Etkinlik TemelliİLKOKUMA ve YAZMAÖĞRETİMİ

Ali Göçer

2015 Türkçe Programına Göre Düzenlenmiş

3. Baskı

ÖZ GEÇMİŞKayser ’de doğdu. İlk, orta ve l se tahs l n Kay-

ser ’de tamamladı. Selçuk Ün vers tes N ğde Eğ t m Yüksekokulu ve Erc yes Ün vers tes Fen-Edeb yat Fakültes Türk D l ve Edeb yatı bölümünden mezun oldu. Adıyaman ve Kayser ller nde Sınıf ve Türkçe öğretmenl ğ yaptı. Öğretmenl ğ sırasında MEB H z-met ç Eğitim Dairesinin düzenlemiş olduğu Türk-çe Öğret m ve Metotları Kursu; Türkçe Öğret m Yöntem ve Tekn kler Sem ner ; Türkçe Programını Değerlend rme Sem ner vb. faal yetlere katılarak Türkçen n eğ t m ve öğret m konusunda b lg ve deney m n artırmaya çalıştı. 1999 yılında Ordu’da düzenlenen Türkçe Öğretimi Formatörlük Kursu’na katılarak Formatör Türkçe Öğretmeni oldu.

Erc yes Ün vers tes , Sosyal B l mler Enst tüsü Türk D l B l m Dalında yük-sek l sans, Atatürk Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü Türkçe Eğ t m Anab l m Dalı Türkçe Öğretmenl ğ B l m Dalında doktora çalışmasını tamamladı. 2006-2009 yılları arasında N ğde Ün vers tes Eğ t m Fakültes İlköğret m Bölümü Sınıf Öğretmenl ğ Anab l m Dalında çalıştı. 2009 yılından ber Erc yes Ün vers tes Eğ t m Fakültes Türkçe Eğ t m Bölümünde çalışmaktadır.

Araştırma ve nceleme yazılarıyla yazmış olduğu ş rler Yörtürk, Erc yes, Mav Yeş l, B l m ve Aklın Aydınlığında Eğ t m, Öğretmen Dünyası, Güneysu, Ra-d kal İnternet, D l Derg s , M llî Eğ t m, Türk D l g b derg ve gazetelerde yayım-landı. Yazarın, el n zdek k taptan başka Konuşmamızı Süsleyen Etk l ve Güzel Sözler, Konuşmamızı Süsleyen Tar hî ve Edebî Anekdotlar adlarında k derleme çalışması le Türkçe Öğretimi, Yazma Uğraşı-Yazma Eğitimi, Türkçe Eğ t m nde Ölçme ve Değerlend rme adlarında üç k tabı bulunmaktadır. Ayrıca İlköğret mde Türkçe Öğret m , Yazma Eğ t m ve Yabancılara Türkçe Öğret m El K tabı adlı k taplarda da üç k tap bölümü yazarıdır.

Yazar, lkokuma ve yazma öğret m , Türkçe eğ t m nde ölçme ve değerlend r-me, Türkçenin k nc d l olarak öğret m le başta yazma becer s olmak üzere te-mel d l becer ler n n kazandırılması ve gel şt r lmes amacıyla eğ tsel ve akadem k çalışmalarını sürdürmekted r.

Anneme…

ÖN SÖZ

Okuma ve yazma eğ t m verecek öğretmenler n bell b r düzeyde pedagoj k

yeterl ğe sah p olması gerek r. Gerek hedef k tlen n özell kler gerekse lkokuma

ve yazma öğret m alanı bu pedagoj k alt yapıyı zorunlu kılmaktadır. Öğrenc ler

lköğret m b r nc sını ak okuma yazma eğ t m le hayatları boyunca şler ne ya-

rayacak becer ler ed nm ş olacaklardır. Öğretmenler n bu denl kr t k b r dönem

ç ne alan lkokuma yazma öğret m dönem nde b r k mler n y kullanmaları, ya-

ratıcılıklarını göstermeler gerekmekted r. Bu, hem onların meslekî ver ml l kler

açısından hem de lköğret m b r nc sınıf öğrenc ler n n hayatlarında en temel be-

cer olan okuma ve yazmayı ed nmeler açısından oldukça öneml d r.

İlköğret m b r nc sını a öneml b r eğ t m etk nl ğ olan lkokuma ve yazma

öğret m le lg l temel b lg ler n ver ld ğ bu çalışma le öğretmen adaylarının b l-

g lend r lmes , gerekl b lg ler n kazandırılması ve deney mler n n artırılmasıyla

pedagoj k yeterl ğe ulaşmaları amaçlanmıştır.

İlkokuma ve yazma öğret m nde gerçekleşt r lecek etk nl kler n hang aşama-

sında nasıl b r tekn ğ n kullanılacağına da r temel puçlarını çeren bu çalışma, se-

k z ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, lkokuma yazma öğret m n n tar h-

sel gel ş m ve kullanılan öğret m yöntemler ne değ n lmekted r. İk nc bölümde

lkokuma yazma öğret m n n önem , amaçlar ve kazanımlar üzer nde durulmuş-

tur. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde ses temell cümle yöntem üzer nde durul-

makta ve uygulama çalışmaları le lg l b lg ler ver lmekted r. Beş nc bölümde

serbest okuma ve yazma dönem nde Türkçe ders şlen ş basamakları (öğrenme ve

öğretme sürec etk nl kler ) açıklanmaktadır. Altıncı bölüm, lkokuma ve yazma

öğret m nde kullanılan araç ve gereçler , yed nc bölüm de lkokuma ve yazma

öğret m nde öğrenc başarısının bel rlenmes le lg l b lg ler çeren bölümlerd r.

Çalışmanın daha anlaşılab l r ve faydalanılab l r olması ç n her bölüm kend

çer s nde alt başlıklar hâl nde gen şlet lerek açıklanmıştır. B lg , deney m ve değ ş k

materyallerle zeng nleşt r lm ş etk nl kler öner lerek öğrenc ler n derse katılımını

sağlama ve daha ver ml çalışma ortamı oluşturma hede enm şt r. Kuramsal b l-

g ler yanında uygulanab l r etk nl k örnekler ne yer ver lerek lkokuma ve yazma

öğret m nde hede enen kazanımların daha kolay ed nd r leb leceğ düşünülmüştür.

İlkokuma ve yazma öğret m n yürütecek öğretmenlere ufuk vermes ve yapacakları

çalışmaların z h nler nde şek llenmes ne katkı sağlayacağı düşünülen b r lkokuma

ve yazma öğret m günlüğü çalışmanın sonunda ver lm şt r. Ayrıca, ses temell cümle

yöntem n n her aşamasında res m ve örnek öğrenc çalışmaları kullanılarak öğre-

t mde görsel materyallerden yararlanmanın önem ne şaret ed lm şt r.

vi Etkınlık Temellı İlkokuma ve Yazma Öğre mi

K tabı hazırlamamda lkokuma yazma öğretmen günlüğü ve ses temell

cümle yöntem n n her aşamasına yönel k örnek öğrenc çalışmalarıyla bana kat-

kı sağlayan 2007-2008 Öğret m yılı Kayser Hab be Taş İ. O. 1-C sınıfı öğretmen

ve öğrenc ler ne teşekkür eder m. Ayrıca, 2007-2008 Öğret m yılı N ğde Eğ t m

Fakültes Sınıf Öğretmenl ğ 3-A ve 3-G sınıfından k taba katkısı olan değerl öğ-

retmen adaylarına teşekkürler m b ld rmek ster m.

Çalışmamın, lg l herkese yararlı olması d leğ yle…

Dr. Al GÖÇER

Eylül - 2008, Esenyurt / Kayser

İKİNCİ BASKI İÇİN ÖN SÖZ

Günümüz dünyasında m lletler n dünya sahnes nde varlığını koruması ve

uygarlığın oluşumuna katkıda bulunab lmes , çağın gerekler ne uygun nsan t p -

ne sah p olmalarına bağlıdır. Bu bağlamda okuyan, düşünen ve üreten b reylerden

oluşan b r toplum olmak kaçınılmaz hâle gelm şt r. Bütün bunlar ç n toplumu-

muzda okuyan, okudukları üzer nde düşünen ve düşündükler n başkalarıyla pay-

laşma ht yacını h sseden b reylere ht yaç vardır.

Toplumda çağın gerekler n n farkında olan ve sosyal, b l şsel ve duyuşsal n -

tel klere sah p geleceğ n nsan t p n yakalamada b reylere sunulan eğ t m n büyük

b r önem vardır. Eğ t m s stem nde se, tüm eğ t m kademeler n etk leyen lkokul

dönem farklı b r şleve ve öneme sah pt r. İlkokul dönem n n üzer nde durulması

gereken en öneml kademes se, a le ortamından tamamen farklı b r çevreye ge-

ç ş n başlangıcı olan lkokul b r nc sınıf sürec d r. Öğrenc ler hem sosyal ortam

bakımından farklı b r sürece g rmekte hem de tüm eğ t m n etk leyeb lecek olan

öğrenme sürec ne muhatap olmaktadır. Bu kademede öğrenme ve öğretme süre-

c n n temel uygulamalarının başında lkokuma ve yazma çalışmaları gelmekted r.

Aslında b r nc sınıf öğretmen n n gerçekleşt rd ğ etk nl klerle sadece öğrenc ler-

de okuma ve yazma mekan zmasının şlet lmes sağlanmamakta, aynı zamanda

lkokuma ve yazma çalışmaları le tüm eğ t m kademeler yle sürdürülecek olan

öğren m hayatının nşasının temeller de atılmış olmaktadır.

K tabı hazırlamamda lkokuma yazma öğretmen günlüğü ve ses temell cüm-

le yöntem n n her aşamasına yönel k örnek öğrenc çalışmalarıyla k taba katkı

sağlayan 2007-2008 Öğret m yılı Kayser Hab be Taş İ. O. 1-C sınıfı öğretmen

Ayla GÖÇER ve öğrenc ler ne teşekkür eder m. Ayrıca N ğde Ün vers tes Eğ t m

Fakültes Sınıf Öğretmenl ğ 2007-2008 Öğret m yılı 3-A ve 3-G sınıfından k taba

katkısı olan ve ş md lerde öğretmenl k yaşamını sürdüren sınıf öğretmenler ne

teşekkürler m b ld rmek ster m.

Çalışmanın, lkokuma ve yazma le lg lenenlere yararlı olması d leğ yle…

Doç. Dr. Al GÖÇER

Ağustos - 2014, Erenköy / Kayser

ÜÇÜNCÜ BASKI İÇİN ÖN SÖZ

21. yüzyılda b reyler n b lg sah b olmalarından çok, kazanılan b lg y özüm-seyen ve becer olarak serg leyeb len b reylere ht yaç vardır. Öğrenc ler m z n, gel şm ş ülkeler n gençler yle yarışab lecek b r yeterl kte yet şt r lmes , onlara su-nulan eğ t m ortamlarındak fırsatlarla mümkündür. Öğrenc ler kend g z l güç-ler n n farkına vararak yeterl kler n gel şt r p serg leyeb ld kler eğ t m ortamla-rında, özgüven sah b , sorumluluk almaktan kaçınmayan, kend s yle ve çevres yle barışık b reyler olarak yet şt rmek zorunluluğu vardır.

Öğrenc ler n, okur yazarlık, kültürel ve toplumsal değere sah p temel b lg ler yanında karar verme, problem çözme, eleşt rel ve yaratıcı düşünme, şb rl ğ ve let ş m g b 21. yüzyıl becer ler yle donatılmış b r şek lde meslek ve sosyal yaşama

hazırlanmış; merak, empat , g r ş mc l k, k ş sel ve sosyal değerlere önem veren b r anlayışla yet şmes eğ t mde göz önünde bulundurulması gereken en öncel kl amaç olmuştur. Bütün bu becer ler kazandırarak okuyan, okudukları üzer nde düşünen ve düşünüp hayal ett kler n farklı zem nlerde d le get ren üret c b reyle-r yet şt rmen n yegâne yolu eğ t md r.

B reyler n ç nde yer aldıkları çeyrek asra yakın eğ t m sürec n n en kr t k aşaması lkokul dönem d r. Özell kle lkokuma ve yazma öğret m n n gerçekleşt ğ temel eğ t m n lk yılı, b reye kazandırılacak b lg , becer , tutum, anlayış ve farklı bakış açıları bakımından çok daha öneml d r. İşte bu açıdan lkokuma ve yazma öğret m çalışmaları, sıkıştırılmadan, sürece yayılmış b r şek lde yaşama dönük becer ler n de gel ş m n sağlayacak b r şek lde yürütülmes gerekmekted r.

El n zdek bu k tap, lkokul dönem n n lk yılında öğrenc lere lkokuma ve yazma becer s kazandırma yanında duyma, düşünme, empat kurma, let ş m be-cer s kazanma, ş b rl ğ ve etk leş m çer s nde çalışma g b b rçok d lsel, z h nsel ve sosyal becer ler n de kazandırılmasına zem n olacak etk nl kler çermekted r.

Çalışmanın, lkokuma ve yazma öğret m le lg l herkese yararlı olması d -leğ yle…

Doç. Dr. Al GÖÇER

Eylül - 2016, Erenköy / Kayser

İÇİNDEKİLERÖz Geçm ş .............................................................................................................................

Ön Söz ......................................................................................................................................v

1. BÖLÜMİLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNİNTARİHSEL GELİŞİMİİlkokuma ve Yazma Öğret m n n Tar hsel Gel ş m ..........................................................1

İlkokuma ve Yazma Öğret m nde Kullanılan Öğret m Yöntemler ne Kısa B r Bakış..................................................................................4

Senteze Dayalı Yöntemler ................................................................................................4

Harf (Alfabe) Yöntem ..............................................................................................4

Ses (Fonet k) Yöntem ...............................................................................................5

Hece Yöntem ..............................................................................................................6

Anal ze Dayalı Yöntemler............................................................................................... 6

Sözcük Yöntem ..........................................................................................................6

Cümle Çözümleme Yöntem ....................................................................................7

Öykü (Met n) Yöntem ..............................................................................................8

Karma (Eklekt k) Yöntemler ...........................................................................................9

2. BÖLÜMİLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNİN ÖNEMİ,AMAÇLAR VE KAZANIMLARİlkokuma ve Yazma Öğret m n n Önem ..........................................................................11

İlköğret m B r nc Sınıf Öğrenc s n n Karakter st k Özell kler .....................................12

Okul Önces Eğ t m le A le İlg s n n İlkokuma ve Yazma Öğret m ne Katkısı ............................................................................16

Okul Önces Eğ t m ve İlkokuma ve Yazma Öğret m ..............................................16

A le İlg s n n İlkokuma - Yazma Öğret m ndek Yer ve Önem ......................................................................................17

İlkokuma ve Yazma Öğret m nde Teşv k S stem ......................................................18

İlkokuma ve Yazma Öğret m n n Amaçları ......................................................................19

İlkokuma ve Yazma Öğret m le İlg l Kazanımlar .........................................................21

İlköğret m B r nc Sınıf Kazanımları ................................................................................22

xii Etkınlık Temellı İlkokuma ve Yazma Öğre mi

3. BÖLÜMSES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİSes Temell Cümle Yöntem ................................................................................................27

Ses Temell Cümle Yöntem n n Özell kler .......................................................................28

Ses Temell Cümle Yöntem n n İlkeler .............................................................................30

Ses Temell Cümle Yöntem nde Öneml Aşamalar ..........................................................31

1. İlkokuma ve Yazmaya Hazırlık .................................................................................31

Genel hazırlık ...........................................................................................................31

Okumaya hazırlık .....................................................................................................33

Yazmaya hazırlık ......................................................................................................35

2. İlkokuma - Yazma Çalışmalarına Başlama ve İlerleme ........................................ 39

Ses H ssetme ve Tanıma .........................................................................................39

Ses Okuma ve Yazma ..............................................................................................42

Sesten Hece, Kel me, Cümle ve Met n Oluşturma...............................................46

3. Bağımsız Okuma ve Yazma ...................................................................................... 47

Ses Temell Cümle Yöntem n n Uygulamalarına Yönel k Açıklamalar ...................................................................47

İlkokuma Yazma Öğret m ve B t ş k Eğ k Yazı .................................................. 48

Ses Temell Cümle Yöntem ne İşlerl k Kazandırab lecek Yaklaşım ve Tekn kler ...........................................................................51

Öğrenme - Öğretme Sürec nde Kullanılab lecek Stratej ve Tekn kler .........................52

Sunuş Yoluyla Öğretme Yaklaşımı ...............................................................................52

Buluş Yoluyla Öğretme Yaklaşımı ................................................................................53

B reye Özgü Öğret m Yaklaşımı ...................................................................................53

Yapılandırmacı Yaklaşım ...............................................................................................55

Yapılandırmacı Öğrenme ve Öğretme Ortamının Özell kler ...........................56

Yapılandırmacı Anlayışta Öğretmenler n Roller ................................................57

Yapılandırmacı Anlayışta Öğrenc ler n Roller ...................................................58

Yapılandırmacı Yaklaşım ve İlkokuma ve Yazma Öğret m ..............................58

Göster p Yaptırma Yöntem ..........................................................................................60

Grupla Öğrenme Tekn ğ ..............................................................................................60

Oyunla Öğrenme ve Öğretme Çalışmaları ...........................................................61

Kalıcı Öğrenme Amaçlı Görevlend rmeler ..........................................................61

xiiiİçindekiler

4. BÖLÜMSES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİNDE UYGULAMA ÇALIŞMALARISes H ssetme ........................................................................................................................63

Ses Tanıma, Ayırt Etme ......................................................................................................63

Ses Okuma ve Yazma ..........................................................................................................63

Seslerden Hece, Hecelerden Kel me, Kel melerden Cümleler Oluşturma ....................................................................................63

Met n Oluşturma ..................................................................................................................63

Okuryazarlığa Ulaşma .........................................................................................................63

B r nc Grup Sesler ...............................................................................................................64

.............................................................................................................................. 257

xiv Etkınlık Temellı İlkokuma ve Yazma Öğre mi

5. BÖLÜMSERBEST OKUMA ve YAZMA DÖNEMİNDE TÜRKÇE DERSİ İŞLENİŞ BASAMAKLARI (ÖĞRENME ve ÖĞRETME SÜRECİ ETKİNLİKLERİ)Okuryazarlığa Ulaşma ...................................................................................................... 321

Temel D l Becer ler n n Gel şt r lmes nde Bütünlük İlkes ve D nleme, Konuşma, Serbest Okuma - Yazma Çalışmaları ......................................... 323

Serbest Okuma ve Yazma Dönem nde Ders İşlen ş Basamakları (Öğrenme ve Öğretme Sürec Etk nl kler ) .................................................................... 325

6. BÖLÜMİLKOKUMA ve YAZMA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLEREğ t mde B lg Teknoloj s nden Yararlanma .................................................................. 335

Öğret m Materyal n n Seç m .......................................................................................... 336

Öğret m Materyaller n n Yararları .................................................................................. 337

Öğret m Materyaller n n Çeş tler .................................................................................. 337

a. Modern Öğret m Materyaller ............................................................................... 337

b. Klas k Öğret m Materyaller .................................................................................. 341

c. D ğer Araç ve Gereçler ........................................................................................... 342

ç. Okuma ve Yazma Becer s n Gel şt rmede Pedagoj k B r Malzeme Olarak Değ ş k Edebî Ürünler ......................................... 345

İlkokuma ve Yazma Öğret m nde Çocuk Oyunlarından Yararlanma ........................ 357

xvİçindekiler

7. BÖLÜMİLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÖĞRENCİ BAŞARISININ BELİRLENMESİİlkokuma Yazma Öğret m nde Ölçme ve Değerlend rme Çalışmaları ...................... 361

Ölçme ve Değerlend rmede Amaç ............................................................................ 364

Ölçme ve Değerlend rme Çalışmalarını Yürütme .................................................. 365

İlkokuma ve Yazma Öğret m nde Öğrenc Gel ş m Durumunun Bel rlenmes ....... 366

İlkokuma - Yazma Öğret m Aşamalarında Değerlend rme .................................. 369

EKİlkokuma ve Yazma Çalışmalarında Mutlu Son: Okuma Bayramı ............................. 390

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 421

İlkokuma ve Yazma Öğretiminin Tarihsel Gelişimi

B r d l n ses b r mler n ve sesb r m öbekler n aktaran, bel rl b r sıraya göre

d z lm ş, bell sayıda har er n bütününü gösteren yazılı göstergeler s stem ne Abe-

ce ya da Alfabe d yoruz. Abece, Türkçen n lk üç harf nden (a, b, c) oluşan, sesler ve

sesler n gösterges olan har er kapsamaktadır. Bundan önce yaygın olarak kullan-

dığımız Arap Alfabes , yazı s stem n n b r nc harf ‘el f ’, k nc harf ‘be’ olduğu ç n

buna El a den yor (Güleryüz, 2004, s. 35-36). Alfabe sözcüğü, Grek Alfabes ’nde-

k har er n b r nc s n n adı olan Alfa ve k nc s n n adı olan Beta sözcükler n n

b rleşmes yle oluşturulmuştur (Uslay, 1975, s. 8).

Köklü b r tar h olan ulusumuzun tar h n lk zamanlarından ber bazı yazıları

kullandığı b l nmekted r. M.Ö. IV. yüzyılda Sümer Türkler lk defa ç v yazısını

bulup kullanmışlardır. Gel şm ş yazısı olarak lk alfabey Göktürkler’de görüyoruz

(Uslay, 1975, s. 8). Bengütaş Edeb yatı da den len Orhun Yazıtları, Göktürkçe le

yazılmıştır. Göktürkçeden sonra b r süre Uygurca kullanan Türkler, uzun sürecek

b r dönem ç n Arap Alfabes ’n kullanmışlardır.

Ondokuzuncu yüzyılın k nc yarısından t baren kullanmakta olduğumuz

Arap Alfabes ’n n değ şt r lmes ne yönel k tartışmalar başlamış, Antepl Mün f

Efend 1862 yılında Arap Alfabes ’n n ıslah ed lmes n ve daha sonra Lat n har e-

r ne geç lmes gereğ n d le get rm şt r.

Cumhur yet’ n lanından sonra 26 Haz ran 1926’da büyük önder Atatürk’ün

em rler yle oluşturulan D l encümen 29 har alfabey tasarlamış, Atatürk 9 Ağus-

tos 1928 günü Sarayburnu’nda halka yaptığı konuşma le Lat n har alfabey hal-

kın öğren m ne sunmuştur. 3 Kasım 1928 Tar h ve 1353 Sayılı Yen Türk Har e-

r n n Kabulü ve Tatb atı s ml yasa le yasal dayanak sağanmıştır. 1 Aralık 1929

1. BÖLÜM

İLKOKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

tar h nden sonra bütün gazeteler yen yazı le çıkmış, devlet n tüm resmî şlemler

Lat n har er yle yürütülmüştür (Ser n, 2003, s. 18).

Daha çabuk ve daha kolay öğren leb len b r yazıya olan gereks nme sonunda

Cumhur yet devr nde Lat n Alfabes temel alınarak d l m ze uymayan har er n çı-

karılması ve uygun olanların eklenmes yle 29 har k yen Türk Alfabes hazırlan-

mış (Uslay, 1975, s. 8) ve 1 Kasım 1928 tar h nden t baren yen Türk Alfabes ’ne

geç lm şt r.

1852 yılında Kayser l Dr. Mehmet Rüştü Arapçada bulunmayan ‘p, ç, j’ g b

har er bu alfabeye ekleyerek lk alfabe çalışmasını gel şt rm şt r. Bu alfaben n

özell ğ hareketl nesnelerle har er n ver lmes d r. Har er at, kurt, kuş vb. varlıklara

benzet lerek öğret lmeye çalışılmıştır.

Hakkında Galatasaray L ses öğretmen

olduğundan başka b r b lg ye rastlamadığımız

Hafız Ref , önce res ms z, 1874’te (H. 1291) de

res ml olarak, Res ml El â-yı Osmanî adıyla

b r k tap yayınlamıştır. K tap, Galata’da Neologos

Matbaasında basılmıştır. 96 sayfa olan bu k taba

8 kuruş f yat konmuştur.

B z m tesb tler m ze göre, eğ t m tar h m z-

dek res ml lk Türkçe alfabe ve okuma k tabı

budur.

K tap, alfaben n tanıtılmasından ve b r çok

kel me le cümlen n öğret lmes nden sonra, he-

men heps hayvanlarla lg l okuma parçalarına

geçmekted r. Bu okuma parçaları öğrenc ler n

lg s n çekecek ve onu sürükleyecek b ç mde yazılmıştır.

Alfabe ve okumayı öğretme yöntem

K tapta Osmanlıca alfabe tam olarak, yan Arapça ve Kur’an alfabes nde bu-

lunmayan P, Ç, J har er de göster lerek ver lm şt r. Bundan, bu k tabın Kur’an

okumayı öğretmek ç n yazılmadığı ta başından anlaşılmaktadır. Bu k tapta, oku-

ma öğret l rken, har er heceleyerek sökme ve okumaya dayanan yöntem bıra-

kılmış ve yan harf ve kel meler hecelemeden kend sesler le okuma yöntem

ben msenm şt r.

Bu yöntem, o tar hlerde, başta Sel m Sab t Efend olmak üzere bazı eğ t mc -

lerce ben msenmeye başlamıştır (Akyüz, 2000, s. 2).

2 Etkinlik Temelli İlkokuma ve Yazma Öğre mi

Avrupa’da öğren m gören Sel m Sab t Efend 1874 yılında har er n ses yoluyla

öğret ld ğ ve okuma - yazmanın b rl kte sürdürüldüğü b r yöntem gel şt rm şt r.

Sab t Efend ‘p, ç, j, k’ g b har er ekleyerek gel şt rd ğ alfabey El a- Osmanî

adlı k tabıyla tanıtmıştır.

1916 yılında Kâzım Nâm Duru, anlamlı sözcükler n çözümlenmes ve elde

ed len ses b r mler n n b rleşt r lmes le yen sözcüklere ulaşılmasına dayanan Çö-

zümlemel - B reş ml yöntemden bahsetm ş ve bu yöntem uyguladığını bel rtm şt r.

1918 yılında, Nüzhet Sab t, El a Meseles adlı makales ve Kel me Usulü ve

El a adlı k tabıyla cümle yöntem le okuma yazma öğret m n lk kez ortaya at-

mıştır. Nüzhet Sab t’ n ortaya koyduğu bu yöntem, 1920’l yıllardan 1968 yılına

kadar geçen zaman d l m nde eğ t mc ler tarafından sıklıkla kullanılan, bu tar h-

ten sonra da 1968 lkokul programı le yasal boyut kazanarak 2005 yılına kadar

zorunlu olarak uygulanan b r yöntem olmuştur. Yan , Nüzhet Sab t’ n ortaya koy-

duğu yöntem, cümle çözümleme yöntem n protot p sayılab l r.

Yöntem konusunun uzun uzadıya tartışıldığı 1920’l yıllarda okuma ve yaz-

ma öğret m konusunda ulusal b r kongre düzenlenmes kararlaştırılmıştır. 1924’te

İstanbul’da lkokuma yazma konusunda düzenlenen Alfabe Kongres ’ne dönem n

seçk n eğ t mc ler katılmıştır. Uzun tartışma ve f k r alışver ş nden sonra kongre ça-

lışmaları sona erm şt r. Kongre sonrası k görüş öne çıkmıştır. Bunlardan b r , kel me

b reş m ve çözümleme yöntem n n uygulanması, d ğer se, ses ya da sözcük yöntem-

ler nden b r n n seç lerek uygulamasında, n s yat f n öğretmene bırakılması görüşü.

1926 yılından t baren cümle ve kel me çözümlemes ne dayalı b reş m ve çö-

zümleme çalışmaları le öğrenc lere okuma yazma mekan zması kazandırılmaya

çalışılmıştır.

N hayet 1 Kasım 1928’de halka okuma - yazmanın kolay ve kısa zamanda ka-

zandırılması ç n Türkçen n ses yapısına uygun olan Lat n Alfabes ’ne geç lm şt r.

Bu geç ş dönem nde Türk D l Encümen tarafından 1928 yılında hazırlanmış olan

yen Türk Alfabes levhasında, har er, Lat n Alfabes esasına göre hem d k temel

büyük-küçük har er hem de eğ k el yazı har er yan yana ver lm ş ancak açıkla-

malar Arap har er le yapılmıştır.

1926 yılından 1968 yılına kadar sözcük çözümleme ve karma yöntemler kul-

lanılmış, bu tar hten sonra kısa cümleler n kel melere, kel meler n hecelere ve he-

celer n ç ndek har er n sesler n n sezd r lmes ne dayanan çözümleme yöntem

kullanılmaya başlanmıştır. Çözümleme yöntem 1926 - 1968 yılları arasında kar-

ma yöntem uygulamaları arasında zaman zaman başvurulan b r yöntem olmuş,

1968 lkokul programı le uygulanması yasal olan b r yöntem hüv yet kazanmış ve

2005 yılında ses temell cümle yöntem ne geç l nceye kadar uygulanmıştır.

İlkokuma ve Yazma Öğre mının Tarıhsel Gelişimi 3

En son, tüm gel şm ş ülkelerde uygulanmakta olan Ses Temell Cümle Yöntem

2005’te 2563 Sayılı Tebl ğler Derg s nde yayımlanarak yürürlüğe g ren b r yönet-

mel kle uygulamaya konulmuştur. Yapılandırmacı yaklaşım, çoklu zekâ kuramı

g b yaklaşımlar doğrultusunda hareket ed lmes ve öğrenc ler n b reysel farklılık-

larının d kkate alınması ses temell cümle yöntem n n öneml özell kler arasında-

dır. Ses Temell Cümle Yöntem p lot bölgelerde uygulandıktan sonra 2005 - 2006

eğ t m ve öğret m yılında tüm Türk ye’de uygulanmaya başlanmıştır.

Görülüyor k , ses yöntem nden cümle yöntem ne varıncaya kadar ülkem zde

okuma ve yazma öğret m konusunda b rçok yöntem denenm şt r. Özell kle 19.

yüzyılın k nc yarısından t baren okuma yazma öğret m konusunda yöntem ara-

yışları hat sa aya ulaşmış, yöntem konusu, o yıllardan sonra eğ t mc ler n sürekl

üzer nde durduğu b r konu olmuştur. Gerek çözümleme yöntem n n, gerekse ses

temell cümle yöntem n n lk örnekler bu geçen uzun zaman d l m nde eğ t m-

c ler tarafından ortaya atılarak uygulanmıştır. N tek m 1874 yılında Sel m Sab t

Efend , har er n ses yoluyla öğret ld ğ b r yöntem gel şt rd ğ n fade etm şt r.

Aynı zamanda bu görüş, yapılan alfabe kongres nde uygulanab lecek yöntemler

arasında sayılmıştır. Ve n hayet bütün bu uygulamaların sonucunda okuma yazma

öğret m nde ses temell cümle yöntem n n uygulanmasına karar ver lm şt r.

İlkokuma ve Yazma Öğretiminde Kullanılan Öğretim Yöntemlerine Kısa Bir Bakış

Ülkem zde lkokuma öğret m nde ş md ye kadar b rçok yöntem kullanılmıştır.

Son olarak uygulanmakta olan çözümleme yöntem nden vazgeç lerek ses temell cümle

yöntem n n uygulanmasına başlanmıştır. Geçm şten günümüze kullanılmış bulunan

yöntemler uygulanış mantığına göre aşağıdak şek lde sını andırmak mümkündür.

Senteze Dayalı Yöntemler

Senteze dayalı yöntemler, kel men n temel yapısı olan harf ve heceler n tanı-

tılması, daha sonra tanınmış olan harf ve hecelerden oluşan kel me ve cümleler n

okunmasına geçmey esas alan yöntemlerd r. Bu yöntemler n akıcı, anlamlı ve hız-

lı b r okuma becer s kazandırmada yeterl l ğ tartışılmaktadır.

Harf (Alfabe) Yöntem

Bu yöntem n temel lkes , kel meler okumak ç n önce har er tanımak ge-

rek r. Öğrenc lere ‘a’dan ‘z’ye kadar bütün har er sıra le öğret l r. Tekrar çalış-

malarıyla bütün har er n adları ve büyük-küçük yazılışları öğret ld kten sonra k

harf b rleşt r lerek heceler oluşturulur. G derek üç ve dört har heceler n öğre-

4 Etkinlik Temelli İlkokuma ve Yazma Öğre mi