Περιβαλλοντικό – Πολιτιστικό Πρόγραμμα

χολικών Δραστηριοτήτων

Γεωγραφικοί – Πολιτιστικοί Δεσμοί Ελληνικής και Ιβηρικής Φερσονήσου

1ο ΓΕΛ Παλαιού Υαλήρου

“Η συμβολή του γεωγραφικού παράγοντα στην ανάπτυξη πολιτισμού”

1ο Γυμνάσιο Παλαιού Υαλήρου

“Μεσόγειος Θάλασσα. υνδετικός κρίκος Ελληνικού και Ισπανικού λαού”

5ο ΓΕΛ Νέας μύρνης

“Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Η Βυζαντινή επιρροή στα έργα του και ο

εμπνευστής της μοντέρνας τέχνης στις αρχές του 20ου αιώνα”.

χ. Έτος 2012 – 2013

υντελεστές του Προγράμματος

Μαθητές

1ο ΓΕΛ Π. Υαλήρου 1ο Γυμνάσιο Π. Υαλήρου Βουλγαράκης Υοίβος Γκουντέλας Νικόλαος Μπονόβα Υωτεινή Παπαφιλίππου Δημήτριος Πασχαλινοπούλου Μαρία Πατινιώτης Βασίλειος Πέγκας Θεοφάνης κόνδρα Κωνσταντία ταματουδάκης Αθανάσιος Σσότσου Βαρβάρα Σσουκαλά Καλομοίρα ΦατζηανδρέουΑνδρέας

Βασιλικός Ματθαίος – Μιχαήλ Γκρόσσε Κατερίνα – Γκαμπριέλα Δασκαλάκης Αντώνιος Κανονίδης Φρήστος Κουτρούλης Παύλος Πανταζή Παρασκευή Πασχαλίδη Ελευθερία Πρόκου Αναστασία Σσούμα Καλλιόπη Υουρνατζόπουλος Απόστολος Υουρτούνη Νικολέττα - Ζωή Φριστοδουλίδη Μαρία – Ελένη

1ο ΓΕΛ Ν. μύρνης

Αναγνωστοπούλου Μαρία Αντωνίου Μαρία - Αντιγόνη Βλάσση Άννα – Γεωργία Διολιτζοπούλου Μαρία Ζαγγογιάννη Λυδία Κανακάρη Ματίνα Κοκκίνη Ναταλία Κόλλια Παναγιώτα Κρόκκου Θεολογία Κωνσταντινίδου Ευτυχία – Ελένη

Λαμπίρη Βασιλική Ματούλης Δημήτριος Μητάκου Ζωή – Ελένη Μπέρτος Νικόλαος Οικονομίδου Αναστασία –

Κομνηνή αμοϊλης Ιάσων πακουρή Ευτέρπη – Νεφέλη Σσαπρούνη Γεωργία – Νεφέλη Υιλέρη Ερμιόνη

Καθηγητές

Λεονταρά ταματίνα (1ο ΓΕΛ Π. Υαλήρου) Μαυροματίδης Ηλίας (1ο Γυμν. Π. Υαλήρου) Ριτσώνη Αικατερίνη ( 5ο ΓΕΛ Ν. μύρνης) Καρακώστας Δημήτριος (1ο Γυμν. Π. Υαλήρου) Γεωργουσοπούλου Σριανταφυλλιά (5ο ΓΕΛ Ν. μύρνης) Μίχας ωτήριος (1ο ΓΕΛ Π. Υαλήρου) τόϊκος Ευάγγελος (1ο Γυμν. Π. Υαλήρου)

Περιεχόμενα

Εισαγωγικό ημείωμα ................................................................................................ 1 Σο φυσικό Περιβάλλον… .......................................................................................... 3 Γεωλογική ιστορία των δύο χερσονήσων .............................................................. 3 Οι άνθρωποι… ............................................................................................................ 9 Ελληνικές αποικίες στην Ισπανία και επαφές με τον πολιτισμό της Ελλάδας στην αρχαιότητα. ........................................................................................................ 9 Επιδράσεις του ελληνικού πολιτισμού στην ιβηρική τέχνη. .............................. 9 Εμπορικές σχέσεις Ελλήνων και Ιβήρων στην αρχαιότητα .............................. 10 Σα δύο κράτη στην εποχή του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου .................................... 16 Σο μεταναστευτικό πρόβλημα ................................................................................ 21 Αμφίδρομες επιρροές των ανθρώπων του πνεύματος στους δύο λαούς σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτιστικής δημιουργίας – Ο ρόλος του μεσογειακού τοπίου ................................................................................................. 25 Ποίηση ........................................................................................................................ 25 Θέατρο ........................................................................................................................ 33 Λογοτεχνία ................................................................................................................ 33 Κινηματογράφος ....................................................................................................... 36 Ζωγραφική ................................................................................................................. 39 El Greco 1541-1614 ................................................................................................ 44 Μετά από 400 χρόνια… ........................................................................................... 45 Δομήνικος Θεοτοκόπουλος 1541-1614 .................................................................. 46 Σο Ξεκίνημα - Φάνδακας Κρήτης ........................................................................... 46 Domenico Greco – Ιταλία ......................................................................................... 46 Μαδρίτη 1575 – Σολέδο 1577 .................................................................................. 49 H Tέχνη του Ελ Γκρέκο ............................................................................................ 50 Μανιερισμός .............................................................................................................. 52 Διωγμός των Εμπόρων από τον Ναό..................................................................... 53 Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Φριστού ........................................................... 55 Ο Άγιος Πέτρος (1610-1613).................................................................................... 56 Σα δάκρυα του Αγίου Πέτρου ................................................................................ 57 Η Αγία Σριάς (La Trinite) ....................................................................................... 58 Προσωπογραφίες ...................................................................................................... 60 Σαφή του Κόμητα Οργκάθ (1586-88) ..................................................................... 62 Ιππότης με το χέρι στο στήθος (1583-85). ............................................................. 64 Η Ανάσταση ............................................................................................................... 65 O Γάμος της Παρθένου (1613) ................................................................................. 66 H υναυλία των Αγγέλων (1608-1614) .................................................................. 67 Η Προσκύνηση των ποιμένων (1612-1614) .......................................................... 68 Σο τοπίο στην Σέχνη του Γκρέκο ........................................................................... 70

Φάρτης του Σολέδο – Μουσείο Ελ Γκρέκο. .......................................................... 71 Σο Σολέδο σε θύελλα (1600-1610)........................................................................... 72 Λαοκόων (1608-1614 ) ............................................................................................. 74 Επιρροές του Γκρέκο στη σύγχρονη τέχνη .......................................................... 75 Επιρροές του Γκρέκο στη σύγχρονη λογοτεχνία ................................................ 79 Αναφορά στον Γκρέκο ............................................................................................. 80 Εκθέσεις σε όλο τον κόσμο ..................................................................................... 81 Οικονομική ζωή… .................................................................................................... 82 Διοικητική διαίρεση των δύο χωρών.................................................................... 82 Αγροτική παραγωγή ................................................................................................. 84 Βιομηχανική παραγωγή ........................................................................................... 92 Σουριστική Ανάπτυξη .............................................................................................. 95 Μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας των δύο χωρών .................. 97 Σι μας εντυπωσίασε… ............................................................................................ 101 Εντυπώσεις από το ταξίδι… ................................................................................. 105 Υωτογραφικά στιγμιότυπα… .............................................................................. 115 Ευχαριστίες .............................................................................................................. 123 Βιβλιογραφία ........................................................................................................... 124

Εισαγωγικό ημείωμα

Βιαβάζοντας ένα άρθρο του Θωστή Τατζημιχάλη στο περιοδικό

«Αεωγραφίες» και βιώνοντας την σημερινή κρίση, αποφασίσαμε να

εξετάσουμε την συμβολή του γεωγραφικού παράγοντα στην ανάπτυξη του

πολιτισμού, αλλά και των κρίσεων. Πτο άρθρο εκείνο παραθέτονταν οι

απόψεις του Kaplan ότι η παγκοσμιοποίηση αντί να καταργεί, ενισχύει την

σημασία της γεωγραφίας. Ξροσπαθώντας δε να εξηγήσει τις αιτίες της

οικονομικής κρίσης θεωρεί ότι η θέση της Γλλάδας στην τομή των

«υποανάπτυκτων» κόσμων της Κεσογείου και των ΐαλκανίων καθορίζουν το

πεπρωμένο της. ποστηρίζει ότι τα γεωγραφικά δεδομένα της Γλλάδος είχαν

προδιαγράψει την μοίρα της να χρεοκοπήσει. Ρονίζει ότι η κακή ποιότητα

των εδαφών και τα πολλά βουνά σε συνδυασμό με τα αρνητικά ιστορικά

κατάλοιπα του ΐυζαντίου και την μεγάλη γεωγραφική απόσταση από το

φυσικό κέντρο της Γυρώπης του Θαρλομάγνου, την ωθούσαν προς αυτή την

κατεύθυνση. Ξαρ όλα αυτά, ολοκληρώνει τα επιχειρήματά του με λίγα καλά

νέα, ότι δηλαδή η Γλλάδα θα βοηθηθεί από την Γυρώπη και δεν θα

χρεοκοπήσει, γιατί ελέγχει τις θάλασσες στην Ώνατολική Κεσόγειο και

βρίσκεται θρησκευτικά και πολιτισμικά πολύ κοντά στην Οωσία, έναν μεγάλο

Γυρωπαϊκό παίκτη που χρειάζονται οι ΐρυξέλλες. Πημειώνει βέβαια ότι τα

ίδια γεωγραφικά δεδομένα επέτρεψαν την μεγάλη ανάπτυξη του ελληνισμού

στην αρχαιότητα.

Γπειδή θεωρήσαμε ότι και η Ησπανία, μια χώρα με παρόμοια γεωγραφικά

δεδομένα, μαστίζεται από την ίδια κρίση, χωρίς να υποστεί την οθωμανική

κατάκτηση και χωρίς να έχει μεγάλη γεωγραφική απόσταση από το φυσικό

κέντρο της Γυρώπης, αποφασίσαμε να εξετάσουμε ποιοι παράγοντες ισχύουν

ή δεν ισχύουν σήμερα και για τις δύο χώρες, που υποφέρουν αν και

διαθέτουν ένα πλούσιο υπέδαφος, μια πολιτιστική κληρονομιά και μια

συνεχή ανταλλαγή απόψεων και ιδεών, μέσω των καλλιτεχνών, συγγραφέων

τους και ποιητών. Γπίσης θεωρούμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αν είναι

γνώστης της ιστορίας του μπορεί να την «κατευθύνει» προς όφελός του με την

κατάλληλη επιλογή των πολιτικών που θα ακολουθήσει. Ξαρατηρήσαμε ότι

οι μεταφράσεις τόσο Ησπανών, όσο και Γλλήνων στην αντίστοιχη γλώσσα

κερδίζουν συνεχώς έδαφος, γιατί γίνονται κατανοητές από τους δύο λαούς.

Συσικά και η γεωγραφία και οι καταβολές της συνύπαρξης στο παρελθόν των

[2]

δύο λαών έπαιξαν τον ρόλο τους. Γάν λοιπόν συγκρίνουμε τη γεωγραφική

θέση των δύο χωρών θα αντιληφθούμε ότι το τοπίο εμπνέει τον άνθρωπο και

ορίζει τα επιτεύγματά του, αλλά με την σειρά του ο άνθρωπος με τις

επεμβάσεις του ορίζει το μέλλον του τοπίου. Νι Έλληνες θαλασσοπόροι

ξεκινώντας από την ανατολική Κεσόγειο ίδρυσαν αποικίες σε κάθε γωνιά της,

από το Αιβραλτάρ στη δυτική Κεσόγειο ως τα μικρασιατικά και τα

αφρικανικά παράλια. Ε ελληνική γλώσσα ήταν για χιλιάδες χρόνια η διεθνής

γλώσσα της Κεσογείου και το ελληνικό αλφάβητο υπήρξε η βάση για το

λατινικό και το κυριλλικό.

Συσικά, δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε την περίπτωση του Βομήνικου

Ζεοτοκόπουλου, που έχει για μας τους Έλληνες ιδιαίτερη σημασία γιατί

πραγματοποιεί την ιδανική μας αναγέννηση, αυτή που ματαίωσε η τούρκικη

κατάκτηση. Βεδομένου ότι είμαστε μία χώρα με τόσο πλούσια καλλιτεχνική

παράδοση, αλλά φτωχή σε συλλογές και μουσεία τέχνης και το 2014

συμπληρώνονται 400 χρόνια από το θάνατο του, έχοντας ήδη ξεκινήσει

αφιερώματα σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως Λτύσελντορφ, Ιευκωσία και

Νζάκα, θεωρήσαμε υποχρέωσή μας να ασχοληθούμε διεξοδικά με το έργο του.

Ν Γλ Ακρέκο περήφανος για την ελληνική του καταγωγή και χάρη στις

βυζαντινές του καταβολές δημιούργησε ένα έργο πνευματώδες και μοναδικό.

Νι δημιουργίες του δείχνουν πόσο πρωτοπόρος ήταν, αφού επηρέασε

καλλιτέχνες του 19ου και 20ου αιώνα, ήταν δηλαδή τριακόσια χρόνια μπροστά

από την εποχή του. Ένωσε με τη ζωή και το έργο του, την ενετική Θρήτη με το

καθολικό Ρολέδο, την Γλλάδα με την Ησπανία.

Ζέλοντας λοιπόν να αντιληφθούν οι μαθητές μας ότι δεν αρκεί μόνο το

ιστορικό μας παρελθόν, αλλά ότι πρέπει να κατανοήσουν ουσιαστικά και όχι

επιφανειακά τα γεωγραφικά και πολιτισμικά δεδομένα, και ότι θα πάμε

μπροστά μόνο αν εντοπίσουμε τις αδυναμίες μας και τις μετατρέψουμε σε

προτερήματα, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην εκπόνηση αυτού του

προγράμματος. Γπειδή φυσικά δεν ήταν δυνατό να κατακερματιστούν οι

μαθητές με τόσες θεματικές αποφασίστηκε η σύμπραξη των τριών σχολείων.

[3]

Σο φυσικό Περιβάλλον…

Γεωλογική ιστορία των δύο χερσονήσων

Η διαμόρφωση. Νλόκληρη σχεδόν η

Ηβηρική Τερσόνησος μαζί με το νότιο

Ενωμένο ΐασίλειο και μεγάλο μέρος της

δυτικής και της κεντρικής Γυρώπης

εντάσσονται στη Κεσοευρώπη που

άρχισε να σχηματίζεται στα μέσα του

Ξαλαιοζωικού αιώνα (περίπου πριν από

350.000.000 χρόνια).

Γεωτεκτονικές ενότητες της Ευρώπης

Νι περιοχές που εντάσσονται στη

Κεσοευρώπη δεν παρουσιάζουν πολύ

υψηλό ανάγλυφο, εκτός από το εσωτερικό της Ηβηρικής Τερσονήσου, όπου

υπάρχει το κεντρικό οροπέδιο η Κεσέτα που είναι χτισμένη η Καδρίτη. Ε

Γλληνική χερσόνησος εντάσσεται μαζί με όλο τον ευρωπαϊκό νότο στη

Λεοευρώπη, που άρχισε να σχηματίζεται στην αρχή του Θαινοζωικού αιώνα.

Έως τότε το μεγαλύτερο μέρος της νότιας Γυρώπης βρισκόταν κάτω από τη

θάλασσα. μως, πριν από 60 εκατομμύρια χρόνια άρχισε η κύρια Ώλπική

Νρογένεση, που ολοκληρώθηκε πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Ρότε

σχηματίστηκαν τα ψηλά βουνά της Λότιας Γυρώπης, οι Άλπεις στο κέντρο,

τα Ξυρηναία στα δυτικά και οι οροσειρές της ΐαλκανικής και της Ηταλικής

Τερσονήσου στα ανατολικά. Ραυτόχρονα οι υποθαλάσσιες περιοχές και

έκτοτε ολόκληρη η Λεοευρώπη παρέμεινε έξω από τη θάλασσα. Ρο

νοτιανατολικό άκρο της Γυρώπης όπου βρίσκεται η Γλλάδα άλλαξε πολλές

φορές κατά το παρελθόν εδώ και πολλά εκατομμύρια χρόνια, ενώ ακόμη και

σήμερα οι ενδογενείς δυνάμεις δεν έχουν σταματήσει να δρουν. Πε γενικές

γραμμές, η σημερινή μορφή του ελληνικού χώρου διαμορφώθηκε πριν από

δύο εκατομμύρια χρόνια περίπου, παρά το γεγονός ότι οι γεωλογικές

διεργασίες συνεχίζονται έως τις μέρες μας, όπως αποδεικνύεται από τη

σεισμική και την ηφαιστειακή δραστηριότητα στη χώρα μας. Γπειδή τα βουνά

είναι, από γεωλογική άποψη, νεαρά, δεν έχουν υποστεί ακόμα έντονη

διάβρωση και έτσι το ελληνικό ανάγλυφο αλλά και το ανάγλυφο σε όλη τη

νότια Γυρώπη είναι γενικά έντονο και ορεινό με μικρές πεδινές εκτάσεις. Νι

[4]

υπάρχουσες πεδιάδες είναι στενές και επιμήκεις, ακολουθώντας την πορεία

των ποταμών που κατεβαίνουν από τα βουνά.

ταν άρχισε η Ώλπική Ξτύχωση ολόκληρη η περιοχή της Γλλάδας

αποτελούσε τον βυθό της Ρηθύος Ζάλασσας, της οποίας κατάλοιπο είναι η

Κεσόγειος Ζάλασσα. Ε Κεσόγειος είναι μια σχεδόν κλειστή και στενόμακρη

λωρίδα θάλασσας εκεί που συναντώνται η δυτική Ώσία, η βόρεια Ώφρική και

η νότια Γυρώπη. Ών και μικρή σε έκταση η Κεσόγειος, επειδή βρίσκεται στο

σταυροδρόμι τριών ηπείρων, αναπτύχθηκαν σ‟ αυτήν σπουδαίοι πολιτισμοί

και θρησκείες και θεωρείται η σπουδαιότερη θάλασσα για την ανθρώπινη

ιστορία. Πτις ακτές της κατοικούν περισσότεροι από 200 εκατομμύρια

άνθρωποι με πολλές εθνολογικές, οικονομικές και θρησκευτικές διαφορές.

μως, παρά τις διαφορές αυτές τους μεσογειακούς λαούς τους ενώνουν

πολλά με κοινό παρονομαστή τη Κεσόγειο.

(α) (β)

(α) Νεοευρώπη: τοπίο σε ελληνική ακτή, β) Μεσοευρώπη: τοπίο στην κεντρική

Ισπανία

Πτα παράλια και στα νησιά της διαμορφώθηκαν διάφοροι πολιτισμοί, πολλοί

από τους οποίους σημείωσαν μεγάλη ακμή, όπως ο αιγυπτιακός (από την 4η

χιλιετία π.Τ.), ο μινωικός και ο μυκηναϊκός (20ος-15ος αι. π.Τ.). Πτη συνέχεια

εμφανίστηκαν οι Σοίνικες που ίδρυσαν πολλές εμπορικές αποικίες, αλλά στο

υψηλότερο επίπεδο πολιτισμού έφτασαν οι Έλληνες, που ίδρυσαν επίσης

πολλές αποικίες, κυρίως με χαρακτήρα μεταναστευτικό. Ε Γλλάδα έχει

ουσιαστικά συνδέσει την ύπαρξή της με αυτή τη θάλασσα.

Πτα κατοπινά χρόνια οι Οωμαίοι και οι Θαρχηδόνιοι ανέπτυξαν σημαντικό

πολιτισμό. Γπακολούθησαν οι ΐυζαντινοί και οι Άραβες. Ε ελληνική

παρουσία διατηρήθηκε με το ΐυζάντιο, ενώ οι αφρικανικές ακτές της

Κεσογείου κατακτήθηκαν από τους Άραβες, που με την κατάκτηση της

Ησπανίας πέρασαν και στην Γυρώπη. Κετά την ανακάλυψη της Ώμερικής το

κέντρο του πολιτισμού μετατοπίστηκε στον Ώτλαντικό και η σημασία της

Κεσογείου μειώθηκε. Θατά το 16ο αιώνα η ανατολική Κεσόγειος ήταν στην

[5]

ουσία τουρκική θάλασσα, ενώ η δυτική ήταν ισπανική. Πτους επόμενους

αιώνες κυρίως ο αγγλικός στόλος ήταν αυτός που κυριάρχησε στη Κεσόγειο,

η οποία ανέκτησε την εμπορική σημασία της με τη διάνοιξη της διώρυγας του

Πουέζ.

Υάνης Πέγκας

εισμικότητα σε Ελλάδα και Ισπανία. Νι σεισμοί είναι ένα γεωλογικό

φαινόμενο που εμφανίζεται σε περιοχές που ονομάζονται τεκτονικά ενεργές

ζώνες. Γίναι εδαφικές κινήσεις μικρής περιόδου που παράγονται από

ενδογενείς φυσικές αιτίες. Ε σεισμική κίνηση μπορεί να είναι οριζόντια,

κατακόρυφη ή κυματοειδής. Νι σεισμοί προκαλούν στην επιφάνεια της γης

εδαφικές διαρρήξεις, εδαφικές βαθύνσεις, κατολισθήσεις, υψομετρικές

μεταβολές κ.ά. Πε ορισμένες περιοχές του πλανήτη είναι πολύ συχνοί και η

έντασή τους πολύ μεγάλη, με αποτέλεσμα μεγάλες καταστροφές (ανθρώπινα

θύματα και υλικές ζημιές).

Ε πραγματική αιτία των σεισμών που γεννώνται στο φλοιό της Αης

αναγνωρίσθηκε σωστά για πρώτη φορά στα 1760 από το ΐρετανό Ρζον

Κίτσελ (John Michell), ο οποίος έγραψε πως οι σεισμοί και τα κύματα

ενέργειας, που δημιουργούν, προκαλούνται από “μάζες πετρωμάτων που

μετατοπίζονται, μίλια κάτω από την επιφάνεια” και θεωρείται πατέρας της

επιστήμης της μελέτης των σεισμών, της Πεισμολογίας. Ώπό τη γεωφυσική

έρευνα των τελευταίων 30 ετών έχει προκύψει ότι η Αη περιβάλλεται από ένα

στερεό στρώμα, πάχους περίπου 80 χιλιομέτρων, το οποίο ονομάζεται

λιθόσφαιρα. Ε λιθόσφαιρα δεν είναι ενιαία, αλλά χωρίζεται σε μεγάλα

Σο σύστημα των λιθοσφαιρικών πλακών.

[6]

τμήματα, τα οποία ονομάζονται λιθοσφαιρικές πλάκες (π.χ. η Γυρασιατική, η

Ώφρικανική κ.ά.). Νι σεισμοί έχουν τις εστίες τους στα όρια των

λιθοσφαιρικών πλακών, εκεί δηλαδή που εφάπτονται οι πλάκες.

Γμφανίζονται εκεί που οι πλάκες είτε συγκλίνουν μεταξύ τους είτε

αποκλίνουν η μία από την άλλη. Πυχνά εμφανίζονται σεισμοί και στα σημεία

που οι λιθοσφαιρικές πλάκες κινούνται παράλληλα (ολισθαίνουν). Πυνεπώς,

τα αίτια γένεσης των σεισμών είναι οι σχετικές κινήσεις των λιθοσφαιρικών

πλακών. Θατά την απομάκρυνση ή τη σύγκλιση δύο λιθοσφαιρικών πλακών

τα πετρώματα στα όρια των πλακών επεκτείνονται (τεντώνονται) ή

συμπιέζονται αντίστοιχα. ταν αυτές οι εφελκυστικές ή συμπιεστικές

παραμορφώσεις των πετρωμάτων υπερβούν ορισμένο όριο, τα πετρώματα

σπάνε απότομα και δημιουργούνται ρήγματα σ' αυτά, όπου γεννιούνται οι

σεισμοί. σο μεγαλύτερο είναι το ρήγμα τόσο μεγαλύτερος είναι ο σεισμός.

Πύμφωνα με ένα πρόσφατα ενημερωμένο σεισμικό κατάλογο της Γυρώπης

και της Κεσογείου, τα τελευταία 1.000 χρόνια περίπου 45.000 αρκετά μεγάλοι

σεισμοί συγκλόνισαν την ήπειρο μας. Ν νέος αυτός κατάλογος σεισμικότητας

αποκαλύπτει ότι οι περισσότεροι από τους σεισμούς της Γυρώπης

συγκεντρώνονται κατά μήκος των ορίων των λιθοσφαιρικών πλακών στη

Κεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων των σημερινών χωρών της Ηταλίας, την

Γλλάδας και της Ρουρκίας, μαζί με τις περιοχές στην νότια Ησπανία, τα

ΐαλκάνια και τον Θαύκασο.

Ρα τελευταία χρόνια το φαινόμενο των σεισμών μελετάται με σύγχρονα

τεχνολογικά μέσα. Κε ένα νέο επαναστατικό πρόγραμμα της Γυρωπαϊκής

Ένωσης καταγράφεται η σεισμική δραστηριότητα και ιδιαίτερα οι μικρές

σεισμικές δονήσεις στη Κεσόγειο. Ρο πρόγραμμα αυτό ονομάζεται

"Βορυφορική Κετάδοση Πεισμολογικών Βεδομένων κατά μήκος της

Κεσογείου" και κέντρο του όλου συστήματος αποτελεί ο δορυφόρος Ώργώ

που τροφοδοτείται με δεδομένα από 20 επίγειους σεισμολογικούς σταθμούς

μεγάλης ακρίβειας. Πτο πρόγραμμα συμμετέχουν το Αεωδυναμικό Ηνστιτούτο

Ώθηνών και τα Ηνστιτούτα Αεωφυσικής της Οώμης και της Καδρίτης.

Ε Ελλάδα και γενικά η Μεσόγειος είναι φυσικό να έχουν υψηλή

σεισμικότητα, αφού βρίσκονται στη ζώνη σύγκλισης και σύγκρουσης της

Ώφρικανικής και της Γυρασιατικής πλάκας. Ε μετακίνηση αυτών των δύο

πλακών οδηγεί στη σύγκρουσή τους σε ένα μέτωπο μεγαλύτερο των δύο

χιλιάδων χιλιομέτρων κατά μήκος της νότιας Γυρώπης. Γπειδή δε η απόσταση

της χώρας μας από το μέτωπο της σύγκρουσης είναι μικρή, σημειώνονται

στον Γλλαδικό χώρο σεισμοί μικρού ή μεγάλου μεγέθους σχεδόν καθημερινά.

[7]

Ρο γεγονός αυτό έχει σαν συνέπεια

για την χώρα μας να είναι πρώτη σε

σεισμικότητα στη Κεσόγειο και σ‟

όλη την Γυρώπη και μέσα στις έξι πιο

σεισμογενείς περιοχές του κόσμου.

Φάρτης των επιφανειακών σεισμών

Ελλάδας από το 1900 – 2005 (5-7.6

Ρίχτερ)

πως φαίνεται στην διπλανή εικόνα

έχουν καταγραφεί στον Γλληνικό

χώρο πάρα πολλοί σεισμοί από το

1900 έως τις μέρες μας και μερικοί

από τους πιο χαρακτηριστικούς είναι: 1902-Ώμοργός (6.6R), 1903-Θύθηρα

(7.9R), 1904-Πάμος (6.8R),1905-Ταλκιδική (7.5R), 1910-Θρήτη (6.9R), 1912-

Θεφαλλονιά (6.8R), 1915-Ηθάκη (6.7R), 1926-Οόδος (8.0R), 1926-Ππάρτη (7.2R),

1953-Θεφαλλονιά (7.2R), 1954-Θαρδίτσα (7.0R), 1956-Ώμοργός (7.5R), 1957-

Οόδος (7.2R), 1968-Ώγ. Γυσράτιος (7.1R), 1978-Ζεσσαλονίκη (6.5R), 1981-

Ώλκυονίδες (6.7R), 1999-Ώθήνα/Ξάρνηθα (6.1R).

Ε σεισμικότητα στην Ισπανία δεν είναι τόσο έντονη όσο στην Γλλάδα. Βεν

παύουν όμως να έχουν εκδηλωθεί αρκετοί καταστροφικοί σεισμοί στο

πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Αενικά η Ηβηρική Τερσόνησος μπορεί να

χαρακτηρισθεί σαν μεσαίας

επικινδυνότητας μια που

βρίσκεται στο Βυτικό άκρο της

ζώνης σύγκλισης Γυρασιατικής

και Ώφρικανικής πλάκας, όμως

κάθε περίπου 200 χρόνια

συμβαίνει και ένας

καταστροφικός σεισμός με

μέγεθος μεγαλύτερο των 6

βαθμών της κλίμακας Οίχτερ.

Επιφανειακοί σεισμοί στην Ιβηρική Φερσόνησο

Νι πιο δραστήριες σεισμικά περιοχές είναι η νότια και νοτιοανατολική

Ησπανία καθώς και η περιοχή των Ξυρηναίων. Ε σεισμική ζώνη των

Ξυρηναίων περιλαμβάνει την περιοχή Olot, όπου ιστορικά συνέβησαν μια

[8]

σειρά από καταστρεπτικούς σεισμούς μεταξύ 1427 και 1428 μ.Τ. με

αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή των οικοδομών, όπως

αναφέρουν τα ιστορικά αρχεία. Ώπό τον 15ο αιώνα μ.Τ. έχουν καταγραφεί

περί τους είκοσι πολύ καταστροφικοί σεισμοί στην περιοχή αυτή. Κια από τις

πιο σεισμογενής περιοχές στην Ησπανία είναι η οροσειρά Bética με

σημαντικότερους σεισμούς στις περιοχές Vera (1518), Almeria (1522) και

Torrevieja (1829). Ησχυροί σεισμοί έχουν γίνει και στην περιοχή του

Guadalquivir όπως στην περίπτωση της περιοχής Carmona (Πεβίλη) στα 1504,

αλλά και η περιοχή των Ώζορών έχει δώσει υποθαλάσσιους σεισμούς που

επηρεάζουν την Ηβηρική Τερσόνησο με πιο σημαντικό αυτόν του 1755.

Μαριλένα Φριστοδουλίδη

[9]

Οι άνθρωποι…

Ελληνικές αποικίες στην Ισπανία και επαφές με τον πολιτισμό της Ελλάδας στην αρχαιότητα.

Επιδράσεις του ελληνικού πολιτισμού στην ιβηρική τέχνη.

Γξετάζοντας τις σχέσεις που είχαν οι δύο αυτοί μεσογειακοί λαοί στην

αρχαιότητα, θα κατανοήσουμε τις κοινές παραμέτρους που διέπουν την

ιστορία των δύο λαών. Θατά την εποχή του χαλκού ο πολιτισμός της Γλλάδας

και της Θρήτης μεταφέρθηκε στην Ηβηρική χερσόνησο χάρη στους

θαλασσοπόρους της εποχής εκείνης, παρά την ταυτόχρονη ίδρυση οικισμών

των γηγενών. Ιόγω της εξάπλωσης αυτής ανεγέρθηκαν πολλά πολιτιστικά

μνημεία και οι δεσμοί ανάμεσα στην Ηβηρική χερσόνησο και στην Γλλάδα

αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα όπως φαίνεται από τα αγγεία που βρέθηκαν στις

ανασκαφές και χρονολογούνται γύρω στο 1800-2000 π.χ. τα οποία

αντιγράφουν τα πρωτότυπα της τέχνης των Κινωϊτών.

Ε πραγματική όμως εξάπλωση, έγινε τον 6ο αιώνα π.χ. μετά την ίδρυση δύο

αποικιών στην Ηβηρική χερσόνησο από τους Σωκαείς. Κάλιστα ο Ερόδοτος

αναφέρει ότι οι Σωκαείς ήταν οι πρώτοι θαλασσοπόροι που διέσχισαν την

ανοικτή θάλασσα. Ώπό τις ανασκαφές καταλαβαίνουμε ότι η αρχαιότερη

εγκατάσταση στην Ηβηρική χερσόνησο ήταν το Γμπορείον που σήμερα

ονομάζεται Ώμπούριας και βρισκόταν μπροστά από τον οικισμό Ηντίκεη η

οποία μετά ονομάστηκε Ξαλαιόπολις, είχε μεγάλη ανάπτυξη και υπήρχαν

μεγάλα οικοδομήματα παρά το μικρό μέγεθος της. Ε 2η σημαντικότερη

αποικία των Σωκαέων ήταν η Οόδη. Θαι οι δύο αυτές αποικίες έκοψαν δικά

τους νομίσματα. Πτην αρχή αυτά τα νομίσματα απεικόνιζαν διάφορες

εμπνεύσεις των Γλλήνων, όπως την κεφαλή της Ώθηνάς ή μιας κουκουβάγιας

κ.α.. Πτον 3ο αιώνα το Γμπορείον άρχισε την κυκλοφορία των ασημένιων

δραχμών και τα πράγματα άλλαξαν. Ε αποικία της Οόδης δεν δέχτηκε το

καινούργιο νόμισμα και δημιούργησε μια νέα ασημένια δραχμή που είχε

μπροστά τη κεφαλή της Ξερσεφόνης και πίσω το σύμβολο της πόλης, ένα

τριαντάφυλλο με 4 πέταλα.

Κάλιστα, πρόσφατα δημιουργήθηκε ένα πρόγραμμα που προωθείται από το

Γθνικό Ώρχαιολογικό Κουσείο της Καδρίτης και που στόχος του είναι να

δημιουργήσει μια σημαντική βάση δεδομένων στον τομέα της ελληνικής

[10]

παρουσίας και του εμπορίου στην Ηβηρία. Ε δυτικότερη, λοιπόν, αποικία του

αρχαίου κόσμου αποκτά τη δική της βάση δεδομένων και αποκαλύπτει σιγά -

σιγά τα μυστικά της, λένε οι εμπνευστές του προγράμματος Iberia Graeca.

Ρο Γμπορείον, η αποικία των Σωκαέων στην καταλανική Θόστα Κπράβα,

έρχεται όλο και περισσότερο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος καθώς η

αρχαιολογική σκαπάνη, που ξεκίνησε τη δουλειά της το 1908 έχει προχωρήσει

τόσο ώστε να καταστήσει το συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο πρώτο σε

επισκεψιμότητα σε όλη την Ησπανία. Θαι όχι άδικα: επειδή το Γμπορείον από

τον 3ο αιώνα μ.Τ. σταδιακά παρήκμασε, έπειτα από μία μεγάλη δημογραφική

κρίση και δεν σκεπάστηκε από μεσαιωνικές κατασκευές. Έτσι οι αρχαιολόγοι

μπόρεσαν εύκολα να αναδείξουν την ελληνιστική πόλη, ενώ από κάτω

κρύβεται μια πόλη της κλασσικής περιόδου, όπως και εκείνη των πρώτων

ημερών της ίδρυσης της! Γπίσης σε διάφορα αγγεία που βρέθηκαν σε εκείνη

την περιοχή αναγραφόταν επιγραφές με ελληνικά γράμματα. Ώυτό είναι ένα

δείγμα που αναδεικνύει ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι αρχαίοι Ησπανοί είχαν

πολύ καλές σχέσεις μεταξύ τους.

Ζα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε, ότι Ίβηρες, Θέλτες και ΐαλεαρίδες,

υπηρέτησαν ως μισθοφόροι στη Γλλάδα τον 4ο και 5ο π.χ αιώνα σε πολεμικές

συγκρούσεις που έλαβαν μέρος στην Πικελία, την Κεγάλη Γλλάδα, αλλά και

στην Γλλάδα. Κάλιστα στην διάρκεια του Ξελλοπονησιακού πολέμου, όπου

αναφέρονται ως μισθοφόροι από την Hispania, αρκετοί από αυτούς

εισχώρησαν στις τάξεις του τυράννου Βιονυσίου του Πυρακουσίου. λοι

αυτοί όταν επέστρεψαν στην Ησπανία έφεραν μαζί τους γνώσεις και τεχνικές

που έμαθαν στην Γλλάδα. Ώυτές οι καλές σχέσεις διατηρήθηκαν ανά τους

αιώνες και ο ένας πολιτισμός δέχτηκε επιρροές από τον άλλο. Ρο στοιχείο

αυτό της ανταλαγής πολιτισμικών γνωρισμάτων μετέπειτα, το συναντάμε

κυρίως στην τέχνη.

Νίκος Γκουντέλας – Βασίλης Πατινιώτης

Εμπορικές σχέσεις Ελλήνων και Ιβήρων στην αρχαιότητα

Ιβηρική Φερσόνησος. Γίναι μια από τις μεγαλύτερες χερσονήσους της

Γυρώπης που αποτελεί και το νοτιοδυτικό άκρο της. Ννομάζεται από

πολλούς και Ιβηρία από το όνομα του αρχαίου λαού των Ηβήρων που την

κατοικούσε. Τωρίζεται από την υπόλοιπη Γυρώπη με την οροσειρά των

Ξυρηναίων, που αποτελούν επίσης το φυσικό σύνορο Ησπανίας-Ααλλίας-

Ώνδόρρας. Βυτικά βρέχεται από τον Ώτλαντικό ωκεανό και Ώνατολικά από

τη Κεσόγειο θάλασσα. Ρο νοτιότερο σημείο της είναι το Αιβραλτάρ, παλιά

[11]

κτήση του Ενωμένου ΐασιλείου, που είναι το πλησιέστερο σημείο της

Γυρώπης με την Ώφρική και σύνορο Κεσογείου με τον Ώτλαντικό.

Κεγαλύτερος ποταμός της είναι ο Ράγος. Ρο όνομα της η Ηβηρική χερσόνησος

ή Ηβηρία το πήρε από τους αρχαίους Έλληνες που ήταν οι πρώτοι, που

ονόμασαν τους κατοίκους της Ίβηρες, επειδή κατοικούσαν γύρω από τον

Ίβηρα ποταμό, τον σημερινό Έβρο της Ησπανίας. Θατά τους χρόνους της

Οωμαϊκής αυτοκρατορίας η Ηβηρική χερσόνησος ονομαζόταν Ησπανία, όνομα

που έμεινε και σε μία από τις δύο χώρες της. Αενικά η Ηβηρική χερσόνησος

αποτελεί ένα τεράστιο σε έκταση οροπέδιο με το μεγαλύτερο μέρος της να το

καταλαμβάνει η Ησπανία.

Νι σχέσεις που δημιούργησαν οι Έλληνες με τους γηγενείς πληθυσμούς της

Βυτικής Κεσογείου τις περισσότερες φορές ήταν ειρηνικές. Ε εγκατάσταση

και η διείσδυση δεν συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις, αντίθετα αναπτύχθηκαν

εμπορικές επαφές που επηρέασαν πολιτιστικά τους άλλους λαούς και σε

περιορισμένο βαθμό και τους ίδιους τους Έλληνες.

Οι Ελληνοϊβηρικές εμπορικές σχέσεις. Ώπό τη δεύτερη χιλιετία π.Τ. η

ανάπτυξη του αιγαιακού πολιτισμού οδήγησε σε μετακινήσεις και

ανακατατάξεις διαφόρων φύλων προς τα δυτικά. Ε Ηβηρική χερσόνησος

προκάλεσε το ενδιαφέρον των Θρητών, λόγω της ύπαρξης των μεταλλοφόρων

περιοχών της και ιδιαίτερα του χαλκού της τον οποίο εξόρυξαν και

εκμεταλλεύτηκαν πολύ νωρίς. Ν πολύς κόσμος το αγνοεί αυτό. Ώγνοεί επίσης

ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν προσεγγίσει από πολύ νωρίς ακόμα και σε

λιμάνια της Ηβηρικής Τερσονήσου που βρέχονται από τον Ώτλαντικό ωκεανό.

Νι Κυκηναίοι παρόλο που κυριαρχούσαν στην ανατολική μεριά της

Κεσογείου μαζί με τους Κινωίτες και τους Ώιγυπτίου για εμπορικούς λόγους

θαλασσοδέρνονταν και ως τη Βύση, όχι με τόση συχνότητα βέβαια όπως στην

Ώνατολή, και περνούσαν τις Εράκλειες στήλες πολύ πριν εγκατασταθούν στη

Λότια Ηβηρία οι Σοίνικες και αποκτήσουν τον έλεγχο των στενών του

Αιβραλτάρ. Έρχονταν ως τη βορειοδυτική Ηβηρία με στρογγυλά πλοία

πλέοντας κοντά στα παράλια από ακτή σε ακτή και από όρμο σε όρμο.

Ώυτό που τραβούσε τους ριψοκίνδυνους Έλληνες θαλασσοπόρους στις

εσχατιές του τότε γνωστού κόσμου, τολμώντας να περάσουν ακόμα και το

στενό του Αιβραλτάρ, τις θρυλικές Εράκλειες Πτήλες, ήταν πάνω από όλα τα

μέταλλα κυρίως αργύρου, αλλά και χρυσού και χαλκού, που υπήρχαν

άφθονα στην περιοχή. Πτόχος τους ήταν επίσης οι θρυλικές Θασσιτερίδες

νήσοι όπου κατέληγε και ο κασσίτερος των βρετανικών νήσων. Ώπό εκεί τον

προωθούσαν στις αγορές της Κεσογείου και στην Γλλάδα διότι ήταν

[12]

απαραίτητος για την παραγωγή του μπρούντζου. Ρη δεύτερη χιλιετία π.Τ.

δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα τα ορυχεία κασσίτερου της Ζράκης και της

μικρασιατικής Ιυδίας κι έτσι ο μόνος τρόπος προσπορισμού του πολύτιμου

εκείνου μετάλλου που έκανε σκληρό το μαλακό χαλκό – χωρίς την πρόσμειξή

του με κασσίτερο ο καθαρός χαλκός ήταν πάντοτε ελάχιστα ανθεκτικός –

ήταν η Βύση. Νι θαλάσσιοι αυτοί δρόμοι μέσω των οποίων τα παραπάνω

μέταλλα μεταφέρονταν από τη Βυτική Κεσόγειο στις αγορές της Ώνατολικής

και της Θεντρικής Κεσογείου, ήταν γνωστοί ήδη από την εποχή του Ταλκού.

Αρχαία Ελληνική Κληρονομιά στην Ισπανία. Ρα παλαιότερα ελληνικά

ευρήματα από τη σημερινή Ησπανία ανάγονται στους μυκηναϊκούς χρόνους.

Ξρόκειται για θραύσματα από μυκηναϊκά πήλινα αγγεία του 13ου με 12ο

αιώνα π.Τ. που βρέθηκαν κοντά στον ποταμό Αουαδαλκιβίρ στην περιοχή της

Θόρδοβας. Φστόσο δε γνωρίζουμε αν τα αγγεία αυτά έφτασαν εδώ από

Κυκηναίους ή από τους Σοίνικες οι οποίοι, σύμφωνα με την επικρατέστερη

άποψη είχαν προηγηθεί στα μέρη αυτά. Ρα επόμενα χρονολογημένα

ελληνικά ευρήματα που έχουμε από ισπανικό έδαφος ανάγονται στον 8ο

αιώνα π.Τ. και προέρχονται από την Νυέλβα στις ακτές του Ώτλαντικού.

Ξρόκειται κυρίως για θραύσματα από πήλινα αγγεία πολυτελείας που έχουν

κατασκευαστεί στην Ώττική, την Γύβοια και την Θόρινθο. Ζαυμάσια

κορινθιακά αγγεία του τέλους του 8ου και των αρχών του 7ου αιώνα π.Τ.

βρέθηκαν και σε ένα τάφο στην ακρόπολη της Sexi, στην περιοχή της

Αρανάδας. Θοντά στα Αάδειρα (σημερινό Θάδιξ), στην περίφημη αποικία των

Σοινίκων της Ρύρου, ήλθαν στο φως Γυβοϊκά αγγεία και ένας εμπορικός

κορινθιακός αμφορέας λαδιού του 8ου αιώνα π.Τ. ενώ από διάφορα σημεία

της Κάλαγας είναι γνωστά κορινθιακά αγγεία του 8ου και 7ου αιώνα π.Τ.,

όπως και ελληνικοί εμπορικοί αμφορείς ανάμεσά τους και αττικοί με τους

οποίους μεταφέρονταν το περίφημο αθηναϊκό λάδι. Πτο 1ο μισό του 7ου αιώνα

χρονολογείται ένα σημαντικό μπρούντζινο ελληνικό κράνος που βρέθηκε

κοντά στα Αάδειρα πιθανότατα ανάθημα σε ποτάμια θεότητα, όπως και μία

αττική οινοχόη γνωστή από την ίδια περίπου περιοχή.

Δεσμοί και συναλλαγές Ελληνικών Βασιλείων με Ιβηρικές Πόλεις. Θατά τη

διάρκεια του 7ου π. Τ. αιώνα, οι Πάμιοι διατηρούσαν εμπορικούς δεσμούς με

το βασίλειο της Ραρτησού, το οποίο εκτεινόταν σε μια ευρεία ζώνη στη

σημερινή Ώνδαλουσία, γύρω από τον ποταμό Αουαδαλκιβίρ. Πύμφωνα με τον

Ερόδοτο, ο πρώτος Έλληνας που πέρασε τις Εράκλειες Πτήλες και διέσχισε τα

νερά του Ώτλαντικού ήταν ένας Παμιώτης ναύκληρος ονόματι Θωλαίος, στο

δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Τ. Ρο πλοίο του παρασύρθηκε από σφοδρούς

[13]

ανατολικούς ανέμους, ξεστράτισε, κι επειδή ο άνεμος δεν έπαψε να φυσάει,

βγήκε έξω από τις Εράκλειες Πτήλες και έφτασε στην Ραρτησό. Ώυτός συνήψε

μια συμφωνία με τους Ραρτησίους πολύ συμφέρουσα με την οποία αποκόμισε

καθαρά κέρδη 60 ταλάντων. Κάλιστα το ένα δέκατο, τα 6 τάλαντα δηλαδή,

τα πρόσφερε στο ιερό της Ήρας στη Πάμο. Ν Έλληνας ιστορικός αναφέρει

ακόμα ότι και οι Σωκαείς είχαν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς φιλίας με τον

ηγεμόνα των Ραρτησίων, ώστε εκείνος επέμενε να εγκαταλείψουν την

πατρίδα τους και να εγκατασταθούν σε όποια περιοχή του βασιλείου

επέλεγαν. Κε τους Σωκαείς σχετίζονται ορισμένες θαυμαστές μπρούτζινες

οινοχόες του 7ου και 6ου αιώνα π.Τ. που έχουν βρεθεί σε διάφορα μέρη της

Βυτικής Κεσογείου και στην Ησπανία, ενώ σχετικά πρόσφατα έγινε γνωστό

από την περιοχή της Πεβίλλης και ένα φωκαϊκό νόμισμα από ήλεκτρο του 1ου

μισού του 6ου αιώνα π.Τ.

Πχετικά με την άφιξη Γλλήνων στον κόσμο των Ηβήρων ιθαγενών αξίζει να

σημειωθεί ότι οι ελληνικές αποικίες είχαν έντονες εμπορικές συναλλαγές όχι

μόνο με τις ιβηρικές φυλές στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και με

πολυάριθμους σταθμούς φοινικικούς και καρχηδονιακούς νότια του ποταμού

Έβρου. Ρα προϊόντα που προωθούσαν ήταν δημητριακά, αλάτι, λινάρι, ζώα,

δέρματα, μέταλλα και τα αντάλλασσαν με αγγεία ελληνικά, όπλα χάλκινα

και κρασί. Νι Ίβηρες έμαθαν από τους Έλληνες την καλλιέργεια και την

εκμετάλλευση της ελιάς και της αμπέλου, την τεχνική ανέγερσης αμυντικών

κατασκευών, την πολεοδομία των ελληνικών πόλεων, τη χρήση των

νομισμάτων καθώς και του αλφαβήτου ως συστήματος για τη γραφική

αναπαράσταση γηγενών γλωσσών.

Η ανάπτυξη του Ελληνικού Εμπορίου μετά την παρακμή των Υωκαέων. Ε

κυριαρχία των Σωκαέων και γενικά των Γλλήνων της Ώνατολικής Γλλάδας

σταματά γύρω στο 500 π.Τ., εξαιτίας της οριστικής κατάληψης των πατρίδων

τους από τους Ξέρσες και των δυσκολιών που συναντούν στις κτήσεις τους

στη Κεγάλη Γλλάδα, αφού οι Γτρούσκοι και οι Θαρχηδόνιοι συμμαχούν εδώ

και συμπράττουν ενάντια στα ελληνικά συμφέροντα. λα αυτά βέβαια δε

σημαίνουν και το τέλος των ελληνικών εμπορικών δραστηριοτήτων στην

Ηβηρική Τερσόνησο. Ώπεναντίας μάλιστα κατά τον 7ο αιώνα π.Τ. και

ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό του, το ελληνικό εμπόριο κάνει έντονη την

παρουσία του. Νι αγορές κατακλύζονται από μεγάλες ποσότητες αττικών

αγγείων, από διάφορα μπρούτζινα αντικείμενα κ.α.. Ρο Γμπορείο

(Ώμπουριάζ) αναπτύσσεται σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της δυτικής

μεσογείου, παίρνοντας το ρόλο της Κασσαλίας που παρακμάζει. Αίνεται το

[14]

βασικό κέντρο δράσης των Γλλήνων στην Ηβηρική Τερσόνησο, όπως και το

πρώτο λιμάνι εισόδου των ελληνικών προϊόντων στην Ηβηρία, αλλά και το

κύριο λιμάνι φόρτωσης των ιβηρικών προϊόντων στην κεντρική και

Ώνατολική Κεσόγειο.

Ρώρα οι Έλληνες εκτός από μέταλλα μεταφέρουν στις χώρες τους και διάφορα

προϊόντα, όπως σιτηρά και παστά ψάρια. Νι Ώθηναίοι μάλιστα αναζητούν

εδώ τις ποσότητες των σιτηρών που τους χρειάζονταν, αφού οι σιτοβολώνες

της Πικελίας στέρεψαν γι‟ αυτούς. Κετά την καταστροφή που υπέστησαν το

413 π.Τ., είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των αττικών αγγείων που βρέθηκαν

στο Γμπορείο και τη γύρω περιοχή. Ρα αγγεία αυτά χρονολογούνται στο 2ο

μισό του 5ου και στον τέταρτο αιώνα π.Τ.. Ώνάμεσά τους μερικά είναι έργα

των μεγαλύτερων κεραμικών εργαστηρίων της Ώθήνας. Ώττικά αγγεία δε

βρίσκονται μόνο στο Γμπορείο και τη γύρω περιοχή του αλλά και σε όλη την

ανατολική και νότια ιβηρική χερσόνησο, δηλαδή σε όλο το μήκος των

εκτεταμένων μεσογειακών ακτών της Ησπανίας και ακόμη και περά από το

Αιβραλτάρ έως τον Θάδικα (Θάδιξ).

λα τα παραπάνω ελληνικά ευρήματα μαζί με άλλα, π.χ. υφάσματα και

αρώματα, δίνονταν στα μέρη αυτά ως δώρα για τη σύναψη (ή διατήρηση)

καλών σχέσεων με τους κρατούντες ή ανταλλάσσονταν με το παραγωγικό

πλεόνασμα των κυρίαρχων κοινωνικών ομάδων της περιοχής π.χ. με άργυρο.

πάρχουν ενδείξεις ότι τα ελληνικά αυτά προϊόντα χρησιμοποιήθηκαν από

τους εγχώριους ως σύμβολα πλούτου και κοινωνικής διάκρισης.

Απόστολος Υουρνατζόπουλος

Ηράκλειες στήλες. Γίναι γνωστές από τη μυθολογία μας και ήταν δύο στύλοι

που είχε στήσει ο Ερακλής όταν πήγε τα μήλα των εσπερίδων στον Γυρυσθέα.

Νι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι βρίσκονταν στην Ηβηρική χερσόνησο και

στο σημερινό Αιβραλτάρ, εκεί δηλαδή που θεωρούσαν ότι ήταν η άκρη του

κόσμου. Κάλιστα ο μηρος τις αποκαλεί πύλες του Φκεανού ή τηλέτυπο και

πιστεύει ότι ήταν το σημάδι για το τελείωμα των δύο ηπείρων. Ν

δε Ξλάτωνας αναφέρει ότι στο στόμιο του πορθμού που βρίσκονταν οι στήλες

υπήρχε ένα μεγάλο νησί και αρκετοί υποθέτουν ότι μιλάει για τη χαμένη

Ώτλαντίδα. Ε επικρατέστερη όμως άποψη για το τι ακριβώς ήταν οι

Εράκλειες στήλες, είναι πως πρόκειται για φάρους που ειδοποιούσαν τα

πλοία για το σημείο από το οποίο έπρεπε να στρίψουν ώστε να μπουν από

τον Ώτλαντικό Φκεανό στην Κεσόγειο και ακόμη ότι αυτοί οι φάροι έπαιζαν

ρόλο φρυκτωριών. Ών κρίνουμε από τις αναφορές των αρχαίων Γλλήνων

συγγραφέων, όπως του Εσίοδου, του Ελιόδωρου, του Βιόνυσου του

[15]

Ώλικαρνασσέα, του Βιόδωρου και πολύ αργότερα του Πτράβωνα,

αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικός από άποψη στρατηγικής, χρηστικής και

ιστορικής σημασίας ήταν ο ρόλος των Εράκλειων στηλών. Νι σύγχρονοι

Ησπανοί και Ξορτογάλοι, προβάλουν ως σημαντικό μουσειακό μνημείο τους

πύργους αυτούς. Θαι μάλιστα κοσμούσαν τα ισπανικά σκούζα και τάλιρα,

που λέγονταν και κολονάτα. Γίναι λοιπόν ολοφάνερη η ελληνική επιρροή

στην Ηβηρική χερσόνησο και ο ρόλος που έπαιξε η Κεσόγειος στην επαφή των

δύο λαών.

Νι δύο πολιτισμοί ανθηροί δυτικά ο ένας και ανατολικά ο άλλος

μεταμορφώνονται σε ορισμένη ιστορική στιγμή σε απειλούμενες πύλες

εισόδου στη Αηραιά Ήπειρο Ώφρικανών και Ώσιατών αντίστοιχα. Πτις δύο

πύλες γίνονταν τακτικά απόπειρες παραβίασης. Βυστυχώς, η ανατολική πύλη

έμεινε παραβιασμένη για αιώνες, ενώ η δυτική αν και κινδύνευσε σοβαρά

στάθηκε λιγότερο άτυχη, αφού κατόρθωσε να ορθοποδήσει στα χέρια

στιβαρών βασιλέων και έφθασε να γίνει θαλασσοκρατορία. Κετά τα

επιβεβαιωμένα σημεία ζωής των Σωκαέων στην Ηβηρική, η παρουσία του

Γλληνικού στοιχείου μετράει πάνω από 2500 χρόνια και η λάμψη του

αρχαίου ελληνικού πολιτισμού υπερκαλύπτει κάθε άλλη μεταγενέστερη

επαφή των δύο λαών. Ε μόνη εξαίρεση ήταν στα τέλη του 18ου με αρχές του

19ου αιώνα με την έντονη δραστηριότητα των δραίων και Ππετσιωτών

ναυτικών και εμπόρων σε μερικά μεγάλα λιμάνια της Τερσονήσου, όπως η

ΐαρκελώνη και η ΐαλένθια. Νι Έλληνες διασπώντας τους ναυτικούς

αποκλεισμούς κατά την περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων μονοπώλησαν

ως ένα βαθμό τον ανεφοδιασμό της Ησπανίας. Κετά την Γλληνική

Γπανάσταση και τη δημιουργία Γλληνικού κράτους περιορίστηκαν οι

οικονομικές σχέσεις των δύο κρατών και κατά συνέπεια και ο αριθμός

Γλλήνων της Ησπανίας. Έτσι, φθάνουμε στον 20ο αιώνα στην ελληνική

συμμετοχή στις Βιεθνείς ταξιαρχίες κατά τη διάρκεια του Ησπανικού εμφυλίου

πολέμου. Συσικά, μετά την εγκατάσταση της δικτατορίας του Σράνκο ήταν

πάρα πολύ δύσκολο έως αδύνατο να έχουμε μόνιμες εγκαταστάσεις Γλλήνων

στην Ησπανία.

Υάνης Πέγκας

[16]

Σα δύο κράτη στην εποχή του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου

Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ου αιώνα και ταυτόχρονα

πρόλογος του ΐ‟ Ξαγκοσμίου Ξολέμου υπήρξε ο εμφύλιος πόλεμος στην

Ησπανία. Ώυτός είναι και ο λόγος που δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός

πως η ιστορία του συνεχίζει να μαγνητίζει ακόμη και στις μέρες μας. Ν

ισπανικός εμφύλιος ήταν πεδίο σύγκρουσης των δύο μεγάλων

ολοκληρωτικών ιδεολογιών του αιώνα, του κομμουνισμού και του φασισμού,

αφού συγκέντρωσε πάνω του την προσοχή όλων των πολιτικών παρατάξεων

της Γυρώπης και προσέλκυσε έναν μη αμελητέο αριθμό ξένων εθελοντών που

βρήκαν στην Ησπανία την ευκαιρία να περάσουν από το πεδίο της

ιδεολογικής αντιπαράθεσης σε αυτό της βίας. Ών και παρά την ιστορική του

σημασία ο ισπανικός εμφύλιος παραμένει σχετικά άγνωστος στην Γλλάδα,

δεν συμβαίνει απαραίτητα και το ίδιο με την αντίληψη γι' αυτόν. Ξολλοί,

μάλιστα, θεωρούν πως πρόκειται για λίγο – πολύ δίδυμο αδελφό του

ελληνικού Γμφυλίου. Ξράγματι, είναι εύκολος ο εντοπισμός ομοιοτήτων

αφού μιλάμε για δύο πολύνεκρες ιδεολογικές συγκρούσεις σε χώρες της

Λότιας Γυρώπης, την ίδια πάνω – κάτω χρονική περίοδο. Θαι στις δύο

περιπτώσεις ο διεθνής αντίκτυπος υπήρξε έντονος, όπως και η ανάμειξη

ξένων δυνάμεων, ενώ η Βεξιά επικράτησε και η Ώριστερά ηττήθηκε. Ώς

εξετάσουμε όμως ειδικότερα τις δύο εμφύλιες συγκρούσεις καθώς και τις

συνθήκες υπό τις οποίες προέκυψαν.

Ισπανικός εμφύλιος. Ν ισπανικός Γμφύλιος, ο οποίος διήρκεσε από τις 17

Ηουλίου 1936 μέχρι την 1 Ώπριλίου 1939, ήταν ο πόλεμος μεταξύ των Ησπανών

Γθνικιστών που εκπροσωπούσαν τους δεξιούς, τους ακροδεξιούς και τους

φιλοβασιλικούς και των Βημοκρατικών που στις τάξεις τους συνυπήρχαν

φιλελεύθεροι αστοί, σοσιαλιστές, αναρχικοί, τροτσκιστές και το μικρό αλλά

ιδιαίτερα δραστήριο Θομμουνιστικό Θόμμα, που εκείνη την εποχή δεν θα

μπορούσε παρά να είναι φιλοσοβιετικό. Ν εμφύλιος στην Ησπανία δεν θα είχε

βέβαια ξεκινήσει ποτέ αν δεν υπήρχαν οι εξωτερικοί παράγοντες που έτρεξαν

αμέσως να επέμβουν στρατιωτικά και διπλωματικά υπέρ των Γθνικιστών.

Λικήτριες τελικά αναδείχθηκαν οι δυνάμεις του Σράνκο, μετά από φριχτές

σφαγές κατά αμάχων και ένοπλων τμημάτων της νόμιμης κυβέρνησης, που

τελικά επικράτησαν των Βημοκρατικών Ησπανικών Βυνάμεων που

καθοδηγούνταν από τον Ξρόεδρο της 2ης Ησπανικής Βημοκρατίας Κανουέλ

Ώθάνια. Νι Βημοκρατικοί εφοδιάζονταν με όπλα και εθελοντές που

[17]

προέρχονταν από την ΓΠΠΒ και την Θομμουνιστική Βιεθνή, ενώ οι εθνικιστές

υποστηρίζονταν από την Σασιστική Ηταλία και την Λαζιστική Αερμανία, οι

οποίες προσέφεραν συνεχώς και αδιάλειπτα το καλλίτερο ως τότε πολεμικό

υλικό στον κόσμο και πολεμικά σώματα ελίτ και ήταν αυτή ακριβώς η

βοήθεια που επέτρεψε στους εθνικιστές να φτάσουν στην τελική νίκη.

Ν πόλεμος στα τρία χρόνια που διήρκεσε ήταν άγριος και ανελέητος, όπως

κάθε εμφύλιος. Φμότητες διαπράχθηκαν και από τις δύο πλευρές, αλλά τα

θύματα ήσαν σαφώς περισσότερα από την πλευρά των Βημοκρατικών. Ν

συνολικός αριθμός των θυμάτων του Ησπανικού Γμφυλίου δεν είναι μέχρι

σήμερα εξακριβωμένος. Νι νεκροί υπολογίζονται από 300.000 ως 1.000.000. Νι

Βημοκρατικοί στην επίθεση των δυνάμεων του Σράνκο απάντησαν με

επιθέσεις εναντίον της Θαθολικής Γκκλησίας, που θεωρούσαν καταπιεστικό

θεσμό και υποστηρικτή του παλαιού καθεστώς. πήρξαν σφαγές του κλήρου

και εκτεταμένες πυρπολήσεις ναών και μοναστηριών. Νι Γθνικιστές, από την

πλευρά τους, προέβησαν σε μαζικές εκκαθαρίσεις αντιπάλων τους και

διαφωνούντων, δρόμο με δρόμο, πόρτα με πόρτα, εκμισθώνοντας συχνά

υπηρεσίες από ανθρώπους του υποκόσμου. Ν βομβαρδισμός της Ακερνίκα

(Ακουέρνικα) και η φρίκη της καταστροφής συγκλόνισαν τον Ξάμπλο

Ξικάσο, ο οποίος ζωγράφισε τον ομώνυμο διάσημο πίνακά του και τον

εξέθεσε για πρώτη φορά στο ισπανικό περίπτερο της Βιεθνούς Έκθεσης του

Ξαρισιού του 1937. Ν πίνακας έγινε σύμβολο διαμαρτυρίας ενάντια στη βία

και τον πόνο του πολέμου και του φασισμού και αποτύπωσε μοναδικά τη

φρίκη του πολέμου. Ώξίζει τέλος να σημειωθεί πως ανάμεσα στα αμέτρητα

θύματα εκείνου του πολέμου ήταν και μία κορυφαία μορφή του πνεύματος

του αιώνα: ο νεαρός Σεδερίκο Ακαρθία Ιόρκα.

Κε την κατάληψη της ΐαρκελώνης (26 Ηανουαρίου 1939) και της Καδρίτης

(28 Καρτίου 1939), ο ισπανικός εμφύλιος έλαβε και τυπικά τέλος την 1η

Ώπριλίου 1939. Ν Σράνκο ήταν, πλέον, ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Γπέβαλε

μία στυγνή και φασιστική δικτατορία, η οποία κατέρρευσε με τον θάνατό του

το 1975, οπότε η Ησπανία ανέπνευσε ξανά τον αέρα της Βημοκρατίας.

Η Ελλάδα της 4ης Αυγούστου. Κε έναν τρόπο ιδιότυπο για τα μεταγενέστερα

μεταπολεμικά, αλλά πολύ συνήθη για τα μεσοπολεμικά δεδομένα, ο Ηωάννης

Κεταξάς είχε κηρύξει τη δικτατορία του, που άλλωστε πολλοί την περίμεναν

μετά την απόφαση της ΐουλής να τον χρίσει πρωθυπουργό τον Ώπρίλιο του

1936. Ε δικτατορία του Κεταξά πάντως κατέχει μια ιδιάζουσα θέση στην

ελληνική ιστορία, και αυτό όχι μόνο λόγω της αυξημένης «ενοχής» του τότε

πολιτικού συστήματος, για τον ρόλο που διαδραμάτισε στην άνοδο του

[18]

Κεταξά στην εξουσία , αλλά και λόγω του τέλους αυτής της περιόδου, που δεν

ήταν άλλο από το ηχηρότατο «ΝΤΗ» με το οποίο ο δικτάτορας απάντησε τα

χαράματα της 28ης Νκτωβρίου, στο τελεσίγραφο της ιταλικής εισβολής. Ν

ελληνικός λαός χωρίς βέβαια να νομιμοποιεί το μεταξικό καθεστώς, το πρωί

εκείνης της ημέρας ξέχασε τα πάντα και ακολούθησε μέσα σε μεγάλη έξαρση

αυτή την απόφαση που άφηνε πίσω της καθετί άλλο… Πτο μεσοδιάστημα

από το καλοκαίρι του 1936 ως και το φθινόπωρο του 1940 ο Κεταξάς

κυβέρνησε την Γλλάδα προσπαθώντας να χτίσει, κατά το προπαγανδιστικό

πρότυπο του ΐερολίνου, έναν νέο «τρίτο ελληνικό πολιτισμό». Πτο εσωτερικό

μέτωπο κυριάρχησαν οι εκτοπίσεις των αντιφρονούντων, ιδίως της Ώριστεράς

αλλά όχι μόνον αυτής, η πλήρη κατάργηση των πολιτικών δικαιωμάτων,

καθώς και η προσπάθεια παραγωγής μιας κοινωνικής πολιτικής που θα έδινε

στο καθεστώς έμμεση αποδοχή. λα αυτά ήταν εξαιρετικά νέα για τα

ελληνικά πολιτικά ήθη και γέννησαν με τη σειρά τους μηχανισμούς

προπαγάνδας και πολιτικής παρέμβασης που η χώρα δεν είχε δει ποτέ ως

τότε.

Ελλάδα και ισπανικός εμφύλιος. Γνώ οι διεθνείς διαστάσεις του ισπανικού

εμφυλίου πολέμου έχουν μελετηθεί διεξοδικά, εστιάζοντας στην πολιτική των

Κεγάλων Βυνάμεων, δεν έχει ως τώρα διερευνηθεί ο αντίκτυπος των

ισπανικών εξελίξεων στη διπλωματία και την εσωτερική πολιτική μικρότερων

ευρωπαϊκών κρατών. Γιδικά για την Γλλάδα, ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος

παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο εξαιτίας των κοινών τόπων στην

ιστορική εξέλιξη των δύο χωρών, αλλά και λόγω των περίπλοκων σχέσεων της

Γλλάδας με τρεις από τους εξωτερικούς πρωταγωνιστές του ισπανικού

δράματος – την Ηταλία, τη ΐρετανία και τη Αερμανία. Νι διαφορές αλλά και

ομοιότητες ανάμεσα στον ισπανικό και τον ελληνικό εμφύλιο είναι τόσο

μεγάλες γι αυτό και η σύγκριση τους είναι ελκυστική και αναπόφευκτη.

Θατ' αρχάς, το διεθνές πλαίσιο διέφερε ριζικά. Ών ο ισπανικός εμφύλιος

υπήρξε πρόλογος του ΐ´ Ξαγκοσμίου Ξολέμου, ο ελληνικός αντίστοιχος

υπήρξε σίγουρα επίλογός του. Αια πολλούς αναλυτές της εποχής, ο ισπανικός

εμφύλιος υπήρξε η πρώτη μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στις ανερχόμενες

δυνάμεις του φασισμού και του κομμουνισμού. Ν φιλελεύθερος

κοινοβουλευτισμός δεν φάνταζε παρά σαν ένα σύμβολο παρακμής, σίγουρος

ηττημένος ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου. Ώντίθετα, ο ελληνικός

εμφύλιος, παρ' ότι ξεκίνησε μέσα στην Θατοχή, πήρε την τελική του μορφή

στο πλαίσιο του Υυχρού Ξολέμου. Ε Γλλάδα υπήρξε το πεδίο αντιπαράθεσης

[19]

Βύσης και Ώνατολής, μια σύγκρουση ανάμεσα στον αστικό κοινοβουλευτισμό

και την κομμουνιστική επανάσταση.

Κια δεύτερη διαφορά αφορά τα αίτια των δύο συγκρούσεων. Πτην

περίπτωση της Ησπανίας, ο πόλεμος ήρθε ως επιστέγασμα μιας βαθιάς και

πολυδιάστατης κρίσης του πολιτικού συστήματος της χώρας – χωρίς αυτό να

σημαίνει πως ήταν αναπόφευκτος. Ε Ησπανία της δεκαετίας του '30 πέρασε

μέσα από μια περίοδο ακραίας πόλωσης που αρθρώθηκε γύρω από

τουλάχιστον τρεις διαιρετικές τομές, την ταξική σύγκρουση βιομηχανικών

εργατών των μεγάλων πόλεων και άκληρων αγροτών του Λότου, τη

θρησκευτική, διαχωρίζοντας την Θαθολική Γκκλησία από τους αντιπάλους

της και τέλος την σύγκρουση κέντρου – περιφέρειας. Ώντίθετα, η

μεσοπολεμική Γλλάδα δεν έχει να επιδείξει κοινωνικές διαιρέσεις αντίστοιχου

τύπου και έντασης. Ν ελληνικός Γμφύλιος, με άλλα λόγια, δεν υπήρξε προϊόν

των κοινωνικών διαιρέσεων της χώρας αλλά των ανώμαλων συνθηκών που

προκάλεσε στη χώρα η περίοδος της κατοχής, κάτι που γίνεται φανερό από τη

σύνθεση των αντίπαλων στρατοπέδων.

Ξαρά λοιπόν τις επιμέρους διαφορές οι δύο εμφύλιοι εμφανίζουν πολλές

ομοιότητες αφού τα συναισθήματα, που προκάλεσε στην Γλλάδα η

αδελφοκτόνος σύρραξη ώθησαν τους Έλληνες να συμμετέχουν και οι ίδιοι

στη εμφύλια ισπανική σύγκρουση.

Φς προς τις ομοιότητες, και οι δυο εμφύλιοι ήταν ιδιαίτερα βίαιοι και

καταστροφικοί και άφησαν στο πέρασμα τους αμέτρητα θύματα. ΐέβαια και

λόγω της φύσης του ο ισπανικός εμφύλιος ήταν σχετικά βιαιότερος από τον

ελληνικό. Ξαρ‟ όλα αυτά και στις δύο περιπτώσεις οι άσπλαχνοι δικτάτορες

προέβησαν σε μαζικές εκτελέσεις αμάχων και αιχμαλώτων και συγκεκριμένα

στην Ησπανία ιδιαίτερα συχνό ήταν το φαινόμενο της θανάτωσης των

εμπλεκομένων, το οποίο συνεχίστηκε και μετά το πέρας του πολέμου σε

αντίθεση με την Γλλάδα.

σο αφορά στην μεταπολεμική κληρονομιά των δύο εμφυλίων, η λήξη του

πολέμου βρήκε την Ώριστερά ηττημένη τόσο στην Ησπανία όσο και στην

Γλλάδα. Φστόσο η ήττα αυτή είχε ριζικά διαφορετικές συνέπειες για την κάθε

χώρα. Πτην Ησπανία οικοδομήθηκε ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς όπου η

δικτατορία του Σράνκο διήρκεσε ολόκληρες δεκαετίες και άφησε βαθιές

πληγές στην ισπανική κοινωνία. Πτην Γλλάδα οι νικητές, δηλαδή η Βεξιά και

το Θέντρο, διατήρησαν τη χώρα σε κοινοβουλευτική τροχιά. Ρο καθεστώς

ήταν αναμφίβολα ελεγχόμενο και με αυταρχικές τάσεις, δεν έπαυε όμως να

παραμένει κοινοβουλευτικό, έτσι ώστε στις εκλογές του 1958 η ΓΒΏ, το κόμμα

[20]

των ηττημένων του Γμφυλίου, να αναδειχθεί σε κόμμα της αξιωματικής

αντιπολίτευσης. Ν εκτροχιασμός του 1967 υπήρξε τελικά μια βραχυχρόνια

παρένθεση στην πορεία της χώρας προς τον πλήρη εκδημοκρατισμό και την

επούλωση των πληγών του Γμφυλίου.

Πυνοψίζοντας, οι ηγέτες του καπιταλιστικού κόσμου εθελοτυφλώντας μπρος

στις ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, υποβοήθησαν έμπρακτα τον

σκοταδισμό και τον ολοκληρωτισμό, αγνόησαν τη ρήση του Ραλλεϋράνδου:

«λα μπορεί να τα κάνει κανείς με τις λόγχες, εκτός από το να καθίσει πάνω

τους». Θαι πράγματι πριν περάσει πολύς καιρός έδρεψαν τους καρπούς της

μονολιθικότητας τους και της υποκρισίας τους, που εμφανίστηκαν με τη

μορφή των δύο αυτών εμφυλίων με την τεράστια ιστορική σημασία.

Μπονόβα Υαίη

Η συμμετοχή των Ελλήνων στον Ισπανικό Εμφύλιο. Ε ελληνική πολιτεία

χρησιμοποίησε τις εξελίξεις στην Ησπανία δικαιολογώντας έτσι την καταπίεση

που ασκούσε στο λαό. Ε δεκαετία του ‟30 βρήκε την Γλλάδα σε οικονομικό

και πολιτικό αδιέξοδο. Ώπό το 1932 ανέστειλε τις πληρωμές του εξωτερικού

χρέους, ενώ παράλληλα έπρεπε να διαθέσει χρήματα για εξοπλιστικά

προγράμματα. Κε την έναρξη του ισπανικού εμφυλίου συστάθηκε επιτροπή

“μη επεμβάσεως” σ‟ αυτόν. Γπειδή όμως η νόμιμη Ησπανική κυβέρνηση

αναζητούσε τρόπους να προμηθευτεί πολεμικό υλικό, εμφανίστηκε η

ευκαιρία για το καθεστώς της 4ης Ώυγούστου να αυξήσει τα συναλλαγματικά

αποθέματα του Γλληνικού κράτους. Ν Κεταξάς, παραβλέποντας τους

ιδεολογικούς δεσμούς του με τον Σράνκο, σε συνεργασία με τον Κποδοσάκη,

γενικό διευθυντή της «Γλληνικής Γταιρείας Ξυριτιδοποιείου

Θαλυκοποιείου», οργάνωσαν το εμπόριο όπλων και φυσιγγίων προς τους

δημοκρατικούς, επιχείρηση που εξελίχθηκε σε άκρως κερδοφόρα.

Ώπό την άλλη μεριά, η σύγκρουση Βημοκρατίας – ολοκληρωτισμού, όπως

ήταν φυσικό, δημιούργησε ένα κύμα εθελοντισμού από απλούς πολίτες σε όλο

τον κόσμο, οι οποίοι έσπευσαν να υπερασπισθούν τη Βημοκρατία στην

Ησπανία σαν δική τους υπόθεση ενάντια στα σχέδια του ολοκληρωτισμού.

Πτην Γλλάδα, αν και οι συνθήκες δεν ευνοούσαν τη συμμετοχή Γλλήνων

εθελοντών, αφού η κυβέρνηση είχε κλείσει όλες τις εξόδους της χώρας, ένας

ανεξακρίβωτος αριθμός αγωνιστών, υπολογίζονται γύρω στους 300, έφθασαν

στην Ηβηρική και πολέμησαν στο πλευρό των «Βιεθνών Ραξιαρχιών». Ν

κύριος όγκος των Γλλήνων εθελοντών προέρχονταν από την εργατική τάξη,

αν και συμμετείχαν και διανοούμενοι και επιστήμονες.

ταματουδάκης Θανάσης

[21]

Σο μεταναστευτικό πρόβλημα

Ε μετανάστευση των ανθρώπων είναι φαινόμενο πανάρχαιο που κάθε φορά

καθορίζεται και από διαφορετικούς παράγοντες. Πτα προϊστορικά ακόμη

χρόνια, οι διάφορες ανθρώπινες φυλές ήταν αναγκασμένες να

μεταναστεύουν από τον έναν τόπο στον άλλο, προσπαθώντας να επιβιώσουν.

Ώπό τα κρύα κλίματα πήγαιναν στα πιο ζεστά, από τα ορεινά στα πεδινά,

από τα φτωχά σε καρπούς και κυνήγι στα περισσότερο πλούσια. ΐλέπουμε

λοιπόν πως ο κύριος λόγος που δικαιολογούσε τη σταθερή μετανάστευση στο

παρελθόν, ήταν η προσπάθεια επιβίωσης. Ν ίδιος λόγος ισχύει σε σημαντικό

βαθμό και μέχρι σήμερα, παρόλο που η μετανάστευση εμφανίζεται με

καινούριες μορφές.

Νι δύο λαοί έχουν μακρά παράδοση μετανάστευσης και προσφυγιάς. Ξάνω

από τους μισούς θα πρέπει να έχουν στις οικογένειές τους τόσο οι Έλληνες

όσο και οι Ησπανοί μνήμες και εμπειρίες του πρόσφυγα και του μετανάστη,

λόγω των παρόμοιων ιστορικών συγκυριών των δύο λαών. Άλλωστε τα

τραγούδια της Αερμανίας του Κ. Ζεοδωράκη δείχνουν ανάγλυφα αυτό το

γεγονός:

“ Έλληνες – Σούρκοι – Ιταλοί / κατέβηκαν σε απεργία/ γιατί δύο Ισπανοί/

κλείστηκαν στα μεταλλεία.”

Μετανάστευση από την Ελλάδα. Κετά από την καθιέρωση του νεοσύστατου

Γλληνικού κράτους, στις αρχές της δεκαετίας του 1830, έλαβαν χώρα δυο

μαζικά μεταναστευτικά κύματα από την Γλλάδα. Ρο πρώτο τοποθετείται

χρονικά στα τέλη του 19ου προς αρχές 20ου αι., ενώ το δεύτερο τοποθετείται

χρονικά μετά τον Βεύτερο Ξαγκόσμιο Ξόλεμο.

Ρο πρώτο μεταναστευτικό κύμα προήλθε σαν αποτέλεσμα της οικονομικής

κρίσης στα τέλη του 19ου αι. και στην πραγματικότητα ενθαρρύνθηκε από τις

ελληνικές αρχές, καθώς το θεώρησαν ως ένα τρόπο για την βελτίωση της

οικονομικής κατάστασης. Θατά την περίοδο 1890-1914, σχεδόν το 1/6 του

πληθυσμού της Γλλάδας μετανάστευσε, κυρίως προς τις Ενωμένες Ξολιτείες

Ώμερικής και την Ώίγυπτο. Κετά τον Βεύτερο Ξαγκόσμιο Ξόλεμο, κυρίως

κατά την περίοδο μεταξύ του 1950 και 1974 περισσότερο από ένα

εκατομμύριο Έλληνες μετανάστευσαν με κατεύθυνση την Βυτική Γυρώπη, τις

ΕΞΏ, Θαναδά και Ώυστραλία όπου σημαντικού μεγέθους Γλληνικές

παροικίες είχαν αναπτυχθεί. Ρο μεταναστευτικό αυτό κύμα προκλήθηκε από

[22]

οικονομικούς και πολιτικούς λόγους που συνδέονται με τις συνέπειες του

εμφυλίου πολέμου 1946-1949 και την περίοδο της στρατιωτικής χούντας 1967-

1974. Γπίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά την περίοδο 1955-1973

η Αερμανία απορρόφησε 603300 Έλληνες μετανάστες, η Ώυστραλία 170700, η

ΕΞΏ 124000, και ο Θαναδάς 80200.

Μετανάστευση προς την Ελλάδα. Νι πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και του

1980 προκάλεσαν οικονομική ανισορροπία στις χώρες της Βυτικής Γυρώπης,

οι οποίες με την σειρά τους, εφάρμοσαν περιοριστικές πολιτικές για την

μετανάστευση, γεγονός που οδήγησε στην μετακίνηση προς τον ελλαδικό

χώρο. Νι περιοριστικές πολιτικές για την μετανάστευση ήταν επίσης

αποτέλεσμα των δυσκολιών στην ενσωμάτωση στις χώρες υποδοχής. Ε

αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Γλλάδα το 1974, και οι νέες

οικονομικές προοπτικές που αναπτύχθηκαν μετά από την προσχώρηση της

χώρας το 1981 στην Γυρωπαϊκή Νικονομική Θοινότητα (ΓΝΘ) ευνόησαν

επίσης το μεταναστευτικό κύμα προς την Γλλάδα. Κεταξύ του 1974 και 1985,

σχεδόν οι μισοί από τους μετανάστες της μεταπολεμικής περιόδου είχαν

επιστρέψει στην Γλλάδα.

Θατά την περίοδο 1990 – 2011 άρχισε μια συστηματική

παράνομη/παράτυπη είσοδος στην Γλλάδα μεγάλου αριθμού μεταναστών. Ε

πτώση των Ποσιαλιστικών καθεστώτων στην Ώνατολική Γυρώπη το 1989,

δημιούργησε το πρώτο κύμα οικονομικής μετανάστευσης με προορισμό την

Γλλάδα διαμέσου των βόρειων συνόρων με μετανάστες κυρίως από την

Ώλβανία, ΐουλγαρία και Οουμανία. Πτην συνέχεια προστέθηκαν μετανάστες

από χώρες της Ώφρικής και της Ώσίας. Θατά την δεκαετία 2000 – 2010 η

Γλλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών όχι μόνο από

τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες αλλά από ολόκληρο τον κόσμο με αποτέλεσμα

ένας στους δέκα περίπου κατοίκους στην Γλλάδα να είναι αλλοδαπός. Ε

Γλλάδα το διάστημα 2005 - 2010 χαρακτηρίστηκε ως κύρια είσοδος

μετανάστευσης στην Γυρώπη. Πυγκεκριμένα, η Γλλάδα χαρακτηρίζεται ως "η

πύλη της Ευρώπης των παράνομων μεταναστών". Ξαρότι επιχειρείται

μείωση της έλευσης από τις διόδους μέσω διαφόρων μεθόδων (π.χ.

μεταναστευτικών φρακτών στην Ησπανία), στην Γλλάδα η παράνομη

μετανάστευση παραμένει το μείζον ζήτημα. Ε Γλληνική κρίση χρέους 2010-

2012 δεν έχει μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που έρχονται στην Γλλάδα,

μια που η χώρα αποτελεί τον κύριο δρόμο εισόδου στην

Γυρώπη. Ρο 2010 σύμφωνα με την Frontex, 9 στους 10 μετανάστες που

εισήλθαν παράνομα στην Γυρώπη, εισήλθαν μέσω της Γλλάδος.

[23]

Ξολλοί μετανάστες που εισέρχονται στην Γλλάδα, ξαναφεύγουν μετά από

κάποιο χρονικό διάστημα.

Ε Γυρωπαϊκή Ένωση υπολογίζει ότι το 90% των ανθρώπων που εισέρχονται

παράνομα στην Γυρώπη συλλαμβάνονται στα Γλληνικά σύνορα. Ώνάμεσα

στους μετανάστες βρίσκονται και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι οι οποίοι

κινδυνεύουν από τα κυκλώματα των δουλεμπόρων. Νι ανήλικοι μετανάστες

πολλές φορές ωθούνται από τα κυκλώματα σε εξαναγκαστική εργασία,

πορνεία και αφαίρεση οργάνων. Πύμφωνα με την ΐρετανική υπηρεσία

Γλέγχου για το άσυλο, το 60% των παιδιών που εμφανίζονται σε κέντρα

υποδοχής μεταναστών στην Γυρώπη παρασύρεται από τα παραπάνω

κυκλώματα. Ρο Σθινόπωρο του 2010 εγκρίθηκε από την Γυρωπαϊκή Γπιτροπή

να δοθεί στην Γλλάδα από το κοινοτικό ταμείο το ποσό των 323 εκ. ευρώ έτσι

ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει τη ροή μεταναστών, ενώ παράλληλα η

επιτροπή έχει προσφύγει στο Γυρωπαϊκό Βικαστήριο κατά της Γλλάδας για

παραβίαση της κοινοτικής νομοθεσίας σχετικά με το σύστημα ασύλου.

Πύμφωνα με την Ώπογραφή του 2001, η μεγαλύτερη ομάδα μεταναστών στην

Γλλάδα προέρχεται από τις ΐαλκανικές χώρες. Πυγκεκριμένα από την

Ώλβανία (σε ποσοστό 57% του συνόλου), τη ΐουλγαρία (4.6%) , και τη

Οουμανία. Νι άνθρωποι από αυτές τις χώρες αποτελούν σχεδόν τα δύο τρίτα

του συνολικού «ξένου πληθυσμού." Νι μετανάστες από την πρώην Ποβιετική

Ένωση (Αεωργία, Οωσία, Νυκρανία, τη Κολδαβία, κλπ.) αποτελούν το 10%

του συνόλου, ενώ πολίτες άλλων χωρών της ΓΓ περίπου το 6%.

Μετανάστευση στην Ισπανία. Ιόγω της θέσης της στην Ηβηρική Τερσόνησο η

Ησπανία ήταν πάντα ένα από τα σταυροδρόμια της ανθρώπινης

μετανάστευσης. Ε ισπανική αυτοκρατορία , μια από τις σημαντικές

παγκόσμιες αυτοκρατορίες, κάλυψε όλες τις κατοικημένες ηπείρους και όλα

αυτά τα χρόνια οι άνθρωποι από αυτά τα εδάφη μετανάστευαν στην Ησπανία

Κετά από αιώνες καθαρής μετανάστευσης, η Ησπανία γνώρισε πρόσφατα, το

2010, μεγάλης κλίμακας μετανάστευση για πρώτη φορά στη σύγχρονη

ιστορία της. Πύμφωνα με την ισπανική κυβέρνηση, τον Ηανουάριο του 2010

υπήρχαν στην Ησπανία 5.598.691 ξένοι κάτοικοι, ενώ σύμφωνα με

τη Eurostat , ο αριθμός αυτός έφτασε τα 6.400.000 άτομα, που αντιστοιχεί στο

14,0% του συνολικού πληθυσμού της Ησπανίας.

Ε Ησπανία για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης έχτισε το 2005 ένα

φράκτη 11 χιλιομέτρων και ύψους 6 μέτρων στην Ζέουτα και ένα δεύτερο

φράκτη στην Κελίγια. Ξαράλληλα ανέπτυξε συνεργασία με τον Καρόκο και

δημιούργησε το SIVE (Sistema Integrado de Vigilancia Exterior), ένα

[24]

πληροφοριακό και επιχειρησιακό σύστημα με σταθμούς ανίχνευσης

παρουσίας ανθρώπων, ελικόπτερα και πλοία.

Ρελικά, η Ησπανία κατέχει σήμερα το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό

μετανάστευσης στο εσωτερικό της ΓΓ (αμέσως μετά έρχεται η Θύπρος).

Θατέχει δε τη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε απόλυτους αριθμούς

μετανάστευση μετά τις ΕΞΏ. Ώυτό μπορεί να εξηγηθεί από μια σειρά από

λόγους, συμπεριλαμβανομένης της γεωγραφικής της θέσης, της δυσκολίας

φύλαξης των συνόρων της, το μεγάλο μέγεθος της παραοικονομίας της και

της δυναμικής της αγροτικής της οικονομίας αλλά και του τομέα των

κατασκευών. Συσικά όλα αυτά πριν από την οικονομική κρίση.

Ταρακτηριστικός είναι ο παρακάτω συγκριτικός πίνακας που αναφέρεται

στα ποσοστά των μεταναστών στην Γλλάδα και την Ησπανία.

Φώρα

υνολικός

πληθυσμός

(εκατ.)

ύνολο

γεννημένων

στο

Εξωτερικό

(εκατ.)

%

Γεννημένοι σε

άλλο κράτος

της ΕΕ ( εκατ.)

%

Γεννημένοι

σε κράτος μη

μέλος της ΕΕ

(εκατ.)

%

Ισπανία 46,000 6,422 12,0 2,328 5,1 4,094 8,9

Ελλάδα 11,305 1,256 11,1 0,315 2,8 0,940 8,3

Μετανάστευση από την Ισπανία. Ε οικονομική κρίση της τελευταίας

τριετίας σε συνδυασμό με την τεράστια αύξηση της ανεργίας στην Ησπανία

έχει οδηγήσει χιλιάδες Ησπανούς, αλλά και μετανάστες στην Ησπανία που

έχουν καταγωγή από την ισπανόφωνη Ώμερική, να μεταναστεύσουν

αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στις χώρες της Ιατινικής Ώμερικής. Ρο

μεγαλύτερο κύμα μεταναστών δέχονται οι Ησημερινός, η Ώργεντινή και η

ΐενεζουέλα.

Πύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Γluniversal (ΐενεζουέλα), στο πρώτο

τρίμηνο του 2012, συνολικά μετανάστευσαν από τη χώρα της Ηβηρικής

χερσονήσου 40.625 άνθρωποι, δηλαδή 44,2% περισσότεροι από όσους

μετανάστευσαν την αντίστοιχη περίοδο το 2011. Ε εφημερίδα επικαλείται το

Γθνικό Ηνστιτούτο Πτατιστικής (INE) της Ησπανίας.

Πανταζή Παρασκευή

[25]

Αμφίδρομες επιρροές των ανθρώπων του πνεύματος στους δύο λαούς σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτιστικής δημιουργίας – Ο

ρόλος του μεσογειακού τοπίου

Ποίηση

εφέρης – Ελύτης – Ρίτσος. Ν μεσογειακός χώρος έχει ιδιαίτερη σημασία

τόσο για την νεοελληνική λογοτεχνία και ποίηση όσο και για την ισπανική

(Ιόρκα). Γίναι γεγονός ότι τα στοιχεία του μεσογειακού τοπίου (ήλιος,

θάλασσα, νερό, πέτρα) γίνονται σύμβολα για πολλούς ποιητές. Ξοιός

άνθρωπος απλός δεν θαύμασε το ελληνικό τοπίο από ξηρά ή από θάλασσα,.

αγναντεύοντας τη θάλασσα ή ψαρεύοντας τα καλούδια της, στο δρόμο για τα

χωράφια ή στην ανάπαυλα του μεσημεριού.

Θαι στον Πεφέρη και στον Γλύτη και στον Οίτσο συναντάμε την θάλλασα, το

φεγγάρι τα βράχια και όλη την ποικιλία των δένδρων του μεσογειακού

τοπίου (λεμονιές, πεύκα, πλατάνια, κ.λ.π). Βύο επέτειοι συναντιούνται στον

δρόμο της ποίησης. Βεκέμβριο του „63 ο Πεφέρης γυρίζει με το νόμπελ στην

Γλλάδα. Βέκα πέντε χρόνια αργότερα, το „79, ο Γλύτης φέρνει το δεύτερο

νόμπελ ποίησης στην Γλλάδα. Βυο βραβεία, δύο εποχές, δύο εκπρόσωποι της

ίδιας γενιάς. Ρης γενιάς του ΄30.

Πτην ποίηση του Πεφέρη (1900-1971), μια ποίηση κλειστή, σκοτεινή και

δυσνόητη, οι λέξεις και οι έννοιες που λειτουργούν σαν σύμβολα,

επανέρχονται διαρκώς βοηθούν τον αναγνώστη παρά την πολυσημία τους.

Αεννημένος στη Πμύρνη και μεταναστεύοντας στην Γλλάδα το 1914, όταν

ξεσπά ο μεγάλος πόλεμος, ξεκινά να γράφει τους πρώτους στίχους. Ραξιδεύει

σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο και γνωρίζει τη φύση. Ών και η παιδεία του

ήταν περισσότερο ευρωπαϊκή παρά ελληνική, όχι μόνο δεν απαρνήθηκε την

ελληνική λογοτεχνία αλλά την ανανέωσε και την καλλιέργησε σε βάθος.

Πτο έργο του « Εμερολόγιο Θαταστρώματος ΐ΄» ο πρώτος βραβευμένος με το

Λόμπελ Ιογοτεχνίας από τη Πουηδική Ώκαδημία Γπιστημών, μας λέει για τ΄

ανθισμένο πέλαγο, για τα βουνά στη χάση του φεγγαριού και για τη μεγάλη

πέτρα κοντά στις αραποσυκιές και τ΄ ασφοδίλια, για το κλειστό κρεβάτι

κοντά στα κυπαρίσσια, βγάζοντας μια ποίηση απαισιόδοξη και μελαγχολική

αφού μιλά για δέντρα που φύτρωναν κοντά στους τάφους και ήταν σύμβολα

πένθους. Κιλά και προβληματίζεται με εμάς, για εμάς. Ε αγάπη του για το

ελληνικό τοπίο και η αίσθηση του βάρους της κληρονομιάς που νιώθει πως

πρέπει να μας αφήσει, δίνει έμπνευση στον ποιητή. Κε λέξεις κλειδιά-

[26]

σύμβολα όπως η πέτρα συμβολίζει το βάρος της παράδοσης, της ιστορίας και

της θύμησης. Πτο ίδιο έργο, «ψίθυροι σαν την ανάσα του κυπαρισσιού τη

νύχτα εκείνη, σαν την ανθρώπινη φωνή της νυχτερινής θάλασσας στα

χαλίκια, σαν την ανάμνηση της φωνής σου λέγοντας ευτυχία», η θάλασσα,

συμβολίζει την αναμονή. Ε θάλασσα είναι ο χώρος της νοσταλγίας και της

μνήμης. Ρο ελληνικό τοπίο εξυμνείται από τον ποιητή στους στίχους, στα

κείμενα και σ‟ όλες σχεδόν τις γραφές του. Ν Γλύτης είπε ότι: «ο καλός θεός

της ποίησης έστειλε τον Πεφέρη να οριοθετήσει τον καινούργιο χώρο της

ελεύθερης ποίησης».

Ώπ‟ την άλλη πλευρά ο Νδ. Γλύτης (Ώλεπουδέλλης), ο δεύτερος βραβευμένος

έλληνας, με το Λόμπελ Ιογοτεχνίας (1979) γεννήθηκε στην Θρήτη το 1911.

Αιός εργοστασιάρχη, έκτο παιδί από τα έξι. Ρο 1914 η οικογένεια

εγκαταστάθηκε στην Ώθήνα. Ν πατέρας του λόγω της πολιτικής του

τοποθέτησης φυλακίζεται και η οικογένεια του διώκεται. Πε παιδική ηλικία

ταξιδεύει στην Γλλάδα (κυρίως στα νησιά του Ώιγαίου) και στην Γυρώπη.

Ώποφοιτώντας το 1928 από το Α‟ Αυμνάσιο Ώρρένων αρχίζει το εντεινόμενο

ενδιαφέρον του για την λογοτεχνία και το 1929 θεωρείται ως ορόσημο στη

ζωή του, που ήρθε σε επαφή με τον υπερρεαλισμό, μέσω της ποίησης του

Ιόρκα και του Γλυάρ και έγραψε τα πρώτα του ποιήματα.

Ρον επόμενο χρόνο γράφτηκε στη Λομική Πχολή του Ξανεπιστημίου

Ώθηνών. Ξολύ νέος, το 1935, είκοσι τεσσάρων χρονών δημοσιεύει τα πρώτα

του ποιήματα στο περιοδικό «Λέα Αράμματα» με το ψευδώνυμο Γλύτης και

ταξιδεύει στη Κυτιλήνη (τόπος καταγωγής της μητέρας του) όπου γνωρίζει τη

ζωγραφική του Ζεόφιλου και συνηδητοποιεί ότι «η μοναδικότητα της

φυσιογνωμίας της Γλλάδας είναι θαλασσινή: το σύμπλεγμα στεριάς και

θάλασσας». Ρο 1940 κυκλοφορεί το πρώτο του έργο «Ξροσανατολισμοί». Γδώ

ο ποιητής υμνώντας τη φύση κάνει γενέθλια στα γιασεμιά και βλέπει την ώρα

στα κυπαρίσσια. Ρο 1943 εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική συλλογή «Ν ήλιος ο

Ξρώτος».

«Ε, σεις στεριές και θάλασσες

Αμπέλια κι οι χρυσές ελιές

Ακούτε τα χαμπέρια μου

Μέσα στα μεσημέρια μου

’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ

Μόνον ετούτον αγαπώ».

Ρο Γλληνικό τοπίο γίνεται τρόπος ζωής, με έντονη παρουσία την παρουσία

των καρπών. Ρο φρούτο στην Γλυτική ποίηση είναι το προϊόν μιας φύσης

[27]

γενναιόδωρης που προκαλεί τις αισθήσεις. Συσικά και το δένδρο στον Γλύτη

έχει σημαντικότατη θέση, αφού εκφράζει την δύναμη της φύσης και γίνεται

σύμβολο της δύναμης του τοπίου. Γίναι «η προβολή της ψυχής ενός λαού

πάνω στην ύλη» μας λέει. Ρα αμπέλια, οι ελιές, οι στεριές και οι θάλασσες της

Γλλάδας έχουν μια άλλη μορφή, καλύτερη από την σημερινή. Ώγνή σαν τη

φύση, αγαθή. Κας μιλάει για μια ομορφιά, όπου οι επόμενες γενιές δεν θα

προλάβουν να γνωρίσουν. Βεν θα προλάβουν γιατί η ψυχή του λαού μας

αλλοτριώθηκε και μαζί με την ψυχή, αλλοτριώθηκε και η φύση. Πτοιχεία –

λέξεις, που δηλώνουν αισιοδοξία, χαρακτηριστικό του ποιητή, είναι στο

τρελοβάπορο. Ρο Γλληνικό τοπίο τώρα θα γίνει καράβι. Θαράβι και μας

ταξιδεύει. Θαράβι που δεν λογαριάζει καιρούς και θάλασσες. Θαράβι που

ερωτοτροπεί με τον ήλιο, τις πέτρες, τη θάλασσα και γίνεται έμπνευση, ελπίδα

και αισιοδοξία για τούτο εδώ τον τόπο.

«χρόνους μας ταξιδεύει, δε βουλιάξαμε

χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε.

Κατακλυσμούς ποτέ δε λογαριάσαμε

Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα

παντοτινό τον ήλιο τον Ηλιάτορα».

Ν τρίτος από τους πολυμεταφρασμένους και πολυτραγουδισμένους ποιητές

μας, Αιάννης Οίτσος (1909-1990), που και αυτός προτάθηκε για το βραβείο

Λόμπελ το 1968, το οποίο όμως δεν πήρε διότι θεωρήθηκε στρατευμένος

ποιητής (δηλ. μέλος του ΘΘΓ). Φστόσο, το 1977 τιμήθηκε με το βραβείο

Γιρήνης του Ιένιν. Ρο πάθος του ποιητή για το Γλληνικό τοπίο, φωνάζει

στους στίχους, στα κείμενα και στον τρόπο ζωής του. Ε «Οωμιοσύνη» είναι

ίσως το πιο γνωστό έργο του Οίτσου και αυτό βασικά οφείλεται στην

μελωποίηση που έκανε ο γνωστος συνθέτης Κίκης Ζεοδωράκης. ΐλέπουμε

και εδώ την ίδια αγάπη του ποιητή με τους άλλους δύο ποιητές μας, για το

μεσογειακό τοπίο, τη φύση του τόπου που ζει και αγαπάει και τους

ανθρώπους που το κατοικούν. μνώντας την περηφάνια του λαού μας, λέει.

«Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,

Αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ τα ξένα βήματα,

Αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,

Αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,

φίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,

φίγγει στο φώς τις ορφανές ελιές του και τ αμπέλια του,

φίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φώς».

[28]

Ρα δέντρα και όλα τα στοιχεία της ελληνικής φύσης, παίρνουν ανθρώπινη

μορφή και ιδιότητες. Πκληρό το τοπίο σαν τη σιωπή. Δωγραφίζει τη σιωπή.

Τωρίς νερό, αλλά με φώς. Ξαντρεύει την Ηστορία με το ελληνικό τοπίο-με τη

φύση. Πυνδέει στενά το φυσικό με το ανθρώπινο περιβάλλον και ανάμεσά

τους υπάρχει σχέση αναλογίας. Ρο τοπίο έχει την περηφάνια των ανθρώπων

και οι άνθρωποι την λιτότητα και την αντοχή του τοπίου.

Πτο γνωστό του ποίημα «Ν τόπος μας» από την συλλογή «Ν τοίχος μέσα στον

καθρέφτη», γραμμένο τον Βεκέμβριο του ‟67 και ενώ ο ποιητής ήταν

εκτοπισμένος στο Ξαρθένι της Ιέρου, ανεβαίνει μαζί με άλλους σε έναν λόφο

να δει τον τόπο. Ώπό τον λόφο αντικρύζει λίγα φτωχικά χωράφια, πέτρες,

ελιές και αμπέλια που φθάνουν ως την θάλλασα. Πκέφτεται ότι αυτός ο τόπος

αγαπιέται πολύ από ανθρώπους που διαθέτουν υπομονή και περηφάνια.

Ζέλει να τονίσει ότι η Γλλάδα είναι ένας τόπος αξιαγάπητος που χρειάζεται

όμως υπομονή και περηφάνια για να τον αγαπήσεις όσο αξίζει. Ώκόμη είναι

ζωντανές και οι μορφές του παρελθόντος. Τρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό

πρόσωπο, δηλαδή ένα «συλλογικό εγώ», γιατί μιλάει σαν εκπρόσωπος και

άλλων ανθρώπων και άλλων λαών, με παρόμοιο τόπο και ιστορία.

Ανεβήκαμε πάνω στο λόφο να δούμε τον τόπο μας –

φτωχικά, μετρημένα χωράφια, πέτρες, λιόδεντρα.

Αμπέλια τραβάν κατά τη θάλασσα. Δίπλα στ’ αλέτρι

καπνίζει μια μικρή φωτιά. Σου παππούλη τα ρούχα

τα σιάξαμε σκιάχτρο για τις κάργιες. Οι μέρες μας

παίρνουν το δρόμο τους για λίγο ψωμί και μεγάλες λιακάδες.

Κάτω απ’ τις λεύκες φέγγει ένα ψάθινο καπέλο.

Ο πετεινός στο φράχτη. Η αγελάδα στο κίτρινο.

Πώς έγινε και μ΄ ένα πέτρινο χέρι συγυρίσαμε

το σπίτι μας και τη ζωή μας; Πάνω στ΄ ανώφλια

είναι η καπνιά, χρόνο το χρόνο, απ’ τα κεριά του Πάσχα –

μικροί μικροί σταυροί που χάραξαν οι πεθαμένοι

γυρίζοντας απ’ την Ανάσταση. Πολύ αγαπιέται αυτός ο τόπος

με υπομονή και περηφάνεια.

Κάθε νύχτα απ’ το ξερό πηγάδι βγαίνουν τα’ αγάλματα

προσεχτικά κι ανεβαίνουν στα δέντρα.

Βεν είναι λοιπόν τυχαίο που σήμερα στην Ησπανία μεταφράζονται και

γίνονται αφιερώματα, τόσο στον Οίτσο (ΐαρκελώνη 2009), όσο και στον

Γλύτη και στον Πεφέρη. Ώυτό που για αιώνες ήταν περιορισμένο λόγω της

εκτυφλωτικής λάμψης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ήταν το ελάχιστο

[29]

ενδιαφέρον για την γνώση της νεοελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας ως τα

μέσα του εικοστού αιώνα. Πήμερα όμως, διδάσκεται η νεοελληνική γλώσσα

και λογοτεχνία σε όλα σχεδόν τα ισπανικά Ξανεπιστήμια, στους τομείς των

ανθρωπιστικών σπουδών με την προοπτική να υπάρξουν και καθηγητές

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που θα διδάσκουν την νεοελληνική. Ών και

σημαντικό ρόλο έπαιξε η απονομή του Λόμπελ στον Πεφέρη 1963 και η

σύντομη επίσκεψή του στην ΐαρκελώνη, παρ‟ όλα αυτά χρειάστηκε να

φθάσουμε στα τέλη της δεκαετίας του ‟80 για να υπάρξουν αξιόλογες

μεταφράσεις και λογοτεχνικές συζητήσεις και για τους τρεις ποιητές μας.

Υοίβος Βουλγαράκης – Δημήτρης Παπαφιλίππου

Υεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ν Ιόρκα γεννήθηκε στο Σουέντε ΐακέρος, μια

μικρή αγροτική πόλη της Ώνδαλουσίας, κοντά στη Αρανάδα, όπου

μετακόμισε η οικογένειά του όταν ο ποιητής ήταν 11 ετών. Ώγαπούσε την

περιοχή με τις «μελωδικές λεύκες και τα λυρικά της ποτάμια», όπως έλεγε, και

πάντοτε κάθε καλοκαίρι περνούσε εκεί έναν μήνα τουλάχιστον ζώντας μέσα

σε ένα φυσικό περιβάλλον το οποίο αποτελούσε και τη μόνιμη πηγή της

έμπνευσής του. Ταρακτηριστικά έλεγε: «Ε Αρανάδα με διαμόρφωσε και μ'

έκανε αυτό που είμαι: «ποιητή εκ γενετής - αναπόδραστα». Ν ποιητής πήγε

στη Καδρίτη το 1919 και ενώθηκε με την ομάδα των συγγραφέων και

καλλιτεχνών που θα αποτελούσαν τη γενιά του '27 η οποία θα ανανέωνε την

ισπανική κουλτούρα. Κε τις πρώτες του δημοσιεύσεις αναγνωρίστηκε ως ο

σημαντικότερος νέος ποιητής της Ησπανίας.

Κετά από μια δεκαετή περίπου περιπλάνηση σε Ααλλία, Ώγγλία και

Ενωμένες Ξολιτείες ο Ιόρκα γύρισε στην Ησπανία το καλοκαίρι του 1930,

όταν η χώρα περνούσε από την δικτατορία στην δημοκρατία. Γυτύχησε να

είναι επικεφαλής του υπουργείου Ξολιτισμού και Ξληροφοριών ο Σερνάντο

ντε λος Οίος, ο οποίος δημιούργησε δύο σημαντικά θέατρα: το Teatro del

Publico, που το διηύθυνε ο Ώλεχάντρο Θασόνα, και ένα περιοδεύον, που το

διηύθυναν ο Ιόρκα και ο Γδουάρδο Νυγκάρτε. Ήταν το περίφημο Ια

Κπαράκα, που τo 1932 με εισήγηση του Ιόρκα άρχισε να περιοδεύει σε όλη

την Ησπανία και να δίνει παραστάσεις σε μικρές πόλεις και σε πανεπιστήμια.

Νι ηθοποιοί ήταν ερασιτέχνες και έπαιζαν δωρεάν, ενώ τα σκηνικά, όπως και

τα κοστούμια, τα έφτιαχναν φοιτητές της Ώρχιτεκτονικής απ' όλη την

Ησπανία. Φς το 1936 που διαλύθηκε, το θέατρο ανέβασε 13 έργα και έδωσε

παραστάσεις σε 72 χωριά και πόλεις Ε σημασία του στη διαμόρφωση του

ίδιου του Ιόρκα ως θεατρικού συγγραφέα ήταν τεράστια. Κε βάση τις

εμπειρίες των παραστάσεων βελτίωσε τα κείμενά του, δούλεψε στην

[30]

παραγωγή τους, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα έπαιξε και ο ίδιος κάποιους

μικρούς ρόλους.

Ώναλύοντας τον Ιόρκα παρατηρούμε ότι είναι εμφανής η επιροή από την

αραβόφωνη ποίηση που είχε αναπτυχθεί στον Ησπανικό Λότο. πως οι

παλαιοί άραβες ποιητές της ερήμου παρομοίαζαν τα λευκά κάστρα στους

λόφους της Ώνδαλουσίας που είχαν χτίσει οι Καυριτανοί με κρίνους, τα

σώματά τους με λαγούτα και τις φλέβες τους με χορδές, τους ποταμούς με

λευκό χαρτί, πάνω στην επιφάνεια των οποίων ο άνεμος έγραφε τα ποιήματά

του, ή φαντάζονταν τον ήλιο στο ηλιοβασίλεμα με λυπημένη καρδιά να

απλώνει το χέρι του και να αποχαιρετά τη λίμνη, έτσι και αυτός βασίστηκε

στην παρομοίωση και στη μεταφορά για να πετύχει την ακραία συμπύκνωση

της αίσθησης, του νοήματος και της αφήγησης.

υνάντηση Λόρκα – Ελύτη. Ν Ιόρκα μπαίνει στη ζωή του Γλύτη πριν από

την Θατοχή, στα 1938, στο άρθρο-απάντηση προς τον Αιώργο Ζεοτοκά γύρω

από τον υπερρεαλισμό. Ν Γλύτης θεωρεί τον Ιόρκα ως τον σημαντικότερο

λυρικό της σύγχρονης Γυρώπης. Ώνακαλύπτει στον Ιόρκα ένα ελκυστικό

μείγμα παράδοσης και πρωτοπορίας. Γτσι, χρησιμοποιεί κατά μια έννοια τον

Ιόρκα, έναν συγγραφέα που είχε ήδη αποκτήσει διεθνή φήμη, για να

εισαγάγει ομαλότερα και να νομιμοποιήσει έναν «μεσογειακό υπερρεαλισμό»

στην Γλλάδα. Ν Ιόρκα θα συντροφεύει για πάντα τον ποιητή του Ώιγαίου, ο

οποίος με τη σειρά του θα βρίσκει συνεχώς νέους τρόπους να πλησιάζει και

να συνομιλεί με τον ποιητή της Ώνδαλουσίας. Κέσα από τους στίχους του

Ιόρκα ο Γλύτης ανακαλύπτει ήχους και συνδυασμούς πρωτάκουστους.

Ξέρα όμως από τη μαγεία των λέξεων και των συνδυασμών τους, ο Γλύτης

αναγνωρίζει και στοιχεία του ποιητικού πιστεύω του στα έργα του Ιόρκα.

Αράφει ένα ενθουσιώδες άρθρο, το πρώτο που παρουσιάζει εκτενώς τον

Ιόρκα στους Γλληνες αναγνώστες, τονίζοντας συγκεκριμένα στοιχεία από το

έργο του Ιόρκα που ταιριάζουν στη δική του ποιητική ιδιοσυγκρασία:

έρωτας, μυστήριο, σελήνη, όνειρο, παράδοση, λαϊκότητα, φύση, Κεσόγειος.

Ρρία χρόνια αργότερα, ο Γλύτης μεταφράζει Ιόρκα και πετυχαίνει να

διαδώσει την ποίησή του σ' ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ζα

μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως ο Γλύτης είναι ο μεταφραστής που κάνει

ευρύτερα γνωστό τον ποιητή Ιόρκα, ενώ ακριβώς την ίδια εποχή ο Ακάτσος

συστήνει στους Έλληνες τον δραματουργό Ιόρκα, παρά το γεγονός ότι έχουν

προηγηθεί σημαντικές μεταφράσεις μεμονωμένων ποιημάτων του Ιόρκα σε

διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά, όπως εκείνες των Λίκου Θαζαντζάκη,

[31]

Κήτσου Ξαπανικολάου, Λίκου Ακάτσου, Θλείτου Θύρου και Ράκη

ΐαρβιτσιώτη.

Γίναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ο Γλύτης επιλέγει να μεταφράσει

ποιήματα που ήταν συμβατά με τη δική του ιδιοσυγκρασία και θεματική.

Ρόσο ο Ιόρκα όσο και ο Γλύτης αποδοκιμάζουν τον συντηρητισμό και την

καταπίεση των αισθήσεων. Θαι οι δύο δίνουν έμφαση στην εικόνα καθώς

σχετίζεται με την ενασχόλησή τους και την αγάπη τους για τη ζωγραφική, τον

κινηματογράφο, τη μουσική, το θέατρο. Ε φύση κατακλύζει τα ποιήματά

τους: το Ώιγαίο και η Ώνδαλουσία γίνονται ο καμβάς πάνω στον οποίο οι δύο

ποιητές θα ξεδιπλώσουν το έργο τους. Ν Γλύτης υμνεί τον ζωοδότη κι

εξαγνιστή ήλιο, ο Ιόρκα τη μυστηριώδη σελήνη. Ν Γλύτης αντιστέκεται στην

εμμονή του Ιόρκα γύρω από τον θάνατο υμνώντας τη ζωή και την

ανάσταση.

Ξαρά τις επιμέρους διαφορές τους, ο Ιόρκα έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη

μεσογειακή ιδιοσυγκρασία του Γλύτη. Ρα νιάτα και η φρεσκάδα θέλγουν τον

ποιητή του Ώιγαίου που μεταφέρει στο έργο του σύμβολα, εικόνες, πρόσωπα-

ήρωες, λέξεις και ποιητικούς τρόπους από το έργο του Ησπανού ομοτέχνου

του. Γντονότερη μπορεί να θεωρηθεί η παρουσία του Ιόρκα στα ποιήματα

«Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Ώλβανίας» και

«Ρο Ώξιον εστί», όπου ο Ιόρκα δεν παύει να είναι ένα διαρκές σημείο

αναφοράς στην ελυτική ποίηση.

Γίναι λοιπόν γεγονός ότι τόσο ο Ιόρκα όσο και ο Γλύτης είναι εθνικοί

ποιητές μα ταυτόχρονα και παγκόσμιοι, που ύμνησαν τη χώρα τους αλλά

μίλησαν και στην οικουμενική γλώσσα της ποίησης.

Μελοποιημένα έργα του Λόρκα. Ν Κάνος Τατζιδάκις μελοποίησε τον

«Κατωμένο Αάμο» σε μετάφραση του Λίκου Ακάτσου. Ρο έργο

πρωτοπαρουσιάστηκε από το «Ζέατρο Ρέχνης» το 1948, σε σκηνοθεσία

Θάρολου Θουν, με τα τραγούδια «Ρώρα νυφούλα μου χρυσή»,

«Λανούρισμα», «Αύρνα, φτερωτή του μύλου», «Θουβάρι, κουβαράκι», «Ήταν

καμάρι της αυγής» που αποτελούν την έκφραση μιας πραγματικής

δημιουργικής αφομοίωσης του ελληνικού παραδοσιακού μέλους. Ώπό δω και

πέρα ξεκινά η σχέση του Ιόρκα και των τραγουδιών του με τους Έλληνες

συνθέτες.

Ε επόμενη «συνάντηση» του Ησπανού ποιητή με την ελληνική μουσική

γίνεται το 1967, χρονιά που ο Κίκης Ζεοδωράκης μελοποιεί το «Romancero

Gitano» («Ρσιγγάνικες Ξαραλογές») - είναι η τελευταία σύνθεσή του πριν τη

δικτατορία. Ρο έργο είχε ήδη μεταφράσει ο Νδυσσέας Γλύτης, ο οποίος

[32]

απέδωσε ελεύθερα επτά από τα ποιήματα για να γίνουν τραγούδια. Ρα

τραγούδια «Ρου ανέμου και της παινεμένης», «Ε καλόγρια η τσιγγάνα», «Ε

κυρά παντέρμη», «Ν Ώντόνιο Ρόρες Τερέδια στο δρόμο της Πεβίλιας», «Ν

θάνατος του Ώντόνιο Ρόρες Τερέδια», «Ρου πικραμένου», «Ταμός από

αγάπη» ερμηνεύει η Ώρλέτα. Ε επιβολή της δικτατορίας δεν επέτρεψε τη

δισκογράφισή τους, που στην Γλλάδα έγινε πολύ αργότερα, το 1975 με την

Καρία Σαραντούρη και το 1978, με την Ώρλέτα. Ρο έργο γνώρισε δύο ακόμη

ηχογραφήσεις στο εξωτερικό (1970, Ξαρίσι και 1971, Ιονδίνο) με

ερμηνεύτρια την Καρία Σαραντούρη - η δεύτερη πιο «κλασική», με τον

διεθνούς φήμης κιθαριστή Ρζον Αουίλιαμς να τη συνοδεύει στην κιθάρα.

Ώργότερα, το 1986, ο Κ. Ζεοδωράκης μελοποιεί το «Παντιάγκο» σε ποίηση

Ιόρκα (απόδοση Κιχάλη Κπουρμπούλη), που ηχογραφείται την ίδια

χρονιά, με ερμηνευτή τον Δωρζ Κουστακί, στο δίσκο «Ένας ποιητής στη Λέα

όρκη».

Κέσα στη σκοτεινιά της δικτατορίας, το 1969, ο Αιάννης Αλέζος καταθέτει την

πρώτη του προσέγγιση στην ποίηση του Ιόρκα, μελοποιώντας τους στίχους

που είχε αποδώσει στα ελληνικά ο Ιευτέρης Ξαπαδόπουλος. Ρο αποτέλεσμα

ένας εξαιρετικός δίσκος, με τίτλο «12 τραγούδια του Ιόρκα», που

περιλαμβάνει τραγούδια όπως «Ρο τραγούδι του καβαλάρη», «Ώπό έρωτα

πεθαίνουν τα κλαριά», «Θόρντοβα» κ.ά. ΐασικός ερμηνευτής ήταν ο Αιάννης

Ξουλόπουλος (συμμετείχε και η τραγουδίστρια Έλενα Θυρανά), ενώ η

εμπνευσμένη ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας είχαν τη σφραγίδα

του Λίκου Καμαγκάκη. Ρο 1974, ο Αιάννης Αλέζος μελοποιεί ένα ακόμη έργο

του Ιόρκα, το «Ώντόνιο Ρόρες Τερέδια», με ερμηνεύτρια την Καρία

Βημητριάδη («Ε μέρα γέρνει αργόπρεπα», «Ρα μαχαίρια» κ.ά.).

Ρο 1969 ο Πταύρος Μαρχάκος μελοποιεί το «Ζρήνος για τον Ηγνάθιο Πάντσεθ

Κεχίας». Ώπό τις ευτυχέστερες στιγμές της μελοποίησης του Ιόρκα στη χώρα

μας αποτελεί ο εξαιρετικός δίσκος «Ώχ έρωτα» του Τρήστου Ιεοντή, που

κυκλοφόρησε το 1974 - κι εδώ η απόδοση των ποιημάτων έγινε από τον

Ιευτέρη Ξαπαδόπουλο. Ώπό τους πιο γνωστούς και διαχρονικούς δίσκους

στη μουσική μας Ηστορία, είναι μια «συνάντηση» που αναβλύζει από το

λυρισμό, τόσο του Ησπανού ποιητή όσο και του Έλληνα συνθέτη. Ρα υπέροχα

τραγούδια - ανάμεσά τους τα διαλεχτά «Ξαραμύθι», «Ώβάσταχτο να σ'

αγαπώ», «Ιούζεται η αγάπη μου», «Κέρα γεμάτη θλίψη», «Ώχ έρωτα» κ.ά. -

σφραγίστηκαν από τις εκπληκτικές ερμηνείες του Κανώλη Κητσιά και της

Ράνιας Ρσανακλίδου. Ν Ιόρκα είναι ίσως ο πλέον μελοποιημένος ξένος

[33]

δημιουργός από Έλληνες συνθέτες με αποτέλεσμα η ποίησή του ν' απλωθεί

και ν' αγαπηθεί σε ακόμη πλατύτερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.

Μεταφράσεις ποιημάτων του Λόρκα. Ε δύναμη και το περιεχόμενο της

ποίησής του ενέπνευσαν Έλληνες δημιουργούς, που απέδωσαν το λόγο του

στην ελληνική γλώσσα με τέτοιο τρόπο που τον έκανε «δικό μας». Ώπό τα

μεταφρασμένα έργα του ξεχωρίζουν το Μοιρολόι για τον Ιγνάτιο Σάντσεθ

Μεχίας, το Divan del tamarit, το Romancero Gitano σε μετάφραση Νδυσσέα

Γλύτη, τα Τσιγγάνικα τραγούδια, Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη, Ζέατρο και ποίηση σε

μετάφραση Λίκου Ακάτσου.

Θέατρο

Ν Ιόρκα αγαπήθηκε εξ‟ ίσου και ως θεατρικός συγγραφέας. Θέρδισε την

καρδιά σημαντικών Γλλήνων σκηνοθετών και ηθοποιών που ανέβασαν στην

ελληνική θεατρική σκηνή πολλά έργα του. Ένα από τα θεατρικά του έργα που

ξεχωρίζει, γιατί παρόλη την παραξενιά του θεωρείται ένα αριστούργημα,

είναι Το σπίτι της Μπερνάρντα Αλμπα., στο οποίο η προσπάθεια του ποιητή να

παρουσιάσει μόνο γυναικεία πρόσωπα στο έργο του έδωσε ένα καταπληκτικό

αποτέλεσμα. Ρο έργο είναι ένας πρόσφορος τρόπος για να κατανοηθεί σε

βάθος η ισπανική πραγματικότητα.

Άλλα θεατρικά που αγαπήθηκαν, μεταφράστηκαν και παρουσιάστηκαν είναι

η Αέρμα, η θαυμαστή μπαλωματού, Βόνια Οοζίτα η γεροντοκόρη ή η γλώσσα

των λουλουδιών όλα σε μετάφραση του Ώλέξη Πολωμού, ο Κατωμένος γάμος,

ο Ξερλιμπλίν και η Κπελίσα, η Ξαραλογή του μισοΰπνου, ο Ζρήνος για τον

Ηγνάθιο Πάντσεθ Κεχίας, όλα σε μετάφραση Λίκου Ακάτσου, τα ματωμένα

στέφανα σε μετάφραση του Αιώργοςυ Πεβαστίκογλου, τα μάγια της

πεταλούδας, οι φασουλήδες του Θατσιπόρρα και τα δύο σε μετάφραση Ηουλία

Ηατρίδη

Μιρέλα Σσουκαλά – Μαρία Πασχαλινοπούλου – κόνδρα Νάντια

Λογοτεχνία

Μιχαήλ Θερβάντες. Σημισμένος Ησπανός συγγραφέας, που έγραψε θεατρικά

έργα και κυρίως κωμωδίες, διηγήματα και ποιήματα όπως Ααλάτεια,

Λουμαντεία και άλλα. Ρο κυριότερο όμως έργο του είναι ο Βον Θιχώτης που

είναι το αριστούργημα της Ησπανικής λογοτεχνίας. Ν Ζερβάντες πήρε μέρος

στην ναυμαχία της Λαυπάκτου και στους πολέμους που έγιναν στην ΐόρειο

Ώφρική, τον συνέλαβαν οι Κουσουλμάνοι και έμεινε πέντε χρόνια

αιχμάλωτος.

[34]

Ε παρουσία του Ζερβάντες στα γράμματα φέρνει στον νου τη ρήση του

Γλβετού φιλοσόφου Ξαράκελσου: «όποιος νομίζει ότι όλα τα φρούτα

ωριμάζουν γρήγορα, όπως οι φράουλες, δεν ξέρει τίποτα για τα σταφύλια».

Αιατί ο Ζερβάντες (όπως και ο δικός μας μεγάλος Λίκος Θαζαντζάκης), έδωσε

τα καλύτερα έργα του σε μεγάλη ηλικία.Ρο πρώτο μέρος του Βον Θιχώτη το

έγραψε στα 58, σε μια ηλικία που άλλοι συγγραφείς έχουν δώσει ό,τι

σημαντικό είχαν να προσφέρουν. παγκοσμίως γνωστός για το μυθιστόρημά

του, ενώ πάσχιζε σε όλη του τη ζωή να καθιερωθεί ως ποιητής και θεατρικός

συγγραφέας.

Ν Zimic στο έργο του “Ρο θέατρο του Ζερβάντες” σημειώνει: «χωρίς να

υποτιμάμε το καταλυτικό αποτέλεσμα που είχε η παρουσία του Ιόπε δε ΐέγα

στο θέατρο του ισπανικού Τρυσού Ώιώνα, πρέπει να θυμηθούμε ότι η

θεατρική επιτυχία των έργων του Ζερβάντες δεν ήταν ποτέ εξαιρετική, ούτε

πριν , ούτε μετά τον θρίαμβο της νέας δραματουργίας (του Ιόπε)». «Κε την

ανάγνωση αποκαλύπτονται τα δραματικά έργα του Ζερβάντες, σαν ένας

τολμηρός, επαναστατικός θεατρικός πειραματισμός, ο οποίος αποτελεί ένα

συναρπαστικό κεφάλαιο μελέτης, απαραίτητης για τη γνώση σε βάθος όχι

μόνο του Ζερβάντες, αλλά και του ισπανικού πολιτισμού τού Τρυσού Ώιώνα»

.Ε εμμονή του Ζερβάντες για τις οπτικές διαστάσεις του θεάτρου του, τη

σχολαστικότητα με την οποία συντάσσει τις σκηνοθετικές σημειώσεις, την

τελειομανία του για το βεστιάριο. Ν Ζερβάντες καλλιεργεί «ένα θέατρο

ολικό, που απαιτεί τη βοήθεια της μουσικής, του τραγουδιού, του χορού και

της φαντασίας», όπως υπογραμμίζει ο Francisco Nieva.

Δον Κιχώτης. Ρο σημαντικότερο έργο του Ζερβάντες, το οποίο έγραψε στα

1605 – 1615, αποτελεί σταθμό της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ρο έργο αυτό

καθρεφτίζει την κρίση, την ευαισθησία και τα υψηλά αναγεννησιακά

ιδανικά, σε σχέση με την απογοήτευση της εποχής του μπαρόκ. Ν ιππότης

ήρωας του έπρεπε, για να επιδιώξει τα ιδανικά της δικαιοσύνης και της

ευγένειας να χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και τους ανθρώπους .

Ένα από τα πιο πολυμεταφρασμένα έργα όλων των εποχών. μως το

πολύμορφο και πολυσήμαντο έργο του κυρίως στο θέατρο είναι άγνωστο

στην χώρα μας. Γπηρέασε σημαντικά την ισπανική λογοτεχνία και είναι από

τα πιο εμπνευσμένα έργα της νεότερης δυτικής λογοτεχνίας.

Αια τους μελετητές του έργου, ο ήρωας έμοιαζε πολύ στον συγγραφέα του, και

η αλήθεια είναι ότι και ο Ζερβάντες πέθανε ως άγνωστος πεινασμένος και

πεθαμένος, αν και στα τελευταία του ένας μαικήνας της εποχής, είχε

επιχειρήσει να τον διασώσει από την φτώχεια. Ε ιστορία του συγγραφέα

[35]

μοιάζει να συρρικνώνεται σε μια αράδα που υπάρχει μέσα στο έργο του. «όσο

υπάρχει ζωή, υπάρχει ελπίδα. ταν δεν υπάρχει ελπίδα, υπάρχει θάνατος».

Έχοντας καταξιωθεί σαν ένα έργο βαθύτατα ουμανιστικό και συνάμα

πολυδιαβασμένο, ο «Βον Θιχώτης» είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη της

παγκόσμιας λογοτεχνίας που καταπιάνεται με το θέμα της αυταπάτης

(προσωπικής ή συλλογικής) αλλά και της αιώνιας διαμάχης ανάμεσα στην

φαντασία και στην λογική. Ένα έργο αλληγορικό, αντισυμβατικό,

πολλαπλών προσεγγίσεων, που μας ταξιδεύει στην διάσταση του

ανθρωπισμού, της αρετής, της γενναιότητας, της υπερβατικής λύτρωσης, των

οραματισμών και των υψηλών φρονημάτων, αλλά και της αποτυχίας ως

ανθρώπινο χαρακτηριστικό και την ίδια την στιγμή μας μαθαίνει πως η ίδια

η αποτυχία αποτελεί ένα ουσιώδες συστατικό, ένα χρήσιμο εργαλείο για την

οικοδόμηση του μέλλοντος, τόσο του ατομικού όσο και γενικότερα αυτού που

μας περιβάλλει. Ένα έργο μεγαλειώδες, που ισορροπεί ανάμεσα στο τραγικό

και στο κωμικό και μας λέει πολλά για τις μέρες που διανύουμε σήμερα.

Νλόκληρο το έργο αποτελεί μια εικόνα για την ζωή και τα ήθη του λαού της

Ησπανίας σε μια περίοδο ιδιαίτερα λαμπρή για αυτήν. Ε περίοδος αυτή

καλύπτει χρονικά έναν περίπου αιώνα από το 1556 έως το 1665. Γίναι ο

χρυσούς αιώνας των Ησπανικών γραμμάτων. Πτα χρόνια αυτά η Ησπανία

βρέθηκε σε μια πολιτιστική έκρηξη που ίσως οφείλεται σε πολιτικές,

οικονομικές και θρησκευτικές νίκες. πάρχουν πολλά πανεπιστήμια που

επέτρεψαν την μόρφωση πλουσίων και φτωχών ανθρώπων. Κέσα σε αυτό το

κλίμα άρχισε να περιορίζεται η μεγάλη διάδοση που είχαν τα ιπποτικά

μυθιστορήματα με τις υπερβολές για τα κατορθώματα των ιπποτών. Έτσι,

όταν ο Ζερβάντες θα γράψει τον Βον Θιχώτη, όπου παρωδεί τις υπερβολές

των ιπποτικών μυθιστορημάτων, ο κόσμος είναι ώριμος να τον δεχτεί. Ν

παραλληλισμός με τους φαντασιόπληκτους και κενόδοξους ανθρώπους είναι

φανερός, αυτόν εξάλλου τον τύπο ανθρώπου αντιπροσώπευαν και οι

πλανόδιοι ιππότες. Ν Ζερβάντες σαρκάζει αυτά τα ανθρωπάκια που ζώντας

μακριά από τον πραγματικό αγώνα νομίζουν ότι κάτι είναι. Ξαράλληλα

θέλει να σατιρίσει και να καυτηριάσει την υστεροβουλία μερικών άλλων

ανθρώπων, κουτοπόνηρων, που κολλάνε δίπλα στους φαντασιόπληκτους με

την αβέβαιη ελπίδα κάποιου μελλοντικού κέρδους.

«Ν Ζερβάντες δεν γελοιοποίησε απλά το ιπποτικό μυθιστόρημα, το σκότωσε»,

λέει ο Άγγελος Σουριώτης στην Λέα Γστία. Θαι συνεχίζει «ιδεολόγος και

ρεαλιστής τίναξε πάνω από το μυθιστόρημα τον περίτεχνο ιδεαλισμό

(κληρονομιά του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος) και το βαλε στον

[36]

σωστό δρόμο. Ν ήρωάς του συμβολίζει την Ησπανία, που ακόμη δεν θέλει να

πιστέψει την πτώση της. Ξαρά την κωμική του μορφή, έργο στο βάθος

τραγικό, συμβολίζει τον πλούσιο σε αισθήματα άνθρωπο, που σε κάθε βήμα

προσκρούει στην πραγματικότητα, για να νικηθεί και να φανεί γελοίος. Ν

χαρακτηρισμός ταιριάζει και σε εκείνους που κάτω από το κύμα του

παράλογου ενθουσιασμού κάνουν επίδειξη θάρρους και γενναιότητας, σε

ώρα περιττή, φθάνοντας έτσι στο γελοίο.

Θυκλοφόρησε το 1605 και μεταφράστηκε σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του

κόσμου, διασκευάστηκε στον κινηματογράφο, έγινε παιδικές σειρές

κινουμένων σχεδίων και παγκόσμιο σύμβολο της τρέλας και του

ασυμβίβαστου ρομαντισμού. Γκφράσεις όπως «δονκιχωτισμός» ή «το κυνήγι

των ανεμόμυλων» αποδεικνύουν ότι ο Βον Θιχώτης ξεπέρασε κατά πολύ τα

όρια του λογοτεχνικού ήρωα και έγινε κομμάτι της ίδιας της γλώσσας. Έγινε

δηλαδή έννοια που οφείλει να εκφραστεί και κατά συνέπεια ενσωματώθηκε

στην καθημερινότητα διευρύνοντας το γλωσσικό πεδίο.

Βαρβάρα Σσότσου

Κινηματογράφος

Ών παρατηρήσει κανείς τη σημερινή κατάσταση δεν μπορεί παρά να

διαπιστώσει πως ο κινηματογραφικός χώρος κυριαρχείται από τον

αμερικάνικο κινηματογράφο που έχει επιβάλλει σε ολόκληρο τον κόσμο τη

δική του αισθητική, τα είδη και τους ήρωες του. Γίναι χαρακτηριστικό πως σε

αντίθεση με τον αμερικάνικο τόσο ο ελληνικός όσο και ο ισπανικός

κινηματογράφος δεν αγνοούν την εθνική και κοινωνική πραγματικότητα της

χώρας που αναφέρουν.

Ν ισπανικός κινηματογράφος δημιούργησε μερικές από τις πιο

συναρπαστικές ταινίες της παγκόσμιας παραγωγής. Ρα έργα των ισπανών

σκηνοθετών κατά βάση εικονογραφούν τη ζωή στο μεγαλύτερο κομμάτι της

Ηβηρικής Τερσονήσου, αποτυπώνοντας το πολύπλοκο μεσογειακό

συναίσθημα και εκφράζοντας με τον πλέον γλαφυρό τρόπο τους

προβληματισμούς και τα αδιέξοδα της κάθε εποχής. Ένα άλλο βασικό

χαρακτηριστικό των ισπανικών ταινιών είναι οι συμπτώσεις. Νι κεντρικοί

ήρωες έχουν κοινά που δε θα μπορούσαν εύκολα να σκεφτούν και που

κάνουν τον θεατή να ξαφνιάζεται και να συγκινείται όσο η ιστορία

ξετυλίγεται.

Νι ισπανικές ταινίες είναι κατά βάση συναισθηματικού και κοινωνικού

περιεχομένου, με εξαίρεση τις ταινίες του πολύ γνωστού στην Γλλάδα

[37]

σκηνοθέτη Pedro Almodobar, οι οποίες είναι κωμικοτραγικές. Έγραψε και

σκηνοθέτησε περίπου 30 ταινίες και χάρισε με τη δική του μεσογειακή

κουλτούρα ταινίες που σημάδεψαν τον κόσμο της έβδομης τέχνης. Πτις

περισσότερες από αυτές είχε και την ευθύνη της παραγωγής. Πτο σύμπαν του

Almodovar κυριαρχούν οι γυναίκες, οι οποίες πονάνε, υποφέρουν, είναι

εξαρτημένες από ουσίες ή από άντρες που δεν τους δίνουν σημασία,

μαλώνουν, κλαίνε, αλλά πάνω από όλα αγαπούν και στο τέλος της ταινίας

λυτρώνονται με κάποιο τρόπο. Ε αντρική παρουσία είναι περισσότερο

διακριτική, ενώ σε ορισμένες ταινίες, όπως οι Αμαρτωλές Καλόγριες ή το Όλα για

τη Μητέρα μου, η αντρική παρουσία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αια τον λόγο

αυτό ο Almodovar είχε τη δυνατότητα να συνεργαστεί στις ταινίες του με

σπουδαίες γυναίκες ηθοποιούς, όπως η Carmen Maura, η Marisa Paredes, η

Victoria Abril, η Cecilia Roth, η Penelope Cruz. πως ο ίδιος αναφέρει στην

οικογένεια και στη γειτονιά που μεγάλωσε κυριαρχούσε η γυναικεία

παρουσία και για αυτό "επιθυμώ με τις ταινίες μου να δείξω την

ευγνωμοσύνη και την αγάπη που αισθάνομαι για τη Αυναίκα".

Ν Almodovar κέρδισε το σκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας με την

ταινία Όλα για τη μητέρα μου (Todo sobre mi madre). Ξροηγουμένως είχε γυρίσει

ορισμένες υπέροχες ταινίες, όπως το Τacones Lejanos (Ψηλά Τακούνια) και το

αριστουργηματικό Carne Tremula (Καυτή Σάρκα), που την έχει χαρακτηρίσει ως

"την πιο πολιτική του ταινία". Ε τελευταία του ταινία, Hable con Ella (Μίλα

της), είναι ένα γνήσιο μελόδραμα που περιγράφει την ιστορία δυο γυναικών

που βρίσκονται σε κώμα και την προσπάθεια δύο ανδρών να τις κρατήσουν

στη ζωή με τη δύναμη του ανθρώπινου λόγου. Γξ ίσου σημαντικοί ισπανοί

δημιουργοί είναι οι Luis Buñuel Portolés, Carlos Saura, Iciar Bollain,

Fernando Trueba, Vicente Aranda, Imanol Uribe και Cuillermo del Toro.

Ν ελληνικός κινηματογράφος είναι από τα σημαντικότερα κομμάτια του

νεοελληνικού πολιτισμού, παρόλη τη μικρή ηλικία του και τα φτωχά μέσα της

ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής. Αέννησε αριστουργήματα της

κινηματογραφικής τέχνης και ανέδειξε σημαντικούς σκηνοθέτες,

σεναριογράφους, διευθυντές φωτογραφίας, συνθέτες και καταπληκτικούς

ηθοποιούς. Κερικοί εξαιρετικοί Έλληνες σκηνοθέτες, που βελτίωσαν

σημαντικά την ποιότητα της κινηματογραφικής μας παραγωγής, είναι οι Α.

Ρζαβέλλας, Λ. Θούνδουρος, Ξ. ΐούλγαρης, ΐ. Αεωργιάδης, Λτ. Βημόπουλος,

Ρ. Θανελλόπουλος, Θ. Σέρης, Θ. Ααβράς και άλλοι. Ν ελληνικός

κινηματογράφος μπορεί να διακριθεί ιστορικά σε τρεις περιόδους. Ρην

προπολεμική, που περιλαμβάνει τις πρώτες απόπειρες για τη δημιουργία

[38]

ντόπιας κινηματογραφικής παραγωγής, την μετακατοχική, που ξεκινάει στο

τέλος της κατοχής με την ταινία Χειροκροτήματα του Αιώργου Ρζαβέλλα και

τέλος την μεταπολιτευτική, που ξεκινάει με την απελευθέρωση των

καλλιτεχνικών δυνάμεων μετά την δικτατορία. Ώφετηρία αυτής της περιόδου

θεωρείται από πολλούς ιστορικούς του κινηματογράφου η αριστουργηματική

ταινία Θίασος του Ζόδωρου Ώγγελόπουλου.

Ν Ζόδωρος Ώγγελόπουλος (27 Ώπριλίου 1935 – 24 Ηανουαρίου 2012 υπήρξε

ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες με διεθνή προβολή και

σημαντικές διακρίσεις. Έγραφε ο ίδιος τα σενάρια των ταινιών του και

συνήθως είχε και την ευθύνη της παραγωγής. Ξέρα από τις νομικές του

σπουδές στην Ώθήνα και ένα πέρασμα από τη Πορβόνη, όπου πήρε μαθήματα

γαλλικής φιλολογίας και φιλμογραφίας από τον Δορζ Παντούλ και

εθνολογίας από τον Θλοντ Ιεβί- Πτρος, σπούδασε στην περίφημη σχολή

κινηματογράφου, IDHEC και έπειτα στο Musee de l'homme, όπου και

μυήθηκε στις τεχνικές του σινεμά-ντιρέκτ από τον εθνολόγο-σκηνοθέτη, Δαν

Οους. Πυνεργάστηκε με διεθνούς φήμης καλλιτέχνες, όπως ο Καρτσέλλο

Καστρογιάννι, η Δαν Κορώ, ο Αουίλλιαμ Λταφόε και ο Δαν Καρία ΐολοντέ

και έχει τιμηθεί με πάρα πολλά βραβεία στην Γλλάδα και το εξωτερικό για

την προσφορά του στον κινηματογράφο, με σπουδαιότερο βραβείο τον

Τρυσό Σοίνικα της καλύτερης ταινίας στο Σεστιβάλ των Θαννών το 1998 για

την ταινία Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα.

Ν Ώγγελόπουλος αναδύθηκε στο διεθνές κινηματογραφικό προσκήνιο με το

ιστορικοπολιτικό τρίπτυχο Μέρες του '36 (1972), Θίασος (1974) και

Κυνηγοί (1977), που αποτελεί μια σπουδή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Θυρίαρχα θέματα στο φιλμογραφία του είναι η μετανάστευση, η επιστροφή

στην πατρίδα και η ελληνική ιστορία του 20ου αιώνα, και περιλαμβάνει

ακόμη τις ταινίες: Η Σκόνη Του Χρόνου (2009), Το Λιβάδι που Δακρύζει (2004),

Μία αιωνιότητα και μια μέρα (1998), Lumiere et compagnie (1996-διεθνής

παραγωγή), Το Βλέμμα του Οδυσσέα (1995), Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού (1991),

Τοπίο στην Ομίχλη (1988), Ο Μελισσοκόμος (1986), Ταξίδι στα Κήθυρα (1984),

Αθήνα (1983), Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη (1983), Μεγαλέξανδρος (1980),

Αναπαράσταση (1970). Ν δημιουργός της εμβληματικής ταινίας ο Θίασος,

παραμένει ο σημαντικότερος κινηματογραφιστής, που ανέδειξε η χώρα μας κι

ένας από τους σπουδαιότερους του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Πημαντικές ταινίες έδωσε στον ελληνικό κινηματογράφο και ο Κιχάλης

Θακογιάννης (1921 – 2011), ο οποίος είχε αναμφισβήτητα ένα ξεχωριστό και

υποβλητικό προσωπικό στυλ. Πτις ταινίες του απηχούνται συμπυκνωμένα σε

[39]

μία πολύ προσωπική καλλιτεχνική αυτονομία, τα σημαντικότερα δείγματα

των τάσεων που σημειώνονται στην παγκόσμια κινηματογραφική τέχνη.

Πημαντικότερες από αυτές θεωρούνται η Στέλλα (Τρυσή Πφαίρα στο Σεστιβάλ

των Θαννών), ο Αλέξης Ζορμπάς (3 σκαρ), Θυριακάτικο ξύπνημα,

το Θορίτσι με τα μαύρα και η σύγχρονη μεταφορά στην οθόνη της Ηλέκτρας

(ποψήφια για Νσκαρ και 25 διεθνείς βραβεύσεις). Ε φήμη του στο εξωτερικό

ήταν πολύ μεγάλη σε σχέση με την Γλλάδα.

Ζωή Υουρτούνη

Ζωγραφική

Πάμπλο Πικάσο. Ν Ξάμπλο Οουίθ Ξικάσο (Pablo Ruiz Picaso) γεννήθηκε στις

25 Νκτωβρίου του 1881. Ήταν ένας από τους από τους ισπανούς

εκπροσώπους της τέχνης του 20ου αιώνα, συνιδρυτής μαζί με τον Δώρζ

Κπρακ του ρεύματος κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στη

διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης.

Γίναι γνωστός για τον δυναμισμό του ταλέντου του και την πρωτυπία των

εμπνεύσεών του. Πε ηλικία 15 χρονών μπήκε στην Ώκαδημία Θαλών Ρεχνών

της ΐαρκελώνης, όπου είχε προσληφθεί ο πατέρας του ως καθηγητής σχεδίου,

αποκαλύπτοντας τα πρώτα δείγματα του μεγάλου ταλέντου του. Ώπό το 1904,

εγκαταστάθηκε μόνιμα στην περιοχή της Κονμάρτης, στο Ξαρίσι, όπου οι

καλλιτεχνικοί κύκλοι δέχθηκαν τα καινούργια μυνήματα για την ανανέωση

της ζωγραφικής που έφερε ο Ξικάσο. Ρο 1936, όταν ξέσπασε ο Ησπανικός

εμφύλιος, τάχθηκε με το μέρος των Βημοκρατικών. Ξερίφημος πίνακας αυτής

της εποχής είναι η ''Ακερνίκα'' (ή Ακουέρνικα, με λατινική απόδοση στα

ελληνικά), που απεικονίζει τον βομβαρδισμό της πόλης της Ησπανίας

Ακερνίκα, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου από τους εθνικιστές του

Σράνκο, με αεροπλάνα που έθεσαν στην διάθεσή του, ο Τίτλερ και ο

Κουσολίνι, σκοτώνοντας μόνο αμάχους. Ώυτός ο μεγάλος καμβάς

περιγράφει την απανθρωπιά, την βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου.

Ε διαδικασία της ζωγραφικής του πίνακα αποτυπώθηκε σε μια σειρά

φωτογραφιών από τη διασημότερη ερωμένη του Ξικάσσο, την Dora Maar,

μια διακεκριμένη καλλιτέχνιδα. Ε Ακερνίκα έμεινε κρεμασμένη στο Κουσείο

Κοντέρνας Ρέχνης της Λέας όρκης για πολλά χρόνια και ο Ξικάσο είχε

δηλώσει πως δε θα επέστρεφε στην Ησπανία προτού αποκατασταθεί πλήρως η

δημοκρατία. Ρο 1981 η Ακερνίκα επιστράφηκε στην Ησπανία και εκτέθηκε

αρχικά στο ''Casón del Buen Retiro'' και κατόπιν στο Κουσείο ντελ Ξράδο. Ρο

1992 ο πίνακας μεταφέρθηκε στην οριστική του θέση στο Γθνικό Κουσείο

[40]

Ρέχνης ΐασίλισσας Ποφίας στη Καδρίτη, του οποίου έγινε το διασημότερο

και σπουδαιότερο έκθεμα.

Γίχε χαρακτήρα ανήσυχο και ερευνητική διάθεση και γι αυτό άλλαζε συνεχώς

ύφος, αναζητώντας πάντα καινούργιους εκφραστικούς τρόπους. Πε αυτό

οφείλεται και ο χωρισμός των έργων του σε διαφορετικές περιόδους όπως:

''Κπλε ή Ααλάζια περίοδος'' (1901-1904): οι πίνακες του Ξικάσο, αυτής της

περιόδου, χαρακτηρίζονται από το μπλε χρώμα ή αποχρώσεις του και

συμβολίζουν μία συναισθηματικά φορτισμένη περίοδο της ζωής του.

Κερικά από τα πιο γνωστά έργα του ανήκουν σε αυτή, απεικονίζοντας

ακροβάτες, αρλεκίνους, πόρνες, επαίτες και καλλιτέχνες. Ε μπλε περίοδος

περιλαμβάνει πίνακες που ολοκληρώθηκαν κυρίως στο Ξαρίσι αλλά είναι

περισσότερο επηρεασμένοι από την ισπανική ζωγραφική.

''Οοζ ή Οόδινη περίοδος'' (1905-1907): Πτους πίνακες αυτής της περιόδου,

κυριαρχούν τα κεραμικά χρώματα και οι γήινοι τόνοι, ενώ συχνά

χαρακτηρίζονται ως περισσότερο λυρικοί και εύθυμοι. Ζεωρείται η

περίοδος κατά την οποία ο Ξικάσο επηρεάστηκε περισσότερο από την

γαλλική ζωγραφική.

''Ώναλυτικός κυβισμός'' (1907-1912]): είναι η τεχνοτροπία που ανέπτυξε ο

ίδιος ο Ξικάσο μαζί με τον Δωρζ Κπρακ και ένας από τους δύο βασικούς

τομείς του ρεύματος του κυβισμού. Ν κυβισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα

της ζωγραφικής και της γλυπτικής που αναπτύχθηκε στην Γυρώπη στις

αρχές του 20ου αιώνα. Πτα έργα τέχνης των κυβιστών, τα αντικείμενα

χωρίζονται, αναλύονται και ανασυνθέτονται εκ νέου σε μία αφηρημένη

μορφή. Ώντί οι καλλιτέχνες να αποδίδουν τα αντικείμενα από μία οπτική

γωνία, τα διαιρούν σε πολλές απόψεις, βλέποντας έτσι ταυτόχρονα πολλες

διαφορετικές διαστάσεις ή όψεις των αντικειμένων. Πυχνά οι επιφάνειες

των όψεων, ή τα πλάνα τέμνονται σε γωνίες που δεν έχουν κάποιο

αναγνωρίσιμο βάθος. Αενικά είναι ένας πολύ δύσκολος τρόπος

ζωγραφικής και ίσως καμία φορά κουραστικός στο αμύητο μάτι.

Γντούτοις η κυβιστική τέχνη είναι η πιο εκφραστική. πως είπε και ο ίδιος

ο Ξικάσο: „δεν ζωγραφίζω τα αντικείμενα όπως τα βλέπω αλλά όπως τα

αισθάνομαι‟.

''Πυνθετικός κυβισμός'' (1912-1915): η περίοδος κατά την οποία ο Ξικάσο

και ο Κπρακ εξέλιξαν την κυβιστική οπτική, χρησιμοποιώντας την

τεχνική του κολάζ.

Νι επόμενες περίοδοι στο έργο του Ξικάσο περιλαμβάνουν μια στροφή του σε

περισσότερο κλασικές μορφές και ένα μεσογειακό πνεύμα (1916-1924), την

[41]

αλληλεπίδρασή του με το υπερρεαλιστικό κίνημα στα μέσα της δεκαετίας του

1920, την ενασχόλησή του με την γλυπτική (από τα τέλη της δεκαετίας του '20)

καθώς και το έργο που πραγματοποίησε μετά το ΐ' Ξαγκόσμιο πόλεμο.

Ών και ο Ξικάσο ήταν πρώτα απ' όλα ζωγράφος (στην πραγματικότητα

θεωρούσε ότι ένας καλλιτέχνης οφείλει να ζωγραφίζει για να μπορεί να

θεωρηθεί αληθινός καλλιτέχνης), εργάστηκε επίσης με μικρά κεραμικά και

χάλκινα γλυπτά, ενώ έγραψε ακόμη και ποιήματα. Ν ίδιος

αυτοπροσδιοριζόταν και ως ποιητής λέγοντας “Je suis aussi un poète”,

δηλαδή “είμαι κι εγώ ένας ποιητής”. Ζεωρείται πως μέσα από τα ποιήματά

του, ο Ξικάσο εξέφρασε πιο έντονα την σχέση του με τον υπερρεαλισμό.

Μεκίνησε τη συγγραφή τους το 1934 και συλλογές αυτών δημοσιεύτηκαν

αργότερα στα περιοδικά ''Cahiers d' Art'' (''Ρετράδια τέχνης'') και ''La Caceta

de Arte''.

Ν Ξικάσο ήταν εξαιρετικά ταλαντούχος ως ζωγράφος και ως σχεδιαστής,

ακόμη και για τα δεδομένα των μεγαλύτερων καλλιτεχνών του κόσμου.

Γργάστηκε εξίσου με ελαιογραφίες, υδατογραφίες, παστέλ, κάρβουνο, μολύβι

και μελάνι. Ώπέδωσε σύνθετες σκηνές ως απλές γεωμετρικές μορφές στα έργα

του Θυβισμού, αλλά δημιούργησε επίσης και μεγαλοπρεπή ρεαλιστικά

πορτραίτα. Ρα σκίτσα του με μελάνι και μολύβι φίλων του από την εποχή του

Θυβισμού και κατόπιν, εκτιμούνται για την υποτιμημένη οικειότητα τους, και

είναι παραδείγματα των δεξιοτήτων του. Ν Ξικάσσο κινήθηκε με ευκολία στις

τέχνες παρά την περιορισμένη ακαδημαϊκή του κατάρτιση (παρακολούθησε

μόνο ένα έτος στη βασιλική ακαδημία της Καδρίτης). Ρα ταλέντα του

αυξήθηκαν από μια αυστηρή αίσθηση καθήκοντος στην εργασία του, που

κράτησε μέχρι τα τελευταία έτη της μακρόχρονης ζωής του. Ξέθανε σε ηλικία

92 ετών το 1973 και τάφηκε δίπλα στην σύζυγο του Δακλίν στον κήπο του

κάστρου ΐωβενάργκ, που του ανήκε, στο χωριό ΐωβενάργκ της Ααλλίας.

Βιάφορα έργα ζωγραφικής του Ξικάσσο συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο

ακριβά έργα τέχνης στον κόσμο. Πτις 4 ΚαΎου 2004 ο πίνακας ''Garçon à la

pipe'' πωλήθηκε έναντι 104 εκατομμυρίων δολαρίων σε δημοπρασία του

οίκου Πόθμπι (Sotheby).

Γιατί ο Πικάσο αρέσει στους Έλληνες. πως είναι γνωστό ο κυβισμός είναι

μία από τις εκφραστικότερες μορφές τέχνης. Αια παράδειγμα παρατηρώντας

την “Ακουέρνικα”, αναγνωρίζουμε τις ίδιες στιγμές φρίκης που έζησε και η

Γλλάδα. Ώς δούμε λοιπόν την Ακουέρνικα.

[42]

Πε αυτόν τον πίνακα ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τρία χρώματα: μαύρο,

άσπρο, γκρι και τις αποχρώσεις αυτών. Ρο μαύρο χρησιμοποιείται για να

δείξει τη στεναχώρια, το γκρι χρησιμοποιείται για να δείξει τη θλίψη, ενώ το

άσπρο χρησιμοποιείται για να δείξει την ένταση και για να έρθει σε αντίθεση

με το μαύρο και δημιουργήσει „δράμα‟.

ΐλέπουμε παντού σκορπισμένα μέλη του σώματος τα οποία είναι γεμάτα

χαραγματιές και κοψίματα. Θάτω-κάτω στο κέντρο βλέπουμε ένα

κομματιασμένο χέρι το οποίο κρατάει ένα σπασμένο σπαθί. Ώυτό έρχεται σε

αντίθεση με τα άλλα κομματιασμένα χέρια τα οποία δεν κρατάνε κανένα

όπλο. Ξιθανόν ο Ξικάσο με αυτό να θέλει να μας δείξει ότι σε κάθε πόλεμο

υπάρχουν πάντα τα αθώα θύματα.

Πτα αριστερά βλέπουμε μια γυναίκα να κραυγάζει από φρίκη, στεναχώρια

και θλίψη ενώ κρατάει στα χέρια της το τρομακτικά άψυχο σώμα του μωρού

της. Ε ίδια έχει παραμορφωθεί από το θρήνο. Κε αυτό ο ζωγράφος θέλει να

μας πει ότι ο πόλεμος είναι ψυχρός και άσπλαχνος και ότι δεν λογαριάζει

τίποτα ούτε καν μία νεογέννητη ψυχή, το θαύμα της φύσης προκειμένου να

πετύχει τον σκοπό του, όποιος κι αν είναι αυτός.

Θάτω-δεξιά από τη γυναίκα βρίσκεται ένα κεφάλι. Ρο στόμα του είναι

ανοιχτό, σε ένα ουρλιαχτό αγωνίας και πόνου. Ώυτό όμως που μας τραβάει

την προσοχή είναι τα μάτια του. Γίναι παραμορφωμένα, παραποιημένα.

Ιένε όμως πως τα μάτια είναι καθρέφτης της ψυχής, άρα αυτό που προσπαθεί

να μας μεταφέρει ο Ξικάσο είναι ότι ο πόλεμος παραμορφώνει την ψυχή του

ανθρώπου.

Ξάνω και δεξιά από τη γυναίκα και το μωρό, βρίσκονται δύο ζώα: ένας

ταύρος και ένα άλογο. Ν Ξικάσο μας εξηγεί ότι ο ταύρος συμβολίζει τη

βαρβαρότητα και το σκοτάδι ενώ το άλογο συμβολίζει το λαό. ΐλέπουμε τον

ταύρο με κενό, απλανές, αδιάφορο βλέμμα, η μόνη φιγούρα που δεν εκφράζει

[43]

τον πόνο και την αγωνία. Ρο άλογο από την άλλη είναι η προσωπογραφία

του πόνου. Νι κόρες των ματιών του έχουν συσταλεί και αυτό δείχνει τον

απερίγραπτο φόβο του.

Πτο κέντρο βλέπουμε μία μορφή που κρατάει μία λάμπα. Ξροσπαθεί να

φωτίσει το μυαλό αυτών που προκάλεσαν τον πόλεμο. Ξροσπαθεί να τους

δείξει το φως της ζωής. Ξροσπαθεί να τους ανοίξει τα μάτια για να δουν όλο

το κακό που προκάλεσαν. Πτα αριστερά του πίνακα υπάρχει μία μορφή που

χάνεται στο σκοτάδι προσπαθώντας να φτάσει το μοναδικό σημείο που είναι

μία δίοδος από αυτό το μαρτύριο που περιγράφει ο πίνακας. Ένα παράθυρο.

Κε αυτόν τον πίνακα ο Ξικάσο κατάφερε να περιγράψει με έναν εξαιρετικό

και μοναδικό τρόπο όλες τις συνθήκες που κυριαρχούν στον πόλεμο. ταν οι

πολιτικοί τον κάλεσαν να απολογηθεί για το έργο αυτό τον ρώτησαν: “Εσείς

κάνατε αυτόν τον πίνακα;” και εκείνος απάντησε: “ Όχι κύριοι. Αυτόν τον

πίνακα τον κάνατε εσείς”.

Αενικά ο Ξικάσο είναι μία παγκόσμια προσωπικότητα η οποία έχει καταφέρει

να δημιουργήσει ένα από τα πιο σπουδαία καλλιτεχνικά ρεύματα. Βεν

χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις για να κατανοήσει κανείς την τέχνη του

γιατί μας μιλάει απευθείας στην ψυχή. Έχει καταφέρει να γίνει κλασικός

ζωγράφος και αυτό γιατί στα έργα απεικονίζει πάντα τους ανθρώπους ακόμα

κι αν αυτοί δεν είναι εκεί.

Βασίλης Πατινιώτης

[44]

El Greco 1541-1614

Η υναυλία των Αγγέλων

Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο ούτζου

«Ω διαβάηη, αςηόρ ο υπαίορ ηάθορ, ο θόλορ από ποπθςπίηη, απ΄ηο Σύμπαν κλέβει ηο πιο όμοπθο πινέλο,

αςηό πος έκαμε ηη ζυή να ζθύζει ζηο ξύλο και ζηο πανί…

Εδώ βρίζκεηαι ο Γκρέκο.

Η μελέηη ηος έδυζε ηα μςζηικά ηηρ Τέσνηρ,

η Τέσνη ηος αποκάλςτε ηα μςζηικά ηηρ θύζευρ,

η Ίπιρ ηος έδυζε ηο σάπιζμα ηυν σπυμάηυν,

ο Φοίβορ ηο δώπο ηος θυηόρ και ο Μοπθέαρ ηιρ ζκιέρ ηος.»

[45]

Μετά από 400 χρόνια…

Ώπό τη μια πλευρά, η Γλλάδα μας, τόσο ξεχωριστή κι αυθεντική, με τα

χιλιάδες νησιά, τα πελάγη και τα "ψηλά βουνά", κι από την άλλη Ησπανία, το

τέλος της Κεσογείου και οι δύο χερσόνησοι "δεμένες" με τα ταξίδια των

λαών..Θι ένας Έλληνας από την Θρήτη τον 16° αιώνα που ταξίδεψε στην

ΐενετία και πηγαίνοντας στο Λότο, έφτασε στο Ρολέδο, το κέντρο της

θρησκευτικής ζωής. Θι εκεί έμεινε.

Κετά από 400 χρόνια, ακολουθούμε την πορεία ζωής (1541-1614) και της

προσωπικότητας του Βομήνικου Ζεοτοκόπουλου που έμεινε ανεξίτηλη στο

χρόνο, μέσα από τα έργα του. Καθαίνουμε και για τη φίλη χώρα Ησπανία των

περασμένων και μοντέρνων χρόνων. Ώυτό είναι και η φιλοσοφία του

προγράμματος που με ενδιαφέρον και αγάπη τα παιδιά εργάστηκαν από τον

Λοέμβρη μήνα. Κέσα απ΄ αυτή την δουλειά οι μαθητές θα αντιληφθούν, το

πως δηλαδή το τοπίο εμπνέει τον άνθρωπο και τον καλλιτέχνη. Ξως δηλαδή η

γεωγραφική θέση της βυζαντινής μας Γλλάδας, ήταν το έναυσμα για το ταξίδι

και την δημιουργία, για να σφραγίσει τελικά ο El Greco με την

αυθεντικότητά του την παγκόσμια Ρέχνη.

[46]

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος 1541-1614

Σο Ξεκίνημα - Φάνδακας Κρήτης

O Βομήνικος Ζεοτοκόπουλος είναι από τους μεγαλύτερους ζωγράφους –

δημιουργούς του κόσμου, γεννήθηκε στην Θρήτη την εποχή της Γνετοκρατίας,

από μια οικογένεια που είχε έλθει από την Θωνσταντινούπολη.

Έλαβε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από δασκάλους της ακμαίας τότε

Θρητικής Θαλλιτεχνικής Πχολής από όπου και γνώρισε την βυζαντινή τέχνη

της εικονογραφίας. Ε Θρήτη τότε ακόμη εξακολουθούσε να βρίσκεται υπό

την επίδραση του χαμένου ΐυζαντίου.

Ν Βομήνικος Ζεοτοκόπουλος λοιπόν δημιούργησε τα πρώτα έργα του σε

ξύλο, ζωγραφίζοντας εικόνες και σεβόμενος τις αρχές της βυζαντινής Σέχνης

των εικόνων, δηλαδή:την απουσία βάθους, την αδιαφορία για τις φυσικές

αναλογίες, την μετωπική απεικόνιση των μορφών, την αυστηρότητα, την

επισημότητα και να μην αποδίδεται η τρίτη διάσταση.

ΐάσει αυτών των αρχών γαλουχήθηκε ο Γl Greco στα πρώτα του βήματα. Έτσι

προέβάλε την αιωνιότητα στις εικόνες του, σύμφωνα με τις χριστιανικές του

αντιλήψεις για την επίγεια και μετά θάνατον ζωή. Ώυτές οι αρχές καθόρισαν

τη μοναδικότητά του που άνθισε στο Ρολέδο. Ρα πρώτα έργα του Β.

Ζεοτοκόπουλου ήταν εικόνες, δηλαδή ζωγραφική με αυγοτέμπερα σε ξύλο.

Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία (1560)

Η Κοίμηση της Θεοτόκου των Χαριανών (1567) - ύρος

Όλια Κρόκου

[47]

Domenico Greco – Ιταλία

Ώκολουθώντας το ρεύμα της εποχής αφού η Ηταλική Ώναγέννηση

μεσουρανούσε και μαγνήτιζε κάθε καλλιτέχνη εκείνης της εποχής, ο

Βομήνικος Ζεοτοκόπουλος έφτασε στην πανέμορφη και ξεχωριστή Βενετία

όπου επί 4 χρόνια μαθήτευσε στον Σισιάνο, ηγέτη της ΐενετικής Πχολής και

επηρεάστηκε από τον εξ ίσου διάσημο Σιντορέττο, μεγάλο δημιουργό της

εποχής εκείνης.

Ώπό την παραμονή του στην Ιταλία, ο ζωγράφος άφησε κάποια στοιχεία της

εικονογραφίας του και τις φορητές εικόνες σε ξύλο και υιοθέτησε τη

ζωγραφική στο μουσαμά και το πνεύμα της εποχής, δηλαδή την πλούσια

σύνθεση ,τα λαμπρά χρώματα και στοιχεία του μανιερισμού που πρώτος

ανέδειξε ο Κιχ.Ώγγελος.

Κετά την ΐενετία ο Β. Ζεοτοκόπουλος πήγε στη Ρώμη. Γκει ο επιφανής

Ρζούλιο Θλόβιο σύστησε τον Γλ Ακρέκο στον Θαρδινάλιο Σαρνέζε , λέγοντας

ότι είναι « ένα σπάνια ταλέντο στη ζωγραφική». Ρότε ο El Greco φιλοτέχνησε

την προσωπογραφία του Θλόβιο που εκτίθεται σήμερα στην Λάπολη. Πτη

Οώμη, ο Έλληνας ζωγράφος συναγωνίστηκε καταξιωμένους της εποχής

καλλιτέχνες και είχε σκληρό ανταγωνισμό. Γίχε γνωρίσει καλά το έργο του

Κιχ. Ώγγέλου και επηρεάστηκε απ αυτόν αν και έκανε σκληρή κριτική για το

έργο του. «Η εκδίωξη των εμπόρων» είναι ένας πίνακας της εποχής στον

οποίο υπάρχουν τα πρόσωπα των Ρισιάνο, Κιχ. Ώγγέλου, Θλόβιο και

Οαφαήλ αποδίδοντας έτσι φόρο τιμής σε αυτούς και αναγνωρίζοντας την

αξία τους.

Σο Σρίπτυχο της Μοντένα

[48]

Ανήσια ωστόσο έργα στη πρώτη περίοδο της δημιουργίας του θεωρούνται:

Γνα Σρίπτυχο (Galleria Modena) που παριστάνει στη κύρια όψη τη «Πτέψη

του Τριστιανού ιππότη», τη «Ξροσκύνηση ποιμένων», «ΐάπτιση» και στην

πίσω όψη «Άποψη Πινά» τον «Γυαγγελισμό» και «Γπίπληξη Ώδάμ και Γύας».

Γπίσης θεωρείται η «Ξροσκύνηση των Κάγων» που βρίσκεται στο Κουσείο

Κπενάκη στην Ώθήνα όπως και «Ν Γυαγγελιστής Ιουκάς ζωγραφίζοντας την

Ξαναγία». Γργα της Ηταλικής περιόδου είναι: «Ε εκδίωξη των εμπόρων από

τον Λαό» (Νυάσινγκτον), ο «Γυαγγελισμός» (Ξράντο), «Ρο παιδί με το

κάρβουνο» (Λάπολη), «Ρζούλιο Θλόβιο» προσωπογραφία (Λάπολη), «Ε

Βευτέρα Ξαρουσία» (Κόναχο).

Σζούλιο Κλόβιο – 1570 Νάπολη

Σο παιδί με το κάρβουνο - Νάπολη

Πτην Ηταλία ήταν γνωστός ως Domenico Greco. Κετά θάνατον επεκράτησε το

Εl Greco ,αλλά πάντα υπέγραφε ελληνικά: «Βομήνικος Ζεοτοκόπουλος

εποίει… Θρης…δια χειρός…»

[49]

Ισπανία (Μαδρίτη 1575 – Σολέδο 1577)

Γγκαταλείποντας την Ηταλία, ο Γλ Ακρέκο με διαμορφωμένη πια την

προσωπικότητά του την καλλιτεχνική, θα αρχίσει την λαμπρή εποχή της

Ισπανικής Σέχνης. Πτην Ησπανία, κέντρο της Ώντιμεταρρύθμισης όπως

έχουμε μάθει, με την έντονη θρησκευτικότητα, το έργο του θα φτάσει σε

κορυφαία ύψη πνευματικής έξαρσης. Πτο Ρολέδο θα ανθίσει η καλλιτεχνική

του μεγαλοφυΎα που θα καταπλήξει τους πάντες. Ζα είναι ο Έλληνας που

προορίζεται να δοξάσει την Ρέχνη μιας άλλης χώρας.

Ώρχικά στη Καδρίτη εργάστηκε για τη διακόσμηση του ανακτόρου Γσκοριάλ.

Ν βασιλιάς Σίλιππος ΐ΄ του αναθέτει να

τελειώσει τη σύνθεση στο «Καρτύριο του Ώγ.

Καυρικίου». Βεν ικανοποίησε τον βασιλιά κι

έτσι από το 1577 εγκαταστάθηκε στην παλιά

αυτοκρατορική πρωτεύουσα, το Ρολέδο, όπου

κατοικούσαν μοναχοί και ιερείς. Γκεί έχει

πλέον το εργαστήριό του και δέχεται

παραγγελίες, γίνεται διάσημος, εργάζεται

μόνος του και στα τελευταία χρόνια του

συνεργάζεται με τον γιό του Τόρχε –Κανουέλ

που είχε το ταλέντο του πατέρα του. Ώπό τις

πρώτες παραγγελίες που έλαβε, ήταν για τα

ρετάμπλ, στον Καθεδρικό ναό (λατινικός

όρος retablorum), δηλαδή θρησκευτικές κατασκευές για τη λειτουργία, οι

οποίες περιλαμβάνουν ένα πίνακα τουλάχιστον και κοσμούν τον χώρο πίσω

από την Ώγία Ρράπεζα. Ώνέλαβε ο ίδιος το σχέδιο και τα διακοσμητικά

στοιχεία. Δωγράφισε την «Ώνάληψη της Ξαναγίας» και δεξιά και αριστερά

τον «Ώγ.Ηωάννη ΐαπτιστή» και «Ώγ. Ηωάννη Γυαγγελιστή», «Ώγ. ΐερνάρδο»

και «Ώγ.ΐενέδικτο». Άλλος σπουδαίος πίνακας του αυτή την περίοδο είναι «

Η Αγία Σριάδα» με στοιχεία Ρισιάνο και Κιχ. Ώγγέλου. «Ν Άγιος

Πεβαστιανός» το πρώτο γυμνό σε φυσικό μέγεθος, πιθανώς εμπνευσμένος από

το σύμπλεγμα του Ιαοκόοντα του ΐατικανού. Ε δεύτερη σπουδαία

παραγγελία του ήταν «Ο Διαμερισμός των ιματίων του Φριστού» το

περίφημο El Espolio, που βρίσκεται στον Θαθεδρικό ναό του Ρολέδο. Γπίσης

το 1586 ο ιερέας της ενορίας του Ώγ. Ζωμά του ανέθεσε να δημιουργήσει ένα

έργο με θέμα «Σην ταφή του Κόμητα Οργκάθ», ένα υπέροχο πίνακα που

αντανακλά την ωριμότητά του και την πνευματικότητά του, σύνθεση

μοναδική δια μέσου των αιώνων. Οικονομίδου Αναστασία

[50]

H Tέχνη του Ελ Γκρέκο

Ν Γλ Ακρέκο έζησε στην Γνετοκρατούμενη Θρήτη, αλλά βαθιά επηρεασμένη

στη ζωή της από το χαμένο ΐυζάντιο. λοι οι κριτικοί της Ρέχνης και οι

βυζαντινολόγοι μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι όλα όσα εκφράζει τόσο

πρωτότυπα, στο έργο του ο Γλ Ακρέκο, προέρχονται από τη μυστικιστική

καταβολή της καταγωγής του. Έτσι από την ελληνική ιδιοσυγκρασία του,

δόθηκε αυτή η μορφή ζωγραφικής που είναι λιτή, γαλήνια, γεμάτη

πνευματικότητα, σε ένα τόνο μετάνοιας και ασκητισμού, «μια οδύνη που

δεν μπορεί να φωνάξει για να λυτρωθεί από την έντασή της…».

Πτα πρώτα του έργα έχουμε αυτή την αφομοίωση της Βυζαντινής τέχνης και

στοιχεία από την Παλαιολόγεια ζωγραφική που αποδεικνύουν την

ωριμότητα του Ακρέκο πριν ακόμη πάει στη ΐενετία.

Πτην Ηταλία, κοντά στον Σισιάνο και το βενετσιάνικο περιβάλλον, άλλαξε τις

χρωματικές του αξίες. Ώπέκτησε ολοκληρωμένες γνώσεις τεχνικής, που σε

συνδυασμό με τον θρησκευτικό μυστικισμό, τον οδήγησαν να εκφραστεί

αντισυμβατικά και να αναδείξει την υλικότητα μιας Ρέχνης σε όραμα και

έκσταση. Πτο Ρρίπτυχο της Κοντένα, παρατηρεί κανείς τα πλούσια

βενετσιάνικα χρώματα. Ο Κορέτζο, ζωγράφος της Ώναγέννησης επηρέασε

βαθειά τον Ακρέκο. Ρο βλέπουμε στους μικρούς αγγέλους που ξεπροβάλλουν

μέσα από τις συνθέσεις του. Ρον Μιχαήλ Άγγελο τον θαυμάζει σαν

αρχιτέκτονα, σχεδιαστή και γλύπτη, αλλά όχι σαν ζωγράφο. Αι αυτό ακριβώς

είναι και επικριτικός για τη δουλειά του Κιχ. Ώγγέλου. Νι φιγούρες και τα

πρόσωπα στην Θαπέλλα Πιστίνα δίνουν βαρύτητα στις θρησκευτικές

θεματικές. Ώυτό ο Ζεοτοκόπουλος δεν το δέχεται. Ν ίδιος εξαϋλώνει τις

μορφές και τον χώρο, δίνει το πνευματώδες ,το αέρινο και το λυρισμό μέσα

στο χρώμα και τη σύνθεση. Ώπό τα πρώτα του έργα φαίνεται ότι θα ξέφευγε

από το απόλυτο παραδοσιακό ύφος.

Πτην Ησπανία ανοίγεται μπροστά του ένας άλλος κόσμος γεωγραφικός, αλλά

και πνευματικός, αφού ο καθολικισμός διαποτίζει τα πάντα. Γκεί ο

Ζεοτοκόπουλος προσαρμόζει τον ψυχισμό του. Ώυτό είναι το άλλο στοιχείο

που προσθέτει στην έμπνευση του:τη θέρμη και τον μυστικισμό της

ισπανικής ψυχής. Π΄αυτή την Σολεδική περίοδο μεταβάλλει την ζωγραφική

επιφάνεια σε ένα όραμα.. Ρο φως και το χρώμα έχουν χάσει τον περιγραφικό

τους χαρακτήρα και δονούν τις μορφές με ένα εσωτερικό πάθος που τις

παραμορφώνει. Ρο σκοτεινό και φωτεινό μας οδηγούν σε έντονες κινήσεις

μπαρόκ, καθώς συγκρούονται τα χρώματα.

[51]

Νπαδός της ΐενετικής Πχολής δημιουργώντας άλλοτε με βρεγμένα πανιά η

και δάχτυλα επάνω στο μουσαμά του. Νι ελαφρές πινελιές στους αγγέλους

και τα έντονα χρώματα που δημιουργούν όγκο και αέρα είναι καθαρά

μανιεριστικά στοιχεία. Ρα χρόνια που έζησε ήταν δύσκολα για τη δουλειά

του και επικίνδυνα θα λέγαμε διότι έχουμε τον Θαθολικισμό ενάντια στη

Κεταρρύθμιση. Θατά τον Ακρέκο η ζωγραφική είναι μια πολύ προσωπική

εργασία έμπνευσης. Ν Σρανσίκο Ξατσέκο, ζωγράφος και αυτός, έκπληκτος

άκουσε τον Ακρέκο να λέει ότι «είναι πιο δύσκολο να διαχειριστείς το

χρώμα παρά το σχέδιο..» Ξαρατηρεί ένας κριτικός: «μπορούμε να μαντέψουμε

ένα δάκρυ, που προτού γεννηθεί, στεγνώνει πάνω στο πυρωμένο βλέφαρο..». Νι

μορφές του Βομήνικου Ζεοτοκόπουλου, επιμήκεις σαν φλόγες που

ανεβαίνουν στον ουρανό, εκφράζουν την έξαρση ενός καλλιτέχνη, που

κατόρθωσε να μεταβάλλει την ύλη σε πνεύμα. Ο Νίκος Καζαντζάκης είπε

ότι «ο Γκρέκο αντιλαμβανόταν το σώμα σαν εμπόδιο αλλά συνάμα και το

μοναδικό μέσον για να εκφραστεί η ψυχή». Ήταν γνώστης των αρχαίων

ελληνικών γραμμάτων αλλά και μελετητής αρχιτεκτονικής. Έτσι έχουμε και

γλυπτά του καλλιτέχνη με έντονο μανιερισμό. Ε σύγχρονη σκέψη, μέσα από

τον μανιερισμό που προβάλλεται στο έργο του τόσο ιδιαίτερα, γοητεύεται

από την μυστηριώδη ψυχική του δύναμη. Αι αυτό θεωρείται ο πρόδρομος της

μοντέρνας νοοτροπίας. Ταρακτηριστική είναι η αντίφαση που παρατηρείται

στο Γλ Ακρέκο, δηλαδή έζησε μια ζωή αγέρωχη, πληθωρική, αισθησιακή, με

ένα έργο μυστικιστικό γεμάτο πνευματική έξαρση! Ν Νρτένσιο Ξαραβιθίνο

είναι καθηγητής ρητορικής και θεολόγος ,σωστά αντιλήφθηκε τη ζωή του

φίλου του, αφιερώνοντας το εξής σονέτο:

«Ζωή πήρε από την Κρήτη και χρωστήρες,

πιο ωραία πατρίδα βρήκε το Τολέδο,

απ όπου την αιωνιότητα ξεκινά να κατακτήσει με τον θάνατο»…

Ν Γλ Ακρέκο έζησε στο Ρολέδο 37 χρόνια, ζώντας μια έντονη και

δημιουργική ζωή. Βεν ξέχασε ποτέ την καταγωγή του. πέγραφε Γλληνικά

και στην υπογραφή του προσέθετε την λέξη «Θρής».

Λαμπίρη Βασιλική – Βλάσση Άννα-Γεωργία

[52]

Μανιερισμός

Ο Μανιερισμός είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε μεταξύ της

Ώναγέννησης και του Κπαρόκ. Γιδικότερα το χρονικό διάστημα 1520-1600. Ν

μανιερισμός εξετάζεται και συγχωνεύεται από τους ιστορικούς Ρέχνης την στην

τελευταία περίοδο της Ώναγέννησης, λόγω του μεταβατικού του χαρακτήρα. Ν όρος

σημαίνει «τρόπος» (manierus) ιταλικά maniere στα γαλλικά. Ρο βασικό αισθητικό

κριτήριο του μανιερισμού δεν λαμβάνεται από τη φύση, αλλά από μια

υποκειμενική, εσωτερική ιδέα μιας καλλιτεχνικής εικόνας που γεννιέται μέσα στην

ίδια την ψυχή του καλλιτέχνη. Ο Μιχαήλ Άγγελος είναι ο ιδρυτής του style. Πτα

τελευταία έργα του βλέπουμε χαρακτηριστικά που έρχονται σε αντίθεση με τις

φυσικές αναλογίες, την γαλήνη και την ηρεμία, το μέτρο και τον εξευγενισμό της

μορφής , δηλαδή τα χαρακτηριστικά της Ώναγέννησης. Ώντιπροσωπευτικοί

καλλιτέχνες του μανιερισμού είναι οι Ηταλοί Ριντορέττο, Ξαρμιτζιανίνο, Ξοντόρμο,

οι γλύπτες Ρσελίνι και Κπολόνκα. Ν μόνος Έλληνας υπήρξε ο Βομήνικος

Ζεοτοκόπουλος, το έργο του οποίου προσπαθούμε να προσεγγίσουμε στη θεματική

του προγράμματός μας.

Ν Γλ Ακρέκο (1541-1614) ξεκίνησε από το Τάνδακα της Θρήτης, ταξίδεψε στην Οώμη

και ΐενετία, όπου διδάχτηκε από τον Ρισιάνο και το υπόλοιπο της ζωής του έμεινε

στο Ρολέδο της Ησπανίας. Έζησε την Τρυσή περίοδο της Ησπανικής Ρέχνης τον 16ο

αιώνα. Γκεί μεγαλούργησε.

Ο μανιερισμός ταράζει τη γαληνεμένη σύνθεση, εισάγει τη βίαιη κίνηση, την

επιμήκυνση των μορφών, την έκφραση ανησυχίας στις χειρονομίες και τα πρόσωπα,

τις στάσεις σώματος θεατρικές. Θάποιες φορές το θέμα τοποθετείται σε δεύτερο

πλάνο η κάπου αλλού. Ρο χρώμα και το φώς γίνονται πιο έντονα και αυθεντικά.

Ο μανιερισμός του Γκρέκο. Πτις συνθέσεις του Ακρέκο είναι εμφανή τα

χαρακτηριστικά του μανιερισμού, δηλαδή η επιμήκυνση σώματος και προσώπου,

ο τονισμός των μυώνων στα αντρικά γυμνά, η στάση contraposto,η έκφραση

έντασης. λα αυτά όμως, δεν είναι επιτηδευμένα και ωραιοποιημένα, γιαυτό και

το έργο του είναι ιδιαίτερο.

Ν Ακρέκο μέσα από τα έργα του αποπνέει προπαντός την πνευματικότητα και το

συναίσθημα. Ώυτά είναι στοιχεία με τα οποία γαλουχήθηκε αφού, σαν Έλληνας,

έμαθε να ζωγραφίζει επάνω στους αυστηρούς κανόνες της βυζαντινής Σέχνης των

εικόνων της Θρητικής σχολής. Ρο θρησκευτικό συναίσθημα είναι φορτισμένο με

ανθρώπινη θαλπωρή. Κέσα από την τέχνη του ο Έλληνας ζωγράφος ποτέ δεν έδινε

την ανθρώπινη υπόσταση αλλά την πνευματικότητα των μορφών. Ρο χρώμα παίζει

σπουδαίο ρόλο στα έργα του. Τρησιμοποιεί ιδιόρρυθμα το φώς, συνθέτει υπέροχες

αντιθέσεις φωτός και σκιάς. Νι καταβολές των βυζαντινών του στοιχείων και η

βαθιά θρησκευόμενη προσωπικότητά του, μέσα από τον μανιερισμό, τον έκαναν

πρόδρομο της σύγχρονης Σέχνης τριακόσια χρόνια πριν την ύπαρξή της!

Βλάσση Άννα-Γεωργία, Αναγνωστοπούλου Μαρία

[53]

Διωγμός των Εμπόρων από τον Ναό

Ώυτοί οι τρεις πίνακες του Γλ Ακρέκο έχουν την ίδια δομή αλλά πολλές

διαφορές που δείχνουν την εξέλιξη του ζωγράφου!

Ν πρώτος πίνακας της

Βενετίας, 1570 είναι ένα

πρώιμο έργο εμπνευσμένο από

την ιταλική Αναγέννηση και

την λεπτομέρεια. Ν Τριστός

απεικονίζεται στον Λαό ενώ

καταφέρνει τα χτυπήματα με

το φραγγέλιο. Νι έμποροι

μαζεύουν τα πράγματα και

τρέπονται σε φυγή, πίσω από

τον Τριστό οι μαθητές

σχολιάζουν την πράξη.

Ώυτήν την εποχή ο Ακρέκο αρχίζει και μπαίνει στους κανόνες της

Ώναγέννησης. Έχει προοπτική, κολόνες τετράγωνες με κορινθιακά

κιονόκρανα, αγάλματα και ο ουρανός στο βάθος γαλάζιος και πάντα με

σύννεφα.

Ν δεύτερος πίνακας της

Ρώμης ζωγραφισμένος

μεταξύ 1571-1576 δείχνει

εξελιγμένος. Νλα

απλοποιούνται: Νι κολόνες

γίνονται κυλινδρικές, τα

αγάλματα εξαφανίζονται,

το καλάθι του εμπόρου σε

πρώτο πλάνο γίνεται μια

μαύρη τρύπα, ο ουρανός

γίνεται βαρύς, σταθερός. Ρα

υφάσματα και οι πτυχώσεις

γίνονται λιγότερο ακαδημαϊκά, πιο ζωντανά και με αντίθεση το ένα ως προς

το άλλο . Νι σιλουέτες κερδίζουν ελαφρότητα τα πρόσωπα σοβαρά και

χάνουν το μαύρισμά τους και ζωγραφίζονται με το απαλό μπλέ ξεχωρίζουν

οι φυσιογνωμίες του Ρισιάνο, Κιχαήλ- Ώγγέλου, του Ρζούλιο Θλόβιο και του

Οαφαήλ.

[54]

Ν τρίτος πίνακας του Σολέδο (1600) είναι της ωριμότητας του Ακρέκο,

απαλλαγμένο από την Ηταλική επιρροή, έχει το καθαρό ιδιαίτερο style του,

αυτό που δημιούργησε στην Ησπανία. Ρα διακοσμητικά στοιχεία

απλοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο και εξαλείφθηκαν, για να γίνει το

σύνολο της σύνθεσης πιο ευανάγνωστο.

Νι ώχρες της διακόσμησης και το μπλε του ουρανού έγιναν γκριζο-μπλέ στο

οποίο ξεχωρίζουν τα χρωματιστά πρόσωπα της σκηνής. Ξιο λίγα τα άτομα,

αποτελούν μια μάζα ενωμένη, ένα σύνολο όμως ατόμων όπου το καθένα έχει

κάποια χειρονομία μια ισχυρή έκφραση συχνά τραγική. Ρα σώματά τους

επιμηκύνονται, για να γίνουν θεατρικές φλόγες μέσα σε μια αέναη κίνηση,

είναι ανάλαφρα. Ν Τριστός διακρίνεται απ‟ όλους. Ν μόνος που φοράει

κόκκινο ενώ οι έμποροι έχουν τις πράσινες κίτρινες και λευκές αποχρώσεις.

ΐλέπουμε ότι το βάθος πεδίου δεν υπάρχει πιά και ο Ηησούς διατηρεί την

κίνηση αλλά όχι τις αναλογίες, δείγμα σαφές μανιεριστικό.

Κανακάρη Ματίνα

[55]

Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Φριστού

EL ESPOLIO (1577-1579) – Καθεδρικός Ναός Σολέδο Ν πίνακας EL ESPOLIO ήταν η πρώτη παραγγελία του Ακρέκο στο Ρολέδο. Ρον

ζωγράφισε για τον Θαθεδρικό ναό του

Ρολέδο και βρίσκεται στο σκευοφυλάκιο.

Πτον αριστουργηματικό αυτόν πίνακα,

έχουμε ένα «συμπυκνωτικό λειτουργικό

τρόπο» παράστασης της σκηνής. Ν θεατής

μετέχει στο γεγονός που λαμβάνει χώρα.

Ν Τριστός στο μέσον, τη στιγμή που το

έξαλλο πλήθος του παίρνει, του

διαμερίζει τα ιμάτια. Ρο πρόσωπό του

έχει μια ευγενική θλίψη, κοιτάει ψηλά με

γαλήνιο βλέμμα.

Σοράει τον κόκκινο χιτώνα στον οποίο οι

στρατιώτες έβαλαν κλήρο.«..Ενέπαιξαν,

εξέδωσαν αυτόν την χλαμύδαν την πορφυρήν

και απήγαγον ως το σταυρώσαι αυτόν»

(Ματθ.κζ27,31 – Μαρκ.ιέ20). Ν Τριστός

ξεχωρίζει με το έντονο κόκκινο, που

συμβολίζει στον Ακρέκο την πλήρη

εκφραστική δύναμη της Ρέχνης του.

Ν όχλος χυδαίος, δημιουργεί μια

αναστάτωση, και οι δύο κακούργοι σε

πρώτο πλάνο. Ν ένας με πράσινο με

σχοινί, και ο άλλος σκυφτός τρυπάει το

ξύλο της Πταύρωσης. Ε άσχημη στιγμή δημιουργεί οδύνη στα πρόσωπά τους. Πτον

σκυφτό άνδρα ο Ακρέκο δείχνει τον βαθύ πόνο στην ιδέα της Πταύρωσης, είναι

μυώδης και θυμίζει τον Κιχαήλ Άγγελο στην τεχνοτροπία.

Ώριστερά στον πίνακα οι τρείς Καρίες. Ε Ζεοτόκος, η μητέρα του Δεβεδαίου και η

Καγδαληνή. Ε Θαινή Βιαθήκη γράφει «Αι γυναίκες, αι μακρόθεν θεωρούσαι..»

(Μαρκ.ιέ40), ο Ακρέκο όμως τοποθέτησε σε πρώτο πλάνο τις φιγούρες κι έτσι οι

επίτροποι της Γκκλησίας δεν πλήρωναν το συμφωνηθέν τίμημα. Έτσι ο ζωγράφος

κατέφυγε στα δικαστήρια, όπου και δικαιώθηκε.

Ρο Γl Espolio είναι ένα έργο με ανώτερο style. Ν πίνακας εξαίρεται για το βαθύ

πορφυρό χρώμα. Βεσπόζει και επιβάλλεται. ,τι υπάρχει στο Γυαγγέλιο, ο Ακρέκο

το δραματοποιεί στο Γλ Γσπόλιο.

Λαμπίρη Βασιλική

[56]

Ο Άγιος Πέτρος (1610-1613)

Μοναστήρι αν Λορέντζο Εσκοριάλ

Λάδι σε καμβά

“Le Greco etait passe‟ maitre dans l‟art

de depeindre l’ interiorite’ spirituelle

de l‟individu. Ce tableau saisissant

montre Saint Pierre plonge‟ dans une

profonde contemplation spirituelle. Ses

vetements flottent autour de lui comme

s‟il etait en apesanteur. Le ciel suggere

que sa presence est davantage dans le

royaume ce‟leste que sur terre, a la

quelle il est seulement legerement relie‟

par les pieds.”

Μετάφραση

“Ν Γl Ακρέκο θεωρείται μοναδικός

δάσκαλος στην Ρέχνη, στο να

αναδεικνύει την εσωτερική

πνευματικότητα του ατόμου. Ώυτός ο

δυναμικός πίνακας δείχνει τον Άγιο

Ξέτρο βυθισμένο σε ένα βαθύ,

πνευματικό διαλογισμό. Ρα ρούχα του

φουσκώνουν γύρω του σαν να είναι

άυλος. Ν ουρανός υποδηλώνει ότι η παρουσία του είναι περισσότερο στο

ουράνιο στερέωμα, παρά στη γη, στην οποία ακουμπάει ανάλαφρα με τα

πόδια.”

Πε αυτόν τον πίνακα είναι εμφανές το μοναδικό στυλ του Ακρέκο. Ροποθετεί

τον ορίζοντα σε χαμηλό σημείο και έτσι οι μορφές, δυσανάλογες αλλά

πνευματώδεις, αναδεικνύουν την ανωτερότητά τους. Γπίσης το φως είναι

μεταφυσικό.

αμοΐλης Ιάσων

[57]

Σα δάκρυα του Αγίου Πέτρου

Ν πίνακας βρίσκεται στο σπίτι – Κουσείο

του Γλ Ακρέκο στο Ρολέδο. Ν Άγιος

Ξέτρος είναι δακρυσμένος διότι παρόλη

την αφοσίωσή του και την αγάπη του,

απαρνήθηκε τον Θύριο. Γνώ ο Τριστός

περνά τα Ξάθη, ο Ξέτρος μετανοών,

στρέφει το βλέμμα στον ουρανό για να

ικετεύσει, για τη θεία συγχώρεση. Ε

μορφή του δείχνει αγιότητα, πάντα

κρατώντας τα κλειδιά του Ξαραδείσου!

πέροχη και μυστηριακή η αντίθεση των

χρωμάτων.

Ν Γλ Ακρέκο ζούσε την εποχή της

Ώντιμεταρρύθμισης στην «βαθιά καθολική» Ησπανία. Ρο θέμα αυτό της

μετάνοιας θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος προσέγγισης των πιστών.

Σαίνεται έντονα η πνευματικότητα του καλλιτέχνη, τα υγρά μάτια τόσο

χαρακτηριστικά στο έργο, δείχνουν την ανθρώπινη μετάνοια. Ν Ώπόστολος

Ξέτρος την ίδια στιγμή είναι άγιος αλλά και θνητός διότι διέπραξε ένα

αμάρτημα.

Ν Άγιος Ξέτρος είναι ένα αγαπημένο θέμα του Γλ Ακρέκο το οποίο συνέθεσε

11 φορές. Ένας από τους πίνακες αυτούς, είναι στην Γθνική Ξινακοθήκη της

Ώθήνας.

Οικονομίδου Αναστασία

[58]

Η Αγία Σριάς (La Trinite)

Γίναι το πρώτο έργο που ζωγράφισε ο Ακρέκο στο Ρολέδο, το 1577. Ε

αναπαράσταση αυτή του κεντρικού Τριστιανικού δόγματος προοριζόταν να

καταλάβει το επάνω μέρος του retable στο ιερό της εκκλησίας του Santo

Domingo el Antiguo στο Ρολέδο με άλλους πίνακες και υπέροχη

αρχιτεκτονική διακοσμημένο με κολόνες και μετόπες.

Ε «σύνθεση» υιοθετήθηκε από γκραβούρα του Λτύρερ και η στάση του

Τριστού «τριγωνική» όπως την απέδωσε ο Κιχαήλ Ώγγελος στην Ξιετά.

Πτα σύννεφα, που φαίνεται να σηκώνονται και να φουσκώνουν,

διαδραματίζεται έντονα η σκηνή. Ο Θεός, ζωγραφισμένος ως ένας ευσεβής

γέρος με μακριά ασημένια γενιά που κρατάει μπροστά με τα χέρια του το

σώμα του νεκρού Τριστού. Γίναι ντυμένος στα λευκά όπως ο πάπας, με

επανωφόρι μπλέ και χρυσαφί και μία τιάρα. Νι άγγελοι, σεραφείμ κάνουν

κύκλο γύρω του. Ο Φριστός είναι ζωγραφισμένος σε στάση καθόδου από τον

Πταυρό με τα σημάδια στο νεκρό σώμα του. Ένα περιστέρι, τοποθετημένο στο

βάθος παραδοσιακά αντιπροσωπεύει το Άγιο Πνεύμα πετάει από πάνω.

Σο φώς προέρχεται από το σώμα του Τριστού, τον Ζεό και το περιστέρι. Πτον

πίνακα αυτόν φαίνεται η στενή σχέση του Ακρέκο με τον Ρισιάνο και τον

Ριντορέτο στις έντονες αντιθέσεις και από τα απαλά σώματα με τις χορευτικές

κινήσεις όπως του αγγέλου που εικονίζεται με τα νώτα.

Ρο έργο διακρίνεται ιδιαίτερα εκτός από τη σύνθεσή του και για τα έντονα

χρώματά του. Ν συνδυασμός των χρωμάτων στους μανδύες είναι μοναδικός

και τονίζει την ένταση και το φώς του πίνακα. Ρο έντονο κίτρινο που χρυσίζει,

αντιπροσωπεύει κάτι πάνω από τον ουρανό το οποίο έχει δημιουργήσει ο

Τριστός με τον ερχομό του στη γή.

Σο 1611, ο Υρανσίσκο Pacheco, θεωρητικός Ρέχνης ζωγράφος και θεολόγος,

επισκέφτηκε τον Γκρέκο στο ατελιέ του, όπου ο ζωγράφος του έδειξε τα

προπλάσματα (γλυπτά)των αγγέλων από κερί ,που χρησίμευαν για τη

σύνθεση του πίνακα. Ρον ρώτησε λοιπόν «τι είναι πιο δύσκολο, να

ζωγραφίζεις ή να σχεδιάζεις;»και ο Ακρέκο απάντησε «να χρησιμοποιείς το

χρώμα».

πακουρή Νεφέλη

[59]

[60]

Προσωπογραφίες Ο Ελ Γκρέκο υπήρξε ένας από τους πιο δυνατούς προσωπογράφους όλων των

εποχών. Ρα μοντέλα του είναι αγαπημένοι του άνθρωποι, αντανακλούν τη φιλία

του και τον σεβασμό του. Ώυτόν τον είχε κερδίσει και από την αυστηρή κοινωνία

του Ρολέδο, μέσα από τον χαρακτήρα του και την δουλειά του. Ε σύντροφός του, η

Τερόνιμα δε λας Θουέβας τον παγιώνει στην αριστοκρατία της Ησπανίας, ο γιός του

Τόρχε-Κανουέλ που υπήρξε μέτριος ζωγράφος αλλά πολύ καλός αρχιτέκτονας.

Δωγραφίζοντας όλα αυτά τα πρόσωπα, είναι προφανές οτι για να αποδώσει τα

χαρακτηριστικά του μοντέλου, διεισδύει στον χαρακτήρα των ατόμων. Πτην

απόδοση της Ξαναγίας βλέπουμε τις τάσεις του μεγάλου ζωγράφου. Ρην ζωγραφίζει

με καλυμμένο το κεφάλι και εύμορφα, ήρεμα χαρακτηριστικά, αλλά και με

μοντέρνα κόμμωση σε ξανθό χρώμα!

1612 Λεπτομέρειες προσκήνυσης ποιμένων 1603

Ε Θυρία με την ερμίνα ανήκει στην Ρολεδική περίοδο. Ραυτίζεται από τους

περισσότερους με την Τερόνιμα δε λας Θουέβας. Έργο εκπληκτικό, με διάφανη

απόδοση των χαρακτηριστικών. Γίναι μία όμορφη κυρία και οι κλασσικές

ζωγραφικές αξίες με τις οποίες έχει αποδοθεί, φανερώνει ένα έργο αγάπης.

Η κυρία με την ερμίνα, 1577, Μουσείο Γλασκώβης

[61]

Ώυτή η προσωπογραφία έχει έκφραση επιθετική και

αυστηρή. Ε σύνθεση έχει εκπληκτικές διαβαθμίσεις του

πορφυρού. Ανώριζε τον Ακρέκο, υπήρξε Ηεροεξεταστής,

καρδινάλιος και αργότερα επίσκοπος της Πεβίλλης.

Γίναι ένα από τα καλύτερα έργα του Ακρέκο.

Καρδινάλιος Νίνιο δε Γκεβάρα 1596-1600 ( Μητροπολιτικό Μουσείο - Ν.Τόρκη)

Γλύπτης Σο πορτραίτο ενός Αριστοκράτη

Λεπτομέρεια Σαφής του κόμητος του Οργκάθ (1586)

[62]

Σαφή του Κόμητος του Οργκάθ (1586-88)

Ξρόκειται για έναν αριστουργηματικό πίνακα που εκφράζει την ωριμότητα του

Ζεοτοκόπουλου.

Ρο 1312 πέθανε ο ευλαβικός Βον Ακονζάλο Οουίθ – κόμης του Νργκάθ – και

σύμφωνα με το θρύλο τη στιγμή της ταφής του εμφανίστηκαν ως εκ θαύματος ο

Άγιος Πτέφανος και ο Άγιος Ώυγουστίνος και μετέφεραν το πτώμα του στον τάφο.

Ώυτόν τον πίνακα παρήγγειλε ο επίτροπος της εκκλησίας του Ώγ. Ζωμά και ο

δήμαρχος. Ν Ακρέκο έχοντας ως ανάμνηση βυζαντινές αγιογραφίες, όπου οι

Ώπόστολοι κρατάνε οριζόντιο το σώμα της Ξαναγίας, επιλέγει και ο ίδιος στο έργο

του να απεικονίσει τους προαναφερθέντες Ώγίους να σηκώνουν το νεκρό σώμα του

κόμητος για να το βάλουν στον τάφο, ενώ γύρω στέκουν πλήθος οι Ησπανοί ευγενείς.

Ν πίνακας χωρίζεται σε δύο επίπεδα. το κάτω μέρος ο Ακρέκο τοποθέτησε στη

σειρά με τους παραγγελιοδόχους, τις λαικές και εκκλησιαστικές προσωπικότητες του

Ρολέδο, με μαύρα ενδύματα. λες οι μορφές είναι άριστες προσωπογραφίες.

Γικονίζεται η στιγμή που οι δύο άγιοι ανασηκώνουν τον νεκρό κόμη, στο θώρακα

του οποίου, στην πανοπλία του, αντανακλάται το πρόσωπο του Ώγίου Πτεφάνου,

δείγμα αυστηρού ρεαλισμού. Ρο έβδομο πρόσωπο από αριστερά, είναι ο ίδιος ο

Ζεοτοκόπουλος. ΐλέπουμε ακόμα ένα μικρό παιδί ντυμένο με πριγκιπική

ενδυμασία και ένα πυρσό στο δεξί του χέρι, να δείχνει το σώμα του κόμη. Γίναι ο

Αιώργης-Κανώλης, ο γιος του Γλ Ακρέκο. Γίναι οι μόνες μορφές που μας κοιτάνε,

αδιαφορώντας για το τι συμβαίνει γύρω τους. Ώπό την μέση του κρέμεται ένα

άσπρο μαντήλι στο οποίο υπάρχει η υπογραφή του καλλιτέχνη αλλά με τη

χρονολογία γέννησης του γιού, 1576. Θάτω από τον Ζεοτοκόπουλο εντοπίζουμε τον

Άγιο Πτέφανο, στο χιτώνα του οποίου είναι κεντημένη η σκηνή του μαρτυρίου του.

Γμπρός από τον ιερέα που κοιτάει στα ουράνια, βρίσκεται σε προφίλ ο Ώντόνιο

Θοβαρούμπιας, προσωπικός φίλος του ζωγράφου από τότε που μπήκε στον κύκλο

των διανοουμένων του Ρολέδο. Ν ιερέας παραγγελιοδόχος διαβάζει τις προσευχές

της κηδείας. Ώριστερά, συμμετρικά βλέπουμε τον μοναχό με σκυμμένο το κεφάλι,

είναι ο Άγ.Υραγκίσκος. Αενικά, στο κάτω μέρος του έργου με σκούρα χρώματα,

έχουμε μία αυστηρότητα, ενώ δίνεται επίσης έμφαση στην ευλαβικότητα, μέσω

της ηρεμίας που επικρατεί την δραματική ώρα της ταφής.

Πε αντίθεση με αυτή τη γαλήνη, στον ουρανό υπάρχει δυναμισμός, ένταση και

δραστηριότητα. Πυγκεκριμένα, το επάνω μέρος του πίνακα αρχίζει με έναν άγγελο

που πετάει προς το ουράνιο βασίλειο μεταφέροντας μια θολή μορφή σαν

νεογέννητο , που δεν είναι άλλο από την ψυχή του νεκρού κόμητος. Ξρόκειται για

τη σύνδεση των δύο μερών, το επίγειο και το πνευματικό. Υηλά φαίνεται ο Ηησούς

και λίγο κάτω του η Ξαρθένος Καρία και ο Άγιος Ηωάννης ο ΐαπτιστής κάνοντας

νεύμα στον Άγιο Ξέτρο με τα κλειδιά, να ανοίξει τον Ξαράδεισο για να μπει η

ψυχή του κόμη. Πτο βάθος δεξιά ένα πλήθος μακαρίων κοιτάει προς το Πωτήρα με

[63]

συγκινημένο βλέμμα. Γίναι οι άγιοι, αλλά ένας φαίνεται με σύγχρονα ενδύματα.

Ξρόκειται για τον βασιλιά Σίλιππο ΐ΄. Γδώ προβάλλεται η γενναιοδωρία του

ζωγράφου, καθώς ο μονάρχης τον είχε απορρίψει. Ε ατμόσφαιρα του θαύματος

δημιουργείται μ‟ ένα εκπληκτικό χειρισμό φωτός και χρώματος. Νι εκφράσεις στα

πρόσωπα των παρευρισκομένων είναι εκστατικές και τα σώματά τους φαίνονται να

αιωρούνται ανάμεσα στο γήινο και τον ουράνιο κόσμο, όχι μόνο σαν απλοί

μάρτυρες, αλλά και κοινωνοί. Ό, τι λείπει από τη γη βρίσκει την έκφραση του

στον ουρανό.

Πτο Βομήνικο Ζεοτοκόπουλο το φως και οι σκιές έχουν μεταφυσικό ρόλο. Πτο

Κπαρόκ η κίνηση επιβάλλεται από έξω, δηλαδή η επιφάνεια πάλλεται με το

διακοσμητικό φόρτε και η ανησυχία έχει ως στόχο να προκαλέσει εντύπωση.

Ώντίθετα, στον μεγάλο καλλιτέχνη Γλ Ακρέκο «ο δυναμισμός των μορφών είναι

εσωτερικός και ουσιώδης».

Υιλέρη Ερμίνα

Σαφή του Κόμητος του Οργκάθ. Άγιος Θωμάς – Σολέδο

[64]

Ιππότης με το χέρι στο στήθος (1583-85).

Ώυτό το αριστούργημα της

ισπανικής Ώναγέννησης είναι μια

από τις πιο γνωστές

προσωπογραφίες του Γλ Ακρέκο.

Έργο διάσημο για το εκφραστικό

βλέμμα του ιππότη και την

φυσικότητα στην χειρονομία του

χεριού.

Ήταν ζωγραφισμένο στα πρώτα

χρόνια της παραμονής του

καλλιτέχνη στο Ρολέδο, και

σίγουρα αξίζει την προσεχτική

ανάλυση καθώς έχει πολλά βασικά

χαρακτηριστικά του ύφους του

καλλιτέχνη. Ώυτά περιλαμβάνουν

την ανατομική δυσαναλογία, τη

στυλιζαρισμένη εικόνα, καθώς και

το βάθος του βλέμματος του

εικονιζόμενου. Βείχνει απόλυτα το

ιδιαίτερα αυστηρό ύφος των ενδυμάτων στην Ησπανία εκείνη την εποχή.

Γντυπωσιακή η λευκή δαντέλα ως γιακάς, αλλά και στο τελείωμα των μανικιών

κάνει κοντράστ με το μαύρο ένδυμα. Ένα μετάλλιο που προβάλλει κρεμασμένο σε

χρυσή καδένα, είναι διακριτικό των ιπποτικών ταγμάτων. Γξαιρετική η λαβή του

σπαθιού, δείχνει την αριστοκρατική καταγωγή του προσώπου και τα εξελιγμένα

εργαστήρια του Ρολέδο σε αυτές τις κατασκευές. Σο χέρι στο στήθος, με τον μέσο

και παράμεσο ενωμένο, χαρακτηριστικό των μανιεριστών. πάρχουν μια σειρά από

θεωρίες ως προς το νόημα της χειρονομίας. Ζα μπορούσε να συμβολίσει μετάνοια ή

ένα όρκο. Ν ιππότης κοιτάζει άμεσα τον θεατή και παρουσιάζει τον εαυτό του, σαν

μάρτυρας στην επίσημη πράξη του. Βείχνει ότι είναι ενάρετος.

Ξιστεύεται ότι είναι ένα πορτρέτο του Τουάν δε Πίλμπα, του σπουδαιότερου

συμβολαιογράφου του Ρολέδο. πάρχει ωστόσο και η άποψη ότι η προσωπογραφία

ανήκει στον Ζερβάντες, αφού ο συγγραφέας βρισκόταν εκείνη την εποχή στο

Ρολέδο, ή ότι είναι μια αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου.

Κοκκίνη Ναταλία

[65]

Η Ανάσταση

Ε Ώνάσταση του Τριστού είναι έργο της ώριμης περίοδου του ζωγράφου, 1596-

1600 . Ν πίνακας φιλοτεχνήθηκε πάνω σε καμβά

για το κύριo τέμπλο της εκκλησίας του σχολείου

της Καρίας της Ώραγονίας. Ώναπαριστά την

Ώνάσταση του Τριστού. Ν Ηησούς ημίγυμνος

ανεβαίνει από τους νεκρούς και εμφανίζεται

ανάμεσα από τα σώματα στρατιωτών.

Πχηματίζει τον κάθετο άξονα στη σύνθεση,

κρατώντας ένα λευκό λάβαρο στο αριστερό

χέρι συμβολίζοντας το θρίαμβο πάνω στον

θάνατο. Ρο μοβ ύφασμα συμβολίζει τη θυσία

και τον μαρτυρικό δρόμο ενώ το ρομβοειδές

φωτοστέφανο πάνω στο κεφάλι του

παραπέμπει στην βυζαντινή παράδοση.

Γξέρχεται ορμητικά και θριαμβευτικά , από τον

τάφο και τον κόσμο των νεκρών προς τον

ουρανό. Νι στρατιώτες, ως προς τη σύνθεση,

διατάσσονται σε διαγώνιες φυγόκεντρες σε

σχέση με τον κεντρικό άξονα. Κε βίαιες

κινήσεις ανατρέπονται, οπισθοχωρούν, καθώς

τους χτυπάει η λάμψη του Ώναστημένου

Τριστού, δείχνουν έκπληκτοι και μπερδεμένοι

από το γεγονός. Ν τρόπος απεικόνισης δίνει

στις φιγούρες ιδιαίτερο δυναμισμό. λα αυτά

έρχονται σε αντίθεση με το στοχαστικό βλέμμα και μορφή του Τριστού που

αιωρείται στον αέρα. Πτο κάτω μέρος του πίνακα ο ουρανός είναι σκούρος και η

ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη. Ξαρατηρώντας τον πίνακα, βλέπουμε τη

μανιεριστική τεχνική του Ακρέκο. Ρα χέρια ανεβαίνουν προς τον ουρανό,

ασύμμετρα όπως τα σώματα, οι φιγούρες κάνουν κινήσεις αντιθετικές, σα να

τρομάζουν, όλα φαίνονται φλόγες που κυματίζουν και ανεβαίνουν. Πτα όρια

αυτού του πίνακα φαίνεται το πρώτο χρώμα του καμβά όπου ο καλλιτέχνης

έλεγχε τα χρώματα του και αφαιρούσε το επιπλέον χρώμα με τις τρίχες από τις

βούρτσες του. Ν πίνακας υπογράφεται με ελληνικά γράμματα στο κατώτερο άκρο

του καμβά. Πτην Βυτική θρησκευτική ζωγραφική δίδεται μεγαλύτερη σημασία

στην Πταύρωση του Θυρίου, παρά στην Ώνάσταση, αν και απεικονίζονται με τον

ίδιο τρόπο. Πήμερα το έργο, βρίσκεται στο Κουσείο του Prado στην Ησπανία. Ν Γλ

Ακρέκο έχει ξανά ασχοληθεί με το ίδιο θέμα σε πίνακά του, που υπάρχει στον Λαό

του Ώγίου Βομήνικου στο Ρολέδο της Ησπανίας. Zαγγογιάννη Λυδία

[66]

O Γάμος της Παρθένου (1613)

Ε σκηνή είναι από τη ζωή της Ξαναγίας. Γίναι πίνακας ημιτελής αλλά φαίνονται

έντονα τα στοιχεία του μανιερισμού. Ν Ακρέκο αποδίδει τη σκηνή, οριοθετώντας

τον χώρο με γεωμετρία. Ρο δάπεδο είναι τετραγωνισμένο, ασπρόμαυρο με

προοπτική. Νι κουρτίνες της εκκλησίας κάθετες, με φωτοσκιάσεις γκρίζου λευκού,

μαύρου, μοιάζουν γλυπτική σε μάρμαρο. Πε αυτό το ψυχρό γκρίζο, μας

εντυπωσιάζουν οι φιγούρες με τα χρώματά τους. Ρο φόρεμα της Ξαναγίας φαντάζει

υπέροχο, είναι ένδυμα χυτό και ογκώδες με ένα υπέροχο γαλάζιο χρώμα. Βεξιά της

συμμετρικά, ο Ηωσήφ με κίτρινο και πράσινο του λεμονιού, στο μέσον ο ιερωμένος

με τιάρα, ενώνει τα χέρια του ζεύγους και είναι ντυμένος στα λευκά με κάπα

κεντημένη σε χρυσαφί. Νι γυναικείες φιγούρες πίσω από την Ξαναγία ντυμένες με

ενδύματα σε απαλό ερυθρό και κίτρινο. Ε όλη σκηνή είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.

Ε ρευστότητα των προσώπων και οι ανάλαφρες φόρμες, μαρτυρούν ότι η σύνθεση

είναι των τελευταίων χρόνων του Ακρέκο. Ε τρίτη από δεξιά είναι η φυσιογνωμία

του Ακρέκο, του ηλικιωμένου πια ζωγράφου, με χιτώνα μπλέ.

Κ.Ρ

Εθνικό Μουσείο Σέχνη, Βουκουρέστι.

[67]

H υναυλία των Αγγέλων (1608-1614)

Πτα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ακρέκο είχε παραγγελίες για την εκκλησία του

Λοσοκομείου Ραβέρα. Ώπό αυτές τις παραγγελίες τρία έργα σώζονται: μία

«ΐάπτιση» που βρίσκεται μέσα στην εκκλησία, το «Άνοιγμα της 5ης Πφραγίδας» στο

Κητροπολιτικό Κουσείο της Λ.όρκης και ένας «Ευαγγελισμός» Πυλλογή

Παντάντερ Πεντράλ Ησπάνο, στη Καδρίτη. Σο επάνω μέρος του Ευαγγελισμού, με

τους Αγγέλους, είναι κομμένο και βρίσκεται στην Εθνική μας Πινακοθήκη στην

Αθήνα.

Βύσκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι είναι ένας πίνακας αρχών του 17ου αιώνα, αν

δεν έχει μελετήσει την τεχνοτροπία του Γλ Ακρέκο. Ξρόκειται για έργο όπου

φαίνεται καθαρά η τεχνοτροπία του μανιερισμού και η χαρισματικότητα του. πως

μας αναλύουν οι εικαστικοί, ο πίνακας παριστάνει αγγέλους χωρίς φτερά, σε ένα

ουράνιο και αιθέριο περιβάλλον που χαρακτηρίζει όλη τη σύνθεση. Νι άγγελοι

υμνούν παίζοντας μουσική με μουσικά όργανα, προφανώς αυτά που είχε δεί ο

ζωγράφος όταν ήταν στη ΐενετία. Γίναι μια σπινέτα-είδος πιάνου, μία άρπα, ένα

φλάουτο και μία βιόλα ντα γκάμπα. Ν άγγελος που κρατάει το βιβλίο με τις νότες,

στο αριστερό μέρος του πίνακα, ψάλλει και δίνει τον ρυθμό. Νι κινήσεις των χεριών

είναι ακριβείς και σωστές. Ρα ενδύματα των Ώγγέλων στροβιλίζονται και

κυματίζουν ανήσυχα σαν φλόγες. Ρα υφάσματα είναι μια πανδαισία χρωμάτων.

Θυριαρχούν οι αποχρώσεις του πορτοκαλί, του ερυθρού, του γαλάζιου και

πράσινου. πως μας λέει και η Βιευθύντρια της Ξινακοθήκης, τα χρώματα που

αλλάζουν όταν το φώς πέφτει πάνω τους, οι αρχαίοι τα ονόμαζαν «μετανθούντα».

Ε όλη σύνθεση έχει διαφάνεια και ζωή.

Αντωνίου Αντιγόνη

[68]

Η Προσκύνηση των ποιμένων (1612-1614)

Ώναμφισβήτητα, είναι ένας από τους πιο συγκλονιστικούς πίνακες της ώριμης

περιόδου. Ν καλοσχηματισμένος χώρος στο κέντρο της σύνθεσης δίνει τη ζεστασιά

της φάτνης. Θάτω, η Ξαναγία ντυμένη στα κόκκινα, με λεπτό και σοβαρό πρόσωπο,

κρατάει το θείο βρέφος που εκπέμπει άπλετο φως. Βίπλα ο Ηωσήφ και γύρω οι

ποιμένες. Γπάνω, χιαστί οι άγγελοι και τα αγγελούδια που περιστρέφονται σαν από

ξαφνικό άνεμο γύρω από τα σύννεφα, που είναι ζωγραφισμένα σε τούφες. Βεξιά ο

άγγελος και ο ποιμένας με τα κίτρινα και γαλάζια πηγαίνουν την σύνθεση προς το

φωτεινό βρέφος. Ν θεατής βλέπει τις μορφές, σε αυτοματικές κινήσεις, εκστατικές,

έχοντας τη σκιά στην πλάτη. Γμπρός από τον Τριστό, φαίνεται το δρεπανοειδές

κέρατο του βοδιού που κάθεται δίπλα στη φάτνη.

Νι φιγούρες του Ακρέκο σε αυτή την ώριμη σύνθεση, έχουν τα λυγερά και επιμήκη

σχήματά τους προς κάθε κατεύθυνση. Ρα χρωματιστά υφάσματα στροβιλίζονται

γύρω από το κέντρο του πίνακα, σχηματίζοντας ένα S. πάρχει μια αέναη κίνηση

μέσα από τις ταραγμένες κινήσεις, τον θαυμασμό, τα υφάσματα που φουσκώνουν…

Ν ζωγράφος έφτιαξε αυτό τον πίνακα σε ώριμη ηλικία για τον τάφο του στην

εκκλησία του Ώγίου Βομήνικου του Ξαλαιού. Ώπό το 1954 όμως βρίσκεται στο

Ξράντο. Γπέλεξε τη σκηνή από το ίδιο το όνομά του, διότι το Ζεοτοκόπουλος

προέρχεται από το «Ζεοτόκος» δηλαδή «Κητέρα του Ζεού». Ο ποιμένας εμπρός,

είναι πιθανόν να είναι η αυτοπροσωπογραφία του. Ξιστεύεται ότι είναι το

τελευταίο του έργο.

Μπέρτος Νικόλαος

жжж Υιγούρες μακρόστενες, τρεμάμενες σιλουέτες χωρίς αναλογίες.

Φέρια παντού. Άνοιγμα χεριών. Ικεσίες.

Φέρια υψωμένα στον θυελλώδη ουρανό.

Φέρια στο στήθος, παλάμες με δείκτες προς τα κάτω.

Μάτια υγρά, αυστηρά βλέμματα έκπληκτα, εκφραστικά και σώματα

αιωρούμενα.

Μύτες λεπτές, ανασηκωμένες.

Υτερά ανοιγμένα αγγέλων παντού.

Άγγελοι που βαδίζουν και πετάνε στο ουράνιο στερέωμα.

Τφάσματα χρωματιστά που φουσκώνουν και θροϊζουν.

Υώς και σκοτάδια.

Ορίζοντες χαμηλοί, σύννεφα και θυμωμένοι ουρανοί.

Η εξαΰλωση και το πνευματώδες των μορφών.

Αυτός είναι ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο Έληνας αγιογράφος, ο Γκρέκο.

Κ.Ρ.

[69]

[70]

Σο τοπίο στην Σέχνη του Γκρέκο

Βιασώζονται τρία έργα του Γλ Ακρέκο τα δύο από τα οποία απεικονίζουν το Ρολέδο.

Ορος ινά – Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

Ώρχικά υπάρχει ο πίνακας με το όρος ινά, θέμα που έχει ζωγραφίσει και στο

περίφημο τρίπτυχο της Κοντένα. Ν ορεινός όγκος των βουνών σκούρος σε

ένα τοπίο αφιλόξενο ,είναι ιερός, εκεί όπου ο Κωυσής πήρε τις δέκα Γντολές.

Θάπου στο οροπέδιο βρίσκεται το κέντρο του χριστιανικού μοναχισμού, η

Κονή της Ώγίας Ώικατερίνης (1ος-6ος αιώνας μ.Τ), σεβαστή απολύτως και από

τους Κωαμεθανούς. Ρα σύννεφα είναι ζωγραφισμένα με ένα ιδιαίτερο τρόπο.

Ρο έργο, όπως η πλειονότητα των έργων του , μας εισάγει στην ιδέα της

Ώνάληψης.

Διολιτζοπούλου Μαρία

[71]

Φάρτης του Σολέδο – Μουσείο Ελ Γκρέκο.

Πε αυτόν τον πίνακα ο Ακρέκο μας

παρουσιάζει κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό

όπως ο ίδιος ξέρει να κάνει. ΐλέπουμε το

«πάντρεμα» του κλασικού με το μοντέρνο,

του χάρτη και του τοπίου.

Έχουμε μια πλατιά άποψη της πόλης σαν

να τη βλέπει ο ζωγράφος ψηλά, από τα

περίχωρα. Βεξιά ένας νέος(ίσως ο γιός του

Τόρχε)έχει στα χέρια του το πλάνο της

πόλης, επιδεικνύει στον θεατή τον πάπυρο

με τον χάρτη της πόλης του Ρολέδο.

Ώριστερά, σε συμμετρία και αλληγορικά

αναπαριστά τις πηγές του Ράγου ποταμού.

Ζυμίζει ντεκόρ από παλιούς χάρτες. Ν

πίνακας έχει επηρεαστεί από απόψεις της ΐενετίας.

Πε πρώτο πλάνο, επάνω στο γαλάζιο σύννεφο, τοποθέτησε το Νοσοκομείο Σαβέρα

του Ώγ. Ηωάννη του ΐαπτιστή. Ν Ακρέκο εξήγησε ότι αν το ζωγράφιζε κανονικά θα

κάλυπτε ο τρούλος μέρος της πόλης. Ε σύνθεση δείχνει τα τείχη του Ρολέδο, τις

πύλες, τις εκκλησίες και τους πύργους της. Ρο πιο παράξενο και υπερφυσικό όμως

στη σύνθεση είναι η Παναγιά με τους Αγγέλους, που υπερίπταται της πόλης σαν να

την προστατεύει, στο μέσον του πίνακα! Ν ουρανός της πόλης νεφελώδης και η

σύνθεση αποδίδεται με ξεχωριστό και αντισυμβατικό τρόπο. Γίναι σύνθεση

ρομβοειδής, με όμορφα χρώματα, η Ξαναγιά στο μέσον και οι Άγγελοι με τα φτερά

τους και τα αέρινα ενδύματα να φουσκώνουν.

Ματούλης Δημήτρης

[72]

Σο Σολέδο σε θύελλα (1600-1610)

Ν υπέροχος αυτός πίνακας δημιουργήθηκε από τον Γλ Ακρέκο προς το τέλος

της ζωής του και βρίσκεται στο Κητροπολιτικό Κουσείο της Λέας όρκης.

Γίναι έργο της ώριμης περιόδου του. Ξρόκειται για το τοπίο της αγαπημένης

πόλης του Ακρέκο, του Ρολέδο, σε θυελλώδη καιρό.

Ρο βλέμμα του θεατή επικεντρώνεται στο επίπεδο της εκκλησίας Saint Jean

des Rois. Ε εκκλησία έχει τοποθετηθεί στη δυναμική γραμμή του πίνακα με

κατιούσα διαγώνιο. Ε φύση, η βλάστηση, οι κήποι στο κατώτερο επίπεδο και

ο ουρανός στον ανώτερο χώρο του πίνακα. Ε πόλη και το μέρος των τειχών

τοποθετούνται ως όριο μεταξύ ουρανού και γής.

Ν θυελλώδης ουρανός μοιάζει έτοιμος να εκραγεί. Ε ατμόσφαιρα είναι

σχεδόν φανταστική, ο ήλιος φωτίζει τη σύνθεση. Βιακρίνεται μια σχισμή

φωτός μέσα από τα σύννεφα, μέσα από τα ψυχρά χρώματα, που θα μπορούσε

να συμβολίζει την παρουσία του Ζεού στον πίνακα. πάρχει μια αρμονία και

διαβαθμίσεις στο μπλέ, γαλάζιο, γκρίζο, πράσινο σκούρο και ανοιχτό.

Ε πόλη βρίσκεται στις όχθες του Ράγου ποταμού. Ε αρχιτεκτονική της πόλης

ενώνει τον ουρανό και τη γη. Ε αιχμή της καθολικής εκκλησίας ορθώνεται

προς τους ουρανούς, ενώ είναι ευδιάκριτοι οι δύο πύργοι και η γέφυρα. Πε

πρώτο πλάνο, στο κάτω μέρος του πίνακα, το ποτάμι και το νερό, σε δεύτερο

η γη και η πόλη, επάνω ο ουρανός και ο αέρας. Έτσι παρουσιάζονται τα τρία

στοιχεία. Ξαρατηρούμε ότι ολόκληρο το έργο είναι μια αλληγορία.

Ν Ακρέκο έχει τοποθετήσει το κάστρο στην πλευρά του Θαθεδρικού ναού, ενώ

στην πραγματικότητα βρίσκεται αριστερά της άποψης της πόλης.

Ε προσέγγιση της πόλης είναι ερμηνευτική: επιδιώκει να απεικονίσει την

ουσία της πόλης αντί να καταγραφούν τα οικοδομήματα όπως είναι στην

πραγματικότητα. Θατά τον Ώριστοτέλη, αντικαθιστά σε ποιητική, την

ιστορική αλήθεια. Ώυτή η μυστηριακή ατμόσφαιρα του Ρολέδο, οι

φωτοσκιάσεις και η σύνθεση δημιουργούν μια ατμόσφαιρα προχαοτική,

αλλά μαγνητίζουν τον θεατή.

Ν κριτικός Ρέχνης Θenneth Klark μας λέει ότι, «αυτός ο πίνακας είναι μια

εξαίρετη δουλειά, ενάντια σε όλους τους κανόνες και το πνεύμα της

Μεσογειακής Σέχνης αλλά και τη ζωγραφική του τοπίου στο υπόλοιπο του

17ου αιώνα. Η τέχνη του Γκρέκο έχει περισσότερο χαρακτήρα ζωγραφικής

του 19ου αιώνα»

Κόλλια Νάγια – Κωνσταντινίδη Λένια

[73]

Vue de Tolede, Μητροπολιτικό Μουσείο Ν.Τόρκης

[74]

Λαοκόων (1608-1614 )

Ν Ιαοκόων, το υπέροχο σύμπλεγμα Γλληνιστικής Ξεριόδου, των Οοδίων

γλυπτών, Ώθηνόδωρου, Ξολύδωρου και Ώγήσανδρου βρέθηκε πριν 500

χρόνια κοντά στη Οώμη και επηρέασε θετικά την Ρέχνη της Ώναγέννησης. Ν

Ξλίνιος ο Ξρεσβύτερος αποτύπωσε τη σπουδαιότητα του γλυπτού με την εξής

ρήση: «λα τα έργα πλαστικής υπολείπονται ως προς αυτό».

Ν Ακρέκο δημιούργησε τον δικό του Ιαοκόωντα, εμπνεύστηκε για το

μοναδικό θέμα μυθολογίας στο έργο του. Ν Ιαοκόων πεθαίνει πονώντας

ξαπλωμένος με τους γιους του , ζωσμένος με τα φίδια που έστειλαν οι θεοί ως

τιμωρία για την ασέβεια προς τον θεό Ώπόλλωνα. Ρα σώματα, με έντονα τα

μανιεριστικά στοιχεία ως προς την απόδοσή τους, «ρευστά», φανερώνουν την

επιρροή από τον Κιχαήλ Άγγελο ως προς την απόδοση των μυώνων. Ρα

χρώματα ψυχρά στο λευκό του πάγου και των αγαλμάτων. Ξίσω η πόλη δεν

είναι η Ρροία αλλά το αγαπημένο του Ρολέδο με ένα ουρανό αγριεμένο. Ρο

άλογο που τρέχει προς την πόλη μας κάνει να σκεφτούμε τον Δούρειο Ίππο.

Ώπό τις φιγούρες με τα δύο κεφάλια, στη δεξιά πλευρά του πίνακα φαίνεται

ότι το έργο είναι ημιτελές, της ωρίμου περιόδου του Ακρέκο. Ν πίνακας

βρίσκεται στην Γθνική Ξινακοθήκη Ρέχνης της Νυάσιγκτον.

αμοϊλης Ιάσων

[75]

Επιρροές του Γκρέκο στη σύγχρονη τέχνη

Κετά τον θάνατο του Γλ Ακρέκο, επί 300 σχεδόν χρόνια, κανείς δεν ασχολείται με

την μοναδική του Ρέχνη, που περνάει στη λήθη. σπου τον 19ο αιώνα άρχισαν πάλι

να βλέπουν και να μελετούν το μοναδικό έργο του. Ππουδαίοι καλλιτέχνες

μελέτησαν την πρωτοποριακή δουλειά του τολμηρού και ξεχωριστού Έλληνα

ζωγράφου. Άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο, οι σύγχρονοι εκείνοι ζωγράφοι,

ομολογούν μέσα από τα έργα τους, την επιρροή που άσκησε στην τέχνη τους. Αια

αυτό άλλωστε θεωρείται Πρόδρομος της Μοντέρνας Σέχνης. Νι ειδικοί

ασχολούνται ενδελεχώς με το έργο του με κορύφωση στα 1900-1914, οπότε έχουμε

και τη λεγόμενη «Ακρεκολογία».

Έτσι, ο Γυγένιος Ντελακρουά και ο Γδουάρδος Μανέ επηρεάστηκαν ως προς το

χρώμα των συνθέσεών τους από τον Ακρέκο. Ν πρώτος όμως ζωγράφος που

αντιλήφθηκε τον κώδικα δομής των μορφών και το ύφος του Ακρέκο στα «ώριμα»

έργα του, ήταν ο εζάν, ο πρωτοπόρος του κυβισμού.

Πυγκριτικές μελέτες μορφολογικής ανάλυσης στο στυλ των δύο ζωγράφων, δίνουν

το συμπέρασμα ότι έχουν κοινά στοιχεία τόσο στην παραμόρφωση των σωμάτων

όσο και στο κόκκινο αδούλευτο του φόντου αλλά και στη διευθέτηση του χώρου.

Θατά τον Κπράουν, «Ο εζάν και ο Ελ Γκρέκο, είναι πνευματικά αδέλφια παρά

τους αιώνες που τους χωρίζουν».

Η αδερφή του εζάν Φερόνιμα δε λας Κουέβας

[76]

Ν Πάμπλο Πικάσο θεωρούσε τον Ακρέκο «πατέρα» του. ΐλέπει κανείς έντονα τις

επιρροές απο τον Έλληνα ζωγράφο. ταν ζωγράφιζε τις «Δεσποινίδες της

Αβινιόν» στο Ξαρίσι, επισκέφτηκε τον φίλο του Ηγνάτιο Ζουλοάγα στον οποίο

ανήκε ο πίνακας «Η 5η φραγίδα της Αποκάλυψης» και τον μελέτησε.

Ξαρατηρώντας καλά τους δύο τόσο διαφορετικούς πίνακες μεταξύ τους,

αντιλαμβανόμαστε τις μορφολογικές και στυλιστικές ομοιότητες στα μοτίβα τους.

Ρα υψωμένα χέρια, οι κινήσεις, οι γωνίες, το γυμνό και η σύνθεση του χώρου

υπήρξαν η πηγή έμπνευσης του Ξικάσο για τις «Βεσποινίδες της Ώβινιόν», πίνακας

που έχει μείνει σταθμός στην ιστορία της Ρέχνης.

Ρο «Ξορτραίτο του Τόρχε Κανουέλ Ζεοτοκόπουλου»έχει ζωγραφιστεί από τον

Ξικάσο σε μια εκδοχή που αναδεικνύει τα αφαιρετικά στοιχεία στην τέχνη του

Ξικάσο.

Picasso El Greco

[77]

Θατά τον Ξικάσσο, η δομή του Ακρέκο στις δημιουργίες του είναι κυβιστική. Ώυτό

πιστεύει ο μεγάλος ζωγράφος του 20ου αιώνα. Ε «Ραφή του Θόμητα Νργκάθ», ήταν

η έμπνευση για την επινόηση της σύνθεσης της «Ραφής του Θασαγέμας». Εταν ένας

νέος άνδρας, φίλος του Ξικάσσο, που αυτοκτόνησε από ερωτική απογοήτευση.

Ήταν η αρχή της Μπλέ περιόδου του Ξικάσο. Ώντλεί τους ψυχρούς τόνους του

μπλέ από τον Ακρέκο, όπως επίσης τις ασκητικές φιγούρες στις συνθέσεις του. Ν

Ξικάσο είχε μελετήσει πολύ τον Ακρέκο και είχε επηρεαστεί βαθιά από το πνεύμα

του στη ζωγραφική.

Η ταφή του Κασαγέμας, 1901 Η Σαφή του Κόμη Οργάθ, 1588

Ν Σζάκσον Πόλλοκ, οντότητα στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, επηρεάστηκε

επίσης από τον Ακρέκο. Ρo 1943 είχε τελειώσει 60 ζωγραφικές συνθέσεις στα βήματα

του Ακρέκο και είχε στην κατοχή του τρία βιβλία του Θρητικού δασκάλου.

[78]

Ν Υράντζ Μάρκ (1880-1916) μία από τις κυριότερες μορφές του εξπρεσιονιστικού

κινήματος, ήταν Αερμανός ζωγράφος και χαράκτης. πήρξε ιδρυτικό μέλος του

Γαλάζιου Καβαλάρη (DER BLAU REITER), μία πρωτοποριακή ομάδα καλλιτεχνών

που ίδρυσε με τον ΐασίλι Θαντίνσκι, όπως και το ομώνυμο περιοδικό που εξέδιδαν.

Πτο Ξαρίσι σύχναζε σε καλλιτεχνικούς κύκλους και είχε γνωρίσει και τη μεγάλη

θεατρική μορφή, τη Πάρα Κπερνάρ. Ρο 1906 ταξίδεψε στη βυζαντινή Ζεσσαλονίκη

και το Άγιο ρος για να δεί από κοντά τους ζωγραφικούς θησαυρούς στις μονές.

Ν Σ. Κάρκ λοιπόν έλεγε: «Κε ευχαρίστηση αναφερόμαστε στην περίπτωση Γκρέκο.

Σο μεγαλείο αυτού του ζωγράφου είναι συνδεδεμένο με την εξέλιξη των νέων,

δικών μας αντιλήψεων για την Ρέχνη. Ρο ωραίο είναι αυτό που πηγάζει από μια

εσωτερική αναγκαιότητα της ψυχής. Ώυτός μας έδωσε το πνεύμα του χρώματος.

σο πιο αφαιρετικό γίνεται ένα έργο, τόσο πνευματώδες γίνεται.»

Ν μανιερισμός του Ακρέκο και το χρώμα επηρέασαν μετά από 300 χρόνια τους

εξπρεσιονιστές.

Ε ζωγραφική του Σράντζ Κάρκ με θέμα «Ε μοίρα των ζώων» δείχνει το χρώμα και

το πνεύμα της δουλειάς του.

Υράντζ Μάρκ «Η μοίρα των Ζώων»

Κόλλια Νάγια

[79]

Επιρροές του Γκρέκο στη σύγχρονη λογοτεχνία

Ν διάσημος ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε εμπνεύστηκε από την

προσωπικότητα και δουλειά του Ακρέκο. Ρα ποιήματά του Himmelfart Marie

I. II., 1913 είναι βασισμένα στο έργο του Ακρέκο, «Άμωμη ύλληψη».

Άμωμη σύλληψη, 1607-1613 Αγωνία στον κήπο, Βουδαπέστη

Πτις μέρες μας, ο μουσικοσυνθέτης ηλεκτρονικής μουσικής, κάτοικος Ιονδίνου,

Βαγγέλης Παπαθανασίου, συνέθεσε το συμφωνικό άλμπουμ EL GRECO

εμπνεόμενος απ‟ αυτόν, ως συνέχεια της μουσικής δουλειάς μιάς άλλης σύνθεσης

με τον τίτλο Φόρος Τιμής στον Γκρέκο.

Ξρόσφατα, η ζωή και το έργο του Ακρέκο έγινε ταινία Γλληνικής, Ησπανικής και

Ώγγλικής παραγωγής, με σκηνοθέτη τον Α.Πμαραγδή και πρωταγωνιστή τον

Άγγλο ηθοποιό Nick Ashdon.

Κωνσταντινίδη Λένια

[80]

Αναφορά στον Γκρέκο

Νίκος Καζαντζάκης

Κια τέτοια προσωπικότητα σαν τον Λίκο Θαζαντζάκη

δεν θα μπορούσε να μην επηρεαστεί από τον Ακρέκο.

Θρητικός, λιτοδίαιτος, λαϊκή φυσιογνωμία, ακέραιος ο

Λίκος Θαζαντζάκης, ερωτήθηκε κάποτε, τι τον επηρέασε

στη ζωή του και απάντησε: «Τα όνειρα και τα ταξίδια. Ένας

αιγύπτιος είπε κάποτε ότι είναι μακάριος ο άνθρωπος που είδε το

πιο πολύ νερό στη ζωή του! Αυτό προσπαθώ να κάνω κι εγώ, να

δω όσο πιο πολλή γή προτού πεθάνω.»

Ραξίδεψε λοιπόν σ ‟όλο τον κόσμο και το καλοκαίρι του

1926 πριν τον Γμφύλιο ως ανταποκριτής της εφημερίδας

Γλεύθερος Ρύπος στην Ησπανία. Γκεί είδε το Ρολέδο που

έβλεπε στους πίνακες του Ακρέκο, την πόλη που έζησε ο πρόγονός του και που δεν

είχε αφήσει ποτέ.. Καθαίνοντας ισπανικά στη Καδρίτη, μελέτησε επί δύο χρόνια

την Ησπανική Ιογοτεχνία και γνώρισε σιδηροδρομικά όλη την Ησπανία. Ρον

Βεκέμβριο του 1936 πήρε συνέντευξη από τον δικτάτορα Σράνκο, χωρίς

προκατάληψη για να διηγηθεί και να καταγράψει τα λεγόμενά του.

Ε «Ώναφορά στον Ακρέκο» όπως μας εξηγεί ο Θαζαντζάκης στην εισαγωγή του

έργου του, δεν είναι αυτοβιογραφία αλλά ο αγώνας της ζωής του ν΄ανέβει όσο πιο

ψηλά μπορούσε…Ώπευθύνεται στον Βομήνικο Ζεοτοκόπουλο, τον Θρητικό, τον

«Κaestro Greco», «τον παππού» όπως αποκαλεί. Γίναι ιδιαίτερη η σκέψη του

Θαζαντζάκη για τη ζωή: «Άκουσέ το, λοιπόν Στρατηγέ, την αναφορά μου και κάμε κρίση,

άκουσε Παππού, τη ζωή μου, κι αν πολέμησα κι εγώ μαζί σου, αν λαβώθηκα, χωρίς κανένας να

μάθει πως πόνεσα, αν δε γύρισα ποτέ την πλάτη μου στον οχτρό, δώσε μου την ευκή σου!»

Ανωρίζοντας ότι η πραγματική ζωή του ήταν γεμάτη ουσία, ανθρώπινη αγωνία,

χαρά και πόνο, καταλαβαίνουμε ότι οι απόψεις του Θαζαντζάκη για τη ζωή έχουν

ιδιαίτερη βαρύτητα, ειδικά σήμερα.«…Η ζωή του ανθρώπου είναι ένα ελατήριο φοβερό κι

επικίνδυνο, μια εκρηκτικά μεγάλη δύναμη κουβαλούμε και δεν το ξέρουμε. Και το χειρότερο,

δε θέμε να το ξέρουμε.» «Αγωνίζεται και καίγεται η Ελλάδα, αυτή είναι η μοίρα της.»

Γπηρεασμένος από τον μηρο γράφει:«Όταν ένας Έλληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα το

ταξίδι μετατρέπεται σε αναζήτηση χρέους. Ακαταμάχητη , μαγική δύναμη έχει το όνομα.

Όποιος γεννήθηκε στην Ελλάδα έχει το χρέος να συνεχίσει τον αιώνιο θρύλο.»

Νι σκέψεις του είναι όπως και στα έργα του Ακρέκο τα πλάσματα που ζωγράφισε,

είναι «φλόγες»που ανυψώνονται στον ουρανό, αιθέριες, πνευματώδεις.

Ε φράση της «Ώσκητικής» του Θαζαντζάκη είναι χαραγμένη στο νού κάθε Έλληνα:

«Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λεύτερος.»

Ώυτός ήταν ο Θαζαντζάκης, μια εξαίρετη πνευματώδης μορφή, με θρησκευτικότητα

και ήθος όπως ο Ακρέκο. Κ.Ρ.

[81]

Εκθέσεις σε όλο τον κόσμο

Ώναμφίβολα, ο Βομήνικος Ζεοτοκόπουλος είναι μια φυσιογνωμία παγκόσμιας

εμβέλειας στο χώρο της Ρέχνης. Ρο 2014, συμπληρώνονται τα 400 χρόνια από τον

θάνατό του και γι αυτό έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται μεγάλες και

οργανωμένες εκθέσεις Κουσείων ανά τον κόσμο. Πτο ερχόμενο διάστημα σίγουρα

τα αφιερώματα στην Ρέχνη του, θα είναι όλο και περισσότερα, δείχνοντας έτσι την

οικουμενικότητά του Έλληνα ζωγράφου.

Γερμανία – Λτύσελντορφ (άνοιξη 2012)

Σίτλος έκθεσης «Ελ Γκρέκο και Μοντερνισμός».

Ν Βιευθυντής του Μουσείου Κουνστπαλάστ του Λτύσελντορφ, Κπιτ ΐίσμε,

κατόρθωσε να συγκεντρώσει 41 πίνακες του Ακρέκο αλλά και πολλά έργα

μοντέρνων ζωγράφων.(Πέζαν, Ξικάσσο, Πίλε, Θοκόσκα, Θαντίνσκυ κ.α). Ε έκθεση

αντιπαρέβαλλε τα έργα τους με εκείνα του Ακρέκο και ξάφνιασε με το πόσο

μοντέρνος ζωγράφος ήταν ο Ζεοτοκόπουλος για την εποχή του. Ρο μοτίβο της

έκθεσης ήταν ο «Ιαοκόων». Ε μεγάλη επιτυχία της έκθεσης φάνηκε και από την

προσέλευση του κόσμου η οποία ξεπέρασε κάθε προσδοκία.

Ιαπωνία – Νζάκα (Νκτωβριος 2012 – Ώπρίλιος 2013) Σίτλος έκθεσης «El Greco’s Visual Poetics».

Πτη μακρινή Νζάκα, για την έκθεση που πραγματοποιείται συγκεντρώθηκαν

πίνακες από όλο τον κόσμο. Ρο ελληνικό κράτος δάνεισε τα εξής έργα: «Ν Ώγ.

Ιουκάς ζωγραφίζει την Ξαναγία»από το Κουσείο Κπενάκη, «Άποψη του Ώγ.

ρους και Κονή Πινά» από το Ηστορικό Κουσείο Θρήτης και «Ε Πτέψη της

Ζεοτόκου» από το Θοινωφελές Ίδρυμα Ώλέξανδρος Π. Φνάσης.

Κύπρος – Ιευκωσία (Νκτώβριος –Βεκέμβριος 2012) Σίτλος έκθεσης «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος:

Από τον Φάνδακα στο Σολέδο. τα βήματα μιας Ευρωπαικής διαδρομής».

Ιόγω της Θυπριακής Ξροεδρίας στην Γυρωπαική Ένωση, στο Ιεβέντειο Κουσείο

Ιευκωσίας γιορτάζουν τη μοναδικότητα του καλλιτέχνη με έργα του από το Ώγγλία

και Γλλάδα. Ε χώρα μας παραχώρησε τα εξής: «Ε Ξροσκύνηση των Κάγων»από το

Κουσείο Κπενάκη, την «ΐάπτιση του Τριστού» από το Ηστορικό Κουσείο Θρήτης

και την «Ώποκαθήλωση»της Πυλλογής ΐελιμέζη. Υ. Μ.

Η τέψη της Θεοτόκου

[82]

Οικονομική ζωή…

Διοικητική διαίρεση των δύο χωρών

Η Ελλάδα (Ελληνική Δημοκρατία) είναι χώρα που βρίσκεται στη

νοτιοανατολική Γυρώπη, στο νοτιότερο άκρο της ΐαλκανικής χερσονήσου,

στην Ώνατολική Κεσόγειο.

Ε χώρα διαιρείται σε 7

αποκεντρωμένες διοικήσεις, 13

περιφέρειες και 325 δήμους. Θάθε

Ώποκεντρωμένη Βιοίκηση αποτελείται

από μία έως τρεις Ξεριφέρειες και έχει

καθήκον την εφαρμογή των

κυβερνητικών πολιτικών σε

περιφερειακό επίπεδο. Γπικεφαλής

τους είναι ο Γενικός Γραμματέας, ο

οποίος διορίζεται από την Θυβέρνηση

και λειτουργεί βάσει των οδηγιών της.

Νι Ξεριφέρειες αποτελούν αυτοδιοικούμενους οργανισμούς και επικεφαλής

τους είναι ο Ξεριφερειάρχης ο οποίος είναι αιρετός με τετραετή θητεία.

Κατάλογος Αποκεντρωμένων Διοικήσεων

Αττικής με έδρα την Ώθήνα και περιλαμβάνει την Ξεριφέρεια Ώττικής.

Μακεδονίας – Θράκης με έδρα την Ζεσσαλονίκη και τις Ξεριφέρειες

Θεντρικής Κακεδονίας, Ών. Κακεδονίας & Ζράκης.

Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας με έδρα τα Ηωάννινα και τις Ξεριφέρειες

Επείρου, Βυτικής Κακεδονίας.

Θεσσαλίας – τερεάς Ελλάδας με έδρα τη Ιάρισα και τις Ξεριφέρειες

Ζεσσαλίας, Πτερεάς Γλλάδας.

Πελοποννήσου – Δυτικής Ελλάδας – Ιονίου με έδρα την Ξάτρα και τις

Ξεριφέρειες Ξελοποννήσου, Βυτικής Γλλάδας, Ηονίων Λήσων.

Αιγαίου με έδρα τον Ξειραιά και τις Ξεριφέρειες ΐ. Ώιγαίου, Λ. Ώιγαίου.

Κρήτης με έδρα το Εράκλειο και την Ξεριφέρεια Θρήτης.

Ανδρέας Φατζηανδρέου

[83]

Ρο Βασίλειο της Ισπανίας ή Γσπερία

(Hesperia) των αρχαίων Γλλήνων, είναι

ένα κράτος της νοτιοδυτικής Γυρώπης,

που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος

της Ηβηρικής χερσονήσου. Νι Ώυτόνομες

Θοινότητες (Ησπανικά: Comunidad

Autónoma) είναι ο μεγαλύτερος βαθμός

πολιτικής διαίρεσης στο ΐασίλειο της

Ησπανίας που έχει καθιερωθεί από το

Ησπανικό σύνταγμα. Ε Ησπανία δημιούργησε ένα μοναδικό σύστημα περιφερειακής

αυτονομίας, γνωστό ως το «κράτος των αυτόνομων», που έχει χαρακτηριστεί ως το

«πιο αποκεντρωμένο σύστημα κράτους». Πύμφωνα με το δεύτερο άρθρο του

συντάγματος, δίνεται το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης σε περιφέρειες και εθνικότητες

που αποτελούν το αδιάσπαστο Ησπανικό έθνος. Ε αυτονομία δίνεται σε:

δύο ή περισσότερες όμορες επαρχίες με κοινά ιστορικά, πολιτιστικά και

οικονομικά χαρακτηριστικά,

απομονωμένες περιοχές, και

μεμονωμένη επαρχία και ιστορική ταυτότητα ή καθεστώς.

Οι 17 Αυτόνομες Κοινότητες της Ισπανίας.

Μαδρίτη με πρωτεύουσα τη Καδρίτη. Ε Καδρίτη και σαν πρωτεύουσα του

Ησπανικού κράτους είναι το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Ηβηρικής

Τερσονήσου.

Καστίλλη-Λα Μάντσα με πρωτεύουσα το Ρολέδο όπου έζησε και μεγαλούργησε ο

Βομίνικος Ζεοτοκόπουλος.

Καταλονία με πρωτεύουσα την ΐαρκελώνη. Ε Ώυτόνομη Ξεριοχή της Θαταλoνίας

απολαμβάνει εκτεταμένης αυτονομίας από το ισπανικό κράτος, έχει δική της

Θυβέρνηση, Θοινοβούλιο, δικαιώματα συλλογής φόρων.

Ανδαλουσία με πρωτεύουσα τη Πεβίλλη. Ρο όνομά της το οφείλει στους Άραβες, οι

οποίοι έτσι αποκαλούσαν αρχικά ολόκληρη την Ησπανία.

Φώρα των Βάσκων η οποία βρίσκεται γεωγραφικά στο βόρειο τμήμα της χώρας.

Γαλικία είναι περιοχή της βορειοδυτικής Ηβηρικής Τερσονήσου Πτην Ώρχαιότητα, οι

'Γλληνες είχαν ονομάσει τη βορειοδυτική περιοχή της Ηβηρικής Τερσονήσου ως

Καλλαίκοι, όνομα που χρησιμοποιούσαν για τους κατοίκους της περιοχής.

Βαλεαρίδες με πρωτεύουσα την Ξάλμα ντε Καγιόρκα. Πημαντικότερα είναι

τέσσερα νησιά, η Καγιόρκα, η Κινόρκα, η Ίμπιζα και η Σορμεντέρα. Κανάρια

Νησιά που βρίσκονται βόρεια του Ρροπικού του Θαρκίνου και έχουν

χαρακτηριστικό υποτροπικό ξηρό κλίμα και παρουσιάζουν υψηλό τουριστικό

ενδιαφέρον κατά τη χειμερινή περίοδο της Γυρώπης, Αραγονία με πρωτεύουσα τη

Σαραγόσα, Καστίλλη και Λεόν, Εξτρεμαδούρα, Βαλένθια, Αστούριες, Κανταβρία,

Μούρθια, Λα Ριόχα, Ναβάρρα. Ναταλία Κοκκίνη

[84]

Αγροτική παραγωγή

Ώπό φυσικογεωγραφική άποψη, η Ησπανία καλύπτεται από το κεντρικό

οροπέδιο (οροπέδιο της Θαστίλλης), που είναι το μεγαλύτερο της Γυρώπης με

μέσο ύψος 700 – 800 μέτρα. Αύρω από αυτό υπάρχουν περιφερειακά μια σειρά

από οροσειρές που το περικλείουν. Ών και διαθέτει αρκετές πεδιάδες, που

αρδεύονται από μεγάλους σχετικά ποταμούς (Ράγο, Έβρο κ.ά. ), το έδαφος

της Ησπανίας είναι ορεινό, τραχύ και άσχημα αρδευόμενο. Αενικά το έδαφος

της είναι άγονο, εκτός από ορισμένες περιοχές, και η βλάστηση σχετικά

φτωχή. Ώπό όλη την επιφάνειά της καλλιεργήσιμη γη είναι μόνο το 39%.

ΐέβαια, από τα ρωμαϊκά ακόμη χρόνια η Ησπανία θεωρούνταν σιτοβολώνας

της Οωμαϊκής αυτοκρατορίας, μια που τα σιτηρά δεν έχουν μεγάλες

απαιτήσεις σε νερό. Ώργότερα, οι Άραβες είναι αυτοί που κατάφεραν να

καταστήσουν γόνιμο ένα πολύ μεγάλο μέρος του εδάφους της Ησπανίας.

Πήμερα η αγροτική οικονομία της Ησπανίας είναι σε αρκετά καλό επίπεδο

παρά το σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ησπανική γεωργία, όπως και

όλος ο Γυρωπαϊκός Λότος, που είναι η έλλειψη υδάτινων πόρων. Ρα

προϊόντα της είναι μεσογειακά είδη με αφρικανική απόκλιση. Ρα κυριότερα

προϊόντα που παράγονται είναι: δημητριακά, ελιές – λάδι, σταφύλια – κρασί,

ρύζι, πατάτες, καπνός, βαμβάκι, κηπευτικά, εσπεριδοειδή και φρούτα.

Γπίσης, στην Ησπανία (και στην Ξορτογαλία) φυτρώνει η φελόδρυς από όπου

παράγεται ο φελλός (Ώνδαλουσία και Θαταλονία). Αενικά, η γεωργική

παραγωγή της Ησπανίας μοιάζει πάρα πολύ με την ελληνική. Αια παράδειγμα

έρχεται πρώτη παγκοσμίως στην παραγωγή ελιάς και ελαιολάδου. μως, και

η κατά πολύ μικρότερη Γλλάδα έρχεται τρίτη παγκοσμίως στην παραγωγή

ελαιολάδου (15% της παγκόσμιας παραγωγής), το οποίο κατά τους ειδικούς

είναι και το καλύτερο ποιοτικά.

Πημαντική θέση στον πρωτογενή τομέα της χώρας μας κατέχουν η γεωργική

και η κτηνοτροφική παραγωγή. Βιαχρονικά, ο αγροτικός τομέας αποτέλεσε

στην Γλλάδα σημαντικό πυλώνα της οικονομίας. Κέχρι το τέλος της

δεκαετίας του 1960 η χώρα μας ήταν κυρίως αγροτική και οι γεωργικές

δραστηριότητες ασκούνταν παραδοσιακά. Πήμερα η αγροτική παραγωγή

χαρακτηρίζεται από εκμηχάνιση, χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων,

επιλογή βελτιωμένων σπόρων, γεωπονική υποστήριξη, χρήση θερμοκηπίων

και αρδευτικών συστημάτων. Ώπασχολεί περί το 13% του εργατικού

δυναμικού, (περίπου 500.000 εργαζόμενους). Ε σημασία του αγροτικού τομέα

ενισχύεται από τις έμμεσες επιπτώσεις που έχει στη βιώσιμη αγροτική και

[85]

περιβαλλοντική ανάπτυξη καθώς και σε άλλους κλάδους, όπως τη μεταποίηση

τροφίμων και τον τουρισμό. Βεδομένου ότι η αγροτική παραγωγή εξαρτάται

από τη μορφολογία του εδάφους και τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες

κάθε περιοχής, το πολύμορφο ανάγλυφο και το μεσογειακό κλίμα

δημιουργούν και αναπτύσσουν στη χώρα μας μοναδικά είδη και προϊόντα

όπως: δημητριακά, ελιές-λάδι, σταφύλια-κρασί, ρύζι, ντομάτες, πατάτες,

εσπεριδοειδή, βιομηχανικά φυτά (π.χ. βαμβάκι, καπνός) και λαχανικά.

Βεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι, εδώ και χρόνια, έχει αναγνωριστεί η

μεγάλη αξία της ελληνικής χλωρίδας, που είναι από τις πλουσιότερες στην

Γυρώπη. Πτην ελληνική γη αναπτύσσονται 6.200 φυτικά είδη, από τα οποία,

κατά τον Ηπποκράτη, τα 1.150 είναι ενδημικά ή ενδοχώρια. Κακρύς είναι

επίσης, ο κατάλογος με τα φυτικά είδη υψηλής, για τον ανθρώπινο

οργανισμό, διατροφικής και φαρμακευτικής αξίας. Ώνάμεσα στα

παραδοσιακά, που καλλιεργούνται ήδη συστηματικά στην ελληνική ύπαιθρο

και η φήμη τους έχει ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας, όπως η μαστίχα Τίου

και ο κρόκος Θοζάνης, υπάρχουν και τα λιγότερο γνωστά τα οποία όμως

έχουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης και δίνουν προοπτική σε νέους

καλλιεργητές. Ηδιαίτερα η Κακεδονία διατηρεί το προβάδισμα στη νέα

πρόταση των θαμνοειδών και δενδροειδών φαρμακευτικών διαθέτοντας

πλήθος φυτώρια και καλλιέργειες ροδιάς, βατόμουρων, σμέουρων,

μύρτιλλου, κράταιγου, φραγκοστάφυλλων κ.α.

ΐέβαια, είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι η αγροτική παραγωγή και

στις 2 χώρες (Γλλάδα και Ησπανία) επηρεάζεται πολύ από την Θ.Ώ.Ξ. (Θοινή

Ώγροτική Ξολιτική) και συρρικνώθηκε δραματικά από τότε που εντάχθηκαν

στην τότε ΓΝΘ (Γυρωπαϊκή Ένωση σήμερα), ενώ ο ΝΝΠΏ προβλέπει

περαιτέρω μείωση. Αενικά τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει σταθερή μείωση

της αγροτικής παραγωγής από την εποχή που εισήλθε η Γλλάδα στην ΓΝΘ

μέχρι σήμερα. Γίναι χαρακτηριστικό ότι από το 2002 ως το 2009 η αξία των

εισαγωγών αγροτικών προϊόντων από την Γ.Γ ανήλθε στα 47,143

δισεκατομμύρια ευρώ. Ρης ίδιας τάξης μεγέθους ήσαν και οι κοινοτικές

επιδοτήσεις προς την ελληνική γεωργία. Βηλαδή, όλα αυτά τα χρόνια μας

επιδοτούσαν για να αγοράζουμε τα προϊόντα τους καταστρέφοντας την

ελληνική αγροτική παραγωγή.

Ένα άλλο πρόβλημα του αγροτικού τομέα στην Γλλάδα είναι ότι συνολικά

χαρακτηρίζεται από χαμηλή παραγωγικότητα, όπως βέβαια και άλλοι τομείς

της ελληνικής οικονομίας. ΐασικό αίτιο αυτής της κατάστασης είναι ο

κατακερματισμός των καλλιεργήσιμων εδαφών. Έτσι, προκύπτουν δυσκολίες

[86]

στον συντονισμό των καλλιεργειών, γίνεται σπατάλη πόρων (π.χ. καυσίμων)

και επομένως αύξηση του κόστους παραγωγής των προϊόντων. Πτην περίοδο

2000 – 2008 το κόστος εργασίας στην Γλλάδα αυξήθηκε περίπου 50%, η

γεωργική παραγωγή μειώθηκε κατά 15%, και οι τιμές κατά περίπου 25%,

γεγονότα που υποδηλώνουν περαιτέρω απώλεια της ανταγωνιστικότητας.

Θατά την ίδια περίοδο στη Αερμανία, την Ηταλία και τη Ααλλία η αύξηση του

εργατικού κόστους ήταν 3%, 23% και 38% αντιστοίχως. Ραυτόχρονα το

εμπορικό ισοζύγιο επιδεινώθηκε καθώς οι εισαγωγές αυξάνονταν πολύ πιο

γρήγορα από τις εξαγωγές (44% και 28% συνολική αύξηση αντίστοιχα).

Ξαράλληλα, η διείσδυση της Γλλάδος στις κεντρικές ευρωπαϊκές αγορές

εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλή, με μερίδιο κάτω από το 2%, όταν η

Ιταλία και η Ισπανία κατέχουν περίπου το 10% και 13% αντίστοιχα. Ε

κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα μας δεν έχει μία

ολοκληρωμένη και σαφή εξαγωγική στρατηγική, είτε συνολικά είτε για το

κάθε προϊόν ξεχωριστά. Νι εισροές εργασίας και η παραγωγικότητα της γης

υπολείπονται σημαντικά των περισσότερων χωρών του ευρωπαϊκού Λότου.

Ξαρά όμως τα μειονεκτήματα αυτά, η Γλλάδα κατέχει πλεονεκτήματα

ποιότητας και κόστους που δείχνουν ότι υπάρχει η δυνατότητα για

υψηλότερη ανταγωνιστικότητα, εξωστρέφεια και υποκατάσταση εισαγωγών.

Φρήστος Κανονίδης

Η καλλιέργεια της ελιάς και η παρουσία της στην τέχνη και τον πολιτισμό.

Ώπό την Κινωική περίοδο μέχρι σήμερα η ελιά αποτελεί βασικό στοιχείο της

κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας του τόπου μας. Πτα ομηρικά χρόνια η

χρήση του ελαιόλαδου ήταν κυρίως τελετουργική, αν και ο μηρος

αναγνωρίζει τη διατροφική του αξία και το ονομάζει “υγρό χρυσάφι” της

διατροφής. Γίναι γνωστό ιστορικά ότι οι Κυκηναίοι το χρησιμοποιούσαν

στην καθημερινή διατροφή τους και το προσέφεραν ως σπονδή στους θεούς

τους. Θατά τον Ώριστοτέλη η ελαιοκαλλιέργεια θεωρήθηκε επιστήμη, ενώ ο

πρώτος που συνέταξε νόμους για την προστασία των ελαιοδένδρων υπήρξε ο

Πόλων. Γκτός των παραπάνω το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται ως φωτιστική και

καύσιμη ύλη, ως φάρμακο (Ηπποκράτης), ως καλλυντικό ακόμα και ως

λιπαντικό από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.

Ρόσο η ελιά όσο και το ελαιόλαδο είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.

Ξεριέχουν μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, που ενισχύουν τη λειτουργία του

καρδιοαναπνευστικού συστήματος και φαίνεται ότι μειώνουν το επίπεδο

χοληστερόλης στο αίμα. Ξεριέχουν επίσης σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Ώ

και καροτενοειδών και κυρίως β-καροτένιο (προβιταμίνη Ώ) που έχουν

[87]

αντιοξειδωτική δράση, καθώς και μικρές ποσότητες βιταμινών ΐ1, ΐ6 και ΐ12

αλλά και ιχνοστοιχείων καλίου, ασβεστίου, φωσφόρου, σιδήρου, μαγνησίου

και νατρίου. Ώπό τα παραπάνω συνάγεται ότι η κατανάλωση ελιάς και

ελαιολάδου μπορεί να βοηθήσει στην παράταση της νεότητας της

επιδερμίδας, αλλά ταυτόχρονα να λειτουργήσει και σαν αντίδοτο για τα

εκφυλιστικά νοσήματα, όπως είναι οι καρδιακές παθήσεις, οι διάφορες

μορφές καρκίνου και ο διαβήτης τύπου 2.

Ρα αποτελέσματα διαφόρων μελετών έδειξαν ότι τόσο η Κεσογειακή

Βιατροφή συνολικά, όσο και μεμονωμένα χαρακτηριστικά της, όπως τα

λαχανικά, τα φρούτα και κυρίως το ελαιόλαδο σχετίστηκαν με χαμηλότερη

συστολική και διαστολική πίεση. Πτη μελέτη CARDIO2000 που

πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στη χώρα μας, επιβεβαιώθηκε για άλλη μια

φορά ότι η προσθήκη ελαιολάδου στη διατροφή μας μπορεί να συμβάλλει στη

μείωση του κινδύνου για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου. Ρα αποτελέσματα της

συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι η αποκλειστική χρήση ελαιολάδου ως

προστιθέμενο λιπίδιο στη δίαιτα σχετίστηκε με 47% μικρότερη πιθανότητα

για εμφάνιση οξέος στεφανιαίου συνδρόμου. Γπιπλέον, σε μια έρευνα που

πραγματοποιήθηκε στην Ησπανία, προέκυψε ότι άτομα με την υψηλότερη

κατανάλωση ελαιολάδου (54γρ/ ημέρα) είχαν 82% μικρότερη πιθανότητα για

εμφάνιση του πρώτου επεισοδίου στεφανιαίου εμφράγματος.

Έτσι η ελιά σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας εξαιτίας του

αειθαλλούς της φυλλώματος και του εξαιρετικά θρεπτικού και υγιεινού

καρπού της, χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να έχει την μεγαλύτερη χρήση

στα χαρακτηριστικά περάσματα του ανθρώπινου κύκλου της ζωής, από τη

γέννηση ως το θάνατο, αλλά και στον κύκλο του χρόνου, τα Τριστούγεννα,

την Ξρωτοχρονιά, την Ξρωτομαγιά. Πε κάθε περίπτωση ένα κλωνάρι της

συμβολίζει την ευτυχία και τη μακροβιότητα. Θλαδιά δέντρων, ανάλογα με

την περίσταση, χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της χρονιάς για

στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, αποτροπή επιβλαβών ζωυφίων, προστασία

από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και

κτήματα. Ώλλά και η εξέταση των αρχαιολογικών στοιχείων που αφορούν τη

χρήση και τη σημασία της ελιάς στην αρχαιότητα επιβεβαιώνει ότι αυτή

αποτελούσε ένα από τα χρησιμότερα και πιο αγαπητά δέντρα των Γλλήνων,

λόγω της ιερότητάς της, της οικονομικής σημασίας της και των ποικίλων

χρήσεων των προϊόντων της στην καθημερινή και στη θρησκευτική ζωή.

Πύμφωνα με τη μυθολογία την ελιά έφερε στους Έλληνες η Ώθηνά, η οποία

δίδαξε και την καλλιέργειά της. Γίναι χαρακτηριστικό το γνωστό επεισόδιο

[88]

της φιλονικίας της Ώθηνάς με τον Ξοσειδώνα για το όνομα της Ώθήνας. Πτην

Ώκρόπολη υπήρχε η ιερή ελιά της Ώθηνάς, η πρώτη ελιά που η θεά χάρισε

στους Ώθηναίους, και στην Ώκαδημία οι 12 ιερές ελιές, οι μορίαι, και ο ιερός

ελαιώνας από τον οποίο προερχόταν το λάδι που δινόταν ως έπαθλο στους

νικητές των Ξαναθηναίων. Γνδεικτικό της σημασίας της ελιάς για την Ώθήνα

είναι ότι οι Ώθηναίοι στα νομίσματά τους απεικόνιζαν την Ώθηνά με στεφάνι

ελιάς στο κράνος της και έναν αμφορέα με λάδι ή ένα κλαδί ελιάς. Ένας

άλλος μύθος αναφέρει ότι ο Ερακλής (του οποίου το ρόπαλο ήταν από

αγριελιά) έφερε βλαστάρι ελιάς από τη χώρα των περβορείων (μυθικός λαός

που οι Έλληνες πίστευαν ότι κατοικούσε πέρα από τον ΐορρά ή κατά άλλη

ερμηνεία στον ουρανό) και το φύτεψε στην Νλυμπία.

Ηστορικά, όπως αναλύθηκε, οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε

την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. πως αναφέρει ο Ξλίνιος κατά

το 580 π.χ., ούτε το Ιάτιο, ούτε η Ησπανία ούτε η Ρύνιδα γνώριζαν την ελιά

και την καλλιέργειά της. Νι ιστορικές πηγές αναφέρουν επίσης ότι από την 7η

Νλυμπιάδα καθιερώθηκε ως έπαθλο των αγώνων ο κότινος, που ήταν στεφάνι

από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον ναό του Βία

στην Νλυμπία, ενώ στα Ξαναθήναια έφτιαχναν στεφάνια από τα κλαδιά της

ελιάς του Γρεχθείου. Κια λεπτομέρεια που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι οι

Ώθηναίοι, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολιτισμένους, κρατούσαν

κλαδιά ελιάς, ενώ οι χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούσαν

κλαδιά βελανιδιάς, αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο πολιτισμό,

την τραχύτητα και τη βιαιότητα. Κε κλάδους ελιάς ήταν στεφανωμένο και το

χρυσελεφάντινο άγαλμα του Βιός στην Νλυμπία, έργο του Σειδία, ένα από τα

επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Πε ένδειξη της εκτίμησης που δείχνουν οι λαοί της Κεσογείου στην ελιά,

πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης διακοσμούνται με μοτίβα

αποτελούμενα από κλαδιά και καρπούς του ελαιόδεντρου. Έτσι, συχνά

συναντάμε στην Γλλάδα και στις άλλες μεσογειακές χώρες την ελιά να κοσμεί

πήλινα και ξύλινα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, λευκά είδη και

κοσμήματα. Ρα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής η χρήση της

ελιάς σε γάμους και βαπτίσεις, τόσο ως πρωτογενές υλικό (στεφάνια

παράνυμφων σε γάμο, διακόσμηση λαμπάδων) όσο και ως διακοσμητικό

στοιχείο (επάργυρα στέφανα του γάμου σε απομίμηση στεφάνου ελιάς,

μπομπονιέρες κ.α.).

Ώποτελώντας λοιπόν σημαντικό μέρος όχι μόνο, της διατροφής αλλά και της

οικονομικής ζωής της Κεσογείου και της Γλλάδας ειδικότερα, αναπόφευκτο

[89]

ήταν η μακρόχρονη πορεία της ελιάς να έχει διεισδύσει στην καλλιτεχνική

και πολιτισμική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Αια παράδειγμα, ο ποιητής

Θωστής Ξαλαμάς ύμνησε την ελιά στο ομώνυμο ποίημά του, ο Νδυσσέας

Γλύτης, γράφει στον Κικρό Λαυτίλο του “αν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος

θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι….”, ενώ στα δημοτικά

τραγούδια συχνά γίνεται αναφορά στο ελαιόδεντρο και τους καρπούς του.

Κουσεία ελιάς και λαδιού υπάρχουν σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές

της Κεσογείου, όπου παρουσιάζονται εκθέματα που σχετίζονται με την

καλλιέργεια και συγκομιδή της ελιάς και την παραγωγή λαδιού, ενώ συχνά

πραγματοποιούνται και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές. Ένα από

τα πιο γνωστά ελληνικά μουσεία ελιάς είναι το Κουσείο της Γλιάς και του

Γλληνικού Ιαδιού στη Ππάρτη. Ρο Βίκτυο «Μουσεία Ελιάς της Μεσογείου»

περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή πάνω από 15 μουσεία από ολόκληρη τη

Κεσογειακή λεκάνη.

Ελευθερία Πασχαλίδη – Κέλυ Σσούμα

Βοτανικοί Κήποι. Κε τον όρο «ΐοτανικός κήπος» εννοούμε μία

προστατευόμενη έκταση στην οποία φυτεύονται είδη χλωρίδας, η επιλογή

των οποίων εξαρτάται από τον χαρακτήρα που αποφασίζεται να δοθεί στο

συγκεκριμένο κήπο. Ν ΐοτανικός κήπος προϋποθέτει ποικιλία ειδών και ο

πρωταρχικός του στόχος είναι η διατήρηση και η προβολή της

βιοποικιλότητας ενός ή περισσότερων τύπων βλάστησης. Νυσιαστικά

λειτουργεί σαν ένα "φυσικό" εκθετήριο χωρίς να αποκλείονται και άλλες

παράλληλες και συμβατές δραστηριότητες. Ε Γλλάδα, αναλογικά με την

έκτασή της, και η Ηβηρική Τερσόνησος είναι οι περιοχές της Γυρώπης με την

πλουσιότερη χλωρίδα. Έχουμε, ίσως, συνηθίσει ν‟ ακούμε για βιβλικές

καταστροφές στα δάση μας, καθώς και για την υποβάθμιση του

περιβάλλοντος. Έχουμε ακόμη, εθιστεί στην σύγκριση της χώρας μας με άλλες

βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ώυστρία και η Αερμανία και συγχέουμε

τους όρους χλωρίδα και βλάστηση. Πυγκεκριμένα έχουν καταγραφεί στον

ελληνικό χώρο πάνω από 50 ποικιλίες από ελιές, αμυγδαλιές, αχλαδιές,

ροδακινιές, κερασιές, μηλιές και 500 ποικιλίες αμπέλου που καλλιεργούνταν

και καλλιεργούνται σήμερα στην Γλλάδα.

Βασιλικός Κήπος της Μαδρίτης (Royal Botanic Garden of Madrid).

Βημιουργήθηκε επί της βασιλείας του Σερδινάνδου VI στα 1755 για να

καλλιεργούνται εμπορικά φυτά, όπως γαρύφαλλο, τσάϊ,αρτόκαρπο,

φοινικέλαιο. ΐρίσκεται στο Paseo del Prado στη Καδρίτη, όπου σήμερα είναι

επισκέψιμος. Πτις εγκαταστάσεις του περιλαμβάνει ένα σημαντικό βοτανικό

[90]

ερευνητικό κέντρο, εξοπλισμένο με άρτια σύγχρονη τεχνολογία. Ο σκοπός

της δημιουργίας του, από την ίδρυσή του, δεν ήταν μόνο η έκθεση των φυτών

αλλά ταυτόχρονα η διδασκαλία της ΐοτανολογίας και ΐοτανικής. Ν κήπος

διαιρείται σήμερα σε τρεις βασικές περιοχές. Ρα σπουδαιότερα κτίρια του

κήπου είναι το Villanueva Pavilion, το Graells Greenhouse και το Exhibition

Greenhouse, που εγκαινιάσθηκε το 1993 χτισμένο με τις πιο σύγχρονες

μεθόδους και αντικατοπτρίζει πιστά το σκοπό του Θήπου, καθώς εκεί

καλλιεργούνται χιλιάδες είδη σε τρεις υπομονάδες.

Ν κήπος αποτελείται από τους παρακάτω τομείς:

Terraza de los Cuadros, όπου παρουσιάζονται φυτά διακοσμητικά,

φαρμακευτικά, αρωματικά και ενδημικά.

Terraza de las Escuelas Botánicas, όπου είναι εγκατεστημένη

συστηματοποιημένη συλλογή ταξινομημένων ομάδων ανά οικογένεια

ή γένος

Terraza del Plano de la Flor, όπου μπορεί κάποιος να δει δέντρα και

θάμνους.

Βοτανικός κήπος Αθηνών. O Θήπος αυτός βρίσκεται ΐόρεια του Ώιγάλεω και

άρχισε να διαμορφώνεται το 1961, όμως άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το

1975. Γίναι ο μεγαλύτερος βοτανικός κήπος όχι μόνο της Γλλάδας αλλά και

της ανατολικής Κεσογείου. Θαλύπτει συνολικά μια έκταση 1.860 στρεμμάτων

με φυσική κυρίως βλάστηση, διακόσια από τα οποία είναι καλλιεργημένα και

φιλοξενούν 2.500 είδη φυτών, κατανεμημένα σε διαφορετικά θεματικά

τμήματα. Kάποια από αυτά είναι ο Βενδρώνας, ο Aνθώνας, ο Pοδώνας και τα

τμήματα ιστορικών, φαρμακευτικών, καλλωπιστικών και οικονομικών

[91]

φυτών. Πτον Βενδρώνα, που φιλοξενεί δέντρα από όλες τις ηπείρους,

ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γκίνγκο, ένα ζωντανό απολίθωμα, το οποίο

υπήρξε τροφή των φυτοφάγων δεινοσαύρων τριακόσια εκατομμύρια χρόνια

πριν και η κινεζική μηλιά με τα λιλιπούτεια μηλαράκια.

Ρο τμήμα ιστορικών φυτών -το μοναδικό που υπάρχει σε βοτανικό κήπο- μας

παραπέμπει σε μύθους, θεούς και αρχαίους συγγραφείς. Ηδιαίτερο ενδιαφέρον

έχει το κώνειο, ο νάρθηκας -μέσα στα κούφια κλαδιά του οποίου ο

Ξρομηθέας μετέφερε τη φωτιά στους ανθρώπους και ανθίζει το χειμώνα, η

άκανθος, που τα φύλλα της διακοσμούν τα αρχαία κορινθιακά κιονόκρανα

και το παλιούρι από το οποίο φτιάχτηκε το ακάνθινο στεφάνι του Xριστού.

Γπίσης, μπορεί κανείς να δει το χρυσόξυλο, του οποίου η κίτρινη χρωστική

ουσία του έβαφε τα ρούχα, τη φυτόλακκα, που παράγει κόκκινη χρωστική

ύλη, το βερνικόδεντρο και το λινάρι.

Κατερίνα Γκρόσσε – Νατάσα Πρόκου

[92]

Βιομηχανική παραγωγή

Ώποτελεί τη βάση της οικονομικής προόδου κάθε χώρας. Τωρίζεται σε

βιοτεχνική και βιομηχανική. Ε βιοτεχνία απασχολεί λίγα άτομα, διαθέτει

λίγες μηχανές, μικρούς χώρους και η παραγωγή είναι περιορισμένη.

Ώντίθετα, η βιομηχανία, απασχολεί μεγάλο αριθμό προσωπικού, έχει στη

διάθεσή της μεγάλες και σύγχρονες μηχανές και παράγει μεγάλες ποσότητες

προϊόντων. ΐαριά λέγεται η βιομηχανία κατασκευής μηχανών,

πολεμοφοδίων, χημικών προϊόντων κ. ά. Ε ελαφριά βιομηχανία διαιρείται σε

δύο κλάδους: στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών καθημερινών

αναγκών(τρόφιμα, υφάσματα κλπ) και στην παραγωγή διαρκών

καταναλωτικών αγαθών( έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές κλπ).

Ε ισπανική βιομηχανία έχει γνωρίσει ιδιαίτερη ανάπτυξη μετά την είσοδο

της στην ΓΓ το 1986. Μεκίνησε από προϊόντα εντάσεως εργασίας (παραγωγική

διαδικασία στην οποία το ποσοστό συμμετοχής του συντελεστή εργασία είναι

το μεγαλύτερο). Πήμερα εξελίσσεται όλο και περισσότερο στη δημιουργία

προϊόντων υψηλής αναγνωρισιμότητας που βασίζονται στο σύγχρονο

βιομηχανικό σχέδιο, όπως τα προϊόντα της Inditex (ιδιοκτήτρια των

αλυσίδων Δάρα, Κάσιμο Λτιούτι, Pull and Bear, Bershka κ.α.), τα αυτοκίνητα

της Πέατ (SEAT, ανήκει στην Volkswagen), τα είδη υγιεινής Οόκα (Roca). Ρα

μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Ησπανίας βρίσκονται στο ΐορά με κυριότερες

βιομηχανικές πόλεις τις: Κπιλμπάο, Πάνταντερ, Άβιλες, Τιχόν, ΐαρκελώνη

και Καδρίτη. Ρα κύρια βιομηχανικά προϊόντα της εκτός των

προαναφερθέντων είναι: μηχανήματα, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη,

χημικά, λιπάσματα, χαρτί, τρόφιμα, ποτά, νήματα, τεχνητό μετάξι, ρούχα.

λο και πιο συχνά, λόγω της παγκοσμιοποίησης, η παραγωγή μεταφέρεται

στο εξωτερικό (Ών. Γυρώπη, Θίνα) και στην Ησπανία μένει η διοίκηση και ο

σχεδιασμός προϊόντων.

Ε Γλλάδα δεσπόζει στο νοτιότερο άκρο της ΐαλκανικής χερσονήσου και στην

Ώνατολική Κεσόγειο. Ζεωρείται και είναι μια ανεπτυγμένη χώρα με υψηλό

κατά κεφαλή εισόδημα και πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης, παρά

τα προβλήματα της οικονομικής κρίσης από την οποία έχει πληγεί, όπως

βέβαια και όλος οι Γυρωπαϊκός Λότος συμπεριλαμβανομένης και της

Ησπανίας. Ε Γλλάδα έχει μικτή καπιταλιστική οικονομία, με το δημόσιο

τομέα να συνεισφέρει περίπου στο μισό του Ώ.Γ.Ξ.. Ν Ρουρισμός αποτελεί

μία πολύ σημαντική “βιομηχανία”, που συνεισφέρει κι αυτή σε μεγάλο

ποσοστό του Ώ.Γ.Ξ., και επίσης αποτελεί πηγή συναλλάγματος. Ρο 2004 η

[93]

μεγαλύτερη “βιομηχανία” στην Γλλάδα με έσοδα γύρω στα 12 δισ. ευρώ ήταν

η ναυτιλία.

Ε χώρα μας τα τελευταία χρόνια καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για την

ανάπτυξη της βιομηχανίας της. Έχουν αναπτυχθεί αρκετοί βιομηχανικοί

κλάδοι, χωρίς όμως να θεωρούμαστε και να είμαστε βιομηχανική χώρα.

Βυστυχώς, οι περισσότεροι από τους παράγοντες υπήρξαν επιβαρυντικοί για

την ανάπτυξη της βιομηχανίας στη χώρα μας τις προηγούμενες δεκαετίες. Αια

παράδειγμα “χάσαμε” την “βιομηχανική επανάσταση”, διότι εκείνη την

εποχή που οι άλλοι οργάνωναν τις βιομηχανίες τους εμείς αρχίζαμε τον

απελευθερωτικό μας αγώνα με μεγάλες θυσίες σε ανθρώπους και πόρους.

Ώλλά, και μετά την ανεξαρτησία τα διάφορα εσωτερικά και εξωτερικά

προβλήματα, καθώς και οι πόλεμοι επιβράδυναν σημαντικά την βιομηχανική

και οικονομική ανάπτυξη της χώρας μέχρι και τα μέσα του εικοστού αιώνα.

Βεν πρέπει επίσης να παραβλέπονται η ανυπαρξία αξιόλογου

συγκοινωνιακού δικτύου, η έλλειψη πηγών ενέργειας και η απουσία

τεχνογνωσίας και τεχνολογίας. Έτσι, παρά το γεγονός ότι οι πρώτες

βιομηχανικές μονάδες ιδρύθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα,

αξιόλογη ανάπτυξη σημειώθηκε μετά το 1910.

Ξολλά από τα προϊόντα που παράγονται είναι ανταγωνιστικά στις διεθνείς

αγορές και ιδιαίτερα εκείνα που προέρχονται από την επεξεργασία της

αγροτικής παραγωγής (τρόφιμα, κρασιά, καπνά), καθόσον σε μεγάλο

ποσοστό η βιομηχανική μας παραγωγή είναι συνδεδεμένη με την αγροτική

παραγωγή, τόσο σε βιοτεχνικό, όσο και σε βιομηχανικό επίπεδο. Γξαγωγές

γίνονται επίσης και στα προϊόντα των μεταλλουργικών βιομηχανιών, οι

οποίες χρησιμοποιούν ως πρώτες ύλες τα ορυκτά του υπεδάφους μας.

Ώξιόλογες είναι ακόμη οι βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και χάρτου, οι

χημικές βιομηχανίες, τα διυλιστήρια πετρελαίου, οι βιομηχανίες οικοδομικών

υλικών και μεταλλικών προϊόντων, η κλωστοϋφαντουργία, η βυρσοδεψία, η

φαρμακοβιομηχανία, η αλευροβιομηχανία και η ναυπηγική βιομηχανία

(πριν την διαλύσουν λανθασμένες πολιτικές). Νρισμένα από τα

χαρακτηριστικά της βιομηχανίας στη χώρα μας, που οδηγούν σε στασιμότητα

και ύφεση της παραγωγής, είναι τα εξής: οι παραγωγικές μονάδες

απασχολούν μικρό αριθμό εργαζομένων, υπάρχει αδυναμία παραγωγής

καινοτομίας, πολλές μονάδες μεταφέρονται σε γειτονικές βαλκανικές χώρες,

η παραγωγή χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια (διοχετεύεται στην εσωτερική

αγορά) και τέλος ο αριθμός των βιομηχανιών δεν είναι ομοιόμορφα

κατανεμημένος στη χώρα. Ξαρόλα αυτά η βιομηχανία παραμένει ένας

[94]

σημαντικός παράγοντας για την οικονομία της χώρας μας, αλλά και για την

αγορά εργασίας.

Ρα τελευταία χρόνια, και οι δύο χώρες, μετά από μακρά περίοδο ισχυρής

ανάπτυξης, επηρεάστηκαν πολύ αρνητικά από τη διεθνή χρηματοοικονομική

κρίση και έχουν εισέλθει πλέον σε φάση οικονομικής ύφεσης, το μέγεθος και η

διάρκεια της οποίας είναι αδύνατον να υπολογισθούν με ασφάλεια προς το

παρόν. Ε οικονομική ύφεση προφανώς επηρεάζει αρνητικά και την

βιομηχανική παραγωγή με δυσμενείς συνέπειες για την οικονομία των δύο

χωρών. Ταρακτηριστική για την κατάσταση που επικρατεί στις δύο χώρες

είναι η άποψη του Ησπανού ιστορικού και φιλολόγου Ξέντρο Νλάγια.

Πύμφωνα με τον Νλάγια, "Ώνάμεσα στην Ησπανία και την Γλλάδα υπάρχουν

τόσες ομοιότητες και σημεία επαφής που θα μπορούσαμε να γράψουμε με την

πολυαρχική σημασία του όρου. Φς προς τις δυνατότητες για συνεργασία την

παρούσα στιγμή, αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο ως «στρατευμένος

ουμανιστής» και που θεωρώ ανυπέρθετο τόσο ως Ησπανός όσο και ως Έλληνας

είναι να βρούμε τρόπους για να προβάλουμε από κοινού οργανωμένη και

αποτελεσματική αντίσταση απέναντι στην επιχείρηση εκβιασμού και

λεηλασίας που οι δυο λαοί υφιστάμεθα τώρα εν ονόματι ενός αμφιλεγόμενου

χρέους. Ξρέπει να επανακτήσουμε την πολιτική , την πολιτική του πολίτη ως

ενεργού φορέα της πολιτικής ουσίας και κοινωνίας ''.

Ματθαίος Βασιλικός

[95]

Σουριστική Ανάπτυξη

Πημαντικό οικονομικό πόρο για τους μεσογειακούς λαούς αποτελεί ο

τουρισμός, που αποτελεί παραγωγικό κλάδο του τριτογενούς τομέα. Ρο γλυκό

κλίμα, οι φυσικές ομορφιές, τα ιστορικά μνημεία, η φιλόξενη θάλασσα

συμβάλλουν στο να κατακλύζουν τις μεσογειακές χώρες κάθε χρόνο πάνω

από 150 εκατομμύρια τουρίστες, που αποτελούν το 25% του παγκόσμιου

τουρισμού.

Ώπό τις χώρες της Κεσογείου η Ησπανία είναι από τις πιο ανεπτυγμένες

τουριστικά χώρες και έρχεται πρώτη στην Γυρώπη και δεύτερη παγκοσμίως

σε τουριστικά έσοδα. Βέχεται κάθε χρόνο περί τους 60 εκατομμύρια

επισκέπτες, τα έσοδα από τον τουρισμό φθάνουν τα 50 δισεκατομμύρια €, ενώ

το τουριστικό ισοζύγιο της Ησπανίας παρουσιάζει πλεόνασμα της τάξης των

25 δις. €. Πτην Γλλάδα ο τουρισμός και κυρίως ο μαζικά οργανωμένος

τουρισμός αναπτύχθηκε ραγδαία μετά το 1970. Ώυτό το γεγονός άλλαξε σε

πολύ μεγάλο βαθμό την οικονομική φυσιογνωμία πολλών περιοχών της

χώρας μας. Ξόλος έλξης για τους επισκέπτες, που τα τελευταία χρόνια

ξεπερνούν τα 15 εκατομμύρια κάθε χρόνο, είναι το κλίμα, ο ήλιος, οι

αρχαιότητες και οι μοναδικές παραλίες, που ίσως είναι οι καθαρότερες στην

Γυρώπη. Νι σημαντικότεροι προορισμοί είναι η Οόδος, η Θέρκυρα, η Θρήτη,

τα νησιά των Θυκλάδων και η Ταλκιδική. Ρα τελευταία χρόνια γίνονται

προσπάθειες να αναπτυχθούν και άλλοι τουριστικοί τομείς, όπως ο

χειμερινός, ο εναλλακτικός, ο συνεδριακός, ο θρησκευτικός και ο ιαματικός

τουρισμός, έτσι ώστε να επεκταθεί η τουριστική περίοδος όλο το χρόνο και να

μην περιορίζεται στους καλοκαιρινούς μήνες. Νι βασικές χώρες προέλευσης

των τουριστών στην χώρα μας είναι η Αερμανία και το Ενωμένο ΐασίλειο,

ενώ βρίσκεται στη 10η θέση προτίμησης των Ησπανών τουριστών. ΐέβαια, για

το 2012 παρουσιάστηκε σημαντική μείωση κρατήσεων προς την Γλλάδα από

τις δύο προαναφερόμενες τουριστικές αγορές για τις καλοκαιρινές τους

διακοπές. Πημαντικός παράγοντας για την μείωση του ρυθμού κρατήσεων

και αγοράς τουριστικών πακέτων με προορισμό την Γλλάδα ήταν και η

αρνητική δημοσιότητα που δέχθηκε η χώρα από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης

εξαιτίας της αβεβαιότητας για την παραμονή της στο ευρώ, τις πολιτικές

συνθήκες, αλλά και τις φήμες για αντιγερμανικό αίσθημα στον ελληνικό λαό.

Ξολιτικά τόσο η Ησπανία όσο και η Γλλάδα έχουν πολλά κοινά

χαρακτηριστικά και στόχους. Έτσι η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών είναι

καλή και ουσιαστική, ακόμη και τώρα που τα οικονομικά προβλήματά τους

[96]

είναι παρόμοια, διότι έχουν κοινούς στόχους, π.χ. στην αγροτική πολιτική,

στη μεταναστευτική πολιτική, και έχουν, καλώς ή κακώς, πολλά κοινά

προβλήματα προσβλέποντας προς το ίδιο σημείο του ορίζοντα, αφού υπάρχει

αλληλοεκτίμηση και συμπάθεια μεταξύ των δύο λαών. Ώξίζει να σημειωθεί ότι

τα τελευταία χρόνια η τουριστική κίνηση από την Ησπανία προς την Γλλάδα

αυξήθηκε κατά 20%, όπως φαίνεται από τα στοιχεία αφίξεων του

αεροδρομίου Γλ. ΐενιζέλος. Νι σχέσεις των δύο λαών είναι πολύ καλές, αφού

ζουν στην ίδια περιοχή, στην ίδια ήπειρο, ταιριάζουν οι νοοτροπίες τους και

μοιράζονται την ίδια θάλασσα. Ών και βρίσκονται στα δύο άκρα της

Κεσογείου, ψυχολογικά είναι κοντά, και αυτό βοηθά να υπάρχει ενδιαφέρον

και από τις δύο πλευρές τόσο για τη γλώσσα όσο και για τη γαστρονομία, τον

πολιτισμό, την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική και το χορό.

Νι δύο χώρες βρίσκονται κοντά, εντός και εκτός του πλαισίου της

Γυρωπαϊκής Ένωσης. Κάλιστα, η τουριστική εικόνα της Γλλάδας στην

Ησπανία τείνει να βελτιωθεί και να μην εμπεριέχει μόνο ήλιο και θάλασσα.

δεδομένου ότι σήμερα λόγω της Γυρωπαϊκής διεύρυνσης επικρατούν

ιδιαίτερα ανταγωνιστικές συνθήκες για τους ελληνικούς τουριστικούς

προορισμούς και τις τουριστικές επιχειρήσεις της χώρας. Ών λάβουμε υπόψή

μας ότι η Γ. Γ. επιδιώκει την προώθηση της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης

με σεβασμό στο περιβάλλον, μέσω της ενίσχυσης των ειδικών και

εναλλακτικών μορφών τουρισμού, που αποτελεί μία από τις χρόνιες

αδυναμίες του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, θα συμφωνήσουμε με την

άποψη του Ησπανού Ξρέσβη στην Ώθήνα: “Ε συνεργασία των δύο χωρών

είναι άψογη και έτσι δουλεύεται προς αυτή την κατεύθυνση. Ξλέον έρχονται

πολλοί Ησπανοί τουρίστες και στην άλλη Γλλάδα. Ρην Γλλάδα του βουνού,

των παραδοσιακών και γραφικών χωριών, των αστικών κέντρων. Ξαρ‟ όλο

που η θάλασσα είναι πάντα παρούσα στην Γλλάδα, αξίζει να ανακαλύψει

κανείς και το άλλο κομμάτι της. Ώυτό τους λέω στην Ησπανία. Ξρέπει να

δεχθούμε ότι η Γ.Γ. δεν είναι πάντα αυτό που το κάθε κράτος-μέλος θα ήθελε

και θα επιθυμούσε. λα πρέπει να γίνονται από κοινού, να βρίσκουμε τη

χρυσή τομή, διότι έχουμε να κάνουμε με διαφορετικές οικονομίες,

διαφορετικές νοοτροπίες και εν τέλει με διαφορετικούς ανθρώπους. Νι λύσεις

πρέπει κάπου να συμπίπτουν, πρέπει όλοι να καταλάβουμε ότι η Γ.Γ. δεν

ανήκει σε κανένα μέλος και ότι η Ένωση είναι ο καρπός της συνεργασίας

όλων. Ξρέπει επίσης να συνεργαστούμε, ώστε να έχουμε μια φωνή έξω από

την Γυρώπη, στη Οωσία, στην Θίνα, στη Ιατινική Ώμερική και αλλού.”

Παύλος Κουτρούλης – Αντώνης Δασκαλάκης

[97]

Μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας των δύο χωρών

Ρο Βιεθνές Ξρόγραμμα Ξαγκόσμιας

Ξολιτιστικής Θληρονομιάς, της Γπιτροπής

Ξαγκόσμιας Ξολιτιστικής Θληρονομιάς της

UNESCO, διαχειρίζεται ένα κατάλογο

μνημείων στον οποίο γίνονται αποδεκτά, μία

διακριτή θέση ή τόπος (όπως δάσος, όρος,

λίμνη, έρημος, μνημείο, κτήριο, σύμπλεγμα ή

πόλη) με τον όρο Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της

UNESCO. Ρο πρόγραμμα στοχεύει στο να έχει ενημερωμένους καταλόγους

περιοχών με ιδιάζουσα πολιτιστική η φυσική σημασία για την κοινή

κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ε Πυνθήκη για την Ξροστασία της

Ξαγκόσμιας Ξολιτιστικής και Συσικής Θληρονομιάς έγινε στο Πυνέδριο της

UNESCO στις16 Λοεμβρίου 1972. Ώπό τότε έχουν αναγνωρίσει τη Πυνθήκη

186 Θράτη- Γταίροι. Ρα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς

οφείλουν να είναι «ιδιάζουσας παγκόσμιας αξίας» και να πληρούν ένα από

10 συγκεκριμένα πολιτιστικά ή φυσικά κριτήρια. Ξαράδειγμα «να αποτελεί

αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας», «να επιδεικνύει

σημαντικές ανθρώπινες αξίες σε μία πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε

εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες ή τον

σχεδιασμό τοπίου», ή «να περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές

εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής» κ.α

την ΕΛΛΑΔΑ η πρώτη περιοχή που καταγράφηκε ως Κνημείο Ξαγκόσμιας

Ξολιτιστικής Θληρονομιάς είναι ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα το 1986

και ακολούθησαν: Ν Ώρχαιολογικός τόπος των Βελφών (1987), η Ώκρόπολη

των Ώθηνών (1987), το Άγιο ρος (1988), ο Ώρχαιολογικός χώρος της

Γπιδαύρου (1988), τα Ξαλαιοχριστιανικά και ΐυζαντινά μνημεία της

Ζεσσαλονίκης (1988), τα Κετέωρα (1988), η Κεσαιωνική πόλη της

Οόδου (1988), η Ώρχαία Νλυμπία (1989), ο Κυστράς (1989), οι Κονές

Βαφνίου, Νσίου Ιουκά και Λέα Κονή Τίου (1990), η Βήλος (1990), το

Ξυθαγόρειο και το Εραίον Πάμου (1992), ο Ώρχαιολογικός τόπος της

ΐεργίνας (1996), το Ηστορικό Θέντρο (Τώρα) της Ξάτμου με τη Κονή του

Ώγίου Ηωάννου του Ζεολόγου και το Ππήλαιο της Ώποκάλυψης (1999), οι

Ώρχαιολογικοί τόποι των Κυκηνών και της Ρίρυνθας (1999) και τέλος η

Ξαλαιά Ξόλη της Θέρκυρας (2007).

[98]

Πτην ΙΠΑΝΙΑ η ιστορική πόλη του Σολέδο έχει επίσης χαρακτηριστεί στα

1986 ως Κνημείο Ξαγκόσμιας Ξολιτιστικής Θληρονομιάς. Ρα υπόλοιπα

Κνημεία Ξαγκόσμιας Ξολιτιστικής Θληρονομιάς της Ησπανίας είναι: το

Κοναστήρι και Τώρος του Γσκοριάλ, Καδρίτη (1984), ο Θαθεδρικός του

Κπούργκος (1984), τα Ξάρκο Ακουέλ – Ξαλάθιο Ακουέλ και Θάζα Κίλα στη

ΐαρκελώνη (1984), Ώλάμπρα – Τενεραλίφε και Ώλμπαϊσίν, Αρανάδα (1984,

1994), το ιστορικό κέντρο της Θόρδοβα (1984, 1994), το Παντιάγο ντε

Θομποστέλα (Ξαλιά Ξόλη) - (1985), τα Κνημεία του Νβιέδο και του

ΐασιλείου των Ώστουριών (1985, 1998), η Ξαλαιά πόλη της Πεγκόβια και το

υδραγωγείο της (1985), η Ξαλαιά Ξόλη της Άβιλα με τις Γκκλησίες της (1985),

τα Έργα του Ώντόνιο Ακαουντί (Θάζα Κιλά, κ.α.) (1984, 2005), η

Ξαλαιολιθική Ρέχνη Ππηλαίων της ΐόρειας Ησπανίας (1985, 2008), η

Ώρχιτεκτονική Κουντεχάρ της Ώραγωνίας (1986, 2001), το Γθνικό Ξάρκο

Ακαραχονάι (1986), η Ξαλαιά Ξόλη της Θάθερες (1986), ο Θαθεδρικός Λαός –

το Ξαλάτι και η Ώρχειοθήκη της Πεβίλλης (1987), η Ξαλαιά Ξόλη

της Παλαμάνκα (1988), το Κοναστήρι Ξομπλέτ (1991), το ΐασιλικό

Κοναστήρι της Πάντα Καρία της Αουαδελούπης (1993), η Ξορεία για το

Παντιάγκο ντε Θομποστέλα (1993), ο Ώρχαιολογικός Τώρος

της Κέριντα (1993), το Γθνικό Ξάρκο Λτονάνα (1994), το Ώνταλλακτήριο

Κεταξιού της ΐαλένθιας (1996), η Ηστορική Νχυρωμένη

Ξόλη Θουένκα (1996), τα Ξυρηναία - ρος Ξερντού (1997, 1999), το Κέγαρο

Θαταλανικής Κουσικής και το Λοσοκομείο του Παιντ Ξάου, η ΐαρκελώνη

(1997), το Τρυσωρυχείο Ιας Κεντούλας (1997), τα Κοναστήρια Παν Κιγιιάν

ντε Αιούσο και Πούσο (1997), το Ξανεπιστήμιο και το Ηστορικό τμήμα

της Ώλκάλα ντε Γνάρες (1998), οι Κεσογειακές ΐραχογραφίες στην Ηβηρική

Τερσόνησο (1998), Ίμπιζα, ΐιοποικιλότητα και Θουλτούρα (1999), η πόλη Παν

Θριστομπάλ ντε λα Ιαγκούνα (1999), ο Ώρχαιολογικός Τώρος

της Ώταπουέρκα (2000), οι Θαταλανικές Οωμανικές Γκκλησίες του ΐαλλ ντε

Κπόι (2000), ο Ώρχαιολογικός Τώρος του Ραρράκο (2000), τα Οωμαϊκά Ρείχη

του Ιούγκο (2000), το Σοινικόδασος της Έλτσε (2000), το Ξολιτιστικό

Ροπίο Ώρανχουέζ (2001), τα Ώναγεννησιακά Κνημεία του Νυμπέντα και του

Κπαέθα (2003), η Αέφυρα ΐιθκάγια (2006), το Γθνικό Ξάρκο Ρέιντε (2007), ο

Ξύργος του Ερακλή στην Ώ Θορούνια (Tower of Hercules, in A Coruña) -

(2009) και τέλος το Ξολιτιστικό Ροπίο της Πέρα ντε Ρραμουντάνα (2011)

[99]

Γκτός από τα Κνημεία Ξαγκόσμιας Ξολιτιστικής

Θληρονομιάς, υπάρχει και η Άυλη ή Ζωντανή

Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας (Patrimoine

culturel immateriel de l’humanite’), η «πρωταρχική πηγή

της πολιτιστικής μας διαφορετικότητας». Γίναι δηλαδή η

κληρονομιά που πηγαίνει από γενιά σε γενιά διαχρονικά.

Ρραγούδια, τεχνικές και κατασκευές που άπτονται της παράδοσης ενός λαού,

που υπάρχουν ή απειλούνται και πρέπει να προστατευτούν. Ε Γλλάδα

μοιράζεται με την Ησπανία στη λίστα αυτή τη «Μεσογειακή δίαιτα». Ρο

σύνολο των γνώσεων, πρακτικών και παραδόσεων που από τη φύση πάνε

κατευθείαν στο τραπέζι μας. Ρα βασικά συστατικά είναι το λάδι ελιάς, τα

δημητριακά, τα φρούτα, τα φρέσκα η ξηρά λαχανικά, μικρές ποσότητες

ψαριού ή κρέατος, πολλά αρτύματα που συνοδεύονται όλα με κρασί ή

ζωμούς αναλόγως των πεποιθήσεων της κάθε κοινότητας. Ώλλά «η

Μεσογειακή δίαιτα» (λέξη ελληνική) καλύπτει κάτι περισσότερο από τροφή.

Γυνοεί τις κοινωνικές επαφές, τα συλλογικά γεύματα, αφού είναι «το κλειδί»

των εθίμων και των πανηγυρικών εκδηλώσεων. Οιζώνει μέσα από τον

σεβασμό της γης και τη βιοποικιλότητα και διασφαλίζει τη διατήρηση και την

ανάπτυξη των παραδοσιακών δραστηριοτήτων που συνδέονται με το ψάρεμα

ή την καλλιέργεια της γης. Νι γυναίκες παίζουν ένα ουσιαστικό ρόλο στους

εορτασμούς ,το τελετουργικό αλλά και τη διάσωση των τεχνικών.

Ιάσονας αμοίλης (5ο ΓΕΛ Ν. μύρνης)

Escorial. Ρo San Lorenzo de El Escorial είναι ένα μεγαλοπρεπές κτηριακό

συγκρότημα το οποίο

βρίσκεται 45 χιλιόμετρα

βορειοδυτικά της Καδρίτης.

Τωρίζεται σε δύο

αρχιτεκτονικά συγκροτήματα

το El Real Monasterio de El

Escorial και τη La Granjilla de

la Frescenda. To Escorial είναι

σύνθετο συγκρότημα με

Ξαλάτι, Ξάνθεο των

ΐασιλέων, ΐιβλιοθήκη, Ξινακοθήκη και Κουσείο. Πτο Escorial

συγκεντρώθηκε ένας σεβαστός αριθμός ελληνικών χειρογράφων, παρά το

γεγονός ότι η λογοκρισία ήταν ένας σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας

[100]

για την έκδοση κειμένων, την εισαγωγή βιβλίων από άλλες πνευματικές

πόλεις της Βύσης και γενικά την ανάπτυξη των ουμανιστικών σπουδών στην

Ησπανία. Γντούτοις, οι Ησπανοί βασιλείς ήθελαν να μετέχουν της Ώρχαίας

Θλασσικής Γλληνικής παιδείας για αυτό και αναζήτησαν τα ελληνικά

χειρόγραφα που σήμερα φτάνουν τα χίλια. Ρα μισά από αυτά βρίσκονται στο

Escorial και συνιστούν το ελληνικό τμήμα. Ρο συγκρότημα, που σχεδιάστηκε

από τον αρχιτέκτονα Τουάν Κπατίστα ντε Ρολέδο, χτίστηκε για να τιμήσει τη

νίκη της Ησπανίας επί της Ααλλίας στη μάχη του Saint Quentin στις 10

Ώυγούστου 1557. Ε θέση του μοναστηριού επιλέχτηκε προσωπικά από το

Σίλιππο ΐ΄, ο οποίος επέβλεπε και την πρόοδο του έργου. Ε κατασκευή του

διήρκησε 21 χρόνια από το 1563 έως το 1584 και ήταν το μεγαλύτερο

μοναστήρι του κόσμου εκείνη την περίοδο. Ρο βασικό κτήριο είναι ένα

κολοσσιαίο ορθογώνιο κτίσμα, που περιλαμβάνει 4 πύργους, 2 καμπαναριά

και τον τρούλο της ΐασιλικής, ενώ ολόκληρο το συγκρότημα διαθέτει

διαδρόμους συνολικού μήκους 24 χιλιομέτρων. Πτους χώρους του

περιλαμβάνει τον Θεντρικό Λαό – τη λεγόμενη ΐασιλική, Κουσείο

Ώρχιτεκτονικής και Κουσείο Ρέχνης, μία βιβλιοθήκη που περιλαμβάνει τα

προσωπικά έγγραφα του Σιλίππου ΐ΄, Ιειψανοθήκες, το Ξάνθεο των

ΐασιλέων και το Ξάνθεο των Ξριγκίπων. Ρη διακόσμηση της Κονής

επιμελήθηκαν σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως ο Κπος και ΐελάσκεθ. Πτις μέρες

μας το Escorial αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προορισμούς στα

περίχωρα της Καδρίτης, αφού χιλιάδες επισκέπτες σπεύδουν να το

θαυμάσουν. Κάλιστα η Κονή έχει ανακηρυχτεί Κνημείο Ξαγκόσμιας

Ξολιτιστικής Θληρονομιάς.

Λένια Κωνσταντινίδου

[101]

Σι μας εντυπωσίασε…

Μουσείο Prado. Ρο Κουσείο Πράντο (prado σημαίνει λιβάδι) είναι γνωστό

για την μοναδικότητα των εκθεμάτων του. Ε ιστορία του συνδέεται με την

ιστορία της Ησπανίας του 16ου, 17ου και 18ου αιώνα. Γντυπωσιάζει η αισθητική

καλλιέργεια που μαρτυρούν τα αποκτήματα του Σιλίππου ΐ΄ και του εγγονού

του ,Σιλίππου Β΄. Κάλιστα, το κτήριο χρησιμοποιήθηκε και από τον

Λαπολέοντα για το ιππικό και το πυροβολικό του.

Ρο ενδιαφέρον που παρουσιάζει το Ξράντο, δεν βρίσκεται τόσο στον μεγάλο

αριθμό έργων που έχουν συγκεντρωθεί στο Κουσείο αυτό, όσο στην αξία

τους. Νι θησαυροί του περιλαμβάνουν όχι μόνο πίνακες ζωγραφικής,

μολονότι σε αυτούς οφείλεται η φήμη του αλλά και σημαντικές συλλογές από

γλυπτά, σχέδια, κοσμήματα Ώναγέννησης, τάπητες, μετάλλια κλπ.

Θοσμείται από έργα των Ηταλών ζωγράφων Ώντζέλικο, Οαφαέλ, Ρισιάνο,

ΐερονέζε, Ριντορέττο, όπως επίσης και των Νλλανδών Σλεμάλ, ΐάυντεν,

Κπός. Νι Αερμανοί αντιπροσωπεύονται από τους Λτύρερ και Κένγκς, ενώ οι

Σλαμανδοί από τους Οούμπενς, ΐαν Λτάυκ και Κπρέγκελ. Γκεί βρίσκονται

επίσης η σπουδαιότερη συλλογή πινάκων του Γλ Ακρέκο και δύο γλυπτά του

καθώς επίσης και έργα των ΐελάσκεθ, Ακόγια και Κουρίγιο.

Θατά την διάρκεια του Γμφυλίου πολέμου κατόπιν σύστασης της Θοινωνίας

των Γθνών, 353 πίνακες ταξίδεψαν στη ΐαλένθια και αργότερα κατέληξαν

στη Αενεύη απ‟ όπου επέστρεψαν στο μουσείο με νυχτερινά τραίνα μέσω

γαλλικού εδάφους μόλις ξέσπασε ο ΐ΄ Ξαγκόσμιος πόλεμος. Ρον Νκτώβριο

του 2009, άνοιξαν 12 νέες σάλες με 176 εκθέματα που βλέπει το κοινό για 1η

φορά.

Μητάκου Ζωή

Las Meninas

Ρο έργο “Οι Δεσποινίδες των

Σιμών (Las Meninas) “ ή “Η

οικογένεια του Υιλίππου IV”

του ΐελάσκεθ που

αντιπροσωπεύει το ώριμο στιλ

του και είναι η κορυφαία στιγμή

της τεχνικής και του ύφους του.

Γίναι πολυπρόσωπο έργο και

αποτελεί ένα στιγμιότυπο από

την καθημερινή ζωή της

[102]

βασιλικής Ώυλής. Πτον πίνακα βλέπουμε τον ίδιο τον Βελάσκεθ να

ζωγραφίζει μπροστά σε ένα μεγάλο τελάρο τη σύνθεση. Πτο κέντρο του

πίνακα, εμφανίζεται η μικρή πριγκίπισσα Μαργαρίτα Σερέζα της Ισπανίας,

την οποία πλαισώνουν οι δεσποινίδες των τιμών Doña Isabel de Velasco και

Dona Maria Agustina Sarmiento de Sotomayor. Βίπλα τους η γερμανική

νάνος Maribarbola και ο ιταλικός νάνος Nicolas Pertusato. Ν σκύλος της

Ηνφάντας είναι ξαπλωμένος κάτω στα πόδια της, πίσω της δε, μία γυναίκα η

Doña Marcela de Ulloa και δύο άντρες. Βίπλα στην οικονόμο, ο αγνώστων

στοιχείων σωματοφύλακας (guardadamas) και στο βάθος μπροστά στην

πόρτα, ο αυλάρχης, ο θείος του ζωγράφου Don José Nieto Velazquez.

Έχουν λεχθεί πολλά για τη σημασία αυτής της σύνθεσης, η οποία θα

μπορούσε να θεωρηθεί ένα ομαδικό βασιλικό πορτρέτο σε μορφή

«φωτογραφικού στιγμιοτύπου». Ρη θέση των προσώπων καθορίζουν οι

κανόνες της ισπανικής βασιλικής Ώυλής.

Ν ΐελάσκεθ στέκεται και ζωγραφίζει το βασιλικό ζεύγος, που ποζάρει στη

θέση στην οποία βρίσκεται περίπου ο θεατής. Ρα δευτερεύοντα στοιχεία του

πίνακα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία: η αντανάκλαση του βασιλικού ζεύγους

στον καθρέφτη, τα πορτρέτα στον τοίχο, η ανοιχτή πόρτα όπου στέκεται ο

αυλάρχης και παρακολουθεί τη σκηνή, πλαισιωμένος από το φως πίσω του.

πάρχουν ακόμη πάνω από τον καθρέφτη δύο πίνακες με μυθολογικές

σκηνές, αντίγραφα γνωστών ζωγράφων. Ρα χαρακτηριστικά στοιχεία της

σύνθεσης που πρέπει να προσεχθούν, πέρα από τα ίδια τα πρόσωπα και τη

στάση τους, είναι η ποικιλία του κατευθυνόμενου και ανακλώμενου φωτός,

οι δυνατές αντιθέσεις φωτός και σκιάς, οι απαλές ελεύθερες πινελιές, τα

ζεστά και φωτεινά χρώματα, οι λεπτομέρειες στα ρούχα και ο έντονος

ρεαλισμός του ΐελάσκεθ. Σσαπρούνη Νεφέλη

[103]

Γκόγια – 3η Μαίου

Ν Σρανθίσκο Ακόγια υ Ιουθιέντες ήταν ισπανός

ζωγράφος και χαράκτης. Έγινε ζωγράφος της

βασιλικής Αυλής. Καζί με τον Ακρέκο και Κπός

αποτελούν τους αντισυμβατικούς ζωγράφους του

μουσείου Ξράντο. Ν Ακόγια στα νιάτα του σύχναζε

στα καπηλειά, φιλονικούσε, έκανε παρέα με

ταυρομάχους και συχνά στο έργο του αποτύπωνε

άντρες και γυναίκες από χαμηλές κοινωνικές τάξεις.

Ρο έργο στο πλάι, απεικονίζει παιδί του Θόντε

Ώλταμίρα,με τα ζώα που αγαπά.

Η 3η Μαΐου είναι ο πιο

διάσημος πίνακάς του με θέμα

την απάνθρωπη εκτέλεση των

Καδριλένων, κάτοικων

δηλαδή της Καδρίτης που

αντιστάθηκαν στα γαλλικά

στρατεύματα του Λαπολέοντα.

Ε σκηνή διαδραματίζεται

νύχτα. Ώχνά πίσω φαίνεται το

χωριό. Νι μελλοθάνατοι με

απελπισμένες κινήσεις

διαμαρτύρονται. Ένα φανάρι

τετράγωνο φωτίζει την τραγική σκηνή. Ρο κεντρικό πρόσωπο, ο Ακόγια το

ζωγράφισε με λευκό πουκάμισο και κίτρινο παντελόνι, τεντώνει τα χέρια

παρακαλώντας ή λέγοντας ίσως «Γλευθερία, ζήτω η Ησπανία». Νι γάλλοι

στρατιώτες είναι στη σειρά με τα όπλα και τους τουφεκίζουν. Βίπλα μια

ομάδα έρχεται και αυτή να θανατωθεί και εμπρός οι σκοτωμένοι μέσα στα

αίματα. Ρο έργο έχει αντιπολεμικό χαρακτήρα. Ζαυμάσαμε τον υπέροχο

πίνακα στο Κουσείο Ξράδο!

Διολιτζοπούλου Μαρία

Σολέδο. Ρο όνομα του Σολέδο, από το λατινικό Toletum=πόλη με τείχη,

είναι συνδεδεμένο με την μεσαιωνική Ησπανία. Ώπό αρχιτεκτονικής πλευράς

με μια ματιά βλέπουμε ότι οι αλλαγές στη δομή της πόλης είναι ελάχιστες

(αυτό γίνεται αντιληπτό από τις πασίγνωστες ζωγραφιές του El Greco που

[104]

απεικονίζουν την πανοραμική άποψη της πόλης). Ρο Tολέδο αποτελεί μία

από τις ωραιότερες πόλεις 70 χλμ από τη Καδρίτη με πληθυσμό που

πλησιάζει του 80.000 κατοίκους, είναι πρωτεύουσα της περιφέρειας Castilla-

La Mancha και είναι χωροθετημένη στη δεξιά όχθη του ποταμού Tajo (Ράγος).

Γίναι δύσκολο να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από την πανοραμική θέα της

πόλης, να μη δει τα τείχη της που διασώζονται, τα μαγαζιά με τα σπαθιά, τα

κτήριά της που στέκουν μέχρι και σήμερα στο πέρασμα των αιώνων. Ρο

Ρολέδο είναι επίσης γνωστό ως και η πόλη των τριών πολιτισμών, επειδή

κατοικήθηκε από Γβραίους, Τριστιανούς και Άραβες. Γπίσης είχε και ένα

δεύτερο όνομα « Αυτοκρατορική Πόλη» επειδή ήταν η κύρια έδρα του

Θαρόλου Ώ΄ της Ησπανίας και Γ΄της Αερμανίας.

Ε ιστορία του Ρολέδο χρονολογείται από την Γποχή του Ταλκού. Πήμερα

μπορούμε να βρούμε μνημεία Οωμαϊκής δραστηριότητας, όπως το

δραγωγείο και τον Ηππόδρομο. Κετά από τις εισβολές γερμανικών φύλων, η

πόλη μετατρέπεται σε πρωτεύουσα, του ΐασιλείου των ΐησιγότθων. Ρο

Ρολέδο κατακτήθηκε από τους τους Άραβες (711μ.χ ) με ευκολία και χωρίς

σχεδόν να παρουσιάσει αντίσταση. Ρο Alcazar & Museo del Ejército

πρόκειται για ένα από τα συμβολικότερα οικοδομήματα και στέκει αγέρωχο

στον υψηλότερο λόφο της πόλης. Έχει τις ρίζες του πίσω στα Οωμαϊκά χρόνια

(3ος αιώνας μ.Τ όταν το Toledo ονομαζόταν Toletum). Τρησιμοποιήθηκε ως

φρούριο, κάστρο, και παλάτι. Πήμερα λειτουργεί ως πολεμικό και

στρατιωτικό μουσείο αλλά και ως βιβλιοθήκη της περιφέρειας Castilla-La-

Mancha. Πτην Ησπανία ο El Greco, έφτασε το 1577 κα έπειτα εγκαταστάθηκε

στο Ρολέδο. Έζησε όλα τα χρόνια της ζωής του, εφόσον το Ρολέδο ήταν η

αγαπημένη του πόλη, όπου δημιούργησε και αναδείχτηκε σαν ζωγράφος

αλλά και ως μεγάλη προσωπικότητα. Ρην μοναδικότητα του El Greco,

βλέπουμε, στον πίνακα του «Vue de Tolede» , όπου βρίσκεται στο

Κητροπολιτικό Κουσείο της Λέας όρκης. Κρόκου Όλια

[105]

Εντυπώσεις από το ταξίδι…

Ξέντε μέρες στην Ησπανία και η μία ήταν καλύτερη από την άλλη!!

Κε το που φτάσαμε κάναμε tour στην πόλη και το απόγευμα επισκεφτήκαμε το Κουσείο Reina Sofia Κοντέρνας Ρέχνης. Γκεί είδαμε την Ακουέρνικα. Ξιστεύω ότι αυτός ο πίνακας είναι όπως λέμε «μία εικόνα, χίλιες λέξεις». Ρην επομένη μέρα επισκεφτήκαμε το ισπανικό σχολείο Marques de Suanzes. Ώυτό που με εντυπωσίασε ήταν ότι σεβόντουσαν τον χώρο του σχολείου που ήταν αρκετά μεγάλο με πολλές αίθουσες. Θατά βάση είχαν πολλές ομοιότητες με τις δικές μας. Σεύγοντας από εκεί, επισκεφτήκαμε το Κουσείο Ξράδο. ΐασικά είδαμε έργα τριών ζωγράφων: του Β. Ζεοτοκόπουλου, που είχαμε μελετήσει, του ΐελάσκεθ και του Ακόγια. Γίδα μπροστά μου τον πίνακα που είχα περιγράψει:Ρον ιππότη με το χέρι στο στήθος. Ν πίνακας Las Meninas επίσης ήταν ρεαλιστικός και αληθινός. ΐέβαια θα ήθελα να δω και άλλα έργα ζωγράφων και αυτό είναι το παράπονό μου. Ρην Ρετάρτη πραγματοποιήσαμε μια εκδρομή στο Ρολέδο. Ρα λόγια είναι περιττά. λα ήταν υπέροχα. Ρο φυσικό τοπίο φοβερό, πολύ πράσινο, λουλούδια σε όλα τα χρώματα, πέτρινα γραφικά σπίτια, όπως του Ακρέκο, όπου είδαμε που ζούσε ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος. Ν Θαθεδρικός ναός ήταν μοναδικός, η απεικόνιση της πολυτέλειας. Ένας πίνακας που με έκανε να τον βλέπω και να μην τον χορταίνω ήταν «Ε ταφή του κόμητα του Νργκάθ». Ρην επόμενη μέρα το πρωί, πήγαμε στην Γλληνική πρεσβεία, όπου μας καλοδέχτηκε ο Έλληνας Ξρέσβης και όλοι οι υπάλληλοι της πρεσβείας. Θατόπιν είχαμε ελεύθερο χρόνο για ψώνια και βόλτες. Θατά τις 5 ώρα ξεκινήσαμε όλοι μαζί περπατώντας για το Ξαλάτι Οεάλ της Καδρίτης. Ήταν μοναδικό, τεράστιο με επιβλητικά δωμάτια και περίτεχνες οροφές. Γντυπωσιάστηκα από τις πανοπλίες και τον εξοπλισμό των ιπποτών και των αλόγων. Κόνο το ξενοδοχείο δεν μου άρεσε πολύ. λα τα άλλα ήταν φοβερά.

Κοκκίνη Ναταλία

Ε εκπαιδευτική μας εκδρομή στην Ησπανία ήταν γεμάτη από ευχάριστες και απολαυστικές στιγμές. Ε Καδρίτη, η πρωτεύουσα της Ησπανίας είναι μια κοσμοπολίτικη πόλη με μεγαλόπρεπα κτίρια που δεν είχα ξαναδεί και δεν υπάρχουν στην Γλλάδα. Ξερισσότερο απ‟ όλα με εντυπωσίασε το Σολέδο γιατί είναι μια πόλη που δεν έχει υποστεί αλλοίωση η όψη της. Κένει κανείς άναυδος από την πανοραμική της θέα, από τα κτίρια της που δεν έχουν αλλάξει στο πέρασμα των αιώνων, τα τείχη της που διασώζονται, τους λιθόστρωτους δρόμους της και τα μαγαζιά με τα σπαθιά.

Υοίβος Βουλγαράκης

[106]

Στάνοντας στο τέλος τα εκδρομής αυτής τα συναισθήματα είναι γι άλλη μια φορά ανάμεικτα. Ώυτή η χαρμολύπη όπως κάθε φορά που κάτι όμορφο τελειώνει. Ε επίσκεψη μας στη Καδρίτη αποτελεί σίγουρα μια εμπειρία που θα μείνει σε όλους αξέχαστη. Ε ξενάγησή μας στα μονοπάτια της Καδρίτης, στο εντυπωσιακό και απαράμιλλης ομορφιάς Ρολέδο, στα μουσεία αντικρίζοντας έργα εντυπωσιακά, ήταν κάποιες από τις πιο έντονες στιγμές της παραμονής μας στη Καδρίτη. Γπίσης, η επίσκεψη μας σε ένα τοπικό σχολείο, η γνωριμία μας με τους μαθητές εκεί ήταν προσωπικά για εμένα μια απ τις καλύτερες στιγμές. Ε φιλοξενία λοιπόν των ντόπιων και η ομοιότητα στην καθημερινή μας ζωή μας έδειξε πως τελικά οι δύο λαοί είναι περισσότερο ίδιοι απ όσο νομίζουν. Ν στόχος της εκδρομής λοιπόν επετεύχθη.!!!

Μπονόβα Υαίη

Ξολλές οι αναμνήσεις και εντυπωσιακές οι εικόνες από αυτό το ταξίδι. Ε Καδρίτη ξεχωρίζει για τα εντυπωσιακά και επιβλητικά οικοδομήματά της, αφού αποτελεί υπόδειγμα αρχιτεκτονικής. λα λοιπόν τα κτήρια και τα μουσεία που επισκεφθήκαμε ήταν πραγματικά αριστουργήματα και ενδεικτικά της σπουδαίας ισπανικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Θάθε ένα από αυτά, αποτελεί και ένα μοναδικά όμορφο στιγμιότυπο της εκδρομής μας και νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που κατάφερα να αποθανατίσω στιγμές σαν κι αυτές στην κάμερα αλλά και στο μυαλό μου. Πτιγμές ξεχωριστές. Πτιγμές παντοτινές.

Υάνης Πέγκας

Γίναι γνωστό πως η Καδρίτη είναι μια πάρα πολύ όμορφη πόλη, όμως δεν μπορεί κανείς να το καταλάβει ολοκληρωτικά εάν δεν την επισκεφτεί. Νι πέντε ημέρες που περάσαμε εκεί ήταν αρκετές για να γνωρίσουμε το πολιτισμό της Ησπανίας, που πραγματικά είναι υπέροχος. Ε αλήθεια είναι πως περπατώντας στους δρόμους της Καδρίτης δεν ένοιωσα κάποια μεγάλη διαφορά με την Γλλάδα, παρόλα αυτά έχει τη δική της μοναδική ομορφιά. ΐέβαια, κατά τη διάρκεια της εκδρομής επισκεφθήκαμε και το Ρολέδο, το οποίο κατά τη γνώμη μου ήταν το καλύτερο αξιοθέατο της εκδρομής, καθώς έχει διατηρήσει την αυθεντικότητα και τη γοητεία του στο πέρασμα των αιώνων. μως, αυτό που έχω να θυμάμαι πιο πολύ απ‟ όλα είναι η υπερβολικά φιλόξενη διάθεση που έδειξαν όλοι οι Ησπανοί απέναντί μας, τόσο οι άγνωστοι που απλά απαντούσαν σε ερωτήσεις, όσο και εκείνοι με τους οποίους συνεργαστήκαμε.

Νάντια κόνδρα

Ε Ησπανία είναι μια πολύ όμορφη χώρα και ειδικά η Καδρίτη έχει την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής, μεγαλόπρεπα κτίρια αλλά και με μεσογειακή ζωντάνια. Ξόλη ζωηρή με χαρούμενους κατοίκους που ξέρουν να διασκεδάζουν. Γξίσου εντυπωσιακό είναι και το Ρολέδο με θέα που σου έκοβε

[107]

την ανάσα ειδικότερα από το σημείο που συνήθιζε να ζωγραφίζει ο Greco. Αενικά είναι πολύ ωραίο να ταξιδεύεις σε άλλες χώρες επειδή εκτός του ότι μαθαίνεις να χειρίζεσαι καλά μια ξένη γλώσσα έρχεσαι σε επαφή και με έναν άλλο τρόπο ζωής.

Θάνος ταματουδάκης

Θατά την διάρκεια του ταξιδιού μας στην Ησπανία, αναμφισβήτητα πέρασα πολύ ωραία. Ώυτά που μου έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση, πέρα από τα υπέροχα τοπίο, τα χρώματα και τη φιλικότητα του κόσμου, ήταν κυρίως τα μουσεία. Ξιο συγκεκριμένα έμεινα πολύ ευχαριστημένος με το Prado, διότι εκεί φυλάσσονται κάποιοι από τους αγαπημένους μου πίνακες, με πρώτο και καλύτερο το Las Meninas του Diego Velazquez. Ώυτός ο πίνακας δεν μπορεί να περιγραφεί πλήρως με λόγια, εντούτοις μπορώ να πω μερικά πράγματα γι αυτόν. Ν λόγος για τον οποίο μου αρέσει, δεν είναι ούτε η απόλυτα ισορροπημένη αίσθηση των χρωμάτων, ούτε η τέλεια φυσιολογία των μορφών και η τοποθέτησή τους στον χώρο, αλλά ένα «παιχνίδι» που κάνει ο Velazquez, βάζοντας μας ουσιαστικά μέσα στον πίνακα. Ώυτό που μας παρουσιάζει ο πίνακας, είναι μια σκηνή εντός των βασιλικών ανακτόρων, όπου η νεαρά πριγκίπισσα Καργαρίτα ντύνεται από τους υπηρέτες. Ν ίδιος ο Velazquez φαίνεται να ζωγραφίζει στα αριστερά του πίνακα σε έναν μεγάλο καμβά. μως ποιον ζωγραφίζει; Ε σκηνή με την πριγκίπισσα Καργαρίτα διαδραματίζεται από πίσω του. Ών κοιτάξουμε σε έναν καθρέφτη, ο οποίος βρίσκεται στο βάθος του πίνακα, θα διαπιστώσουμε ότι ζωγραφίζει τον βασιλιά και την βασίλισσα οι οποίοι βρίσκονται πίσω από εμάς. Γπομένως μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η τεχνική του Velazquez είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Γπιπροσθέτως εντυπωσιάστηκα πολύ από το Σολέδο. Ήταν μια σχεδόν απαράλλαχτη πόλη από τα τέλη του μεσαίωνα και τις αρχές της Ώναγέννησης. Ρα βασιλικά ανάκτορα ήταν και αυτά υπέροχα. Βεν μπορώ να πω όμως ότι ευχαριστήθηκα που τα είδα, γιατί πολλές φορές ήταν το σύμβολο καταπίεσης του απλού λαού. Πε γενικές γραμμές όμως η εκδρομή ήταν μια πάρα πολύ όμορφη εμπειρία γεμάτη ευχάριστες αναμνήσεις.

Βασίλης Πατινιώτης

Ρο ταξίδι στη Καδρίτη σίγουρα θα μου μείνει αξέχαστο. Κε εντυπωσίασαν οι μεγάλες λεωφόροι και τα άπειρα παρτέρια που τις στολίζουν και η καθαριότητά της πόλης. Ώκόμη, τα υπέροχα κτήρια της ιδιαίτερα φωτισμένα το βράδυ τόσο τα μεσαιωνικά όσο και τα σύγχρονα σου δημιουργούν μια ευχάριστη διάθεση.

Φρήστος Κανονίδης

[108]

Ε εκδρομή μας ήταν φανταστική. Ε Καδρίτη είναι μια πόλη ζωηρή, με άρωμα Κεσογείου αλλά εκείνο που μου προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν η καθαριότητα και το πράσινο που απολάμβανες σε όποιο σημείο και αν βρισκόσουν. Ηδιαίτερα με εντυπωσίασε το μεγαλύτερο και ωραιότερο πάρκο της Καδρίτης, το Retiro.

Παύλος Κουτρούλης

Θατά τη γνώμη μου η Καδρίτη είναι μια από τις πιο όμορφες πόλεις της Γυρώπης. Κου άρεσαν ιδιαίτερα τα μεγάλα πεζοδρόμια, οι τεράστιες λεωφόροι και η εξαιρετική αρχιτεκτονική της με μεγαλόπρεπα κτήρια και αναφορές, όπως μας εξήγησε ο ξεναγός μας, με αναφορές στους μεγάλους βασιλιάδες της χρυσής εποχής της Ησπανίας. Ρέλος με μάγεψαν τα μουσεία. Γκτός από το Prado, που είναι το πιο διάσημο και γνωστό για τους εντυπωσιακούς πίνακες των Βελάσκεθ, Γκόγια, Γκρέκο, Καραβάτζιο, Σιτσιάνο, Ρέμπραντ, Ρούμπενς με εντυπωσίασε και το Γθνικό μουσείο τέχνης “Βασίλισσα οφία”. Γπίσης με εντυπωσίασε το εμπορικό κέντρο της πόλης ανάμεσα στην Puerta del Sol και Gran Via.

Ματθαίος Βασιλικός

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν μια μοναδική εμπειρία. Ώυτό που με εντυπωσίασε πιο πολύ από την πόλη ήταν τα μοναδικά κτήρια και αξιοθέατα που επισκεφθήκαμε. Γπίσης με εντυπωσίασε και η πόλη του Γλ Ακρέκο, το Ρολέδο, όπως και τα τοπικά φαγητά που δοκιμάσαμε. Αενικά η εικόνα που αποκτήσαμε από την Ησπανία είναι αρκετά διαφορετική από τις άλλες Κεσογειακές χώρες.

Παρασκευή Πανταζή Ε Καδρίτη, αν και σε συγκινεί με τα μεγαλόπρεπα κτίρια της, προσωπικά πιστεύω ότι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της πόλης είναι οι πλατείες και τα πάρκα της. Γίναι χτισμένη σε μεγάλο υψόμετρο με τέτοια αρχιτεκτονική, που επιτρέπει στο μάτι του επισκέπτη να ανοιχθεί στον ορίζοντα. Γίναι μια πόλη φιλική στους κατοίκους της. Βιαθέτει μεγάλα ανοίγματα (πλατείες, λεωφόροι, πεζοδρόμια) που με την κατεύθυνσή τους διευκολύνουν τον αέρα από την κεντρική οροσειρά να εισχωρεί στο πολεοδομικό συγκρότημα γεγονός που επιτρέπει στην πόλη να αναπνέει. Νι Ησπανοί έχουν προσπαθήσει και διατήρησαν σε σημαντικό βαθμό την πολιτιστική τους κληρονομιά από τον μεσαίωνα έως σήμερα. Γίναι χαρακτηριστικό ότι η πόλη αναπτύχθηκε περιμετρικά του ιστορικού κέντρου και είναι διακριτές οι διάφορες ζώνες σε σχέση με την εποχή που αναπτύχθηκαν. Γξαιρετικά διατηρημένη είναι και η πετρόχτιστη πόλη του Σολέδο η πόλη του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, που ψυχογράφησε την Ησπανική θρησκειολογία της εποχής.

Απόστολος Υουρνατζόπουλος

[109]

Ε παραμονή μας στην Καδρίτη ήταν αξέχαστη. Ηδιαίτερη εντύπωση μου έκαναν τα βασιλικά ανάκτορα. Ρο βασιλικό ανάκτορο της Καδρίτης βρίσκεται πάνω σε ένα ύψωμα με θέα τον ποταμό Μανθανάρες και το πιο χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι τα πολλά, διαφορετικά και τεράστια δωμάτια, που η διακόσμηση τους αντικατοπτρίζει το γούστο των βασιλιάδων. Ν μεγαλοπρεπής τρόπος ζωής των βασιλιάδων, αντικατοπτρίζεται με έμφαση κυρίως στην τραπεζαρία, το δωμάτιο της πορσελάνης, τις αίθουσες Γκασπαρίνι και την αίθουσα του θρόνου. Ρα βασιλικά ανάκτορα χρησιμοποιούνται και σήμερα για επίσημες εκδηλώσεις.

Ζωή Υουρτούνη

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν πραγματικά υπέροχο! Ξροσωπικά όμως μου άρεσε περισσότερο το μουσείο Prado. λοι οι πίνακες ήταν πολύ εντυπωσιακοί και τα αισθήματα που εξέπεμπαν, έντονα. Κάθαμε για τον Ελ Γκρέκο, έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών, είδαμε και αναλύσαμε τα έργα του. Κας δόθηκε ακόμη η ευκαιρία να γνωρίσουμε και άλλους σημαντικούς ζωγράφους. Εταν, κατά την γνώμη μου, μια σπουδαία εμπειρία, την οποία δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.

Κέλλυ Σσούμα

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά κατά την γνώμη μου κομμάτια της εκδρομής, ήταν η επίσκεψή μας στον τόπο που έζησε ο διάσημος ζωγράφος Ελ Γκρέκο, το περίφημο Σολέδο! Ε παραδοσιακή κουλτούρα της πόλης και ο μεσαιωνικός της χαρακτήρας είναι αυτό που ελκύει τον επισκέπτη σε αυτόν τον μαγικό προορισμό. Λιώθεις σαν να κάνεις ένα ταξίδι στην Ηστορία, αφού διαρκώς έχεις την αίσθηση ότι ο χρόνος σε αυτόν τον τόπο σταμάτησε εδώ και αρκετούς αιώνες. Ε κορύφωση της εκδρομής μας ήταν η επίσκεψη στον καθεδρικό ναό της πόλης με τον εντυπωσιακό συνδυασμό αρχιτεκτονικών ρυθμών και τα έργα του Γκόγια και του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, που αιχμαλώτισαν το ενδιαφέρον μας. Ρέλος μας ικανοποίησε η προσπάθεια διατήρησης της κατοικίας του Ελ Γκρέκο – παρά το γεγονός ότι δεν ήταν το πραγματικό του σπίτι - που τώρα πια χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος.

Πασχαλίδη Ελευθερία

Ώπό το ταξίδι μας στην Ησπανία, εκτός από τα περίφημα μουσεία Prado και το Εθνικό Μουσείο Σέχνης Βασίλισσα οφία και τα έργα που εκτίθενται σε αυτά, εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης του κράτους. Ώυτό το συμπέρανα στην διάρκεια της επίσκεψής μας στο σχολείο. ταν αναρωτηθήκαμε γιατί οι συνομήλικοί μας δεν γράφουν στα θρανία και τους τοίχους, μας πληροφόρησαν ότι οποιαδήποτε φθορά προξενήσει μαθητής την πληρώνει. Γπίσης εκπλαγήκαμε όταν αρνήθηκαν να μας σερβίρουν ποτά έστω και με λίγο αλκοόλ προτιμώντας να χάσουν πελάτες αλλά να τηρήσουν τον νόμο.

Νικόλαος Γκουντέλας

[110]

Ρο ταξίδι στην Ησπανία, δεν ήταν απλά μια σχολική εκδρομή, αλλά μια εμπειρία ξεχωριστή. Κε εντυπωσίασε η αρχιτεκτονική της Καδρίτης στολισμένη με μεγαλόπρεπα κτήρια, μπαρόκ και γοτθικού ρυθμού και πλημμυρισμένη από γλυπτά, που έδιναν μια διαφορετική εικόνα. Ών και δεν είναι παραθαλάσσια πόλη, διατηρεί το άρωμα της Κεσογείου. Συσικά κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος από τους θησαυρούς που βρίσκονται στο μουσείο Prado, ούτε ασυγκίνητος μπροστά στα έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. Ήταν πραγματικά κάτι το μαγικό…

Μοιρέλα Σσουκαλά

Ε εκδρομή συνολικά ήταν φοβερή! Ώυτά που με εντυπωσίασαν περισσότερο ήταν τα βασιλικά ανάκτορα της Καδρίτης (Palacio Real) το οποίο ανήκει στα κορυφαία αρχιτεκτονικά μνημεία της Γυρώπης. Ρο κτίριο είναι από τα πιο εντυπωσιακά που έχω δει ποτέ (σου θυμίζει το Ιούβρο στο Ξαρίσι) ενώ εξίσου φανταστική είναι και η θέα από το προαύλιο του παλατιού το οποίο βρίσκεται σε ύψωμα. Ξολλά μνημεία είδαμε και στο πάρκο Retiro όπως η πύλη της ανεξαρτησίας και το μνημείο του βασιλιά Ώλφόνσο. Νι πολλές και όμορφες πλατείες της Καδρίτης, με εντυπωσίασαν επίσης. Ε μεγαλύτερη και πιο γνωστή είναι η Plaza Mayor. Ιένε ότι χωράει μέχρι και πενήντα χιλιάδες κόσμο και στην πλατεία αυτή έχουν διαδραματιστεί πολλά γεγονότα από την ιστορία της πόλης. Θοντά στην Plaza Mayor είναι η Puerta del Sol ένα από τα πιο πολυσύχναστα σημεία της Καδρίτης. Ρην προσοχή μου τράβηξε και η Plaza de Cibeles με το εντυπωσιακό κτίριο του ταχυδρομείου (Palacio de las Telecomunicaciones ) αλλά και το πιο διάσημο αξιοθέατο της Καδρίτης, το υντριβάνι της Κυβέλης.

Ανδρέας Φατζηανδρέου

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν μια μοναδική εμπειρία. Ε Καδρίτη σαν πόλη είναι «διαφορετική», εκπέμπει έναν δικό της χαρακτήρα και συνδυάζει το σύγχρονο με το παλιό. Κε μάγεψε το πόσο καλοδιατηρημένο ήταν το ιστορικό της κέντρο με τα κτήρια του 17ου και 18ου αιώνα, ενώ τα πιο σύγχρονα κτήρια βρισκόταν έξω από αυτό. Ρέλος μεγάλη εντύπωση μου έκανε το μεσαιωνικό Σολέδο και το σπίτι του Ελ Γκρέκο.

Δημήτρης Παπαφιλίππου

Πτην εκδρομή της Ησπανίας όλα ήταν υπέροχα. Γίδαμε πράγματα που δεν περιμέναμε να μας εντυπωσιάσουν τόσο, όπως το ΐασιλικό Ξαλάτι με τα πλούσια και εντυπωσιακά δωμάτια, η Ακουέρνικα στο Κουσείο Οέινα Ποφία και το Ξράδο, που είναι από τα σπουδαιότερα μουσεία του κόσμου. Αενικότερα, όλοι μάθαμε, γνωρίσαμε και είδαμε καινούρια πράγματα αλλά διασκεδάσαμε κιόλας!!

Μαρία Διολιτζοπούλου

[111]

Ρο Ρολέδο ήταν πόλη με μεσαιωνική ατμόσφαιρα, γι αυτό μου άρεσε περισσότερο. Αια μένα όμως, εξίσου ενδιαφέρον ήταν το Κουσείο Ξράδο, στο οποίο θαυμάσαμε έργα Ρέχνης του Ακρέκο, ΐελάσκεθ και Ακόγια, ορισμένα από τα οποία, άγγιζαν την τελειότητα…

Ιάσων αμοϊλης λα ήταν υπέροχα… αλλά μερικά ξεχώρισαν! Ώρχικά η Plaza Mayor, διότι ήμασταν στην καρδιά της πόλης και τα κτήρια της υπέροχα και εντυπωσιακό όλο το σκηνικό. Πτη συνέχεια με ενθουσίασε το Κουσείο της Reina Sofia, όπου είδαμε από κοντά τη Guernica του Picasso, που είναι μοναδική εμπειρία. Ρη δεύτερη μέρα επισκεφτήκαμε το Κουσείο Ξράδο, ήταν θαυμάσιο και εξαιρετικό το γεγονός ότι είδαμε από κοντά τους πίνακες του Ακρέκο, τους οποίους είχαμε αναλύσει! Ρέλος, το Gourmet Experience στον 9ο όροφο, όπου περάσαμε τα δύο τελευταία βράδια και έχοντας είχαμε θέα όλη τη Καδρίτη, ήταν ο καλύτερος τρόπος για να έχουμε όμορφες αναμνήσεις τις δύο τελευταίες μέρες!!! Γυχαριστούμε πολύ!!!

Λένια Κωνσταντινίδου

Ώπό την πρώτη κιόλας μέρα της εκδρομής μας καταλάβαμε πως η Καδρίτη είναι μια ευγενέστατη και φιλόξενη πόλη, όπως και οι κάτοικοι της. μως παρόλο που ήταν αρκετά κοινωνικοί ήταν δύσκολο να επικοινωνήσεις μαζί τους, επειδή είτε δεν γνώριζαν, είτε δεν καταδέχονταν να μιλήσουν σε άλλη γλώσσα πέρα από την δική τους. Ρην ίδια μέρα επισκεφτήκαμε το Κουσείο Reina Sofia, στο οποίο αυτό που μου κίνησε περισσότερο το ενδιαφέρον από όλα ήταν ο πίνακας του Ξικάσο Γκουέρνικα. Πτον πίνακα αυτό ο ζωγράφος καταφέρνει με εντυπωσιακό τρόπο να αποτυπώσει την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου, την βιαιότητα και τον φασισμό που βιώνει σε στιγμές πολέμου, θέλοντας να δείξει πως οι κάτοικοι της Ακουέρνικα αντιδρούν και δεν είναι απαθείς, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Ρην δεύτερη μέρα επισκεφτήκαμε το ισπανικό σχολείο IES MARGES DE SUANZES. Ώυτό που είναι αξιοσημείωτο να αναφερθεί εδώ είναι ότι τα ισπανικά σχολεία έχουν καλύτερες εγκαταστάσεις και οργάνωση από ότι τα ελληνικά. Γντύπωση μου έκανε επίσης το γεγονός ότι η Ησπανία έχει πολύ καλές δημόσιες συγκοινωνίες, πράγμα που μας διευκόλυνε πολύ στη διάρκεια της παραμονής μας. Άλλο ένα μέρος που μου έκανε εντύπωση ήταν το Ρολέδο, που έμοιαζε πολύ με τον τόπο καταγωγής του Γλ Ακρέκο, την Θρήτη. Κάλλον για αυτό ήταν τόσο ξεχωριστό για αυτόν. Κετά πήγαμε στο σπίτι του Έλληνα ζωγράφου. Ώυτό που μου άρεσε περισσότερο ήταν η ευκολία του να μεταμορφώνει στους πίνακες του τους ψυχικά αρρώστους σε αγίους χρησιμοποιώντας ζωντανά χρώματα, όπως το κόκκινο, το κίτρινο ή το μπλε, εστιάζοντας πολύ στα μάτια τους. Θοιτάζοντας τους φανταζόμουν τι ακριβώς θα ήθελε να πετύχει με αυτό. Θάθε έργο του μου έβγαζε και ένα κομμάτι του εαυτού του. Ώκόμα και το σπίτι του ταίριαζε απόλυτα με τον χαρακτήρα του. Γπιπλέον, ένα από τα

[112]

σημεία που θα έπρεπε οπωσδήποτε να επισκεφτεί κάποιος, κατά την γνώμη μου, ήταν ο καθεδρικός ναός του Ώγίου Ζωμά, ο οποίος θεωρείται ως ο πιο σημαντικός της Ησπανίας. Ν γοτθικός του ρυθμός και η αρχιτεκτονική του σε κερδίζουν αμέσως και σου κάνουν μια γρήγορη αναδρομή στο παρελθόν και στην ιστορία της Ησπανίας. πως και το βασιλικό παλάτι το Palacio Real της Καδρίτης. λα αυτά ήταν μια αξέχαστη εμπειρία που μας βοηθά να εξοικειωθούμε με την κουλτούρα και την νοοτροπία άλλων λαών, ώστε να είμαστε πιο ανεκτικοί στο διαφορετικό.

Βαρβάρα Σσότσου

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν αξέχαστο. Ώυτό που εντυπωσίασε περισσότερο ήταν η οργάνωση του σχολείου που επισκεφθήκαμε, οι τακτοποιημένοι χώροι του και η φιλοξενία των παιδιών. Γπίσης ένα αξιοσημείωτο μέρος που επισκεφθήκαμε ήταν το Ρολέδο και ειδικά το σπίτι του Γλ Ακρέκο. Συσικά, με εντυπωσίασε και το μουσείο Ξράδο γιατί είδαμε κάτι που στη χώρα μας δύσκολα μπορείς να δεις.

Μαριλένα Φριστοδουλίδη

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν μια μοναδική εμπειρία, που θα μου μείνει αξέχαστη. Ώυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο, εκτός από τα πανέμορφα αξιοθέατα που είδαμε ήταν το σχολείο στη Καδρίτη όπου υπήρχε οργάνωση και τάξη. Γπίσης, η καθαριότητα στο σχολείο και σε ολόκληρη την πόλη με έκανε να νιώσω ντροπή για την χώρα μου που είναι γεμάτη στις ακαθαρσίες. σον αφορά στους ανθρώπους ήταν ευγενικοί και φιλόξενοι.

Αντώνης Δασκαλάκης

Ρο ταξίδι μας στην Ησπανία, ήταν μια πολύ ωραία εμπειρία. Τάρις στο Ξολιτιστικό μας Ξρόγραμμα, είδαμε πολλά αξιοθέατα, αλλά αυτό που μου έκανε περισσότερη εντύπωση ήταν το Ρoledo. Γίναι πραγματικά υπέροχο. Ρο μόνο αρνητικό στην Ησπανία ήταν ότι δεν μιλούσαν καθόλου αγγλικά κι έτσι δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε εύκολα. μως, το ταξίδι αυτό θα το θυμάμαι σε όλη μου τη ζωή!!!

Άννα Βλάσση

Ήταν μια αξέχαστη εμπειρία. Ήταν όλα υπέροχα και καλά οργανωμένα. Θάναμε φίλους, γνωρίσαμε την ισπανική κουλτούρα, γευτήκαμε τα φαγητά της, περπατήσαμε στους δρόμους της και στο Κουσείο Ξράδο, σχολιάσαμε όσους περισσότερους αξιοθαύμαστους πίνακες μπορούσαμε! Γυχαριστώ πάρα πολύ τους καθηγητές μας που είχαν υπομονή και κάνανε ότι μπορούσανε για να μας ευχαριστήσουν.

Νεφέλη Σσαπρούνη

[113]

Ε Ησπανία, ήταν πάντα η αγαπημένη μου χώρα, κι έτσι την φανταζόμουν πάντα μαγευτική. Ρο ταξίδι μου άρεσε πολύ διότι γνώρισα έναν άλλο ενδιαφέροντα πολιτισμό. Γπίσης “απογαλακτίστηκα” από τους γονείς μου. Ξριν ένα χρόνο, έμαθα λίγα ισπανικά και έτσι μπόρεσα να επικοινωνήσω, διότι εκεί μιλάνε μόνο ισπανικά. Γντυπωσιάστηκα από το Κουσείο Ξράδο, που ήταν γεμάτο με πίνακες εξαίσιων ζωγράφων, όπως του Ακρέκο. Ρο Ρολέδο επίσης ήταν υπέροχο. Κου θύμισε παραμύθι με μάγισσες και δράκους. Ρο Ξαλάθιο Οεάλ ήταν τεράστιο και το κάθε δωμάτιο το χρησιμοποιούσαν για διαφορετική περίσταση. Νι Ησπανοί ήταν όμως και αγενείς. Ώυτό ήταν το αρνητικό τους. Φστόσο, η χώρα ήταν πράσινη και η αρχιτεκτονική των σπιτιών και των κτηρίων εξαιρετική.

Οικονομίδου Αναστασία

Tο ταξίδι στην Ησπανία, ήταν πολύ ωραίο! Ξρώτον, ήταν η πρώτη μου φορά που ταξίδεψα στο εξωτερικό χωρίς τους γονείς μου. Βεύτερον, μου άρεσε διότι πήγαμε με τα άλλα δύο σχολεία της σύμπραξης του προγράμματος που κάναμε και είχαμε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε άλλα παιδιά και να αναπτύξουμε φιλικές σχέσεις, όπως και έγινε. Ήταν πολύ ενδιαφέροντα τα μεγάλα και παλιά κτήρια της Καδρίτης. Πτους μεγάλους δρόμους με το που άναβε το φανάρι κόκκινο, όλα τα αυτοκίνητα σταματούσαν πριν τη γραμμή της διάβασης. Ρο πιο εντυπωσιακό όμως μέρος για μένα ήταν το Ρολέδο. Βρομάκια και αρχιτεκτονική Κεσαίωνα. Κε πολλή αγάπη…

Βασιλική Λαμπίρη

Κε αγωνία περιμέναμε τον προορισμό του Ξολιτιστικού μας Ξρογράμματος στην Καδρίτη της Ησπανίας! Γίχαμε προετοιμαστεί πλήρως για αυτό το ταξίδι, καθώς και για τα αξιοθέατα που θα βλέπαμε. Γίδαμε το Ξαλατι Οεάλ, το Κουσείο Ξράδο, και άλλα ενδιαφέροντα μέρη της Καδρίτης. Άξιζε που επισκεφτήκαμε το Ρολέδο, τη μεσαιωνική πόλη, τη δεύτερη πατρίδα του Ακρέκο. Νι κάτοικοι της Καδρίτης ήταν φιλικοί μαζί μας παρόλο που δεν γνώριζαν αγγλικά. Ανωρίσαμε Ησπανούς μαθητές από το σχολείο που επισκεφθήκαμε. Γπίσης, γνωριστήκαμε καλύτερα με τα παιδιά του άλλου σχολείου του Ξ. Σαλήρου που αρχικά δεν είχαμε και ιδιαίτερη επικοινωνία μαζί τους. Πε αυτό το ταξίδι μάθαμε πολλά πράγματα για σπουδαίους ζωγράφους, όπως τον El Greco, ΐελάσκεθ και Ακόγια και είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε για την πόλη χάρις στην καλή ξενάγηση. πήρχαν στιγμές που αρκετοί από εμάς, θα ήθελαν να τις ξαναζήσουν. Θατά την γνώμη μου ήταν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκδρομή!!

Λυδία Ζαγγογιάννη

Κέσα από το Γκπαιδευτικό Ξρόγραμμα για τον Γλ Ακρέκο και την 5ήμερη εκδρομή στην Ησπανία, γνωρίσαμε έναν διαφορετικό πολιτισμό και κάναμε καινούριους φίλους. Ρο ταξίδι στη Καδρίτη ήταν πολύ ωραίο, επισκεφτήκαμε

[114]

πολλά Κουσεία και γνωστά αξιοθέατα της πόλης, όπως η Plaza Mayor και το Palacio Real de Madrid, που ήταν -προσωπικά- τα αγαπημένα μου. Ρο μέρος όμως που θα μου μείνει αξέχαστο, είναι το πανέμορφο και παραμυθένιο Ρολέδο! Αενικά, ολόκληρη η εκδρομή ήταν υπέροχη, με την βοήθεια των καθηγητών, και μας έχει αφήσει ευχάριστες αναμνήσεις.!!

Νεφέλη πακουρή Ξρώτη φορά στο εξωτερικό,…το περίμενα καιρό!!! Ε Ησπανία πολύ ωραία χώρα, εντελώς διαφορετική από την Γλλάδα. Ρα μέρη που πήγαμε και που ξεναγηθήκαμε ήταν εντυπωσιακά. Κου άρεσε το κέντρο της Καδρίτης και το Ρολέδο πάρα πολύ. ,τι έπρεπε για πρώτο ταξίδι στο εξωτερικό. Γλπίζω να ξαναγίνει ένα παρόμοιο προγραμμα να μάθουμε και να περάσουμε άλλη μια φορά ωραία!

Αναγνωστοπούλου Μαρία

Κε αφορμή την εκπαιδευτική εκδρομή που πραγματοποίησε το σχολείο μας, σε σύμπραξη με το 1οΑυμνάσιο και 1ο Ιύκειο Ξ.Σαλήρου, θα ήθελα να εκφράσω τη γνώμη μου σχετικά με το ταξίδι και τη διαμονή μας στη Καδρίτη. Ήταν καλά οργανωμένο και μας επέτρεπε να επισκεφτούμε πολλά μέρη και αξιοθέατα της πόλης. Αια μένα η μονοήμερη εκδρομή στο Ρολέδο, ήταν η καλύτερη εμπειρία!(ακόμα και αν υπήρξαν μερικές καθυστερήσεις το πρωί!....)

Κανακάρη Ματίνα

Ρην 1η Ώπριλίου του 2013, ξεκίνησε ένας νέος μήνας με μια αξέχαστη διαδρομή! Ξροορισμός η πανέμορφη Καδρίτη. Ώυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση ήταν η Ακουέρνικα του Ξάμπλο Ξικάσσο που είδαμε στο Κουσείο Οέινα Ποφία. Όστερα από την πρωινή ξενάγηση στην πόλη, η μέρα τελείωσε με βραδινή έξοδο, ό,τι πραγματικά χρειαζόμασταν. Ρην επόμενη μέρα επισκεφτήκαμε το Κουσείο Ξράδο και είδαμε τα έργα για τα οποία είχαμε εργαστεί. Ν Ακρέκο μας εντυπωσίασε! Κας άρεσε ιδιαίτερα όμως και το ξακουστό έργο του ΐελάσκεθ “La meninas” και ο τρόπος του καλλιτέχνη που εισάγει τον παρατηρητή στο έργο του. Εμέρα Ρρίτη και το πρωινό ξύπνημα μας οδηγεί στο πανέμορφο και μεσαιωνικό Ρολέδο. Νι δρόμοι πλακόστρωτοι και τα καλντερίμια μας οδηγούν σε όμορφες πλατείες. Ε μέρα κλείνει με μια ομαδική έξοδο. Ρέταρτη μέρα πια και οι δρόμοι της Καδρίτης μας περιμένουν, τα μαγαζιά είναι με ορθάνοιχτες πόρτες για μας. Κέρα γεμάτη ψώνια και χαμόγελα τελειώνει με μια επίσκεψη στο υπέροχο Ξαλάτι Οεάλ, πρώην κατοικία της βασίλισσας Ποφίας και του Τουάν Θαρλος! Νι ώρες πέρασαν ώσπου τελικά βρεθήκαμε πίσω στην Γλλάδα, με το νου μας πάντα εκεί, στις όμορφες στιγμές που περάσαμε στην Ησπανία!.

Νάγια Κόλλια -Όλια Κρόκου

[115]

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν μία αξέχαστη εμπειρία, γεμάτη αρώματα, νέες γεύσεις και δυνατές συγκινήσεις! Ώπό τη μαγευτική Καδρίτη έως το γραφικό Ρολέδο, η Ησπανία μας άφησε με υπέροχες αναμνήσεις χάρις στο Ξολιτιστικό μας πρόγραμμα με θέμα τον Ακρέκο. Γπισκεφτήκαμε ποικίλα μουσεία και αξιοθέατα και είχαμε την τύχη να αντικρύσουμε από κοντά έργα σπουδαίων καλλιτεχνών. Φστόσο, χωρίς αμφιβολία η πιο δυνατή εμπειρία που δεν θα ξεχάσω ποτέ ήταν η επίσκεψή μας στο Ξράδο, στην πτέρυγα του Βομήνικου Ζεοτοκόπουλου. Νι αψεγάδιαστες μορφές του, τυλιγμένες σε φώς απέπνεαν ένα δυναμισμό που δεν γινόταν να σε αφήσει ασυγκίνητο! Ώυτοί οι πίνακες θα μείνουν για πάντα χαραγμένοι στο μυαλό μου! Ζα μου θυμίζουν την υπέροχη πενθήμερη εκδρομή, που πραγματοποίησα με τους συμμαθητές μου στην Ησπανία στην 1η τάξη του Ιυκείου!

Υιλέρη Ερμίνα

Ρο ταξίδι στην Ησπανία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον! Κε εντυπωσίασε το Ρολέδο, η πόλη που έζησε ο Ακρέκο, με τα όμορφα δρομάκια και τοπία! Ρο ξενοδοχείο ήταν αρκετα καλό. Νι πρώτες δύο μέρες ήταν κουραστικές, αλλά μετά όλα πέρασαν ευχάριστα!

Αντωνίου Αντιγόνη

Υωτογραφικά στιγμιότυπα…

Αναχώρηση

[116]

Μαδρίτη, Gran Via

ταθμός Atocha Πάρκο Retiro

Tapas Langostino Tigre

[117]

Plaza Mayor

Plaza Mayor

[118]

Πάρκο Retiro

χολειό Marques de Suanzes

[119]

Άποψη Toledo

Άποψη Toledo

[120]

Alkazar, Toledo

πίτι – Μουσείο El Greco

[121]

Σάγος ποταμός, Toledo

Σάγος ποταμός, Toledo

[122]

Palacio Real, αίθουσα με τις πανωπλίες

Βοτανικός κήπος Μαδρίτης

[123]

Ευχαριστίες

Ζα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά

Ρους Πυλλόγους Αονέων και Θηδεμόνων του 5ου ΑΓΙ Λ. Πμύρνης, του

1ου Αυμνασίου και 1ου ΑΓΙ Ξ. Σαλήρου και ιδιαιτέρως την κ. Α. ΐλάσση

και την κ. Ξ. Ξουλή για την συμπαράστασή τους στην όλη προσπάθεια.

Ρην κ. Ρ. Θατέβα για την συμπαράσταση και την πολύτιμη βοήθειά της

στην όλη διοργάνωση του ταξιδιού στη Καδρίτη.

Ρην Γλληνική Ξρεσβεία στη Καδρίτη και ιδιαιτέρως την κ. Κουρίκα

για την πολύτιμη βοήθειά της.

Ρην κ. Κ. Ρσιγάντες για τη βοήθεια της στο μάθημα των Ησπανικών.

Ρην αναλυτική και ειδική δικαστική γραφολόγο κ. Κ. Θωνσταντίνου –

Ρσακαρελίδου.

Ρην καθηγήτρια του 1ου Αυμνασίου Ξαλαιού Σαλήρου κ. Γ. Πιέμου και

την ομάδα του αλληλοδιδακτικού προγράμματος κατασκευών “Βείξε

μου και θα σου δείξω” για τη βοήθειά τους στις κατασκευές

αντικειμένων.

Ρον μαθητή ΐασίλη Ξατινιώτη για τους πίνακες που ζωγράφισε και

προσφέραμε στο σχολείο Marques de Suanzes που μας υποδέχθηκε

στην Ησπανία.

Ρους μαθητές Σάνη Ξέγκα και Σαίη Κπονόβα για την φωτογράφιση

και βιντεοσκόπηση των δραστηριοτήτων του προγράμματος και την

παραγωγή ταινιών.

Ρους μαθητές Σαίη Κπονόβα, Λάντια Πκόνδρα και Σάνη Ξέγκα για τη

δημιουργία της παρουσίασης σε μορφή power point.

[124]

Βιβλιογραφία

Anthony Beevor: Ν Ησπανικός Γμφύλιος Ξόλεμος, 1936 – 1939, Γκδόσεις

Ακοβόστη, 2006.

http://el.wikipedia.org/wiki/Αιώργος Πεφέρης

Mario Vitti: Νδυσσέας Γλύτης, Γκδ. Ίκαρος, 1977

O Γλληνισμός στην Ησπανία από τη μυθολογία μέχρι τις μέρες μας.

Ώ. Ώσλανίδης, Α. Δαφειράκης, Β. Θαλαϊτζίδης: Αεωλογία – Αεωγραφία

ΐ΄ Αυμνασίου, ΐιβλίο Καθητή, ΝΓΒΐ.

Ώνδρέας Θαραντώνης: Ν ποιητής Αιώργος Πεφέρης, Γκδ. Ξαπαδήμα,

1976.

Αιώργος ΐελουδής: Αιάννη Οίτσου, Γπιτομή, Θέδρος 1977

Βημήτρης Βασκαλόπουλος: Γργογραφία Πεφέρη, Γκδ. Γλιά, 1979.

Ε. Κανελλακοπούλου, D. Toptchiyska, Γ. Αποστολοπούλου, Ε.

Γεωργακοπούλου, G. Scagno, Ν. Γεωργογιάννη, 2007: Ν Γυρωπαϊκός

Βιαπολιτισμικός Τώρος Γργασίας - λεπτομερής ανάλυση της

Βιαπολιτισμικής Θατάστασης στην Γλλάδα και των

Ξεριπτωσιολογικών Κελετών στον Γργασιακό Τώρο, έργο Ευρωπαϊκός

Διαπολιτισμικός Διάλογος - European Intercultural Workplace (EIW) (2004-7).

Έγχρωμη Ξαγκόσμια Έγκυκλοπαίδεια „ΓΙΙΏΒΏΘΕ‟‟.Έκτος τόμος

Γκδόσεις Αιάννη Οίζου.

Γλένη Λικολαϊδου, 2013: Ηεραρχική διακρίνουσα ανάλυση για την

αποτίμηση της σχέσης μεταξύ κατανάλωσης τροφίμων και ποτών στον

καρδιαγγειακό κίνδυνο ηλικιωμένων ατόμων: μελέτη MEDIS,

Κεταπτυχιακή διατριβή, Ρμήμα Γπιστήμης Βιαιτολογίας – Βιατροφής,

Ταροκόπειο Ξανεπιστήμιο.

Γφημερίδα '' Ε ΘΏΖΕΚΓΟΗΛΕ''

Ζόδωρος Ώγγελόπουλος, Βιαβάζω, τ/χ. 457, (Βεκέμβριος 2004)

Ηαν Ακίμπσον, Ε δολοφονία του Ιόρκα, Κετάφραση ΐαγγέλης

Θατσάνης, Βίδυμοι, 1974.

Ηαν Ακίμπσον, Σεδερίκο Ακαρθία Ιόρκα, Κετάφραση Ππύρος Ρσούγκος,

Κικρή Άρκτος, 1999.

Θώστας Κπαλάσκας: Λεοελληνική ποίηση, Γπικαιρότητα, 1980.

Κεγάλη Γγκυκλοπαίδεια Αιοβάνη

Λέα Γστία, τεύχος 768

Λτουέντε: Οόλος και θεωρία, Κετάφραση Νλυμπία Θαράγιωργα, Γστία,

1998.

[125]

Νι Έλληνες στην Ησπανία, Ξεριοδικό 7 ημέρες, Ε Θαθημερινή, 17-1-

1999

Ξ. Ακολφινόπουλος & Λ. Θαραβάς: Κετάδοση πληροφορίας με

εφαρμογές στην τηλεϊατρική και τηλεκπαίδευσης μέσω πολιτικών και

στρατιωτικών δικτύων επικοινωνιών, Βιπλωματική εργασία, ΓΚΞ,

Πχολή Ελεκτρολόγων Κηχανικών και Κηχανικών πολογιστών, 2007,

Ώθήνα.

Ξαντελής Ξρεβελάκης: Ν ποιητής Αιάννης Οίτσος, Γκδ. Θέδρος, Ώθήνα

1981

Πάρις Σσάρτας, Θεόδωρος ταυρινούδης, 2010: Γυρωπαϊκή

διεύρυνση, ευκαιρίες και απειλές για τους ελληνικούς τουριστικούς

προορισμούς και τις ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις, Ξεριοδικό

Αεωγραφίες, τεύχος 16, Ρμήμα Αεωγραφίας, Ταροκόπειο Ξανεπιστήμιο.

Ξεριοδικό Ώντί, τεύχος 146. Ώφιέρωμα στον Ιόρκα.

Iberia Graeca: Ε άλλη Γλλάδα της Ησπανίας, www.ispania.gr

odelytis 1.blogspot.gr

ΐ΄ ελληνικός αποικισμός, Ηστορία Ώ΄ Αυμνασίου, ΝΓΒΐ

Ίβηρες, www.wikipedia.gr

Ηβηρική Τερσόνησος, www.livepedia.gr

Ν πορθμός του Αιβραλτάρ, www.digitalschool.minedu.gov.gr

Ξερίπλους Ηβηρικής και Λότιας Ααλλικής, www.hellinon.net

Eleanor C. Munro: Ξαγκόσμια εγκυκλοπαίδεια Ρέχνης, Γκδόσεις

Συτράκης, Ώθήνα.

Ηστορία Λεότερη και Πύγχρονη (Α' Αυμνασίου) πουργείο Γθνικής

Ξαιδείας και Ζρησκευμάτων. Ξαιδαγωγικό Ηνστιτούτο. ΐ. ΐ.

Πφυρόερας. Νργανισμός Γκδόσεων Βιδακτικών ΐιβλίων-Ώθήνα. ISBN

960-06-0481-9.

Γγκυκλοπαίδεια Ξάπυρος Larousse Britannica.

Γγκυκλοπαίδεια Βομή, Ρόμος 4.

Κεγάλη Ποβιετική Γγκυκλοπαίδεια.

Simon Vestdijk: Γλ Ακρέκο – Β. Ζεοτοκόπουλος, εκδόσεις ΏΙΐΏ.

Ξαγκόσμιο ΐιογραφικό Ιεξικό, τόμος 4ος.

Νι μεγάλοι ζωγράφοι, εκδόσεις Ρσιτσιλώνη.

Ηστορία του ελληνικού έθνους της Γκδοτικής Ώθηνών.

Σατούρου – Εσυχάκη, 1983: Ε κρητική Ώναγέννηση και τα ιταλικά

πρότυπα της αρχιτεκτονικής της.

[126]

Λ. Θαζαντζάκης, Ώναφορά στον Ακρέκο, Ώθήνα, 1961.

Rose-Marie Hagen & Reiner Hagen, Goya.

www.youtube.com

www.24grammata.com

http://www.teatropasion.gr

http://eranistis.net/wordpress

http://sfrang.com/selides/mm1/html/Cervantes.htm

http://logotexnia-filoteo.blogspot.gr/2012/04/blog-post_25.html

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=179192

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=174526

http://www.sansimera.gr/articles/165

http://el.wikipedia.org/wiki/Σεδερίκο_Ακαρθία_Ιόρκα

http://www.espania.gr

www.geodifhs.com με πληροφορίες από το Journal of Seismology.

http://www.iberianature.com/material/earthquake.htm

http://www.eleourgiki.gr/usefulinfo/health-nourishment/olive.html

www.ispania.gr

http://el.wikipedia.org/

http://greekcitizen.pblogs.gr

http://www.antikleidi.com/2012/04/21/10xronia/

http://www.neagenia.gr

Πύσταση αποκεντρωμένης διοίκησης, ιστοχώρος του πουργείου

Γσωτερικών.

http://www.kairatos.com.gr/elia.htm

http://www.piop.gr/PiopMuseum.asp

http://el.wikipedia.org/wiki/Olive_Trees_(Van_Gogh_series)

www.lakonika-proionta.gr

http://www.tovima.gr/society/article/?aid=436157

www.ab.gr/swf/magazines/nutrilife_t8/pdf/Teuxos8.pdf

http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/steg/theka/2009/StefanakisDimitr

is/attached-document/stefanaki.pdf

http://whispering-planet.blogspot.gr/2008/10/401.html

http://www.rjb.csic.es/.

http://egpaid.blogspot.com

www.visitgreece.gr

www.spain.info

[127]

www.traveltimes.gr

http://www.kles.gr/pedroalmodovar.html

http://www.kles.gr/aggelopoulos.html

http://cinematv.wordpress.com/2007/05/21/spanishfilms/

http://www.cinemainfo.gr/cinema/greekcinema/index.html

http://www.sansimera.gr/biographies/

http://es.wikipedia.org/wiki/Inmigracion_en_Espana

http://el.wikipedia.org/wiki/Κεταναστευτικό_ζήτημα_στην_Γλλάδα

http://community.pamediakopes.gr/europe/

http://el.wikipedia.org/

http://en.wikipedia.org/.../Βομήνικος_Ζεοτοκόπουλος

http://www.historical-

musewm.gr/html/sylloges/greco/xronologio/html

www.unesco.org

[128]