ETİK KURULLARIN SORUMLULUK VE YETKİLERİ

Prof.Dr.Aytül Önal

EGE ÜNİVERSİTESİ, TIP FAKÜLTESİ

Tıbbi Farmakoloji AbD

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULUNUN TEMEL İŞLEVİ

Araştırmanın bilimsel amacı, yöntemi ve toplumdaki temel etik değerler göz önünde

bulundurularak

Gönüllülerin hakları, güvenliği ve esenliğinin korunmasını sağlamaktır

KLİNİK ARAŞTIRMALARIN YAPILMASINDA ETİK KURULLARIN ÖNEMİ

Etik kurullardan çıkacak olan karar çalışmanın

kaderini belirleyecek kritik bir süreçdir

Söz konusu kararı vermek adına kullanılan yetki önemli sorumluluk gerektirir

«Bugünün araştırması, yarının sağlık hizmetidir»

Sorumluluk

İnsan Araştırmaları Etik kurulunun primer sorumluluğunun gönüllünün korunması olması,

araştırmaların yapılmasının güçleşeceği anlamına gelmez aksine kalitesi daha iyi olan çalışmaların yapılmasına

zemin hazırlar

Helsinki Bildirgesi ve İyi Klinik Uygulamalar standartlarına uygun şekilde hareket etmesi

Sunulan çalışmaları etik ve bilimsel yönden zamanında, kapsamlı ve bağımsız incelemesi

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU KARARLARININ KALİTESİNİ BELİRLEYEN

KRİTERLER (1)

Standart çalışma sağlanabilmesi

Etik Kurul Standart İşleyiş Yöntemi Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu internet sayfasında yayımlanır ve gerektiğinde

güncellenir

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU KARARLARININ KALİTESİNİ BELİRLEYEN KRİTERLER (2)

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU YETKİ VE SORUMLULUKLARININ

ÇERÇEVESİ

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU YETKİ VE SORUMLULUKLARININ

ÇERÇEVESİ

KLİNİK ARAŞTIRMALARI DEĞERLENDİREN ETİK KURULLAR

(19 Ağustos 2011 tarihli yönetmelik)

Klinik Araştırmalar Etik Kurulu

Biyoyararlanım-Biyoeşdeğerlilik Etik Kurulu

KLİNİK ARAŞTIRMALAR ETİK KURUL ÜYE YAPISI

(Üyelerin çoğunluğu doktora veya tıpta uzmanlık seviyesinde sağlık meslek mensubu olan en az 7 en çok 15 üyeden oluşturulur) Ø Tercihen iyi klinik uygulamaları kurallarına göre düzenlenmiş uluslararası klinik araştırmalara araştırmacı olarak katılmış olan ve tercihen farklı uzmanlık dallarından seçilmiş olan uzman hekimler Ø Farmakoloji alanında doktora yapmış veya bu alanda tıpta uzmanlık eğitimini almış kişi Ø Biyoistatistik alanında doktora yapmış bir kişi veya halk sağlığı uzmanı ya da bu alanda doktora yapmış tıp doktoru Ø Biyomedikal alanında çalışan mühendis veya uzman; bulunmaması halinde, bir biyofizikçi veya fizyolog Ø Hukukçu Ø Sağlıkmeslek mensubu olmayan kişi Ø Varsa tıp etiği veya deontoloji alanında doktora yapmış veya uzmanlığını almış kişi

BİYOYARARLANIM-BİYOEŞDEĞERLİLİK ETİK KURUL ÜYE YAPISI

Ø  Tercihen iyi klinik uygulamaları kurallarına göre düzenlenmiş

uluslararası klinik araştırmalara araştırmacı olarak katılmış uzman hekimler

Ø  Farmakoloji alanında doktora yapmış veya bu alanda tıpta uzmanlık eğitimini almış kişi

Ø  Biyoistatistik alanında doktora yapmış bir kişi veya halk sağlığı uzmanı ya da bu alanda doktora yapmış tıp doktoru

Ø  Biyofarmasötik, farmakokinetik veya farmasötik alanında doktora yapmış eczacı

Ø  Farmasötik kimya veya analitik kimya alanında doktora yapmış eczacı ya da bu alanlarda doktora yapmış kimyager ya da kimya mühendisi

Ø  Hukukçu Ø  Sağlık mesleği mensubu olmayan kişi Ø  Varsa tıp etiği veya deontoloji alanında doktora yapmış veya

uzmanlığını almış kişi

ÜYE YAPISI

Ø  Çoğunluk üye doktora veya tıpta uzmanlık seviyesinde eğitimli sağlık meslek mensubudur

Ø  En az 3 kişi kurum dışından olmalıdır

Ø Kuruma ait üst yöneticiler kurul üyesi olamaz Ø  Aynı anda birden fazla Etik Kurul Üyeliği olamaz

Ø  Üyeler bilimsel ve etik yönden değerlendirme ve karar vermede bağımsızdırlar

Ø  Etik kurullarda bulunun üyeler iyi klinik

uygulamalar ve klinik araştırmalar hakkında temel eğitimi almış olmalıdır (25.06.2014 yönetmelik revizyon)

SORUMLULUK VE YETKİLER

Etik Kurul klinik araştırma ile ilgili bilgi için gizlilik ilkesine uymak zorundadır

Üyeler gizlilik belgesi ve taahütnamesi imzalayarak görevlerine başlarlar

SORUMLULUK VE YETKİLER

Başvuruları ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde

inceler

Klinik araştırmalar Etik kurulu görüşünü başvuru tarihinden itibaren en fazla 15 gün, Biyoyaralanım-Biyoeşdeğerlilik Çalışmaları Etik Kurulu en fazla 7 gün içinde başvuru sahibine iletir Genetik olarak modifiye edilmiş organizma taşıyan ürünler, hücresel tedavi veya gen tedavisi çalışmaları ve ilaç dışı çalışmalarında süre 45 gün olabilir

SORUMLULUK VE YETKİLER

Başvurular ile ilgili gerekli olan tüm istekler mevzuatta belirtilen süre içinde bir seferde başvuru sahibine iletilir İstenilen bilgi ve belgeler Etik Kurula sunuluncaya kadar inceleme süreci durdurulur

SORUMLULUK VE YETKİLER Araştırmanın mevzuata uygun şekilde yapılmasını ve takip edilmesini sağlamak amacıyla :

§  Araştırma protokolü §  Araştırmacı §  Araştırma yapılacak yerler §  Gönüllülerin bilgilendirilmesinde kullanılacak

yöntem ve belgeler §  Gönüllülerden alınacak olurlar §  Araştırmalarla ilgili diğer konular

ile ilgili bilimsel ve etik yönden görüş verir

Araştırma başvurularında etik kurul aşağıdaki belgelerin

eksiksiz olup olmadığına bakar

EÜTF klinik araştırma etik kurul başvurularında belge

kontrol listesi

Etik kurul gönüllüler üzerinde yapılacak her türlü klinik araştırma hakkında görüş bildirir Gözlemsel veya Faz I,II,III,IV ilaç araştırmaları, biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlilik çalışmaları, ilaç dışı ürünler, genetik materyal, tıbbi cihaz, cerrahi bir metod gibi tüm klinik araştırmalar

Etik kurul kararının «Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’na» bildirilmesi gerekli çalışmalar «İlaç ve biyolojik ürünlerin klinik araştırmalar hakkındaki yönetmelik» kapsamında belirtilen biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlik çalışmaları dahil, ruhsat veya izin alınmış olsa dahi insanlar üzerinde yapılacak olan ilaç, tıbbi ve biyolojik ürünler, bitkisel ürünler ile ilgili klinik araştırmalar «Tıbbi Cihaz Klinik Araştırmalar Yönetmeliği» kapsamında belirtilen tıbbi cihaz ile ilgili klinik araştırmalar

Bunlar dışında kalan bakanlığa gitmesi gerekli olmayan klinik araştırmalar hakkındaki görüşlerini yalnızca başvuru sahibine bildirir

Bu araştırmaların başlatılabilmesi için Etik Kurulun onayı yeterlidir.

Bakanlık onayı gerektirmeyen klinik araştırmalar

Ø  İlaç dışı gözlemsel araştırmalar Ø  Anket çalışmaları Ø  Dosya ve görüntü kayıtlarıyla retrospektif arşiv taraması Ø  Kan, idrar, doku ve radyolojik görüntü gibi biyokimya,

mikrobiyoloji, patoloji materyalleriyle veya rutin muayene tetkik ve tedavi işlemleri sırasında elde edilmiş materyallerle yapılacak çalışmalar

Ø  Hücre ve doku kültürü in vitro çalışmaları Ø  Genetik materyal çalışmaları (gen tedavisi hariç) Ø  Egzersiz çalışmaları /Antropometrik çlş.

Araştırma başvurusu hakkında görüş oluştururken

asgari olarak:

Araştırmadan beklenen yarar, zarar ve risk analizini yaparak

Ø  Araştırmanın bilimsel verilere ve yeni bir hipoteze dayanıp dayanmadığını

Ø  İnsan dışı deney ortamı veya yeterli sayıda hayvan üzerinde çalışılıp çalışılmadığını

Ø Araştırma protokolü ve araştırma broşürü içeriğinin yeterliliği ve uygunluğunu

Ø  Araştırma ile ilgili yazılı bilgiler ve gönüllü olurları için izlenen yöntemlerin uygunluğunu

Ø  Kısıtlılar, çocuklar, gebeler, lohusalar ve emziren kadınlar, yoğun bakımdaki ve bilinci kapalı kişiler üzerinde yapılacak araştırmalara ait gerekçenin yeterliliğini değerlendirir

Çocuk ve gebe,lohusa ve emzirenlerin katıldığı araştırmalarda, yönetmelikte belirtilen bilgilendirme dahilinde karar almak zorunludur

Ø  Araştırmaya bağlanabilecek bir yaralanma

veya ölüm durumunda tazminat verilmesini

Destekleyicinin sorumluluğu ve gönüllüler için yapılan sigorta poliçesinin kapsamını (Gözlemsel ve fazIV ilaç çalışmaları sigorta kapsamı dışındadır) inceler

Ø  Gönüllülerin araştırmaya alınmasına ilişkin düzenlemeleri

Ø  Araştırmada görev alan araştırma ekibinin araştırmanın niteliğine göre uygunluğunu

(Sorumlu araştırıcının araştırmayla ilgili bir uzmanlığı olması mevzuat

gerekliliğidir) değerlendirir

SORUMLULUK VE YETKİLER

Gönüllülere yapılacak ödemelerin yöntem ve içeriğine bakar

(Bioeşdeğerlilik-Biyoyararlanım çalışmaları ile

faz I çalışmaları) Gönüllülere yapılacak ödemeler hakkındaki bilgilerin yazılı bilgilendirilmiş olur formunda yer alması sağlanmalıdır

Etik Kurul ihtiyaç durumunda konu ile ilgili

alanda uzman kişilerin görüşüne başvurabilir

SORUMLULUK VE YETKİLER

SORUMLULUK VE YETKİLER

Araştırma protokolünde, gönüllüden veya

yasa l temsi lc is inden önceden onay a l ınamaması durumlarında (örneğ in : araştırma konusunun acil müdahaleyi gerektiren bir durum olması) :

Önerilen protokol ve/ veya diğer belgelerin ilgili mevzuata uygun olup olmadığını tespit eder

SORUMLULUK VE YETKİLER

Onay alan çalışmaları araştırma sırasında ve yerinde izleyebilir

Araştırma yapılacak yerlerin belirtilen s tandart l ara uygun o l up o lmad ığ ı n ı değerlendirir

SORUMLULUK VE YETKİLER

Devam etmekte olan çalışmaları yıllık bildirim formları üzerinden takip eder

SORUMLULUK VE YETKİLERİ

Etik Kurul:

Ø  Yönetmeliğe ve ilgili mevzuata aykırı davranıldığında

Ø  Araştırma gerekleri karşılanmadığında Ø  Araştırmanın güvenilirliği ve bilimselliği

yitirildiğinde

Araştırmacıya, destekleyiciye ve bakanlığa bildirir

EÜTF Klinik Araştırma Etik Kurulu Dosya Başvuru ve Bilgilendirme Süreci

Dosya ve bilgilendirme için başvuru

Başkan ve ilgili uzman üyeler tarafından değerlendirme

(Protokol Değerlendirme Çizelgesi)

Toplantıda tartışılması

Gelen düzeltmeler sonrası onay

Araştırıcıya eksikliklerin bildirimi (Eksik Mektubu)

Araştırıcı davet

Bilirkişi değerlendirmesi

Etik kurul değerlendirme kriterleri bağlamında dikkat

çekilmesi gereken kritik noktalar

Ø  Bilimsel olmayan araştırma protokolunun etik olması mümkün değildir

Ø  Etik kurul bilirkişiler veya danışmanlar aracılığı ile de bilimsel yönden değerlendirme yapar.

Ø  Bilimsel olup da etik olmayan çalışmalara dikkat

(randomize plasebo kontrollü çalışma)

PROTOKOL

Ø  Minimal risk alarak önemli oranda yarar sağlama olasılığı nasıl ?

Ø  Gönüllüyü olabildiğince az rahatsız ederek bilimsel sonuçlara ulaşılabiliyor mu?

Ø  Çalışma faz-3 ise, faz-1 ve faz-2 çalışma sonuçları sunulmuş mu? (Araştırıcı broşürünün tetkiki gerekir)

PROTOKOL

Araştırmalar Ne Zaman Faz III Kapsamındadır? Ø  Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmamış

ilaçlarla yapılan tüm çalışmalar Faz III veya öncesi kapsamındadır

Ø  Buna ek olarak «İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmeliği Madde 10’a göre aşağıda belirtilen koşullarda ilaç ruhsatlı bile olsa Faz III kuralları geçerli olacaktır: Ø  Ruhsatlı ilaç prospektüste yazılmayan bir

endikasyonda kullanılacaksa, Ø  Ruhsatlı ilaç farklı doz/uygulama yolu ile

kullanılacaksa, Ø  Ruhsatlı ilaç farklı bir yaş grubunda (örn.

çocuklarda) kullanılacaksa, Ø  Prospektüste beraber kullanımına dair bir bilgi

yok ve kombine kullanım varsa

Ø  Araştırıcılar yeterli mi ? Konunun uzmanı mı? (Özgeçmişler kontrol edilir)

Ø  Çalışma merkezi bu çalışma için uygun mu ? Şartlar yeterli mi?

Ø  Gönüllünün güvenliği sağlanmış mı? (Dışlama/dahil edilme kriterleri kontrol edilmeli) Ø  Yapılan işlemlerin gerekliliği? Gereğinden fazla mı kan alınıyor ? Gereksiz yere biyopsi mi yapılıyor?

PROTOKOL

BGO

Gönüllünün anlayabileceği uygun bir dille kaleme alınmış olmalıdır Ø Bireysel yarar sağlayıp sağlamayacağı Ø Araştırmanın başlığı ve amacı Ø Söz konusu aktivitenin “araştırma” olduğu Ø Yeni bir ilaç denenecekse olası yan etkileri Ø Önceden saptanan yan etkileri Ø Alternatif tedavi seçenekleri Ø Alınan güvenlik önlemleri Ø Araştırmadan sorumlu olan hekime 24 saat ulaşabilme imkanı

BGO

Ø  Kimliğinin gizli tutulacağı ve bu konuda özen gösterileceği vurgulanmalı

Ø  Yurt dışına biyolojik örnek yollanacaksa bilgi

Ø  Katılan gönüllü sayısı

Ø  Genetik materyalin/alınan tüm örneklerin sonraki çalışmalarda kullanılma izni

EÜTF Etik Kurulunda revizyon oranı: % 85

ÇOCUK GÖNÜLLÜLER

Ø  Söz konusu araştırma öncelikle erişkinlerde yapılmış mı? Yapılmış bile olsa çocuklarda yapılması gerçekten

fayda sağlayacak mı?

Ø  Çocuğun anne-babasından usulüne uygun izin alınmış mı? “yazılı olur” Kendisinin rızası sorulmuş mu? 9-18 yaş arası

çocuklar ve gençlerde Hatta çocuk anlayabilecek kapasitedeyse: ilkokuldan

yani 6 yaşından itibaren…

Ø  Etik kurulda çocuk hekimi olmalı veya dosya çocuk hekimi tarafından da onaylanmalı (çocuk diş çalışmaları dahil)

Zorunlu olarak danışmanlık istenmesi gereken çalışmalar

Ø  Gebe,lohusa ve emziren kadınlarda yapılan çalışmalarda kadın doğum uzman görüşü

Ø  Çocuklarda yapılan diş hekimliği çalışmalarında, çocuk hekimi onayı zorunlu. Çocuk diş hekimi danışmanlığı şartı kaldırıldı (24.06.2014 yönetmelik revizyon)

(19 Ağustos 2011 tarihli yönetmelik)

SİGORTA

Ø  Gönüllü sigortalanmış mı ? Ø  Sigorta şirketi akredite grupta yer

alıyor mu? Ø  Araştırma ile ilgili “Ölüm dahil” tüm

olaylarda güvence sağlıyor mu? Ø  Hasta haklarını riske atacak istisnalar

var mı? Ø  Gerçekten de bu çalışmadaki hastaları

kapsıyor mu? (tanımlanmış mı !) Ø  Kapsam süresi uygun mu? (başvuru

sırasında süre bitmiş olabilir !)

Sigorta ile ilgili önemli detaylar « Klinik Araştırmalarda Yapılacak Olan Sigorta Teminatına İlişkin Kılavuz»

SİGORTA NE ZAMAN GEREKLİ DEĞİL

Ø  Girişimsel olmayan tüm çalışmalarda Ø  Gözlemsel araştırmalarda Ø  Faz-4 ilaç araştırmalarında Ø  CE- belgeli ve kılavuzundaki endikasyonunda

kullanılan medikal cihaz araştırmaları (etik açıdan sıkıntı yoksa)

Onaylaması gereken Belgeler; Protokol Değişiklikleri Bilgilendirilmiş Gönüllü Oluru Değişiklikleri

Bilgi İçin Görmesi gereken Belgeler; İlk hasta alımı ile birlikte “araştırmanın başlamasına ilişkin” bilgilendirme, Yan Etkilerin Bildirimleri, Araştırıcı Bildirimleri (Güvenlik Raporları, Sponsor/ Monitör/ Yardımcı Araştırıcı değişiklikleri), Araştırıcı Broşürü (gönüllüyü tehdit eden güvenlik bilgisi hariç) Yıllık Bildirimler, “Araştırmanın sonlandığına ilişkin” bilgilendirme, Araştırma sonuçlarını içeren özet (Sonuç Raporu)

Onay Sonrası Etik Kurulun Takip Etmesi Gerekli Bildirimler

Etik kurullar çalışmanın “bilimsel” kısmına neden karışıyor düşüncesi

Etik Kurul yetki ve sorumlulukları bağlamında araştırmacı tarafından anlaşılmasında

güçlük çekilen durumlar

Etik Kurulların getirdiği kısıtlamalarla araştırmaların yapılmasını zorlaştırıyor düşüncesi

Ø  İlaç araştırmalarında fazların bilinmemesi Ø  Gözlemsel ilaç çalışmalarının tam anlaşılamaması Ø  Destekleyicisi olmayan araştırmalarda rutin dışı

testler, sigorta, ilaçların karşılanması talebi

Endikasyon dışı tedavide kullanılan ilaçlara ait veriler ile ilgili retrospektif çalışma tasarımı ile

başvurusu

Onay alınmadan başlanan ve/veya tamamlanan çalışmalara, geriye yönelik onay için başvuru

isteği

Yazışmaların takibinin yapılmaması Eksikliklerin ilk bildirimi Etik Kurul tarafından yazılı olarak

yapılmakta, sonraki takip aşaması araştırıcının sorumluluğundadır

Başvuru zamanları ve toplantı tarihleri ile ilgili sıkıntılar Başvuruların hazırlanmasının son güne bırakılması nedeniyle imza/belge eksiklikleri ile kabulü ya da gündemi belirlenmiş toplantıya

dosyanın alınması için ısrarlar

Çalışmanın eksikliklerinin tamamlanıp onay alması (çoklu imza) beklenmeden çalışmaya başlanması

Dosyanın toplantıda değerlendirilmiş olması toplantı günü onay aldığı anlamına gelmemektedir.

Etik Kurul’un İşleyişi ile İlgili Bilgi Eksikliği

Bilimsel araştırmaya ve hazırlanan dosyaya gerekli özenin gösterilmemesi

Bilgilendirilmiş Gönüllü Olur Formu’nda;

•  Anlaşılır dil kullanılmaması •  IKU doğrultusunda belirtilmesi gereken tüm bilgilerin yer almaması

Protokol’de;

•  Araştırma önemi ve gerekçesinin açıkça ifade edilememesi • Araştırma metodunun yeterince detaylı verilmemiş olması • Araştırma amacının literatür destekli olarak belirtilmemesi •  Örneklem büyüklüğü ve uygulanacak istatistiksel yöntemlerin çalışma tasarımına uygun olmaması

Dosya düzeni karışık ve yazım dili kötü olan çalışmaların dosyanın iyi incelenmesini zorlaştırması Bildirimlerinin zamanında ve ilgili formlar ile sunulmaması Etik Kurul ile yapılan yazışmaların, başvurular sırasında gönderilen belgelerin araştırıcı tarafından birer kopyasının saklanmaması

TEŞEKKÜR EDERİM