Energie en Verandinge [Graad 6 Afrikaans]

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME

ENERGIE en VERANDERINGGRAAD 6

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asb. erkenning aan PSP. ©PSP 2001

’n Voorbeeld van ’n kort leerprogram in dieNatuurwetenskappe en Tegnologie

Aktiwiteit 1: Verskillende vorme van energie

Aktiwiteit 2: My eie energieAktiwiteit 3: EnergiekettingsAktiwiteit 4: Gestoorde energieAktiwiteit 5: Steenkool het gestoorde

energie

Aktiwiteit 6: Steenkool gee vir ons energie om elektrisiteit te maak

Aktiwiteit 7: Hoeveel betaal ons vir ons elektrisiteit?

Aktiwiteit 8: Bespaar, bespaar, bespaar elektrisiteit!

Keurgraad

Steenkool

Ontwikkel deur die Western Cape Primary Science Programme-span

Hierdie leerprogram is daarop gerig om die volgende uitkomste in die Natuurwetenskappe te bereik:

s LU 1: Wetenskaplike OndersoekDie leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer en om verhoudings en probleme binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing te ondersoek en op te los.

s LU 2: Konstruksie van WetenskapkennisDie leerder ken en is in staat om wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis te interpreteer en toe te pas.

s LU 3: Wetenskap, die Samelewing en die OmgewingDie leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Kursus aangebied deur Rose Thomas en Sandra Mahote

Boekie ontwerp deur Welma Odendaal, geïllustreer deur Janet Ranson en Nicci Cairns en vertaal deur Ronél Gouws

Western Cape Primary Science Programme

Edith Stephens-Vleilandpark

Lansdowneweg

Philippi

Posbus 529

Howard Place

7450

Tel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350

e-pos: [email protected]

webtuiste: www.psp.org.za

Inhoud• Hierdie boekie illustreer ’n voorbeeld van ’n kort leerprogram vir graad 6.• Dit ontwikkel begrippe, vaardighede, houdings en taal stapsgewys.• Dit sluit die volgende in: aktiwiteite en take vir leerders, take vir onderwysers,

steunmateriaal en voorstelle vir assessering.

2 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 1 Verskillende vorme van energie

4 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 2 My eie energie

6 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 3 Energiekettings

8 . . . . . . . . . .Aktiwiteit 4 Gestoorde energie

13 . . . . . . . . .Aktiwiteit 5 Steenkool het gestoorde energie

18 . . . . . . . . .Aktiwiteit 6 Steenkool gee vir ons energie om elektrisiteit te maak

22 . . . . . . . . .Aktiwiteit 7 Hoeveel betaal ons vir ons elektrisiteit?

27 . . . . . . . . .Aktiwiteit 8 Bespaar, bespaar, bespaar elektrisiteit!

30 . . . . . . . . .Voorgestelde werkskema

32 . . . . . . . . .Assesseringsblaaie

34 . . . . . . . . .Rekordblad vir taakassessering

35 . . . . . . . . .Kodes vir assessering

36 . . . . . . . . .Byskrifte vir Aktiwiteit 1

37-40 . . . . . .Flitskaarte vir fotostatering vir Aktiwiteit 3 – Energie

41-42 . . . . . .Taakkaart vir Aktiwiteit 4

43 . . . . . . . . .Inligtingsblad vir Aktiwiteit 5

44-45 . . . . . .Taakkaart vir Aktiwiteit 5

46-49 . . . . . .Flitskaarte vir fotostatering vir Aktiwiteit 5 – Hoe steenkool gevorm word

50–51 . . . . . .Taakkaart vir Aktiwiteit 6 – Die kragsentrale

52–53 . . . . . .Hoe elektrisiteit vir ons werk

54-60 . . . . . .Flitskaarte vir fotostatering vir Aktiwiteit 6

61 . . . . . . . . .Voorbeeld van ’n elektrisiteitsrekening vir Aktiwiteit 7

62 . . . . . . . . .Taakkaart vir Aktiwiteit 7

63 . . . . . . . . .Die voorbereiding van steenkool om dit te verkoop



66-67 . . . . . .Energie en verandering

68 . . . . . . . . .Kopkaart

2

Verskillende vorme van energie

• Energie bestaan in verskillende vorme, bv.– hitte-energie– ligenergie– klankenergie– bewegingsenergie– gestoorde (gebergde) energie– elektriese energie– kernenergie/atoomenergie (al word kernenergie nie in hierdie

aktiwiteite behandel nie).

Aktiwiteit 11

Sleutelbegrippe

1. Verduidelik aan leerders dat die prente en advertensies in die koerantvoorbeelde van verskillende vorme van energie illustreer. Motors,toestelle en masjiene van alle soorte gebruik en produseerbyvoorbeeld sekere vorme van energie. Mense, plante en diere gebruiken produseer sekere vorme van energie.

2. Gee aan elke groep leerders ou tydskrifte of koerante en byskrifte oorverskillende vorme van energie (verwys na bladsy 36 vir byskrifte).

Aktiwiteit 11

Onderwysertaak

hitte-energie

ligenergie

klankenergie

bewegingsenergie

3

Plaas energiebyskrifte op prente1. Vind prente en soek al die verskillende vorme van energie.2. Sit byskrifte op al die plekke waar jy die verskillende vorme van

energie raaksien.3. Verduidelik aan jou groep waarom jy elke byskrif daar gesit het en

wat die energie op daardie plek doen.4. Skryf ’n sin oor elke vorm van energie wat jy gekry het en oor wat

dit doen.

Verskillende vorme van energie

Wat ons wil assesseer Wat ons van die leerders verwag

Die plasing van byskrifte op Leerders moet die verskillende prente vorme van energie identifiseer deur

die korrekte byskrifte op elke plek waar hulle energie sien, te sit.

Skryfwerk oor verskillende vorme Die sinne moet noem:van energie 4 watter vorm van energie hulle

gevind het4 waar die energie gevind word4 wat die energie doen4

GROEPLeerdertaak

AktiwiteitAAsssseesssseerriinngg11

Elektr

ieseene

rgie

Die waaie

r gebr

uik elek

triese

energie

om die

kamer

af te k

oel.

4

My eie energie

1. Lei hierdie aktiwiteit in deur die volgende aan leerders te vra:(a) Watter aktiwiteite sal jy na skool doen?(b) Watter energie sal jy gebruik om dit te doen?(c) Watter soort kos sal daardie energie aan jou gee?

2. Fasiliteer ’n bespreking met die leerders oor die energie wat hulleliggame gebruik wanneer hulle nie aktief is nie.Byvoorbeeld: Watter energie gebruik jou liggaam wanneer jy televisiekyk?4 sal hul hart klop4 sal hul bloed in hul liggaam sirkuleer4 sal hul spiere klein beweginkies maak om hul liggaam in posisie te

hou4 sal hul longe en diafragma beweeg soos wat hulle asemhaal4 sal hul oortromme vibreer4 sal hul oë beweeg soos wat hulle kyk, ens.

• Ons het energie nodig om ons daaglikse aktiwiteite (werk) te doen.

• Die energie wat ons gebruik, kom uit die kos wat ons eet.• Kos is ons liggame se brandstof.

Aktiwiteit 22

Sleutelbegrippe

Leerders moet aan die energie

in hul liggame dink wanneer

hulle die tabel op bladsy 5

invul.

AAN DIE ONDERWYSER

Onderwysertaak

5

3. Vul hierdie tabel saam met die leerders in.

Die verskillende vorme van energie wat my liggaam gebruik

Wat sal ek na skool doen? Watter soort energie sal my Watter soort liggaam gebruik? kos gee vir my

daardie soort energie?

1. Bv.: speel sokker bewegingsenergie brood

2. kyk TV bewegingsenergie (my hart sal klop melk en kaasen my oë sal beweeg)

3. luister radio bewegingsenergie (ek sal asemhaal vrugteen luister)

4. sing in die koor klankenergie mieliepap

5. speel netbal bewegings- en klankenergie vleis

1. Gebruik die tabel hierbo om sinne te skryf oor die energie wat jy naskool gaan gebruik.

2. Skryf ten minste twee sinne oor waarom ons liggame kos nodig het.

Vanmiddag gaan ek die strykwerk doen. Ek sal bewegingsenergiegebruik wat ek uit die brood wat ek eet, kry.

My liggaam het kos nodig om my energie te gee. Ek gebruik die hele dag en nag energie.

My eie energie


Die voltooiing van sinne oor Die sin moet met die volgende voltooihul eie energie word:

4wat die leerder na skool gaan doen

4watter vorm van energie sy gaan gebruik

4watter kos sy geëet het om daardie energie te kry

Sinne wat verduidelik waar- 4enige twee goeie redes waarom onsom ons kos nodig het liggame kos nodig het

Onderwysertaak

INDIVIDUEELLeerdertaak


6

EnergiekettingsWaarvandaan kom my energie oorspronklik?

1. Gebruik flitskaarte en sinstroke om die energieketting van brood tebeskryf. Voorbeeld: Die son gee energie sodat die koringplant kangroei. Brood word van koring gemaak en bevat energie uit die koring.Die meisie eet die brood en kry energie daaruit. (Jy kan hierdieflitskaarte van bladsy 37 tot 40 fotostateer.)

4 Die son gee hitte- en ligenergie.4 Die koringplant kry energie van die son om dit te help groei.4 Brood word van koring gemaak en dit het gestoorde energie.4 Thembi kry energie wanneer sy brood eet.

2. Gee aan leerders voorbeelde of prente van verskillende soorte kos(leerders kan kos uit hul skoolkosblikke haal) sodat hulle anderenergiekettings kan teken en verduidelik.

• Groen plante neem energie van die son in en gebruik dit om hul eie kos te maak.

• Groen plante is die enigste lewende dinge wat hul eie kos kan maak.

• Energie word in die kos wat ons van plante kry, gebêre.• Ons kry hierdie energie wanneer ons kos eet.• Energie word van een lewende ding na ’n ander oorgedra in ’n

proses wat ’n energieketting genoem word.

Aktiwiteit 33

Sleutelbegrippe

Onderwysertaak

7


Tekening van ’n voedsel- Die tekening moet:energieketting 4 ’n duidelike opskrif hê

4 duidelik wees4 die korrekte voedselenergieketting

toon4 met die son begin en in die korrekte

volgorde wees4 korrekte byskrifte hê4

Skryfwerk oor ’n voedsel- Die skryfwerk moet:energieketting 4 by die tekeninge pas om die verhaal

van die voedselenergieketting te vertel

4 in die regte volgorde wees om die energieketting te verduidelik

4

Teken en skryf om ander energiekettings oor soorte kos waarvan jy hou,te verduidelik.

Energiekettings

Leerdertaak


8

Gestoorde energie

1. Stel leerders aan die volgende idees bekend:4 Kos (grondboontjies), gerekte rekkies, vere, chemikalieë en ander

dinge het gestoorde energie binne-in dit.4 Ons noem hierdie goed bronne van gestoorde energie.4 Ons moet iets aan hierdie bronne gestoorde energie doen as ons

die gestoorde energie daaruit wil kry.2. Gee aan leerders bronne van gestoorde energie en ’n taakkaart oor

hoe om die gestoorde energie daaruit te kry (op bladsy 41 en 42 virfotostatering vir leerders).

• Energie word in verskillende stowwe en op verskillende maniere gestoor (geberg) totdat dit gebruik kan word.

• Voedsel, chemikalieë, gerekte rekkies, hout en ander soorte brandstof bevat ook gestoorde energie. Byvoorbeeld:(a) Ons kry die gestoorde energie uit kos wanneer ons dit eet. (b) Wanneer ons ’n gerekte rekkie laat skiet, kry ons die gestoorde

energie daaruit.

Aktiwiteit 44

Sleutelbegrippe

Onderwysertaak

LeerdertaakkaartKry gestoorde energie uit iets1. Daar is gestoorde energie in elke energiebron in die tabel hieronder.2. Probeer om iets te doen om die gestoorde energie uit elke bron te

kry. Vul dan die onderstaande tabel in.

9

Vervolgop bladsy 10

Aktiwiteit 44

Dit is waar die energie Wat ons gedoen het om Dit is die energie wat Die energie-veranderingegestoor is die energie uit te kry ons daaruit gekry het wat plaasvind

Kerswas Ek het dit gebrand Hitte- en ligenergie Gestoorde energie verander na hitte- en ligenergie

Grondboontjies Ek het dit verbrand of Hitte- en ligenergie Gestoorde energie word ek het dit geëet of bewegings- en na hitte- en ligenergie

klankenergie verander of gestoordeenergie word nabewegings- en klankenergie verander

Brand- Ek het dit gebrand Hitte- en ligenergie Gestoorde energie word spiritus na hitte- en ligenergie

verander

BatteryEk het dit aan ’n Ligenergie Gestoorde energie wordstroombaan met ’n na ligenergie verandergloeilamp gekoppel

Gerekte rekkie Ek het dit laat skiet Bewegings- en Gestoorde energie word klankenergie na bewegings- en

klankenergie verander

Hout Ek het dit verbrand Hitte- en ligenergie Gestoorde energie word na hitte- en ligenergie verander

10

3. Skryf sinne om te sê wat jy gedoen het om energie uit elke ding te kryen watter verskillende energievorme jy daaruit gekry het.

Hoe ons die gestoorde energie daaruit gekry het.1. Daar was gestoorde energie in die kerswas. Ek het die was

gebrand om hitte- en ligenergie daaruit te kry.2. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................3. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................4. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................5. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................6. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................7. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................8. .................................................................................................................................

.................................................................................................................................

Steenkool Ek het dit gebrand Hitte- en ligenergie Gestoorde energie word na hitte- en ligenergie verander

’n Klip op Ek het dit af van die Bewegings- en Gestoorde energie die rand tafel gestoot klankenergie word na bewegings- van ’n tafel en klankenergie

verander

11

1. Vra leerders om die stowwe in die vorige tabel intwee groepe te verdeel:A) die dinge wat ons moet brand om energie daaruit

te kryB) die dinge wat ons nie hoef te brand om energie

daaruit te kry nie.2. Verduidelik aan leerders:

4 die energiebronne wat ons moet brand omenergie daaruit te kry, word brandstowwegenoem – A

4 die energiebronne wat ons nie hoef te brand omenergie daaruit te kry nie, word nie-brandstowwegenoem – B

1. Sorteer die energiebronne in dinge wat ons moet brand om energiedaaruit te kry en dinge wat ons nie hoef te brand om energie daaruitte kry nie.

2. Teken dit in die tabel hieronder op.

EnergiebronneA: Dinge wat brandstowwe is B: Dinge wat nie brandstowwe is nie

Kerswas BatteryGrondboontjie KlipBrandspiritus Gerekte rekkieSteenkoolHout

3. Voltooi die volgende sinne:Net sommige energiebronne is brandstowwe.

Kerswas, grondboontjies, brandspiritus, steenkool en houtis brandstowwe, want ons moet dit brand om energie daaruit te kry.

Die klip, die gerekte rekkie en die battery is nie brandstowwe

nie, want ons hoef dit nie te brand om energie daaruit te kry nie..

Daar is talle energiebronne. Brandstof is een

soort energiebron. Ons moet brandstof ver-

brand om die energie daaruit te kry. Wanneer

brandstof brand, kombineer dit in ’n chemiese

reaksie met die suurstof in die lug en stel dit

energie vry, meestal in die vorm van hitte en

lig.Verteerde kos, soos ’n grondboontjie, is

brandstof vir ons liggame. Alle kos word

stadig sonder ’n vlam in ons liggaam se selle

verbrand. Hier ondergaan dit, net soos ander

soorte brandstof wat brand, ’n chemiese

reaksie met suurstof.

AAN DIE ONDERWYSER

Leerdertaak

Onderwysertaak

12

Gestoorde energie


Die invul van ’n tabel oor hoe om gestoorde Leerders moet iets kan doen om die energie uitenergie uit energiebronne te kry die energiebronne te kry.

Die tabel moet ingevul word met:4 wat leerders gedoen het om die energie

daaruit te kry4 watter vorme van energie hulle daaruit gekry

het4 watter energieveranderinge plaasgevind het4

Die skryf van sinne om te verduidelik wat Die sinne moet sê: gedoen is om gestoorde energie uit 4 wat leerders gedoen het om die energie energiebronne te kry daaruit te kry

4 watter vorme van energie hulle daaruit gekry het

4

Tabel om brandstowwe en nie-brandstowwe Leerders moet in staat wees om stowwe as te vergelyk brandstowwe en nie-brandstowwe te

klassifiseer.Dit sal duidelik wees wanneer die tabel korrek ingevul is met die kers, grondboontjie, brandspiritus, steenkool en hout as brand-stowwe en die klip, die gerekte rekkie en die battery as nie-brandstowwe.

Voltooiing van sinne Die sinne moet voltooi wees met:die kers, grondboontjie, brandspiritus, steenkool en hout as brandstowwe en die klip, die gerekte rekkie en die battery as nie-brandstowwe.


Steenkool het gestoorde energie

Waarvandaan kom steenkool?1. Gee aan leerders ’n taakkaart met vrae oor steenkool om in hul groepe

te bespreek.2. Nadat leerders bespreek het hoe steenkool in die aarde gevorm word,

deel jy die inligtingsblad uit oor “Hoe steenkool in die Aarde gevormword” (fotostateer bladsy 43 en 44).

Leerdertaakkaart 1:

Hoe steenkool in die aarde gevorm word1. Bespreek die volgende vrae in jou groep en laat een mens die

antwoorde neerskryf:(a) Hoe lyk steenkool?(b) Waarvoor gebruik mense steenkool?(c) Wat doen mense om steenkool in die hande te kry?(d) Weet julle van plekke in ons land waar steenkool gevind word?(e) Hoe word steenkool gevorm?(f) Hoe lank, dink julle, het dit die aarde geneem om steenkool te

vorm?2. (a) Lees nou paragraaf 1, 2 en 3 van “Hoe steenkool in die Aarde

gevorm word” vir nog inligting.(b) Kyk na die kaart met die opskrif “Steenkool in Suid-Afrika” om te

sien op watter plekke in ons land steenkool gevind word.

• Steenkool is oor miljoene jare heen deur die natuur in die aarde se kors gevorm.

• Steenkool is gevorm uit baie ou plante en diere wat doodgegaan het en oor miljoene jare versteen (gefossileer) het. Dit word dus ’n fossielbrandstof genoem.

• Steenkool stoor (berg) energie wat oorspronklik van die son gekom het.

Aktiwiteit 55

Sleutelbegrippe

13

Onderwysertaak

GROEPLeerdertaak

14

1. Gee aan leerders ’n taakkaart met prente van hoe steenkool gevormword (fotostateer van bladsy 44).

2. Nadat leerders noukeurig na die prente gekyk het, gee jy aan hulle dielos paragrawe oor hoe steenkool gevorm word.

3. Vra leerders om hierdie paragrawe by die prente te pas.4. Gaan na of leerders die prente korrek by die paragrawe gepas het

(vergelyk die volgende bladsy vir die korrekte verduideliking vansteenkoolvorming).

5. Vra leerders om die paragrawe langs die prente te plak.6. Vra leerders om die verduideliking van hoe die aarde steenkool maak,

hardop te lees.

Alternatiewe onderwysertaakHelp leerders om die nodige woordeskat vir die taak op te bou.1. Verduidelik die prente van hoe steenkool gevorm word aan leerders (jy

kan die flitskaarte op bladsy 46 tot 49 vir demonstrasie fotostateer).2. Fasiliteer ’n klasbespreking oor die verhaal van hoe steenkool gevorm

word. Skryf nuwe woorde op die bord.

1. Kyk na die prente wat wys hoe steenkool in die aarde gevorm word.2. Pas elke prent by die regte paragraaf.3. Laat jou onderwyseres jou help om die prente by die regte paragrawe

te pas as jy sukkel.4. Plak die paragrawe langs die regte prente.5. Lees die volle verduideliking van hoe steenkool in die aarde gevorm

word.

Onderwysertaak

GROEPLeerdertaak

15

Prente wat wys hoe steenkool gevorm word

Miljoene jare gelede was die aarde se klimaatbaie nat en dus het baie plante naby watergegroei. Toe hierdie plante dood is, het partyin die water geval. Dié plante het nie verrotnie, maar is mettertyd deur lae sand enmodder bedek.

Soos wat al hoe meer lae sand en modder ophierdie dooie plante beland het, het ditgeleidelik fyngedrukte plantstof, wat veengenoem word, geword.

Al hoe meer druk deur sand en modder hethierdie plantstof saamgepers en fyngedrukom ’n harde laag, wat ligniet genoem word,te vorm. Soos wat hierdie samepersingplaasgevind het, is gas en water uit die dooieplantstof gedruk.

Oor miljoene jare het al hoe meer lae sand enmodder die ligniet bedek. Die ligniet hetuiteindelik ’n harde, swart soort klip watsteenkool genoem word, geword.

Eers

Toe

Daarna

Laastens

baie lae sand en klip

steenkool

druk van die laesand

nog lae sand en klip

ligniet

lae sand

saamgepersteplantstof watveen genoemword

watersand en modder

dooie plante wat in die watergeval het

INDIVIDUEELLeerdertaak Hoe steenkool in die aarde gevorm word

Plak die korrekte volgorde van die storie van hoe steenkool gevormword, op jou taakkaart.N.B. Sekere spesiale toestande op sommige plekke in die aardkors endie manier waarop dit oor miljoene jare heen verander het, hettoegelaat dat steenkool gevorm is en word.

Paragrawe wat vertel hoe steenkoolgevorm word

16

Opsionele leerdertaakSkryf in jou eie woorde ’n storie van hoe steenkool in die aarde gevormword.

Maak saam met die leerders ’n energieketting oor steenkool.

Teken en skryf om die steenkoolketting in jou werkboek te verduidelik.

Die energieketting van steenkoolDie son gee hitte- en ligenergie.

Plante gebruik die ligenergie van die son om te groei. ‘n Deel van

hierdie energie word as chemiese energie in die plante gestoor.

Oor miljoene jare verander dooie plante na steenkool. Die

energie van die plante word in die steenkool gestoor.

Onderwysertaak

INDIVIDUEELLeerdertaak

Leerdertaak

energie vandie son

plante hetgegroei

Lank,lank, lankdaarna...

Steenkool het indie aardegevorm

17


Die pas van prente by paragrawe oor Leerders moet in staat wees om die prente by die regte hoe steenkool in die aarde gevorm paragrawe te pas om die verhaal te vertel van hoe word steenkool in die aarde gevorm word.

Dit sal duidelik wees wanneer leerders die volgende kan doen:Identifiseer die korrekte prent wat by elke paragraaf pas sodat paragrawe in die regte volgorde is om die verhaal van hoe steenkool in die aarde gevorm word, te vertel.

Skryfwerk oor hoe steenkool in die Die verhaal moet:aarde gevorm word 4 ’n opskrif hê

4 uit sinvolle sinne bestaan4 ’n logiese volgorde hê4 kernwoorde soos saamgeperste plantstof, lae

sand, miljoene jare gelede bevat

Tekening van die steenkool- Die tekening moet:energieketting 4 ’n opskrif hê

4 duidelik wees4 die energieketting in die regte volgorde beskryf4 korrekte byskrifte hê4

Die skryf van verduidelikings van die Die sinne moet:steenkool-energieketting 4 by die tekeninge van die steenkool-energieketting pas

4 in die korrekte volgorde wees om die storie van die steenkool-energieketting te vertel

4

Steenkool het gestoorde energieAktiwiteitAAsssseesssseerriinngg55

Steenkool

eerstegraad

18

• Die meeste kragsentrales gebruik steenkool om elektrisiteit te maak.

• Hierdie steenkool het sy energie uit plante gekry wat oorspronklik hul energie van die son gekry het.

• Die meeste elektriese toestelle kry energie van ’n kragsentrale.

Aktiwiteit 66

Sleutelbegrippe

STEENKOOL

TREINE

VUUR

Steenkool gee vir ons energie omelektrisiteit te maak

Indien jy naby Kaapstad is,kan jy en jou leerders dieAthlone-kragsentrale besoekvoordat julle met hierdieaktiwiteit begin (telefoon-nommer: 021 694 1715 virafsprake).

AAN DIE ONDERWYSER

Onderwysertaak

Leerdertaak

Onderwysertaak

1. Maak saam met die leerders ’n kopkaart op die bord oor die gebruikevan steenkool.

2. Vra leerders om oor nog gebruike van steenkool te lees (paragraaf 4van “Hoe steenkool in die Aarde gevorm word” – bladsy 43).

3. Voltooi die kopkaart deur nog gebruike van steenkool uit die leesstukin te vul.

Lees paragraaf 4 van “Hoe steenkool in die Aarde gevorm word” (bladsy 43) om uit te vind watter ander gebruike steenkool het.

1. Maak seker leerders verstaan dat steenkool gebruik word omelektrisiteit in die meeste kragsentrales te maak. (Lees bladsy 66 en 67uit “Learning for sustainable living” van Bird Life South Africa vironderwyserverryking.)

2. Gee aan leerders die taakkaart oor ’n kragsentrale om te voltooi(bladsy 50), asook “Hoe energie vir ons werk” (vir fotostatering opbladsy 52 en 53).

3. Fasiliteer ’n klasbespreking om leerders meer inligting oor ’nkragsentrale te help kry nadat hulle vraag 3 op die leerdertaakkaart oordie kragsentrale voltooi het (vergelyk bladsy 51 vir antwoorde).

Die kragsentrale1. Bespreek die prent oor die kragsentrale in groepe. Gebruik die vrae

om julle te help.2. Lees “Hoe elektrisiteit vir ons werk” en soek die antwoorde vir die

vrae oor die kragsentrale.3. Hou ’n klasbespreking en deel jul inligting oor die kragsentrale.

1. Lei ’n bespreking oor ’n kragsentrale om seker te maak dat leerdersdie volgende verstaan:4 Steenkool word gebruik om water in ’n kragsentrale te verhit.4 Die stoom van hierdie warm water laat die turbines draai.4 Die turbines laat die kragopwekker draai en dit wek elektrisiteit op.

2. Gee aan leerders die prente van die elektrisiteit-energieketting en laathulle dit rangskik (bladsy 54 tot 60 vir fotostatering).

Die kragsentrale

Wat gebeur binne-in ’n kragsentrale?

Wat kry ons van diekragsentrale?

Waar het jy al ’nkragsentrale gesien?

Waarom is daar stoom?

Waarvooris die

torings?

Waarom isdaar rook?

Waarom isdaar krag-drade?

19

Leerdertaakkaart 1

Onderwysertaak

20

Leerdertaak

Onderwysertaak

Leerdertaakkaart 2

Die energieketting van elektrisiteit1. Kyk in groepe weer na die kragsentrale en rangskik die prente om ’n

energieketting te wys van hoe elektrisiteit ons huise bereik.2. Teken die energieketting van elektrisiteit.

3. Skryf ’n paragraaf om elektrisiteit se energieketting te verduidelik.Onthou om ’n opskrif vir jou storie te skryf.

Die elektrisiteit-energiekettingEers het die son sy hitte- en ligenergie vir plante gegee sodat plante

kan groei.

Toe, na die plante dood is, het dit oor miljoene jare heen na steenkoolverander. Die steenkool het die plante se energie gestoor.

Daarna is die steenkool uit die aarde ontgin en na ’n kragsentrale geneem. By die kragsentrale is die steenkool verbrand om energie daaruit te kry.

Toe het die energie uit die brandende steenkool die water in die kragsentrale laat kook. Die kokende water se stoom het ’n turbine en ’n kragopwekker laat draai om elektrisiteit te maak.

Daarna het die elektrisiteit langs kragdrade na ons huise gekom.

Uiteindelik het ons die elektriese energie gebruik om lig in ons huise te hê.

1. Maak flitskaarte van enige elektriese toestel om die verhaal vandaardie toestel se energieketting aan die leerders te vertel.

2. Skakel ’n elektriese ketel aan en help leerders om die ketel seenergieketting in groepe te voltooi.

3. Gee aan leerders prente van ander elektriese toestelle. Laat hulle ditrangskik en nog energiekettingstories skryf oor die toestelle wat hullegekies het. (Prente van elektriese toestelle kan uit koerante entydskrifte verkry word.)

21


Tekening van elektrisiteit se Die tekening moet:energieketting 4 ’n opskrif hê

4 duidelik wees4 die elektrisiteit-energieketting vertel4 die korrekte volgorde van die energieketting toon4 korrekte byskrifte hê4

Skryfwerk oor die elektrisiteit- Die sinne moet:energieketting 4 by die tekeninge van die elektrisiteit-energieketting pas

4 die elektrisiteit-energieketting in die regte volgorde vertel4

Tekening van verskillende elektriese Die tekening moet:toestelle se energiekettings 4 ’n opskrif hê

4 duidelik wees4 die elektrisiteit-energieketting vertel4 die korrekte volgorde van die energieketting toon4 korrekte byskrifte hê4

Skryfwerk oor ’n elektriese toestel Die sinne moet:se energieketting 4 by die tekeninge van die spesifieke elektriese toestel se

elektrisiteit-energieketting pas

4 die elektriese toestel se elektrisiteit-energieketting in die regte volgorde vertel

4

Leerdertaak


1. Kyk in jul groepe na die elektriese ketel waarin water kook en skryf ’nenergiekettingstorie om te vertel waarvandaan die ketel sy elektrieseenergie oorspronklik kry.

2. Teken en skryf op jou eie nog energiekettings oor die elektriesetoestelle op die prente wat jou onderwyseres vir jou gee.

Steenkool gee vir ons energie om elektrisiteit te maak

Aktiwiteit 77

22

Hoeveel betaal ons vir onselektrisiteit?

1. Verduidelik die volgende aan die leerders:(a) Elektrisiteit word gemeet in eenhede wat Watt (W) of kiloWatt (kW)

genoem word. ’n Stoof gebruik byvoorbeeld 8 000 W; dit is 8 kW.(b) Verskillende toestelle gebruik verskillende hoeveelhede elektriese

energie.2. Gee aan leerders ’n tabel wat wys hoeveel elektrisiteit elke toestel

gebruik (bladsy 62).

• Ons kan in eenhede wat Watt (W) genoem word, meet hoeveel elektrisiteit ons gebruik het.

• Ons betaal daarvoor om elektrisiteit by ons huise te kry.• Ons betaal ook vir hoeveel elektrisiteit ons gebruik en hoe lank

ons elektrisiteit gebruik (kW.h).• Hoe meer elektrisiteit ons gebruik, hoe meer geld betaal ons en

hoe meer steenkool word gebruik.

1. Kyk na die tabel watwys hoeveelelektrisiteit elketoestel gebruik enbeantwoord dievolgende vrae in jouwerkboek.(a) Watter elektriese

toestel gebruikdie meesteelektrisiteit?

(b) Hoeveelelektrisiteitgebruik dit? (Skryfjou antwoord inWatt en inkiloWatt.)

(c) Watter elektriesetoestel gebruikdie minsteelektrisiteit?

(d) Hoeveelelektrisiteitgebruik dit? (Skryfjou antwoord inWatt en inkiloWatt.)

Sleutelbegrippe

Leerdertaak

Onderwysertaak

selfoonradio/bandspeler

buislig

tafellampnaaimasjien

yskasfaksmasjien

mikrogolfoondkleur-TV

boorhaardroërwasmasjienstofsuier

strykysterbroodrooster

elektriese braaipanketel

verwarmer

warmwatersilinderelektriese stoof

23

1. Herinner leerders daaraan dat kragsentrales steenkool gebruik omelektrisiteit op te wek en dat dit geld kos om steenkool te ontgin en ditna die kragsentrale te vervoer.

2. In die lig van bogenoemde, fasiliteer ’n bespreking oor waarom ons virons elektrisiteit moet betaal. (Jy kan na “Die voorbereiding vansteenkool” op bladsy 63 verwys.)

3. Verduidelik die volgende aan die leerders:4 Ons betaal meer geld wanneer ons elektrisiteit lank gebruik.4 Eskom, die voorsiener van elektrisiteit, laat ons betaal vir hoeveel

elektriese energie ons gebruik (kiloWatt) en hoe lank ons elektrisiteitgebruik (ure).

4 Die munisipaliteit stuur iemand (’n meterleser) om ’n lesing van onselektrisiteitsmeter te neem van hoeveel elektrisiteit ons elke maandgebruik het.

4 Hulle stuur dan ’n rekening aan ons. Dit is gebaseer op dieelektrisiteitslesing en hoeveel elektrisiteit in ons omgewing kos.

4. Laat leerders die taakkaart (“Ons betaal vir ons elektrisiteit”) voltooi(bladsy 64 om vir leerders te fotostateer).

Onderwysertaak

24

Leerdertaakkaart 1:

Ons betaal vir ons elektrisiteit1. Kyk na die elektriese toestelle in die tabel hieronder en maak asof jy

hierdie elektriese toestelle by jou huis gebruik.2. Vul die ontbrekende inligting op die tabel in. (N.B. Jy kan jou

sakrekenaar gebruik om die berekeninge te doen.)3. Altesaam hoeveel elektrisiteit het hierdie gesin hierdie maand gebruik?

899,85 kW.h4. Hoeveel moet die gesin hierdie maand vir elektrisiteit betaal?

R197,96

1. Verduidelik aan leerders dat party mense vooraf betaalde elektrisiteitgebruik. Dan betaal jy jou elektrisiteit vooruit deur ’n elektrisiteitskaartte koop. As jy byvoorbeeld ’n kaart vir R50 koop, kan jy kW.h terwaarde van R50 gebruik. Jou elektrisiteit sal dan gediskonnekteer wordtotdat jy nog koop.

2. Laat leerders die taakkaart oor ’n elektrisiteitsrekening voltooi (bladsy61 vir fotostatering vir leerders).

Bladsy 62 om vir leerders tefotostateer

Onderwysertaak

Aktiwiteit 77

Elektriese Hoeveel Hoeveel Hoe lank Hoeveel Hoeveel moettoestel elektrisiteit elektrisiteit het ons dit elektrisiteit ons teen 22c

gebruik dit gebruik dit gebruik? het ons in per eenheid in Watt in kW kW.h gebruik? betaal?

1. Stoof 8 000 W 8 kW 45 uur 8 kW x 45 h 360 kW.h x 22c= 360 kW.h = R 79,20c

2. Radio 15 W 0,015 kW 150 uur 0,015 kW x 150 h 2,25kW.h x 22c= 2,25 kW.h = 49c

3. Tafellamp 60 W 0,06 kW 90 uur 0,06 kW x 90 h 5,4 kW.h x 22c = 5,4 kW.h = R1,19c

4. Yskas 150 W 0,15 kW 720 uur 0,15 kW x 720 h 108 kW.h x 22c = 108 kW.h = R23,76c

5. TV 340 W 0,34 kW 150 uur 0,34 kW x 150 h 51 kW.h x 22c = 51 kW.h = R11,22

6. Strykyster 720 W 0,72 kW 60 uur 0,72 kW x 60 h 43,2 kW.h x 22c = 43,2 kW.h = R9,50c

7. Verwarmer 3 000 W 3 kW 90 uur 3 kW x 90 h 270 kW.h x 22c = 270 kW.h = R59,40c

8. Ketel 2 000 W 2 kW 30 uur 2 kW x 30 h 60 kW.h x 22c = 60 kW.h = R13,20c

Aktiwiteit 77

25

Leerdertaakkaart 2

’n Elektrisiteitsrekening

1. Kyk na mevrou Kumalo se elektrisiteitsrekening en beantwoord die volgende vrae.(a) Hoeveel kW.h elektrisiteit het die Kumalo-gesin gebruik?(b) Oor watter tydperk is hierdie elektrisiteit gebruik?(c) Hoeveel moet mevrou Kumalo betaal?(d) Teen watter datum moet mevrou Kumalo die rekening betaal?(e) Wat sal, volgens die rekening, gebeur as sy nie betyds betaal nie?

2. Dink aan hoe elektrisiteit geproduseer word en hoe dit ons huise bereik enverduidelik waarom mense vir elektrisiteit moet betaal.

IMPORTANT NOTICE

• Notice in terms of section 17 (1) of the eledctricity supply by-law:

Failure to pay by due date shall result in your electricity supply being

disconnected. A fee for disconnection shall be charged and your deposit

may be increased. Immediate reconnection op supply after payment

cannot be assured.

Leerdertaak

26

Jy kan só begin:

Ons moet vir ons elektrisiteit betaal.Mense wat elektrisiteit gebruik, moet daarvoor betaal.

Die rede is:

Kragsentrales gebruik steenkool om elektrisiteit op te wek. Ons moet

mense betaal om steenkool uit die myne te ontgin, dit voorberei om te

verkoop en die steenkool na die kragsentrales te vervoer.

Nog ’n rede is:

Die mense wat in die kragsentrales werk, moet betaal word om die

elektrisiteit op te wek en dit na ons huise te bring.

’n Verdere rede is:

Die meterlesers wat ons elektrisiteitslesing kom doen en die mense wat

voorafbetaalde meters maak, moet betaal word.


Die lees en interpreteer van Leerders moet in staat wees om die tabel te lees wat aandui’n tabel hoeveel elektriese energie elke toestel gebruik.

Dit sal duidelik wees wanneer leerders die volgende kan doen:

4 Gee korrekte antwoorde vir vraag a, b, c en d.

Die invul van die tabel Die volgende moet op die tabel ingevul word:

4 die aantal Watt wat elke toestel gebruik

4 korrekte berekeninge van hoeveel elektrisiteit die gesin per maand gebruik

4 die korrekte berekening van hoeveel die gesin vir elektrisiteit moet betaal

4

Lees ’n tabel (elektrisiteits- 4 Leerders moet in staat wees om ’n elektrisiteitsrekening rekening) te lees. Dit sal duidelik wees wanneer leerders die volgende

kan doen: Gee die korrekte antwoorde vir vraag a, b, c, d en e.

Skryfwerk oor waarom mense vir Die sinne moetelektrisiteit moet betaal 4 aandui dat die leerder besef watter koste daarby betrokke

is om elektrisiteit by ons huise te kry4

Hoeveel betaal ons vir ons elektrisiteit?

Leerdertaak 2


27

Bespaar elektrisiteit

1. Herinner leerders aan die feit dat ons steenkool gebruik om elektrisiteitop te wek.

2. Gee aan leerders die leesstuk oor steenkool wat uiteindelik uitgeputsal wees (vergelyk onder).

3. Fasiliteer ’n bespreking oor waarom dit belangrik is om minderelektrisiteit te gebruik. Gebruik die volgende vrae om jou te help:(a) Wat is die belangrikste energiebron wat gebruik word om

elektrisiteit in ’n kragsentrale te maak?(b) Wat sal gebeur as daar nie meer steenkool is nie?L.W.: Maak tydens die bespreking seker dat leerders die volgendeverstaan:4 Wanneer ons elektrisiteit vermors, vermors ons ook steenkool.4 Hoe meer elektrisiteit ons gebruik, hoe meer steenkool gebruik

ons.4. Laat die leerders die taakkaart voltooi (fotostateer van bladsy 65).

• As ons minder elektrisiteit gebruik, bespaar ons steenkool, wat ’n waardevolle natuurlike hulpbron is wat uiteindelik uitgeput sal wees.

• As ons minder elektrisiteit mors, spaar ons geld.

Aktiwiteit 88

Steenkool is ’n nie-hernubare energiebronSteenkool is een van die natuurlike energiebronne wat in dieaardkors aangetref word. Dit word soms fossielbrandstof genoem,omdat dit oor miljoene jare op ’n natuurlike manier van dooie planteen diere gevorm is.

Niemand weet hoeveel steenkool daar in die aardkors is nie. Onsis vinnig besig om al die fossielbrandstowwe op te gebruik.Mynmaatskappye soek dus aanhoudend nuwe voorrade van hierdienatuurlike brandstowwe. Hulle moet selfs op moeilike plekke soosonder die see soek.

Wetenskaplikes dink dat al die aarde se voorraad fossiel-brandstowwe, soos steenkool, gas en olie, binnekort uitgeput salwees. Ons sê fossielbrandstof is ’n nie-hernubare energiebron. Ditbeteken dat wanneer dit op is, daar nêrens nog sal wees nie (wantdit neem miljoene jare voordat die natuur nog kan maak).

Wetenskaplikes skat dat as ons aanhou om fossielbrandstof sovinnig soos nou te gebruik, al die steenkool teen 2085 uitgeput salwees.

Onderwysertaak

Sleutelbegrippe

28

Gebruik so min moontlik elektrisiteit

1. Kyk in groepe na die prent van mevrou Mabhena wat elektrisiteit inhaar kombuis gebruik.

2. Merk die plekke waar elektrisiteit vermors word.3. Bespreek maniere waarop mevrou Mabhena elektrisiteit kan bespaar.4. Laat een mens jul voorstelle neerskryf oor hoe mevrou Mabhena

minder elektrisiteit kan gebruik. Motiveer waarom sy jul voorstelle moetoorweeg.Skryf jul voorstelle hier.Voorbeeld:

1. Moenie die ketel volmaak as jy net twee koppies tee wil maak nie,want hoe meer water jy kook, hoe meer elektrisiteit sal jy gebruik enhoe meer geld sal jy moet betaal.2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Kies een persoon om aan die res van die klas te vertel wat jul

voorstelle vir mevrou Mabhena is.

GROEPLeerdertaak

29

Laat leerders terugvoering oor hul voorstelle vir mevrou Mabhena gee.

Skryf die volgende gevolgtrekking saam met die leerders op die bord:

Steenkool is ’n kosbare hulpbron. Wanneer ons elektrisiteit gebruik,gebruik ons ook die steenkool wat gebruik is om die elektrisiteit te maak.Wanneer ons elektrisiteit bespaar, bespaar ons ook steenkool vir dietoekoms.

Bespaar elektrisiteit


Die identifisering van plekke Leerders moet plekke kan identifiseer waar elektrisiteit vermors waar elektrisiteit vermors word. word Dit sal duidelik wees wanneer

leerders plekke op die prent kan aandui waar elektrisiteit vermors word.

Die skryf van voorstelle om 4Voorstelle moet motiveer waarom elektrisiteit te bespaar mense moet probeer om minder

elektrisiteit te gebruik4

Onderwysertaak


Vol

30

PERIODE 1AKTIWITEIT 1

Plaasenergiebyskrifte,gesels oor en skryfsinne oorverskillende vormevan energie ± 50 min.


Leerders vul tabel in± 15 min.

Skryf sinne oor dieenergie in dieliggaam ± 35 min.


Onderwyseres leivoedselenergie-kettings in

Leerders skryf enteken eie voedsel-energiekettings± 50 min.


Stel stowwe metpotensiële energiebekend

Kry gestoordeenergie uit stowween skryf sinne ± 50 min.

PERIODE 5

Sorteer stowwe enlei brandstowwe in ± 50 min

Vul tabel in ± 50 min.


Bespreek en lees virmeer inligting oorsteenkool ± 30 min.

Pas paragrawe byprente oor hoesteenkool gevorm is ± 20 min.

PERIODE 7

Lees die hele verhaalvan steenkool-vorming ± 20 min.

Maak die steenkool-energieketting metleerders

Leerders teken enskryf steenkool-energieketting ± 30 min.


Maak kopkaart oorgebruike vansteenkool, lees virmeer inligting oorsteenkoolgebruike envoltooi die kopkaart± 20 min.

Leerders bespreekvrae oor ’nkragsentrale en leesen bespreek ommeer inligting oor diekragsentrale teverkry ± 30 min.

PERIODE 9

Leerders rangskiksinne wat dieenergieketting vandie kragsentralevertel

Leerders teken enskryf dieenergieketting vandie kragsentrale± 30 min.

Maak ’n energie-ketting van ’nelektriese toestelmet leerders± 20 min.

PERIODE 10

Leerders skryf ’nketel seenergieketting ingroepe

Elke leerder skryf huleie energiekettingvan ’n elektriesetoestel ± 50 min.

Voorgestelde werkskemaENERGIE EN VERANDERING-LEERPROGRAM: GRAAD 6


Inleiding oor diemeet van elektrisiteit

Lees en interpreteer’n tabel vanelektriese toestelle ± 20 min.

Bespreek waaromons vir elektrisiteitmoet betaal en hoekoste bereken word± 30 min.

PERIODE 12

Leerders voltooi ’ntaakkaart oor dieberekening vanelektrisiteitskoste± 40 min.

Bespreking oorvoorafbetaaldeelektrisiteitsmeters± 20 min.

PERIODE 13

Leerders lees eninterpreteer ’nelektrisiteitsrekening

Leerders skryf om tesê waarom ons virdie elektrisiteit watons gebruik, moetbetaal


Lees oor steenkoolwat uiteindelik salopraak en bespreekimplikasies ± 30 min.

Identifiseer plekkewaar elektrisiteitvermors word ± 20 min.

PERIODE 13

Skryf voorstelle oorhoe om minderelektrisiteit tegebruik

Terugvoering ensinsvoltooiing oor diebewaring vannatuurlikehulpbronne

Beraamde tyd om die aktiwiteite in hierdie leerprogram te voltooi = 13 periodes @ 50 minuteper periode = 10,8 uur. Dit is amper drie weke se werk.(Aanbevole tyd per week vir Natuurwetenskappe en Tegnologie = 4 uur)

32

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

Bew

egin

gse

nerg

ieK

lank

ener

gie

Lig

ener

gie

Ges

too

rde

ener

gie

Hitt

e-en

erg

ieEl

ektr

iese

ene

rgie

33

Fotostateer vir

Aktiwiteit 3

34

Fotostateer vir

Aktiwiteit 3

35

Fotostateer vir

Aktiwiteit 3

36

Fotostateer vir

Aktiwiteit 3

Kry gestoorde energie uit iets1. Daar is gestoorde energie in elke energiebron in die tabel hieronder.2. Probeer om iets te doen om die gestoorde energie uit elke bron te kry.

Vul dan die onderstaande tabel in.

Leerdertaakkaart

37

Fotostateer vir

Aktiwiteit 4

Dit is waar die energie Wat ons gedoen het om Dit is die energie wat Die energie-veranderingegestoor is die energie uit te kry ons daaruit gekry het wat plaasvind

Kerswas Ek het dit gebrand Hitte- en ligenergie

Grondboontjies

Brandspiritus

Battery

Gerekte rekkie

(f) Hout

38

Fotostateer vir

Aktiwiteit 4

Steenkool

’n Klip op die rand van ’n tafel

Leerdertaakkaart

3. Skryf sinne om te sê wat jy gedoen het om energie uit elke ding te kry en watter verskillendeenergievorme jy daaruit gekry het.

Voorbeeld:(a) Daar was gestoorde energie in die kerswas. Ek het die was gebrand om hitte- en

ligenergie daaruit te kry.

(b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(c) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(d) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(e) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(f) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(g) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

Inligtingsblad vir

Aktiwiteit 5

Hoe steenkool in die Aarde gevorm wordSteenkool is ’n harde, swart soort rots. Mense brand reeds honderde jare lank steenkool

om hul warm te maak. Dit neem miljoene jare om steenkool te maak.

Miljoene jare gelede was daar baie water en bome wat die Aarde bedek het. Soms

wanneer bome dood is, het dit in die water geval. Oor baie jare heen het lae grond die

bome bedek en die hout na veen verander. Veen is sag en kan as brandstof gebrand word.

Al hoe meer lae swaar grond op die veen veroorsaak al hoe meer druk sodat gas en

water daaruit gepers word. Dit laat die veen na ’n dun laag harde steenkool of na olie

verander. Dit neem die Aarde miljoene jare om die steenkool te maak. Hierdie steenkool

word diep onder die grond gevorm en mense moet dus myne grawe om dit uit te kry.

Daar is baie steenkoolmyne in Suid-Afrika.

Die gebruik van steenkool

Die meeste van Suid-Afrika se steenkool word in kragsentrales gebruik om elektrisiteit op

te wek. Daar is ’n groot fabriek in Sasolburg wat petrol uit steenkool maak. ’n Spesiale

soort steenkool wat kooks genoem word, help ons om staal uit yster te maak. Teer,

plastiek en bemestingstowwe kom ook van steenkool. Mense gebruik steenkool in hul

huise om kos te kook of om hulself warm te maak. As ons aanhou om soveel steenkool te

gebruik, sal die wêreld se steenkool binnekort op wees. Dit is ’n groot probleem, en talle

mense probeer om ander soorte brandstof te vind sodat ons minder steenkool kan

gebruik. Die Aarde se olie sal teen die jaar 2030 op wees, en steenkool teen 2085.

Steenkool in Suid-Afrika

Suid-Afrika het baie steenkool. Kyk op die kaart waar dit ontgin word. Ons gebruik die

meeste van ons steenkool self, maar ons verkoop ook steenkool aan Japan.

Gebiede waarsteenkoolaangetref word

40

Eers

Toe

Daarna

Laastens

Leerdertaakkaart vir Aktiwiteit 5 (individueel)

Hoe steenkool in die aarde gevorm wordPlak die korrekte volgorde van die storie van hoe steenkool gevorm word, op jou taakkaart.

Prente wat wys hoe steenkool gevorm word Paragrawe wat vertel hoe steenkool gevorm word

baie lae sand en klip

steenkool

druk van die laesand

nog lae sand en klip

ligniet

lae sand

saamgepersteplantstof watveen genoemword

watersand en modder

dooie plante wat in die watergeval het

41

Al hoe meer druk deur sand en modder het

hierdie plantstof saamgepers en fyngedruk

om ’n harde laag, wat ligniet genoem word,

te vorm. Soos wat hierdie samepersing

plaasgevind het, is gas en water uit die

dooie plantstof gedruk.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Soos wat al hoe meer lae sand en modder

op hierdie dooie plante beland het, het dit

geleidelik fyngedrukte plantstof, wat veen

genoem word, geword.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Oor miljoene jare het al hoe meer lae sand

en modder die ligniet bedek. Die ligniet het

uiteindelik ’n harde, swart soort klip wat

steenkool genoem word, geword.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Miljoene jare gelede was die aarde se

klimaat baie nat en dus het baie plante naby

water gegroei. Toe hierdie plante dood is,

het party in die water geval. Dié plante het

nie verrot nie, maar is mettertyd deur lae

sand en modder bedek.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

42

Taakkaart virAktiwiteit 5

Water

Sand en modder

Dooie plante wat indie water geval het

43


Lae sand

Saamgeperste plantstofwat veen genoem word

44


Lignite

Druk van lae sand

Nog lae sand en klip

Ligniet

45


Steenkool

Baie lae sanden klip

DIE

KR

AG

SE

NT

RA

LE

Wa

t g

eb

eu

r b

inn

e-i

n

’n k

rag

sen

tra

le?4

Wa

t kr

y o

ns

van

die

kra

gse

ntr

ale

?4

Wa

ar

he

t jy

al ’

nkr

ag

sen

tra

le g

esi

en

?

Wa

aro

m is

da

ar

sto

om

? Wa

arv

oo

r is

die

to

rin

gs?

Wa

aro

m is

da

ar

roo

k?

Wa

aro

m is

da

ar

kra

gd

rad

e?

Aktiwiteit 6Leerdertaakkaart 1

46

Onderwyserskopie

47

DIE

KR

AG

SE

NT

RA

LE

VV VV:: ::

Wat gebeur binne-in ’n kragsentrale?

AA AA:: :: Brandende steenkool verhit water.

Die stoom

van die warm water laat ’n

turbine draai. Die turbine laat draai ’n

kragopwekker wat elektrisiteit opwek.

VV VV:: ::

Waarom

is daar rook?AA AA

:: ::Van die brandendesteenkool wat diewater verhit.

VV VV:: ::

Waarvoor is

die torings?AA AA

:: ::O

m die water

af te koelsodat ditterug in dierivier kangaan.

VV VV:: ::

Wat kry ons van die

kragsentrale?AA AA

:: ::Elektrisiteit

VV VV:: ::

Waar het jy al ’n

kragsentrale gesien?AA AA

:: ::In A

thlone in Kaapstad.

VV VV:: ::

Waarom

isdaarkragdrade?

AA AA:: ::

Om

dieelektrisiteitte gelei.

VV VV:: ::

Waarom

is daar stoom?

AA AA:: ::

Water word gekook deur die hitte van die

brandende steenkool te gebruik. Die water

word in hierdie torings verkoel en hierdiestoom

kom van daardie water.

Skoorsteen

Kragsentrale

Spantoring

Koeltoring

48

Hoe elektrisiteit vir ons werkWaarom

moet ons vir elektrisiteit

betaal?

Want baie mense moet hard werk om dit te maak.

Laat ek verduidelik waar dit vandaan kom en hoe dit by ons huise kom.

Toe bome doodgegaan het, is ditonder lae en lae sand begrawe. Oorbaie jare heen het dit na steenkoolverander.

Vandag grawe mynwerkers steenkooldiep onder die aarde uit. Hulle haaldit uit die grond en laai dit op ’n trein.Die trein neem die steenkool na diekragsentrale.

By die kragsentrale word die steen-kool in ’n stoomketel of ketelkamerverbrand. Kan jy dit in die prentjiehierbo sien? Die stoomketel verhitwater. Die kookwater verander nastoom. Dink aan ’n gewone ketel,wanneer die water kook, veranderdit na stoom. Die stoom beweeg.

stoom-ketel

49

Kragdrade neemdie elektrisiteit vandie substasie najou huis. Substasie

Die elektrisiteit beweeg na baieverskillende substasies. Elkearea het ’n substasie. Het jy aleen in jou omgewing opgelet?Moet nooit naby ’n substasiegaan nie. Dit is vol elektrisiteit enis baie gevaarlik.

Die elektrisiteit beweeg langsdrade wat kragdrade genoemword. Hierdie kragdrade worddeur spantorings ondersteun. Ditdra elektrisiteit oor grootafstande. Het jy al spantoringsnaby jou huis opgelet?

Die bewegende stoom laat ’n turbine beweeg. Soekdie turbine in die prentjie hierbo. Die turbine draai endraai. Die stoom druk dit al in die rondte, net soosdie wind ’n windpomp laat draai.

Die turbine is aan ’n kragopwekker gekoppel. Ditturbine beweeg, so die kragopwekker. Die kragopwek-ker is ’n masjien wat elektrisiteit maak terwyl dit draai.

turbinekragopwekker

spantorings

50

Taakkaart vir Aktiwiteit 6

51


52


53


54


55


56

Byskrifte virAktiwiteit 6

Die energieketting van elektrisiteit

Die son gee hitte- en ligenergie.

Plante gebruik die ligenergie van die son om te groei. ’n Deel van hierdie energie word as chemiese energie in dieplante gestoor.

Oor miljoene jare verander dooie plante na steenkool. Die energie van die plante word in die steenkool gestoor.

Die energie in die steenkool word in die kragsentrale gebruik.Dit word na elektriese energie verander.

Die steenkool word gebruik om water te verhit. Die stoom van die water laat die turbine draai. Die turbine laat draai ’n kragopwekker wat elektrisiteit opwek.

Die elektriese energie beweeg in kragdrade wat deur hoëspantorings ondersteun word. Elektriese energie kom in dradena ons huise.

Ons gebruik elektriese energie in ons huise om hitte- enligenergie te kry.

57


IMPORTANT NOTICE• Notice in terms of section 17 (1) of the eledctricity supply by-law:

Failure to pay by due date shall result in your electricity supply beingdisconnected. A fee for disconnection shall be charged and your deposit may beincreased. Immediate reconnection op supply after payment cannot be assured.

1. Kyk na mevrou Kumalo se elektrisiteitsrekening en beantwoord die volgende vrae.(a) Hoeveel kW.h elektrisiteit het die Kumalo-gesin gebruik?(b) Oor watter tydperk is hierdie elektrisiteit gebruik?(c) Hoeveel moet mevrou Kumalo betaal?(d) Teen watter datum moet mevrou Kumalo die rekening betaal?(e) Wat sal, volgens die rekening, gebeur as sy nie betyds betaal nie?

2. Dink aan hoe elektrisiteit geproduseer word en hoe dit ons huise bereik en verduidelik waarom mense vir elektrisiteit moet betaal.

Voorbeeld van ’n elektrisiteitsrekening

58


Die hoeveelheid elektrisiteit wat sekere toestelle gebruik

selfoon

radio/bandspeler

buislig

tafellamp

naaimasjien

yskas

faksmasjien

mikrogolfoond

kleur-TV

boor

haardroër

wasmasjien

stofsuier

strykyster

broodrooster

elektriese braaipan

ketel

verwarmer

warmwatersilinder

elektriese stoof

59


Die voorbereiding van steenkool

Wanneer steenkool van die myne kom, moet mense ditvoorberei sodat dit verkoop kan word.Dit word:

1. Gesny 2. Beweeg 3. Gewas

4. Gelaai 5. Opgebreek 6. Gesorteer

7. Gegradeer 8. Vervoer 9. Uitgevoer

10. Verkoop

Steenk

ool

Eerste

Graad

60

Taakkaart vir Aktiwiteit 7Ons betaal vir ons elektrisiteit

3. Altesaam hoeveel elektrisiteit het hierdie gesin hierdie maand gebruik?4. Hoeveel moet die gesin hierdie maand vir elektrisiteit betaal?

Hoeveel moet onsteen 22c ’n eenheidbetaal?

Elektriesetoestel

Hoeveelelektrisiteitgebruik ditin kW

Hoe lank hetons ditgebruik

Hoeveel elektri-siteit het ons inkW.h gebruik

1. Kyk na die elektriese toestelle in die tabel hieronder en maak asof jyhierdie elektriese toestelle by jou huis gebruik.

2. Vul die ontbrekende inligting op die tabel in. (N.B. Jy kan jou sakrekenaargebruik om die berekeninge te doen.)

A

B

D

E

F

= G

= H

C

=

1. Stoof

2. Radio

3. Tafel-lamp

4. Yskas

5. TV

6. Stryk-yster

7. Ver-warmer

8. Ketel

Hoeveelelektrisiteitgebruik ditin Watt

61

Taakkaart vir Aktiwiteit 8 Gebruik so min elektrisiteit

moontlik

1. Kyk in groepe na die prent van mevrou Mabhena wat elektrisiteit in haar kombuis gebruik.

2. Merk die plekke waar elektrisiteit vermors word.3. Bespreek maniere waarop mevrou Mabhena elektrisiteit kan bespaar.4. Laat een mens jul voorstelle neerskryf oor hoe mevrou Mabhena minder

elektrisiteit kan gebruik. Motiveer waarom sy jul voorstelle moet oorweeg.

Skryf jul voorstelle motivering hier.Voorbeeld: 1. Moenie die ketel volmaak as jy net twee koppies tee wil maak nie, want

hoe meer water jy kook, hoe meer elektrisiteit sal jy gebruik en hoe meer geld sal jy moet betaal.

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Kies een persoon om aan die res van die klas te vertel wat jul voorstelle vir mevrou Mabhena is.

vol

energ

ie

AKTIWITEIT

Ondersoek energiebronne

Uit: Learning for Sustainable Living, Bird Life South Africa 2000Posbus 515, Randburg 2125, Tel (011) 789 1122 Faks (011) 726 3633

62

Idees om te deel• Kan Suid-Afrika in die toekoms elektriese

energie aan die hele bevolking voorsien?• Is daar genoeg natuurlike hulpbronne in Suid-

Afrika om dit te kan doen?

• Waar word die meeste van Suid-Afrika seelektriese energie geproduseer?

• Waar word die steenkool gevind wat gebruikword om elektrisiteit te verskaf?

• Kan ons ons energiehulpbronne beter bestuuren bewaar?

• Watter energiehulpbronneword gebruik om elektrisiteitop te wek?

• Watter van hierdie hulpbronneis hernubaar?

• Watter hulpbron word gebruikom die meeste van Suid-Afrikase elektrisiteit op te wek?

Gebruik die inligting wat volg om hierdie diagram teinterpreteer.

Omvormer

Koeltoring HuiseSteenkool

Superverhittestoom

Verbrandings-kamer

KondenseerderUitlaatstoom

Elektriesekrag

Stoomturbine Kragopwekker Opwekker

63

Kennis en vaardighede

Leer oor energieomsettings

Verstaan hernubareenergiehulpbronne

Waardes en houdings

Evalueer verskillende opsiesvir die gebruik van energie

Verstaan optimale gebruikvan energiehulpbronne

OMGEWING

OMGEW

INGOMGE

WIN

G

Tale

Mens- en Sosiale

Wetenskappe

Wiskund

e

Wat om te doenLees hierdie eenvoudige beskrywing van hoe elektrisiteit gemaak word.

• Die diagram wys ’n stoomturbine- elektriese kragsentrale.

• Steenkool word verbrand om die hitte te maak om stoom te maak.

• Stoom onder groot druk word in die turbines ingevoer.

• Die stoom laat die turbinewiele se asse draai.

• Hierdie turbinemasjiene produseer meganiese energie.

• Die turbines dryf die kragopwekkers aan wat elektrisiteit produseer.

• ’n Elektromagneet in die kragopwekker skep die lading wat as elektrisiteitoorgedra word.

• Drade dra hoë-stoomspanning- elektriese stroom van die kragsentrale na ’nsubstasie.

• Van hier word die elektrisiteit deur Suid-Afrika versprei.

Gebruik wetenskaplike taal om hierdie vrae te beantwoord.

• Hoe word steenkool na die kragsentrale gebring en daar gebruik?

• Waar word water tot stoom verhit, afgekoel en herwin?

• Waar word besoedelende stowwe in die lug vrygestel?

Bespreek jou verslag met ’n ander leerder. Is jou verslag duidelik vir haar of hom?

Meer om oor na te dink• Kan jy ’n paar van die soorte werk noem wat in ’n kragsentrale gedoen word?

• Wie is verantwoordelik daarvoor om grondstowwe te verskaf, die kragsentralete bestuur en toerusting in stand te hou?

• Kan jy skat hoeveel mense by ’n kragsentrale werk?

• Hoeveel verskillende groepe mense baat by die elektrisiteit wat in diekragsentrale opgewek word?

Persoonlike portefeuljeMaak jou eie afskrif van die diagram om saam met jou verslag te hou. Bêre dit injou persoonlike portefeulje.

WOORDELYSturbines wiele wat deur

stoom gedraai word

kragopwekkers masjiene wat

elektrisiteit produseer

lading vloei/stroom

stoomspanning elektriese

sterkte

herwin om materiaal te

behandel sodat dit weer

gebruik kan word

besoedelende stowweonsuiwer, skadelike stowwe

Energie en Verandinge [Graad 6 Afrikaans]

Documents

Transcript of Energie en Verandinge [Graad 6 Afrikaans]