etika në religjione

ETIKA NË RELIGJIONE

DORACAK PËR MËSIMIN NGA LËNDA ZGJEDHORE

Snezhana Mirasçieva

Botues:Byroja e zhvillimit të arsimit

Për botuesin:Vesna Horvatoviq, drejtor

Redaksia:Ivanka Mijiq, redaktor përgjegjësAjshe Ajrullai, anëtarMirjançe Milloshevska, anëtar

Recenzentë:Ilija LeshkovskiMitko Çeshllarov

Përkthim:Mivedete Mahmuti

Disejni:Svetllana Stojçeva

Botoi: Kiro Dandaro - Manastir

Tirazhi:150

Shkup, 2010

CIP Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека Св. „Климент Охридски“, Скопје

373.3.091.241(035)

MIRASÇIEVA, SnezhanaDoracake për lëndën e etikës në religjione / Snezhana Mirasçieva ;[përkthyes Mivedete Mahmuti], Shkup : Byroja e zhvillimit të arsimit, 2010. 29 str. ; 21cm

ISBN 9786082060224

a) Религиска етика Основно образование Наставни методи Прирачници

COBIS. MKID 84446218

Të nderuar mësimdhënës, aplikimi i lëndës më si -mo re Etika në religjione në arsimin fillor e ka paraqiturnevojën e përpilimit të doracakut për mësimdhënësit ekësaj lëndë mësimore. Qëllimi i këtij doracaku është qët’ju ndihmojë në planifikimin dhe përgatitjen e mësimitsipas kësaj lënde, si dhe për zgjedhjen e aparaturës ade -ku ate didaktike – metodike gjatë realizimit të më simitnë lëndën Etika në religjione. Vlerësojmë se doracakupër nga struktura dhe përmbajtja e tij do të ketë rol tërëndësishëm në etapën preparative, operative dhe veri -fi kuese të mësimit në lëndën etika në religjione.

Përmbajtjet në doracak nuk kanë karakter kufizuesdhe direktiv. Përkundrazi ata përqendrohen në drejtimtë nxitjes së inicimit, konstruktivizmit, kreativitetit dhefleksibilitetit të mësimdhënësit. Ata kanë për qëllim qëta iniciojnë lirinë, nxitjen dhe punën krijuese të mësimd-hënësit në përgatitjen dhe realizimin e mësimit në lën -dën etika në religjione. Doracaku konkretisht paraqetkornizën e mundshme për realizimin e mësimit në lën -dën Etika në religjione. Doracaku konkretisht paraqetkornizë të mundshme për realizimin e mësimit në lën -dën e caktuar nga nevojat, mundësitë, aftësitë dhe in-teresat e nxënësve.

Kështu që në doracak është propozuar dhe ofruarstruktura e orës mësimore. Struktura e ofruar dhe e pro -pozuar i përcjell qasjet dhe tendencat didaktike – me to -di ke në mësim nga aspekti i formave, metodave, mje te -ve dhe strategjive të procesit mësimor.

Realizimi efikas i mësimit nga lënda Etika në re-ligjione kërkon përgatitje solide të mësimdhënësit përsecilën orë mësimore.

Hapi i parë në përgatitjen është definomi i qëllimittë orës e cila duhet të arrihet. Madje, çdoherë duhet tëkihet parasysh se qëllimet e orës kanë të bëjnë me ndry -shimet që duhet të ndodhin tek nxënësi si pasojë dherezultat i aktiviteteve të nxënësit dhe të mësimdhënësitgjatë orës. Duke e pasur parasysh faktin se qëllimi i orëska karakter të përgjithshëm, për arritjen e saj nevojitetkonkretizim i shprehur në detyrat e orës. Realizimi i de-tyrave çon drejt të arriturave të qëllimit. Për këtë arsyenë përcaktimin e detyrave nevojitet që të plotësohenkushtet e caktuara nga aspekti i saj se ato duhet të dalinnga: qëllimi i cili duhet të arrihet; nga definomi i rrjedhës

së orës; nga zgjedhja dhe përcaktimi i aparaturës didak-tike – metodike që do të shfrytëzohet në orën konkrete.

Artikulimi i mësimit nga aspekti i organizimit tëbrendshëm paraqet strukturimin (kompozimin, formë si -min dhe modelimin) e procesit mësimor në njësinë ecak tuar kohore. Me artikulimin rregullohen etapat e pu -nës në mësim, gjegjësisht përcaktohet mënyra e fillimittë punës mësimore, mënyrat e realizimit më efikas tëprocesit mësimore, mënyrat e kryerjes së punës mësi-more dhe mënyrat e ndërlidhjes me punën e mëtej sh -me. Artikulimi i mësimit paraqet kompozicionin e proce-sit mësimor në njësinë e caktuar kohore. Prej këtu çë -shtja e mikroartikulimit të mësimit është element kyç nëpërmbajtjen e doracakut. Mikroartikulimi i mësimit, kry -e sisht ka të bëjë me formësimin e punës mësimore gjatëorës mësimore. Kështu që artikulimi i orës mësimore sibazë themelore kohore dhe njësia organizative e punësedukative – arsimore është çështje e rëndësisë esenciale.Përputhshmëria përmbajtjesore dhe logjike - psiko lo gji -ke e orës mësimore si dhe raportet interaktive ndërmjetmësimdhënësit, nxënësit, përmbajtjeve mësimore dherrumbullakimeve didaktike – teknologjike gjatë 45 min-utave e përcaktojnë efikasitetin e mësimit të shprehurpërmes suksesit në mësim dhe të arriturat e nxënësit.

Artikulimi në orën mësimore zhvillohet në tri eta -pa : pjesa hyrëse, kryesore dhe përfundimtare. Madje ar -ti kulimi i orës mësimore paraqet mbikëqyrjen e ele-menteve themelore dhe formësimin e tërësisë nga tënjë jtat. Ose me fjalë tjera realizimi i secilës etapë nukështë i ndarë në mënyrë rigoroze. Kështu që gjatë reali -zimit të gjithë etapat plotësohen dhe gërshetohen dukee përbërë një tërësi komplekse koherente.

Pjesa hyrëse e orës ka funksionin e preparatit dheështë pjesë integrale e të gjithë formave të orës mësi -mo re. Sipas njohurive të fituara nga hulumtimet empi -rike didaktike – metodike, kohëzgjatja më efikase e pje -sës hyrëse është 3 deri në 5 minuta. Pjesa hyrëse e orësështë në funksionin e nxitjes së interesave të njohurivetë nxënësit dhe përqendrimi i vëmendjes së tij ndajpërm bajtjeve të parapara mësimore. Në këtë kontekstpërmbajtjet e pjesës hyrëse të orës mundet të jenë tëndryshme. Kështu që mundet të fillohet me: përsëritjene përmbajtjeve paraprake me qëllim që të përcaktohet

ЕEtika në religjione – 3

HYRJEniveli i njohurive të cilët janë përqendruar në vetëdijen enxënësit dhe që do të shërben si hallkë me të cilën do tëndërlidhet përmbajtja e re. Megjithatë, të nderuar më -simdhënës ndihmë e rëndësishme janë detyrat e shtë -pisë, Në pjesën hyrëse të orës mundet të demonstrohetfotografi, gjësend, film i metrazhit të shkurtër, model osetë krijohet situatë problematike, të lexohet tekst i shkur -tër. Gjatë zgjedhjes së përmbajtjeve për pjesën hyrëse tëorës çdo herë duhet të merret parasysh se këtu krijohenkushte objektive dhe subjektive për arritjen e njohurive.Për këtë arsye pjesa hyrëse ka të bëjë me realizimin enjohurive, materialet – teknike, psi ko lo gjike, didaktike –metodike dhe komponentët organizative të mësimit.

Në pjesën kryesore të orës dedikohen përmbajtjete reja. Gjegjësisht aktiviteti është i pari nga ana e më sim -dhënësit. Gjithashtu më e dëshirueshme dhe më e nevo-jshme është që të aktivizohet nxënësi me qëllim që mëtepër të nxitet dhe ta përqendroj interesin e tij si dhe tëmbajë shkallë të lartë të koncentrimit të vëmendjes së tij.

Për pjesën përfundimtare të orës rregullohen re -zul tatet e punës, sillen përmbyllje dhe jepen detyrashtë pie. Qëllimi i kësaj etape të orës është që aktiviteti inxënësit të mbahet përmes pjesëmarrjes aktive, si dhepërmbyllje.

LIDHSHMËRIA NDËRLËNDORE DHENDËRPËRMBAJTËSORE DHE ZBATIMI I NJOHURIVEDHE PËRVOJAVE

Me programin dhe planin mësimor lënda mësi-more Etika në religjione është parapa në klasën e V silëndë zgjedhore me 2 orë javore gjegjësisht 72 orë gjatëvitit shkollor.

Përmbajtjet e lëndës mësimore Etika në religjionemundësojnë që nxënësi të arrijë njohuri për etikën sishkencë për të mirën dhe moralin, njohuri për nocionindhe rëndësinë e etikës dhe moralit, si dhe njohuri për tëmirën si vlerë më e lartë etike. Nga aspekti funksional,përmbajtjet janë në funksionin e zhvillimit të aftësisë përnjohjen, pranimin dhe zbatimin e rregullave për sjelljene mirë dhe raportet humane midis njerëzve. Përmes kë-tyre përmbajtjeve nxënësi nxitet të përgjigjet për vetve-ten dhe për tjerët si dhe mënyra etike e gjykimit. Gjitha-shtu, përmbajtjet e lëndës Etika në religjione paraqesinmundësi që nxënësi të njihet me etikën në mësimet endryshme religjioze si krishterimi ortodoks, islami, më-simi katolik, judaizmi, dhe të mësuarit evangjelikë - me-todistik . Nxënësit do të arrijnë njohuri për bazat e për-bashkëta etike të religjioneve dhe parimeve etike të më-simit religjioz në librat e shenjta. Njëkohësisht përmbajt-jet e programit do t’ju mundësojnë nxënësve të përvetë-sojnë njohuri të caktuara nga Bibla, Kurani, Talmundi.

Përveç kësaj këto nxënës do t’i përvetësojnë edhemënyrat e leximit dhe të kuptuarit e përmbajtjeve në li-brat e shenjta.

Mësimi i përmbajtjeve të lëndëve tek nxënësit dotë kontribuon për zhvillimin e aftësive për pranimin dherespektin e përkatësisë së tyre të ndryshme fisnore,kombëtare dhe konfesionale. Përveç se njohuritë e fi-tuara se religjioni i mëson njerëzit për respektin dhe tëkuptuarit e ndërsjellë mundësojnë tek nxënësit të zhvil-lohen shkathtësi për dialog, tolerancë, respekt dhe koo-perim me tjerët, si dhe ndjenjat e solidaritetit dhe huma-nitetit.

4 – Etika më religjione

LIDHSHMËRIA NDËRLËNDORE DHENDËRPËRMBAJTËSORE DHE ZBATIMI I NJOHURIVEDHE PËRVOJAVE

Përmbajtjet e temës Etika si shkencë për të mirëndhe moralin bazohet në ngritjen dhe zhvillimin e perso-nalitetit në tërësi dhe bashkësia e cila i përket, veçanë-risht njohuritë për rëndësinë e etikës dhe moralit përjetën e secilit individ dhe aftësitë e përvetësimit dhepraktikumit të raporteve humane ndërmjet njerëzve,vetë respekt dhe respekt i ndërsjellët. Ata janë të lidhurangushtë me përmbajtjet nga lëndët kultura klasike në ci-vilizimin evropian, Shoqëria, Etika si dhe Arsimi qytetar.

Njohuritë për bazat e përbashkëta etike të mësi-meve religjioze dhe vlerat themelore të njeriut, aftësitëpër zbulimin se dimensioni etik i religjioneve është pjesëe përmbajtjeve të librave të shenjta, aftësia për mbikë-qyrjen e rregullave të përbashkëta të sjelljes së mirë dhejeta e përbashkët në mësimet religjioze, nxënësi do t’i ar-rijë përmes pjesëve të përmbajtjeve në temën Etika nëreligjione. Përmes përmbajtjeve interesante për bazatte orike të mësimit religjioz, Bazueshmëria etike dhebazat e moralit të secilit mësim religjioz në veçanti, nxë-nësi do të arrijë njohuri për dimensionet e përgjithshmeetnike dhe të përbashkëta të krishterimit ortodoks, isla-mit, mësimit katolik, judaizmit dhe mësimit evangjelikë– metodistik. Lidhshmëria ndërlëndore e përmbajtjevetë kësaj teme me përmbajtjet e lëndëve kultura klasikenë civilizimin evropian, shoqëria, historia,etika si dhe ar-simi qytetar është plotësisht natyral.

Tema e tretë është e ndarë në 5 module të cilatkanë statusin e zgjedhjes.

Moduli i parë zgjedhor Etika në mësimin krishterëortodoks parasheh përmbajtje me të cilat nxënësi do tëarrijë njohuri për bazat teorike të mësimit ortodoks kri-shterë, ekzistimin dhe përhapjen e krishterimit në Maqe-doni, lindjen e shpëtimtarit Jezu Krishtit, jeta, vdekja dheringjallja e tij, rëndësia e shenjtorëve maqedonas që nëtërësi korespodon me përmbajtjet nga gjuha maqedoni-shte dhe historia. Gjithashtu përmbajtjet e nxënësitduhet t’i mundësojnë ta njeh Biblën si burim themelor tëfesë krishtere, ta njeh ekzistimin e saj dhe vendin ku për-doret, por edhe t’i aftësojë që t’i lexojë dhe kuptojë tek-

stet biblike. Gjithashtu përmbajtjet nga ky modul (vepraBazat etike të krishterimit ortodoks) do ta nxisin nxënë-sin t’i njeh dhe pranoj dallimet midis njerëzve, origjinëne tyre (moshën, gjininë, kombësinë, religjionin etj) takuptojë arsyen se pse njeriu jeton me njerëzit tjerë; tënjihet edhe me rregullat themelore për mbajtjen e ra-porteve të mira dhe punën me bashkësitë me njerëzittjerë; të njihet dhe t’i pranojë rregullat e raporteve tëmira të ndërsjella të nxënësve në aktivitetet në klasë; t’ipranojë rregullat e raporteve të mira me prindërit, të tre-goj besimin dhe dashurinë ndaj të afërmve në familje, tënjeh se në bashkësi secili duhet të përpiqet për atë qëduhet ta bëjë për jetën e përbashkët; të din të shpreh fa-lënderim ndaj prindërve për dashurinë dhe kujdesin qëvazhdimisht e ka prej tyre; ta njeh nevojën për sjelljen etyre me respekt ndaj mësimdhënësve dhe shpirtrave; tënjeh mënyra që si t’ju ndihmojë prindërve të tyre; të dinpër shenjtërinë e Shën Mërisë e cila është shembull përtë gjithë nënat në Vend. Këto përmbajtje në pjesën mëtë madhe janë në korrelacion të drejtpërdrejtë me tek-stet nga lëndët arsimi qytetar dhe etika. Përmbajtjet ngapjesa e tretë nga moduli (Morali krishterë ortodoks) janënë funksion të arritjes dhe zhvillimit të aftësive për zbuli-min, pranimin dhe zbatimin e bamirësisë më të lartë kri-shtere si vepra të mira, dashuri, mençuri, drejtësi, trimëri,maturi, solidaritet, humanitet, mëshirë dhe ndihmë, mi-rëqenie, falënderim.

Njohuritë e fituara do t’i mundësojnë nxënësit qëta kuptojë esencën dhe rëndësinë e jetës, gëzimin dhepunën ndërsa para së gjithash dashurinë si bazë e jetëssë njeriut dhe mirëqenie. Këto përmbajtje në pjesën mëtë madhe janë të lidhura ngushtë me përmbajtjet ngagjuha maqedonishte, arsimi qytetar dhe etika, si dhe mepjesë nga përmbajtjet nga historia.

Moduli i dytë zgjedhor Etika në mësimin islam pa-rasheh përmbajtje me të cilat nxënësi do të arrijë njohuripër bazat teorike të mësimit islam, do t’i njohë gjashtëkushtet elementare të mësimit islam për Allahun xh.sh.krijues dhe falës. Përmes këtyre përmbajtjeve nxënësi dotë arrijë njohuri për Muhamedin a.s si i dërguar i fundit iAllahut xh.sh. lindja e tij, jeta dhe vdekja, për krijimin eKuranit dhe shpalljen e tij, për islamin, si teori dhe prak-tikë dhe pesë kushtet e islamit si dhe dobia nga zbatimi i

Etika në religjione – 5

tyre për zhvillimin shoqëror dhe individual dhe zhvillimishoqëror; për pastërtinë, namazin, zeqatën dhe agjëri-min në mësimin islam, si dhe për rëndësinë e haxhillëkutnë mësimin islam. Gjithashtu përmes përmbajtjeve tëkëtij moduli (vepra Bazushmëria etike në islam) nxënësido të arrijë njohuri për etikën islame në shkollë dhe rën-dësia e shkollës në jetën e njeriut, etika islame ne jetënfamiljare dhe në punë, për rregullat e sjelljes dhe për-shëndetjes, si dhe për moralin e individit në shoqëri,përgjegjësinë për veten dhe ndaj tjerëve.

Këto përmbajtje janë të ndërlidhura me pjesë tëpërmbajtjeve nga historia. Përmbajtjet e pjesës së tretëtë modulit (Bazat e moralit islam) janë në funksion të ar-ritjes së njohurive dhe zhvillimin e aftësive për zbulimin,pranimin dhe zbatimin e karakteristikave të besimtarit tëmirë si dashuri, solidaritet, humanitet, respekt, njohuripër rëndësinë e moralit në familje, shkollë, shoqëri, njo-huri për mbrojtjen dhe përforcimi nga veprat e këqija sidhe për sjelljen islame dhe respektin ndaj festave. Këtopërmbajtje në pjesën më të madhe janë të lidhura ngu-shtë me përmbajtjet nga arsimi qytetar dhe etika.

Përmbajtjet me të cilat nxënësi do të arrijë njohuripër bazat teorike të krishterimit katolik, bazat etike tëkrishterimit katolik moral janë të vendosura në moduline tretë zgjedhor nga tema e tretë. Duke u njohur me tëdhënat themelore për krishterimin katolik, nxënësit dotë arrijnë njohuri për krijimin e mësimit katolik krishterë,lindjen e Krishtit dhe përshëndetjen Krishti është lind!, sidhe përshëndetjen Festoni!

Përmbajtjet për ngjarjet më të rëndësishme tëjetës në Tokë të Zotit Jezu Krishtit do t’i mundësojnënxënësit ta njeh përmbajtjen e lajmit të gëzueshëm tëIsës, do t’ju ndihmojnë ta kuptojë rëndësinë e kryqëzi-mit, si dhe të fitojë njohuri për atë se si festohet Kri-shtlindja në kisha dhe në familje. Përmes përmbajtjevepër ringjalljen e Krishtit nxënësit do të njihen për dë-shmitë biblike për vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit dhedo ta kuptojnë rëndësinë e Krishtit si shenjë e dashurisësë Krishtit dhe si shenjë e shenjtë e krishterimit. Për-mbajtjet që kanë të bëjnë me krijimin e kishës së Krishtitdhe bashkësitë e para krishtere, si dhe roli i kishës në va-zhdimin e veprës së Krishtit dhe rëndësia e shenjtorëvemaqedonas janë të ndërlidhura me një pjesë të për-

mbajtjeve nga historia. Përmes përmbajtjeve të këtij mo-duli (vepra Baza etike e mësimit katolik krishterë) nxë-nësi do t’i përvetësojë nocionet, rregullat, raportet cilë-sore ndërmjet njerëzve, bashkësia, dallimet dhe ngja-shmëritë midis njerëzve, lidhshmëria ndërmjet veti, eko-logjia. Përmbajtjet në këtë pjesë do ta nxisin nxënësin t’izbulojë, kuptoj dhe pranojë dallimet midis njerëzve, tëzhvillojë ndjenjën e përgjegjësisë për mbrojtjen e plane-tit tonë Tokë, shtëpinë dhe mëmëdheun si dhe të njihetdhe t’i përvetësojë rregullat për ruajtjen e mjedisit jetë-sor. Specifikat e këtyre përmbajtjeve janë në korrelacionme përmbajtjet nga arsimi qytetar, etika dhe ekologjia.

Përmbajtjet nga pjesa e tretë e modulit (morali kri-shterë-ortodoks) janë në funksion të arritjes së njohurivedhe zhvillimit të aftësive për zbulimin e rëndësisë së fja-lëve respekt, përgjegjësi, e vërtetë, dashuri, vepra tëmira, drejtësi, vazhdueshmëri në jetën e përditshme.Përmes këtyre përmbajtjeve nxënësi do t’i njeh përparë-sitë dhe mungesat e veta, do ta shqyrtojë nevojën ngajeta e përbashkët me njerëzit tjerë, do t’i shqyrtojë pro-blemet e të rinjve në pubertet, arsyet për mosmarrëve-shjen me prindërit, do ta njeh rëndësinë e lirisë dhunti eZotit. Lidhshmëria ndërlëndore e përmbajtjeve nga kjotemë me përmbajtjet e lëndëve gjuhë maqedonishte, ar-simi qytetar dhe etika, si dhe me pjesë të përmbajtjevenga historia.

Moduli i katërt zgjedhor Etika në judaizëm përmespërmbajtjeve për rëndësinë e judaizmit si bazë e religjio-neve tjera, fillimi dhe zhvillimi i judaizmit, kultura he-braike në Maqedoni (vepra Bazat teorike të judaizmit) dot’i mundësojnë nxënësit ta njeh identitetin nacional tëhebrenjve, të kuptojë se kush është Zoti në judaizëm, tënjeh për holokaustin dhe vuajtjet, për atë se cilat janë li-brat e shenjta dhe si është roli i tyre dhe rëndësia nëjetën e Hebrenjve. Përmbajtjet nga kjo pjesë janë të për-qendruara në zhvillimin e ndjenjave të bashkëjetesës,dashurisë dhe bashkëpunimit, njohja me vlerat morale,si dhe nxitja dhe zhvillimi i fuqisë shpirtërore e nevoj-shme për krijimin e njeriut edhe ato me specifikën e tyremund të krelohen me përmbajtjet nga historia dhegjuha maqedonishte. Pjesa e dytë e modulit ka të bëjëme varshmërinë etike të judaizmit dhe përfshinë për-mbajtje të cilat kanë të bëjnë me rregullat për raporte të


mira, respekti i bashkësisë, toleranca dhe të kuptuarit, fa-milja dhe morali familjar dhe raporti ndaj vetvetes dhendaj tjerëve. Specifika e përmbajtjeve mundëson inte-grim me përmbajtjet nga lëndët arsimi qytetar dheetika. Përmbajtjet nga pjesa e tretë e modulit (Morali nëmësimin judaistik) janë në funksion të arritjes së njohu-rive dhe zhvillimi i aftësive për kuptimin e rëndësisë sëdashurisë ndaj njeriut, për mirësinë si dhënie më emadhe, dashuria ndaj njeriut, për mirësinë, mençurinë,besimin, trimërinë, maturinë, solidaritetin, humanitetin,mëshirën dhe ndihmën, mirëqenien, falënderimin dherespektin. Këto përmbajtje në pjesën më të madhe janëtë lidhura ngushtë me përmbajtjet e arsimit qytetar dheetikën, ndërsa në pjesë të veçanta edhe me përmbajtjenga arsimi muzikor dhe figurativ.

Moduli zgjedhor Etika në mësimin krishterë evan-gjelikë – metodistik, parasheh përmbajtje me çka nxë-nësi do të arrijë njohuri për Biblën si zgjedhje themeloree fesë Krishtere, krijimi, zbatueshmëria dhe përmbajtja eBiblës, do t’i përvetësojë nocionet themeloren mësiminevangjelikë – metodistik dhe do të njihet me reformat ekishës Evangjelikë – metodistike (Martin Luter dhe XhonVesllej), puna dhe kontributi i saj kulturor, historik dheshpirtëror në Maqedoni. Këto përmbajtje mundet tëndërlidhen me përmbajtje nga lënda e historisë. Pjesa edytë e modulit përfshin përmbajtje të cilat kanë të bëjnëme rregullat për sjelljen e mirë me tjerët në bashkësi, nëfamilje dhe ndaj vetes, vlerat themelore të bashkëjetesëssiç janë kujdesi, ndihma, solidariteti, të kuptuarit dhe re-spekti që janë të lidhura ngushtë me përmbajtjet e lën-dës arsimi qytetar. Përmbajtjet në pjesën e tretë të mo-dulit Morali në mësimin evangjelikë – metodistik janëorientuar ndaj arritjes së njohurive për mirëqenien më tëlarta krishtere për karakteristikat të cilat duhet t’i pose-dojë secili krishterë siç janë solidariteti, humaniteti ndi -hma, mëshira, për rëndësinë e dashurisë, punës, je t ës,drejtësisë, të vërtetës. Përmes tyre lidhshmëria ndërlën-dore me përmbajtjet nga etika është plotësisht e natyr-shme, mirëpo nuk është përjashtuar as lidhshmëria mepërmbajtjet nga lëndët arsimi figurativ.

Ose me fjalë tjera, në secilin prej moduleve zgjedhorepërmbajtjet janë fokusuar në bazat teorike të mësimit tëcaktuar religjioz, bazat etike dhe bazat e moralit të secilës

nga ato (krishterimi ortodoks, islami, mësimi katolik, më-simi evangjelikë – metodistik, judaizmi). Përmbajtjet në se-cilin modul të temës së tretë janë të lidhura ngushtë mepërmbajtjet nga kultura klasike në civilizimin evropian,shoqëri, histori, arsimi qytetar dhe etika, ndërsa në disapjesë edhe me përmbajtjet nga arsimi muzikor dhe figura-tiv dhe ekologjia.

Lidhshmëria ndërpërmbajtësore është e shprehur nëpërmbajtjet në tërësi. Kështu që njohja me esencën dhe rën-dësia e nocionit etika dhe morali, rëndësia e saj e veçanë-risht njohuritë për të mirën si vlerë e lartë etike janë fonda-ment në formimin e njohurive për etikën e religjioneve, njo-huritë për vlerat themelore të njeriut, e para së gjithashnjohuritë dhe parimet e mësimit religjioz. Nga ana tjetërnjohuritë për bazat etike të përbashkëta dhe parimet e më-simit religjioz janë bazë në të cilën themelohen njohuritëpër bazat teorike të religjioneve të caktuara, bazat etike tësajë dhe bazat e moralit të secilit mësim religjioz.

Paraqitja e përmbajtjeve mësimorePërmes përpilimit të përmbajtjeve nga kjo temë

mësimore nxënësit duhet të njihen me etikën si shkencëpër të mirën dhe moralin, t’i përvetësojnë nocionet etikadhe morali dhe t’i kuptojnë esencën dhe rëndësinë e saj.Njohja me të mirën si vlerë më e lartë etike ka për qëllimtë zhvillojë aftësi për njohjen dhe pranimin e raportevehumane ndërmjet njerëzve, të nxit mënyrën etike të pa-ragjykimeve të së mirës si vlerë më e lartë njerëzore.

1.1. Nocioni etikaEtika është disiplinë filozofike e cila i hulumton

qëllimet dhe kuptimin e kërkesave morale, si dhe krite-ret themelore për vlerësimin e veprimeve morale. Më-simi bashkëkohorë i teorive dhe historive etike nukështë i mundshëm pa shqyrtimin e burimeve dhe the-meleve të saj që prekin në mendimet filozofike të Gre-qisë Antike. Etika helene është mësuese jo vetëm e eti-kës dhe shkencës sonë por edhe e tërë kulturës sonëshpirtërore. Vetë fjala etikë është me origjinë greke


1. ETIKA SI SHKENCË PËR TË MIRËN DHE MORALIN

(ethos – zakon dhe ethis – moral). Nga kjo del se etikaështë shkencë mbi moralin. Termi etikë dhe pavarësia eetikës si disiplinë e veçantë etike janë të ndërlidhura përAristotelin e cili i pari e ka përdorur fjalën etikë në ve-prën e tij Etika e Nikomahut. Ai i ka ndarë vlerat njerë-zore në intelektuale dhe etike morale. Më së shpeshti nëteorinë përdoren termet etika dhe morali. Megjithatëndërmjet tyre ekziston dallim i rëndësishëm për shkak senë esencë, morali definohet si dukuri e caktuar shoqë-rore, veprim komplet dhe mënyrë e sjelljes së individëvedhe kolektiveve në jetën e përditshme. Përderisa etikaështë shkencë gjegjësisht teori për moralin. Në realitetnuk bëhet dallim i madh ndërmjet etikës dhe moralit.Ata gjithashtu mundet të dallohen si teori (etikë) dhepraktikë (moral). Mirëpo as atëherë ata nuk janë në pozi-cion të caktuara në mes veti.

1.2. Rëndësia e etikësËshtë e njohur sintagma ,,Pa teori nuk ka praktikë’’.

Në atë kontekst të rinjtë duhet të përgatiten për jetë menjerëzit tjera, të adaptohen me traditat dhe sjelljet dhet’i mësojnë normat pozitive të veprimit në të gjithë sfe-rat ku do të paraqiten. Etika është shans e cila duhet tëmundësojë që njerëzit të mendohen dhe të vetëdijeso-hen, të angazhohen në gjetjen e rrugëve dhe normavemë të mira për pengim të suksesshëm të dukurive de-struktive në shoqëri ku janë të nënshtruar të gjithë nje-rëzit e Vendit, ku është edhe rëndësia e etikës. Rëndësiae etikës është më e madhe kur do të merret parasyshfakti se ajo duhet të mundësojë që gjeneratat e reja tëpërgatiten për obligimet më të mëdha, ku obligimi tëjesh njeri, serioz, bamirës është detyrë themelore jetë-sore e secilës qenie të gjallë.

1.3. Nocioni moralNë kuptimin më të gjerë moralin mund ta defi-

nojmë si një nga mënyrat për rregullimin e raportevendërnjerëzore, gjegjësisht si përmbledhje e normaveshoqërore, rregullave dhe parimeve për sjelljen e njeriutnë shoqëri. Sa i përket rëndësisë së burimit të moralitrrjedh nga gjuha latina (mos, moris-traditë, rregull, ligj;mores – mënyrë e sjelljes së njerëzve dhe kuptimi i asajsjellje, moralis – i moralshëm).

Morali është një nga format e praktikës njerëzoreku shprehet raporti praktik, aktiv dhe real i njeriut ndajbotës së jashtme dhe ndaj vetvete, ndaj njerëzve tjerë,mjedisi shoqëror, ndaj punës dhe ndaj vlerave materialedhe shpirtërore. Njihet në vlerësimin e kërkesave dheveprimeve njerëzore si të mira dhe të këqija. Madje qëlli-met dhe veprimet e mira vlerësohen pozitivisht, lejohen,rekomandohen ose krijohen, ndërsa të këqijat vlerëso-hen negativisht, nuk lejohen, pengohen dhe gjykohen.Kështu që mund të themi se morali paraqet formësimaktiv, orientim dhe vlerësim të veprimeve personale dhetë huaja. Kjo nënkupton se nocioni sjellje, veprimet enjerëzve, vlerësimi i tyre me vlerë dhe definomi si pozi-tive dhe të mira ose si negative dhe të këqija. Moraliështë një nga nevojat primare jetësore, një nga format evetëdijes njerëzore shoqërore, gjegjësisht shoqëror mendihmën e së cilës individi integrohet në bashkësinëshoqërore. Pa atë lidhje jeta e përbashkët nuk mundet asqë të paramendohet. Njeriu është qenie individuale poredhe qenie shoqërore.

1.4. Rëndësia e moralitMorali është përbërje qenësore pjesë përbërëse e

jetës në bashkësi. Është krijuar si nevojë e shoqërisë nje-rëzore që t’i rregullojë raportet ndërmjet njerëzve. Ështëzhvilluar paralel me zhvillimin e bashkësisë njerëzoredhe gjendet në shërbimin e rregullimit të raportevendërmjet njerëzve. Si formë e vetëdijes shoqërore moraliështë krijuar në momentin kur individi ka qenë i dety-ruar që nxitjet e tij individuale t’i përputh me nevojat ebashkëjetesës. Ai paraqet proces të formësimit të indivi-dit në personalitetin shoqëror. Me vetë atë morali e kufi-zon individin në veprimet e tij, por për revansh e inkua-dron si anëtar i barabartë në bashkësi dhe përveç asaj imundëson të drejta dhe liri të caktuara.

1.5. E mira si vlerë më e lartë etikeBazat themelore të etikës janë e mira dhe e keqja.

Në etikë rrotullohet e tërë rreth tyre. Ato u japin kuptimmoralit. Secili përcaktim për moralin është diçka e mirëapo e keqe. Përmes këtyre kategorive shprehen të gjithëqëllimet dhe veprimet e njerëzve. Vështirë është që tëjepet përcaktim i saktë se çka është e mirë e çka për-


mban ajo. E mira përcaktohet nga vetë vetja sipas vlerëssë lartë të saj dhe sipas nevojës jetësore të sajë. Gjitha-shtu ajo mundet të përcaktohet për shembull, si diçkaqë dëshirohet apo është e nevojshme ose si diçka përkryerjen e së cilës jepen norma morale ose si element qëkrijon jetë të drejtë ose fat. Ose në qoftë se e mira ështëajo që kushton dhe është e mirë, në kuptimin e njohu-rive kemi bë hap përpara në procesin e të shprehurit tësë mirës. Vetë ne e dimë se çka është e mirë e çka nukështë e mirë. Nga nocioni e mirë kanë dalur dhe rëndë-sinë e kategorive tjera të etikës. Ata paraqesin formulimmë të ndryshëm të kategorive themelore etike ndërsakanë vlera dhe rëndësi: morale dhe jo morale, etike dhejo etike, drejtë dhe jo drejtë, me vlerë dhe pa vlerë, ajoqë vlerësohet dhe ajo që nuk vlerësohet e dëshirueshmedhe e padëshirueshme. Me termin e mirë në lidhje janëedhe elementet tjera strukturore të etikës – vetëdija mo-rale, vullneti, norma, veprimi, vlerësimi, sanksioni. ,,Nukduhet të bëjnë keq, që të shihet e mira’’ (proverb latine)

Organizimi i mësimit Për këtë temë janë paraparë 10 orë ose nga 2 orë

për secilën përmbajtje. Duke e pasur parasysh natyrën epërmbajtjes vend më adekuat i realizimit është klasa memundësi për zbatimin e LCD projektorit dhe zbatimi iformës individuale dhe kolektive të punës. Përmbajtja ecila ka të bëjë me përcaktimin e termit etikë ka për qël-lim t’i njeh nxënësit me nocionin dhe esencën e etikës.Përpilimi mund të fillojë me teknikën turmë idesh meçka mësimdhënësi do t’i nxit nxënësit të numërojnë fjalëtë cilat sipas tyre janë të lidhura ngushtë me terminetikë. Përderisa do të shkruhen në tabelë, mundet të ka-lojnë në analizë të ilustrimeve ku janë të paraqitura ra-portet ndërmjet njerëzve. Analiza e përmbajtjeve të ilu-strimit zhvillohet përmes dialogut ndërmjet mësimdhë-nësit dhe nxënësit, ndërsa fjalët me të cilat përshkruhenilustrimet gjenden në fjalët e shkruara nga aktiviteti pa-raprak (në qoftë se janë shënohen, ndërsa në qoftë senuk janë përshkruhen). Nga diskutimi gradualisht zbato-hen përfundime për esencën e termit etikë. Ose nxënësitmarrin tekst ku përshkruhen raporte të caktuara ndër-mjet njerëzve ose sjellje të llojeve të ndryshme, e anali-

zojnë dhe gradualisht zhvillohet diskutim prej ku realizo-het përfundim për atë se etika është shkencë për moralin.

Gjatë përpilimit të përmbajtjeve për rëndësinë eetikës duhet të përdoren njohuritë paraprake dhe për-vojat për nocionin dhe esencën e etikës. Është e prefe-ruar që nxënësve t’ju prezantohen ilustrime për lloje tëndryshme të sjelljes.

Rekomandimet didaktike – metodikeShembulli 1. Çka është etika?Qëllimet: Nxënësit të njihen me termin dhe esen-

cën e etikës si shkencë për moralin. Njëkohësisht njohu-ritë e arritura do të mundësojnë përhapje të frymësetike, serioziteti etik, përgjegjësi dhe kreativitet.

Mjetet mësimore: tekste dhe ilustrime.Metoda mësimore: biseda, sqarimi, demonstrimi,

tekst – metoda.Vendi i realizimit: klasa.Rrjedha e aktiviteteve:

Hyrëse (preprative) – Nxënësit i analizojnë ilustri-met e demonstruara ku janë paraqitur marrëdhënie tëcaktuara ndërmjet njerëzve

Operative (mësimdhënies – mësimnxënies) – Nëbazë të përmbajtjes nga ilustrimi mësimdhënësi zhvillonbisedë me nxënësit dhe në bazë të sjelljeve të përba-shkëta sjell përmbyllje për atë se çka është etika..

Aktivitetet evaluative: Mësimdhënësi shfrytëzonburim tekstual kështu që në bazë të analizës së për-mbajtjeve të tekstit nxënësit e përcaktojnë sjelljen etiketë figurave në tekst.

Shembulli 2. Çka është morali?Qëllimet: Nxënësit të njihen me nocionet e mirë

dhe e keqe, e drejtë, e dobishëm, e bukur dhe tërë ajo qëe definon sjelljen pozitive të një personi.

Mjetet mësimore: tekstet,Metodat mësimore: bisedë dhe sqarim, lexim dhe

punë me tekst.Vendi i realizimit: klasa.Rrjedha e aktivitetit:Hyrëse (preparative)- – Nxënësit marrin tekst të

shkurtër: Parabola për të dashurin Samarjanin (Luka 10,


30 – 37) dhe kanë detyrë t’i analizojnë figurat në tekstsipas sjelljes së tyre dhe veprat në të mira dhe të këqija.Përmbylljet nga analiza e tekstit e vënë në tabelë e cilaparaprakisht është e shkruar në tabelë (mundet të për-doret edhe hamer edhe letër) dhe e ndarë në dy pjesë.Në njërën kolonë i shkruajnë sjelljet pozitive ndërsa nëtjetrën ato negative. Kështu që përdoret organizues gra-fik i mësimit.

Operative (të mësimdhënies – mësimnxënies) –Në bazë të përmbajtjeve të tekstit mësimdhënësi zhvil-lon bisedë me nxënësit dhe në bazë të kësaj bashkërishtsjellin përmbyllje për atë se çka është sjellje e mirë e çkaështë e keqe, cilat janë karakteristikat e veprave të mirae cilat janë veprat e këqija. Kështu që vijmë në përfun-dim se morali është përmbledhje e rregullave dhe më-nyra të sjelljes së personalitetit ndaj vetes dhe ndaj tje-rëve dhe në përgjithësi ndaj vlerave materiale dhe shpir-tërore në shoqëri.

Aktivitetet evaluative – nga nxënësit kërkojmë qëtë theksojnë terme të cilat e përcaktojnë sjelljen pozitivetë secilit nga këto (toleranca, sinqeriteti, drejtësia, mirë-qenie, solidaritet, dashuri, besim) dhe nocionet t’i fusinnë tabelë (në qoftë se paraprakisht nuk janë shënuar nëkolonë adekuate).

Përcjellja dhe vlerësimi i të arriturave të nxënësve:Pritet që nxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema siçjanë etika, morali e mira si vlerë më e lartë etike. Nevoji-tet që nxënësi t’i dallojë nocionet etika dhe morali. Gji-thashtu te nxënësi duhet të zhvillohet aftësia për njoh-jen e formave të sjelljes pozitive siç janë toleranca, sin-qeriteti, drejtësia, shkathtësia, dashuria, besimi. Veçanë-risht pritet t’i pranojnë si te vetat dhe t’i shprehin në sjel-ljen e tyre.

Të arriturat e nxënësve mund të evaluohen edhepërmes aktiviteteve në diskutim, pjesëmarrjes në punënkolektive, suksesit në zgjidhjen e ushtrimeve.

Vetëevaluimi i nxënësit mund të arrihet me ndarjeprecize të detyrimeve të anëtarëve të kolektivit.

Paraqitja e përmbajtjeve mësimore

Përmes përpilimit të përmbajtjeve të kësaj temenxënësit duhet të njihen dhe t’i përvetësojnë parimet epërbashkëta etike të mësimit religjioz, t’i zbulojnë mësi-met etike të religjioneve të përfshira në librat e shenjtë,t’i shohin për sjelljen e mirë dhe jetën e përbashkët tëreligjioneve dhe njohin rregullat e përbashkëta në relig-jionet. Njohja me vlerat themelet bamirësitë –e njeriutnë funksion të zhvillimit të personalitetit pozitiv moral tënxënësit dhe dimensionimi pozitiv i sistemit të vleraveshoqërore. Gjithashtu përmes përmbajtjeve të kësajteme nxënësit do të njihen me të dhënat themelore tëkrishterimit ortodoks dhe ngjarjet më të rëndësishme tëjetës së Zotit Jezu Krishtit. Përmes përmbajtjeve ngatema nxënësit do të arrijnë njohuri për përhapjen dhezhvillimin historik të krishterimit në Maqedoni, si dherëndësinë e shenjtorëve maqedonas dhe kishat më tërëndësishme në Maqedoni. Përmbajtjet e temës janë nëfunksion të arritjes së njohurive për Biblën si libër i shen-jtë për të gjithë krishterët. Në kuadër të kësaj teme nxë-nësit do të njihen me dallimet ndërmjet njerëzve dheorigjinës së tyre, konfesionale dhe kombëtare. Përmespërmbajtjeve të kësaj teme nxënësit do të njihen me rre-gullat themelore të krishterimit për mbajtjen e rapor-teve të mira të familjes dhe në bashkësi, si dhe zhvillimi ibashkëjetesës. Përmes përmbajtjeve nxënësit do të ar-rijnë edhe aftësi për largimin e veprimeve të këqija, for-mimi i mendimit personal për sjelljen e keqe, njohuri përrëndësinë e bamirësisë në mjedisin shoqëror. Gjithashtunxënësi duhet të kuptojë se secili njeri mundet të ga-bojë, se dashuria është bazë e jetës së njeriut dhe mirë-qenies, t’i kuptojë dhe t’i ketë të qarta rëndësinë dhe ne-vojën për falënderim ndaj Zotit dhe prindërve dhe të fo-lurit e së vërtetës.

Përmbajtjet nga tema do t’ju mundësojnë nxënë-sve të njihen me gjashtë kushtet elementare të bindjesnë mësimin islam. Kështu që nxënësit duhet të kuptojnëse Allahu xh.sh. është një i plotfuqishëm sipas besimitislam, ndërsa i dërguari i fundit i tij është Muhamedi a.s.Nxënësit duhet të njihen se si është shpallur Libri i Alla-hut xh.sh. dhe ta njohin esencën dhe dobinë e zbatimittë pesë rregullave të islamit. Përmbajtjet tematike për di-


2. ETIKA NË RELIGJIONE

mensionin etik të islamit janë në funksion të arritjes sënjohurive për rëndësinë e arsimit për jetën e njeriut dhenjerëzit e arsimuar. Në kuadër të njohurive për bazatetike të islamit nxënësi do të njihet me vlerat etike siçjanë respekti ndaj prindërve, sjellja e mirë me vëllezërit etyre, motrat dhe më të afërmit, interesi dhe mëshira ndajfëmijëve të vegjël: dashuria, respekti dhe të kuptuarit nëfamilje, respekti ndaj tjerëve pa dallim feje dhe kombë-sie. Gjithashtu nxënësi do të arrijë njohuri dhe aftësi përbazat e moralit në islam edhe atë në drejtim të mënyrëssë shprehjes së dashurisë dhe humanitetit ndaj tjerëve,aftësisë për të kuptuarit të rëndësisë së nderit.

Përmbajtjet e kësaj teme do t’i mundësojnë nxë-nësit ta kuptojë dhe dijë krishterimin ortodoks dhengjarjet më të rëndësishme të jetës së Jezu Krishtit. Një-kohësisht nxënësi do të njihet me faktet biblike për rin-gjalljen e Krishtit, do të njihet me bazat teorike të mësi-mit krishterë katolik dhe do ta kuptojë rëndësinë e Bi-blës si libër i shenjtë për të gjithë krishterët . Gjithashtunxënësit do të arrijnë njohuri dhe do të zhvillojnë aftësipër të kuptuarit e rregullave të krishterimit për mbajtjene raporteve të mira në familje dhe në bashkësi, si dhepër 10 urdhrat e Zotit që në esencë e kanë dashurinëndaj Zotit dhe të afërmit.

Gjatë përpilimit të përmbajtjeve të kësaj temenxënësit do të arrijnë njohuri dhe aftësi për të dhënatthemelore për mësimin evangjelikë -metodistik dhengjarjet më të rëndësishme nga jeta e Zotit si dhe njo-huri për atë se Bibla është burim themelor i fesë kri-shtere. Në kuadër të këtyre përmbajtjeve nxënësit do tënjihen me zhvillimin historik të kishës Evangjelik – meto-distike dhe funksioni i saj në Maqedoni. Nxënësit gjitha-shtu do të arrijnë njohuri për bazat e moralit etik dhevlerat morale në mësimin evangjelikë – metodistik.

Nxënësit gjatë përpilimit të përmbajtjeve ngatema do të njihen me të dhënat themelore të judaizmit,origjina dhe historia.

Në kuadër të këtyre përmbajtjeve ata do të arrijnënjohuri për rrënjët dhe elementet e përbashkëta të ju-daizmit, identiteti kombëtar i Hebrenjve, si dhe bazat evlerave morale të judaizmit.

2.1. Parimet e përbashkëta etike të mësimevereligjioze

Përmbajtjet kanë për qëllim që nxënësit të njihenme parimet e përbashkëta etike të mësimeve religjiozenë librat e shenjta, t’i shohin dhe njohin rregullat e për-bashkëta për sjelljen e mirë dhe jetën e përbashkët nëreligjionet. Njohja me bamirësitë themelore – vlerat enjeriut është në funksion të zhvillimit pozitiv moral tëpersonalitetit të nxënësit dhe dimensionimi pozitiv të si-stemit të vlerave shoqërore. Përpilimi i teksteve mundettë realizohet përmes modelit problematik të mësimit. Nëfillim krijohet situatë problematike. Dëshmia: Secili njeringa cila do pjesë e botës ka religjionin e tij dhe ka pari-met e veta morale me të cilët përqendrohet. Të gjithë re-ligjionet ekzistuese më tepër apo më pak, flasin për mo-ralin, për jetesën sipas rregullave morale, për dashurinë,për atë se si ta mbrojmë të mirën me dinjitet, e ta lar-gojmë të keqen, se si të jemi të lumtur në këtë jetë;është në funksion të përgatitjes së nxënësve për punënhulumtuese. Pastaj nxënësit ndahen në grupe, ndërsasecili grup ka detyrë diferenciale. Grupi i parë do të hu-lumtojë për parimet etike të krishterimit ortodoks, edyta për parimet etike të islamit, e treta për parimetetike të mësimit katolik, grupi i katërt do të hulumtojëpër parimet etike të mësimit evangjelikë – metodistik,ndërsa e pesat për parimet etike të judaizmit. Në hulum-tim nxënësit do t’i shfrytëzojnë librat e shenjtë: Biblën,Kuranin, Talmudin, si dhe shkrimet fetare. Për të dhënate mbledhura secili nga grupet do të udhëheq shënim qëdo ta prezantojë para nxënësve të paraleles. Pastaj mekrahasimin e punës së secilit grup do të vihet në përfun-dim se parimet e përbashkëta etike të mësimit të relig-jioneve janë: mos vrit, mos dëshmo rrejshëm, mos vjedh,respektoj prindërit dhe duaji të afërmin. Pasi që bazathemelore ku krijohen parimet etike në mësimet relig-jioze është dashuria.

2.2. Bazat teorike të ortodoksisëPërmbajtjet nga kjo temë do t’ju mundësojnë nxë-

nësve që të njihen me shenjat themelore të krishterimitortodoks dhe ngjarjet më të rëndësishme nga jeta eJezu Krishtit. Përmes përmbajtjeve nxënësit do të arrijnënjohuri për përhapjen dhe zhvillimin historik të krishteri-


mit në Maqedoni, si dhe për rëndësinë e shenjtorët ma-qedonas dhe kishat më të rëndësishme në Maqedoni.Përmbajtjet gjithashtu janë në funksion të arritjes së njo-hurive për Biblën si libër i shenjtë për të gjithë krishterët.

Përpilimi i këtyre përmbajtjeve do të fillojë me vë-shtrim të shkurtër historik për zhvillimin dhe krijimin ekrishterimit dhe ndarja e Kishës Krishtere në vitin 1054.në Lindore – Ortodokse dhe Perëndimore – Katolike –Romake për çka do të zhvillohet bisedë pas të shikuarittë filmit për krijimin dhe ndarjen e krishterimit. Pastajvijon përpilimi i përmbajtjeve për ngjarjet më të rëndësi-shme nga jeta e Jezu Krishtit, lindja e tij dhe rinia, kryqë-zimi, shtytja, ringjallja dhe vuajtjet që do të zhvillohetpërmes leximit dhe punës me tekstet nga Evangjelia. Përpërpilimin e teksteve të cilët kanë të bëjnë me përhap-jen e krishterimit në Maqedoni (për apostull Pavle i cili ipari e ka përcjell lajmin për Krishtin e ringjallur në Maqe-doni, njëherit edhe në Evropë me kryqëzimin e maqedo-nases Lidija) dhe veçanërisht për rëndësinë e shenjto-rëve maqedonas Shën. Klimenti dhe Shën. Naum i Ohritmundet të shfrytëzohen biografitë e tyre të mbështeturame ikonat e tyre, si dhe fotografi të kishave më të rëndë-sishme në Maqedoni. Në atë mënyrë nxënësit do të ar-rijnë njohuri për rëndësinë e Biblës si libër i shenjtë përtë gjithë krishterët.

2.3. Bazueshmëria etike e krishterimit orto-doks

Përmes teksteve për bazueshmërinë etike të kri-shterimit ortodoks nxënësit do të arrijnë njohuri për dal-limet ndërmjet njerëzve dhe origjinën, moshën, gjininë,kombësinë, dhe fenë e tyre. Madje do të zhvillohen aftë-sitë për pranimin e dallimeve ndërmjet njerëzve që janëshprehje e përvetësimit të rregullave të krishterimit përmbajtjen e raporteve të mira në familje edhe në shoqëri,siç janë rregullat për sjelljen e mirë, respektin, përgjegjë-sinë e personalitetit në bashkësi. Nxënësit veçanërishtdo të arrijnë njohuri dhe do të zhvillojnë aftësi për anga-zhimin personal për shkak të jetës së përbashkët. Këtopërmbajtje mundet të përpilohen përmes bisedës përpërvojat e nxënësve dhe shembuj të nxënësve nga jeta epërditshme të cilët flasin për llojet e ndryshme të sjelljesndaj prindërve, në familje.

2.4. Bazat e moralit krishterë - ortodoksPërmes përmbajtjeve nxënësit do t’i njohin bami-

rësitë në jetën e krishterëve, do të arrijnë njohuri dhe af-tësi për shmangien e veseve të këqija, formimin e men-dimit personal për sjelljen e keqe, njohuritë për rëndë-sinë e humanitetit në bashkësinë jetësore. Gjithashtunxënësi do të kuptojë se secili nxënës mundet të gabojë,se dashuria është bazë dhe mirëqenie e jetës njerëzore,do ta kuptojë dhe pranojë rëndësinë dhe nevojën e fa-lënderimit ndaj Zotit dhe ndaj njerëzve veçanërisht ndajprindërve. Përmbajtjet do ta nxisin nxënësin të mendojëpër rëndësinë e jetës dhe punës në formimin e persona-litetit, veçanërisht rëndësia e të folurit të vërtetës dherëndësia e besimit.

2.5. Bazat teorike të mësimit në islamPërpilimi i këtyre përmbajtjeve do të fillojë me vë-

shtrim të shkurtër të zhvillimit historik të islamit, gjegjë-sisht me krijimin dhe përhapjen e islamit. Përmbajtjet dotë mundësojnë që nxënësit të njihen me gjashtë kushtetelementare të bindjes në mësimin islam, do të njihen mefaktin se si është krijuar dhe si është shpallur libri i shen-jtë i myslimanëve – Kurani dhe do të njihen me pesë rre-gullat e islamit dhe dobinë nga zbatimi i saj. Kjo do tëmundëson që nxënësit të njihen se Allahu është një dhese Allahu xh.sh.është i madhërishëm sipas mësimit islamështë se edhe Muhamedi a.s. është i dërguari i fundit iAllahut.

2.6. Bazueshmëria etike në islamNjohja e nxënësve me këto përmbajtje do t’i mun-

dësojë ata të arrin njohuri për faktin se islami i nxit njerë-zit në arsim dhe se duhet të vlerësohen dhe respektohennjerëzit e arsimuar. Përmbajtjet do të mundësojnë nxë-nësit të kuptojë se duhet t’i respektojnë prindërit dhe sesi t’i pranojë dhe praktikojë sjelljen e mirë ndaj vëlle-zërve, motrave dhe ndaj më të afërmve dhe raporti i tijndaj fëmijëve të plotësohet me dashuri dhe mëshirë. Takuptojë rolin e familjes në shoqëri dhe ta respektojë tëkuptuarit dhe dashurinë në familje. E gjithë kjo duhet t’imundësojë nxënësit të kuptojë se duhet t’i respektojë tëgjithë njerëzit pa dallim feje ose kombi.


2.7. Bazat e moralit islamKëto përmbajtje mësimore do t’ju mundësojnë

nxë nësve t’i njohin vlerat themelore të moralit në islam,gjegjësisht të kuptojnë se duhet t’i duan të gjithë njerë-zit dhe të cilat punë janë të vlefshme në jetën e njeriut.Gjithashtu dhe se ekzistojnë shumë mënyra me të cilatmund t’ju ndihmojmë njerëzve tjerë dhe të tregojmëhumanistet ndaj tyre dhe se sinqeriteti është një ndërvetitë më të rëndësishme të njeriut. Pastaj nxënësit do tëarrijnë njohuri dhe do të kuptojnë për rëndësinë dhe re-spektin në familje dhe shkollë, do të kuptojnë se në as -një mënyrë nuk mundet t’i mbulojnë veprimet e këqijanga Allahu xh.sh. dhe të shohin se bërja e veprave të kë-qija është diçka e keqe por dhe të kuptojnë se dyert ependimit janë çdoherë të hapura ndërsa pendimi i falëgabimet.

2.8. Bazat teorike të mësimit katolikPërmes përmbajtjeve të cilat kanë të bëjnë me

bazat teorike të mësimit katolik nxënësit do të njihen mezhvillimin historik të krijimit të krishterimit dhe ndarja ekrishterimit në lindor dhe perëndimor, gjegjësisht në kri-shterimin ortodoks dhe katolik, me çka do të krijohenkushte që nxënësit të përvetësohen me njohuri për ka-rakteristikat themelore të krishterimit katolik dhe ngjar-jet më të rëndësishme nga jeta e Jezu Krishtit. Përmeskëtyre përmbajtjeve nxënësit do të njihen me faktet bi-blike për ringjalljen e Krishtit, do t’i përvetësojnë nocio-net themelore për mësimin katolik krishterë, do ta njo-hin rëndësinë e shenjtorëve dhe do të përvetësohen menjohuri se Bibla është libër i shenjtë për të gjithë krishte-rët.

2.9. Bazueshmëria etike e mësimit katolikPërmbajtjet për bazueshmërinë etike të katoliciz-

mit kanë për qëllim të tregojë faktin se vlerat etike dot’ju mundësojnë t’i njohin dhe pranojnë dallimet ndër-mjet njerëzve të cilët dalin nga origjina, kombësia, fejaetj. Gjithashtu këto përmbajtje do t’i njohin nxënësit merregullat themelore krishtere për mbajtjen e raportevetë mira në familje dhe në bashkësi dhe se në bashkësi tëgjithë duhet të angazhohen për atë që duhet ta bëjnënë jetën e përbashkët.

2.10. Bazat themelore të moralit të krishterimitkatolik

Përmbajtjet e titulluara si Baza të moralit krishterëkatolik do të mundësojnë nxënësve t’i njohin dhe sqa-rojnë dhjetë urdhrat e Zotit dhe të shqyrtojnë se urdhratkanë të bëjnë me dashurinë ndaj Zotit dhe se janë rre-gulla për jetë të drejtë dhe të lumtur për të gjithë njerë-zit në Tokë. Më tutje, përmes këtyre përmbajtjeve ata dotë kuptojnë se dashuria është themel i jetës dhe mirëqe-nies njerëzore, do ta njohin rëndësinë dhe nevojën e fa-lënderimit ndaj Zotit dhe ndaj njerëzve, do të njihen mefaktet pse është e rëndësishme dhe mirë që çdoherë tëflitet e vërteta dhe t’i vështrojnë dhe emërojnë rreziqetnga varshmëritë bashkëkohore ku të rinjtë zihen sot, sidhe t’i njohin gjërat e këqija në bashkësi dhe ndikimet ekëqija shoqërore.

2.11. Bazat teorike të mësimit evangjelikë –metodistik

Në kuadër të këtyre përmbajtjeve nxënësit do tënjihen me të dhënat themelore për mësimin evangjelikë– metodistik dhe ngjarjet më të rëndësishme nga jeta eJezu Krishtit. Këto përmbajtje gjithashtu do të mundë-sojnë që nxënësit të kuptojnë se Bibla është burim the-melor i fesë krishtere, do të njihen me historinë e kishësevangjelikë - metodistike dhe me punën e saj.

2.12. Bazueshmëria etike e mësimit evangje-likë – metodistik

Përmbajtjet ku në korniza të veta e trajtojnë pro-blemin për bazueshmërinë etike të mësimit evangjelikë– metodistik duhet që nxënësve t’ju tregohet me faktinse vlerat etike do T’ju mundësojnë t’i njohin dhe pra-nojnë dallimet ndërmjet njerëzve që dalin nga origjina,nacionaliteti dhe feja etj. Gjithashtu këto përmbajtje dot’i njohin me rregullat themelore evangjelikë – metodi-stike për mbajtjen e raporteve të mira në familje dhe nëbashkësi dhe se ato duhet të angazhohen për atë se çkaduhet ta bëjnë në jetën e përbashkët.


2.13. Bazat e moralit të mësimit evangjelikë –metodistik

Përmes përmbajtjeve të cilat e trajtojnë çështjen ebazave të moralit të mësimit evangjelikë – metodistiknxënësit do të kenë mundësi ta kuptojnë dhe ta njohinse pse duhet t’i shmangemi sjelljes së keqe dhe të for-mohet mendimi për veprimet e këqija, të praktikohethumaniteti në shoqëri, por dhe të konstatohet se secilinjeri mund të gabojë. Më tutje përmes përmbajtjevenxënësit do të nxiten të mendojnë për rëndësinë e jetës,për rëndësinë e punës në formimin e personalitetit, tëzbulojnë se pse është e rëndësishme çdoherë të flitetdhe të kuptohet rëndësia e besimit në bamirësinë e kri-shterimit.

2.14. Bazat teorike të judaizmitNë kuadër të Bazave teorike të judaizmit nxënësit

do të njihen me të dhënat themelore të judaizmit, origji-nën dhe zhvillimin historik si dhe me identitetin kombë-tare të Hebrenjve. Gjithashtu këto përmbajtje do tëmun dësojnë që ata të kuptojnë se duhet të nxitet re-spekti ndaj judaizmit, të dinë se çka është e rëndësishmepër atë, por edhe t’i emërojnë rrënjët dhe elementet epërbashkëta të judaizmit dhe të religjioneve tjera.

2.15. Bazueshmëria etike e judaizmitPërmbajtjet për bazueshmërinë etike të mësimit

judit duhet që nxënësve t’ju tregojnë për faktin se vleratetike do t’ju mundësojnë t’i njohin dhe pranojnë dalli-met ndërmjet njerëzve që rrjedhin nga origjina, naciona-litetit, feja etj. Gjithashtu këto përmbajtje do t’i njohinme bazat e rregullave judaiste për mbajtjen e raportevetë mira në familje dhe në bashkësi dhe se në bashkësi tëgjithë ata duhet të angazhohen për atë që duhet tabëjnë në jetën e përditshme.

2.16. Morali në judaizëmPërmbajtjet e orientuara kah morali në judaizëm

do të mundësojnë që nxënësit ta njohin dhe kuptojnë seekzistojnë mënyra të ndryshme për t’ju ndihmuar nje-rëzve, por jo vetëm t’ju ndihmohet por edhe të bëhenvepra të mira. Në këtë kontekst përmes përmbajtjevetjera nga kjo temë nxënësit ta dinë se pse duhet t’ju

shmangen veprimeve të këqija dhe të formojnë qëndri-min e vet ndaj sjelljes ës keqe, por edhe të njohin sedhjetë urdhra janë për të gjithë njerëzit pa dallim të fesë,racës, kombësisë etj.

Organizimi i mësimitPër këtë temë janë paraparë 20 orë prej të cilëve

16 orë për përpilimin e përmbajtjeve të reja mësimoredhe 4 orë për përsëritje dhe evoluimin e të arriturave tënxënësit. Përveç klasës si vend për realizim, përmbajtjetë caktuara të temës mundet të realizohen edhe në ob-jektin jashtë shkollës të cilët kanë vlerë shoqërore sa-krale. Përveç librit, mundet të zbatohen edhe mediatjera vizuale. Nga burimet tekstuale të njohurive mundettë shfrytëzohet fjalori Biblik, Bibla e ilustruar, Kurani, Tal-mudi ndërsa nga mjetet ilustruese – ilustrime, fotografi.Duke e pasur parasysh specifikën dhe natyrën e për-mbajtjeve të caktuara nga tema mundet të shfrytëzohenedhe shkrime të shkurtra filmime. Veçanërisht është iqëlluar zbatimi i formës grupore të punës, në orët e për-sëritjes në drejtim të përpilimit të projekteve grupore.Qasja problematike në mësim është plotësisht natyroregjatë përpilimit të përmbajtjeve të caktuara nga kjotemë. Kështu që situata problematike mundet të krijo-het me faktin se morali është element i pandashëm ngareligjioni. Ndërkaq, nuk ka as një formë të religjionit paasnjë dispozitë morale, të përgjithshme dhe të veçantaqë janë specifike për format e ndryshme të religjionit.Kështu që dekompozimi i problemit mundet të shkojënë drejtim të caktuar të parimeve të përgjithshme dhe tëveçanta për secilin mësim religjioz në veçanti. Në këtëmënyrë nxënësit do të nxiten për mësimin me zbulim,do të udhëzohen me përdorimin e burimeve elektroniketë njohurive, literaturën plotësuese etj.

Rekomandimet didaktike – metodistikeShembulli 1. Bazat e moralit krishterë – ortodoksQëllimet: Nxënësit të njihen dhe t’i kuptojnë bami-

rësitë në jetën e krishterëve, gjegjësisht t’i njohin vlerat eetikës së krishterimit ortodoks me të cilat duhet të udhë-hiqet secili krishterë, çka duhet të bëjë, çka është e mirë,për çka duhet të ketë kujdes që të mundet ta kënaqZotin, të arrijë shpëtimin e përjetshëm që është prem-


tuar nga Zoti dhe i përfshirë në mësimin e kishës Orto-dokse.

Mjetet mësimore: teksti ,,Dhjetë urdhrat e Zotit’’Metodat mësimore: metoda e angazhimit gojor,

metoda e bisedës, tekst metoda.Vendi i realizimit: klasa.Rrjedha e aktiviteteve:Hyrëse (preparateve) – Mësimdhënësi përcjell in-

formata të shkurtra për krijimin e dhjetë Urdhrave tëZotit me çka thekson se Zoti këto urdhra i ka dhënë për-mes Mojsiut në dy pllaka prej guri. Në njërën kanë qenëtë shkruara katër urdhrat e para e në të dytën gjashtëtjerat. Ajo ndarje është bërë sipas përmbajtjes së tyre, nëbazë të dy formave themelore të dashurisë – dashuriandaj Zotit dhe dashuria ndaj të afërmve.

Operative (të mësimdhënies – mësimnxënies):- Puna me teks nga ,,Dhjetë Urdhrat e Zotit’’ që janë

të dhëna në 2 hamera prej letre (ashtu siç i ka dhënëZoti) dhe për secilin urdhër të Zotit përmes bisedësndërmjet mësimdhënësit dhe nxënësve interpretohetrëndësia e tyre. Kështu që urdhri i parë i Zotit thotë ,,Unëjam Zoti yt, mos të kesh Zotëra tjerë përveç meje’’. Kë-shtu që urdhri i Zotit kërkon nga ne të besojmë në Zotine vetëm të vërtetë, ndërsa besimin në disa Zotëra ta he-dhim si mëkat dhe mashtrim. Urdhri i parë nga Zoti e de-tyron krishterin të besojë se ekziston një Zot, një në gji-thçka dhe nuk ka Zotëra tjerë përveç tij. Këtë urdhër tëZotit mundet ta shkatërrojmë në qoftë se shprehim mo-sbesueshmëri në ekzistimin e Zotit. Ndalohet besimi igabuar dhe ateizmi ose besimi në shumë Zotëra. Përrëndësinë e dashurisë dhe fesë ndaj Allahut flitet edhenë tre urdhrat e Zotit. Kështu që dashuria, feja dhe re-spekti i krishterit ndaj Zotit është e shprehur në urdhrine tretë nga Zoti që thotë ,,Mos e shqipto kot emrin eZotit, Zotit tënd’’Gjashtë urdhrat e Zotit kanë të bëjnëme dashurinë ndaj të afërmve dhe në atë kontekst do tapërmendim urdhrin e pestë të Zotit që është,, Respektojibabanë dhe nënën tënde që të jesh mirë dhe të jetoshgjatë në Tokë’’. Në këtë urdhër përfshihet detyrimi i fëmi-jëve t’i respektojnë dhe t’i duan prindërit e tyre të cilëtnga Zoti janë si qenie më e çmuar, më qëllim mirët dhekrijuesit më të mirë për ne. Duke i respektuar fëmijët

mësojnë t’i respektojnë autoritetet e tyre të parashikuar,priftërinjtë, mësimdhënësit. Mbi këtë themelohet gëzimidhe harmonia në familje dhe në shoqëri.

Aktivitetet evoluative: Lidhur me aktivitetet e pa-raprake, nxënësit sjellin përmbyllje se Zoti ka vënë rendnë dashuri. Së pari dashuria ndaj Zotit, e pastaj dashuriandaj të afërmit dhe se baza e moralit ortodoks krishterëbazohet në dashuri.

Përcjellja dhe vlerësimi i të arriturave të nxënësve:Pritet që nxënësit t’i dinë nocionet themelore nga temasiç janë: veprat e mira, dashuria, mençuria, drejtësia,fuqia, ndihma, falja, qetësimi, bamirësia. Gjithashtu teknxënësi duhet të zhvillohet aftësia për njohjen e for-mave të sjelljes pozitive siç janë toleranca, sinqeriteti, so-lidariteti, besimi. Veçanërisht pritet t’i pranojnë dhe t’ishprehin në sjelljen e tyre.

Të arriturat e nxënësit - mundet të evakuohenedhe përmes aktiviteteve në diskutime, pjesëmarrje dhekontributi në punën kolektive, suksesin në zgjidhjen eushtrimeve.

Vetë evoluimi i nxënësit mundet të arrihet me për-caktim preciz të detyrimeve të anëtarëve të kolektivit.

Shembulli 2. Bazueshmëria etike në islamQëllimet: Të shohë se islami i nxit njerëzit në arsi-

mim dhe se i çmon njerëzit e arsimuar, gjegjësisht nxë-nësit të kuptojnë se islami është religjion etik dhe seështë shumë i rëndësishëm për sjelljen, mënyrat dhetezat e njerëzve dhe vlerësimi i besimtarëve. Në bazën esaj etike shtrihen atributet për përjetësinë, të vërtetën,drejtësinë, bukurinë, dashurinë, dhe mirësinë.

Mjetet mësimore: Kurani (pesë shtyllat e islamit –dëshmia (shehadeti), lutja (namazi), agjërimi (sijami) ze-qatë (bamirësia), haxhillëku.

Mjetet mësimore: tekst - metoda, biseda, metodae angazhimit gojor.

Vendi i realizimit: klasaRrjedha e aktiviteteve: Hyrëse (preparateve): – leximi i teksteve për etikën

në mësimin islam.Operative (të mësimdhënies – mësimnxënies)Aktivitetet evaluative: Pesë shtyllat e islamit të

theksuara si vlera të detyrueshme etike janë të detyrue-


shme dhe norma të secilit mysliman. Ato janë bazat tra-dicionale etike të fesë dhe të jetesës dhe ndaj atyre kër-kesave etike duhet të përqendrohet secili besimtarë.

Përcjellja dhe vlerësimi i të arriturave të nxënësve:Pritet që nxënësit t’i pranojnë mënyrat e sjelljes së mirëme të afërmit, ta kuptojnë rolin e familjes në shoqëri, t’ipranojnë mënyrat e përshëndetjes së njerëzve pa dallimfeje gjinie ose kombësie dhe t’i respektojnë njerëzittjerë.

Të arriturat e nxënësve mundet të evakuohenedhe përmes aktiviteteve për diskutim, pjesëmarrja dhekontributi në punën kolektive, suksesi në zgjidhjen e de-tyrave, mënyrat e sjelljes ndaj nxënësve tjerë, ndaj më-simdhënësve, në shkollë.

Vetë evaluimi i nxënënësit – mundet të arrihet mepërcaktimin preciz të detyrimeve të kolektivit.

Shembulli 3: Bazueshmëria etike e judaizmitQëllimet: Nxënësit t’i njohin, t’i përvetësojnë dhe

pranojnë vlerat themelore të bazave etike të judaizmi, eveçanërisht jetesa në bashkësi, si dhe të kuptuarit e ne-vojës së bashkëjetesës dhe përvetësimi i rregullave the-melore për mbajtjen e raporteve të mira në bashkësi menjerëzit tjerë.

Mjetetet mësimore: fotografi, incizime, video –shkresa.

Metoda mësimore: metoda e demonstrimit, bi-seda, përshkrimi.

Vendi i realizimit: klasa.Rrjedha e aktiviteteit: Hyrëse (preparative) – mundet të demonstrohen

fotografi nga popujt e ndryshëm të cilët jetojnë nëIzrael.

Operative (të mësimnxënies – mësimdhënies) -Analiza e përmbajtjes nga fotografia është motiv disku-timi për shënimet për të cilat njerëzit dallohen, veshja,pamja e jashtme. Kështu që nxënësit i theksojnë ngja-shmëritë midis njerëzve. Konstatojnë se njerëzit jetojnëdhe punojnë në bashkësi, meqë njeriu është qenie so-ciale dhe se zhvillimi i secilit njeri është rezultat i rapor-teve të mira me anëtarët tjerë të bashkësisë. Një formë ebashkësisë është familja. Zhvillimi i të gjithë anëtarëvenë familje themelohet në raportet e mira dhe sjellja e

drejtë ndërmjet prindërve dhe fëmijëve. Edhe kolektivi iklasës është bashkësi. Suksesi në punë në klasë dhe nëmësim, gjithashtu, themelohet në raport e mira dhe nësjelljet e drejt a të mësimdhënësit dhe nxënësve.

Aktivitetet evaluative: Nxënësit theksojnë shem-buj nga jeta e përditshme për sjelljen e njerëzve. Përvo-jat e tyre janë tregues për atë se sa i kanë kuptuar për-mbajtjet e reja.

Përcjellja dhe të arriturat e nxënësve: Pritet qënxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema si është ba-shkësia, ngjashmëritë dhe dallimet mes njerëzve, rregul-lat e sjelljes midis njerëzve. Gjithashtu, tek nxënësi duhettë zhvillohet, aftësi për njohjen e formave të sjelljes pozi-tive siç janë toleranca, sinqeriteti, drejtësia, mirëqenia,solidariteti, dashuria, besimi, dhe t’i pranojnë dhe shpre -hë në sjelljen e vet.

Të arriturat e nxënësve: - mundet të evaluohenedhe përmes aktiviteteve përmes diskutimit, pjesëmar-rja dhe kontributi në punën kolektive.

Vetëevaluimi i nxënësit: - mundet të arrihet mepërcjelljen e mënyrave të sjelljes ndaj nxënësve tjerë,ndaj mësimdhënësve, në shkollë.

3.1 ETIKA NË MËSIMIN KRISHTERË - ORTODOKS Paraqitja e përmbajtjeve mësimorePërmbajtjet e këtij moduli zgjedhor do t’i ndih-

mojnë nxënësit të njihet me krijimin e mësimit krishterëortodoks dhe lindjen e shpëtimtarit Jezu Krishti në Vi-tlem, me ndodhitë më të rëndësishme nga jeta e JezuKrishtit dhe kujdesi i tij për njerëzit, vdekja dhe ringjalljae Krishtit.

Përmes përmbajtjeve të këtij moduli zgjedhornxë nësit do të arrijnë njohuri për rëndësinë e kryqit sishenjë e dashurisë së Jezu Krishtit dhe si diçka e shenjtëe krishterëve, do t’i përvetësojnë nocionet themelorepër mësimin ortodoks – krishterë, do të njihen me sim-bolin e fesë dhe lutjen e Zotit me çka do t’i përvetësojnë


3. MODULET ZGJEDHORE TË LËNDËSMËSIMORE

edhe do ta njohin rëndësinë e nocioneve: Kryqi, kryqë-zimi, tempull, kishë, manastir, ikonë, freskë, agjërimi.

Përmes biografisë së të shenjtëve Shën Kliment,Shën Naumi, Shën Qirili, Shën Metodij do të njihen merëndësinë e tyre për përhapjen e mësimit krishterë - or-todoks në Maqedoni.

Përmes përmbajtjeve nga ky modul nxënësit do tënjihen me Biblën si fjalë e shkruar nga Zoti, me për-mbajtjen dhe ndarjen e saj. Në modul janë të përfshirapërmbajtje në të cilën theksohen nocionet bashkësia,ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet njerëzve, rregullat esjelljes ndërmjet njerëzve; solidariteti, ndihma, tole-ranca; familja dhe morali familjar; përgjegjësitë e anëta-rëve të familjes; persona të rritur, mësimdhënës, priftë-rinjtë, pushtet, bamirësi, moralitet, ligj qytetar dhe kanëtë bëjnë me bazueshmërinë etike të krishterimit orto-doks.

Pjesa e tretë e modulit ka të bëjë me përmbajtjettë cilat e përcaktojnë moralin krishterë - ortodoks, për-mes nocioneve vepra të mira, dashuri, mençuri, drejtësi,guxim, maturi, solidaritet, ndihmë, falje, qetësim. bami-rësi, drejtësi, padrejtësi, falënderim, gëzim, etj.

3.1.1. Bazat teorike të krishterimit ortodoksKisha krishtere ka ekzistuar si kishë e shenjtë, kate-

drale dhe apostolike deri në rënie deri në vitin 1054 kurvjen deri në ndarjen e saj: Kishë Lindore dhe Perëndi-more ose ortodokse – kuvendare, Kisha Katolike – Ro-make. Sipas Apostullëve Luka dhe Matej, Jezu Krishti kalindur në Vitleem si biri i Josifit dhe Marisë sipas Evangje-lisë së Lukës, Arhangjel Gavrili e ka vizituar Marinë që t’itregojë se ajo është e përcaktuar nga Zoti që ta lind dja-lin e Zotit. Emri Jezu nënkupton Shpëtimtarë, ndërsa Kri-shti – Vaji i shenjtë – miro. Në krishterizëm lindja e tij(Krishtëlindja) festohet më 25 dhjetor sipas kalendaritGregorian, gjegjësisht në 7 janar sipas kalendarit Julian.Jezu Krishti fëmijërinë e vet e ka kaluar ne Nazaret, Gali-lea. Në përgjithësi është e pranueshme deri në 30 vjetka punuar si prerës drunjësh së bashku me babain e tij.Kur ka pasur 30 vjet ka qen i kryqëzuar nga ana e ShënJovanit Kryqëzues në lumin Jordan. Kryqëzimi i Jezuitsipas Biblës konsiderohet si fillim i shërbimit publik tëJezuit, kur me predikimin dhe veprën e tij e ka rretha-

kuar Galilaun. I ka mësuar dhe i ka shëruar të sëmurit. Nëjavën e fundit të jetës së tij, sipas shkrimeve të Evangje-lisë, Jezui me nxënësit e tij ka hyrë në Jerusalem dhe e kafilluar mbrëmjen e fshehtë. Para festës së hebrenjvePaska. Juda Iskaroitska, një ndër apostullit ka qenë ai icili e ka dorëzuar Jezuin me çka ka qenë i gjykuar mevdekje me zvarritjen në kryq. Ditën e tretë me shpuar-rjen e Jezuit u ringjall. Ringjalljen e Jezu Krishtit e fe-stojmë në ditën e Pashkëve.

Përhapja e krishterimit – ortodoks në Maqedonika filluar që nga shekulli i I kur Shën Apostull Pavle nënjërën prej udhëtimeve të tij i pari e ka sjellur lajmin përringjalljen e Jezu Krishtit, kështu që duke e shpuar Ma-qedonasen Lidija.

Ortodoksizmin në Maqedoni e e kanë përhapurvëllezërit Iluministë Kirili dhe Metodij dhe përcjellësit etyre Shën Klimenti dhe Shën Naumi i Ohrit çudibërësit.Libri i shenjtë i krishterimit është Libri i Shenjtë i ashtu-quajtur Bibla. Ajo përmban 77 Libra të shkruara në Tëdërguar, të zgjedhur, profetë dhe Apostollë të Zotit, Fry-mëzim i Zotit. Dhiatën e vjetër e përbëjnë 50 libra,ndërsa Dhiatën e re – 27 Libra. Bibla është dhënie e tëLartëmadhnishmit me qëllim që të na e zbulojë plani epërjetshëm për shpërtimin e të gjithë njerëzve përmesfesë në djalin e tij Jezu Krishti.

3.1.2. Bazueshmëria etika e krishterimit - ortodoksPërmes përmbajtjeve për bazueshmërinë etike të

krishterimit – ortodoks do të sqarohet esenca e nocionitbashkësi si dhe nocioni familje si lloj i bashkësisë. Nëkuadër të këtyre përmbajtjeve nxënësit do të njihen mevlerat themelore të jetës së përbashkët siç janë kujdesi,ndihma, solidariteti, të kuptuarit dhe respekti, por edherregullat e sjelljes së mirë në familje, ndaj vetes dhe ndajnjerëzve tjerë.

3.1.3. Morali krishterë - ortodoksëMorali si mënyrë e sjelljes së mirë ndërmjet nje-

rëzve është bazë dhe përmbajtje e mësimit krishterë –ortodoks. Në atë kuptim morali krishterë -ortodoks ithekson bamirësitë themelore – vlerat e krishterëve. Për-mes këtyre përmbajtjeve do të përpilohen dhe përvetë-


sohen nocionet veprat e mira, dashuria, mirëqenia, kure-shtja, solidariteti, humaniteti, ndihma, pendimi, falja,paqja, drejtësia, e drejta, e padrejta, falënderimi, besimi,gëzimi, buka, jeta.

Me rëndësinë e nocioneve morali krishterimi – or-todoks udhëzon: Duaje të vërtetën me vepra dhe fjalëqë nënkupton të jesh besimtarë.

Organizimi i mësimitPërmbajtjet në modulin zgjedhor janë të ndara në

tre pjesë. Për pjesën e parë Bazat teorike të krishterimit –ortodoks të parapara janë 14 orë që mundet të jenë tëshpërndarë kështu që 10 orë do të zbatohen për përpili-min e përmbajtjeve të reja ndërsa 4 orë për përsëritje. 10orë janë të parapara për pjesën e dytë (Bazueshmëriaetike e krishterimit – ortodoks) dhe 18 orë për përmbajt-jet e pjesës së tretë që kanë të bëjnë me moralin kri-shterë – ortodoks. Duke e pasur parasysh natyrën e për-mbajtjeve dhe në pajtim me specifikën e tij për pjesënmë të madhe të tyre vend më adekuat për realizimin emësimit është klasa me mundësi për zbatimin e projek-torit LC D, dhe pëlhurë dhe zbatimi i punës kolektive dheindividuale. Por, përmbajtje të caktuara mund të realizo-hen jashtë klasës, si për shembull përmbajtja që ka tëbëjë me rëndësinë e Shenjtorëve maqedonas. Atëherëmësimi mundet të modelohet me ekskursion mësimor.Gjatë përpilimit të përmbajtjeve nga moduli i parë zgje-dhor nevojitet që të përdoren mjete tjera si film, ikona,panorama nga manastiret dhe kishat. Gjithashtu, përveçlibrit si burim tekstual i njohurive mundet të përdoretFjalor Biblik, Atllas biblik, Bibël e ilustruar, Bibla për tërinjtë. Veçanërisht do të theksojmë se gjatë përpilimit tëpërmbajtjeve të caktuara (si manifestimi i Festës së Kri-shtlindjes), Pashkët në familje, më tepër se e nevojshmeështë që ta shfrytëzojmë përvojën e nxënësve dhe pa-ranjohuritë e tyre si bazë që themelohen njohuritë e tyretë parapara me programin. Këtu mundet të punojnëprojekte grupore dhe individuale me qëllim që të aktivi-zohen nxënësit, që të shkruhen ese me përmbajtje tëcak tuara, me çka do të kontribuohet në zhvillimin eshprehjes me goje dhe me shkrim të nxënësit.

Rekomandimet didaktike – metodikeShembulli 1. Lindja e shpëtimtarit Jezu KrishtitQëllimet: nxënësit përvetësojnë dhe pranojnë tek-

stet për lindjen e Jezu Krishtit dhe të zbulojnë se ai ka je-tuar jetë të zakonshme në Tokë.

Mjetet mësimore: film për lindjen e Jezu Krishtit.Metodat mësimore: bisedë, metoda e demonstri-

mit, metoda e angazhimit me gojë. Vendi i realizimit: klasa.Rrjedha e aktiviteteve:Preparative (hyrëse) – orën e fillojmë me bisedë

me nxënësit sipas pyetjeve: Pse e festojmë Krishtëlin-djen? Çka është e rëndësishme për atë ditë? Si e fe-stojmë? Pastaj mundet të theksohet qëllimi se sot do tëshohim inserte të caktuara nga filmi ,,Jezui nga Nazareti’’.

Operative (të mësimnxënies – mësimdhënies) -Emetimi i inserteve filmike sipas të cilëve vijon bisedapër atë se prindërit e tyre janë Josifi dhe Maria. Jezuështë lindur në Vitlem më 7 janar (25 dhjetor). Këtu më-simdhënësi sqaron për datën e lindjes së tij. Fëmijërinë etij e ka kaluar në Nazaret Galilea, ka jetuar jetë normale,ka qenë prerës drunjësh, sqaron mësimdhënësi. Lindjene tij e festojmë në Krishtlindje me përshëndetjen ,,Krishtiështë lindur!’’ dhe përshëndetjen ,, Me të vërtet ka lin-dur!’’

Aktivitetet evaluative: Përmes pyetjeve të shkurtrapërsëriten përmbajtjet e përsëritura në orë.

Përcjellja dhe të arriturat e nxënësve: - pritet qënxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema siç janë: JezuKrishti, djali i Zotit, Vitleem, Shpella, bari shpirtërorë, me-lekë, bamirës, paqe, gëzim. Nevojitet që nxënësi t’i dallojshprehjet ,, Krishti është lindur!’’, ,,Me të vërtet ka lindur!’’

Të arriturat e nxënësve: - mundet të evaluohenedhe përmes aktiviteteve të diskutimit, pjesëmarrjesdhe kontributit në punën kolektive, suksesi në zgjidhjene ushtrimeve.

Vetëavaluimi i nxënësit: mund të arrihet me shpër-ndarje precize të obligimeve të anëtarëve të grupit dhetë secilit nxënës në veçanti.


3.2. ETIKA NË MËSIMIN ISLAMParaqitja e përmbajtjeve mësimorePërmbajtjet e këtij moduli zgjedhor do t’i mundë-

sojnë nxënësit të njihet me bazat e mësimit islam dhegjashtë kushtet elementare të mësimit islam, të din seAllahu xh.sh. është një dhe të tregojë falënderim ndaj tij.Gjithashtu përmes përmbajtjeve të këtij moduli zgje-dhor do të njihet me jetën, veprimtarinë dhe vdekjen eMuhamedit a.s. Këtu do të arrijë njohuri për Kuranin silibër i shpallur nga Allahu xh.sh. përmes Muhamedit a.s.si dhe njohuritë për pesë kushtet (rregullat) e islamit, ve-çanërisht për rëndësinë e namazit, zeqatit, agjërimit dhehaxhillëkut si dhe me pastërtinë e mësimit islam. Nëkuadër të modulit nxënësit do të arrijnë njohuri për ba-zueshmërisë etike të islamit edhe atë veçanërisht me eti-kën islame në familje, shkollë dhe punë. Këto je vetëmqë do të njihen, por edhe do të zhvillohen aftësitë e nxë-nësve për të kuptuarit dhe pranimin e rregullave të për-shëndetjes dhe rregullat e sjelljes në xhami. Përmes për-mbajtjeve do të edukohet individi, duke u nisur nga për-gjegjësitë ndaj vetes dhe ndaj tjerëve. Përmbajtjet emodulit të cilat kanë të bëjnë me bazat e moralit islamjanë me orientim të plotë ndaj formimit të veçorive tëbesimtarit të mirë siç janë dashuria, solidariteti, humani-teti dhe respekti, mbrojtja dhe pendimi nga veprat e kë-qija. Një pjesë e përmbajtjeve kanë për qëllim t’i njohinnxënësit me sjelljen dhe respektin në islam dhe respektindaj festave.

3.2.1. Bazat e mësimit islamIslami është religjion monoteistit i cili numërohet

në religjionet e Abrahamit dhe është religjioni i dytë paspërhapjes në botë. Trashëguesit e këtij religjioni quhenmyslimanë. Myslimanët besojnë se Zoti – Allahu xh.sh.eka dhënë fjalën e shenjtë në formë të shpalljes përmesprofetëve të ndryshëm dhe se Muhamedi a.s. ka qenprofeti i tij i fundit. Islami më mirë definohet sipas Kura-nit që për myslimanët është fjalë pagabim e dërguar ngaAllahu xh.sh. Muhamedit. Sipas shkencëtarëve islam,islami definohet si sistem i ligjeve për lehtësimin e jetëssë njeriut dhe pranimin e Allahut si krijues. Në gjuhënarabe fjala islam rrjedh nga: sin – lam – mim që nënkup-ton: dëgjueshmëri, ligjërim, nënshtrim. Fjala islam është

fjalë verbale abstrakte dhe tekstualisht nënkupton nën-shtrim – dëgjueshmëri ndaj Allahut xh.sh. Muhamedi kalindur në v.570 nga epoka jonë dhe emri i tij personal kaqen Abull Kasem Ibn Abdulla, ndërsa më vonë vetëështë quajtur Muhamed që nënkupton festiv. Esenca emësimit dogmatik mysliman është i shprehur në sheha-detin (shprehjen) e cila thotë ,,Nuk ka Zot tjetër përposAllahut xh.sh. ndërsa Muhamedi a.s. është i dërguari i tij’’.Mësimi i vetëm mysliman është i përfshirë në të a.q. sim-bolet maqedonase të fesë të cilat mundet të shprehennë disa dogma edhe atë: Besoj në Allahun, në melekët eAllahut, librat e Allahut, të dërguarit e Allahut xh.sh.,ditën e gjykimit, përcaktimin për të mirën dhe për tëkeqen nga Allahu, jetën pas varrit, jetën e përjetshme.Bazat e mësimit islam janë të dhëna në librin e shenjtëtë myslimanëve Kuranin. Myslimanët besojnë se Kuraniështë fjalë e Allahut xh.sh. dërguar Muhamedit a.s. për-mes melekut Gabrill në disa herë ndërmjet vitit 610 ederi në vititn 632. Kurani Muhamedit a.s i është shpallurnë pjesë (ajete) ose disa pjesë përnjëherë si pjesë e njëtërësie (sure) ose si një sure në tërësi. Pas zbatimit ai a kalajmëruar pasardhësve të tij dhe bashkërisht e kanëpraktikuar. Muhamedi a.s predikimin e religjionit të ri eka filluar në qytetin e Mekës, por ka patur jehonë tëdobët. Myslimanët e parë nga Meka kanë qenë të mal-ltretuar dhe disa kanë ikur në Abisini, e disa në Medinësë bashku me Muhamedin. Kjo ikje ka ndodhur në 22shtator viti 622 dhe ai është fillimi i fesë myslimane prejkur myslimanët i numërojnë vitet. Pesë kushtet, gjegjë-sisht rregullat e mësimit islam janë shehadeti – dëshmia,namazi – lutja, zeqati – bamirësia, ramazani – agjërimidhe haxhi. Namazi është element më i rëndësishëm për-bërës i mësimit islam dhe besimi në një mysliman në lut-jen e cila obligohet për secilin mysliman të moshës ma-dhore dhe me vetëdije. Secili mysliman duhet pesë herënë ditë t’i lutet Zotit. Mirëqenia është elementi i tretë irëndësishëm në mësimin islam që ndërlidhet me pasu-rinë e myslimanit. Të gjithë myslimanët që kanë pasuri,më tepër se sa është e lejuar për jetë mesatare, detyro-hen të japin pjesë nga pasuria e tij që e kanë. Nëse shtetiështë i organizuar atëherë zeqati e mbledh dhe ndanshtetin. Element tjetër i rëndësishëm në mësimin islamështë agjërimi në muajin ramazan. Agjërimi është i obli-



guar për të gjithë myslimanët e moshës madhore dhepër të gjithë ata të cilët kanë mundësi shëndetësore tapërballojnë. Haxhi është i obliguar për secilin myslimane cili është i pasur ndërsa ka të bëjë me vizitën e Qabes(vend i shenjtë mysliman në Medinë) për kohën e cak-tuar në haxhillëk.

3.2.2. Bazueshmëria etike në islamPërmes këtyre përmbajtjeve nxënësit do të njihen

me etikën e islamit në shkollë, në familje dhe në punë.Gjithashtu, përmes këtyre përmbajtjeve do të njihen merregullat e sjelljes në vendet e tyre të shenjta.

3.2.3. Bazat e moral islamitPërmbajtjet që kanë të bëjnë me bazat e moralit

në islam nxënësit do t’i mësojnë përmes termeve: da-shuri, solidaritet, humanistet, respekt. Gjegjësisht, mekëto nocione do të arrijnë njohuri për atë s si të mbro-hen me sjelljen e keqe, se si të pendohen, por gjitha-shtu, edhe njohuri për atë se si t’i respektojnë festat isla-mike dhe ta tregojnë humanitetin ndaj njeriut dhe ba-shkësisë.

Organizimi i mësimitPërmbajtjet e modulit zgjedhor janë të ndarë në

tre pjesë. Për pjesën e parë Bazat teorike të islamit janëparaparë 14 orë që mundet të shpërndahen 10 orë do tëzbatohen për përpilimin e përmbajtjes së re, ndërsa 4orë për përsëritje, 10 orë janë të parapara për pjesën e II(Bazueshmëria etike e islamit) dhe 18 orë për përmbajt-jet e pjesës së tretë që i përfshin bazat e moralit islam.Duke e pasur parasysh natyrën e përmbajtjeve dhe nëpajtim me specifikën e tyre në pjesën më të madhe tëpërmbajtjeve vend më adekuat për realizimin e mësimitështë klasa me mundësi për zbatimin e projektit LCD-dhe pëlhurë dhe zbatimi i formës kolektive, grupore dheindividuale. Gjatë përpilimit të përmbajtjeve nga kymodul zgjedhor nevojitet që të përdoren edhe mjetetjera, si film, panorama me xhami, video – incizime,video – shkresa, Gjithashtu përveç librit si burim njohu-rish mund të përdoren edhe tekste nga Kurani. Veçanë-risht do të theksojmë se gjatë përpilimit të përmbajtjevetë caktuara (si manifestimi i festës së Kurban Bajramit)

më se e nevojshme është që ta shfrytëzojmë përvojën enxënësve dhe paranjohuritë e tyre si baza me të cilën dotë themelohen njohuritë e reja të parapara me progra-min. Këtu mund të përpilohen projekte grupore dhe in-dividuale me qëllim që të aktivizohen nxënësit, tëshkruajnë ese për përmbajtje të caktuara, me çka do tëkontribuohet në zhvillimin e shprehjes me gojë dhe meshkrim të nxënësit. Përveç asaj mundet të zbatohenedhe strategji tjera mësimore si debati, psh: për temanga dashuria, bamirësia, respekti ndaj njerëzve tjerë.Nga metodat mësimore mundet të përdoren: metoda ebisedës, tekst – metoda, metoda e demonstrimit, me-toda e punëve ilustruese, ndërsa nga format sociologjiketë punës mësimore: grupore, individuale, kolektive dhetandem.

Rekomandimet didaktike – metodikeShembulli 1. Rregullat dhe kushtet e islamitQëllimet: Nxënësit t’i njohin dhe përvetësojnë

pesë kushtet e islamit, se islami është teori dhe praktikëdhe të njihet me dobinë e zbatimin e këtyre kushtevedhe rregullave.

Mjetet mësimore: Fotografi me përmbajtje që ka -në të bëjnë me agjërimin, haxhin.

Metodat mësimore: - Metoda e bisedës, angazhimime gojë, metoda e demonstrimit.

Vendi i realizimit: - klasa.Rrjedha e aktiviteteve: Hyrëse (preparateve): - Bisedë për përvojat e nxë-

nësit nga jeta e përditshme e myslimanëve. Operative (të mësimnxënies – mësimdhënies) – Mësimdhënësi sqaron se islami bazohet në pesë

rregullat e islamit të cilat janë: dëshmia (shehadeti), lutja(namazi) agjerimi (sijam) bamirësia (zeqati) dhe haxhi.Madje sqarohet se dëshmia flet se nuk ka krijesë tjetërpër ta adhuruar për veç Allahut xh.sh. ndërsa Muhamedia.s. është i dërguari i Zotit. Lutja është hapi i parë në hyr-jen në sistemin islamik e cila është e detyrueshme përsecilin mysliman të moshës madhore dhe e cila e obli-gon pesë herë në ditë t’i lutet Allahun xh.sh.. Agjërimiështë shtylla e tretë e islamit që flet për ekzistimin emuajt ramazan dhe është i obliguar për të gjithë mysli-manët e moshës madhore dhe me aftësi shëndetësore.


Mirëqenia flet për faktin se të gjithë myslimanët të cilëtkanë pasuri, më tepër nga ajo që është e lejueshme përjetë themelore, detyrohen të japin pjesë. Haxhillëkuështë shtylla e pestë dhe e fundit e islamit dhe është iobliguar për secilin mysliman të pasur dhe përbëhet nëvizitën e Qabes (vend i shenjtë islamik) në kohët të cak-tuar në falje në Mekë dhe Medinë ku edhe është formuarislami.

Aktivitetet evoluativePërcjellja dhe vlerësimi i të arrituave të nxënësve -

Pritet që nxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema ku dë-shmohet (shehadeti), lutja (namazi), agjërimi , mirëqenia(zeqatë) dhe haxhillëku. Nga ana tjetër nxënësi duhet takuptojë dobinë e këtyre kushteve në jetën individualedhe shoqërore.

Të arriturat e nxënësve - mundet të evaluohen dhepërmes aktiviteteve në diskutime, pjesëmarrje dhe kon-tribut në punën kolektive, suksesin në zgjedhjen eushtrimeve.

Vetë evaluimi i nxënësit mundet të arrihet meshpërndarje precize të detyrimeve të anëtarëve të kolek-tivit.

3.3 ETIKA NË MËSIMIN KRISHTERË - KATOLIK Paraqitja e përmbajtjeve mësimorePërmbajtjet nga ky modul do t’i mundësojnë nxë-

nësit të njihet me krijimin e mësimit katolikë – krishterë,me tekste për lindjen e shpëtimtarit Jezu Krishti, ndo-dhitë më të rëndësishme nga jeta e Jezu Krishtit dhe rin-gjallja e tij. Nga përmbajtjet në modul nxënësit do të nji-hen me nocionet themelore të mësimit katolikë – kri-shterë, për përhapjen e krishterimit në Maqedoni dheshenjtorët, si dhe me Biblën si fjalë e shkruar e Zotit. Nëpjesën e përmbajtjeve të cilat e trajtojnë çështjen e ba-zueshmërisë etike të mësimit krishterë - katolikë nxënë-sit do të njihen me rregullat për sjelljen e mirë, respektindhe bashkësinë. Me këto përmbajtje do të nxitenndjenja e përgjegjësisë ndaj planetit Tokë dhe do të nji-hen me rregullat për ruajtjen e mjedisit jetësor. Pjesa etretë nga moduli lëviz në kuadër të moralit katolik – kri-shterë ku përpilohen dhe interpretohen përmbajtjet eurdhrave të Zotit si rrugë në liri dhe rregulla për jetë.

Këtu përfshihen përmbajtjet me çka njihet rëndësia efjalëve: respekti, jeta, mirësia, humaniteti.

3.3.1. Bazat teorike të krishterimit katolikPjesa e parë e modulit zgjedhor i trajtojnë çështjet

për krijimin e mësimit krishterimit katolikë – romakë lë-vizin në frymën juridistike që më së tepërmi mundet tëshihet në praktikën e tij dhe organizimin e fortë. Duke jufalënderuar kushteve historike në shekullin e mesëmpati sukses që të bëhet shtet. Papa pati sukses përmesautoritetit të tij të vendosë sundimtarë të vendeve pe-rëndimore tjera që shpesh kanë sfiduar lufta dhe betejatë ndryshme ndërmjet kishës romake – katolike dhe pu-shtetit të shenjtë. Gjithashtu edhe sot qendër e kishëskatolike – romake është Vatikani – shtet me ushtrinë evetë, ekonomi dhe diplomatin me ndikim të njohur tëmadh në ekonominë e përgjithshme botërore dhe si-tuata politike. Primati i papës dhe mosgabueshmëriakanë vend qendror në Kishën Perëndimore. Ajo nisetnga dëshmia se pushtetin e Kishës në përgjithësi Jezui iaka dorëzuar Shën Apostol Petar, ndërsa prej tij ai pushtetështë përcjellur në kryepeshkopët romak të cilën ngashek. i III të e.së re fillojnë të ashtuquhen Papë. SeciliPapë sipas të dhënave është Biri i Zotit edhe në v.1870është shpallur si nxënës i pagabueshëm kur flet për fenëdhe moralin. Përmes këtyre përmbajtjeve nxënësit do tënjihen me ndodhitë më të rëndësishme të Jezu Krishtit,me nocionet themelore të mësimit katolikë – krishterë,dhe Bibla si libër i shenjtë i krishterëve.

3.3.2. Bazueshmëria etika e mësimit krishterë –katolik

Përmes përmbajtjeve për bazueshmërinë etike tëkrishterimit katolik do të sqarohet esenca e rregullavepër sjelljen e mirë dhe respektin e bashkësisë dhe rapor-tet cilësore ndërnjerëzore. Në kuadër të këtyre përmbajt-jeve nxënësit do të njihen me rregullat për ruajtjen emjedisit jetësor me çka do të zhvillohet ndjenja e për-gjegjësisë.

3.3.3. Morali krishterë – katolikBazat dhe përmbajtja e mësimit krishterë – katolik

është morali si mënyrë për sjelljen e mirë të njerëzve.

Gjegjësisht, baza e moralit krishterë – katolik ka të bëjëme dhjetë urdhrat e Zotit. Në atë kuptim morali krishterë– katolik i thekson të drejtat e njeriut. Përmes këtyre për-mbajtjeve do të përpilohen dhe përvetësohen nocionet:dashuri, drejtësi, humaniteti, e vërteta, gënjeshtra, ma-shtrimi, padrejtësia, droga, alkooli, pirja e duhanit etj.

Organizimi i mësimit:Përmbajtjet e modulit zgjedhor janë të ndara në

tre pjesë. Për pjesën e parë bazat teorike të krishterimitkatolik janë paraparë 14 orë që mundet të jenë të shpër-ndarë në atë mënyrë që 10 orë për përpilimin e për-mbajtjes ës re ndërsa 4 orë për përsëritje. 10 orë janë tëparapara për pjesën e dytë (Bazueshmëria etika e mësi-mit krishterë) dhe 18 orë për përmbajtjet e pjesës sëtretë (morali katolikë – krishterë). Duke e pasur parasyshnatyrën e përmbajtjeve dhe në pajtim me specifikën etyre për pjesën më të madhe të përmbajtjeve vend mëtë përshtatshëm për realizimin e mësimit është klasa mezbatimin e mundshëm të LCD projektuesit dhe pëlhurësdhe zbatimi i formës individual, në grupe dhe kolektivetë punës. Gjatë përpilimit të përmbajtjeve të këtij mo-duli zgjedhor nevojitet që të përdoren edhe mjete tjera,si film video – incizime, video – shkresa. Gjithashtu për-veç librit si burim tekstual i njohurive mundet të përdo-ren tekste nga bibla. Veçanërisht, do theksojmë se gjatëpërpilimit të përmbajtjeve të caktuara (si manifestimi ifestës së Krishtlindjes) më tepër se e nevojshme është qëta shfrytëzojmë përvojën e njerëzve dhe paranjohuritë etyre si bazë ku do të themelohen njohuritë e reja të para-para me program. Këtu mundet të përpilohen projektegrupore dhe individuale me qëllim që të aktivizohennxënësit, të shkruhen ese për përmbajtje të caktuara qëdo të kontribuojnë për zhvillimin e shprehjes me gojëdhe me shkrim. Përveç kësaj mundet të zbatohen edhestrategji tjera mësimore si debate, psh: me temë nga da-shuria, humaniteti, respekti i njerëzve tjerë. Nga metodatmësimore mundet të përdoren: metoda e bisedës, tekst– metoda, metoda e demonstrimit, metoda e punëveilustruese, ndërsa nga format sociologjike të punës më-simore: grupore, tandem, kolektive dhe individuale.

Rekomandimet didaktike – metodike:Shembulli 1: Secili prej nesh është i vetëm dhe i

nevojshëm për tjetrin.Qëllimet: Nxënësit t’i njohin përparësitë dhe mun-

gesat e tyre, të shohin se secili njeri është i udhëzuar nënjerëzit tjerë të bashkësisë dhe të kuptojnë se duhet tëjesh i ndjeshëm dhe me përgjegjësi, për nevojat e nje-rëzve tjerë.

Mjetet mësimore: Tekstet biblikeMetoda mësimore: Metoda e bisedës, metoda e

angazhimit me gojë. Vendi i realizimit: - KlasaRrjedha e aktiviteteve: - Preparative (hyrëse) – Secili prej nesh është perso-

nalitet, secili prej nesh është individ i veçantë nga ,,Unëjetoj në bashkësi me njerëzit tjerë’’, kjo nënkupton senjeriu është qenie shoqërore. Këto thënie janë temë përdiskutim me të cilat njerëzit do të munden të aplikojnëme përmbajtjet dhe të orientohen kah qëllimi i orës kë-shtu që do të flasin për përvojë e vetë dhe do t’i shpre-hin mendimet e tyre.

Operative (të mësimdhënies dhe mësimnxënies) -Sqarojmë për nocionet personalitet dhe bashkësi, se se-cili njeri është i udhëzuar me tjerët dhe se ajo është bazae ekzistencës së tij.

Aktivitetet evalvative: Përdorimi i teksteve biblike. Përcjellja dhe të arrituat e nxënësve: - Pritet që

nxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema siç janë: perso-nalitet, unë, njeriu qenie shoqëror.

Të arriturat e nxënësve: mundet të evaluohenedhe përmes aktiviteteve të diskutimit, pjesëmarrja dhekontributi në punën kolektive, përpilimin e eseve.

Të arriturat e nxënësve: - mundet të arrihet meshpërndarje precize të detyrimeve të anëtarëve të kolek-tivit

ETIKA NË JUDAIZËM:Paraqitja e përmbajtjeve mësimore:Përmbajtjet e këtij moduli zgjedhor do t’i mundë-

sojnë nxënësit të njihet me judaizmin si religjion theme-lor i religjioneve tjera, fillimi dhe zhvillimi i tij, si dhe meidentitetin nacional të hebrenjve. Përmes përmbajtjevetë modulit nxënësit do të kuptojnë se kush është Zoti



dhe si është raporti ndaj Zotit në judaizëm. Njohuritëpër holokaustin dhe vuajtjet e Hebrenjve përfshihen nëkëtë pjesë. Nxënësit do të arrijnë njohuri për kulturën ehebrenjve në Maqedoni dhe Librat e Shenjta të Judaiz-mit. Në pjesën e dytë të modulit janë të përfshira për-mbajtje për bazueshmërinë etike të judaizmit dhe kanëtë bëjnë me rregullat për raportet e mira, respekti dhebashkësia, për raportet e familjes ndaj vetes dhe ndajtjerëve. Pjesa e tretë e modulit Çështjet e morali në mësi-min Judaistik përpilohen përmes përmbajtjeve i cili qël-lim është që nxënësi të kuptojë se çka është dashuriandaj njeriut mirësia dhe veprat e mira, falja dhe stabili-zimi, paqja dhe mirëqenia, ngushëllimet, drejtë dhe edrejtë, solidaritet, bamirësi.

3.4.1. Bazat teorike të judaizmit Judaizmi gjegjësisht religjioni hebrenj paraqet re-

ligjionin – fenë më të vjetër në një Zot – Krijues, që shehGjithçka, i Gjithëdijshëm. Judaizmi i themeluar nga Ab -ra hami në mileniumin e dytë p.e.s. themelohet mbi besi-min në Jahfa (Jehova) që nënkupton Unë jam ai që jam ivetmi Zot i plotfuqishëm dhe i përjetshëm, krijues ibotës. Ai i din të gjithë veprat e njeriut i shpërblen ata qëpërqendrohen në Ligjin, që ai ia ka dhënë Moisiut, i kadhënë edhe 10 urdhrat e Zotit, por njëkohësisht i dënontë gjithë ata që nuk i respektojnë. Në bazën e judaizmitështë dëgjueshmëria e Ligjit të Zotit që është e përqen-druar në Dhiatën e Vjetër, gjegjësisht Biblën e hebrenjve.Dhiata e vjetër ka 50 libra të shkruara në gjuhën hebrenjdhe pjesërisht në gjuhën Abrahamene. Sipas mësimit ju-daistik Bibla përfshin 613 rregulla(urdhra) për të gjithaveprimtaritë e jetës së përditshme. Bibla – Dhiata e vje-tër është e ndarë në 3 pjesë: Ligji (Tora), Profetë dheShkresa. Tora – Librat e Ligjshëm të Mojsiut (pesë librat eparë të Mojseut) ose pesë librat e parë të Biblës për pje-sëtarët e Judaizmit janë më të rëndësishëm se gjithçka.Talmudi – si libër i shenjtë i hebrenjve, përmban inter-pretime të priftërinjve hebrenj që përbëhet prej dy pje-sëve – Mishna (tekst i mësimit) dhe Gemara (Sqarimi imësimit)

3.4.2. Bazueshmëria etike e JudaizmitEtika në Judaizëm është e ndërlidhur me secilin

moment nga jeta e përditshme e hebrenjve që ështëmozaik i zakoneve, festave, formave dhe ligjeve me tëcilët rregullohen të gjithë sferat e jetës së tyre. Këtu për-fshihen të gjithë segmentet prej çështjeve më të rëndë-sishme me mendim filozofik. Në rregullat më të thjeshtatë sjellje së mirë të njerëzve dhe bashkësisë në tërësi. Tëgjithë përmbajtjet e përfshira në bazueshmërinë etike tëJudaizmit do të sqarohen përmes nocioneve: bashkësi,ndihmë, solidaritet, familje, përgjegjësi për anëtarët e fa-miljes.

3.4.3. Morali në mësimin judaistikNocionet: falje, dashur, sjellje e keqe, vepër e mirë,

solidaritet, humanitet, paqe, mirëqenie, drejtësi, bami-rësi, respekt, fat, besim do të përvetësohen përmes për-mbajtjeve të moralit të Judaizmit. Ata janë vlerat theme-lore morale në mësimin Judaistik.

Organizimi i mësimit:Përmbajtjet në modulin zgjedhor janë të ndara në

tre pjesë. Për pjesën e parë Bazat themelore të Judaizmitjanë paraparë 14 orë, që mund të shpërndahen ashtu që10 orë do ta zbatohen për përmbajtjen e re ndërsa 4 orëpër përsëritje. 10 orë janë të parapara për pjesën e dytë(Bazueshmëria etike e Judaizmit) dhe 18 orë për për-mbajtjet e pjesës së tretë (Morali në mësimin Judaistik).Duke e pasur parasysh natyrën e përmbajtjeve dhe nëpërputhje me specifikat e tyre për pjesën më të madhetë përmbajtjeve vend më të rëndësishëm për realizimine mësimit është klasa me mundësi për zbatimin e LC D –projektuesit dhe pëlhurës dhe zbatimi i formës indivi-duale, grupore dhe kolektive të punës. Gjatë përpilimittë përmbajtjeve të këtij moduli zgjedhor nevojitet që tëpërdoren edhe mjete tjera, si film video – incizime, video– shkresa. Gjithashtu përveç librit si burim tekstual i njo-hurive mund të përdoren tekste nga Torata. Veçanërishtdo theksojmë se gjatë përpilimit të përmbajtjeve të cak-tuara (si manifestimi i festës së Krishtlindjes) më tepër see nevojshme është që ta shfrytëzojmë përvojën e nje-rëzve dhe paranjohuritë e tyre si bazë ku do të themelo-hen njohuritë e reja të parapara me program. Këtu mun-


det të përpilohen projekte grupore dhe individuale meqëllim që të aktivizohen nxënësit, të shkruhen ese përpërmbajtje të caktuara që do të kontribuojnë për zhvilli-min e shprehjes me gojë dhe me shkrim. Përveç kësajmundet të zbatohen edhe strategji tjera mësimore si de-bate, psh: me temë nga dashuria, humaniteti, respekti injerëzve tjerë. Nga metodat mësimore mundet të për-doren: metoda e bisedës, tekst – metoda, metoda e de-monstrimit, metoda e punëve ilustrative, ndërsa nga for-mat sociologjike të punës mësimore: grupore, tandem,kolektive dhe individuale.

Rekomandimet didaktike – metodike:Shembulli 1: Fillimi dhe zhvillimi i judaizmitQëllimet: të nxitet dhe njihen për historinë e ju-

daizmit.Mjetet mësimore - fotografi ku janë pasqyruar pe-

riudha të veçanta nga zhvillimi i judaizmit.Metoda mësimore - metoda e bisedës, metoda e

angazhimit me gojë, metoda e demonstrimit, dhe me-toda e punëve ilustruese.

Vendi i realizimit – klasa.Rrjedha e aktiviteteve:Preparative (hyrëse) – Përmes pyetjeve analizohen

njohuritë paraprake të nxënësve për zhvillimin e Judaiz-mit.

Operative (të mësimdhënies dhe mësimnxënies) –Judaizmi është religjioni i parë monoteistik që paraqitetnë hapësirat e Lindjes së afërt dhe është fe e popullit tëIzraelit. Shpallja e asaj feje është nga Zoti përmes patri-harve dhe profetëve të hebrenjve si popull i zgjedhur.Judaizmi i themeluar nga Abrahami në mileniumin edytë p.e.s. themelohet mbi besimin në Jahfa (Jehova) qënënkupton Zot i përjetshëm, krijues i botës. Judaizmiështë i ndërlidhur edhe me dy religjionet monoteistike –Krishterimin dhe islamin ( për atë lidhshmëri do të puno-hen në njërën prej orëve që vijojnë).

Aktivitetet evaluative - Nxënësit mundet të viza-tojnë segmente nga zhvillimi i Judaizmit.

Përcjellja dhe të arrituat e nxënësve - Pritet qënxënësit të nxiten ta njohin historinë e judaizmit.

Të arriturat e nxënësve: mundet të evaluohenedhe përmes aktiviteteve në diskutim, pjesëmarrja dhekontributi në punën kolektive, përpilimi i eseve.

Të arriturat e nxënësve: - mundet të arrihet meshpërndarje precize të detyrimeve të anëtarëve të kolek-tivit.

3.5. ETIKA NË MËSIMIN KRISHTERË EVANGJE-LIKË - METODISTIK

Paraqitja e përmbajtjeve mësimorePërmbajtjet nga ky modul zgjedhor do t’i mundë-

sojnë nxënësit të njihet me Librin e Shenjtë – Biblën,ndarjen dhe përmbajtjen e saj, të njihet me tekstet përlindjen e shpëtimtarit Jezu Krishti dhe ringjalljen e tij.Nga përmbajtjet e kësaj pjesë nxënësit do të njihen mebazat e mësimit dhe me nocionet themelore të mësimitevangjelikë – metodik. Rregullat për sjelljen e mirë me tëtjerët në bashkësi, në familje, ndaj vetes dhe tjerëve sidhe vlerat themelore të jetës së përbashkët janë për-mbajtjet e modulit që kanë të bëjnë me themelimin etiktë krishterimit evangjelikë – metodik. Në pjesën e tretëtë modulit janë të përfshira përmbajtje të cilat kanë tëbëjnë me moralin në mësimin e krishterimit evangjelikë– metodik. Këtu nxënësit do të njihen me vlerat e kri-shterëve dhe karakteristikat e rëndësishme që duhet t’iposedojë secili krishterë me Ligjin e dashurisë, për rën-dësinë e jetës, rëndësinë e të vërtetës dhe besimit.

3.5.1. Bazat teorike të mësimit evangjelikë –metodistik

Në kuadër të pjesës së re të këtij moduli zgjedhornxënësit do të njihen me bazat teorike të mësimit kri-shterë evangjelikë – metodistik të cilat themelohen parasë gjithash në Librin e Shenjtë të të gjithë krishterëve, Bi-blën por edhe Lindjen, ndodhitë më të rëndësishme tëJezu Krishtit dhe ringjallja e tij.

3.5.2. Bazueshmëria etike e mësimit krishterëevangjelikë – metodistik

Përmbajtjet në veprën që kanë të bëjnë me ba-zueshmërinë etike të mësimit krishterë evangjelikë –metodistik themelohen në nocione ku i definojnë rre-gullat për sjelljen e mirë të njerëzve në bashkësi, për kuj-


desin e ndërsjellë, ndihma, solidariteti, të kuptuarit dherespekti si dhe për sjelljen e mirë në familje.

3.5.3 Morali në mësimin krishterë evangjelikë– metodistik

Në përcaktimin e vlerave themelore të moralit,qëndrimet dhe sjelljet në mësimin evangjelikë – meto-dik fillojnë nga 10 urdhrat e Zotit dhe tekstet biblike përhirësinë e tij, që i definojnë bamirësitë e krishterëve dhekarakteristikat e rëndësishme që duhet t’i posedojë secilikrishterë.

Organizimi i mësimit:Përmbajtjet në modulin zgjedhor janë të ndara në

tre pjesë. Për pjesën e parë bazat themelore të mësimitkrishterë evangjelikë - metodistik janë paraparë 14 orëqë mund të shpërndahen ashtu që 10 orë do ta zbato-hen për përmbajtjen e re, e ndërsa 4 orë për përsëritje.10 orë janë të parapara për pjesën e dytë (Bazueshmëriaetike e e mësimit krishterë evangjelikë - metodistik) dhe18 orë për përmbajtjet e pjesës së tretë (morali në mësi-min krishterë evangjelikë - metodistik). Duke e pasur pa-rasysh natyrën e përmbajtjeve dhe në përputhje mespecifikat e tyre për pjesën më të madhe të përmbajt-jeve vend më të rëndësishëm për realizimin e mësimitështë klasa me mundësi për zbatimin e LC D – projek-tuesit dhe pëlhurës dhe zbatimi i formës individuale,grupore dhe kolektive të punës. Gjatë përpilimit të për-mbajtjeve të këtij moduli zgjedhor nevojitet që të për-doren edhe mjete tjera, si film video – incizime, video –shkresa. Gjithashtu përveç librit si burim tekstual i njo-hurive mundet të përdoren tekste nga Torata. Veçanë-risht do theksojmë se gjatë përpilimit të përmbajtjeve tëcaktuara (si manifestimi i festës së Krishtlindjes) mëtepër se e nevojshme është që ta shfrytëzojmë përvojëne nxënësve dhe paranjohuritë e tyre si bazë ku do të the-melohen njohuritë e reja të parapara me program. Këtumundet të përpilohen projekte grupore dhe individualeme qëllim që të aktivizohen nxënësit, të shkruhen esepër përmbajtje të caktuara që do të kontribuojnë përzhvillimin e shprehjes me gojë dhe me shkrim. Përveçkësaj mundet të zbatohen edhe strategji tjera mësimoresi debate, psh: me temë nga dashuria, humanieteti, re-

spekti i njerëzve tjerë. Nga metodat mësimore mund tëpërdoren: metoda e bisedës, tekst – metoda, metoda edemonstrimit, metoda e punëve ilustrative, ndërsa ngaformat sociologjike të punës mësimore: grupore, tan-dem, kolektive dhe individuale.

Rekomandimet didaktike – metodike:Shembulli 1: Rregullat për sjelljen e mirë me tje-

rët në bashkësiQëllimet: Nxënësit të arrijnë njohuri se burim i eti-

kës krishtere është Bibla dhe t’i nxitë, t’i zbulojë, kuptojëdhe pranojë dallimet ndërmjet njerëzve.

Mjetet mësimore: fotografi, tekste.Metoda mësimore: metoda e bisedës, metoda e

angazhimit me gojë, metoda e leximit dhe puna metekst.

Vendi i realizimit: - klasa.Rrjedha e aktiviteteve:Preparative (hyrëse) – Bisedë për shembuj nga

përditshmëria për sjelljen e mirë dhe duhur, respektindaj miqve.

Operative (mësimdhënies dhe mësimnxënies) –njerëzit ndërmjet veti dallohen sipas moshës, gjinisë,përkatësisë nacionale dhe përcaktimit religjioz. Nga anatjetër njeriu si qenie shoqërore jeton në bashkësi menjerëzit tjerë, jeta në bashkësi kërkon respekt, bashkëpu-nim dhe ndihmë gjegjësisht rregulla të definuar qartëpër sjelljen e mirë. Për përparimin e bashkësisë nevojitetqë të zbulohen, të kuptohen dhe pranohen dallimetmidis njerëzve.

Aktivitetet evalvative – përmbajtje e shkurtër meshkrim ku do të përdoren nocionet bashkësia, ngja-shmëritë dhe dallimet ndërmjet njerëzve.

Përcjellja dhe të arriturat e nxënësve – pritet qënxënësit t’i dinë nocionet kyçe nga tema si janë bashkë-sia, ngjashmëritë, dallimet. Gjithashtu tek nxënësi duhettë zhvillohet aftësia për njohjen e rregullave për sjelljene mirë me tjerët si ,,Mos përqesh askënd! Të kesh besimne vetvete! Të jesh shok dhe mik i mirë! Dëgjo me vë-mendje përderisa dikush flet – secili meriton respekt dhevëmendje!’’ Veçanërisht pritet që atë ta pranojnë dhe tazbatojnë në sjelljen e tyre.


Të arriturat e nxënësve - mundet të evaluohenedhe përmes aktiviteteve të diskutimit, pjesëmarrja dhekontributi në punën kolektive, pjesëmarrjes dhe kontri-butit në punën kolektive, suksesin në zgjidhjen e ushtri-meve.

Vetëevaluimi i nxënësit - mundet të arrihet meshpërndarje precize të detyrimeve të anëtarëve të kolek-tivit.

etika në religjione

Documents

Transcript of etika në religjione