ESC GUIDELINES DESK REFERENCE

CARDIOVASCULAR MEDICINE

COMPENDIUM OFABRIDGED ESC GUIDELINES

2010ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΉΡΙΕΣ ΟΔΉΓΙΕΣ

ESC Committee for Practice GuidelinesTo improve the quality of clinical practice and patient care in Europe

For more informationwww.escardio.org/guidelines

Ελληνική Μετάφραση Έκδοση 2010

Distribution of this Compendium has been made possible through an unrestricted educational grant from Sanofi Aventis

Συγκεντρωτικές Κατευθυντήριες Οδηγίες

2010

Published by Springer Healthcare, 236 Gray’s Inn Road, London, WC1X 8HL, UK.Copyright © European Society of Cardiology 2010 - All Rights Reserved.

The content of these European Society of Cardiology (ESC) Guidelines has been published for personal and educational use only. No commercial use is authorized. No part of the ESC Guidelines may be translated or reproduced in any form without written permission from the ESC. Permission can be obtained upon submission of a written request to ESC, Practice Guidelines Department, 2035, route des Colles - Les Templiers - BP179 - 06903 Sophia, Antipolis Cedex - France.

Disclaimer: The ESC Guidelines represent the views of the ESC and were arrived at after careful consideration of the available evidence at the time they were written. Health professionals are encouraged to take them fully into account when exercising their clinical judgment. The guidelines do not, however, override the individual responsibility of health professionals to make appropriate decisions in the circumstances of the individual patients, in consultation with that patient, and where appropriate and necessary the patient’s guardian or carer. It is also the health professional’s responsibility to verify the rules and regulations applicable to drugs and devices at the time of prescription.

ESC Staff involved in the publication of this document:

Claire Bramley, Head of Education DepartmentVeronica Dean, Head of Practice Guidelines Department Catherine Després, Scientific Research Analyst, Practice Guidelines Department Contact e-mail: guidelines@escardio.org

ISBN: 978-1-907673-00-9

British Library Cataloguing-in-Publication Data:A catalogue record for this book is available from the British Library.

Production: Marina MaherIndex: Laurence ErringtonPrinted in the UK by Butler, Tanner & Dennis

ESC Committee for Practice Guidelines(CPG 2008–2010)

Alec Vahanian (Chairperson) FranceAngelo Auricchio, SwitzerlandJeroen Bax, The Netherlands

Claudio Ceconi, ItalyVeronica Dean, France

Gerasimos Filippatos, GreeceChristian Funck-Brentano, France

Richard Hobbs, UKPeter Kearney, IrelandTheresa McDonagh, UK

Bogdan A. Popescu, RomaniaZeljko Reiner, Croatia

Udo Sechtem, GermanyPer Anton Sirnes, Norway

Michal Tendera, PolandPanos Vardas, Greece

Petr Widimsky, Czech Republic

Address for correspondence:

Practice Guidelines Department2035 Route des CollesLes Templiers – BP 179

06903 Sophia Antipolis CedexFrance

E-mail: guidelines@escardio.orghttp://www.escardio.org/guidelines

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi Alec Vahanian

Foreword . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii Roberto Ferrari

Guidelines overview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xv

Ενότητα Ι: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1. Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Χάρτα Υγείας και οι Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Πρόληψη των Καρδιαγγειακών Παθήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Γιατί χρειάζεται να αναπτυχθεί στρατηγική πρόληψης στην κλινική πράξη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Ποιοι είναι οι στόχοι αυτών των κατευθυντήριων οδηγιών; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Οι άνθρωποι που παραμένουν υγιείς τείνουν να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά . . . . . . . . . . . . . 5Ποιες είναι οι προτεραιότητες για την πρόληψη ΚΑΝ στην κλινική πράξη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Ποιοι είναι οι στόχοι της πρόληψης της ΚΑΝ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Πότε πρέπει να υπολογίζουμε τον καρδιαγγειακό κίνδυνο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Γιατί οι κατευθυντήριες οδηγίες δίνουν έμφαση στον υπολογισμό του συνολικού κινδύνου ΚΑΝ; . . . . 6Πώς γίνεται γρήγορα και εύκολα ο υπολογισμός του κινδύνου ΚΑΝ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Υπολογισμός καρδιαγγειακού κινδύνου: Ποιες είναι οι παράμετροι; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Πώς χρησιμοποιούνται τα διαγράμματα SCORE για τον υπολογισμό του κινδύνου ΚΑΝ σε ασυμπτωματικά άτομα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Εκτίμηση κινδύνου με χρήση του δείκτη κινδύνου SCORE: Προσδιοριστικοί παράγοντες . . . . . . . . . . . 810ετής κίνδυνος θανατηφόρου ΚΑΝ σε περιοχές υψηλού κινδύνου στην Ευρώπη . . . . . . . . . . . . . . . . 810ετής κίνδυνος θανατηφόρου ΚΑΝ σε περιοχές χαμηλού κινδύνου στην Ευρώπη . . . . . . . . . . . . . . . 9Διάγραμμα Σχετικού Κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Πώς γίνεται η αντιμετώπιση των παραγόντων του συνολικού κινδύνου ΚΑΝ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Αντιμετώπιση συνολικού κινδύνου ΚΑΝ: το μήνυμα - κλειδί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Αντιμετώπιση συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Γιατί είναι δύσκολο στους ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Πότε πρέπει να συνταγογραφούνται καρδιοπροστα τευτικά φάρμακα επιπρόσθετα εκείνων που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης, της υπερλιπιδαιμίας και του σακχαρώδους διαβήτη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Γιατί πρέπει να γίνεται προληπτικός έλεγχος των στενών συγγενών; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Τι θα διευκόλυνε την πρόληψη της ΚΑΝ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Ενότητα ΙΙ: Υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1. Αρτηριακή υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Αρτηριακή Υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Διαστρωμάτωση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Κλινικές μεταβλητές που πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη διαστρωμάτωση του συνολικού

καρδιαγγειακού κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Διαγνωστική Αξιολόγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Μέτρηση πίεσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2024ωρη καταγραφή μετρήσεων ΑΠ και μέτρηση ΑΠ κατ’ οίκον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Διαγνωστική αξιολόγηση: ιατρικό ιστορικό και φυσική εξέταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Εργαστηριακές εξετάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Έρευνα για βλάβες οργάνων στόχων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Αποδείξεις για το όφελος της αντιυπερτασικής θεραπείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Έναρξη αντιυπερτασικής αγωγής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Στόχοι της φαρμακευτικής αγωγής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Αλλαγές στον τρόπο ζωής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Επιλογή αντιυπερτασικών φαρμάκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Αντιυπερτασική αγωγή: προτιμώμενα φάρμακα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Αντενδείξεις στη χρήση συγκεκριμένων αντιυπερτασικών φαρμάκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Μονοθεραπεία έναντι της συνδυασμένης θεραπείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Πιθανοί συνδυασμοί μεταξύ ορισμένων κατηγοριών αντιυπερτασικών φαρμάκων . . . . . . . . . . . . . . 26Αντιυπερτασική αγωγή σε ειδικές ομάδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Υπέρταση στις γυναίκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Το μεταβολικό σύνδρομο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Ανθεκτική υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Επείγοντα περιστατικά υπέρτασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Αντιμετώπιση των συσχετιζόμενων παραγόντων κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Παρακολούθηση ασθενών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Τρόποι βελτίωσης της συμμόρφωσης στην αντιυπερτασική θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Ενότητα ΙΙΙ: Διαβήτης και καρδιαγγειακές παθήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1. Διαβήτης, προδιαβήτης και καρδιαγγειακές παθήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Ορισμός, κατάταξη και έλεγχος διαβήτη και προδιαβητικών διαταραχών της γλυκόζης . . . . . . . . . . . 38Επιδημιολογία του διαβήτη, IGH και καρδιαγγειακός κίνδυνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Προσδιορισμός των ατόμων υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο ή διαβήτη . . . . . . . . . . . . . . 40Θεραπεία για μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Διαχείριση καρδιαγγειακής νόσου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Καρδιακή ανεπάρκεια και διαβήτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Αρρυθμίες, κολπική μαρμαρυγή και αιφνίδιος καρδιακός θάνατος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Περιφερική και αγγειακή εγκεφαλική νόσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Εντατική φροντίδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Οικονομία της υγείας και διαβήτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Παραπομπές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Ενότητα IV: Στεφανιαία νόσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

1. Διάγνωση και θεραπεία οξέων στεφανιαίων συνδρόμων χωρίς ανάσπαση του ST διαστήματος . . . . . . . . . 55Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Ορισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Επιδημιολογία και φυσική ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Παθοφυσιολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Διάγνωση και εκτίμηση κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Επιπλοκές και διαχείρισή τους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Ειδικοί πληθυσμοί και παθήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Στρατηγικές αντιμετώπισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2. Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου σε ασθενείς που εμφανίζουν ανάσπαση του ST διαστήματος . . . . . . . . . . . . 71Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Πρώτη επαφή με τον γιατρό και άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Προνοσοκομειακή ή πρώιμη νοσοκομειακή περίθαλψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Σε μετέπειτα φάση, κατά τη νοσηλεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Δευτερογενής πρόληψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

3. Σταθερή στηθάγχη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Διάγνωση και εκτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Ειδικά διαγνωστικά θέματα: στηθάγχη με «φυσιολογικές» στεφανιαίες αρτηρίες . . . . . . . . . . . . . . . . 95

4. Διαδερμικές στεφανιαίες επεμβάσεις (PCI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Ενδείξεις για PCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Συνδυαστικές φαρμακευτικές αγωγές για PCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Επικουρικές συσκευές για PCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Φαρμακοεκλύοντα Stent (DES) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Ενότητα V: Μυοκαρδιοπάθειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

1. Υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Γενετικό υπόβαθρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Παρουσίαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Διαφορική διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Εξέταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Φαρμακευτική θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Θεραπευτικές επιλογές για ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται σε φάρμακα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Φάρμακα για το «τελικό στάδιο» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Προφύλαξη από λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Κύηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113Πρόληψη του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Συστάσεις φυσικής άσκησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Προληπτικός έλεγχος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114ΗCM σε ηλικιωμένους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Ενότητα VI: Παθήσεις του περικαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

1. Αντιμετώπιση παθήσεων του περικαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Οξεία περικαρδίτιδα - Διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Περικαρδιακή συλλογή υγρού και καρδιακός επιπωματισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Συμπιεστική περικαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Ιογενής περικαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Βακτηριδιακή περικαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Περικαρδίτιδα στη νεφρική ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Αυτοάνοση περικαρδίτιδα και συμμετοχή του περικαρδίου σε συστηματικές αυτοάνοσες παθήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Το σύνδρομο μετά από καρδιακό τραυματισμό: σύνδρομο μετά από περικαρδιοτομή . . . . . . . . . . . . 129Μετεμφραγματική περικαρδίτιδα (μετεμφραγματική περικαρδίτιδα και σύνδρομο Dressler) . . . . . . 129Τραυματική περικαρδιακή συλλογή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Αιμοπερικάρδιο στον αορτικό διαχωρισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Νεοπλασματική περικαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Περικαρδιακή συλλογή κατά την κύηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Εμβρυϊκή περικαρδιακή συλλογή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Περικαρδιακά νοσήματα σχετιζόμενα με φάρμακα και τοξίνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Ενότητα VΙΙ: Συγγενείς καρδιοπάθειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

1. Συγγενείς καρδιοπάθειες ενηλίκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Οργάνωση περίθαλψης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Ιατρικά θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Χειρουργικά θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Ψυχοκοινωνικά θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Συγκεκριμένες βλάβες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

2. Ηλεκτροκαρδιογράφημα νεογνών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Φυσιολογικό ηλεκτροκαρδιογράφημα στο νεογνό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Μη φυσιολογικό ηλεκτροκαρδιογράφημα στα νεογνά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Ενότητα VIII: Κύηση και καρδιοπάθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

1. Καρδιαγγειακή νόσος κατά την κύηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Αλλαγές στη φυσιολογία κατά την κύηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Γενικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Συγγενής καρδιοπάθεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Σύνδρομο Marfan και άλλα κληρονομικά νοσήματα που επηρεάζουν την αορτή . . . . . . . . . . . . . . . . 181Επίκτητη βαλβιδική νόσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Μυοκαρδιοπάθειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Αρρυθμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Διαταραχές αρτηριακής πίεσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Ενότητα IX: Βαλβιδοπάθειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1. Βαλβιδική καρδιακή νόσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Αξιολόγηση ασθενούς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Ενδείξεις θεραπείας σε παθήσεις φυσικών βαλβίδων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Προσθετικές βαλβίδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Αντιμετώπιση κατά τη διάρκεια μη καρδιακού χειρουργείου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1996 Αντιμετώπιση βαλβιδοπαθειών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Ενότητα Χ: Λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

1. Λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Κατάταξη, ορισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Μέτρα Πρόληψης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Προγνωστική αξιολόγηση κατά την εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Αντιμικροβιακή θεραπεία: αρχές και μέθοδοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Ενδείξεις και βέλτιστος χρόνος χειρουργικής επέμβασης για ενδοκαρδίτιδα φυσικών

βαλβίδων (ΕΦΒ) αριστερών καρδιακών κοιλοτήτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Νευρολογικές Επιπλοκές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Λοιμώδης Ενδοκαρδίτιδα Προσθετικής Βαλβίδας (ΕΠΒ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Λοιμώδης Ενδοκαρδίτιδα σχετιζόμενη με ενδοκαρδιακή συσκευή (CDRIE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα δεξιών καρδιακών κοιλοτήτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Ενότητα XI: Πνευμονική υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

1. Πνευμονική υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Ορισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Κλινική ταξινόμηση της πνευμονικής υπέρτασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Πνευμονική υπέρταση (Ομάδα 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

Πνευμονική φλεβοαποφρακτική νόσος και πνευμονική τριχοειδική αιμαγγειωμάτωση (Ομάδα 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Πνευμονική υπέρταση λόγω νόσου αριστερής καρδιάς (Ομάδα 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Πνευμονική υπέρταση λόγω πνευμονικής νόσου και/ή υποξία (Ομάδα 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Χρόνια θρομβοεμβολική πνευμονική υπέρταση (Ομάδα 4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Ορισμός ειδικών κέντρων παραπομπής για πνευμονική αρτηριακή υπέρταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Ενότητα XII: Αρρυθμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

1. Υπερκοιλιακές αρρυθμίες (ΥΚΑ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Γενική αξιολόγηση και αντιμετώπιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Ειδικές αρρυθμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Παραπομπές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

2. Κολπική μαρμαρυγή (ΚΜ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Ταξινόμηση της ΚΜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Επιδημιολογία και πρόγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Κλινική αξιολόγηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Προτεινόμενες στρατηγικές αντιμετώπισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Συστάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

3. Συγκοπή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Ορισμός, ταξινόμηση και παθοφυσιολογία, επιδημιολογία, πρόγνωση και επίδραση

στην ποιότητα ζωής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Αρχική αξιολόγηση, διαστρωμάτωση κινδύνου και διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Αντιμετώπιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Ειδικά ζητήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Μονάδα αντιμετώπισης συγκοπών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

4. Κοιλιακές αρρυθμίες και πρόληψη αιφνίδιου καρδιακού θανάτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Επίπτωση Αιφνίδιου Καρδιακού Θανάτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Κλινικές Εκδηλώσεις Ασθενών με Κοιλιακή Αρρυθμία και Αιφνίδιο Καρδιακό Θάνατο . . . . . . . . . . 290Γενική Αξιολόγηση Ασθενών με Τεκμηριωμένη Κοιλιακή Αρρυθμία ή με Υποψία

Κοιλιακής Αρρυθμίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Θεραπευτικές Επιλογές για τις Κοιλιακές Αρρυθμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Άμεση Αντιμετώπιση Συγκεκριμένων Αρρυθμιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Κοιλιακή Αρρυθμία και Αιφνίδιος Καρδιακός Θάνατος που Σχετίζονται με Συγκεκριμένη

Παθολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296Κοιλιακές Αρρυθμίες που Συνδέονται με Μυοκαρδιοπάθειες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Καρδιακή Ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300Γενετικά Σύνδρομα Αρρυθμίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301Κοιλιακές Αρρυθμίες και Αιφνίδιος Καρδιακός Θάνατος Σχετιζόμενα με

Συγκεκριμένους Πληθυσμούς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3025. Καρδιακή βηματοδότηση και θεραπεία καρδιακού επανασυγχρονισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305Βηματοδότηση στις αρρυθμίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Βηματοδότηση για συγκεκριμένες παθήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Θεραπεία καρδιακού επανασυγχρονισμού σε ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . 311

Ενότητα ΧΙΙΙ: Έμφραγμα του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

1. Διεθνής ορισμός του εμφράγματος του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Ορισμός του εμφράγματος του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316Καρδιακοί βιοχημικοί δείκτες για την ανίχνευση του εμφράγματος του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . 317Ηλεκτροκαρδιογραφική ανίχνευση εμφράγματος του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Απεικονιστικές τεχνικές για την ανίχνευση εμφράγματος του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319Έμφραγμα του μυοκαρδίου σχετιζόμενο με παρεμβάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Ενότητα XIV: Πνευμονική εμβολή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

1. Διάγνωση και αντιμετώπιση της πνευμονικής εμβολής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Προδιαθεσικοί παράγοντες, συμπτώματα και σημεία ΠΕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Αρχική διαστρωμάτωση κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Εκτίμηση κλινικής πιθανότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Διαγνωστική εκτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Αναλυτική διαστρωμάτωση κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Αρχική θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Μακροχρόνια θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Μόνιμα φίλτρα κάτω κοίλης φλέβας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Ειδικές καταστάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Παράρτημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

Ενότητα XV: Καρδιακή ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

1. Διάγνωση και θεραπεία της οξείας και χρόνιας καρδιακής ανεπάρκειας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Ορισμός & Διάγνωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336Διαγνωστικές τεχνικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338Μη φαρμακολογική αντιμετώπιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Φαρμακευτική θεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Συσκευές & Χειρουργικές επεμβάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Αρρυθμίες στην καρδιακή ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Συννοσηρότητες & Ειδικοί πληθυσμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350Οξεία καρδιακή ανεπάρκεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352Υλοποίηση & Περίθαλψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Ενότητα XVI: Καρδιακή συμβουλευτική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

1. Προεγχειρητική εκτίμηση του καρδιακού κινδύνου και περιεγχειρητική καρδιολογική διαχείριση σε μη-καρδιολογική χειρουργική επέμβαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363Η παθοφυσιολογία των περιεγχειρητικών εμφραγμάτων του μυοκαρδίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364Πρακτική προεγχειρητική καρδιολογική εκτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364Προεγχειρητική εκτίμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367Στρατηγικές μείωσης του κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367Ειδικά νοσήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371Περιεγχειρητική καρδιακή παρακολούθηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

In recent years there has been an increasing tenden-cy towards optimization of medical practice through the application of Evidence-Based Medicine. One of the consequences of this approach is an enormous increase in the number of clinical trials thus creating an environment in which keeping abreast of clinical advances, even within a single medical subspecialty, is an extremely demanding task. In this setting, cli-nicians have become increasingly reliant on clinical practice guidelines to help them decide on the diag-nostic procedures and treatment options, which are most appropriate for the management of their pa-tients.

The ESC is committed to reduce the burden of car-diovascular diseases in Europe and therefore con-siders that the development of Clinical Practice Guidelines is a strategic step to achieve this goal.

The production of ESC Clinical Practice Guidelines is coordinated by the Committee for Practice Guide-lines (CPG). This committee is the body responsi-ble for the nomination of the Task Forces, which are appointed to produce the different guidelines. The Committee selects the Task Force Members ensur-ing the recruitment of leading scientific experts in each field and the participation of representatives from ESC Working Groups, Associations and Coun-cils.

The approval process for the documents includes the validation of each scientific statement by expert reviewers and ESC Board Members. In this respect, the recommendations included in the Guidelines re-flect the official position of the European Society of Cardiology. ESC Guidelines are produced with the goal of covering all major topics defined in the ESC Core Curriculum.

All ESC Guidelines documents are posted on the ESC web site (http://www.escardio.org/guidelines). The original English parent document version of these guidelines are published in the European Heart Jour-nal and are linked to an accredited Continuous Medical Education programme that allows physicians to earn CME credits online to show that they have achieved the learning objectives set for each published guidelines.

The ESC Guidelines are endorsed, translated and ad-opted by most of the ESC National Societies. The im-plementation of the Guidelines is ensured through an active partnership between the ESC and its Work-ing Groups, Associations, Councils and National So-cieties.

The ESC Pocket Guidelines are a concise summary of the fundamental recommendations made in the parent guidelines documents. These pocket guide-lines are highly appreciated by medical profession-als and have become an important guidelines dis-semination tool. In view of the utility of these docu-ments and the strong demand for a compilation of all of the available pocket guidelines, the Commit-tee for Practice Guidelines commissioned the pro-duction of this ESC Guidelines Compendium 2010.

It is my hope and that of the Committee for Prac-tice Guidelines 2008–2010, that this new version of the Compendium of abridged ESC Guidelines will be of help to clinicians to follow the most recent rec-ommendations in the practice of our rapidly evolving field of medicine.

Alec Vahanian; MD, FRCPChairperson of the

ESC Committee for Practice Guidelines (CPG2006–2008 and 2008–2010

Preface

It is with great pleasure that the European Society of Cardiology has updated the ESC Guidelines Com-pendium, a compilation of all current ESC Pocket Guidelines titles.

ESC Pocket Guidelines have been published as indi-vidual booklets for a few years but as the list of titles grew it became apparent that a compilation of all of the titles would be very useful to healthcare profes-sionals as a resource to assist in clinical decision making at the point of care.

By definition, pocket guidelines can provide only the most important recommendations extracted from extensive and scientifically well grounded full text

guidelines. In some cases the clinician may still need to go back to these source documents in order to make a proper diagnostic or therapeutic decision.

The 2008 edition of the ESC Guidelines Compendi-um has been so successful that we are delighted to now produce the 2010 compendium.

We hope that you will find the ESC Guidelines Com-pendium useful in achieving the mission to reduce the burden of cardiovascular disease in Europe.

Roberto FerrariPresident of the European Society of Cardiology

(2008–2010)

Foreword

Guidelines aim to present management recommen-dations based on all of the relevant evidence on a particular subject. This is done in order to help phy-sicians select the best possible management strat-egies for the individual patient suffering from a spe-cific condition, taking into account the impact on outcome and also the risk:benefit ratio of a partic-ular diagnostic or therapeutic procedure. Numerous studies have demonstrated that patient outcomes improve when guideline recommendations, based on the rigorous assessment of evidence based re-search, are applied in clinical practice.

A great number of Guidelines have been issued in recent years by the European Society of Cardiology (ESC) and also by other organizations or related so-cieties. The profusion of documents can put at stake the authority and credibility of guidelines, particularly if discrepancies appear between different documents on the same issue, as this can lead to confusion in the mind of physicians. In order to avoid these pitfalls, the ESC and other organizations have issued recom-mendations for formulating and issuing Guidelines. The ESC recommendations for guidelines production can be found on the ESC website [http://www.escar-dio. org/guidelines]. It is beyond the scope of this pre-amble to recall all but the basic rules.

In brief, the ESC appoints experts in the field to carry out a comprehensive review of the literature, with a view to making a critical evaluation of the use of diagnostic and therapeutic procedures, and assessing the risk:benefit ratio of the therapies recommended for management and/or prevention of a given condition. Estimates of expected health outcomes are included, where data exists. The strength of evidence for or against particu-lar procedures or treatments is weighed, according to predefined scales for grading recommendations and levels of evidence, as outlined below.

The Task Force members of the writing panels, as well as the document reviewers, are asked to pro-vide disclosure statements of all relationships they may have which might be perceived as real or po-tential conflicts of interest. These disclosure forms are kept on file at the European Heart House, head-quarters of the ESC, and can be made available by written request to the ESC President. Any changes in conflicts of interest that arise during the writing pe-riod must be notified to the ESC.

Guidelines and recommendations are presented in formats that are easy to interpret. They should help physicians to make clinical decisions in their daily routine practice, by describing the range of generally acceptable approaches to diagnosis and treatment. However, the ultimate judgement regarding the care of an individual patient must be made by the physi-cian in charge of his/her care.

The ESC Committee for Practice Guidelines (CPG) supervises and coordinates the preparation of new Guidelines produced by Task Forces. The Commit-tee is also responsible for the endorsement of these Guidelines by its National Society Member countries. Once the document has been finalized and approved by all the experts involved in the Task Force, it is sub-mitted to outside specialists for review. In some cas-es, the document can be presented to a panel of key opinion leaders in Europe, specialists in the relevant condition at hand, for discussion and critical review. If necessary, the document is revised once more and finally approved by the CPG and selected members of the Board of the ESC and subsequently published.

After publication, dissemination of the message is of paramount importance. Publication of execu-tive summaries, the production of pocket-sized and PDA-downloadable versions of the recommenda-

Guidelines Overview: Review of 2010

tions are helpful. However, surveys have shown that the intended end-users are often not aware of the existence of guidelines or simply don’t put them into practice. Implementation programmes are thus nec-essary and form an important component of the dis-semination of knowledge. Meetings are organized by the ESC, and directed towards its member Na-tional Societies and key opinion leaders in Europe. Implementation meetings can also be undertaken at a national level, once the guidelines have been en-dorsed by the ESC member societies and translated into the local language as required.

The task of writing Guidelines documentation not only involves the integration of the most recent re-search, but also the creation of educational tools and implementation programmes forth recommen-dations. The cyclical nature of clinical research, writ-ing of guidelines and implementing them into clinical practice can then only be completed if surveys and registries are organized to verify that actual clini-cal practice is in keeping with what is recommend-ed by the guidelines. Such surveys and registries al-so make it possible to check the impact of strict im-plementation of the guidelines on patient outcome.

Classes of Recommendations Definition

Class I Evidence and/or general agreement that a given treatment or procedure is beneficial, useful, effective.

Class II Conflicting evidence and/or a divergence of opinion about the useful-ness/efficacy of the given treatment or procedure.

Class IIa Weight of evidence/opinion is in favour of usefulness/efficacy.

Class IIb Usefulness/efficacy is less well established by evidence/opinion.

Class III Evidence or general agreement that the given treatment or procedure is not useful/effective, and in some cases may be harmful.

Level of Evidence A Data derived from multiple randomized clinical trials or meta-analyses.

Level of Evidence B Data derived from a single randomized clinical trial or large non-random-ized studies.

Level of Evidence C Consensus of opinion of the experts and/or small studies, retrospective studies, registries.

1

Ενότητα Ι: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων

1. Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη

3

Ενότητα Ι: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων

Κεφάλαιο 1Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη*

2007

Τέταρτη Ομάδα Κοινής Δράσης Ευρωπαϊκών Εταιρειών για τηνπρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη

υγεία και προλαμβάνουν την καρδιαγγειακή νόσο (ΚΑΝ), σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

• Οι παρούσες κατευθυντήριες οδηγίες στοχεύουν στο να βοηθήσουν ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας να εκπληρώσουν το ρόλο τους σε αυτήν την προσπάθεια, ιδίως σε ό,τι αφορά στην επίτευξη αποτελεσματικών μέ-τρων πρόληψης στην καθ’ ημέρα κλινική πράξη.

Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Χάρτα Υγείας και οι Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Πρό ληψη των Καρδιαγγειακών Παθήσεων• Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Χάρτα Υγείας υποστηρίζει την

ανάπτυξη και εφαρμογή ολοκληρωμένων στρατηγικών υγεί-ας, μέτρων και πολιτικών που προωθούν την καρδιαγγειακή

Πρόεδρος:Καθηγητής Ian Graham (ESC)

Τμήμα ΚαρδιολογίαςΝοσοκομείο Adelaide and Meath

Tallaght, Dublin 24, IrelandΤηλ.: +35 (3) 1 414 4105Φαξ: +35 (3) 1 414 3052

E-mail: ian.graham@amnch.ie

* Προσαρμοσμένο από τις Κατευθυντήριες Οδηγίες της ESC από την Τέταρτη Ομάδα Κοινής Δράσης Ευρωπαϊκών Εταιρειών για την πρόληψη των Καρδιαγγειακών Παθήσεων στην κλινική πράξη. Περίληψη (European Heart Journal 2007) και πλήρες κείμενο European Journal of Cardiovascu- European Journal of Cardiovascu-lar Prevention and Rehabilitation 2007: 4 (Συμπληρωματικό τεύχος 2)..

Μέλη της Ομάδας Δράσης:1. Dan Atar, Όσλο, Νορβηγία (ESC)2. Knut Borch-Johnsen Gentofte, Δανία (EASD/IDF-Europe)3. Gudrun Boysen, Κοπεγχάγη, Δανία (EUSI)4. Gunilla Burell, Ουψάλα, Σ ουηδία (ISBM)5. Renata Cifkova, Πράγα, Δημοκρατία της Τσεχίας (ESH)6. Jean Dallongeville, Λιλ, Γαλλία (ESC)7. Guy De Backer, Γάνδη, Βέλγιο (ESC)8. Shah Ebrahim, Λονδίνο, Αγγλία (ESC/Κέντρο για Ιατρική Βασισμένη σε Αποδείξεις)9. Bjorn Gjelsvik, Όσλο, Νορβηγία (ESGP/FM/Wonca)10. Christoph Herrmann-Lingen, Γκέτινγκεν, Γερμανία (ISBM)11. Arno W. Hoes, Ουτρέχτη, Ολλανδία (ESPG/FM/Wonca)12. Steve Humphries, Λονδίνο, Αγγλία (ESC)

13. Mike Knapton, Λονδίνο, Αγγλία (ΕΗΝ)14. Joep Perk, Oskarshamn, Σουηδία (EACPR)15. Silvia G. Priori, Παβία, Ιταλία (ESC)16. Kalevi Pyorala, Κουόπιο, Φινλανδία (ESC)17. Zeljko Reiner, Ζάγκρεμπ, Κροατία (EAS)18. Luis Ruilope, Μαδρίτη, Ισπανία (ESC)19. Susana Sans-Menendez, Βαρκελώνη, Ισπανία (ESC)20. Wilma Scholte Op Reimer, Ρόττερνταμ, Ολλανδία21. Peter Weissberg, Λονδίνο, Αγγλία (ΕΗΝ)22. David Wood, Λονδίνο, Αγγλία (ESC)23. John Yarnell, Μπέλφαστ, Βόρεια Ιρλανδία (EACPR)24. Jose Luis Zamorano, Μαδρίτη, Ισπανία (ESC/CPG)

Άλλοι ειδικοί που συνέβαλαν σε μέρη των κατευθυντήριων οδηγιών:1. Marie-Therese Cooney, Δουβλίνο, Ιρλανδία 3. Tony Fitzgerald, Δουβλίνο, Ιρλανδία2. Alexandra Dudina, Δουβλίνο, Ιρλανδία 4. Edmond Walma, Schoonhoven, Ολλανδία (ESPG/FM/Wonca)

Εταιρείες:Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Μελέτη του Διαβήτη (EASD), Διεθνής Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF-Europe), Ευρωπαϊκή Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης (EAS), Ευρωπαϊκό Δίκτυο Καρδιάς (EHN), Ευρωπαϊκή Εταιρεία Υπέρτασης (ESH), Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ΕΚΕ), Ευρωπαϊκή Εταιρεία Γενικής Ιατρικής/Οικογενειακής Ιατρικής (ESGP/GM/Wonca), Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για τα Εγκεφαλικά Επεισόδια (EUSI), Διεθνής Εταιρεία Συμπεριφορικής Ιατρικής (ISBM), Ευρωπαϊκή Ένωση για την Καρδιαγγειακή Πρόληψη και Αποκατάσταση (EACPR)

Προσωπικό της ESC:1. Keith McGregor, Σοφία Αντίπολις, Γαλλία2. Veronica Dean, Σοφία Αντίπολις, Γαλλία

3. Catherine Despres, Σοφία Αντίπολις, Γαλλία

Κεφάλαιο 1: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη

4

• αντικατοπτρίζουν το σύνολο των συμπερασμάτων που προέκυψαν από την πολυ-επιστημονική συνεργασία των κυριότερων εκπροσωπούμενων ευρωπαϊκών επαγγελ-ματικών φορέων.

Περιληπτικό Διάγραμμα Ροής

Εγκατεστημένη ΚΑΝ

ΣΔ2 ή ΣΔ1 με μικρολευκω-

ματινουρία

Σημαντικά αυ-ξημένος μεμο-νωμένος πα-ράγοντας κιν-

δύνου

Δείκτης κινδύνου SCORE ≥ 5%

Δείκτης κινδύνου SCORE < 5%

Πότε υπολογίζω το συνολικό καρδιαγγειακό κίνδυνο;

Συστάσεις τρόπου ζωής

Υπολογισμός κινδύνου: Τι να κάνω;Χρησιμοποιήστε τo SCORE εκτός αν υπάρχει γνωστή καρδιαγγειακή νόσος, διαβήτης, πολύ σημαντικοί μεμονωμένοι πα-

ράγοντες κινδύνου

Αν ο ασθενής το ζητήσει Αν, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης:

Το άτομο είναι μεσήλικος καπνιστής Είναι γνωστοί ένας ή περισσότεροι παρά-γοντες κινδύνου όπως αυξημένη χολη-στερόλη πλάσματος.

Υπάρχει οικογενειακό ιστορικό πρόωρων καρδιαγγειακών παθήσεων ή σημαντικοί παράγοντες κινδύνου όπως υπερλιπιδαιμία

Υπάρχουν συμπτώματα ενδεικτικά καρδι-αγγειακής νόσου

Εξετάστε τη χορήγηση φαρμάκων που μειώνουν την ΑΠ όταν η ΑΠ ≥ 140/90 Εξετάστε τη χορήγηση στατινών όταν TC ≥5 mmol/L ή LDL ≥3 mmol/L Σε ασθενείς με ΚΑΝ: ασπιρίνη και στατίνες για την πλειοψηφία. Σε ασθενείς με διαβήτη εξετάστε τη χορήγηση φαρμάκων που μειώνουν τη γλυκόζη ορού.

Διακοπή καπνίσματοςΜείωση βάρους αν ο ΔΜΣ ≥ 25 kg/m2 και ει-δικά αν ο ΔΜΣ ≥ 30 kg/m2

Αποφυγή αύξησης βάρους αν η ΠΜ είναι 80-88 cm στις γυναίκες και 94-102 cm στους άνδρες.Συμβουλή: Για απώλεια βάρους αν η ΠΜ είναι ≥ 88 cm στις γυναίκες και ≥ 102 cm στους άνδρες.30 λεπτά μέτριας έντασης άσκηση τις πε-ρισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Η άσκη-ση και η απώλεια βάρους μπορούν να προλά-βουν την εμφάνιση διαβήτη

Υγιεινή διατροφή

Μεγάλη ποικιλία τροφών Ρύθμιση της πρόσληψης ενέργειας έτσι ώστε να αποφεύγεται η παχυσαρκία Ενθάρρυνση της κατανάλωσης: φρού-των, λαχανικών, δημητριακών και ψω-μιού ολικής άλεσης, ψαριών (ιδίως λι-παρών), άπαχου κρέατος, και γαλακτο-κομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά

Αντικατάσταση κορεσμένων λιπαρών με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά (προερχόμενα από φυτικές τροφές και ψάρια-θαλασσινά).

Οι υπερτασικοί θα πρέπει να ελαττώ-νουν την πρόσληψη άλατος

Σύσταση για εφαρμο-γή τρόπου ζωής κατάλ-ληλου για τη διατήρηση χαμηλού κινδύνου

Εκ νέου αξιολόγηση ολικού κινδύνου σε τακτά διαστήματα

Ιστορικό: Προηγούμενες παθήσεις, οικο-γενειακό ιστορικό πρώιμης ΚΑΝ, κάπνι-σμα, άσκηση και διατροφικές συνήθειες

Κλινική εξέταση: Αρτηριακή πίεση (ΑΠ), καρδιακή συχνότητα, ακρόαση πνευμό-νων και καρδιάς, σφύξεις κάτω άκρων, ύψος, βάρος, δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ), περίμετρος μέσης (ΠΜ).

Εργαστηριακές εξετάσεις: Ούρα για γλυκόζη και λεύκωμα. Χοληστερόλη και λιπίδια νηστείας αν είναι δυνατόν (LDL και HDL χοληστερόλη, τριγλυ-κερίδια), γλυκόζη, κρεατινίνη

ΗΚΓ και ΗΚΓ άσκησης αν υπάρχει υποψία στηθάγχης

ΗΚΓ και εξετάστε το ενδεχόμενο υπέ-ρηχου καρδιάς σε νεαρά ή με σοβα-ρή υπέρταση άτομα

Εξετάστε CRP υψηλής ευαισθησίας, λιποπρωτεΐνη (α), ινωδογόνο, ομο-κυστεΐνη, παραπομπή σε ειδικό αν υπάρχει πρώιμη ΚΑΝ ή οικογενειακό ιστορικό ΚΑΝ

Φαρμακευτική ΑγωγήΠιο πιθανή όταν ο δείκτης SCORE ξεπερνά το 5% και ιδιαίτερα όταν αγγίζει το 10% ή αν υπάρχει βλάβη τελικού οργάνου. Στους ηλικιωμένους, η φαρμακευτική αγωγή γενικά δεν συνιστάται σε περίπτωση που ο κίνδυνος είναι κάτω από 10% εκτός αν υπάρχει συγκεκριμένη ένδειξη.

Ενότητα Ι: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων

5

Οι άνθρωποι που παραμένουν υγιείς τείνουν να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:

0 3 5 140 5 3 00 Δεν καπνίζουν

3 Βαδίζουν 3 km ημερησίως ή κάνουν 30 λεπτά οποιασδήποτε μέτριας έντασης δραστηριότητα

5 Μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα

140 Συστολική πίεση μικρότερη από 140

5 Ολική χοληστερόλη πλάσματος < 5 mmol/L

3 Χοληστερόλη LDL < 3 mmol/L

0 Αποφυγή υπερβολικού βάρους και διαβήτη

Ποιες είναι οι προτεραιότητες για την πρόληψη ΚΑΝ στην κλινική πράξη;

Ασθενείς με εγκατεστημένη αθηροσκληρωτική ΚΑΝ.

Ασυμπτωματικά άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο λόγω:

Πολλαπλών παραγόντων κινδύνου που οδηγούν σε αυξημένο συνολικό κίνδυνο ΚΑΝ (≥5% 10ετής κίνδυνος θανάτου λόγω ΚΑΝ)

Διαβήτης τύπου 2 και τύπου 1 με μικρολευκωμα-τινουρία

Σημαντικά αυξημένος μεμονωμένος παράγοντας κινδύνου ιδίως αν συνδέεται με βλάβη τελικού ορ-γάνου

Οι στενοί συγγενείς των ατόμων με πρώιμη αθηροσκληρωτική ΚΑΝ ή εκείνων που βρί-σκονται σε ομάδα ιδιαίτερα υψηλού κιν δύ-νου.

Γιατί χρειάζεται να αναπτυχθεί στρατηγική πρόληψης στην κλινική πράξη;

• Η καρδιαγγειακή νόσος (ΚΑΝ) είναι το κύριο αίτιο πρόωρων θανάτων στην Ευρώπη. Είναι σημαντικό αίτιο αναπη-ρίας και συμβάλλει σημαντικά στην κλιμάκωση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης.

• Η υποκείμενη αθηροσκλήρωση αναπτύσσεται ύπουλα κατά τη διάρκεια πολλών ετών και συνήθως είναι προχωρη-μένη κατά το χρόνο εμφάνισης συμπτωμάτων.

• Ο θάνατος από ΚΑΝ είναι συχνά αιφνίδιος χωρίς να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για την παροχή ιατρικής φροντί-δας και κατά συνέπεια πολλές θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι είτε μη εφαρμόσιμες, είτε παρηγορητικές.

• Η μαζική επίπτωση της ΚΑΝ σχετίζεται ιδιαίτερα με τον τρόπο ζωής και με παράγοντες που μπορούν να υπόκεινται σε τροποποίηση, όπως διάφοροι βιοχημικοί και παθοφυσιολογικοί παράγοντες.

• Η τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα της ΚΑΝ, ιδίως σε άτομα υψηλού κινδύνου.

Ποιοι είναι οι στόχοι αυτών των κατευθυντήριων οδηγιών;

• Να βοηθήσουν τους επαγγελματίες της υγείας να μειώσουν την επίπτωση της στεφανιαίας νόσου, του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και της περιφερικής αρτηριοπάθειας και των επιπλοκών τους.

• Να επιτευχθεί αυτό μέσω της παροχής πρακτικών και προσβάσιμων συμβουλών που αφορούν στις βασικές αρχές της πρόληψης, στις προτεραιότητες, στους στόχους, και στον υπολογισμό του βαθμού κινδύνου του ασθενούς, κα-θώς και με τη διαχείριση του τρόπου ζωής του και της εκλεκτικής χρήσης φαρμάκων.

• Να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη εθνικής καθοδήγησης μέσω της δημιουργίας πολύ-επιστημονικών εθνικών κατευ-θυντήριων οδηγιών και την εφαρμογή συνεργασιών που είναι συμβατές με τις εκάστοτε τοπικές, πολιτικές, κοινω-νικές, οικονομικές και ιατρικές συνθήκες.

Κεφάλαιο 1: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη

6

Ποιοι είναι οι στόχοι της πρόληψης της ΚΑΝ;

1. Να βοηθήσει εκείνους με χαμηλό κίνδυνο ΚΑΝ να διατηρήσουν αυτήν την κατάσταση σε όλη τους τη ζωή και να βοηθήσει εκείνους με αυξημένο ολικό κίνδυνο ΚΑΝ να τον μειώσουν.

2. Να επιτύχει τα χαρακτηριστικά των ατόμων που τείνουν να μένουν υγιή:

– Διακοπή καπνίσματος

– Υγιεινές διατροφικές επιλογές

– Σωματική άσκηση: 30 λεπτά μέτριας άσκησης την ημέρα

– ΔΜΣ < 25 kg/m2 και αποφυγή κεντρικής παχυσαρκίας

– ΑΠ < 140/90 mm Hg

– Ολική χοληστερόλη < 5 mmol/L (~190 mg/dL)

– LDL χοληστερόλη < 3 mmol/L (~115 mg/dL)

– Γλυκόζη νηστείας < 6 mmol/L (~110 mg/dL)

3. Να επιτύχει πιο αυστηρό έλεγχο των παραγόντων κινδύνου σε άτομα υψηλού κινδύνου, ιδίως σε εκεί-να με εγκατεστημένη ΚΑΝ ή διαβήτη:

– ΑΠ κάτω από 130/80 mm Hg αν είναι δυνατόν

– Ολική χοληστερόλη < 4,5 mmol/L (~175 mg/dL) και προαιρετικά < 4 mmol/L (~155 mg/dL), αν είναι εφικτό

– LDL χοληστερόλη < 2,5 mmol/L (~100 mg/dL) και προαιρετικά < 2 mmol/L (~80 mg/dL), αν είναι εφικτό

– Γλυκόζη νηστείας < 6 mmol/L (~110 mg/dL) και HbA1c < 6,5% αν είναι εφικτό

4. Να εξετάσει το ενδεχόμενο χορήγησης καρδιοπροστατευτικής φαρμακευτικής αγωγής στα άτομα υψηλού κινδύνου ιδίως σε εκείνα με εγκατεστημένη αθηροσκληρωτική ΚΑΝ.

Πότε πρέπει να υπολογίζουμε τον καρδιαγγειακό κίνδυνο;• Αν το ζητά ο ίδιος ο ασθενής.• Αν, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης:

– Το άτομο είναι μεσήλικος και καπνιστής. – Υπάρχει παχυσαρκία, ιδίως κεντρικού τύπου. – Ένας ή περισσότεροι παράγοντες κινδύνου όπως ΑΠ, λιπίδια ή γλυκόζη είναι αυξημένοι. – Υπάρχει οικογενειακό ιστορικό πρώιμης ΚΑΝ ή άλλων παραγόντων κινδύνου. – Υπάρχουν συμπτώματα ενδεικτικά ΚΑΝ. Αν επιβεβαιωθούν οι παράγοντες κινδύνου πρέπει να αξιολογηθούν,

χωρίς όμως να είναι απαραίτητη η χρήση του διαγράμματος SCORE για τον υπολογισμό του συνολικού κινδύ-νου, καθώς το άτομο βρίσκεται ήδη σε ομάδα υψηλού κινδύνου.

Γιατί οι κατευθυντήριες οδηγίες δίνουν έμφαση στον υπολογισμό του συνολικού κινδύνου ΚΑΝ;

• Πολλαπλοί παράγοντες κινδύνου συμβάλλουν συνήθως στην αθηροσκλήρωση που προκαλεί ΚΑΝ.• Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και μερικές φορές έχουν πολλαπλασιαστική επί-

δραση.• Κατά συνέπεια, ο στόχος θα πρέπει να είναι να μειωθεί ο συνολικός κίνδυνος. Αν ένας επιμέρους στόχος δεν

είναι δυνατό να επιτευχθεί, ο συνολικός κίνδυνος μπορεί ακόμη να μειωθεί ενισχύοντας την αντιμετώπιση άλ-λων επιμέρους στόχων.

Ενότητα Ι: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων

7

Πώς γίνεται γρήγορα και εύκολα ο υπολογισμός του κινδύνου ΚΑΝ;

• Όσοι έχουν: – Γνωστή ΚΑΝ – Διαβήτη τύπου 2 ή διαβήτη τύπου 1 με μικρολευκωματινουρία – Πολύ υψηλή αύξηση μεμονωμένων παραγόντων κινδύνου

Διατρέχουν αυτομάτως ΑΥΞΗΜΕΝΟ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ και χρειάζονται αντιμετώπιση όλων των παραγόντων κινδύνου.

• Για όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους, τα διαγράμματα κινδύνου SCORE μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση του συνολικού κινδύνου: αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή πολλοί άνθρωποι έχουν ήπια αύξηση αρκετών παραγόντων κινδύνου που σε συνδυασμό, μπορούν να οδηγήσουν σε μη αναμενόμενη αύξηση του συ-νολικού καρδιαγγειακού κινδύνου.

Υπολογισμός καρδιαγγειακού κινδύνου: Ποιες είναι οι παράμετροι;

• Ιστορικό: προηγούμενη ΚΑΝ ή σχετικές παθήσεις, οικογενειακό ιστορικό πρώιμης ΚΑΝ, κάπνισμα, άσκηση και δι-ατροφικές συνήθειες, κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο.

• Εξέταση: ΑΠ, καρδιακή συχνότητα, ακρόαση καρδιάς και πνευμόνων, σφύξεις κάτω άκρων, ύψος, βάρος (Δείκτης Μάζας Σώματος), περιφέρεια μέσης, βυθοσκόπηση σε σοβαρή υπέρταση.

• Εργαστηριακές εξετάσεις: Ούρα για γλυκόζη και λεύκωμα, μικρολευκωματινουρία στους διαβητικούς. Χοληστερό-λη και αν είναι εφικτό, γλυκόζη νηστείας, λιπίδια (LDL και HDL χοληστερόλη, τριγλυκερίδια), κρεατινίνη.

• ΗΚΓ και ΗΚΓ άσκησης εφόσον υπάρχει υποψία στηθάγχης.• ΗΚΓ και πιθανόν υπερηχοκαρδιογράφημα σε υπερτασικά άτομα.• Πρώιμη ή ταχέως εξελισσόμενη ΚΑΝ, ιδίως με οικογενειακό ιστορικό πρώιμης ΚΑΝ: Πιθανόν CRP υψηλής ευαι-

σθησίας, λιποπρωτεΐνη-(α), ινωδογόνο, ομοκυστεΐνη και αν είναι εφικτό παραπομπή σε ειδικό.

Πώς χρησιμοποιούνται τα διαγράμματα SCORE για τον υπολογισμό του κινδύνου ΚΑΝ σε ασυμπτωματικά άτομα;

1. Χρησιμοποιήστε το διάγραμμα χαμηλού κινδύνου στο Βέλγιο*, στη Γαλλία, στην Ελλάδα*, στην Ιταλία, στο Λου-ξεμβούργο, στην Ισπανία*, στην Ελβετία και στην Πορτογαλία. Χρησιμοποιήστε το διάγραμμα υψηλού κινδύνου στις άλλες χώρες της Ευρώπης.*Ενημερωμένα, εκ νέου διαβαθμισμένα διαγράμματα είναι πλέον διαθέσιμα για το Βέλγιο, τη Γερμα-νία, την Ελλάδα, την Ολλανδία, την Ισπανία, τη Σουηδία και την Πολωνία.

2. Βρείτε το τετράγωνο που είναι πλησιέστερο στην ηλικία του ατόμου, στις τιμές χοληστερόλης και ΑΠ, λαμβάνο-ντας υπόψη ότι ο κίνδυνος αυξάνει για άτομα των οποίων η ηλικία, η τιμή της χοληστερόλης ή της ΑΠ προσεγ-γίζει τις τιμές της επόμενης κατηγορίας.

3. Ελέγξτε τους προσδιοριστικούς παράγοντες.

4. Υπολογίστε το συνολικό 10ετή κίνδυνο για θανατηφόρα ΚΑΝ.

Σημειώστε ότι ένας χαμηλός συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος σε άτομο νεαρής ηλικίας μπορεί να αντιστοιχεί σε έναν υψηλό σχετικό κίνδυνο. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί στο άτομο αυτό χρησιμοποιώντας το διάγραμμα σχετικού κινδύνου. Καθώς μεγαλώνει το άτομο, ο υψηλός σχετικός κίν-δυνος θα αντιστοιχίσει τελικά σε υψηλό συνολικό κίνδυνο. Για τέτοιου είδους άτομα θα χρειαστεί πιο αυστηρή μεταβολή του τρόπου ζωής

Κεφάλαιο 1: Πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων στην κλινική πράξη

8

Εκτίμηση κινδύνου με χρήση του δείκτη κινδύνου SCORE: Προσδιοριστ�