Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500 Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Gouden jaren van zonne-energie zijn in Duitsland voorbij

Chinezen nemen verliesgevende PV-bedrijven over 2

Bram Poeth (Eneco Shared Energy Services)in serie

‘Energie moet voor onze kinderen geen issue meer zijn’ 3

Voor consumenten moet het ophef-fen van het onderscheid tussen bin-nenlands en grensoverschrijdend betalingsverkeer in de Eurozone er sneller, goedkoper en veiliger op worden. Zij kunnen straks buiten-landse betalingen via de bank op

dezelfde manier verrichten als bin-nenlandse betalingen. Maar voor grootverbruikers van betaalproduc-ten, zoals energieleveranciers of ver-zekeringsmaatschappijen betekent SEPA een ingrijpende wijziging in klant- en facturatiesystemen, zegt

Deense praktijktest met ‘brein’ in smart grid

o p g e m e r k t

Partners in het Deense elektrici-teitsbedrijfsleven hebben een tot optimisme stemmende proef op werkelijke schaal uitgevoerd met een zogenoemde celgenerator, het ‘brein’ in een intelligent net.

De ontwikkeling heeft de partners, hoogspanningsnetbeheerder Ener-ginet.dk en het energiebedrijf SE, zeven jaar intensief onderzoeks- en demonstratiewerk gekost en volgens hen was de test in het ge-bied rond de plaats Holsted in het zuiden van Jutland de wereldwijde primeur van het systeem. Cheftech-neut Per Lund van Energinet.dk vergelijkt de ontwikkeling van de celgenerator met die van de auto-matische piloot. “Daarmee moest ook eerst uitvoerig worden getest, voordat men durfde geloven dat het vliegtuig niet zou neerstorten.”

PrototypeZo moet de celgenerator eraan bij-dragen dat men straks vertrouwt dat het intelligente net van de toekomst de energievoorziening inderdaad automatisch overeind houdt. Tegen die achtergrond trok de test met het prototype in Dene-marken internationaal de aandacht van onderzoekers. Het testgebied heeft een areaal van duizend vier-kante kilometer en telt 28.000 huis-houdens, instellingen en bedrijven. Qua energievoorziening telt het 47 grotere windturbines, vijf kleinere warmtekrachtcentrales en een net met twaalf transformatiestations op 60- en 10-kilovoltniveau. Lund: “Het was een lang en ingewikkeld stuk werk en we hebben onderweg veel geleerd van de fouten, maar nu hebben we een technologie die functioneert.” n

Van Tol. “Het is een operatie waar-voor maar betrekkelijk weinig tijd is om die uit te voeren. Het is nog te vroeg om een exacte kostenraming te geven, maar de verwachting is dat deze verplichte exercitie zal lopen in de miljoenen euro’s. Ook in tijd zal het veel van de energiebedrijven vra-gen. Er zijn nu al ramingen die uit-gaan van meer dan 50.000 mensu-ren. Kortom, een majeure ingreep.”

Absolute datumVan Tol: “Aan de data van invoering

Het voorstel van de Europese Commissie om nauw betrokken te worden bij energieonderhandelingen en -deals tussen afzonderlijke EU-lidstaten en derde landen ligt moeilijk bij een aantal grotere landen van de Unie. Zij zijn van oordeel dat inmenging van Brussel in hun onderhandelingen met derde landen over bijvoorbeeld olie- en gasleveringen hun nationale belangen kan schaden.

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Daarom bestaat de kans dat het Commissievoorstel uiteindelijk afgezwakt zal worden, zodat het voor een meerderheid van de lid-

Zweden schroeft investeringen in netten op

In totaal steekt het bedrijf in die pe-riode 1,8 miljard euro in de trans-missievoorzieningen, zo blijkt uit het nieuwe programma voor de korte termijn. Het investerings-volume van SVK groeit snel, con-stateert directeur-generaal Mikael Odenberg in de toelichting daar-bij. Er zijn meerdere redenen voor de geïntensiveerde aanpak van de hoogspanningsnetten. Behalve de klimaatpolitieke ambities, die moeten uitmonden in een jaarlijkse windkrachtproductie van 30 tera-wattur per 2020, gaat het daarbij om capaciteitsuitbreiding van de kerncentrales en de wens om de transmissiecapaciteit naar het zui-den van Zweden op te krikken.

FlessenhalzenAls de zogenoemde ‘flessenhal-zen’ tussen het noorden en zuiden eenmaal zijn weggewerkt, kan ook de opdeling van de Zweedse

De Zweedse hoogspanningsnetbeheerder Svenska Kraftnät (SVK) schroeft de komende twee jaar (2013-2015) de investeringen fors op.

Op 1 februari 2014 behoren nationale betaalmarkten tot het verleden en treedt één Europese betaalmarkt (SEPA, Single Euro Payments Area) in werking. Voor energieleveranciers betekent deze omslag een miljoenen-investering, zegt Marinus van Tol. Hij vertegenwoordigt Energie-Neder-land in de Taskforce SEPA, die nauw samenwerkt met De Nederlandsche Bank bij het implementatieproces.

hun externe energieactiviteiten be-ter af te stemmen met de Europese Commissie. Tevens werden zij ver-zocht om vanaf 1 januari van dit jaar ‘Brussel’ in kennis te stellen van al hun nieuwe en bestaande bilaterale energieovereenkomsten met derde landen. Dit laatste werd inmiddels in een Commissievoorstel gegoten voor een doeltreffend en verplicht systeem voor (volledig vertrouwe-lijke) informatie-uitwisseling. Het voorstel voorziet ook in een actieve

rol voor de Europese Commissie, wanneer EU-lidstaten met derde landen over wederzijdse energie-overeenkomsten onderhandelen. Momenteel bestaan er ongeveer dertig van dergelijke overeenkom-sten tussen EU-lidstaten en derde landen over olieleveringen en een zestigtal over gasleveringen. Op het vlak van elektriciteit is dat veel min-der het geval. De discussie wordt ook beïnvloed door het feit dat Rus-land momenteel de belangrijkste energieleverancier is van de Unie en dat daarin binnen afzienbare tijd geen verandering komt. Anderzijds is Rusland evenzeer afhankelijk van de grote Europese markt.

Lees meer op pagina 7 n

markt in vier prijsgebieden wor-den opgeheven. Deze opdeling werd november vorig jaar een feit, als uitvloeisel van een besluit van Brussel. Zweden werd daarbij een verbod opgelegd om de stroom in tijden van tekorten voor zichzelf te houden ten nadele van de naburige Deense markt. De integratie van de markt – dan wel verbeterde herin-tegratie - staat hoog op de agenda bij zowel de politiek als SVK en niet alleen vanuit nationale optiek. Het Zweedse net moet ook worden klaargestoomd voor de uitwisse-ling van productie met de rest van Europa. Hoe snel de investerings-inspanningen van SVK groeien blijkt hieruit, dat in de periode 2000-2008 per jaar nog geen 100 miljoen euro werd uitgegeven. Pas vorig jaar en dit jaar stegen de in-vesteringen dik boven 200 miljoen euro. In 2013 zal al een kleine half miljard euro worden besteed. n

van één Europese betaalmarkt kan niet worden getornd. Deze zijn begin dit jaar door het Europees Parlement, de Europese Raad en de Europese Commissie vastgesteld en gelden als absoluut. Uiterlijk dan moet de migratie van natio-nale betaalsystemen en betaalin-frastructuur - overschrijvingen en automatische incasso’s - naar Eu-ropese standaarden zijn afgerond. De grootverbruikers, waaronder de energieleveranciers moeten al per 1 juni 2013 over zijn.”

Van Tol verwacht dat de migratie voor energiebedrijven extra com-plex wordt, doordat op 1 april vol-gend jaar het verplichte leveran-ciersmodel bij kleinverbruikers van energie in werking treedt. “Vanaf die datum zijn energieleveranciers het centrale aanspreekpunt voor kleinverbruikers en verloopt de fac-turering van het energietransport niet meer via netbeheerders, maar via het energiebedrijf.”

Lees meer op pagina 4 n

Tim van der Hagen, directeur Reactor Instituut Delft

‘Over honderd jaar moet nucleaire energie niet meer nodig zijn’ 5 6

ENERGIEActueelTips

voor de redactie?Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerp-

suggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings

ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres.Dinsdag 10 april 2012, jaargang 15, nummer 5

staten aanvaardbaar is. Vervolgens zal ook het Europees Parlement, waar eveneens verdeeldheid heerst, een eventueel akkoord nog moeten goedkeuren. Binnen de Europese Unie wordt al sinds begin jaren

‘90, zowel op politiek niveau als op dat van de grote energiebedrijven, gediscussieerd over de noodzaak van een gemeenschappelijk extern energiebeleid. Deze discussie heeft in zoverre resultaat opgeleverd, dat de Europese Raad van regeringslei-ders en staatshoofden in het voor-jaar van 2011 twee besluiten in die richting nam.

AfstemmenDe 27 lidstaten kregen de opdracht

Duurzaam zwembadDe gemeente Zwolle bouwt momenteel aan het meest duurzame zwembad van Nederland. Er zijn tal van energiesparende maatregelen. Doordat de Rc-waarde (ofwel de warmteweerstand) tot 5 is verhoogd, is om-gerekend niet meer dan 150.000 m3 gas per jaar nodig. Het complex wordt verwarmd met een houtsnip-percentrale van een megawatt, die ook door een school en bedrijven in de buurt wordt gebruikt. De hout-snippers komen vrij bij het groenonderhoud in een straal tot dertig kilometer rondom Zwolle. n

Verdeeldheid over energieonderhandelingen lidstaten Europese Unie met derde landen

New York City investeert in windparken

Metropool wil windturbines plaatsen binnen de stadsgrenzen en voor de kust

EN ERgI ELEVERANC I ERS wOR DEN gECON fRONtEER D MEt MI L JOEN EN I NVEStER I Ng

Nieuwe regels voor één Europese betaalmarkt

2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012

ECONOMIEECONOMIEFinanciën

Spot elektriciteit: prijs daalt, volume neemt toe• Het gemiddelde dagvolume

steeg van 121.550 MWh naar 134.500 MWh

• De gemiddelde prijs daalde van 48,14 €/MWh naar 43,95 €/MWh.

• Hoogste volume: 157.530 MWh (28/3)

• Hoogste prijs: 50,05 €/MWh (20/3)

VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR)

APX Markt Ontwikkeling 10/03/2012 t/m 30/03/2012 (EUR/MWh)180.000

160.000140.000120.000100.00080.00060.00040.00020.000

0

10/0

311

/03

12/0

313

/03

14/0

315

/03

16/0

317

/03

18/0

319

/03

20/0

321

/03

22/0

323

/03

24/0

325

/03

26/0

327

/03

28/0

329

/03

30/0

3

Volu

me

(MW

h)

Prijs

(EU

R)

M 98 M 92M 86M 80M 74M 68M 62M 56M 50M 44M 38M 32M 26M 20

May-12 Q3-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15

Wood Pellets indices over-wegend omlaag• €/MT: Mei-12: 131,35 (-1,22) Q3-12: 131,24 (-0,71) Cal-13: 135,86 (-0,17) Cal-14: 137,60 (+0,17) Cal-15: 139,28 (+0,20)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index140

138

136

134

15/0

3

19/0

3

22/0

3

26/0

3

29/0

3

Base

Inde

x (e

/MT)

Volume Wk 15-12 May-12 Q3-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15

ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume1.000.000

900.000 800.000700.000600.000500.000400.000300.000200.000100.000

0

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

565452504846444240

12/0

3

13/0

3

14/0

3

15/0

3

16/0

3

19/0

3

20/0

3

21/0

3

22/0

3

23/0

3

26/0

3

27/0

3

28/0

3

29/0

3

30/0

3

Prijzen Power NL allemaal gedaald• €/MWh:Wk 15-12: 43,50 (-0,40)Mei-12: 44,25 (-0,59)Q3-12: 46,73 (-1,15)Cal-13: 52,57 (-0,41)Cal-14: 52,33 (-0,10)Cal-15: 52,46 (-0,28)• Hoogste dagvolume: 983.040 MWh (13 maart)

27/0

7

28/0

7

29/0

7

01/0

8

02/0

8

03/0

8

04/0

8

05/0

8

08/0

8

09/0

8

10/0

8

11/0

8

12/0

8

15/0

8

16/0

8

17/0

8

TTF Gas Day-Ahead • Laagste prijs deze periode: 22,40 €/MWh (26/3), hoogste

prijs: 24,96 €/MWh (20&21/3) • Het hoogste dag volume was

92.232 MWh (22/3), het laagste 1.128 MWh (weekend 31/3-1/4)

APX TTF Day-Ahead Index & Volume100.00090.00080.00070.00060.00050.00040.00030.00020.00010.000

0

Volume MWh (Flow Day) APX TTF DAY-AHEAD INDEX

Volu

me

MW

h

M/M

Wh

26.00

25.00

24.00

23.00

22.00

21.00

20.00

12/0

3

13/0

3

14/0

3

15/0

3

16/0

3

17-1

8/03

19/0

3

20/0

3

21/0

3

22/0

3

23/0

3

24-2

5/03

26/0

3

27/0

3

28/0

3

29/0

3

30/0

3

31/0

3-1/

04

Marktontwikkeling APX-ENDEX – 10-03-2012 / 01-04-2012

ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume7.000.000 6.000.000 5.000.0004.000.0003.000.0002.000.0001.000.000

0

Volu

me

(MW

h)

Base

Inde

x (M

/MW

h)

28

27

26

25

24

23

22

Prijzen meeste front contracten TTF omhoog • €/MWh: WDNW 9-Apr-12: 24,88 (+1,66) Mei-12: 25,24 (+0,79) Q3-12: 25,38 (+0,80) Win-12: 29,00 (+0,46) Cal-13: 27,52 (-0,02) Cal-14: 27,37 (-0,20) Cal-15: 27,22 (-0,32)• Hoogste dagvolume: 2.060.160 MWh (23 maart)

12/0

3

13/0

3

14/0

3

15/0

3

16/0

3

19/0

3

20/0

3

21/0

3

22/0

3

23/0

3

26/0

3

27/0

3

28/0

3

29/0

3

30/0

3

Volume WDNW 09-Apr-12 May-12 Q3-12Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15

Gouden jaren van zonne-energie zijn in Duitsland voorbij

DOOR PEtER wEStHOf

E.On leed vorig jaar een verlies van ruim 2,2 miljard euro, het eerste verlies in de historie van het energieconcern. De winstval werd vooral veroorzaakt door de kosten voor het sluiten van kern-centrales in Duitsland en een belastingheffing op nucleaire energie. Om 9,5 miljard euro aan kosten te besparen, gaat E.On wereldwijd 11.000 banen schrap-pen, waarvan 6.000 in Duitsland, zo werd in januari bekend. E.On moet flink reorganiseren, om-dat de Duitse overheid in 2022

weinig genereus gebaar, want het bod van 390 pence per aandeel lag nauwelijks 2 procent boven de laat-ste slotkoers van International Po-wer. Het aandeel schoot 5,6 procent de hoogte in tot 405 pence, een be-wijs dat de huidige aandeelhouders het bod aan de magere kant vonden. “Een volledige integratie van Inter-national Power en GDF SUEZ zou beide bedrijven ten goede komen en zou International Power de moge-lijkheid bieden om haar groeistrate-gie te versnellen”, stelde GDF SUEZ in een persbericht. GDF SUEZ moet nu uiterlijk 26 april aan de Britse beursautoriteiten laten weten of het al dan niet een officieel bod zal uit-brengen op de resterende aandelen.

WaterdivisieEen andere overname vindt mogelijk plaats bij Veolia Environment. Di-verse partijen, waaronder de inves-

E.On heeft een dramatisch jaar achter de rug, werd half maart bij de presentatie van de jaarcijfers nog eens duidelijk. E.On verwacht dat 2012 een beter jaar zal worden en heeft weer investeringen aangekon-digd. Dit optimisme wordt onderschreven door overnamenieuws bij twee andere bedrijven in de energiesector: International Power en het veelgeplaagde Veolia Environment.

de laatste kerncentrale wil sluiten. In 2011 kromp het banenbestand van E.On al met 7 procent naar zo’n 79.000 man personeel.De gedwongen sluiting van een aantal Duitse kerncentrales had een negatieve invloed van 1,5 miljard euro op de resultaten van E.On. De belastingheffing op nucleaire ener-gie kostte het bedrijf 1 miljard euro. Maar E.On-topman Johannes Teys-sen denkt nu dat het ergste achter de rug is, zei hij tijdens de presentatie van de jaarcijfers. Hij voorziet dat het bedrijfsresultaat dit jaar toeneemt tot tussen 9,6 en 10,2 miljard euro, van 9,3 miljard in 2011.

Een positief punt is dat E.On weer fors gaat investeren. Het bedrijf wil de komende vijf jaar 7 miljard euro in hernieuwbare energie investeren. Daarvan gaat 2 miljard euro naar off-shore windparken in Duitsland, En-geland en Zweden. De resultaten van E.On over 2011 lagen in de lijn van de verwachtingen van analisten en beleggers. Na een dieptepunt in 2011 krabbelt het aandeel op de Duitse beurs langzaam weer op.

Volledige overnameEen ander positief signaal is het nieuws dat GDF SUEZ de onderne-ming International Power volledig wil overnemen. De Frans-Belgische energiegroep heeft dit Britse ener-giebedrijf sinds augustus 2010 al voor 70 procent in handen. GDF SUEZ wil voor de volledige overna-me 7,2 miljard euro op tafel leggen, zo werd op 29 maart bekend. Een

teringspoot van de zakenbank Gold-man Sachs, hebben interesse in de Engelse divisie van Veolia, zo meldde de Financial Times. Deze divisie le-vert water aan de hoofdstad Londen en het zuidoosten van Engeland. Het is niet duidelijk wie de andere geïnte-resseerden zijn. Veolia Environment heeft, net als E.On, een zwaar 2011 achter de rug. Twee winstwaarschu-wingen waren hiervoor verantwoor-delijk. Het aandeel van Veolia lag er vorig jaar ook heel zwak bij. Het verloor de helft van zijn waarde op de Franse beurs. Veolia moest het divi-dend ook reduceren en dat was ook niet bevorderlijk voor de prestatie van het aandeel. In augustus maakte het bedrijf bekend zich uit een groot aantal landen terug te trekken. 2012 ziet er voor het voormalige Vivendi Environment voorlopig anders uit, afgelezen aan de koers van het aan-deel. Dat zit weer in de lift. n

Best presterende in %

International Power 11,02%

E.On 5,54%

Veolia Env 2,95%

RwE 0,56%

Scottish & Southern 0,15%

Minst presterende in %

Iberdrola -2,77%

Enel -3,17%

National grid group -3,67%

gasnatural - -3,81%Union fenosa

Endesa -3,99%

Best en slechtst presterende beursfondsen

periode 12 maart t/m 2 april 2011

E.On: na dramatisch jaar gaat de zon weer schijnen

Dankzij genereuze subsidies beleefden producenten en gebruikers van zonne-energie-installaties in Duitsland jarenlang gouden tijden. Maar die lijken definitief voorbij nu de Duitse regering heeft besloten om de geld-kraan fors dicht te draaien. De vergoeding die zonne-energieproducenten krijgen, is zelfs voor de Staat niet meer te betalen.

DOOR JAN VAN HOOf, fRANKfURt

43 eurocent per kilowattuur kregen de bezitters van solarinstallaties in het begin voor de stroom die ze zelf niet nodig hadden en aan de ener-giebedrijven afstonden. Voor wat ze zelf gebruikten, kregen ze zelfs nog een bonus. En dat alles voor twintig jaar gegarandeerd, zij het dat het subsidiebedrag jaarlijks met 5 procent werd verminderd. Intus-sen zijn al tientallen miljarden aan subsidies toegezegd.

WaarschuwingenExperts waarschuwden enkele jaren geleden al dat dit bedrag in 2035 tot boven de 100 miljard euro zou stij-gen als er geen maatregelen werden

genomen, want de interesse van de Duitsers nam met de dag toe. Ver-mindering van de subsidies met 30 procent werd noodzakelijk geacht. Voor nieuwe zon-PV-installaties lijken kortingen tussen 20 en 30 procent, al naar gelang de grootte van de installaties, nu vrijwel ze-ker. Daarnaast wordt straks nog maximaal 85 tot 90 procent van de teruggeleverde zonnestroom ver-goed. De bonus voor wat de zonop-wekkers zelf gebruiken vervalt. De parlementen in Duitsland moeten daar officieel nog hun goedkeuring voor geven, maar op de ministeries wordt daaraan niet meer getwijfeld.

Storm lopenHet riante subsidiebeleid heeft ook lang genoeg geduurd. Daar-

bij speelden de producenten van zonne-energie als sterke lobbyis-ten een belangrijke rol. Zij hebben ook veel meer te verliezen dan de gebruikers. Jarenlang hebben ze fors verdiend, met winstmarges die vaak boven de 40 procent la-gen. Dank zij de forse subsidies konden ze de prijzen hoog houden en konden de gebruikers zich als particuliere stroomproducenten wel wat veroorloven. Zelfs toen de korting van de subsidies dreigden, liepen ze nog storm bij het sterk gegroeide aantal producenten. Vo-rig jaar nog werd 7.500 megawatt aan nieuwe zoncapaciteit geïnstal-leerd, een record. De regering had met 3.500 MW rekening gehouden. In totaal is in Duitsland nu voor on-geveer 25.000 MW aan zon-PV ge-installeerd. Alleen al dit jaar wordt daarvoor weer rond de 7 miljard euro aan subsidie betaald. En dat voor een energievorm die slechts 2 tot 3 procent aan de Duitse stroom-behoefte bijdraagt. n

Chinezen nemen verliesgevende PV-bedrijven over Gewend als ze zijn aan de forse subsidies hebben de producenten van zon-PV-installaties het in Duits-land nu zeer moeilijk. Behalve met fors lagere subsidies voor de gebruikers hebben ze ook met overca-paciteit en dumpprijzen van met name Chinese bedrijven te maken. Sommige staan op de rand van de afgrond, enkele hebben de vlag al gestreken.

Er zijn tekenen dat Chinese bedrijven en investeringsgroepen niettemin geïnteresseerd zijn in overnames. LDK Solar, dat zijn hoofdkantoor in New York heeft, is al bezig het Duitse Sunways uit Konstanz over te nemen, dat in 2011 meer dan 10 miljoen euro verlies leed. Intussen vallen ook andere namen.

Gunstige prijzenVolgens financiële analisten kopen de Chinezen zich graag voor gunstige prijzen in in Europese infrastruc-tuur en ondernemingen. Ze benutten de Duitse toptechnologie en de voordelen van de lage productiekosten in eigen land. Onderdelen voor solarinstallaties worden in China gemaakt en naar Europa geëxporteerd. De meeste productiewerknemers in Duitsland hebben daar dus weinig aan, alleen de installateurs. De overkoe-pelende organisatie van de Duitse zonne-energie-industrie vreest dat er 30.000 arbeidsplaatsen verloren zul-len gaan. Een grote overnamegolf ziet experts als Wolfgang Hummel van het centrum voor solaronderzoek in Berlijn echter niet gebeuren. “De Chinezen kopen niet ‘blind’, alleen omdat het gunstig is.”

AntidumpOverigens heeft ook Amerika grote problemen met goedkope importen van solarinstallaties uit China. Daar heeft men nu een anti-subsidiebelasting van ongeveer 5 procent ingevoerd voor import van zonnecellen en –modules. De Amerikaanse solarbranche had echter op 20 tot 30 procent gerekend. Die pleit daarnaast nu voor een ‘ antidump belasting’. Frank Asbeck van Solarworld in Duitsland, die ook in Amerika actief is, hoopt nu dat goed voorbeeld goed doet volgen. In Duitsland wordt inmiddels 50 procent van de solarinstal-laties uit China geïmporteerd. n

Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012 3

SERIENoodzakelijke aanleg hoogspanningsnetten loopt stroef in Europa

Roep om actie van Europese netbeheerders

klinkt steeds luider(Pagina 6)Fresh energy

De toekomst van de energievoorzieningZe zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duur-zame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toe-komst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van ener-giebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederlandse energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun visie op het energielandschap van straks. In dit tweede deel Bram Poeth van Eneco. n

B RAM POEtH, DI R ECtEU R EN ECO SHAR ED EN ERgy SOLUtIONS

‘Energie moet voor onze kinderen geen issue meer zijn’

DOOR SANDER SCHILDERS

“Ik heb de zaak netjes afgewik-keld; de wasserij is op een vrijdag verkocht en op maandag begon ik bij Q8 als investment analist. In de olie, net als de wasserijbusiness erg energiegedreven. De energiebusi-ness trok me wel. Energie is een basisbehoefte in een mondiale sec-tor waar veel geld in omgaat en veel mogelijkheden zijn om je te ont-plooien. Q8 is een hartstikke leuk bedrijf en ik heb er veel geleerd, maar de oliesector is uiteindelijk niet heel innovatief. De producten die we destijds vermarkten zijn vandaag de dag weinig anders. Na een paar jaar werd ik gevraagd om sales manager bij Eneco te worden. Ik dacht: oh nee, het oude GEB, het nutsbedrijf. Waar begin ik aan? Ik ben eerst met een paar mensen uit de organisatie gaan praten om ge-voel te krijgen of de cultuur bij me paste. Ik had meteen een klik met de mensen die ik sprak. En beter: er was veel ruimte om te pionie-ren. Dat sprak me enorm aan. Het was 2002, de zakelijke markt was net geliberaliseerd en energieaf-nemers kregen een vrije keuze om hun leverancier te kiezen.”

Werken in de hipste markt“Het was de cowboytijd. Lekker op pad naar klanten. Ik had al van alles gedaan – investment analyses en in het familiebedrijf de financiën en de productieleiding -, maar sales nog niet. Als je in een commerciële organisatie naar de top wil, moet je eigenlijk wel iets met sales gedaan hebben, vind ik. De BtB-markt was nieuw en in ontwikkeling. De who-lesalemarkt en tradingdiscipline werden van nul af aan opgebouwd. Ik was de wasserij gewend met een omzet van een paar miljoen euro en daar moest je heel hard voor werken. In de BtB-markt waren dat soort bedragen aan de orde van de dag bij verkoopdeals”.”

Risico’s nemen en afdekken“In het begin was het vooral struc-tureren, logisch nadenken. Er was niets waar je aan kon refereren. Dus je moest vooral je boerenver-stand gebruiken. We waren vooral aan het leren. De BtB-energiemarkt lijkt erg op de bankenwereld. Je bent voortdurend bezig met het ontwikkelen van nieuwe financi-eel getinte producten en diensten.

Om je klanten van dienst te zijn, maar ook om risico’s af te dek-ken. Zeker voor Eneco was dat toen van belang. We hadden geen eigen elektriciteitsproductie, en waren dus afhankelijk van de inkoop bij derden. Zonder productie konden we het nooit op prijs winnen. We moesten het hebben van allerlei in-novatieve en intelligente producten en diensten. Het maakt dat je veel meer toegevoegde waarde hebt dan bij het verkopen van een kopieer-machine. Platte verkoop heeft mij nooit getrokken, maar dit boeide mij wel. Met die productontwik-keling leer je ontzettend veel over de waardeketen van deze sector. Al die fases die de energiesector van nuts naar markt heeft doorge-maakt heb ik meegemaakt, en van niets mee opgebouwd tot een goed werkend businessmodel.”

Van snelle jongen naar groene speler“Vanaf mijn komst bij Eneco tot 2008 hebben we in het BtB-seg-ment een forse marktgroei doorge-maakt. Toen kwam de crisis eraan. Veel van onze klanten schakelden af of gingen plotseling veel min-der energie afnemen. Dat risico zit dan ineens in jouw portfolio, want jij hebt de energie al ingekocht. Dat heeft voor behoorlijke schade gezorgd. En wij zijn als een van de weinigen die risico’s gaan in-perken. We hebben klanten laten gaan, omdat we er niets meer aan verdienden. Het was ‘high risk- low return’ business geworden. Maar het gaf ook een belangrijke aanzet om het roer bij Eneco om te gooien, naast het gegeven dat we ook merkten dat klimaatproblema-tiek en verduurzaming een steeds groter maatschappelijk fenomeen werden. Voor consumenten en be-drijven. Zo is eigenlijk de nieuwe Eneco-strategie van duurzaam, decentraal en samen ontstaan. We werken niet met kolen- of kerncen-trales, we waren en zijn marktlei-der in stadsverwarming en wind, en hadden een stevige positie in warmtekracht. Dat is allemaal niet bewust zo gekomen, maar op een dag denk je: Eneco is eigenlijk al helemaal goed gepositioneerd om een volledig duurzame energiespe-ler te worden.”

De klant bepaalt“Energiebedrijven denken nog vaak dat de markt wel naar hen luistert. Wij wisten altijd goed wat iedereen nodig had, maar dat vertrouwen krijg je niet meer van-zelfsprekend. De klant – en de technologie – zijn de belangrijkste drijfveren tot verandering. Klan-ten kunnen en willen meer zelf

gaan beschikken over hun ener-giehuishouding. Je ziet het ook in de zakelijke markt, daar willen klanten dat wij energie op een an-dere wijze gaan benaderen. Dat je gaat meedenken in hoe klanten in hun bedrijfsvoering onafhanke-lijker kunnen worden van fossiele brandstoffen en meer kunnen be-sparen. Als de energiebedrijven niet in dit gat springen, gaan start-

ups, installateurs of bouwbedrij-ven dat wel doen. Stilzitten is dus geen optie. De winnaars zijn dege-nen die een andere koers hebben durven nemen dan hun concurren-ten. En bij een nieuwe koers moet je uitgesproken durven zijn. Dan hoef je niet meer alles te willen leveren waar de klant om vraagt. Dat klinkt klantonvriendelijk, en ik ben absoluut een klantman, maar wij maken een duidelijke keuze en zeggen: ‘kolen en kern doen we niet en als je het wil, is er vast een concurrent die je daarin kan voorzien’. Wij investeren om dichter bij de klant te komen. Fy-siek contact maken in plaats van alleen ‘above the line’ campagnes. Partnering, cocreatie. We zijn be-zig met businessmodellen waarin

tuinders op afstand hun wkk laten afschakelen of opschakelen door ons. Daardoor hebben wij in plaats van dat we een grote centrale bou-wen een virtuele centrale tot onze beschikking die bestaat uit tiental-len installaties. Dit soort compleet andere businessmodellen had ik me tien jaar geleden nooit kunnen voorstellen. Nu zie je dat het kan.”

Duurzaam, decentraal, samen“Mijn nieuwe club Eneco Shared Energy Solutions is de verbin-dende schakel van onze bedrijfs-onderdelen die zich met allerlei duurzame energieoplossingen bezighouden. Bruggen bouwen om de strategie duurzaam, decen-traal en samen te verwezenlijken. We zijn met een aantal prachtige projecten bezig. Neem het ener-gieneutraal maken van de Rotter-damse wijk Heijplaat, een project dat we samen met het WNF doen. Een van de moeilijkste wijken van Nederland om te verduurzamen, dus als het ons daar lukt, lukt het overal. We zijn onlangs ook be-gonnen met een grootscheepse actie om consumenten een totaal-product rondom zonnepanelen aan te bieden. Het is voor de mees-te klanten nog steeds een hoop gedoe om een zonnepaneel aan te schaffen, te financieren en te in-stalleren. Dat gaan wij allemaal re-gelen. We ontzorgen onze klanten volledig. Voor de vastgoedsector en woningcorporaties hebben we ook een mooie variëteit aan pro-ducten ontwikkeld: de energy ser-vice companies, afgekort Esco’s. Daarmee gaan we, eerst in Ne-derland en later in België, samen met klanten energie besparen. Daar verdienen we samen aan. En neem het stoomnetwerk dat we in het Rotterdamse industriegebied gaan aanleggen. Bedrijven kun-nen daarmee van stoom worden

“Als kind wilde ik ondernemer worden, net als mijn vader en grootvader. Het familiebedrijf overnemen. We had-den een machinefabriek naast huis, waar silo’s gemaakt werden voor boeren. Ik speelde daar op zaterdagen en ging met mijn oom de bestelbusjes voltanken bij ons eigen tankstation. Prachtig. Om die reden ben ik economie gaan studeren in Rotterdam. Kwam goed van pas voor het werk in ons familiebedrijf. De machinefabriek was toen al verkocht, en mijn vader runde een industriële wasserij. Pionieren, met zes man de tent opbouwen. Toen was het een van de grotere wasserijbedrijven in Limburg. Het leuke was het innovatieve. Wij waren één van de eerste in Europa die begonnen met barcode labels in kleding en hadden een heel modern sorteersysteem ontwik-keld. Ik heb er vijf jaar gewerkt en dacht toen: het is niet helemaal mijn plek, ik ben meer de man van de grote bedrijven. Dat was een moeilijk besluit, want je bent toch heel loyaal aan je familie.”

‘De klant en technologie gaan zorgen dat de

energiesector er anders uit komt te zien’

Bram Poeth (Eneco): “Ik streef naar een energievoorziening waar onze kinderen en kleinkinderen van zeggen: ‘ja, dat hebben jullie goed gedaan’.”

voorzien, dat bij andere bedrijven overblijft en we willen ook de Rot-terdamse stadverwarming meer verduurzamen met restwarmte van de industrie. Daarmee realiseren woningbouwverenigingen weer een labelsprong in hun woningbe-stand. En zo denk je in ketens en vanuit klantbehoefte, in plaats van de traditionele commodity-push.”

Een mooie ambitie“Als je me tien jaar geleden had ge-zegd dat de energiewereld en Eneco er vandaag zo uit zouden zien, dan had ik je niet geloofd. Er is on-voorstelbaar veel veranderd en er staat nog heel veel te wachten. Nu staan we aan de vooravond van een transitie van fossiel naar duurzaam en van centraal naar decentraal. Ik verwacht dat het met decentrale opwekking snelgaat: over tien jaar zo’n 20-30 procent van het totale productiepark en een nieuwe mil-jardenmarkt. Dan gaat het niet al-leen om assets, maar vooral om diensten waar heel veel nieuwe business uit gaat komen. Dat gaat het karakter van de energiewereld drastisch veranderen. Er ontstaat veel meer verbinding met andere industrieën, er komen webshops, informatietechnologie maakt alles veel toegankelijker. Je gaat alles we-ten van je huis, je wordt veel meer ontzorgd in je energie-ideeën dan je nu denkt. Het is natuurlijk ge-weldig om die transformatie vanuit Eneco mee te maken en mede vorm te geven. Maar mijn ambitie is om over tien jaar een stapje verder te zijn. Ik wil impact kunnen hebben op de dingen die om ons heen ge-beuren. Ik streef naar een energie-voorziening waar onze kinderen en kleinkinderen van zeggen: ‘ja, dat hebben jullie goed gedaan’, in plaats van te moeten uitleggen waarom we niet voldoende stap-pen richting duurzaam hebben genomen en zijn blijven hangen in kolencentrales. Dat energie geen onderwerp meer is, omdat er geen geopolitieke en klimaatproblemen meer zijn. Onze kinderen moeten energie helemaal geen issue meer vinden. Energie is er gewoon en ie-dereen werkt daaraan mee. Punt. Is dat geen mooie ambitie?” n

CV Bram Poeth1969: geboren in Eindhoven1987: diploma gymnasium Henric van Veldeke College Maastricht1995: diploma bedrijfseconomie Erasmus Universiteit Rotterdam1993 - 1998: financieel directeur Pro Lease International1998 - 2001: marketingmanager bij Kuwait Petroleum Benelux2002 - 2005: manager sales bij Eneco2006 - 2011: directeur Eneco Business2011 - heden: directeur Eneco Shared Energy Solutions n

‘Ik verwacht dat het met decentrale opwekking

rap gaat’

4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012

BINNENLANDNieuws

Kennis Partner:

Silver Sponsor: Kennis Partner:

OTC DERIVATENHANDEL EN CENTRAL CLEARING

3 Anticipeer tijdig op EMIR, Dodd-Frank, MiFID 2 en CRD 4 en richt uw organisatie hierop in

3 De eerste ervaringen van de CCP en clearing member selectie en het due diligence traject

3 Interactief debat: Hoe vertaalt u OTC regelgeving naar uw business?

Toezicht:TT ManDe Nederlandse Bank

Sander van LeijenhorstAFM

Uw sprekers:Miranda Haak Advocaat in Energiesector

Mark Starmans GasTerra

Nynke GeertsVereniging Energie-Nederland

Datum: 30 en 31 mei 2012 | Locatie: Van der Valk Hotel, Breukelen

Krijg inzicht in de impact van Europese financiële regelgeving op uw liquiditeitsrisico, kosten en procesinrichting

Keynote:Patrick PearsonHead of Financial Markets

Infrastructure DG Internal Market

Services, European Commission

Met praktijkgerichte parallelsessies toegespitst op

Energy trading- & Financial markets

www.iir.nl/otc

2-daagse conferentie

Proeftuin voor keukenenergieEen proeftuin voor innovatieve energiesystemen voor huishoudens. Bij het Energy transition Center (Entrance) in groningen worden bedrijfsleven, ondernemers en onderwijsinstituten bij elkaar gebracht om gezamenlijk te werken aan de energievoorziening van morgen. Vier onderzoeksruimtes zijn voor ondernemers, onderzoekers en studenten beschikbaar om te werken aan producten op het gebied van energieproductie, -distributie en -transport. De proeftuin maakt deel uit van de onlangs opgerichte Energy Academy, een nieuw instituut waar alle bestaande energieonderzoek, -opleidingen en afstudeerrichtingen van de Rijksuniversiteit groningen en de Hanzehogeschool worden samen- gebracht. Het Entrance is een initiatief van de onderwijsinstellingen, BAM Infra, gasterra, gasunie en Imtech. n

DOOR ALEXANDER HAJE

Van Tol: “De invoering van SEPA betekent in de eerste plaats dat zo-wel de bankrekeningnummers van energieleveranciers als die van klan-ten worden vervangen door bankre-keningnummers met meer cijfers. Daarnaast worden ook alle betaal-

Invoering van SEPA: ingrijpend en kostbaarVervolg van pagina 1

De invoering van een Single Euro Payments Area (SEPA) op 1 februari 2014 betekent een ingrijpende en kostbare operatie voor bedrijven die met betaalproducten werken. Grotere energiebedrijven met meer dan 4 miljoen incasso-opdrachten per jaar moeten al op 1 juli 2013 hun betaal-systemen en –infrastructuur hebben omgezet, zegt Marinus van Tol die de implementatie van SEPA namens de energieleveranciers begeleidt. “Het MKB moet op 1 februari 2014 zijn klant- en facturatiesystemen hebben gemigreerd naar het nieuwe, Europese betalingsregime.”

formaten waarin betaal- en incasso-opdrachten die aan banken worden aangeleverd Europees gestandaar-diseerd. Dat grijpt niet alleen in op klantsystemen, maar ook op boek-houdsystemen. Verder zal het hui-dige proces van automatische incasso veranderen. Er komt een verschil tussen de eerste keer dat er geld van

een klant wordt geïncasseerd en her-haalde incasso’s. Ook dat betekent organisatorisch en administratief een extra last voor energiebedrijven.”

CommunicatieDe communicatie met klanten dient te worden aangepast. Digitale por-tals van bedrijven zullen de gewij-zigde bankrekeningnummers moe-ten opnemen. En ook de procedures rond incassomachtigingen verande-ren, zegt Van Tol. “Niet in de laatste plaats zal de communicatie richting medewerkers – denk aan de salaris-administratie – maar ook richting klanten in alle vormen waar een bankrekeningnummer op staat of ingevuld moet worden, ingrijpend moeten worden gewijzigd.”

Call centersMedewerkers van call centers zul-len moeten worden geïnformeerd over SEPA. Denk bijvoorbeeld aan alle vragen die zij zullen krijgen van klanten over de nieuwe incas-somachtigingen, zegt Van Tol. “Klanten kunnen straks kiezen uit een aantal mogelijkheden. Zij kun-nen bepalen of ze een machtiging voor een aantal keren willen afge-ven, voor een bepaald bedrag, maar

men kan zijn bank ook laten weten dat incasso’s uitsluitend afgegeven mogen worden aan een bepaalde partij. Dit zijn consumentbescher-mende maatregelen die wij tot op heden niet kenden in Nederland.”

AcceptgiroNationale betaalproducten, zoals de acceptgiro, zullen met het van kracht worden van SEPA verdwij-nen. Daarvoor zullen Europese be-

taalproducten in de plaats moeten komen, legt Van Tol uit. “Ook dat vraagt de nodige inspanningen van energiebedrijven. Terwijl de consu-ment eigenlijk alleen maar is geïn-teresseerd in zijn IBAN (Internatio-nal Bank Account Number, red.), betekent SEPA voor bedrijven een complete systeemreorganisatie. Alle techniek die achter SEPA schuilgaat, die zien klanten niet. Dat maakt deze operatie extra complex.” n

Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012 5

Gratis meteropname per uur voor alle

Zweedse huishoudens Meer inzicht bieden

in stroomverbruik moet leiden tot energiebesparing

(Pagina 6)INTERVIEWKernenergietIM VAN DER HAgEN, DI R ECtEU R R EACtOR I NStItUUt DELft

‘Over honderd jaar moet nucleaire energie niet meer nodig zijn’

DOOR ALEXANDER HAJE

Het sluiten van kerncentrales in Duitsland vindt Van der Hagen een besluit dat niet op rationele maar op emotionele gronden is gestoeld. Hij noemt het onverstandig dat Bonds-kanselier Merkel Duitsland afsnijdt van een belangrijk deel van zijn be-staande energievoorziening. Van der Hagen: “Wat zich vorig jaar in Japan voltrok was vreselijk, maar een soort-gelijke ramp is in Europa ondenk-baar. Duitsland laat zich nu vooral leiden door irrationele motieven en dat kost het land heel veel geld.”Niets wijst erop dat de veiligheid van nucleaire centrales in Europa in het geding is, zegt Van der Hagen. Er is geen valide argument om tot sluiting van centrales over te gaan. “Alle 143 kerncentrales worden sinds medio

Vierde generatie kerncentrales over 20 jaar binnen handbereik Van der Hagen: “De ramp in Fukushima met kerncentrales heeft ook weer nieuwe inzichten opgeleverd. Het betrof hier oude centrales die vrij dicht naast elkaar zijn gebouwd. Een situatie die niet wenselijk is en niet vergelijkbaar met de wijze waarop wij in Europa centrales bouwen. In Frankrijk en Finland zijn nu zoge-noemde derde generatie kerncentrales in aanbouw die volstrekt veilig zijn.”Er is een vierde generatie kerncentrale in zicht, zegt Van der Hagen. “Die is nu nog in ontwikkeling en zal naar verwachting over twintig jaar gerealiseerd kunnen worden.”Hij legt uit dat in centrales die nu gebouwd worden bij het kernsplijtproces uit uranium brokstukken wor-den geproduceerd die kortdragend radioactief zijn (250 jaar) en materiaal dat wel honderdduizenden jaren radioactief blijft. Van der Hagen: “Die ene procent langlevend radioactief materiaal kan in de vierde generatie kerncentrales worden verspleten in brokstukken die in theorie ‘slechts’ 250 jaar radioactief blijven. Dit betekent dat we straks in staat zijn om de tijdsduur van radioactief afval van honderdduizenden jaren terug te brengen tot zo’n vijfhonderd jaar. Daarnaast zijn deze nieuwe centrales in staat om ook het afval van oude centrales te verwerken en het uranium honderd keer beter te benutten.” n

Pebble Bed reactoren: uranium verpakt in ‘tennisballen’Anders dan bij de conventionele lichtwaterreactoren, is het ontwerp van de heliumgekoelde kogelbed (Pebble Bed) reactor. De uranium splijtstof is hier niet in staven verpakt, maar in kogels van grafiet: bollen ter grootte van een tennisbal, legt Van der Hagen uit. Langs de bollen stroomt helium in plaats van water als koelmiddel. Van der Hagen: “Doordat ze bestand zijn tegen piektemperaturen van zo’n 1600° C blijft het radioactieve materiaal onder alle omstandigheden binnenin de bollen. In China is al een Pebble Bed-reactor in bedrijf wordt nu een Pebble Bed-centrale gebouwd. Mogelijk dat er voor deze kleine centrales nog een grote toekomst is weggelegd.” n

Over Tim van der HagenTim van der Hagen (1959) is decaan van de faculteit Technische Natuurwetenschappen en directeur van het Reactor Instituut Delft van de TU Delft. Hij bekleedt als hoogleraar de leerstoel Reactorfysica. Van der Hagen is onder meer lid van de Energieraad, lid van het topteam Energie en lid van de Gezondheidsraad. n

‘Rem op bouw nieuwe kerncentrales is uitgesproken

slecht voor het milieu’

Het zal geen verbazing wekken dat Tim van der Hagen als hoogleraar Reactorfysica een warm pleitbezorger is van kernenergie. Toch laat de directeur van het Delftse Reactorinstituut zich heel genuanceerd uit over de toekomst van nucleaire energie. “Kernenergie is belangrijk om de overgang naar een duurzame energievoorziening te kunnen maken. Maar het zou niet goed zijn als we over honderd jaar nog steeds van kerncentrales afhankelijk zijn.”

vorig jaar aan een stresstest onder-worpen. Borssele heeft deze goed doorstaan. Als blijkt dat er centrales niet voldoen aan de veiligheidseisen – iets dat ik niet verwacht - dan zal dat consequenties hebben. De Eu-ropese Commissie zal de definitieve rapportage over de Europese stres-stest in juni 2012 aan de Europese Raad presenteren.”

Onder drukOok andere landen krabben zich na Fukushima achter hun oren en hebben de discussie over nucleaire centrales opnieuw aangezwengeld.

Maar dat zal volgens Van der Hagen niet het einde inluiden voor kern-energie. Wat wel zo is, zegt hij, is dat de bouw van nieuwe kerncentrales nu vertraging oploopt. “Besluiten worden minder snel genomen, Eu-ropese investeerders denken tien keer na omdat het investeringskli-maat een onzekere horizon biedt. En dat zet de realisatie van nieuwe projecten in veel Europse landen sterk onder druk. Dit in tegenstel-ling tot Azië en het Midden-Oosten. Daar wordt juist besloten om nieuwe kerncentrales te bouwen, omdat de prijzen van olie en gas steeds ver-der de hoogte ingaan. Beter is, zo redeneert men daar, om de energie-voorziening in eigen hand te hou-den door zelf centrales te bouwen. Die worden daar nu letterlijk uit de grond gestampt.”

Wat betekent die rem op kernenergie in Europa voor de energievoorziening?Van der Hagen: “Als je naar de per-ceptie kijkt en de nieuwbouwplan-nen van kerncentrales wereldwijd, dan zijn we - Duitsland en Japan uitgezonderd - qua ambitie weer te-rug op het oude niveau. Fukushima heeft de aandacht voor veiligheid van kerncentrales opnieuw versterkt. Be-drijven hebben nu hun handen vol aan het verbeteren van centrales, zodat er geen ruimte is voor nieuw-bouwprojecten. In Duitsland heeft het besluit grote financiële gevolgen voor de energievoorziening, want er zal geïnvesteerd moeten worden in andere energiebronnen. Bovendien moet de infrastructuur worden aan-gepast aan de toekomstige situatie. Al met al zal de elektriciteit daardoor duurder worden, ook voor de ener-gie-intensieve industrie in ons land. Toch zullen we alles op alles moeten zetten om de energievoorziening op peil te houden op een CO2-vrien-delijke en betaalbare manier. En daarvoor blijft kernenergie een heel belangrijk middel.”

Raken we achterop met de energietransitie nu kernenergie onder druk staat?“Ik denk dat het uitgesproken slecht is voor het milieu. Het afschake-len van kerncentrales in Duitsland en de nog steeds groeiende vraag naar elektriciteit bemoeilijken de voortgang van de energietransitie. Eenderde van de stroom in Europa komt nu nog uit kerncentrales. Als er straks centrales worden gesloten, dan kunnen we die elektriciteit niet zomaar even vervangen door duur-zame bronnen. Die zijn er gewoon niet. Met als gevolg dat er een groter beroep wordt gedaan op vervuilende kolencentrales die – naast het rela-tief schone aardgas – gewoon door zullen blijven draaien. Kortom, meer CO2-uitstoot, waardoor kli-maatdoelstellingen ernstig in ge-vaar komen. We hebben juist nu tijd nodig om om te kunnen schakelen op duurzame

energiebronnen en die tijd moet je optimaal benutten. Kernenergie is de transitiebrandstof bij uitstek. Die geeft ons de tijd om duurzame bron-nen te ontwikkelen en betaalbaar te maken. Uiteindelijk zal zonne-energie die duurzame behoefte gro-tendeels gaan invullen. Als we over honderd jaar nog steeds afhankelijk zijn van kerncentrales, dan hebben we gefaald met de energietransitie.”

Betrouwbare overheidU zegt: kernenergie is nodig om die transitieslag te kunnen maken. Maar kun je niet veel beter investeren in ener-giebesparing dan miljarden uitgeven aan dure kerncentrales?“Je zult én moeten besparen én moe-ten investeren in duurzame energie-bronnen én kernenergie. Zeker de komende vijftig jaar zul je kerncen-trales hard nodig hebben. Het is een misverstand dat kernenergie duur is, waarschijnlijk ingegeven doordat de initiële investeringen hoog zijn.”

Welke rol moet de overheid vervullen? Moet zij dwingend, sturend of richtinggevend zijn in welke kant wij met onze energie-voorziening op moeten?“Het is uiteindelijk de markt die uit-maakt welke investeringen worden gedaan. De overheid zal daarbij ver-plichtingen moeten stellen en een goed bedrijvenbeleid moeten voeren. De verplichtingen die de overheid stelt - energiebesparing, aandeel duurzaam vergroten en CO2-reduc-tie - zijn in mijn optiek niet helemaal duidelijk en zelfs tegenstrijdig aan el-kaar. Volgens mij zou je moeten zeg-gen, en ik denk dat de overheid dat ook gaat doen: wij gaan voor 80 pro-cent CO2-reductie en de rest is aan de markt. Of je dat nu oplost via bespa-

ringen, of door de overgang van kolen op gas, of naar duurzaam, belangrijk is dat het gebeurt.”

Of door te kiezen voor kernenergie, om met uw woorden te spreken. Niet in de laatste plaats voor een goede brand-stofmix, want de olie- en gasprijzen stijgen. Maar diezelfde markt laat het nu afweten.“Het is waar dat er landen zijn die zich laten leiden door de stij-gende brandstofprijzen. De Fin-nen hebben gekozen voor een vijfde kerncentrale, omdat die het goedkoopste is tegen het per-spectief van stijgende gasprijzen. Op de lange termijn blijkt inves-teren in een kerncentrale zelfs de goedkoopste optie. Daar staat tegenover dat de markt alleen miljardeninvesteringen doet als er sprake is van een betrouwbare overheid. 5 miljard investeren in een centrale is alleen interessant als die vijftig, zestig jaar blijft draaien. Wat nu in Duitsland gebeurt, kost bedrijven heel veel geld. Begrijpelijk dat ook in ande-re landen investeerders afhaken. Ik denk dat er in Nederland juist nu wél een optimaal politiek kli-maat is om te investeren in die tweede kerncentrale. De overheid wil immers dat deze er komt. En ik denk dat Aziatische inves-teerders Nederland interessant genoeg vinden om voet te zetten op Europese bodem. Uiteindelijk – dat vind ik het allerbelangrijkst – gaat het erom dat het aandeel kernenergie overeind blijft. Want we zullen verder moeten met de energietransitie en de CO2-uitstoot moeten aanpakken. Dat is de crux waar het om draait.” n

Tim van der Hagen, hoogleraar reactorfysica TU Delft: “Als we over honderd jaar nog steeds afhankelijk zijn van kern-centrales, dan hebben we gefaald met de energietransitie.”

‘Het is een groot misverstand dat kernenergie duur is’

6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012

BUITENLANDNieuws

Windturbines op wolkenkrabbers New York ziet ook toekomst voor windenergie op wolkenkrabbers en hoge gebouwen. De Amerikaanse stad wil de bouw van kleine windturbines toestaan op gebouwen aan de waterkant.

Het gemeentebestuur van New York stelde onlangs wijzigingen van de ruimtelijke ordeningregels voor. Die staan het privé-eigenaars van gebouwen die hoger dan dertig meter zijn toe om kleinere wind-turbines op het dak te plaatsen. Alleen hoge gebouwen in de buurt van de waterkant komen daarvoor in aanmerking, omdat zij alleen rechtstreeks de wind kunnen vangen. Die turbines mogen niet ho-ger zijn dan vijftien meter. Verder moeten ze zeker drie meter naar achteren geplaatst worden, zodat ze niet de skyline bepalen. Ook van geluidsoverlast zal amper sprake zijn, stelt het stadsbestuur. Daar zijn de turbines eenvoudigweg te klein voor. Toch lieten bur-gers van de wijken in Manhattan onlangs tijdens inspraakavonden weten bevreesd te blijven dat de molentjes hun uitzicht gaan beder-ven en voor extra lawaai zorgen. De gemeenteraad besluit later dit voorjaar over de nieuwe ruimtelijke ordeningregels. n

Vergunningdeadline netten onder vuurHet EU-voorstel om een deadline van drie jaar in te stellen voor de vergunningprocedures voor nieuwe hoogspanningsnetten ligt zwaar onder vuur. Volgens de Europese netbeheerdersvereniging is die dead-line noodzakelijk om een einde te maken aan slepende procedures. De Europese Commissie stelde afgelopen oktober voor lokale over-heden drie jaar de tijd te geven om de vergunningprocedures rond hoogspanningsprojecten van Europees belang af te ronden. Als zij over die limiet heen gaan, zouden projecten door mogen gaan. Ook wil de commissie ‘grid tsars’ aanstellen die in belangrijke gevallen lo-kale bezwaren opzij zouden moeten kunnen schuiven. Maar die plan-nen stuiten in meerdere lidstaten op fel verzet. Tsjechië noemde ze “een overdracht van bevoegdheden [...] die wij niet kunnen steunen.” In het Europees Parlement werd de deadline “te strikt” genoemd.Volgens de Europese netbeheerdersvereniging ENTSO-E is de dead-line essentieel. Zonder de drie jaar “zouden veel van de noodzake-lijke projecten” en daarmee de energiedoelen van de Unie in gevaar komen, verzekert secretaris-generaal Konstantin Staschus. Volgens zijn organisatie liep in 2010 één op de drie transmissieprojecten ver-traging op door slepende vergunningprocedures. n

New York City investeert in onshore en offshore windparken

Gratis meteropname per uur voor alle Zweedse huishoudens

Noodzakelijke aanleg hoogspannings-netten loopt stroef in Europa

DOOR fRANK KOOLS

Terwijl veel grote steden in de Ver-enigde Staten voor de productie van duurzame energie vooral heil van de zon verwachten, kondigde New York City onlangs aan op windener-gie in te willen zetten. De ruim acht miljoen inwoners tellende stad kondigde allereerst aan windmo-

lens te bouwen in de deelgemeente Staten Island. Die bestaat uit een eiland in de Baai van New York. Vol-gens het stadsbestuur is daar plaats voor zeker zeven grote windturbi-nes. Die zouden 15 megawatt op moeten leveren. Dat is genoeg om 3.300 huishoudens van stroom te voorzien. Zonder dat de inwoners van de stad last van horizonvervui-

New York City stapt in windenergie. De Amerikaanse metropool wil windmolenparken bouwen binnen zijn stadsgrenzen en voor zijn kust.

ling of geluidshinder krijgen, ver-zekert de gemeente. Die problemen hebben veel andere steden er juist van weerhouden in windenergie te stappen.

Problemen omzeilenNew York denkt de problemen te omzeilen door de turbines in Fresh Kills te bouwen. Dat was tot onge-veer tien jaar geleden de grootste vuilnisstortplaats in de wereld. Vanaf 2008 wordt deze stortplaats

DOOR wIM VERSEPUt, KOPENHAgEN

Een wetsvoorstel daartoe heeft de inspraakronde achter zich en zal binnenkort door het Zweedse par-lement worden geloodst. De opzet is dat de consument met deze nieu-we optie meer inzicht krijgt in zijn stroomverbruik en dit zoveel mo-gelijk verplaatst naar de uren met de laagste prijzen. Dat scheelt de consument kosten en dient ook de klimaatdoelstellingen, omdat de vraagpieken op de markt worden afgevlakt. Ook in verband met de groeiende inzet van weersafhanke-lijke energiebronnen (windkracht met name) is deze flexibilisering van nut, omdat windstille uren dan niet of in ieder geval in min-dere mate hoeven te worden opge-vangen met de stook van fossiele brandstoffen, aldus de filosofie achter het Zweedse initiatief.

Bewustzijn verhogenEnergiebewindsvrouw Anna-Karin Hatt: “Doordat meer spelers kunnen reageren op de prijsontwikkeling fungeert de markt beter en doelma-

tiger.” Tot die spelers behoren niet alleen de grote afnemers, maar ook de gewone huishoudens met de klei-ne abonnementen tot 63 ampère. “De versterking van de positie van de afzonderlijke consument op de ener-giemarkt heeft een hoge prioriteit”, verzekert Hatt. “Straks zal iedereen kunnen zien wat bijvoorbeeld de vloerverwarming in verschillende periodes van het etmaal kost. Dat verhoogt het bewustzijn omtrent het energieverbruik.”

KostenTechnisch is de meteropname per uur geen probleem. Meer dan 90 procent van de huishoudens heeft al een meter die slim genoeg is om dat aan te kunnen. Afwachten blijft hoeveel huishoudelijke afnemers er gebruik van gaan maken. Bo-vendien zijn de netbedrijven niet onverdeeld enthousiast. Zij vrezen dat de door hen te maken kosten niet opwegen tegen het verhoopte nuttige effect. Minister Hatt gaat er echter van uit, dat de energiesector zich van de creatieve kant zal laten zien met een groter assortiment en meer service. n

DOOR fRANK KOOLS

De roep om actie lijkt alsmaar lui-der te klinken. De Europese netbe-heerdersvereniging ENTSO-E stelde recentelijk in een rapport dat de komende tien jaar 104 miljard euro nodig is om 51.500 kilometer nieu-we netten aan te leggen. Die grote investeringen zijn vooral nodig om meer wind- en zonne-energie en wa-terkracht op de Europese markten te krijgen en tegelijkertijd de leverings-zekerheid te blijven garanderen.

Duitsland vooropDuitsland vergt volgens ENTSO-E

met 30 miljard euro de meeste in-vesteringen van alle landen. Dat land besloot vorig jaar om binnen enkele jaren zijn kerncentrales te sluiten en zich onder andere sterk op windenergie te richten, waar-onder offshore wind. Om die Ener-giewende mogelijk te maken is versterking en uitbreiding van het net, vooral van de noord-zuidver-binding, dringend nodig. De Duitse molenparken liggen vooral in het noorden. Ook de off-shore parken moeten aangesloten worden. Daaraan werkt transpor-teur TenneT, die ook in Nederland actief is. Maar ondanks alle inspan-

ningen lopen de Duitse projecten vaak stroef.

Dan de BrittenNa Duitsland moeten de meeste investeringen in Groot-Brittannië plaatsvinden. ENTSO-E schat die op 19 miljard euro. De Britse re-gering schroefde vorig jaar de ambitie voor offshore wind uit de Noordzee op van 13 naar 18 giga-watt. Die moet Groot-Brittannië helpen zijn doelstelling te halen om tegen 2020 15 procent van zijn stroom duurzaam te maken. “Een grote gok”, noemde eind vorig jaar een parlementair onderzoek die plannen. “Het zou helpen als er een ambitieus transportsysteem werd ontwikkeld dat zich meet met de ambitieuze plannen voor duur-zame offshore energie.” Maar vol-gens het onderzoekscomité werkt de regering daar te weinig aan. Terwijl nu al eigenaars van wind-molenparken in het Noorden van het land compensatie ontvangen, omdat ze soms hun energie niet op het net kwijt kunnen.

omgebouwd tot een groot stads-park. Daar moeten de 120 meter hoge turbines geplaatst worden op reeds bestaande heuvels die ook nog eens 25 tot 65 meter hoog zijn. Daardoor steken de turbi-nes ver boven de bebouwing in de naaste omgeving uit en vangen ze volop wind, stelt het stadsbestuur. Die hoogte zorgt er wel voor dat de turbines zichtbaar zijn in grote delen van New York. Maar omdat ze in een uitgestrekt park liggen, ver van de drukke stadsdelen Man-hattan en Brooklyn, zullen ze niet voor overlast zorgen, verzekeren de plannenmakers.

Wind op zeeOp de middellange termijn wil New York City ook een windmolenpark twintig kilometer uit de kust van zijn deelgemeente Queens aanleg-gen. Dat offshore park kan in eerste instantie 350 megawatt produceren, met de mogelijkheid om die pro-ductie later te verdubbelen. Dat zou voldoende stroom opleveren voor een half miljoen huishoudens. Eer-der had New York een andere plaats voor de Atlantische kust op het oog. Maar de plannen daarvoor gingen

van tafel na verzet van vooral regio-nale vissers. Die stelden dat belang-rijke visgronden in gevaar kwamen. Op de nieuwe locatie is de wind-kracht vergelijkbaar met die in off-shore windparken in Europa, aldus de plannenmakers. Omdat de kust-wateren federaal bezit zijn, dienen zij eerst groen licht te krijgen van

Binnenlandse zaken in Washing-ton. New York City staat onder grote druk om een nieuwe energiebron te vinden. Het ontvangt nu een kwart van zijn stroom van een verouderde kerncentrale ten noorden van de stad, waarvan de vergunningen snel aflopen. Tegen verlenging bestaat veel verzet. n

Alle Zweedse huishoudens krijgen met ingang van oktober dit jaar de mo-gelijkheid om kostenloos over te schakelen op een stroomabonnement dat voorziet in opname van de meterstand per uur, het hele etmaal rond.

OverschottenAansluiting van het Britse netwerk op dat van het vasteland maakt het elektriciteitssysteem efficiënter en goedkoper, aldus het rapport. Ook omdat Groot-Brittannië over-schotten kan exporteren. Welis-waar praat Londen sinds enkele jaren met negen landen, waaron-der Nederland, over de aanleg van een superhoogspanningsnet op de bodem van de Noordzee. Maar die gesprekken hebben volgens het rapport niet geleid “tot concrete verplichtingen over nieuwe infra-structuur.”

Steun verlorenVolgens milieuorganisatie Green-Peace heeft het idee van supergrids ook in Brussel “te weinig politiek gewicht en steun verworven.” Wel-iswaar kondigde de Europese Com-missie vorig najaar aan 9,1 miljard euro te willen steken in nieuwe energie-infrastructuur. Maar een belangrijk deel daarvan is voor nieuwe gas- en olieleidingen en niet voor hoogspanningsnetten. n

Europa heeft dringend nieuwe of vernieuwde hoogspanningsnetten no-dig, wil het voluit kunnen profiteren van de schone energieproductie. Maar de aanleg van de elektriciteitsinfrastructuur loopt tot nu toe stroef.

Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012 7

Zweden schroeft investeringen in netten op

1,8 miljard euro voor nieuwe transportcapaciteit

(Pagina 1)BUITENLANDAchtergrond

Bouwvoorstel PRISM-reactoren GE Hitachi stelt voor twee PRISM-reactoren van elk 311 megawatt te bouwen op het terrein van Sellafield, waar onder andere een buiten gebruik gestelde MOX-fabriek staat en een voormalige kerncentrale. De PRISM-reactor (Power Reactor Innovative Small Module) is een zogeheten snelle reactor omdat de brandstof-staven niet worden gekoeld in water, maar in een natriumoplossing. In natrium kunnen de neutronen een hogere energie behouden waardoor het splijtingsproces van de brandstof efficiënter gaat dan in gewone kernreactoren, waar maar een fractie van de energie uit de brandstof wordt gehaald. Met een geïntegreer-de herverwerkingsfaciliteit wordt de PRISM een IFR (Integral Fast Reactor), die ook uranium als brandstof kan gebruiken. Het voorstel van GE Hitachi aan de Britse regering betreft uitsluitend PRISM-reactoren. n

Welke energiedoelen in 2030?Steeds duidelijker wordt dat het no-dig is Europese energiedoelen voor 2030 te formuleren. De 2020-doelen geven onvoldoende richting voor de omvangrijke investeringen die noodzakelijk zijn. De CO2-prijs van het emissiehandelssysteem blijft op een laag niveau steken en onder-steunt de transitie naar een schoon energiesysteem nauwelijks meer.

De Europese Milieuraad behandelde dit vraagstuk in zijn maartbijeen-komst, waar 26 van de 27 landen tot de conclusie kwamen dat het om 80 procent broeikasgasreductie te behalen nodig is om heldere tussen-stappen te formuleren: 40 procent reductie in 2030, 60 procent in 2040.

DoorPieter Boot

Alleen Polen wil een tegemoetko-ming om zijn kolencentrales open te kunnen houden.

Achter de schermen woedt echter een andere discussie die mooi ge-illustreerd werd in een artikel in de guardian (12 maart): geeft een broeikasgasreductiedoel voldoende richting aan investeringen en is dat wel het doel dat werkelijk wordt na-gestreefd?

Volstrekt helderAanleiding voor het artikel was een uitgelekte conceptnotitie van het Britse ministerie van Energie en Klimaat (DECC). DECC is al ja-renlang volstrekt helder in zijn be-leidsinzet die in wezen lijkt op de Nederlandse, maar alleen steviger institutioneel is ingekaderd. Doel is emissiereductie van broeikasgas-sen, in het Verenigd Koninkrijk zelfs wettelijk vastgelegd. Daarin is een broeikasgasarme elektriciteitsvoor-ziening noodzakelijk. Hoe die er pre-cies uitziet is eigenlijk niet relevant:

hernieuwbare energie, kolen of gas met opslag van CO2, of kernenergie zijn de Britse regering even lief. Het gaat om de broeikasgasreductie en laat de markt daarover beslissen. Men gaat daarin heel ver. De Britten beseffen dat de huidige markt he-lemaal niet voor die koolstofarme elektriciteit gaat zorgen, omdat dat veel te kapitaalintensief is. Nie-mand bouwt een kerncentrale als je ook gascentrales kunt neerzet-ten. Ze introduceren daarom aan-vullende beleidsinstrumenten die met nadruk technologieneutraal zijn: langjarige contracten voor ca-paciteit van schone opwekking, een bodemprijs voor CO2, een emissie-standaard die alleen de bouw van nieuwe kolencentrales onmogelijk maakt. Heel bewust kan kernener-gie er evenzeer van profiteren als offshore windparken.

Paard van TrojeDit is tegen het zere been van de invloedrijke groene Europarlemen-tariër Claude turmes die, alweer

volgens de guardian, stelt dat “CO2-reductiedoelen een paard van troje zijn, binnengehaald door de kernenergie-industrie.” Zo zal hij het wel niet precies gezegd hebben, maar hij formuleert de kern van het probleem. gaat het er Europa in wezen om een kosteneffectieve bijdrage aan het oplossen van het klimaatprobleem te leveren? Of gaat het om de stimulering van hernieuwbare energie, uiteindelijk vooral uit industriepolitieke motie-ven? Dat laatste is de inzet van het Duitse beleid.

Groene groeiIs in deze situatie een uitweg moge-lijk? Misschien wel. Dan moeten we terug naar de uiteindelijke beleids-doelen. Ik vermoed dat het Europa om twee gelijkwaardige doelen gaat: bijdrage aan oplossen klimaat-probleem, en innovatie. groene groei. Het klimaatprobleem pak je aan door een broeikasgasbeleid in mondiaal kader. Maar misschien moet er nog eens goed nagedacht worden over de best mogelijke aanpak van innovatie. De huidige 2020-doelen voor hernieuwbare energie zijn dat zeker niet. Die lei-

den vooral tot heel veel windmo-lens van bestaande typen, bewezen biovergisters en uit China geïmpor-teerde zon-pv installaties. Misschien kan het Europese denken over rou-tekaarten met de genoemde tus-sendoelen gecombineerd worden met een innovatieaanpak zoals met de Nederlandse topsectoren. Dan ga je echt sturen op geld voor onder-zoek, ontwikkeling en demonstratie waar uiteindelijk de grote kosten-verlagingen van schone technolo-gie door gerealiseerd worden, maar zijn er tussendoelen en beleidsin-strumenten om de ‘trekkracht’ in

de markt te organiseren. Dit omvat hernieuwbare energie. Maar ook in de energie-efficiency is nog een wereld van innovatie te winnen. En-geland, de Nederlandse regering en turmes blijven een andere visie op kernenergie houden. Dat is niet erg. Ze hoeven er zelf geen miljarden in te investeren. Maar het belang van broeikasgasreductie en innovatie wordt door allen gedeeld. Misschien is zo een gezamenlijke aanpak van groene groei mogelijk.

Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving. n

Brits kernafval als brandstof

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN

De door GE Hitachi voorgestelde PRISM-reactoren kunnen pluto-nium als brandstof gebruiken, die min of meer onschadelijk maken en daarbij elektriciteit produce-ren. Groot-Brittannië kampt met een groot kernafvalprobleem: de voorlopige opslag van 112 ton plu-tonium en 35.000 ton uranium kost ruim 2 miljard euro per jaar. Er wordt naarstig gezocht naar een permanente oplossing. On-dergrondse opslag is één van de opties, maar wel een dure. Een an-dere mogelijkheid is het plutonium en uranium te verwerken tot MOX (mixed oxide), een brandstof die

GE Hitachi heeft de Britse regering een voorstel gedaan om een tweetal re-actoren te bouwen die kernafval gebruiken als brandstof. Het zou een op-lossing kunnen betekenen voor het dure probleem van het Britse kernafval.

weer in kerncentrales kan worden gebruikt. Probleem daarmee is dat de productie van MOX duur is en dat er uit het uranium in MOX weer opnieuw plutonium ontstaat. Bo-vendien is er, zeker na het sluiten van de Japanse Fukushima-reactor, nauwelijks enige vraag naar MOX.

Ideale oplossingMet de snelle PRISM-reactoren, zegt GE Hitachi, ontstaat geen nieuw afval. Het plutonium kan in rap tempo worden gebruikt en worden getransformeerd tot een veiliger vorm van plutonium die makkelijker is op te slaan en niet kan worden gebruikt voor kernwa-pens. Al het plutonium zou dan in

vijf jaar kunnen zijn opgebruikt. Voordeel is ook, aldus GE Hitachi, dat een PRISM-reactor compact is en in kleine modules kan wor-den gebouwd. Het lijkt een ideale oplossing, maar er is nog veel on-duidelijkheid over de haalbaarheid van het voorstel. Nog nergens is een dergelijke PRISM-reactor in gebruik en GE Hitachi kan ook nog niet zeggen hoeveel het zou kosten. Maar de Britse regering vindt het voorstel interessant ge-noeg om samen met de NDA (die verantwoordelijk is voor het Britse kernafval) verder te praten met GE Hitachi. Bovendien is er nog een interessantere optie: in combinatie met een herverwerkingsfaciliteit kan een PRISM-reactor behalve het plutonium ook verarmd uranium gebruiken en zo tientallen jaren schone stroom leveren. Dat is een optie die ook de wetenschappelijke adviseur van het ministerie van Energie interessant noemt en wil laten onderzoeken.

GeldverspillingCritici vinden dat een dergelijke commercieel onbewezen techno-logie alleen maar leidt tot geldver-spilling. Eerdere pogingen in Japan en Groot-Brittannië (de Prototype Fast Reactor bij Dounreay in noord-Schotland) om snelle reactoren te bouwen, hebben uiteindelijk weinig opgeleverd, zeggen ze. GE Hitachi heeft echter zoveel vertrou-wen in de PRISM-reactor dat het heeft aangeboden voor alle kosten op te draaien, mocht het project op niets uitlopen. n

gROtE PR IJSSC HOMMELI NgEN BOOSDOEN ER

‘EU-landen kwetsbaar voor knelpunten energiemarkt’

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

De verklaring daarvoor is de ver-deeldheid binnen de EU over het voorgestelde systeem. Sommige lidstaten zien het als een extra on-dersteuning uit Brussel voor hun onderhandelingspositie tegen-over derde landen. Andere, vooral grotere landen, daarentegen be-schouwen dit informatiesysteem als een ongewenste inmenging in hun belangen. Ze vrezen vooral het verlies van de controle over hun onderhandelingspositie en autonomie en beschouwen het informatiesysteem als een poging om via een achterdeur nog meer bevoegdheden op energiegebied aan Europa over dragen.

Eén stemToch is het - om binnen afzien-

bare toekomst een voldoende, stabiele en zekere energievoor-ziening veilig te stellen - van es-sentieel belang dat Europa met één stem spreekt. De mondiale vraag naar energie en de afhanke-lijkheid van de EU van ingevoerde fossiele brandstoffen nemen im-mers beide toe. De EU als geheel importeert momenteel 60 procent van haar gas voornamelijk uit Rusland, Noorwegen en Alge-rije en ruim 80 procent van haar olie (voor bijna 40 procent uit de OPEC-landen). Tegelijkertijd wordt zij geconfronteerd met een snel toenemende concurrerende vraag van andere landen, vooral van de landen die economisch een stormachtige ontwikkeling door-maken. De wereldvraag naar ener-gie zou de komende twintig jaar met 40 procent kunnen groeien, voorspelt de Commissie.

KwetsbaarIntussen kunnen nog niet te voor-ziene maatregelen om de klimaat-verandering tegen te gaan de zaken nog verder bemoeilijken. Veel EU-lidstaten kunnen slechts op een beperkt aantal energieleveranciers rekenen en zijn daardoor bijzon-der kwetsbaar voor knelpunten en grote prijsschommelingen, vooral wat gas en olie betreft. “Bestaat er een sterker argument om de urgen-tie van een steviger extern energie-beleid van de EU te onderstrepen?”, vraagt de Britse industrieel Jona-than Peel, lid van het Europees Eco-nomisch en Sociaal Comité (EESC), het belangrijkste adviesorgaan van de EU-instellingen, zich af. Het ant-woord is aan de EU-landen, maar de nationale belangen daar wegen blijkbaar vooralsnog zwaarder dan de noodzaak om verder te kijken dan de eigen landsgrenzen. n

Vervolg van pagina 1

Zowel binnen de EU-lidstaten als in het Europees Parlement heerst zowel verbazing als bezorgdheid dat de EU geen systeem van informatie-uitwisseling kent over energieonderhandelingen met derde landen, noch tussen de Commissie en de lidstaten, noch tussen de lidstaten zelf.

8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 5 • dinsdag 10 april 2012

OPINIE

het record van juli 2008 gebroken heeft (zie grafiek). Naast Iran doet zich de verzwakte euro gelden. Op de energiewebsite EIA werd hiervan melding gemaakt. Voor de fragiele Europese economieën een belang-rijk bericht lijkt me. In tegenstel-ling tot 2008 was de olieprijs zeer hoog en de dollar zwakker, terwijl nu de euro zwak is en de olieprijs in dollars wat minder hoog. Helaas kwam ik het bijna nergens tegen, noch een analyse van de gevolgen van dergelijke prijzen voor de Eu-ropese economie. Europa moet on-dertussen accepteren dat het beleid om de eurocrisis te bezweren mede heeft geleid tot een hogere olieprijs in euro’s. Je vraagt je dus af of de zwakte van de economie nog een rol heeft gespeeld bij de discussie over het in de ban doen van de Iraanse olie. Nu de Amerikaanse verkiezing gewonnen of verloren kan worden aan de pomp, blijkt Europa een on-fortuinlijke bijvangst te worden van het hoge Iraanse spel met een land in een verkiezingsjaar.

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniver-siteit Groningen. n

Al geruime tijd wordt uw columnist van dienst van de straat gehouden door de vele vragen naar de oor-zaken van de stijgende prijzen van benzine en dieselolie. De oorzaak ligt natuurlijk in de oplopende prijs van ruwe olie, als grondstof voor de productie van deze brandstoffen. Het inzetten van de strategische voorraden helpt dan misschien een paar centen. Ook krijgt de concur-rentie tussen oliemaatschappijen en hun benzinestations langs het Nederlandse wegennet ruime aan-dacht en wordt er voor de zoveelste keer onderzoek gedaan naar de ef-fectiviteit van marktwerking. Maar zonder dat er een ‘smoking gun’ gevonden wordt, blijft het lastig om dat aan te tonen. Natuurlijk krijg ook het Kwartje van Kok er van langs. Dat was als tijdelijk be-doeld. Maar het blijkt een blijvertje als bron van overheidsinkomsten. Maar dat is niet alles.

Ook elders in de oliewaardeketen, in het raffinagesegment, rom-melt het. Op het eerste gezicht lijkt daar weinig aan de hand. Met een grote gezamenlijke capaciteit en verspreid over een flink aan-tal bedrijven in heel Europa is de raffinagesector nooit gezien als een probleem in de industrie. De structuur gaf geen aanleiding tot vragen vanuit het perspectief van marktwerking, want er heerst een stevige concurrentie op de markten voor de onderscheiden olieproduc-ten. Ook de voorzieningszekerheid werd geen probleem geacht, zo-lang er maar voldoende ruwe olie aangevoerd kon worden, of uit de strategische voorraden beschik-baar gemaakt werd. En daar lag dan ook de nadruk in het voorzie-ningszekerheidsbeleid.

toch is de raffinagesector uiterst complex en gevoelig, vooral in Europa, zo blijkt niet alleen uit re-cente studies maar ook uit de harde realiteit. De afgelopen jaren is een groot aantal Europese raffinade-rijen verkocht, overgenomen en recentelijk dreigen ze zelfs failliet te gaan. En dat bij stijgende prijzen aan de pomp.

wat is het verhaal? Europese raf-finaderijen zien zich geconfron-teerd met een toenemende vraag naar diesel en kerosine en steeds strengere milieuvoorwaarden. Bo-vendien moeten ze steeds zwaar-dere en zure ruwe olie verwerken. Omdat de raffinaderijen relatief bejaard zijn en vooral gebouwd zijn om benzine te produceren, wordt het steeds moeilijker om in de vraag naar diesel en kerosine te voorzien, zonder grootschalig te investeren. En dat nu is moeilijk vanwege de minimale marges tus-sen de hoge kosten van ruwe olie en opbrengsten van de verkoop van het huidige spectrum aan produc-ten in een fel concurrerende markt. Bovendien is er een uitzicht op een minimale groei van de afzet, onder

meer als gevolg van de Europese CO2 -uitstootdoelstellingen.

Het is ook de vraag wie er zou kun-nen investeren in de noodzakelijke aanpassing van raffinaderijen. De grote internationale oliemaat-schappijen, zoals BP, Shell en Exxon-Mobil, volgen een strategie waarbij de nadruk ligt op investeringen in de risicovolle, maar winstgevende upstream en reorganiseren hun raffinageactiviteit. Onafhankelijke bedrijven, zoals Petroplus, zagen zich al genoodzaakt raffinaderijen stil te leggen vanwege de minimale marges. Bedrijven uit opkomende economieën, zoals Essar, Petro-China en Lukoil vestigen zich wel in Europa door oude raffinaderijen over te nemen, maar het is de vraag of ze zullen investeren in de upgra-ding ervan. De traditionele Euro-pese bedrijven, zoals total, Repsol en Eni hebben slechts geringe fi-nanciële slagkracht, ook al omdat ze relatief minder actief zijn in het winstgevende upstream gebeuren. De consequentie is dat Europa in toenemende mate van diesel voor-zien wordt vanuit Rusland en het Midden-Oosten, terwijl de benzine-overschotten naar de VS en elders geëxporteerd worden, waar men de concurrentie aan moet gaan met moderne, efficiënte raffinaderijen in de nieuwe opkomende markten.

Het is de vraag of deze importaf-hankelijkheid gezien moet worden als een bedreiging van de voorzie-ningszekerheid. Of kunnen we de markt zijn werk laten doen en zal er vanzelf een nieuwe balans ont-staan? Het is duidelijk dat er in de raffinagesector problemen zijn met het tijdig onttrekken en toevoegen van nieuwe capaciteit, als gevolg van hoge vaste kosten van investe-ringen en de relatief lage variabele kosten. Zolang die laatste terugver-diend kunnen worden, produceren raffinaderijen door en ontstaat er dus een relatief overaanbod van producten; temeer daar er sprake is van de zogenoemde joint production van verschillende brandstoffen. Maar als er geen zekerheid is dat er over de langere termijn winst ge-maakt kan worden, zullen er geen investeringen gedaan worden. In de huidige scherp concurrerende markt is dat laatste het geval en het langere termijnperspectief biedt weinig hoop. Dat leidt ertoe dat de sector zich niet zal kunnen aanpassen aan veranderingen in de vraag, de ruwe olie input en milieu-eisen. tegelijkertijd zal dan ook de basis wegvallen voor het ontwik-kelen van een moderne, toekomst-gerichte en innoverende Europese petrochemische (en biobased) industrie die in staat is de nieuwe materialen en brandstoffen van de toekomst te ontwikkelen.

In dit licht moet misschien over-wogen worden dat de verdere re-organisatie en ontwikkeling van de industrie meer geraffineerde vormen van (Europese) coördinatie vergt dan slechts het streven naar marktwerking.

Aad Correljé is universitair hoofd- docent Economie van Infrastructuren aan de TU Delft en verbonden aan het Clingendael International Energy Programme.n

Een geraffineerd spel?BijvangstIn de VS is de oplopende benzine-prijs een verkiezingsonderwerp geworden. Obama heeft zich in-middels laten verleiden tot het uit-breiden van de licentiegebieden om meer Amerikaanse olie te kunnen produceren. Niet dat hij daarmee voor november van dit jaar de ben-zineprijs kan beïnvloeden, maar het beantwoordt wel aan de druk van de Republikeinen om de Ame-rikaanse olie-industrie ruim baan te geven. De Republikeinen dro-men van een Amerika dat een grote mate van zelfvoorziening kent. Niet dat daarmee de energieprijzen in de VS losgekoppeld worden van de internationale markt, dat vergt weer andere maatregelen (of een gebrek daaraan, zoals het tegen-houden van infrastructurele inves-teringen). De energiemarkt van de VS staat immers in directe verbin-ding met de internationale markt. De discussie in de VS is daarmee ingewikkeld, omdat er van alles door elkaar heen loopt.

Amerikaanse toestandenHet feit dat de Amerikaanse olie-prijs, de West Texas Intermedi-ate (WTI) onder het niveau van de Brent-olieprijs ligt, komt door de infrastructurele beperkingen van Cushing, Wyoming, waar de prijs tot stand komt. Voor een internati-onale ‘marker crude’ is dit een bij-

zondere locatie, die beperkt bereik-baar is voor het aan- en afvoeren van olie uit nieuwe productiegebie-den in Canada en het Rocky Moun-taingebied. Het aanpassen van de olie-infrastructuur aan de nieuwe vraag- en aanbodverhoudingen is niet gemakkelijk gebleken. De discussie over de pijpleiding van Canada, waar veel nieuwe produc-tie vandaan komt, naar de kust van de Golf van Mexico, waar zich de meeste raffinagecapaciteit en ex-portfaciliteiten bevinden, geeft een inkijkje in de belangenstrijd in de Noord-Amerikaanse energiesec-tor. Immers, door de infrastructuur niet snel genoeg aan te passen aan de nieuwe producerende regio’s in Noord-Amerika zijn flessenhal-zen ontstaan, waardoor de WTI al enige tijd aanzienlijk lager is dan de internationale prijzen. Op 1 april 2012 ‘deed’ WTI $ 103,10, iets ho-ger dan de sluiting op de vrijdag daarvoor en Brent $ 123,03 per vat. Aanzienlijke verschillen. De WTI is eigenlijk een binnenlandse prijs-marker geworden. Dit weerhoudt overigens de Nederlandse media er niet van om trouw de kijker op de WTI-prijs te trakteren bij berichtge-ving over olie, terwijl die er weinig toe doet als je hier naar het tanksta-tion moet en weinig tot niets weet van het verschil tussen de WTI- en de Brent-prijs voor ruwe olie.

Verkiezing aan de pompDe discussie zal Obama bekend voorkomen, want ook in 2008 speelden de hoge benzineprijzen een rol in de Amerikaanse verkie-zingen. Analisten speculeren al op zijn afnemende kansen voor herverkiezing als de benzineprijs

boven de $ 4 per gallon komt, zo-als nu al in Californië het geval is. Dat is voor Nederlandse begrippen een schijntje en komt neer op bijna 70 eurocent per liter. De ruwe olie-prijs bepaalt in Amerika voor 72% de eindprijs van benzine, waardoor de discussie al gauw verschuift naar een discussie over de internationale olieprijzen. Helaas heeft Obama daar weinig grip op. Bovendien eist het Amerikaanse Congres een strenge opstelling ten opzichte van Iran. De discussie over de olieprijs werd kennelijk dermate veront-rustend dat Saoedi-Arabië te hulp schoot. Er werden eerst een flink aantal tankers volgeladen met olie en die kant op gestuurd. Vervol-gens stond in de Financial Times van 28 maart een interview met olieminister Al-Naimi, waarin hij uiteenzette dat Saoedi-Arabië ie-dere vraag naar olie kon bedienen; er was voldoende productiecapaci-teit en de voorraadtanks waren vol. Geen tekort aan olie dus, en geen enkele reden voor prijsstijgingen.

Europese soresTerwijl de media lustig verslag doen van deze erg Amerikaanse discus-sie, is er weinig melding gemaakt van het feit dat een vat olie in euro’s

DoorCoby van der Linde

Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m.

de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws,

achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken.

RedactieadresEnergie Actueel

Postbus 8346800 AV Arnhemtel. 026-3569 417

e-mail persinfo@energiezaak.nlHoofdredactie

Anne Sypkens SmitBladmanagement & eindredactie

PACt Mediaproducties BV, Den HaagRedactie

Martijn Boelhouwer, Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders

CorrespondentenHenk van den Boom (Barcelona),

Elro van den Burg (warschau),Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (frankfurt),

frank Kools (New york), Jan Schils (Brussel),Arjan Schippers (Londen),

wim Verseput (Kopenhagen)

Lay-out & opmaakDo Company, Rotterdam

Druk & DistributieSenefelder Misset grafisch bedrijf bv,

DoetinchemAbonnementen

Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland,

in dienst van de overheid of hoger onderwijs-instelling en aan openbare bibliotheken.

Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.Een jaarabonnement kost € 99,-

Losse nummers € 6,50Alle bedragen zijn inclusief Btw.

Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk.

Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan:

Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Adreswijzigingen kunnen worden

doorgegeven aan: icentrum@energiezaak.nlAdvertentie-exploitatie

André van Beveren,Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE AmsterdamPrins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam

t 020 3308998, f 020 4204005andre@recent.nl

Overname van artikelen uitsluitendtoegestaan na toestemming van

de hoofdredactie.ISSN 2211-6230

Abonnement op

Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar:Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Ik abonneer mij op Energie ActueelEen abonnement kost €99,- incl. 6% btwIk verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij:

een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling

titel(s)

Voorletters en naam M / V

functie

telefoonnummer

E-mail

Naam organisatie/bedrijf

Afdeling

Postadres* Locatiecode

Postcode/woonplaats

Aard van het bedrijf* tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres**

Adres

Postcode/woonplaats** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Ordernr. btw-nr.

Handtekening

ENERGIEActueel

10-0

4-20

12

Olieprijzen

ENERGIEActueel

DoorAad Correljé

160

140

120

100

80

60

40

20

0

100

80

60

40

20

02007 2008

Brent crude oil spot price, January 2, 2007 - March 26, 2012

2009 2010 2011 2012

priorrecord: $145.66, M92.76

( july 3, 2008)

new record: $96.53, M92.76

(March 13, 2012)

U.S. dollars per barrel euros per barrel

Bron: Energy Information Agency (EIA), Energy today.