Eu Gorffennol Eich Dyfodol

Lluniwyd y pecyn hwn ar gyfer disgyblion yng Nghyfnod Allweddol 2 sydd â diddordeb ynhanes Cymru yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae’n cynnwys gwybodaeth ac ymarferion ar ythema Bywyd Gartref Yn Ystod Ail Ryfel Byd y gall disgyblion astudio fel prosiect unigol neufel dosbarth cyfan.

Er nad yw wedi’i anelu’n uniongyrchol at y cwricwlwm ysgol mae’n clymu’n naturiol gydanifer o feysydd gwahanol o fewn y cwricwlwm, gan gynnwys CA2 Hanes: Bywyd yngNghymru a Phrydain Fodern, a CA2 Hanes: Topig Hanesyddol mewn Cyd-destun Lleol. Gellirhefyd edrych ar yr ymarferion a’r themâu fel rhan o gwricwlwm iaith, Sgiliau Allweddol acAddysg Bersonol a Chymdeithasol.

Does dim disgwyl i bob disgybl gyflawni pob un o’r ymarferion yn y pecyn, a’r nod wrth eilunio oedd cynnwys rhywbeth y gallai pob disgybl ymateb iddo, boed hynny ar lefelsoffistigedig neu syml.

Lluniwyd y pecyn ar y cyd gan Culturenet Cymru a Gwasanaeth Addysg LlyfrgellGenedlaethol Cymru.

Mae Culturenet Cymru yn gweithio ar y cyd â'i aelodau a grwpiau cymunedol i ddatblyguystod o brosiectau cyffrous ac arloesol. Ei nod yw defnyddio adnoddau ar-lein i godiymwybyddiaeth a gwella mynediad i bawb i ddiwylliant a hanes Cymru.

Mae Gwasanaeth Addysg Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn ymestyniad o un o ddibenioncraidd y Llyfrgell, sef cynnig mynediad at wybodaeth a deunydd. Mae’n bodoli er mwyncynyddu ymwybyddiaeth dysgwyr o bob oed o’r Llyfrgell a’i chasgliadau. Ei nod hefyd yweu hysbrydoli i ymddiddori ymhellach yng ngwaith a rôl y sefydliad, yn ogystal â dod iwybod mwy am dreftadaeth ddiwylliannol Cymru.

Cynnwys3-6 Profiadau plant

7-10 Yr Ymdrech Gartre a Dogni

11-14 Stori milwr

15 Ffeithiau am Yr Ail Ryfel Byd

16 Casgliad Geoff Charles ac Eu Gorffennol Eich Dyfodol Cymru

www.culturenetcymru.com

dysgle.llgc.org.uk

� addysg@culturenetcymru.com� 01970 632415

� addysg@llgc.org.uk� 01970 632528 / 632913

Profiadau plant - 3

a) Faciwîs

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

• Gwna restr o’r hyn a weli di yn y lluniau.• Llunia sgwrs rhwng y bachgen a’r ferch yn y llun cyntaf.• Gwna restr o 5 peth byddet ti’n dymuno mynd gyda ti petaet ti’n gorfod

symud i ffwrdd oddi wrth dy deulu am gyfnod.

Faciwîs o Benbedw yn cyrraedd Croesoswallt, 1939(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Faciwîs o Benb

edw

yn cyrraedd

Croesoswallt, 19

39

(Llun: Casgliad

Geoff

Charles, Llyfrg

ell

Genedlaethol Cy

mru)

Profiadau plant

4 - Profiadau plant

b) Colled

Cerdyn Nadolig oddi

wrth John H. Evans

at ei ferch

Myra, tua 1940 (Cu

lturenet Cymru a My

ra Williams)

Llythyr oddi wrth John H Evans at ei blant, Myra a James, tua 1940

(Culturenet Cymru a Myra Williams)

Profiadau plant

Profiadau plant - 5

John H. Evans yn ei wisg llynges, tua 1939(Culturenet Cymru a Myra Williams)

John H. EvansPan ddechreuodd y Rhyfel yn1939 ymunodd John H. Evans â’rLlynges. Tra oedd i ffwrdd ynymladd yn y Rhyfel ysgrifennai atei deulu’n aml, a chadwai geiniogaui anfon atyn nhw. Ar Ebrill 211941 lladdwyd John pan suddoddei long, yr HMS Topaze. Cyn iddofarw anfonodd John y Beibl ymae’n cyfeirio ato yn y llythyr atei ferch, Myra, a hyd heddiw maeMyra’n cario’r Beibl hwnnw blebynnag mae’n mynd.

Dear Myra and James

Just a few lines in ans[wer] to your

welcome letter which I

got quite safe to day thank you ver

y much for writing and tell

James I’m thanking him for washing

and ironing my

han[d]kerchief I will want a clean o

ne when I come home. Well

Myra I’ve got you a nice little Bible

which every sailor gets

from the King. I will send it along fo

r you some day when I

get a chance to go down the village.

Well Myra this will be all

for now so will come to a close now

with all my love to Both of

you from yours truly Dad. Kiss Jam

es for me. I’m saving you

some threepenny Bits xxxxxxxx

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

Dychmyga mai ti yw Myra. Ysgrifenna lythyr at dy dad i ateb y llythyr rwyt ti newydd ei ddarllen.

Profiadau plant

6 - Profiadau plant

c) Diogelu bywyda

u

Mwgwd nwy babi, 1930au(Culturenet Cymru a Michael Donovan)

Plant yn ymarfer gwisgo mygydau nwy, 1939(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Mwgwd nwy ‘Mickey Mouse’, 1939-45

(Culturenet Cymru ac Amgueddfa Heddlu De

Cymru)

Syniadau am weithgareddauneu drafodaeth

• Beth yw pwrpas mygydau nwy?• Pam roedd plant yn eu cario

bob amser ac yn gorfodymarfer eu gwisgo?

• Pam roedd mygydau nwy owahanol faint yn cael eucynhyrchu?

Profiadau plant

Yr Ymdrech Gartre a Dogni - 7

Yr Ymdrech Gartre a Dogni

a) Paratoi at ryfel

Lloches cyrch awyr y

n Abertawe, 1941

(Culturenet Cymru a

Gwasanaeth Archif

au Gorllewin

Morgannwg)

Taflen “Y WeinyddiaethHyspysrwydd”, 1940au(Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

• Beth roedd pobl fod i wneud petai’r Almaenwyr yn dod i Brydain?• Llunia restr o eiriau i ddisgrifio’r profiad o fod mewn lloches awyr.

Galli di ddefnyddio gwybodaeth o’r llun cyntaf a dy ddychymyg.

Detholiad o’r daflen OS DAW’R

GERMANSBETH I’W WNEUD – A SUT

I’W WNEUD

Os daw’r Germans, mewn “parachute” neu erop

len neu

long, gofalwch aros lle’r ydych. Dyna’r gorchym

yn –

“Arhosed pawb lle mae.”…

Peidiwch a rhoi coel ar chwedlau disail a pheid

iwch a’u

hailadrodd. Pan y derbyniwch orchymyn, gwne

wch yn

siwr nag gorchymyn gau ydyw… Arferwch eich

syn[n]wyr

cyffredin.

8 - Yr Ymdrech Gartre a Dogni

‘How to patch elbows and trousers’,

taflen Bwrdd Masnach gyhoeddwyd

yn ystod yr Ail Ryfel Byd,

1940au(Culturenet Cymru ac

Elizabeth

Richards)

‘How to reinforce for extra

wear’, taflen Bwrdd Masnach

gyhoeddwyd yn ystod yr Ail

Ryfel Byd, 1940au

(Culturenet Cymru ac Elizabeth

Richards)

‘How to patch a shirt’, taflen Bwrdd

Masnach gyhoeddwyd yn ystod yr

Ail Ryfel Byd, 1940au

(Culturenet Cymru ac Elizabeth Richards)

b) Dogni

Merched ysgol o Groesoswallt yndysgu sgiliau gwnïo, 1939(Llun: Casgliad Geoff Charles, LlyfrgellGenedlaethol Cymru)

Llyfr Dogni Dillad a L

lyfr Dogni Bwyd

(Culturenet Cymru a

c Elizabeth Richard

s)

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd roedd rhaipethau’n brin iawn oherwydd ymosodiadauar longau oedd yn mewnforio nwyddau iBrydain, a’r ffaith bod ffatrïoedd yncanolbwyntio ar gynhyrchu arfau rhyfel.Bu’n rhaid dogni pethau elfennol i sicrhaubod nwyddau’n cael eu dosbarthu’n deg ibawb. Roedd tecstiliau a dillad yn briniawn, a chyhoeddodd y Bwrdd Masnachdaflenni yn annog pobl i ‘Drwsio a gwneud ytro’, ac ailgylchu hen ddillad yn lle eu taflu.

Yr Ymdrech Gartre a Dogni

Yr Ymdrech Gartre a Dogni - 9

Yr Ymdrech Gartre a Dogni

Taflen wybodaeth ‘Dig For Victory’,

1939-1945

(Culturenet Cymru ac Archifdy Cer

edigion)

Bechgyn ysgol yn dysgu sgiliau garddio, 1939(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Merched Byddin y Tir, 1939-1945(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth• Pa fwydydd oedd yn cael eu dogni yn ystod yRhyfel?• Pa bethau eraill oedd yn cael eu dogni, a phamroedd rhain yn brin?• Pam roedd menywod a phlant yn gweithio ar y tir?• Pam roedd y llywodraeth yn annog pobl i dyfumwy o fwyd eu hunain?

Detholiad o’r daflen “DIG FOR VICTORY”“Y WYNWYN (Winwns) mwyaf eu gwerth yw’rrhai y gellir eu cadw ar gyfer y gaeaf. Pan fôntwedi tyfu’n dda, wedi eu cynaeafu’n ofalus, a’uhystorio’n gymwys, fe ellir eu cadw’nllwyddiannus am chwe mis. Ond mae’n bwysigcael y mathau mwyaf cyfaddas ar gyfer storio.”

10 - Yr Ymdrech Gartre a Dogni

c) Ailgylchu

Clwb Bechgyn y Trallwng wedi trefnu Sgwad Arbed, 1940(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfrgell Genedlaethol Cymru)

Cyfraniad menywod Y Trallwng at ym

gyrch yr Arglwydd Beaverbrook i

gasglu hen alwminiwm sgrap ar gyfe

r Spitfire, 1940

(Llun: Casgliad Geoff Charles, Llyfr

gell Genedlaethol Cymru)

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

• Beth oedd Spitfire?• Pa fathau o bethau oedd yn cael eu defnyddio

yn yr ymgyrch i gasglu sgrap i adeiladu Spitfire?

Yr Ymdrech Gartre a Dogni

Stori milwr - 11

Stori milwr

Roedd Humphrey Watkin Hughes yn un o chwech o blant ac roedd ei dad yn ficer ym mh

lwyf

Glanogwen, Bethesda. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd bu’n byw gyda’i wraig Catherine ym Me

thesda ger

Bangor a bu’n gwasanaethu fel dyn radio gyda’r Llu Awyr a chael ei ddyrchafu’n Sarsiant

.

Ar 19-20 Chwefror 1944 roedd yn rhan o ymgyrch fomio’r Llu Awyr yn Leipzig, dinas faw

r yn yr

Almaen. Er iddyn nhw fomio’r targed yn llwyddiannus trawyd ei awyren ar ei thaith yn ô

l a daeth i

lawr gan lanio 1 cilomedr i’r gogledd o bentref Baarn yn yr Iseldiroedd am 5.30 y bore a

r 20

Chwefror. Yn fuan wedi’r ddamwain cyrhaeddodd milwyr Almaenig ac fe ddaethant o hy

d i bum

corff. Ni chafwyd hyd i gorff Humphrey ond mae ei enw yn ymddangos ar nifer o gofeb

au, gan

gynnwys Cofeb Runnymede sy’n rhestru pawb gollodd eu bywydau tra’n gwasanaethu gyd

a’r Llu

Awyr yn ystod y rhyfel.

Pan fu Humphrey farw dim ond chwe wythnos oed oedd ei fab, Richard Merfyn Hughes.

Hon oedd

yr ail farwolaeth drasig yn y teulu Hughes yn ystod y rhyfel. Bu farw ei frawd, Richard

Lloyd

Hughes ar 24 Rhagfyr 1943 pan gafodd ei awyren ei saethu i lawr ger Frankfurt, yr Alm

aen.

Bywyd Humphrey Watkin Hughes

• Ganwyd Humphrey Watkin Hughes ynLlanllyfni ger Penygroes ar y 23ain o Ionawr,1916, yr ieuengaf o chwech o blant.• Treuliodd gyfnod yn y Llynges Fasnach cyn yrhyfel a theithiodd yn helaeth.

• Ym Medi 1940 ymunodd Humphrey â’r LluAwyr ac am y ddwy flynedd nesafysgrifennodd yn ddyddiol at ei gariad,Catherine Hughes.

• Ar yr 2il o Dachwedd, 1942 priododdHumphrey â Catherine yn EglwysGlanogwen, Bethesda.

• Ganwyd mab iddynt, Richard Merfyn ar y5ed o Ionawr, 1944. Cafodd Humphreyganiatâd arbennig i fynd adref i’r bedydd.O fewn chwe wythnos i enedigaeth RichardMerfyn roedd Humphrey wedi’ i ladd.

a) Humphrey Watkin Hughes

Humphrey Watkin Hughes yn ei lifrau Llu

Awyr, tua 1940

(Culturenet Cymru ac Ann Elisabeth Grenet)

12 - Stori milwr

Llythyr oddi wrth y Weinyddiaeth Awyr, Llundain am farwolaeth

Humphrey Watkin Hughes, 1945

(Culturenet Cymru ac Ann Elisabeth Grenet)

Stori milwr

Stori milwr - 13

Stori milwr

Llythyr wrth y Brenin Siôr VI

i gydymdeimlo â theulu

Humphrey Watkin Hughes

(Culturenet Cymru ac Ann

Elisabeth Grenet)

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

• Pam roedd y teulu wedi derbyn llythyr oddi wrth y Brenin?• Lluniwch ffeil ffeithiau sy’n cynnwys gwybodaeth am Humphrey Watkin

Hughes.

14 - Stori milwr

Rai blynyddoedd wedi diwedd yr AilRyfel Byd aeth pobl Yr Iseldiroedd ati i godi

arian ar gyfer cofeb ryfel yn dwyn yr enw CofebRhyddid. Ymhlith enwau’r rhai sy’n cael eu cofnodi mae

enw Humphrey Watkin Hughes, ac mae ei deuluwedi ymweld â’r gofeb yn Eemnes, Yr

Iseldiroedd.

b) Cofio

Syniadau am weithgareddau neu drafodaeth

• Beth yw pwrpas cofebau rhyfel a pham eu bod yn cael euhadeiladu?

• Ble mae’r gofeb agosaf at eich ysgol chi, pa ryfeloedd sy’ncael eu cofnodi arni, ac enwau pwy sydd arni?

Llun o’r Gofeb Rhyddid yn

Eemnes, Yr Iseldiroedd,

tua 1990

(Culturenet Cymru ac Ann

Elisabeth Grenet)

Plac ar y Gofeb Rhyddid yn Eemnes gydag enwau’r rhaigafodd eu lladd(Culturenet Cymru ac Ann Elisabeth Grenet)

Stori milwr

Ffeithiau am Yr Ail Ryfel Byd

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd symudwyd 827,00

0

o blant ysgol, 524,000 o famau gyda phlant o

dan oedran ysgol, a 13,000 o famau beichiog

o

ddinasoedd Prydain.

Erbyn 1944 roedd dros 80,000 o fenywod yn

aelodau o Fyddin y Tir. Gwisgai aelodau

Byddin y Tir siwmperi gwyrdd, trowsusau

brown a hetiau ffelt brown. Roedden nhw’n

gwneud gwaith amrywiol gan gynnwys godro

a

gwaith fferm, torri coed, a gweithio mewn

melinau llifo. Roedd dros fil o fenywod Bydd

in

y Tir yn gweithio yn dal llygod mawr.

Yn gynnar yn 1940 dechreuodd y llywodraeth

annog pobl i dyfu eu bwydydd eu hunain.

Cyflwynwyd dogni bwyd ym mis Ionawr 1941

,

a dogni dillad ym mis Mehefin 1941.

Cafwyd 44 cyrch awyr dros Abertawe rhwng

1940 ac 1943, a rhwng Chwefror 19 a 21 194

1

gollyngwyd dros 55 tunnell o fomiau ar y

ddinas.

Amcangyfrifir bod o leiaf 60 miliwn o bobl

wedi colli eu bywydau yn ystod yr Ail Ryfel

Byd — tua 25 miliwn o filwyr a 35 miliwn o

bobl gyffredin.

Ffeithiau am Yr Ail Ryfel Byd - 15

16 - Adnoddau i Athrawon a Disgyblion

Eu Gorffennol Eich Dyfodol Cymru Atgofion Cymreig o’r Ail Ryfel BydMae Eu Gorffennol Eich Dyfodol Cymru yn wefan sy’ncoffáu'r Ail Ryfel Byd trwy gyfrwng storïau, delweddau, acatgofion y rhai wnaeth fyw trwy’r Rhyfel. Daw’r atgofion hyngan bobl gyda phrofiadau gwahanol iawn:

6 y rhai fu’n gwasanaethu yn y lluoedd arfog6 y rhai oedd yn blant yn ystod blynyddoedd y rhyfel6 pobl oedd ar bigau’r drain i glywed hanes eu hanwyliaid6 rhai a weithiai’n ddiflino gartref yn cefnogi ymdrech y rhyfel.

Mae Eu Gorffennol Eich Dyfodol Cymru, sy’n derbyncefnogaeth Cronfa’r Loteri Fawr, yn ffurfio teyrnged barhaoli’r rhai wnaeth fyw trwy’r rhyfel, ac yn adnodd addysgol argyfer cenedlaethau sydd i ddod. Mae’r wefan yn cynnwysdros 1500 o ddelweddau a llawer o storïau sy’n dogfennuprofiadau pobl yn ystod y cyfnod nodedig hwn yn ein hanes.

Geoff CharlesFfotograffau o Gymru a'r Gororau adeg yr Ail Ryfel Byd

Mae ffotograffau Geoff Charles o'r cyfnod 1939-1945 yn dalysbryd pobl Cymru a'r Gororau yn ystod yr Ail Ryfel Byd.Maent yn goffâd o'r ymdrech ar y ffrynt cartref ac yn gofnodcyfoethog o ffordd o fyw sydd wedi hen ddiflannu.

Erbyn heddiw mae archif Geoff Charles yn un o drysorauLlyfrgell Genedlaethol Cymru, ac mae’r wefan newydd yma,a noddir gan Gronfa'r Loteri Fawr fel rhan o'r rhaglenaddysgol Eu Gorffennol Eich Dyfodol, yn rhoi cyfle i bawbchwilio a mwynhau’r ffotograffau unigryw hyn. Mae’ncynnwys:

6 dros 6,500 o ffotograffau Geoff Charles 6 gweithgareddau addysg rhyngweithiol a diddorol i blant aphobl ifanc 6 dolenni cwricwlaidd a gwybodaeth bellach amgasgliadau’r Llyfrgell6 cyfle i chwilio cronfa ddata enfawr o luniau Geoff Charlesyn ôl thema, pwnc, ardal neu allweddeiriau.

Yn ogystal â hyn ceir canllawiau i athrawon a disgyblion arsut i ddefnyddio ffotograffau fel tystiolaeth, hanesffotograffiaeth fel cyfrwng a gwybodaeth am Geoff Charlesei hun.

ADNODDAU I ATHRAWON A DISGYBLION SY’ NASTUDIO’ R AIL RYFEL BYD

www.eged-cymru.com

geoffcharles.llgc.org.uk