არქეოლოგიისცენტრის ქიმიურ-სარესტავრაციო ლაბორატორიაში.ძირითადი მასალა განთავსებულია ვანისარქეოლოგიური ექსპედიციის ბაზაზე, ე.წ. დროებითსაცავში, რომელიც აღჭურვილია შესაბამისად.საქართველოს ეროვნული მუზეუმის გენერალური

5

დირექტორის წერილის (#01/08-1359, 18.09.2015)შესაბამისად ექსპონატების შენახვის მდგომარეობადამაკმაყოფილებელია (იხ. დანართი).

მუზეუმის საგამოფენო დარბაზსა და ჰოლში დარჩაქვის არქიტექტურული დეტალები დარესტავრირებული ქვევრები, რომლებიც შეფუთულია,დაზიანების თავიდან აცილების მიზნით. აღნიშნულიექსპონატები დროებით განთავსდება კერძო პირისკუთვნილ შენობაში მუზეუმის მიმდებარეტერიტორიაზე (იხ. დანართი 5. საქართველოსეროვნულ მუზეუმსა და შენობის მფლობელს შორისგაფორმებული ხელშეკრულების ასლი).

ქვე-პროექტის განხორციელების შემდეგ, ტურისტულინაკადის ზრდამ შეიძლება გამოიწვიოს არაპირდაპირიუარყოფითი ზეგავლენა გარემოზე, როგორიცაანარჩენების წარმოქმნის ზრდა, ვანდალიზმის რისკი დასხვა.

შესაძლოა ქვე-პროექტს ქონდესრაიმე მნიშვნელოვანი ზეგავლენაადგილობრივ თემებზე ან სხვაზემოქმედების ქვეშ მყოფადამიანებზე?

წყლის შემავალი და გამომავალი მილების მცირემონაკვეთი განთავსებული იქნება სახელმწიფოკუთვნილებაში არსებულ მიწის ნაკვეთზე, რომლითაცამჟამად სარგებლოს კერძო პირი, რაზეც, აღნიშნულიპირი არის თანახმა. მუნიციპალური განვითარებისფონდის წარმომადგენლები შეხვდნენ აღნიშნულ პირს,რომლის თანხმობა გაფორმდა წერილობით დადადასტურდა ნოტარიუსის მიერ (იხ. დანართი 7).კერძო პირის ქონება სამშენებლო სამუშაოებისშედეგად არ დაზიანდება, შესაბამისად არ მოხდებამისთვის საკომპენსაციო თანხის გადახდა.

ქვე-პროექტის განხორციელების შედეგადგაუმჯობესდება არქეოლოგიურ უბანზე მცხოვრებიმოსახლეობისათვის სასმელი წყლით მომარაგება,ვინაიდან მათთვის წყლის მიწოდება მოხდებამუზეუმის წყალმომარაგების ქსელიდან.

ქვე-პროექტის გრძელვადიანი სოციალურიზემოქმედება იქნება დადებითი (ადგილობრივიმოსახლეობის საცხოვრებელი პირობებისგაუმჯობესება და ტურისტული ნაკადის ზრდა).მუზეუმის ახალი, კომფორტული შენობამნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს მუზეუმისთანამშრომლების (14 პირი) სამუშაო პირობებს, ასევეუზრუნველყოფს ტურისტებისა და ადგილობრივიმოსახლეობის პირობების გაუმჯობესებას.

6

ამჟამად პერსონალისათვის შენარჩუნებულია სამუშაოადგილები და მათ ხელფასს უხდის საქართველოსეროვნული მუზეუმი. ქვე-პროექტს არ ექნებაზეგავლენა მუზეუმის თანამშრომლებისშემოსავლებზე, ვინაიდან ხელფასების გაცემა მოხდებაშეუფერხებლად ეროვნული მუზეუმის მიერ(შესაბამისი წერილი თანდართულია, დანართი 6).

მნიშვნელოვანი სოციალური ზეგავლენა, როგორიცააადგილობრივი დემოგრაფიული სტრუქტურისცვლილება, ჩამოსახლება, მეორადი განვითარება ანდაავადებების რისკის გაზრდა მოსალოდნელი არარის.

ბუნებრივ გარემოზე უარყოფითი ზეგავლენა,რომელიც აღწერილია ზემოთ, იქნება მოკლევადიანიდა შემოფარგლული ქვე-პროექტის განხორციელებისადგილით.

(ბ) შემამასუბუქებელი ზომები

განხილული იქნა თუა რაპროექტირებისას ქვე-პროექტისალტერნატივები?

მუზეუმის რეკონსტრუქციის თავდაპირველიპროექტით გათვალისწინებული იყო არსებულიშენობის რეაბილიტაცია. თუმცა, 2014 წელსგანხორციელებული კვლევების საფუძველზეგადაწყდა არსებული შენობის დემონტაჟი და ახლისაშენება. მუზეუმის ახალი შენობა დაპროექტდათანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტებისგათვალისწინებით.ახალი პროექტით გათვალისწინებულიასაგანმანათლებლო სივრცის, ლაბორატორიების დასაფონდო ზონების მოწყობა, საგამოფენო სივრცეგაფართოვდება; ქრონოლოგიურად დალაგდებასაგამოფენო სივრცე, დაემატება სამუზეუმოსატრანზიტო ზონა, რაც მუზეუმს უქმნის წინაპირობასდროებითი გამოფენებისათვის მიიღოს სხვამუზეუმების კოლექციები. მოეწყობა სამუზეუმომაღაზია და კაფე. ვიზიტორებისაგან შემოსული თანხაგაზრდის მუზეუმის ეკონომიკურ ეფექტს.

7

რა შემარბილებელი ღონისძიებებიაგანსაზღვრული?

სარეაბილიტაციო და სამშენებლო სამუშაოებისშედეგად მოსალოდნელი უარყოფითი ზეგავლენაშესაძლოა მარტივად შემსუბუქდეს შემდეგიღონისძიებების გატარებით: სამშენებლო ადგილისშემოსაზღვრა და შესაბამისი გამაფრთხილებელინიშნების განთავსება პერიმეტრზე, სამშენებლოტექნიკის მოძრაობის მართვა, სამშენებლო ნარჩენებისშესაბამისი მართვა და მუდმივი მონიტორინგი, მანქანადანადგარების გამართული მუშაობისუზრუნველყოფა, სამუშაოების განხორციელებისათვისნაკლებად სენსიტიური პერიოდის (დღის საათები)შერჩევა. საჭიროებისამებრ, მოსახლეობისათვისშესაბამისი განმარტებების მიცემა.

ვანის მუნიციპალიტეტის გამგეობის მიერგამოყოფილი იქნა ადგილი სადემონტაჟო სამუშაოებისშედეგად წარმოქმნილი ინერტული ნარჩენებისა დაჭარბი გრუნტის განთავსებისათვის სოფელ ამაღლებისტერიტორიაზე (11 კმ-ში ქვე-პროექტისგანხორციელების ადგილიდან). ვანისმუნიციპალიტეტის გამგეობის შესაბამისი წერილითანდართულია.

მიწის სამუშაოების დროს არქეოლოგიური ობიექტისგამოვლენის შემთხვევაში, კონტრაქტორმადაუყონებლივ უნდა შეწყვიტოს სამუშაოები დამიაწოდოს ინფორმაცია მუნიციპალური განვითარებისფონდს, რომელიც, თავის მხრივ, დაუყონებლივაწვდის ინფორმაციას კულტურისა და ძეგლთა დაცვისსამინისტროს. სამუშაოების განახლება შესაძლებელიიქნება მხოლოდ კულტურისა და ძეგლთა დაცვისსამინისტროდან წერილობითი თანხმობის მიღებისშემდგომ.

წყლის რეზერვუარის განთავსების ადგილი (121 მ2)იქნება შემოღობილი მუზეუმისათვის უსაფრთხოსასმელი წყლის მიწოდების უზრუნველყოფისმიზნით.

მუზეუმის შენობიდან საკანალიზაციო წყლებითმდინარის დაბინძურების თავიდან აცილების მიზნით

8

მოეწყობა საკანალიზაციო წყლების ბიოლოგიურიგამწმენდი ნაგებობა და მოხდება მისი შესაბამისიექსპლუატაცია.

წინა მსგავსი ქვე-პროექტებისგანხორციელებიდან მიღებული რაგამოცდილება იქნაგათვალისწინებულიპროექტირებისას?

ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის თავდაპირველპროექტში შეტანილი იქნა მნიშნელოვანი ცვლილებებისაინჟინრო უსაფრთხოებისა და კონსტრუქციულიმდგრადობის თვალსაზრისით.

ქვე-პროექტით გათვალისწინებულია სანიაღვრე წყლისგადაყვანისა და დრენაჟის სისტემების, ასევესახურავიდან წყლის გადამყვანი სისტემის მოწყობა,რაც ხელს შეუწყობს მუზეუმის შენობის და ეზოსმოვლა-შენარჩუნებას. დახრილ სახურავზე თოვლისდამჭერების მოწყობა ხელს შეუწყობს პერსონალისა დავიზიტორების უსაფრთხოებას. ქვე-პროექტიითვალისწინებს ხანძარქრობის სისტემას, ასევედამუშავებულია საევაკუაციო გეგმა.

ქვე-პროექტით გათვალისწინებულიაუნარშეზღუდულ პირთათვის დამოუკიდებელიგადაადგილების შესაძლებლობების შექმნა - მოეწყობასპეციალური პანდუსები, ლიფტი, სველი წერილები,ასევე გათვალისწინებულია საევაკუაციო მოძრაობისდამოუკიდებელი გადაადგილების უსაფრთხო სქემაშენობის ყველა სართულიდან და სივრციდან.

იყვნენ თუ არა ჩართულნიდაინტერესებული თემები? ქვე-პროექტის პროექტირებისასსათანადოდ მოხდა თუ არა მათიინტერესებისა და ცოდნისგათვალისწინება?

ქვე-პროექტის გარემოზე ზემოქმედების მიმოხილვისანგარიში განხილული იქნება ადგილობრივმოსახლეობასთან საკონსულტაციო შეხვედრაზე,რომელიც ჩატარდა 2015 წლის 10 მაისს. შეხვედრისოქმი თანდართულია.ადგილობრივ მოსახლეობასთან დამატებითისაკონსულტაციო შეხვედრა ჩატარდა 2016 წლის 8აგვისტოს, რომლის ოქმიც, ასევე, თან ერთვისდოკუმენტს.

9

D) კატეგორიზაცია და დასკვნა

სკრინინგის შედეგებზე დაყრდნობით,

ქვე-პროექტი კლასიფიცირდა, როგორც გარემოსდაცვითი კატეგორია:

A

B

C

გარემოსდაცვითი სკრინინგის დასკვნა:

1. ქვე-პროექტი უარყოფილია2. ქვე-პროექტი მიღებულია

რისკების შეფასების საფუძველზე, ქვე-პროექტი საჭიროებს:

1. გარემოსდაცვითი ღონისძიებების საკონტროლო სიის შევსებას მცირესამშენებლო და სარეაბილიტაციო სამუშაოებისათვის

2. გარემოზე ზემოქმედების მიმოხილვას, გარემოსდაცვითიღონისძიებების გეგმის შემუშავების ჩათვლით

10

სოციალური სკრინინგი

ინფორმაცია სოციალური ზემოქმედების სკრინინგისათვის კი ა რა

1 ინფორმაცია ქვეპროექტების ობიექტების მფლობელობის დაკუთვნილების სტატუსის შესახებ არის ხელმისაწვდომი დასარწმუნო? (სკრინინგი ვერ დასრულდება ზემოხსენებულისმოპოვებამდე)

2 გამოიწვევს თუ არა ქვე-პროექტის განხორციელებახელმისაწვდომობის შეზღუდვას სამეურნეო რესურსებზე,როგორიცაა მიწა, საძოვარი, წყალი, კომუნალური მომსახურება,საჯარო სივრცე ან სხვა რესურსებზე, რომლებზეც მოსახლეობაარის დამოკიდებული?

3 გამოიწვევს თუ არა ქვე-პროექტის განხორციელება ცალკეულიპირების ან ოჯახების განსახლებას ან მოითხოვს თუ არა მიწისნაკვეთის/ნაკვეთების (მუდმივ ან დროებით საჯარო ან კერძოსაკუთრებაში არსებულის) შესყიდვას?

4 გამოიწვევს თუ არა ქვე-პროექტის განხორციელება მოსავლის,ხეხილის და შინამეურნეობის ინფრასტრუქტურის (როგორიცაადამხმარე ნაგებობები, ღობე, არხი, ბეღელი, გარე საპირფარეშოები,სამზარეულო და ა.შ.) დროებით ან მუდმივ დანაკარგს?

თუ ზემოთ დასმულ ნებისმიერ კითხვაზე პასუხი არის „დიახ“ (გარდა პირველი კითხვისა)მაშინ უნდა ამოქმედდეს უსაფრთხოების პოლიტიკა OP/BP 4.12 არანებაყოფლობითიგანსახლება, ხოლო შემარბილებელი ღონისძიებები უნდა განხორციელდეს OP/BP 4.12 -ს დაგანსახლების პოლიტ-კის ჩარჩო დოკუმენტის მიხედვით.

კულტურული რესურსების უსაფრთხოების სკრინინგისინფორმაცია

დიახ არა

5 საჭიროებს თუ არა ქვე-პროექტის განხორციელება მიწისსამუშაოებს ისტორიული, არქეოლოგიური ანკულტურული მემკვიდრეობის ობიექტების სიახლოვეს?

თუ პასუხი მე-5 კითხვაზე არის „დიახ“ , მაშინ გამოყენებული უნდა იქნას მსოფლიო ბანკისუსაფრთხოების პოლიტიკა OP/BP 4.11P- ფიზიკური კულტურული რესურსები დაშემთხვევით აღმოჩენების განკარგვა უნდა განხორციელდეს OP/BP 4.11-ით და გარემოზეზემოქმედების მართვის ჩარჩო დოკუმენტით განსაზღვრული პროცედურების შესაბამისად.

ქვე-პროექტის განხორციელება არ საჭიროებს ახალი მიწის ნაკვეთის შეძენას.

მიწის ნაკვეთი, რომელზეც განთავსებულია ვანის არქეოლოგიური მუზეუმირეგისტრირებულია, როგორც სახელმწიფო საკუთრება ფართობით 5327 მ2, რომელიცუზუფრუქტით გადაცემულია სარგებლობისთვის საქართველოს ეროვნულიმუზეუმისათვის (იხილეთ თანდართული საკადასტრო ინფორმაცია). წყლის

11

რეზერვუარი განთავსდება არქეოლოგიურ უბანზე, რომელიც რეგისტრირებულია,როგორც სახელმწიფო საკუთრება დაუზუსტებელი ფართობით 85 000 მ2 დასარგებლობაში გადაცემულია საქართველოს ეროვნული მუზეუმისათვისუზუფრუქტით. ვანის არქეოლოგიური უბნის ტერიტორიაზე მდებარეობსადგილობრივი მოსახლეობის საცხოვრებელი სახლები ეზოებით. ქვე-პროექტისფარგლებში ყველა სამუშაო ხორციელდება სამოსახლოების საზღვრებს გარეთ (იხ.დანართი 8. სამოსახლოები ვანის არქეოლოგიურ უბანზე). ქვე-პროექტი არანაირიფორმით არ კვეთს და არ ექნება უარყოფითი ზეგავლენა არქეოლოგიურ უბანზემაცხოვრებლებზე. ამიტომ არ არის დაგეგმილი საკომპენსაციო ღონისძიებებისგანხორციელება. საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ოფიციალურ წერილში(დანართი 13) აღნიშნულია, რომ არასოდეს არ განიხილებოდა და არც ახლა განიხილებაარქეოლოგიურ უბანზე მცხოვრები მოსახლეობის იძულებითი განსახლების საკითხი.წყლის შემავალი და გამომავალი მილების მხოლოდ მცირე მონაკვეთი იქნებაგანთავსებული მიწის ნაკვეთზე, რომლითაც ამჟამად სარგებლობს კერძო პირი, რაზეცაღნიშნული პირი თანხმობა მიღებულია. კერძოდ, წყლის მილების მცირე მონაკვეთიგანთავსებულია იქნება ადგილობრივი მოსახლის ეზოში, რომელიც არ არისრეგისტრირებული, როგორც კერძო საკუთრება. მუნიციპალური განვითარების ფონდიშეხვდა მიწის ნაკვეთის მოსარგებლეს და მისგან მიიღო წერილობითი დანოტარიულად დამტკიცებული თანხმობა სამუშაოების განხორციელებაზე (დანართი7). სამუშაოების განხორციელებას არ ექნება ზეგავლენა მიწის ნაკვეთით მოსარგებლისშემოსავალზე. შესაბამისად, არ მოხდება კომპენსაციის გაცემა. თუ ქვე-პროექტისფარგლებში განხორციელებული სამუშაოების შედეგად დაზიანდება ცალკეულიპირების/ოჯახების საკუთრება, კონტრაქტორის პასუხისმგებლობა იქნებადაზიანებული ქონების აღდგენა, რასაც მუნიციპალური განვითარების ფონდი გაუწევსგანსაკუთრებულ ზედამხედველობას.

ქვე-პროექტის განხორციელების შედეგად გაუმჯობესდება წყლის მიწოდებაარქეოლოგიურ უბანზე მცხოვრებთათვის მუზეუმის წყალმომარაგების ქსელზე მათისაცხოვრებელი სახლების მიერთების გზით.

მიწის ნაკვეთები, რომელზეც განთავსდება სატუმბი სადგური და ჩამდინარე წყლებისგამწმენდი ნაგებობები (45მ2), რეგისტრირებულია, როგორც მუნიციპალურისაკუთრება.

12

გარემოზე ზემოქმედების მიმოხილვა და

გარემოსდაცვითი მართვის გეგმა

1. შესავალი

1.1 საფუძველისაქართველოს მთავრობამ 2010 წლის 25 ივნისს დაამტკიცა საქართველოს რეგიონულიგანვითარების 2010-2017 წწ. სახელმწიფო სტრატეგია (მთავრობის დადგენილება #172),რომელიც მომზადდა საქართველოს რეგიონული განვითარებისა დაინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ. სტრატეგიის მთავარი მიზანია ხელშემწყობიგარემოს შექმნა რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისთვის დაცხოვრების დონის ამაღლება. აღნიშნული მიზანი მიღწეული უნდა იქნესდაბალანსებული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებით, გაზრდილიკონკურენტულობით და რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონისგათანაბრებით.

იმერეთში არსებული ტურისტული და სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალის უკეთგამოყენებისათვის და შიდა სოციალურ-ეკონომიკური უთანასწორობისშესამცირებლად, საქართველოს მთავრობამ თხოვნით მიმართა მსოფლიო ბანკსიმერეთის რეგიონული განვითარებისათვის ფინანსური მხარდაჭერის თაობაზე.საქართველოს მთავრობისა და მსოფლიო ბანკის მიერ ერთობლივად მომზადდარეგიონული განვითარების მეორე პროექტი და მსოფლიო ბანკის მიერ გამოყოფილიიქნა სესხი მისი განხორციელებისათვის.

ვანის არქეოლოგიური ობიექტის რეაბილიტაციის ქვე-პროექტი არის რეგიონულიგანვითარების მეორე პროექტის ნაწილი, რომელიც მომზადდება, განიხილება,დამტკიცდება და განხორციელდება საქართველოს კანონმდებლობისა და მსოფლიობანკის პოლიტიკების შესაბამისად.

1.2 ინსტიტუციონალური სტრუქტურა

საქართველოს მუნიციპალური განვითარების ფონდი არის საჯარო სამართლისიურიდიული პირი, რომლის მიზანია ხელი შეუწყოს ადგილობრივითვითმმართველობის ორგანოების ინსტიტუციონალურ და ფინანსურშესაძლებლობათა გაძლიერებას, ადგილობრივ ინფრასტრუქტურასა დამომსახურებაში სახსრების ინვესტირებას, ადგილობრივი მოსახლეობის ძირითადიეკონომიკური და სოციალური მომსახურების მდგრად საფუძველზე გაუმჯობესებას.მუნიციპალური განვითარების ფონდი არის რეგიონული განვითარების მეორეპროექტის განმახორციელებელი ორგანიზაცია და პასუხისმგებელია მის ყოველდღიურმართვაზე, გარემოსდაცვითი და სოციალური უსაფრთხოების პოლიტიკისგანხორციელების ჩათვლით.

მუნიციპალური განვითარების ფონდი ამზადებს და მსოფლიო ბანკს წარუდგენსრეგიონული განვითარების პროექტის ფარგლებში ქვე-პროექტების შეფასებისანგარიშებს, რომელთაც თან ერთვის ქვე-პროექტის გარემოსდაცვითი და სოციალური

13

უსაფრთხოების დოკუმენტები, როგორიცაა გარემოზე ზემოქმედების მიმოხილვაგარემოსდაცვითი ღონისძიებების გეგმასთან ერთად ან გარემოსდაცვითიღონისძიებების გეგმა, რომელიც მომზადებულია მცირე სამშენებლო დასარეაბილიტაციო სამუშაოების გარემოსდაცვითი ღონისძიებების საკონტროლო სიისგამოყენებით, ასევე, საჭიროების შემთხვევაში, განსახლების სამოქმედო გეგმა.

საქართველოს ეროვნული მუზეუმი პასუხისმგებელია ობიექტის ექსპლუატაციასა დამოვლა-პატრონობაზე.

1.3 კანონმდებლობა და ნორმები

გარემოზე ზემოქმედების ნებართვის შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად (2008),ქვე-პროექტი არ საჭიროებს გარემოზე ზემოქმედების შეფასებას და გარემოზეზემოქმედების ნებართვას.

ქვე-პროექტი უნდა განხორციელდეს მსოფლიო ბანკის უსაფრთხოების შემდეგიდოკუმენტების შესაბამისად:

- გარემოზე ზემოქმედების შეფასების უსაფრთხოების პოლიტიკა (OP/BP 4.01)- ფიზიკური კულტურული რესურსების უსაფრთხოების პოლიტიკა (OP/BP 4.12)

აღნიშნული უსაფრთხოების პოლიტიკებისა და რეგიონული განვითარების მეორეპროექტის გარემოზე ზემოქმედების მართვის ჩარჩო დოკუმენტის შესაბამისად, ქვე-პროექტი კლასიფიცირდა B(+) კატეგორიად და საჭიროებს გარემოზე ზემოქმედებისმიმოხილვისა და გარემოსდაცვითი მართვის გეგმის მომზადებას.

2. ქვე-პროექტის აღწერა

ქვე-პროექტი ითვალისწინებს ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის შენობისრეკონსტრუქციას, კერძოდ, ძველი მუზეუმის ნაგებობის დემონტაჟს და ახალი,თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტების შესაბამისი, ნაგებობის აშენებას.

ვანის არქეოლოგიური მუზეუმი აშენდა XX საუკუნის 80-იან წლებში. დღეისათვისძველი შენობა სავალალო მდგომარეობაშია. მუზეუმის რეკონსტრუქციისთავდაპირველი პროექტით გათვალისწინებული იყო არსებული შენობისრეაბილიტაცია და ახალი სივრცის მიშენება, რაც დაიწყო 2012 წელს. თუმცაგანხორციელებული კვლევის შედეგების საფუძველზე გადაწყდა მუზეუმის ძველინაგებობის დემონტაჟი და ახალი, თანამედროვე სამუზეუმო სტანდარტების შესაბამისინაგებობის აშენება.

ქვე-პროექტის ფარგლებში გათვალისწინებულია მინაშენის დასრულება მუზეუმისახალი შენობის მშენებლობასთან ერთად.

მუზეუმის ნაკვეთის მთლიანი ფართი შეადგენს 5327 მ2-ს, მუზეუმის შენობის ფართიახალ მოშენებასთან ერთად იქნება 1010,02 მ2.

14

ქვე-პროექტის ფარგლებში განხორციელდება შემდეგი სამუშაოები:- მუზეუმის არსებული ძველი შენობის სრული დემონტაჟი;- ახალი ოთხსართულიანი კარკასული ნაგებობის მშენებლობა საერთო

ფართობით 3242,28 მ2, სადაც გაერთიანებულია ახალი მინაშენის დამატებითიფართი. ძველი შენობის სრული ფართობი იყო 1435 მ2. ახალი ნაგებობა იმეორებსძველი შენობის კონფიგურაციას, თუმცა, საგამოფენო სივრცის სრულყოფისმიზნით, ახალი შენობა ძველზე 1 მეტრით მაღალი იქნება; ახალ შენობაშიმუზეუმს დაემატება საგანმანათლებლო სივრცე, ლაბორატორიები და საფონდოზონები, გაიზრდება საგამოფენო სივრცე, დაემატება სამუზეუმო სატრანზიტოზონა, მოეწყობა სამუზეუმო მაღაზია და კაფე. მუზეუმი დაყოფილი იქნებაშემდეგ სივრცეებად: საგამოფენო სივრცე - 600.00 მ2; დროებითი საგამოფენოსივრცე - 83.84 მ2; საფონდო სივრცე - 180 მ2; კვლევითი ლაბორატორია - 30 მ2;საზოგადოებრივი სივრცე - 826 მ2; აუდიტორია - 170 მ2; საგანმანათლებლოზონა/ბიბლიოთეკა - 115 მ2; საოფისე სივრცე - 243 მ2; სამზარეულო - 76.72 მ2;მუზეუმის მაღაზია - 76 მ2; ტექნიკური სათავსოები - 555.47 მ2; ტერასები/აივნები- 286,25მ2. მუზეუმის შენობის ფასადი მოპირკეთდება ხელოვნურიმინაბოჭკოვანი რკინაბეტობის ფილებით. მოეწყობა ახალი, ნახევრადგამჭირვალე ფასადი მთავარ შესასვლელთან. შენობა გადაიხურებამოთუთიებული თუნუქით. შენობის ნულოვან სართულზე განთავსდება:საინფორმაციო დახლი, სველი წერტილები, გასახდელი, გარე კაფეს ტერასა,მუზეუმის მაღაზია, ორი კიბის უჯრედი და შემინული ლიფტი, დროებითი დამუდმივი საგამოფენო სივრცეები; მეორე სართულზე განთავსდება სამისაგამოფენო დარბაზი; მინუს ერთ ნიშნულზე კაფე, მუზეუმის აუდიტორია,საგანმანათლებლო ზონა და ბიბლიოთეკა, საოფისე სივრცე. მინუს 2 ნიშნულზე- საოფისე სივრცე თანამშრომლებისათვის, დაცვის სამსახურის ოთახი,ლაბორატორია, არქეოლოგიური გათხრებიდან არტიფაქტების მისაღებისივრცე. პლიუს 2 ნიშნული (სხვენი) არის ტექნიკური სათავსო, სადაცგანთავსდება გათბობა-გაგრილების და ვენტილაციის დანადგარები.უნარშეზღუდული პირთათვის მოეწყობა სპეციალური პანდუსები, ლიფტი,სველი წერტილები. პანდუსები უნარშეზღუდული პირებისათვის მისდევსკიბის კასკადს.

- მუზეუმის ეზოს კეთილმოწყობა, რაც მოიცავს ტერასების, კიბეებისა დაპანდუსების, ასევე ავტოსადგომების მოწყობას თანამშრომლებისათვის (6სადგომი) და ვიზიტორებისათვის (3 ავტობუსი, 28 მსუბუქი ავტომანქანა, 2ადგილი უნარშეზღუდული პირებისათვის);

- ახალი ელექტროჯიხურის მოწყობა ეზოს ტერიტორიაზე;- შენობის უსაფრთხოების, განათების, ვენტილაციის, გათბობის, სატელეფონო

ხაზებისა და კომპიუტერული ქსელების, Wi-Fi, ხანძარსაწინააღმდეგოსიგნალიზაციის სისტემების მოწყობა. შენობა გათბება ელექტროენერგიით.

- წყალმომარაგება-კანალიზაციის სისტემების მოწყობა. მუზეუმის შენობისათვისწყლის მიწოდება მოხდება ქ. ვანის წყალსადენის ქსელიდან. წყალსადენის

15

მუნიციპალურ ქსელზე მოეწყობა სატუმბი სადგური, რომელიც წყალსმიაწოდებს 50 მ3 მოცულობის რეზერვუარს. სატუმბი სადგურიდანრეზერვუარამდე წყლის მილი მიუყვება ვახტანგ გორგასლის ქუჩას.რეზერვუარი განთავსდება ძველი ამორტიზირებული რეზერვუარის ადგილას,რომელიც მდებარეობს არქეოლოგიურ უბანზე. რეზერვუარიდან წყალითვითდენითი მილით, რომელიც კვეთს არქეოლოგიურ უბანს და შემდეგმიუყვება ქუჩას, წყალი მიეწოდება მუზეუმს. საკანალიზაციო წყლებისგაწმენდის მიზნით ქვე-პროექტი ითვალისწინებს ორი ბიოლოგიურიგამწმენდი ნაგებობის მოწყობას, თითოეული 6 მ3/დღე-ღამეში მოცულობის.გაწმენდის შემდგომ საკანალიზაციო წყლების ჩადინება მოხდება მდ. ჭიშურაში.საკანალიზაციო მილი მუზეუმიდან მიუყვება ვახტანგ გორგასლის ქუჩას დამიუერთდება ქუჩის ბოლოს განთავსებულ გამწმენდ ნაგებობებს.

3. არსებული გარემო

ვანის მუზეუმ-ნაკრძალი 1981 წლის 21 აპრილს დაარსდა, როგორც ადგილობრივიისტორიის მუზეუმი და საზოგადოებისათვის 1985 წლის სექტემბერში, საერთაშორისოსიმპოზიუმის მიმდინარეობის დროს გაიხსნა. 2006 წლიდან იგი საქართველოსეროვნული მუზეუმის ნაწილს წარმოადგენს. ვანის მუზეუმ-ნაკრძალი მოიცავს ვანისანტიკურ ნასახლარს (არქეოლოგიური უბანი), არქეოლოგიურ ბაზას და მუზეუმს.

არქეოლოგიური აღმოჩენები ვანში მე-19 საუკუნის შუა პერიოდიდან იწყება. პირველიარქეოლოგიური კვლევები და გათხრები ვანში ექვთიმე თაყაიშვილმა აწარმოა 1896წელს. მას ასევე წილად ხვდა პატივი გამოექვეყნებინა პირველი სამეცნიერო კვლევებივანის არქეოლოგიური ძეგლების შესახებ. მე-20 საუკუნის 30-იანი წლებისდასაწყისიდან, არქეოლოგიური გათხრების შედეგად ვანში აღმოჩენილი იქნა მრავალიარქეოლოგიური ექსპონატის დიდი მრავალფეროვნება, რომლებიც ძირითადადთარიღდება VIII-I საუკუნეებით ჩვენს წელთაღრიცხვამდე. აღმოჩენილი იქნა ჩვ. წ. აღ.III-I საუკუნეებით დათარიღებული დიდი არქიტექტურული კომპლექსები დატაძრები-საკურთხევლები. ეს უმნიშვნელოვანესი არქეოლოგიური აღმოჩენებისაფუძვლად დაედო ვანის არქეოლოგიური ობიექტის ნაკრძალად აღიარებას დაარქეოლოგიური უბნის მახლობლად მუზეუმის დაარსებას.

ქალაქი ვანი მდებარეობს ქალაქ ქუთაისიდან 41 კმ მანძილზე სამხრეთ-დასავლეთით.ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 4600 კაცს (2002 წლის აღწერის შედეგების მიხედვით)და არის ვანის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი, რომელიც მოიცავს 43სოფელს (საერთო ფართობი - 557 კმ2, მოსახლეობა - 34, 000).

ვანის მუზეუმი მდებარეობს მდინარე სულორის (მდინარე რიონის შესართავი)მარცხენა ნაპირზე მდებარე ბორცვზე, რომელიც ესაზღვრება ხევებს და გადაჰყურებსდაბლობს, რომელზეც მიედინება მდინარე რიონი. ბორცვიდან იშლება მდინარე

16

სულორის ხეობისა და მესხეთის ქედის მშვენიერი ხედი. მუზეუმის ტერიტორია დღეისმდგომარეობით მნიშვნელოვნად სახეცვლილია წინა ქვე-პროექტებისგანხორციელების შედეგად, რომლის ფარგლებშიც დაიწყო შენობის რეკონსტრუქციადა აშენდა მუზეუმის მინაშენი. მუზეუმის ტერიტორია ესაზღვრება საცხოვრებელისახლების ეზოებსა და ბაღებს.

სატუმბი სადგური და ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობები განთავსდებავახტანგ გორგასლის ქუჩის დასაწყისში, ქუჩის გასწვრივ განთავსდება წყლისა დაკანალიზაციის მილები. გორგასლის ქუჩის დასრულების შემდგომ, წყლის მილიგასდევს გზას, რომელიც უერთდება ზემო ვანის მთავარ გზას. წყლის რეზერვუარიმოეწყობა არსებული წყლის რეზერვუარის ადგილას, არქეოლოგიური უბნისტერიტორიაზე. ვახტანგ გორგასლის ქუჩის გასწვრივ და მუზეუმის მიმდებარედგანთავსებული კერძო სახლებს ექნებათ შესაძლებლობა მიუერთდნენ წყლისმიწოდების სისტემას.

4. პოტენციური ზეგავლენის ანალიზი

4.1 სამშენებლო ფაზა

4.1.1 სოციალური ზეგავლენა

სოციალური საკითხების ზოგადი მომიხილვა: სოციალურ გარემოზემნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოსალოდნელი არ არის. ქვე-პროექტისგანხორციელების შედეგად გაუმჯობესდება არქეოლოგიურ უბანზე მცხოვრებიმოსახლეობისათვის სასმელი წყლით მომარაგება, ვინაიდან მათთვის წყლისმიწოდება მოხდება მუზეუმის წყალმომარაგების ქსელიდან.

განსახლების საკითები: ქვე-პროექტი არ ითვალისწინებს კერძო საკუთრებაშიარსებული მიწის ნაკვეთების შესყიდვას, არ არის მოსალოდნელიპერმანენტული ზეგავლენა კერძო ან იჯარით გაცემულ სასოფლო-სამეურნეომიწებზე. წყლის შემავალი და გამომავალი მილების მხოლოდ მცირე მონაკვეთიიქნება განთავსებული მიწის ნაკვეთზე, რომლითაც ამჟამად სარგებლობს კერძოპირი, რაზეც აღნიშნული პირი თანხმობა მიღებულია. კერძოდ, წყლის მილებისმცირე მონაკვეთი განთავსებულია იქნება ადგილობრივი მოსახლის ეზოში,რომელიც არ არის რეგისტრირებული, როგორც კერძო საკუთრება.მუნიციპალური განვითარების ფონდი შეხვდა მიწის ნაკვეთის მოსარგებლეს დამისგან მიიღო წერილობითი და ნოტარიულად დამტკიცებული თანხმობასამუშაოების განხორციელებაზე (დანართი 7). სამუშაოების განხორციელებასარ ექნება ზეგავლენა მიწის ნაკვეთით მოსარგებლის შემოსავალზე. შესაბამისად,არ მოხდება კომპენსაციის გაცემა.

დასაქმების შესაძლებლობის შექმნა: მოსალოდნელია შეზღუდული დადროებითი დადებითი ზეგავლენა მშენებლობის ფაზაში და მცირე ოპერირებისფაზაში.

ხმაურთან, გამონაბოლქვთან და ვიბრაციასთან დაკავშირებულიჯანმრთელობის საკითხები: შეზღუდული და დროებითი.

17

სატრანსპორტე მოძრაობის დარღვევა: ქვე-პროექტთან დაკავშირებულისატრანსპორტო მოძრაობების შედეგად, დროებით შეიზღუდება ადგილობრივისატრანსპორტო მოძრაობა.

უსაფრთხოება და წვდომა: ქვე-პროექტის ფარგლებში სამუშაოებისმიმდინარეობისას შეიზღუდება სარეაბილიტაციო ობიექტის მიმდებარეტერიტორიებზ მისასვლელი და არ ემუქრება საფრთხე არც ტრანსპორტისმოძრაობას და არც ფეხით მოსიარულეებს.

4.1.2. კულტურულ მემკვიდრეობაზე ფიზიკური ზეგავლენა

მუზეუმის ექსპონატების უსაფრთხო დროებით განთავსებასთან დაკავშირებულირისკები არის მინიმალური, ვინაიდან, ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის ექსპონატები,მუზეუმის რეკონსტრუქციის დაწყებამდე, 2012 წელს განთავსებული იქნა დროებითსაცავებში. კერძოდ: ძვირფასი ლითონების, ბრინჯაოს, მინისა და ქვის არტეფაქტებიგადატანილი იქნა თბილისში, ს. ჯანაშიას სახელობის მუზეუმის ძვირფასილითონების საცავში, ხოლო ნაწილი დაცულია ოთარ ლორთქიფანიძის არქეოლოგიისცენტრის ქიმიურ-სარესტავრაციო ლაბორატორიაში. ძირითადი მასალაგანთავსებულია ვანის არქეოლოგიური ექსპედიციის ბაზაზე, ე.წ. დროებით საცავში,რომელიც აღჭურვილია შესაბამისად. საქართველოს ეროვნული მუზეუმისგენერალური დირექტორის წერილის (#01/08-1359, 18.09.2015) შესაბამისადექსპონატების შენახვის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია (იხ. დანართი).

მუზეუმის საგამოფენო დარბაზსა და ჰოლში დარჩა ქვის არქიტექტურული დეტალებიდა რესტავრირებული ქვევრები, რომლებიც შეფუთულია, დაზიანების თავიდანაცილების მიზნით. აღნიშნული ექსპონატები დროებით განთავსდება კერძო პირისკუთვნილ შენობაში მუზეუმის მიმდებარე ტერიტორიაზე (იხ. დანართი 5.საქართველოს ეროვნულ მუზეუმსა და შენობის მფლობელს შორის გაფორმებულიხელშეკრულების ასლი).

ქვე-პროექტი განხორციელდება მუზეუმის არსებული ტერიტორიის ფარგლებში.ახალი არქეოლოგიური აღმოჩენების ალბათობა მცირეა, რადგანაც საველე სამუშაოებიდა არქეოლოგიური კვლევები უკვე ჩატარებულია და ტერიტორია საფუძვლიანადშესწავლილია. თუმცა, მიწის სამუშაოების დროს, არქეოლოგიური ობიექტებისაღმოჩენის შემთხვევაში, სამუშაოები უნდა შეწყდეს დაუყონებლივ და აღნიშნულისშესახებ ეცნობოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს. სამუშაოებისგანახლება შესაძლებელ იქნება მხოლოდ კულტურული მემკვიდრეობის დაცვისეროვნული სააგენტოს ნებართვის საფუძველზე.

სასმელი წყლის რეზერვუარი განთავსდება არქეოლოგიურ უბანზე, არქეოლოგიურიობიექტებიდან მოშორებით, ადგილზე, რომელიც რეზერვუარის განთავსებისათვისშერჩეულია ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 80-იან წლებში. ტერიტორია უკვეშესწავლილია და არქეოლოგიური ობიექტების გამოვლენის ალბათობა მინიმალურია.მიუხედავად ამისა, მიწის სამუშაოების განხორციელებას დაესწრება არქეოლოგი დარაიმე არქეოლოგიური ობიექტის აღმოჩენის შემთხვევაში, სამუშაოები შეწყდებადაუყონებლივ; კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს გაეგზავნებაწერილობითი შეტყობინება და სამუშაოები განახლდება მხოლოდ ოფიციალურინებართვის მიღების შემდგომ.

18

რეზერვუარი წარმოადგენს რკინაბეტონის მონოლითურ ნაგებობას, რომლის ოთხივეკუთხე ჩაანკერდება ბორცვის კლდოვან ფუძეში. გარდა წყლის შემვსები და დამხარჯიმილებისა, რეზერვუარს გააჩნია გამრეცხი და ზედმეტის წყლის გადამღვრელიმილები, რაც უზრუნველყოფს მის გამართულ მუშაობას და წყლის გადმოღვრისთავიდან აცილებას.

არქეოლოგიურ უბანზე წყლის რეზერვუარის განთავსების უსაფრთხოების თაობაზემიღებულია შესაბამისი წერილი საქართველოს ეროვნული მუზეუმიდან (იხ. დანართი8).

ოპერირების ფაზაში გაზრდილი ტურისტული ნაკადის გამო მოსალოდნელიაარაპირდაპირი ზემოქმედება, როგორიცაა ნარჩენების წარმოქმნის ზრდა,ვანდალიზმი. წყალმომარაგებისა და კანალიზაციის სისტემების გამართულიმუშაობის უზრუნველსაყოფად, კონტრაქტორი ვალდებული იქნება მოამზადოსოპერირების სახელმძღვანელო და ჩაატაროს ოპერირებისა და მოვლა-პატრონობისტრენინგი (წყლისა და კანალიზაციის სისტემების ფუნქციონირების დაწყებისას და,შემდგომ, 4-ჯერ კვარტალურად დეფექტების აღმოფხვრის პერიოდის განმავლობაში.

4.1.3 გარემოზე ზეგავლენა

ნიადაგის დაბინძურებაქვე-პროექტის ფარგლებში დაგეგმილი სამუშაოებით ნიადაგის დაბინძურებისპოტენციური წყაროები შეიძლება იყოს:

დიზელის საწვავი, ზეთები, სამუხრუჭე სითხე, ანტიფრიზი (დაღვრა/გაჟონვამანქანა/დანადგარებიდან);

ცემენტი, ბეტონი და სხვა დამაბინძურებლები; სამშენებლო ნარჩენები (შესაფუთი მასალები, ქვები, ხრეში, ცემენტის, ბეტონის,

ხის და სხვა მასალების ნარჩენები).

წყლის დაბინძურებაწყლების დაბინძურება შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა წყაროებიდან:

საწვავის, ზეთების ან სხვა სახიფათო ნივთიერებების დაღვრა, განსაკუთრებითსაწვავით გამართვის ან მანქანა-დანადგარების შეკეთების სამუშაოების დროს;

ექსკავაციის შედეგად წარმოქმნილი შლამიანი წყლებით; სანიაღვრე წყლებში არსებული შლამით; მანქანა-დანაგარების გარეცხვისას; დაბინძურებული მიწის ან გრუნტის წყლების ზემოქმედებით; ზედაპირულ და/ან გრუნტის წყლებზე ქლორის შემცველი ნარჩენი წყლით,

რომელიც წარმოიქმნება ახლად დამონტაჟებული წყალმომარაგების სისტემისდეზინფექციის შედეგად.

მოსალოდნელია დაღვრების სწრაფი ჩადინება წყლის ობიექტებში, რის შემდეგაცძნელი იქნება დაბინძურების ლოკალიზება, და გაიზრდება ქვემო დინებაში უფროდიდი ფართობის დაბინძურების რისკი. ამიტომ მნიშვნელოვანია ლოკალიზების

19

ღონისძიებების დაუყონებლივ გატარება წყლის დაბინძურების რისკის წარმოქმნისშემთხვევაში.

ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის მოხსნის შემდგომ გაშიშვლებული გრუნტი წვიმიანამინდში შეიძლება ჩაირეცხოს სამუშაოების განხორციელების ადგილიდან.

ჰაერის დაბინძურება და ხმაურიჰაერის დაბინძურების სავარაუდო ზეგავლენა მცირეა. ჰაერის დაბინძურება შეიძლებაგამოიწვიოს მანქანა-დანადგარების მოძრაობამ/მუშაობამ ქვე-პროექტის ტერიტორიაზედა მასალების/ნარჩენების ტრანსპორტირებისას. ზემოქმედების წყაროები შეიძლებაიყოს:- მძიმე ტექნიკის მუშაობით გამოწვეული ხმაური და ვიბრაცია;- გამონაბოლქვი (სატრანსპორტო საშუალებებიდან, ბულდოზერებისაგან,

ექსკავატორებისაგან);- მტვერი;- მასალების მოწოდების/ტრასპორტირების შედეგად წარმოქნილი გამონაბოლქვი.

სამშენებლო ნარჩენები

ინერტული სამშენებლო ნარჩენებისამშენებლო სამუშაოებისას მოსალოდნელია შემდეგი სახის ინერტული სამშენებლონარჩენების წარმოქმნა:

არსებული შენობის დაშლისა და საძირკვლის მოწყობის შედეგად წარმოქნილიინერტული ნარჩენები, როგორიცაა ზედმეტი გრუნტი, ქვები, ბეტონი, აგური დალითონი;

არასახიფათო ნივთიერებებით დაბინძურებული ნიადაგი; შესაფუთი მასალები.

სახიფათო სამშენებლო ნარჩენები

მოსალოდნელია მცირე რაოდენობით სახიფათო ნარჩენების წარმოქმნა მანქანა-დანადგარების ტექნიკური მომსახურების სამუშაოების შედეგად, როგორიცაა:

თხევადი საწვავი; ზეთები, ჰიდრავლიკური სითხე; ქიმიურ ნივთიერებების, მაგ. ანტიფრიზი; დაბინძურებული ნიადაგი; გაჟონვის საწინააღმდეგო მასალები, რომლებიც გამოყენებული იქნა ზეთისა და

ქიმიური ნივთიერებების შესაწოვად; მანქანის/ძრავის ფილტრის კარტრიჯები; ზეთიანი ტილოები, ნახმარი ფილტრები, დაბინძურებული ნიადაგი და ა.შ.

ტრანსპორტთან დაკავშირებული ზეგავლენა

20

შესაძლოა ადგილი იქნეს შემდეგი სახის ზეგავლენებს: ხმაურის და ვიბრაციის გაზრდა; სატრანსპორტო საცობების წარმოქმნა, ჰაერის დაბინძურება გამონაბოლქვით, გზების ატალახება, ტრანსპორტის საწვავით გამართვის ან ტექნიკური მომსახურების დროს

დაბინძურება.

ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის დაკარგვა მისი მოჭრის გამონიადაგის საფარის ზედა ფენის დანაკარგებს მისი მოჭრის შედეგად შეიძლება ადგილიექნეს მისი არასწორის შენახვისა და რეკულტივაციის შედეგად გადარეცხვის გამო.

მცენარეული საფარი და ლანდშაფტიქვე-პროექტი არ ითვალისწინებს ხეების ან ბუჩქების მოჭრას. ქვე პროექტი არითვალისწინებს ლანდშაფტის მნიშვნელოვან ცვლილებას.

4.2 ოპერირების ფაზა

მუზეუმის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული პოტეციური ზეგავლენაშესაძლებელია იყოს შემდეგი:

ტურისტების გაზრდილი ნაკადის გამო ნარჩენების წარმოქმნისა და ხმაურისგაზრდა;

მუზეუმის მიმდებარე ტერიტორიაზე სატრანსპორტო მოძრაობის გაზრდა, რისგამოც შესაძლოა გაიზარდოს გამონაბოლქვი და ხმაური, ასევე წარმოიქმნასუსაფრთხოების პრობლემა.

გარემოს დაბინძურების პოტენციური რისკი დაკავშირებულია კანალიზაციისსისტემის, მათ შორის, საკანალიზაციო წყლების გამწმენდი ნაგებობის დაზიანებასთან,მისი არასწორი ექსპლუატაციის გამო.

დადებითი სოციალური ზეგავლენა უკავშირდება რაიონში ტურისტულიინფრასტრუქტურის გაზრდას, რასაც დასაქმების მხრივ დადებითი გავლენა ექნებაადგილობრივი მოსახლეობაზე.

5. გარემოზე ზემოქმედების მართვის გეგმა

ბუნებრივ და სოციალურ გარემოზე, ასევე კულტურულ მემკვიდრეობაზე,მოსალოდნელი ზეგავლენის გათვალისწინებით მომზადდა გარემოზე ზემოქმედებისმართვის გეგმა. გარემოსდაცვითი მიმოხილვა და გარემოზე ზემოქმედების მართვისგეგმა არის კონტრაქტის ნაწილი და გარემოზე ზემოქმედების მართვის გეგმისგანხორციელება სავალდებულოა კონტრაქტორისათვის.

21

კონტრაქტორს მოეთხოვება:

1. სამშენებლო მასალის შეძენა მხოლოდ ლიცენზირებული მომწოდებლისგან.2. თუ კონტრაქტორს სურვილი აქვს მასალა მოიპოვოს კარიერიდან ან მდინარის

კალაპოტიდან (ვიდრე ეს მასალები შეისყიდოს სხვა მომწოდებლისგან), მაშინმან ინერტული მასალების ამოღებაზე უნდა მოიპოვოს ლიცენზია.

3. თუ კონტრაქტორს სურს ამუშაოს თავისი ასფალტის ქარხანა (ვიდრე შეისყიდოსეს მასალა სხვა მომწოდებლისგან) ასეთ შემთხვევაში მან უნდა მოიპოვოსგარემოზე ზემოქმედების ნებართვა.

4. თუ კონტრაქტორს სურს აამუშაოს საკუთარი ბეტონის ქარხანა (ვიდრეშეისყიდოს ეს მასალა სხვა მომწოდებლისგან) ასეთ შემთხვევაში მან უნდამოამზადოს ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების სტაციონარული წყაროსაღწერის ტექნიკური ანგარიში და შეათანხმოს საქართველოს გარემოსა დაბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან.

5. სამშენებლო ნარჩენები უნდა განთავსდეს უახლოეს მუნიციპალურნაგასაყრელზე წერილობითი შეთანხმების საფუძველზე. უნდა მოხდესნარჩენების განთავსების თაობაზე ჩანაწერების წარმოება, როგორც სათანადომართვის დამამტკიცებელი საბუთი.

6. თუ კონტრაქტორს სამუშაოების შედეგად წარმოექმნება 200 ტონაზე მეტიარასახიფათო ნარჩენი ან 1000 ტონაზე მეტი ინერტული ნარჩენი ან ნებისმიერიოდენობით სახიფათო ნარჩენი წლის განმავლობაში, მომზადებული უნდა იქნესდა გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს წარედგინოსდასამტკიცებლად კომპანიის ნარჩენების მართვის გეგმა, დანიშნული უნდაიქნეს გარემოსდაცვითი მმართველი და გარემოსა და ბუნებრივი რესურსებისდაცვის სამინისტროს წარედგინოს ინფორმაცია მის შესახებ „ნარჩენებისმართვის კოდექსის“ შესაბამისად.

7. ჩამდინარე წყლების გამწმენდი უნდა მოეწყოს ისე, რომ გაწმენდილი წყლისხარისხი შეესაბამებოდეს „საწარმოო და არასაწარმო ობიექტების ჩამდინარეწყლების ზედაპირული წყლის ობიექტებში ჩაშვების ტექნიკური რეგლამენტის“მოთხოვნებს, რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2014 წლის3 იანვრის #17 დადგენილებით.

ლიცენზიების ასლები, ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების სტაციონარული წყაროსინვენტარიზაციის ტექნიკური ანგარიში (შეთანხმებული გარემოსა და ბუნებრივირესურსების დაცვის სამინისტროსთან) და შეთანხმება ნარჩენების განთავსებისთაობაზე მგფ-ში წარმოდგენილი უნდა იქნეს სამუშაოების დაწყებამდე.

დაცული უნდა იქნეს GOST და SNIP ნორმები.

გარემოზე ზემოქმედების მართვის გეგმა

საქმიანობამოსალოდნელი უარყოფითი

ზემოქმედებაშემარბილებელი ღონისძიება

ღონისძიებისგანხორციელებაზეპასუხისმგებელი

პირი

წინა-სამშენებლო ფაზა

ზოგადი პირობები საქართველოსკანონმდებლობისა დამსოფლიო ბანკისმოთხოვნებისშეუსრულებლობა

კონტრაქტორის მიერ მოპოვებული უნდა იქნესშემდეგი ნებართვები/ლიცენზიები და მათი ასლებიწარმოდგენილი უნდა იქნეს მგფ-ში:

- შეთანხმება ნარჩენი გრუნტის განთავსებისადგილზე;

- ინერტული მასალების მოპოვების ლიცენზია;- ასფალტის წარმოების გარემოზე ზემოქმედების

ნებართვა;- გარემოზე ზემოქმედების ნებართვა იმ სამშენებლო

მასალების წარმოებაზე, რომელიც განეკუთვნებაეკოლოგიური ექსპერტიზისადმიდაქვემდებარებულ საქმიანობას;

- ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებისსტაციონარული წყაროს ინვენტარიზაციისტექნიკური ანგარიში, როემლიც შეთანხმებულიაგარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვისსამინისტროსთან;

მშენებელიკონტრაქტორი

23




პირი

- შეთანხმება საყოფაცხოვრებო და სამშენებლონარჩენების განთავსებაზე უახლოესნაგავსაყრელზე.

ადგილობრივიმოსახლეობისინფორმირებადაგეგმილსაქმიანობაზე

მსოფლიო ბანკისა დასაქართველოსკანონმდებლობისმოთხოვნებისშეუსრულებლობა

- კონტრაქტორმა სამშენებლო ტერიტორიაზე უნდაგანათავსოს საინფორმაციო ბანერი. ბანერზეგანთავსებული უნდა იქნეს ინფორმაციასაკონტაქტო პირების შესახებ მგფ-ში,ზედამხედველ კომპანიასა და ადგილობრივმუნიციპალიტეტში, რომელსაც ადგილობრივმამოსახლეობამ შესაძლოა მიმართოსგარემოსდაცვით და სოციალურ საკითხებთანდაკავშირებით საჩივრის არსებობის შემთხვევაში.ბანერი დამზადებული უნდა იყოს ამინდის

მშენებელიკონტრაქტორი,

24




პირი

უარყოფითი პირობებისადმი გამძლე მასალისაგან.ბანერზე წარწერები განთავსებული უნდა იქნესქართულ და ინგლისურ ენებზე.

გარემოსდაცვითიღონისძიებებისგანხორციელებისსტრუქტურა

ქართული კანონმდებლობისადა მსოფლიო ბანკისმოთხოვნებთან შეუსაბამობა,მნიშვნელოვანიუარყოფითიზემოქმედებაბუნებრივ და სოციალურგარემოზე

- ბუნებრივი და სოციალური გარემოს დაცვაზე დაEMP-ის განხორციელებაზე პასუხისმგებელიპირის დანიშვნა

- მუშახელის ტრეინინგი ბუნებრივი და სოციალურიგარემოს დაცვასთან დაკავშირებით გასატარებელღონისძიებებზე

- გარემოზე ზემოქმედების შესარბილებლად საჭიროაღჭურვილობის უზრუნველყოფა


მშენებლობის ფაზა

სამშენებლოსამუშაოები, მათშორის:

ატმოსფერული ჰაერისდაბინძურება

- მანქანა-დანადგარები უნდა იყოს გამართულმდგომარეობაში, რომ არ მოხდეს მუშა-ხელისადა ადგილობრივი მოსახლეობის შეწუხებაგამონაბოლქვით. უნდა განხორციელდესმანქანა-დანადგარების რეგულარულიტექნიკური მომსახურება, გაუმართაობის გამო


25




პირი

- ობიექტისტერიტორიისმომზადება

- მიწის სამუშაოები

- - შენობა-ნაგებობებისმოწყობა

- სამშენებლოტექნიკისექსპლოატაცია

- სატრანსპორტოოპერაციები

გამონაბოლქვის გაზრდის თავიდანასაცილებლად.

- დიზელის ძრავები რეგულარულად უნდაშემოწმდეს და შეკეთდეს ემისიების მინიმაზიისმიზნით. ყველა მანქანა-დანადგარი ასევე უნდაშეკეთდეს საჭიროებისამებრ, რათაუზრუნველყოფილი იყო მათი გამართულიმუშაობა და პოტენციური ემისიების თავიდანაცილება;

- სატრანსპორტო საშუალებების საწვავითგამართვა უნდა მოხდეს ისე, რომ თავიდან იქნესაცილებული ემისიები (საწვავის შენახვისათვისარ უნდა იქნეს გამოყენებული ღია ავზები);

- მასალებისა და ნარჩენების ტრანსპორტირებაუნდა მოხდეს დახურული ტრანსპორტითმტვერის წარმოქნის შემცირების მიზნით.სამშენებლო ტერიტორია უნდა მოირწყასსაჭიროებისამებრ; მუშები აღჭურვილი უნდაიქნენ პერსონალური დაცვის საშუალებებით;

26




პირი

- დემონტაჟის სამუშაოების დროს ტერიტორიაუნდა დატენიანდეს ან დამონტაჟდეს მტვრისშემაკავებლები;

- გარემო (ტროტუარები, გზები) თავისუფალიუნდა იყოს წარმოქმნილი ნამსხვრევებისაგან;

- მიწის სამუშაოები უნდა შეჩერდეს ძლიერიქარის დროს;

- სამშენებლო მასალები და ყრილები უნდა იქნესგადახურული;

- მოჭრილი/ამოღებული გრუნტი უნდა იქნესდასაწყობებული შესაბამისად;

- აკრძალულია სამშენებლო მასალების ანნარჩენების დაწვა,

- აკრძალულია მანქანების და მძიმე ტექნიკისდაუტვირთავი მუშაობა.

- ტერიტორიის რეკულტივაცია უნდა მოხდესსამუშაოების დასრულებისთანავე.

27




პირი

ხმაურის და ვიბრაციისგავრცელება

- მასალების გადაზიდვისას ტრანსპორტისმოძრაობის სიჩქარე უნდა იქნეს შეზღუდულიდასახლებულ ადგილებში უსაფრთხო დონემდე;

- უნდა განხორციელდეს მანქანა-დანადგარებისპერიოდული ტექნიკური კონტროლი და შეკეთებასაჭიროებისამებრ;

- სატრანსპორტო ოპერაციები უნდაგანხორციელდეს მხოლოდ დღის საათებში

- ტექნიკის უქმი სვლა არ უნდა იყოს ნებადართული.გამოყენებული უნდა იქნეს შესაბამისი მაყუჩები;

- უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მანქანა-დანადგარების გამართული მუშაობა.


ნიადაგის საფარის დაზიანება

- სამშენებლო ტერიტორია და მისასვლელი გზებიუნდა იქნეს მონიშნული სამუშაოებისდაწყებამდე;

- სამუშაო ტერიტორიის საზღვრები უნდა იქნესდაცული სამუშაოების განხორციელების დროს;

- სამუშაო უბნებიდან ნიადაგის საფარის მოხსნა(შეძლებისდაგვარად) და დასაწყობება შემდგომიგამოყენების მიზნით უნდა მოხდეს „ნიადაგისნაყოფიერი ფენის მოხსნის, შენახვის,გამოყენებისა და რეკულტივაციის შესახებ“


28




პირი

ტექნიკური რეგლამენტის (2014) მოთხოვნებისშესაბამისად

ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის დასაწყობება უნდა მოხდესარაუმეტეს 2 მეტრი სიმაღლის გროვებად, რომლისგვერდის დახრილობის კუთხე არ აღემატება 450-ს.ნიადაგის დასაწყობების ადგილის შერჩევისასგათვალისწინებული უნდა იქნეს შემდეგი:

დასაწყობების ადგილი ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომარ მოხდეს ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის ჩამოშლა,დატკეპვნა ტექნიკის მოძრაობის შედეგად, ასევედაბინძურება სხვა მასალებით.ნიადაგის ნაყოფიერი ფენა გამოყოფილი უნდა იქნესგრუნტისაგან (ნიადაგის ქვედა ფენისაგან);ნიადაგის დასაწყობება უნდა მოხდეს ისე, რო არ იყოსწყლით წარეცხვის/დატბორვის საფრთხე;დაუშვებელია ნიადაგის დასაწყობებამდინარიდან/წყლის ნაკადებიდან 25 მეტრზე ნაკლებმანძილზე, ადგილმდებარეობის ტოპოგრაფიისთავისებურების გათვალისწინებით;

29




პირი

დაუშვებელია ნიადაგის საფარის მოხსნა ძლიერიწვიმის დროს;დასაწყობებული ნიადაგი გამოყენებული უნდა იქნესქვე-პროექტის ტერიტორიის რეკულტივაციისათვისსამუშაოების დასრულებისთანავე. საჭიროებიდანგამომდინარე უნდა მოხდეს მიწის საფარის მოსწორება,რეკულტივაცია, და ბუნებრივი მცენარეული საფარისსწრაფად აღდგენის ღონისძიებების განხორციელება.

საჭიროების შემთხვევაში კონტრაქტორმა უნდაგანახორციელოს დასაწყობებული ნიადაგის ეროზიისსაწინააღმდეგო ღონისძიებები, როგორიცაა ეროზიისსაწინააღმდეგო საფარის მოწყობა, ზედაპირისდატკეპნა და/ან დაგრუნტვა. დასაწყობებული ნიადაგიდაცული უნდა იქნეს წყლის ნაკადით ჩარეცხვისაგანბერმების ან მისი ექვივალენტის მოწყობით გროვებისირგვლივ, საჭიროებისამებრ.

- დასაწყობებული ნიადაგი გამოყენებული უნდაიქნეს ტერიტორიის რეკულტივაციისათვისსამუშაოების დასრულებისთანავე.

30




პირი

გრუნტის ქვედა ფენის დასაწყობება უნდა მოხდეს არაუმეტეს 3 მ სიმაღლის გროვებად, რომელთა გვერდებისდახრილობის კუთხე არ აღემატება 600-ს. ამასთან,გათვალისწინებული უნდა იქნეს შემდეგი:

- დასაწყობების ადგილი იმგვარად უნდა იქნესშერჩეული, რომ არ მოხდეს მისი დატკეპვნატექნიკის მოძროაბის შედეგად ან დაბინძურება სხვამასალებით;

- გრუნტი გამოყოფილი უნდა იქნეს ნიადაგისნაყოფიერი ფენისაგან.

31




პირი

წყლისა და ნიადაგისდაბინძურება

- პერსონალის უზრუნველყოფა ტუალეტებითა დააბაზანებით და წარმოქმნილი ჩამდინარეწყლების ცენტრალიზებული ჩაშვებასაკანალიზაციო სისტემაში, თუ ეს შესაძლებელიაან დროებითი ნაგებობების მოწყობა

- ტექნიკის გამართულობის უზრუნველყოფა- ტექნიკის საწვავით გამართვა მხოლოდ

სათანადოდ აღჭურვილი საწვავმზიდებით,ამასთან სავალდებულოა წყვეთშემკრებებისგამოყენება

- ტექნიკის საწვავით გამართვა და ტექ.მომსახურება მხოლოდ სპეციალურადგამოყოფილ უბანზე, სადაც მოხსნილია ნიადაგიდა მოწყობილია ხრეშოვანი საფარი, ზეთები,საწვავი და გამხსნელები დასაწყობებული უნდაიქნეს მხოლოდ სპეციალურად გამოყოფილადგილებში, საწვავის, ზეთებისა დაგამხსნელების დასაწყობება არ უნდა მოხდესკულტურული მემკვიდრეობის ადგილისსიახლოვეს;

- უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს სამშენებლომასალების სათანადოდ დასაწყობებასპეციალურად გამოყოფილ ადგილებში;


32




პირი

- სახიფათო ან ტოქსიკური მასალები დროებითგანტავსებული უნდა იქნეს უსაფრთოხკონტენერებში შესაბამისი წარწერით(შემადგენლობა და მოპყრობის პირობები).სამშენებლო მოედანზე ხელმისაწვდომი უნდა იყოსდაღვრის შემთხვევაში შემკავებელი მასალები(სორბენტები, ქვიშა, ნახერხი);

- უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს დაღვრისდაუყონებლივ გაწმენდა, დაბინძურებულინიადაგის/ გრუნტის ტერიტორიიდან გატანა;

- არ უნდა მოხდეს ცემენტის ან ბეტონის ნარჩენებისჩარეცხვა/ჩაყრა ნებისმიერ წყლის ობიექტში.

- სამუშაოების დასრულებისთანავე უნდა მოხდესტერიტორიის გაწმენდა სამშენებლონარჩენებისგან.

გარემოს დაბინძურება მყარიდა თხევადი ნარჩენებით

- აკრძალულია ნარჩენების დაწვა;- არ უნდა იქნეს გამოყენებული ტყვია შემცველი

საღებავები;- სხვადასხვა სახის ნარჩენები (სახიფათო,

სამშენებლო, საყოფაცხოვრებო) უნდაშეგროვდეს სეპარირებულად. ნარჩენების


33




პირი

დროებითი განთავსებისათვის უნდა იქნესგამოყოფილი სპეციალური ადგილი დაგანხორციელდეს დაბინძურებისსაწინააღმდეგო ღონისძიებები;

- ინერტული ნარჩენები და ჭარბი გრუნტი უნდაგანთავსდეს ვანი მუნიციპალიტეტისგამგეობის მიერ გამოყოფილ ტერიტორიაზე(იხ. დანართი 8);

- სახიფათო და ტოქსიკური ნარჩენები უნდაგანთავსდეს უსაფრთხო კონტეინერებში,რომლებზეც მითითებული იქნება მათიშემადგენლობა და მოპყრობის პირობები;აკრძალულია სახიფათო ნარჩენებისუკონტროლო განთავსება სამშენებლოტერიტორიაზე. სახიფათო ნარჩენები უნდამოთავსდეს გაჟონვისაგან დაცულ კონტეინერშირათა თავიდან იქნას აცილებული დაღვრა დაგაჟონვები; სახიფათო ნარჩენების გადაცემაუნდა მოხდეს ასეთი ნარჩენების მართვაზელიცენზიის მქონე კომპანიისთვის, მასთანდადებული ხელშეკრულების საფუძველზე;

- ნებისმიერი სახის სამშენებლო დასაყოფაცხოვრებო ნარჩენი ტერიტორიიდანგატანილი უნდა იქნეს ხშირად;

34




პირი

- წყლის ახალი მილებისა და რეზერვუარისდეზინფექციისა და გარეცხვის შედეგადწარმოქნილი ხსნარი უნდა იქნესნეიტრალიზებული გარემოში გადაღვრამდე,რათა თავიდან იქნეს აცილებული ხმელეთისადა წყლის ცოცხალ ორგანიზმებზე ზეგავლენა.ქლორით დეზინფექციის შემთხვევაში,აღნიშნული შესაძლოა განხორციელდესნატრიუმის ბისულფატის გამოყენებით,რომლის დოზაც, ასევე, უნდა იქნეს შესაბამისინეიტრალიზაციისათვის და არ უნდა იქნესგადაჭარბებული.

ზემოქმედება სატრანსპორტონაკადებზე

- ტექნიკის მოძრაობის სიჩქარე უნდა იქნასშეზღუდული

- ტექნიკის გადაადგილება მოხდეს მხოლოდდადგენილი მარშრუტებით

- ტრანსპორტის მოძრაობის სიხშირე უნდა იქნასშეზღუდული


35




პირი

მოსახლეობის და პერსონალისჯანმრთელობის დაუსაფრთხოების რისკები

სამშენებლო ადგილი უნდა იქნეს სათანადოდ დაცულიდა მშენებლობასთან დაკავშირებული სატრანსპორტომოძრაობის დარეგულირებული. ეს მოიცავს (მაგრამ არშემოიფარგლება) შემდეგ ღონისძიებებს:

- გზის მაჩვენებლების,გამაფრთხილებელი ნიშნების,ბარიერების განთავსებას. სამშენებლოტერიტორია იქნება მკაფიოდ შესამჩნევი,ხოლო პოტენციური რისკების შესახებმოხდება საზოგადოების გაფრთხილება.

- სამშენებლო ადგილები და ყველათხრილი უნდა იქნეს შემოღობილი დასათანადოდ დაცული უნებართვოშესვლისაგან, განსაკუთრებითბავშვებისთვის;

- უნდა მოეწყოს სათანადო განათება დაგანთავსდეს უსაფრთხოების ნიშნები;

მოხდება სამუშაო საათების ადგილობრივსატრანსპორტო მოძრაობის სქემასთან მორგება,მასალებისა და ნარჩენების ტრანსპორტირება არ უნდა


36




პირი

მოხდეს პიკის საათებში ან პირუტყვის გადაადგილებისდროს.

- ტექნიკის მოძრაობის სიჩქარე უნდა იქნასშეზღუდული

- ტექნიკის გადაადგილება მოხდეს მხოლოდდადგენილი მარშრუტებით

კერძო საკუთრებაშიარსებული ქონებისდაზიანება

- ტექნიკის გადაადგილება მხოლოდ დადგენილიმარშრუტებით

- ტექნიკის მოძრაობის სიჩქარის შეზღუდვა- მიყენებული ზიანი სრულად უნდა იქნეს

ანაზღაურებული კონტრაქტორის მიერ


კონფლიქტი ადგილობრივმოსახლეობასთან ან სხვაზემოქმედების ქვეშ მყოფპირებთან

- მოსახლეობასთან შეხვედრა (საჭიროებისშემთხვევაში)

- საჩივრების მიღება და მათზე რეაგირება

- საკუთრებაში ან სარგებლობაში არსებული მიწისნაკვეთების სიახლოვეს სამუშაოების განხორციელებისდროს, ქონების (ღობე, ნარგაობები, ნათესები,ნაგებობები და სხვა) მდგომარეობა უნდა იქნეს


37




პირი

დოკუმენტირებული სამუშაოების დაწყებამდე დადასრულების შემდგომ;

- საკუთრების ნებისმიერ გაუთვალისწინებელი ანსამუშაოების განხორციელებისათვის საჭიროდაზიანება უნდა იქნეს სრულად აღდგენილიკონტრაქტორის მიერ.

პროფესიულიჯანმრთელობის დაუსაფრთხოების რისკები

- სამუშაოების დაწყებამდე მუშახელის ინფორმირებამოსალოდნელი რისკების შესახებ და ინსტრუქტაჟიშრომის უსაფრთხოების წესებთან დაკავშირებით,ზემოხსენებული უზრუნველყოფილი უნდა იქნასსამშენებლო სამუშაოების დაწყებამდე და მათიმსვლელობისას

- პერსონალის საჭირო პირადი დაცვის საშუალებების(მაგ, ჩაფხუტები, ხელთათმანები, სხვა) მომარაგებადა მათი სწორედ გამოყენება

- ტექნიკის ექსპლოატაციისას უსაფრთხოებისუზრუნველყოფა

- გამაფრთხილებელი ნიშნების განთავსება მაღლირისკის უბნებზე

Constructioncontractor

38




პირი

- ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებისა და ხმაურისზემოქმედების შესამცირებლად რეკომენდირებულიღონისძიებების გატარება

ზემოქმედება კულტურულმემკვიდრეობაზე

- ტერიტორიის დასუფთავება და რეკულტივაციასამშენებლო სამუშაოების დასრულებისთანავე

- სამუშაოების შეჩერება მიწის სამუშაოებისასარქეოლოგიური ობიექტის ან არტეფაქტებისაღმოჩენის შემთხვევაში, კულტურის და ძეგლთადაცვის სამინისტროს ინფორმირება აღმოჩენისშესახებ და საქმიანობის განახლება მხოლოდსათანადო ნებართვის მიღების შემდეგ

მგფ, მშენებელიკონტრაქტორი

ექსპლუატაციის ფაზა

ახლად აშენებულიტურისტულიინფრასტრუქტურისექსპლუატაცია

არქეოლოგიური უბნისდაზიანება წყლისრეზერვუარის გაუმართაობისგამო

- სასმელი წყლის სისტემა, მათ შორის რეზერვუარისტექნიკური მდგომარეობა უნდა იყოს გამართული.კონტრაქტორმა უნდა მოამზადოს ოპერირებისსახელმძღვანელო და ჩაატაროს ტრენინგიწყალმომარაგების სისტემის ფუნქციონირებისდაწყებისას და შემდგომ, 4-ჯერ, დეფექტებისაღმოფხვრის პერიოდში.

39




პირი

გარემოს დაბინძურება მყარინარჩენებით და ჩამდინარეწყლებით

- სანაგვე ურნების განთავსება ობიექტისტერიტორიაზე

- მყარი ნარჩენების რეგულარულად გატანამუნიციპალიტეტის საყოფაცხოვრებონაგავსაყრელზე, მმართველ კომპანიასთანდადებული ხელშეკრულების საფუძველზე

- ნარჩენების წვის აკრძალვა- საკანალიზაციო სისტემისა და ჩამდინარე წყლების

ბიოლოგიური გამწმენდი ნაგებობის გამართულიფუნქციონირების უზრუნველყოფა. კონტრაქტორმაუნდა მოამზადოს ოპერირების სახელმძღვანელო დაჩაატაროს ტრენინგი საკანალიზაციო სისტემისფუნქციონირების დაწყებისას და შემდგომ, 4-ჯერ,დეფექტების აღმოფხვრის პერიოდში.

მუზეუმისადმინისტრაცია

ვანისმუნიციპალიტეტი

მგფ

კონტრაქტორი

6. გარემოსდაცვითი მონიტორინგი

მუნიციპალური განვითარების ფონდი პასუხისმგებელია განახორციელოს ბუნებრივდა სოციალურ გარემოზე ზემოქმედების შერბილების ღონისძიებების მონიტორინგი.საკონსულტაციო კომპანია, რომელიც დაქირავებულია, როგორც სამუშაოებისზედამხედველი, ასევე დაეხმარება მგფ-ს, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს ქვე-პროექტის ფარგლებში განხორციელებული სამუშაოების გარემოსდაცვითი დასოციალური შესაბამისობა. ქვეპროექტის გარემოსდაცვითი მონიტორინგიგანხორციელდება ქვემოთ მოცემული გეგმის შესაბამისად.

გარემოზე ზემოქმედების გეგმის განხორციელების თაობაზე ანგარიში წარმოდგენილიიქნება მგფ-ის ყოველკვარტალურ ანგარიშებში. მგფ ასევე უზრუნველყოფსკონტრაქტორისაგან ყველა ნებართვის, ლიცენზიებისა და შეთანხმების წერილებისასლების მიღებას და შენახვას, რომლებიც კონტრაქტორს მოეთხოვება საქართველოსკანონმდებლობის შესაბამისად ინერტული მასალების მოპოვებისათვის, ასფალტისქარხნის ოპერირებისათვის, სხვადასხვა სახის ნარჩენების განთავსებისათვის.

7. გარემოზე ზემოქმედების მართვის გეგმის დარღვევის გამოსწორება

მგფ, როგორც სამშენებლო სამუშაოების დამკვეთი, პასუხისმგებელი იქნებაკონტრაქტორის მიერ ხელშეკრულების პირობების დაცვაზე, რაც ასევე მოიცავს გმგშესრულებას.

კონტრაქტორი პასუხისმგებელია საქმიანობა განახორციელოს საქართველოსგარემოსდაცვითი კანონმდებლობის შესაბამისად. შეუსაბამობების გამოვლენისშემთხვევაში კონტრაქტორი პასუხისმგებელი იქნება დაფაროს გარემოსთვისმიყენებული ზიანის აღმოფხვრასთან დაკავშირებული ყველა ხარჯი.

8. საჩივრებზე რეაგირების მექანიზმი

საჩივრებზე რეაგირების კომიტეტი შეიქმნება მუნიციპალურ დონეზე შემდეგიშემადგენლობით; ვანის მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და გამგეობისწარმომადგენლები, სოციალური სამსახურის წარმომადგენელი, წყალმომარაგებისკომპანიასთან ურთიერთობაზე პასუხისმგებელი პირ, ადგილობრივი არასამთავრობოორგანიზაციის წარმომადგენელი. იმ შემთხვევაში, თუ საჩივარი არ გადაწყდებაადგილობრივ დონეზე, ის გადაეცემა მგფ-ს. საჩივრების მონიტორინგისათვის მგფახდენს ყველა მიღებულის საჩივრის, კომენტარის და საპასუხო ქმედებებისრეგისტრაციას. საჯარო განხილვის დროს, ადგილობრივ მოსახლეობას მიეწოდებაინფორმაცია საჩივრებზე რეაგირების მექანიზმისა და შესაბამისი საკონტაქტო პირებისთაობაზე.

41

8. განხორციელების ღირებულება

გარემოსდაცვითი მართვის გეგმით შემოთავაზებული ინდივიდუალურიშემარბილებელი ღონისძიებების განხორციელების ხარჯები მცირეა დაშესაბამისად, რთულია მათი გამოცალკევება სამშენებლო ოპერაციებისხარჯებიდან. მიუხედავად ამისა, რეკომენდირებულია, რომ მასალათა დასამუშაოთა მოცულობების ჩამონათვალი, რომელიც სატენდეროდოკუმენტაციაში არის მოცემული შეიცავდეს ნარჩენებისა და დარჩენილიმასალის განკარგვის პუნქტს. გარემოსდაცვით პრინციპებთანშესატყვისობისათვის საჭირო სხვა ხარჯები სავარაუდოდ სხვადასხვასამშენებლო საქმიანობის ფასებში უნდა იქნას ინტეგრირებული.

42

8.მონიტორინგი მართვის გეგმა

saqmianoba

ra

(parametri eqvemdebareba

monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

სამშენებლო ფაზა

samSeneblo

masalebiT

uzrunvelyof

a

samSeneblo masalebis

SeZena mxolod

oficialurad

daregistrirebuli

momwodeblebisagan

momwodeblis

ofisSi, an

sawyobSi

dokumentebis

Semowmeba

mowodebis

kontraqtebis

gaformebisas

infrastruqturis

teqnikuri

mdgradobis da

usafrTxoebis

uzrunvelyofis

mizniT

mgf,

mSeneblobis

zedamxedveli

samSeneblo

masalebis da

narCenebis

transportire

ba;

samSeneblo

mანქანა-

satransporto saSualebebis

da meqanizmebis teqnikuri

mdgomareoba

satvirTo avtomobilebis

SemosazRvra da dacva

specialuri safariT

samSeneblo

teritoria

Semowmeba gaufrTxilebel

i Semowmebebi,

rogorc

samuSao, ise ara

samuSao

saaTebSi

miwisa da haeris

emisiebisagan

dabinZurebis

Semcireba;

xmauriT da vibraciiT

adgilobrivi

sazogadoebebis

Sewuxebis SezRudva

mgf,

mSeneblobis

zedamxedveli,

sapatrulo policia

43

saqmianoba

ra


monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

დანადგარებისgadaadgileba

gaTvalisiwneba winaswar

dadgenili marSrutisa da

samuSao saaTebis

miwis

samuSaoebi

amoRebuli gruntis

droebiTi Senaxva winaswar

gansazRvrul da

SeTanxmebul teritoriebze;

amoRebuli gruntis

ukuCayra da/an ganTavseba

oficialurad gamoyofil

teritoriebze;

samSeneblo

teritoria

Semowmeba

Arqeologebis

mier

permanentuli

Semowmeba

miwis

samuSaoebis

procesSi

samSeneblo da da misi

mdebare teritoriis

samSeneblo nagviT

dabinZurebis Tavidan

acileba

mgf,

mSeneblobis

zedamxedveli

saqarTvelos

erovnuli muzeumi

kulturuli

memkvidreobis dacvis

erovnuli saagento

44

saqmianoba

ra


monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

ინერტულიმასალებისმოძიება

მასალის შესყიდვა არსებულიმომწოდებლებისგან, თუშესაძლებელია;

მოპოვების ლიცენზიის მიღებასამუშაოების კონტრაქტით დალიცენზიის პირობებისმკაცრად დაცვა;

კარიერის ტერიტორიისდატერასება, კარიერისექსპლუატირებულიადგილების ამოვსება დალანდშაფტის ჰარმონიზაცია;

მდინარის ხრეშის და ქვიშისამოღება ნაკადის გარეთ, ხრეშისდამცავი ბარიერების მოწყობა

მოპოვებისადგილებში

დოკუმენტებისშემოწმება.სამუშაოსშემოწმება.

მასალისმოპოვების დროს

ფერდობების ეროზიისშეზღუდვა,ეკოსისტემებისა დალანდშაფტებისდეგრადაციისშეზღუდვა;

მდინარის ნაპირებისეროზიის, შეწონილინაწილაკებით წყლისდაბინძურების დაწყლის ეკოსისტემისმოშლის შეზღუდვა.

მგფ,

მშენებლობისზედამხედველი

45

saqmianoba

ra


monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

მოპოვების ტერიტორიასა დამდინარეს შორის და არ იქნასდაშვებული მანქანების შესვლაწყალში

samSeneblo

narCenebis

warmoqmna

samSeneblo narCenebis

droebiTi Senaxva

specialurad gamoyofil

adgilebSi;

narCenebis droulad

gadayra oficialurad

gamoyofil adgilebSi

samSeneblo

teritoria;

nagavsayreli

teritoria

Semowmeba periodulad

mSeneblobis

procesSi da

pretenziebis

SemTxvevaSi

samSeneblo da mis

mezoblad mdebare

teritoriebis myari

narCenebisgan

dabinZurebis Tavidan

acilebis mizniT

mgf,

mSeneblobis

zedamxedveli

ტრანსპორტისმოძრაობისდარღვევა დაფეხითმოსიარულეთათვის მისასვლელისშეზღუდვა

საგზაო მოძრაობისშეზღუდვის/შემოვლითი გზისაბრების განთავსება;

სამშენებლო მასალების შენახვა დასამშენებლო ნარჩენების დროებითიგანთავსება ისე, რომ თავიდან

სამშენებლომოედანზე დამიდამოებში

შემოწმება. მშენებლობისდროს

ავტოსაგზაოშემთხვევების პრევენცია;

ადგილობრივიმოსახლეობისთვის,მიყენებულიდისკომფორტისშეზღუდვა;

მგფ,მშენებლობისზედამხედველი

46

saqmianoba

ra


monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

ავიცილოთ მისასვლელი გზებისჩახერგვა

muSebis

janmrTeloba

da

usafrTxoeba

muSebis formebiT da

individualuri dacvis

saSualebebiT aRWurva;

muSebis da personalis

informireba

meqanizmebTan/aRWurvilobas

Tan muSaobisas

individualuri

usafrTxoebis wesebis da

instruqciebis Sesaxeb da

aseve aRniSnuli

wesebis/instruqciebis

mkacri dacvis Sesaxeb

samSeneblo

teritoria

Semowmeba gaufrTxilebel

i Semowmeba

samuSaoebis

msvlelobisas

samuSao adgilze

ubeduri da

gauTvaliswinebeli

SemTxvevebis Tavidan

acilebi mizniT

mgf,

mSeneblobis

zedamxedveli

ოპერირების ფაზა

47

saqmianoba

ra


monitorings?)

sad

(aris

parametri,

romelic

eqvemdebareba

monitorings?)

rogor

(unda

ganxorcieldes

parametris

monitoringi?)

rodis

(gansazRvreT

sixSire/an

uwyvetoba?)

ratom

(xdeba parametris

monitoringi?)

vin

(aris

pasuxismgebeli

monitoringze?)

wyalmoarageb

is da

kanalizacis

gamwmendi

erTeuli

momsaxureoba

wyalmomaragebis sistema ar

Jonavs da modis

Seuferxeblad.

kanalizaciis gamwmendi

muSoabs kargad.

sareabilitacio

saSualebebi

Semowmeba operirebisas wylis danakargis

prevencia

gadaumuSavebeli

wyliT zedapiris da

miwis dabinZurebis

prevencia

vanis

municipaliteti

Mmyari

narCenebis

marTva

nagvis urnebis ganTavseba

muzeumis mimdebare

teritoriaze da narCnebis

drouli da regularuli

gatana teritoriidan

reabilitirebul

i obieqti

Semowmeba operirebis

dros

teritoriaze

narCenebis dayris

Tavidan acileba

muzeumis

administracia

reabilitacii

s Semdeg

teritoriis

obieqtis

movla-

patronoba

arasanqcirebuli

mSenebloba da miwis

araformaluri gamoyeneba

muzeumis teritoriis

mimdebared

Reabilitirebul

i obieqti

Semowmeba operirebis

dros

მimdebare teritoriisa

da obieqtis

istoriuli da

esTetiuri

Rirebulebis dakargvis

Tavidan acileba

muzeumis

administracia,

vanis

municipalitetis

xelisufleba

48

დანართი 1. ობიექტის აეროფოტო და სურათები

50

კერძო საკუთრებაში არსებული ეზო, რომელის ტერიტორიაზეც მონტაჟდება წყალმომარაგების მილები

51

ადგილი სადაც უნდა განთავსდეს ახალი წყლის რეზერვუარი ძველის ნაცვლად

52

დანართი2. წყალმომარაგებისა და კანალიზაციის სისტემის სქემაThis image cannot currently be displayed.

53

დანართი 3. საკადასტრო ინფორმაცია

59

დანართი4. ექსპონატების შენახვის მდგომარეობასთან დაკავშირებითსაქართველოს ეროვნული მუზეუმის წერილი

62

დანართი 5. ეროვნულ მუზეუმსა და მუზეუმის ექსპონატების განთავსებისადგილის მფლობელს შორის კონტრაქტი

66

დანართი 6: საქართველოს ეროვნული მუზეუმის წერილის ვანის მუზეუმის მომსახურეპერსონალის ხელფასების შენარჩუნებასთან დაკავშირებით

67

დანართი 7: მიწათმოსარგებლის თანხმობა

70

დანართი 8. ინერტული ნარჩენების განთავსებასთან დაკავშირებით ვანისმუნიციპალიტეტის გამგეობის თანხმობა

ქ. ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის...

Documents

Transcript of ქ. ვანის არქეოლოგიური მუზეუმის...