Euskalkiak eta azpieuskalkiak
description
Transcript of Euskalkiak eta azpieuskalkiak
0
ESKALA
2 4 6 8 16 km10 12 14
Elgoibar
Mendaro
Mutriku
IRUÑEAGASTEIZ
MAULE
BAIONA
Hondarribia
Eskiula
Lekeitio
Ondarroa
Durango
Markina
Eibar
Oñati
Arrasate
Bergara
Oleta
Otxandio
Ubide
Legutiano
Igorre
Zornotza
Gernika
Bermeo
Mungia
Derio
GaldakaoBasauri
BILBO
Getxo
Deba Zugarramurdi
Orbaizeta
Elizondo
Doneztebe
Oronoz-Mugairi
Bera
Goizueta
Beintza-Labaien
Saldias
Lantz
Muskitz
Etxarri Aranatz
Bakaiku
Urdiain
Altsasu
Uharte Arakil
Zarautz
GetariaZumaia
Aizarnazabal
Zestoa
Hernani
DONOSTIAOiartzun
IrunLezo
Errenteria
Leitza
Areso
Tolosa
Errezil
Beizama
Ikaztegieta
Abaltzisketa
Betelu
Ordizia
ZumarragaUrretxu
Azkoitia
Azpeitia
Luzaide
DONIBANE GARAZI
Bidarrai
Ortzaize
Irisarri
Heleta
Lekuine
Lohitzüne-Oihergi
Etxarri
Izturitze
Beskoitze
Urdazubi
Ahetze
ArrangoitzeMilafranga
Basusarri
ArbonaBidarte
Donibane Lohizune
Azkaine
Hendaia
Ezpeleta
Sara
Ainhoa
Senpere
UztaritzeHazparne
Baigorri
Urepele
Lasa
Anhauze
Irulegi
Domintxaine-Berroeta
DonapaleuArüe-Ithorrotze-Olhaibi
Altzürükü
Atharratze
Santa-Grazi
Otsagabia
Barkoxe
Izaba
Lekunberri
Montori
Ozaraine-Erribareita
Jeztaze
Arano
Petilla de Aragón
Lanestosa Balmaseda
Barakaldo
Karrantza
PortugaleteSestao
Santurtzi
Zalla
Trapagaran
Ortuella
Laudio
Amurrio
Artziniega
Urduña
AgurainDulantzi
Kanpezu
Murgia
Bastida
Guardia
Lapuebla de Labarca
Eltziego
Araia
Oion
Bernedo
Viana
Mendavia
Lodosa
San Adrian
Tutera
Corella
Cortes
Cascante
Fitero
Tafalla
GaresLizarra
Irurtzun
Zubiri
Agoitz
Orotz-Betelu
Zangoza
MiarritzeAngelu
Ahurti
Gixune
Bastida
Akamarre
Bidaxune
Erango
Burgue-Erreiti
Bokale
Ziburu
Getaria
UrruñaBiriatu
Kanbo
Itsasu
LekorneMakea
Luhuso
Zuraide
Arrosa
Aldude
Banka
LarresoroHaltsu
Jatsu
Garrüze
Bithiriña
OragarreArrueta
MartxuetaIlharre
Lüküze
Uhartehiri
Aiziritze
Bardoze
Iholdi
Donaixti-Ibarre
Izura
Mehaine
Aiherra
Larzabale
Landibarre
Suhuskune
Azkarate
Ezterenzubi
EiheralarreLekunberri
Arnegi
Pagola
Urdiñarbe
Gotaine
GarindaineMuskildi
Sohüta
Mitikile
Ospitalepea
Sarrikotapea
Bildoze
Larraine
Lakarri
Ligi
Altzai
Aloze
Ezpeize
Sopela
Plentzia
Lemoa
Bakio
Gorliz
Leioa
Erandio
Zeanuri
Ugao
ZaratamoArrigorriaga
LarrabetzuLezama
Zamudio
Gamiz-Fika
Fruiz
Arrieta
MeñakaGatika
Sondika
Etxebarri
Urduliz
EaMundaka
Ereño
Nabarniz
MendataMuxika
ErrigoitiMorga
Ispaster
Gizaburuaga
Aulesti
Munitibar
ErmuaIurreta
Elorrio
Berriz
Abadiño
Antzuola
Aretxabaleta
Leintz Gatzaga
Eskoriatza
Soraluze
Legazpi
Segura
LazkaoIdiazabal
Zegama
Ataun
Beasain
Legorreta
Zaldibia
Gaintza
Orio
Aia
Asteasu
Alkiza
Larraul
Bidania-Goiatz
Orendain
Albiztur
Amezketa
Baliarrain
Villabona
Andoain
Lasarte-Oria
Berastegi
Alegia
Gorriti
Errazkin
LezaetaAzpirotz
Uitzi
Ezkurra
Beruete
Jauntsarats
Oskotz
Etxaleku
Eratsun
ArbizuLakuntza
Arruazu
LesakaEtxalarIgantzi
Arantza
Sunbilla
Ituren
ZubietaIrurita
Arizkun
ErratzuAmaiur
Almandoz
Garralda
Aribe
Olague
Arraitz
IraizotzLarraintzar
Lizaso
EritzeZiaurritz
Ostitz
Beuntza
Eltzaburu
Erro
Lintzoain Mezkiritz
Eugi
Leranotz
Usetxi
Iragi
Zilbeti
Jaurrieta
Ezkaroze
Espartza
Itzaltzu
Uztarroze
Urzainki
Erronkari
GardeBidankoze
Burgi
Turtzioz
Zeberio
Orozko
Pasaia
Abaurreagaina
UrketaLehuntze
Sarrikota
Arboti
Armendaritze
Donazaharre
Areatza
Usurbil
Urnieta
Astigarraga
Mendibe
Izpura
UskartzeNoain
Erriberri
Cintruenigo
Ribaforada
Murchante
Milagro
Azkoien
Sartaguda
Los Arcos
Galbarra
EulateLarraona
Garinoain
Iturgoien
Dima
Loiu
Berango
Zaldibar
Muskiz
Gueñes
Abanto-Zierbena
Boveda
Izarra
Villanueva Gobiaran
EspejoGesaltza Añana
Pobes
Langraitz Oka
Argantzon
Puentelarra
Luiaondo
OkondoOkondogoiena
Lezama
Baranbio
OlanoEribe
Gopegi
Luku
Ozeta
Hermua
Larrea
Ziordia Arteta
Senosiain
Goñi
Muzki
Artazu
Zirauki
Mañeru
Obanos
Oloritz
Orisoain
IratxetaMendibil
Gerendiain
EzperunIharnotz
Elo Altzorritz
IzkoAbintzao
Zilegieta
Turrillas
Indurain
Artaxo
Lareki
Ongotz Galoze
Arrakaxgoiti
Nabaskoze
Adoain
Muru ArtederretaIrunberri
Mugerre
Samatze
Amunarriz
Genbe
Estenotz
Girgillao
Artariain
BariainAñorbe
Alkotz
Irañeta
Puiu
Mendigorria
Artaxoa
Leotz
Z A R A I T ZU
ER
RO
NK
A
RI
A M I K U ZE
B A S A B U R U A
DE
BA
IB
AR
RA
DU R A N G A L D E A
AR
RA
TI
A
NE
RB
IO
II B
AR R A
T X O R I E R R I
M U N G I A L D E A
U
RI
BE
KO
S T A
BU
S T U R I A L D E A
L E A - A R TI B
A
I
A
RA
MA
I O
B
A
Z
T
A
N
A E Z K O A
B U R U N DA
B O R T Z I R I A K
M A L E R R E K A
B E R T I Z A R A N A
U L T Z A M A
A T E T Z
O D I E T A
AN U E
ES
TE
RI
BA
RE R R O I B A R
S A K A N A
T O L O S A L D E A
A R A I T Z
G O I E R R I
U R O L A L D E A
B E T E R R I
AT U R R I A L D E A
PE T T A R R A
AR
BA
I L A
BA
S A B Ü R Ü A
I M O T Z
L A R R A U N
BA
RD
E
A
T R EB
IÑ
U
E R G O I E N A
L
AN
A
A M E S K OA
Z I G OI T I A
B A R RU N D I A
O L L O I B A R
G O Ñ E R R I
G E S A L A T Z
MA
ÑER
UIB
AR
O R B A
ELORTZIBAR
UN
TZ IT IB AR
I B A R G O I T I
ITZAGAOND
O
L O N G I D A
URRAULGOITI
TXULAPA IN OL
AI B
AR
O L T Z A
ARANG
UR
EN
E G U E S I B A R
L I Z O A I N
ARRATZU-UBARRUNDI
N A F AR
-L
AP
U
RT
AR
RA
NA
F
AR
RA
M E N D E B A L E K O A
KO
S
TA
TA
RR
A
ER
D
I AL D
E K O A
ZZZUUU
BBBEEE
RRROOO TTT AAA RRR RRR AAA
EEE KKK III AAALLL DDD EEE KKK OOO NNN AAA FFF AAA RRR RRR AAA
© KOLDO ZUAZO
© EUSKAL EDITOREA E. M.
© ELKARLANEAN, S.L.
GRAFIKOAKKoldo Zuazo, Joxean Apeztegia, Udane Ansa
Koldo Zuazok idatzi eta Elkar-ek argitaraturiko“Euskalkiak. Euskararen dialektoak”liburuaren osagarria.
uskalkiak eta azpieuskalkiak
ondoren, 1975 arte iraun zuen Francorendiktadura militarra: erabat desagertzeko zorianegon zen. Hobera egin du azken hamarkadotan,nahiz eta Nafarroan eta Frantziako estatukohiru herrialdeetan (Lapurdi, Nafarroa Behereaeta Zuberoa) oraindik ere oso egoera larriandagoen.Euskarak izan duen atzerakadaren lekuko,Louis-Lucien Bonaparteren mapan (1850-1870)euskarak zeuzkan mugak ere erakusten dira,eta agerian gelditzen da Araban eta Nafarroanizan den atzerakada. Puntu bidez adieraztenda eremu hori.
SARTALDEASORTALDEA
ERDIGUNEA
IPAR-SARTALDEA
SORTALDEA
HEGO-SARTALDEA
SARTALDEA
SORTALDEA
ERDIGUNEA
SARTALDEA
SORTALDEA
Euskararen gaur egungo bost euskalkiakerakusten dira mapa honetan: mendebalekoa(Bizkaian, Arabako iparraldean eta Gipuzkoakomendebalean mintzatua), erdialdekoa(Gipuzkoan eta Nafarroako mendebaleanmintzatua), nafarra (Nafarroa gehieneanmintzatua), nafar-lapurtarra (Lapurdin, NafarroaBeherean, Zuberoako ipar-mendebalean etaNafarroako Luzaiden mintzatua) etazuberotarra (Zuberoan eta Biarnoko alderdibatean mintzatua). Azken hamarkadotan galduda ekialdeko nafarra, Zaraitzu eta Erronkariibarretan mintzo zena.
Kolore tonalitate desberdinekin, berriz, euskalkihorietan diren hamaika azpieuskalkiak agertzendira: bi dira mendebalekoan, hiru erdialdekoan,bi nafar-lapurtarrean eta lau nafarrean. Oso
Euskararen eremuaren muga1850-1870 epean (L-L. Bonaparte)
ZUBEROTARRA
MENDEBALEKOA
Sartaldeko azpieuskalkia
ERDIALDEKOA
NAFARRA NAFAR-LAPURTARRA
Mendebaleko eta erdialdekoeuskalkien tarteko hizkerak
Sartalde eta sortaldekoazpieuskalkien tarteko hizkerak
Sortaldeko azpieuskalkia
Sartaldeko azpieuskalkia
Sortaldeko azpieuskalkia(erdialdekoaren eta nafarrarentarteko eremua)
Sartalde eta erdigunekoazpieuskalkien tarteko hizkerak
Erdiguneko azpieuskalkia
Ipar-sartaldeko azpieuskalkia
Burunda (mendebalekoaren,erdialdekoaren eta nafarraren tartekohizkera)
Hego-sartaldeko azpieuskalkia
Erdiguneko azpieuskalkia
Sortaldeko azpieuskalkia
Baztan (nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)
Aezkoa (nafarraren, ekialdekonafarraren eta nafar-lapurtarrarentarteko hizkera)
Sartaldeko azpieuskalkia
Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkientarteko hizkerak
Sortaldeko azpieuskalkia
Kostatarra (erdialdekoaren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)
Amikuze (nafar-lapurtarraren etazuberotarraren tarteko hizkera)
homogeneoa da zuberotarra. Lerroen bidez,azkenik, tarteko hizkerak erakusten dira, hauda, euskalki biren edo gehiagoren ezaugarriakaldi berean dituztenak. Nafarroako Aezkoa etaBurunda ibarretakoak dira denetan berezienak:hiru euskalkiren arteko lotura egiten dute.Oso hizkuntza berezia da euskara, ez baita ezlatindarra ez indoeuroparra, inguruko guztiakbezala. Harritzekoa da bizirik iraun izana,hizkuntza txikia delako, eta oso handiak, berriz,haren ondoko frantsesa eta gaztelania. XVIII.mendeaz gero, gainera, bi horiexek ezarri diraFrantzia eta Espainiako estatu-hizkuntza, etaguztiz baztertu dira gainerakoak: katalana,bretoia, alemana, okzitaniera... Euskararidagokionez, bereziki gogorra izan zen 1936-39 bitarteko Espainiako Gerra Zibila eta, haren