Endoskopia dhe parimet baze te sajPunoi: Dr. Xhoela Ndini

Endoskopi= endo (brenda) + skopia (te shikosh) Endoskopi do te thote te vezhgosh ne brendesi te trupit per qellime mjekesore, duke perdorur endoskopin. Ai eshte nje instrument qe perdoret per ekzaminimin e brendshem te nje organi ose kaviteti. Ne ndryshim nga te gjithe mjetet e tjera ekzaminuese, endoskopi vendoset ne menyre te drejtperdrejte ne brendesi te organit qe do te ekzaminohet. HistoriaNga pikepamja historike endoskopia i ka pas fillimet ne kohen e Hipokratit (460-375 p.k), kur ai pershkroi per here te pare spekulumin rektal. Ne te njejten kohe mendohet se eshte zbuluar dhe spekulumi gjinekologjik. Per here te pare Bozzini (1773-1809) ndertoi pararendesin e endoskopeve modern qe e quajti Lichtleiter. Endoskopi i pare i perdorur te njerezit nga William Beaumont ne 1822. George Wolf prodhoi gastroskopin e pare flexibel me 1911. Portugezi Fernando Alves Martins zbuloi endoskopin e pare me fibra optike ne vitin 1963-64. Babai modern i endoskopise njihet gjinekologu gjerman Semm. Ai zbuloi insulfatorin e CO2 .

Llojet e endoskopeve>>Endoskopet ndahen ne rigid dhe flexibel.>Ata rigid perdoren gjate kirurgjise endoskopike si p.sh.: -Laparoskopi-Artroskopi-Gjinekologji-Proktoskopi >Ata fleksibel perdoren per traktin gastrointestinal dhe respirator.

Endoskopet emertohen sipas vendit anatomik te perdorimit:>Trakti gastro-intestinal>Trakti respirator: -hunda (rinoskop) -trakti i poshtem respirator (bronkoskop)>Veshi (otoskop)>Trakti urinar (cistoskopi)>Trakti riprodhues femeror: -cervix (kolposkop) -uterus (histeroscop) -tubat e fallopit (falloskop)>Kavitetet e trupit qe jane zakonisht te mbyllura,behet incizion i vogel: -kaviteti abdominal ose pelvik (laparoskopi) -pjesa e brendshme e nje artikulacioni (artroskopi) -Organet e kavitetit torakal (torakoskopi ose mediastinoskopi)>Kirurgjine ortopedike: -duart (kanali karpal) -bursate (bursektomi)>Kirurgji kraniale -hapesira epidurale (epiduroskopi)>Kirurgjine maksilo-faciale

Te poshteshenuarit gjejne me pak perdorim aktualisht sepse janezevendesuar nga teknika mjekesore me pak invazive:>Gjate shtatezanise: -amnioni (amnioskopi) -fetusi (fetoskopi)>Kirurgji plastike

Endoskopia gastrointestinaleMetode e drejteperdrejte per ekzaminim dhe marrjen e biopsise per mukozen e traktit gastrointestinal.Jane ne dispozicion nje numer i madh aksesoresh, te cilet perdoren per te marre biopsi dhe per te kryer trajtimin e nevojshem.

Endoskopia e traktit gastrointestinal ndahet ne:-Ezofagogastroduodenoskopi-Enteroskopia (zorret e holla)-Kolonoskopi-Sigmoidoskopi-Rektoskopi dhe anoskopi (proktoskopi)-Kolangiopankreatograma endoskopike retrograde (ERCP)

Endoskopi perbehet nga disa pjese kryesore: -Tubi flexibel ose rigid-Sistemi i drites qe perdoret per te ndricuar organin-Lentja qe perdoret per te transmetuar imazhin nga objektivi ne syrin e ekzaminuesit-Kanale te tjera qe sherbejne per te futur instrumenta te tjere qe mund te perdoren gjate punes.

Endoskopia e traktit te siperm gastrointestinalPer te ekzaminuar traktin e siperm gastrointestinal, pra nga ezofagu deri ne nivel te zorreve te holla (ezofag-stomak-duoden), perdoret nje endoskop fleksibel. Njihet ndyshe si fibroezofagogastrouodenoskopia. Konsiderohet si procedure mini-invazive, meqenese nuk kerkon kryerjen e nje incizioni dhe pacienti nuk duhet te rrije gjate ne spital pas kryerjes se saj.

Ajo zbulon semundjet e tilla si: -Ulcera-Rritje anormale te indeve-Gjendje prekanceroze-Inflamacione-Hernia hiatal-Stenoze

Indikacione diagnostike:-Djegie retrosternale-Disfagi ose odinofagi-Hemoragji e siperme digjestive (hematemeze ose melena)-Te vjella te vazhdueshme-Dispepsi e vazhdueshme (sidomos ne paciente >45vjec) -Dhimbje abdominale ne kuadrantet e siperme-Humbje e pashpjeguar peshe ose anemi-Kolle me natyre jo te qarte-Dyshim per malabsorbim (biopsi e duodenit)-Dyshime gjate procedures me barium

Mbikeqyrje:-Ulcer gastrike ose duodenale-Ezofagu Barret-Gjendja post rezeksionit te stomakut

Indikacione terapeutike:-Hemoragjia nga varicet ezofageale (skleroterapi dhe band-ligation)-Hemoragjia nga ulcera (skleroterapi, laserterapi, diatermi, krioterapi)-Polipektomia-Heqja e trupave te huaj-Trajtimi i stenozave (vendosja e stentit, hapja me balon)-Trajtimi i tumoreve-Trajtimi i akalazise-Obeziteti

Kunderindikacione per ezofagogastroskopi-Pacient qe nuk bashkepunon-Pacient i pastabilizuar nga ana hemodinamike-Dyshim per perforacion-Gjendje shokuEshte relative ne varesi te operatorit

Pergatitja per endoskopine e traktit te siperm gastrointestinalTrakti gastrointestinal duhet te jete i boshatisur perpara se te kryhet endoskopia. Ne pergjithesi nuk duhet pire dhe nuk duhet ngrene 4-8 h perpara procedures. Gjate kesaj kohe nuk lejohet as duhanpirja dhe as pertypja e cemcakizit. Duhet te dihet historia e semundjes se pacientit dhe nese ai merr ose jo ndonje medikament qe mund te ndikoje ne kohen e hemorragjise ose te kryerjes se anestezise.Disa medikamente qe nuk lejohen te merren gjate endoskopise jane: Aspirina, ibuprofeniAntihipertensivetAntidiabetiketAntidepresivetSuplementet dietikePas procedures nuk lejohet drejtimi i automjetit per te pakten 12-24 h, derisa te jene eleminuar lendet e perdorura ne anestezi.

Si kryhet endoskopia e traktit te siperm gastrointestinalMerret aprovimi me shkrim i pacientit per kryerjen e ekzaminimit.Si fillim kryhet anestezia lokale nepermjet lidokaines me spraj, e cila gelltitet dhe sherben per te parandaluar refleksin faringeal. Gjate kesaj kohe vendoset nje sistem endovenoz, ne rastet kur do te perdoret edhe anestezia me sedative per pacientet qe shfaqin axhitim te theksuar. Kontrollohen shenjat e jetes se pacientit. Gjate kohes se ekzaminimit pacienti qendron i shtrire me kurriz ose ne anen e majte. Vendoset midis dhembeve nje mbrojtese e gojes, per te shmangur pacientin qe te kafshoj endoskopin. Injektohet buskopan i.v/i.m menjehere perpara futjes se endoskopit (koha e veprimit e shkurter-5minuta). Sedacioni ne shumicen e rasteve kryhet nepermjet injektimit te dizepamit intravenoz me doze 5-10mg. Ptoza dhe disartria tregojne nje qetesim te kenaqshem. Sedativ tjeter i perdorur eshte midazolami. Perparesia e tij ne krahasim me diazepamin eshte se vepron shpejt, ne menyre intensive dhe siguron amnezi komplete te procedures. Mjeku ekzaminues drejton tubin flexibel ne fillim midis gjuhes dhe orofarinksit (pjesa me e veshtire per pacientin) dhe me pas kalon tubin ne ezofagun dhe stomakun e pacientit. Gjate procedures nevojitet insulfimi i gazit CO2. Pas ekzaminimit pacientet kalojne ne dhomen e zgjimit, ku pritet deri sa ata te zgjohen. Si fillim pacienti mund te jete i lodhur dhe te kete nauze. Ai ndjen gervishtje te fytit, qe mund te zgjas nje deri ne dy dite. Pas procedures duhet te ri-fillohen medikamentet e perdorura me pare nga pacienti.

Rreziqet e gastroskopise:-Reaksion ndaj anestezise-Hemorragji pas kryerjes se biopsise-Perforacion i traktit te siperm gastrointestinal-Pneumoni aspirative

Nese pacienti shfaq nje nga shenjat e meposhtme ai duhet te rikthehet ne spital:-Veshtiresi ne gelltitje-Dhimbje torakale dhe abdominale qe perkeqesohen-Te vjellaTemperature-Fece te zeza ose hemorragji nga goja

Biopsia gjate endoskopiseEndoskopi sherben per te pare anatomine e brendshme te traktit digjestiv. Ai nuk jep informacione te plota per llojin e lezionit, prandaj shpesh i vetem nuk ka vlera te plota ekzaminuese. Per te zgjidhur kete problem realizohet marrja e biopsise ne zonat ku mjeku ekzaminues ka dyshimet e veta. Marrja e biopsive realizohet nepermjet nje forcepsi, i cili kalon se bashku me endoskopin dhe lejon marrjen e copezave te vogla 1-3 mm nga indi i dyshuar. Mukoza gastrike ne pergjithesi rekuperohet shume shpejte nga keto demtime te vogla. Materiali i marre mund ti nenshtrohet ekzaminimit mikroskopik ose biokimik. Patologu mund te vleresoj nga ana histologjike materialin bioptik nepermjet ekzaminimit me mikroskop me drite ose me imunohistokimi. Materiali bioptik i sapomarre mund ti neshtrohet testit te ureazes, gjate te cilit zbulohet prania e H. pylori.

Te dhenat jo normale nga biopsia ne pergjithesi flasin per:-Kancer te organit te ekzaminuar-Infeksion te organit te ekzaminuar-Infeksion nga H. Pylori

Endoskopia e traktit te poshtem gastro-intestinalKolonoskopia quhet ekzaminimi endoskopik i zorreve te trasha nga anusi deri ne valvulen ileo-cekale. Realizohet nepermjet nje endoskopi me tub fleksibel me kamera ose fibra optike. Ajo realizon kryerjen e nje diagnoze vizuale ne rastet e ulcerave ose polipeve, si dhe lejon marrjen e materialit bioptik ne rastet e dyshimit per semundje kanceroze. Gjate kryerjes se ekzaminimit krijohet mundesia per heqjen e polipeve me te vogla se 1 mm. Keta te fundit mund te ekzaminohen me tej nga ana histologjike. Sigmoidoskopia eshte e ngjashme me kolonoskopine, por ndryshon vetem gjatesia e kolonit qe ekzaminohet. Gjate sigmoidoskopise ekzaminohet pjesa distale rreth 600 mm e kolonit. Mbi moshen 50 vjec kolonoskopia duhet te jete nje ekzaminim rutine cdo 10 vjet, ndersa sigmoidoskopia cdo 5 vjet.

Indikacione diagnostike:-Diarre kronike-Rektoragji-Anemia nga mungesa e hekurit-Dhimbje abdominale e pashpjeguar-Konstipacion, rrallim i akteve te defekimit dhe konsistence e shtuar e feceve-Humbje e pashpjeguar e peshes-Te dhena jonormale nga ekzaminimi me barium-Histori familjare per kancer te kolonit - Histori familjare per polipe te kolonit-Histori personale per semundjen e kolonit te irrituar

Mbikeqyrje:-Semundje inflamatore e zorres-Pas rezeksionit te zorres per kancer Indikacione terapeutike:-Kontroll i hemorragjise-Heqja e polipit-Ablacioni i tumorit-Zgjerim i strikturave-Zvogelim i volvusit te sigmes

Kunderindikacione per endoskopi te poshtme: -Pacient i pastabilizuar nga ana hemodinamike-Dyshim per perforacion-Gjendje shoku-Divertikulit akut-Abdomen akut

Kunderindikacione relative perfshijne:-Kirurgji abdominale e kryer kohet e fundit-Shtatezani-Infeksion aktiv

Pergatitja e pacientit per kryerjen e endoskopise se poshtmeSi fillim merret aprovimi i pacientit per kryerjen e ekzaminimit. Pacienti 1 deri ne 3 dite perpara ekzaminimit duhet te ndjek nje diete te varfer ne fibra ose te konsumoje kryesisht lengje (leng molle, uji, pule, uji tonik). Eshte shume e rendesishme qe pacienti te jete i hidratuar. 1 dite perpara ekzaminimit pacientit i jepet nje laksativ (citrat magnezi, fosfat natriumi) dhe sasira te medha lengjesh. Per shkak se synimi i kesaj procedure eshte pastrimi i plote i kolonit nga materialet e forta, pacienti keshillohet te qendroje ne shtepi ku ekzistojne lehtesira me te medha se nese do te ishte i hospitalizuar. Keshillohet qe pacienti te mos perdor aspirin ose ibuprofen.

Si kryhet endoskopia e poshtmePacienti vendoset ne pozicion lateral dekubitus te majte. Vendoset nje linje endovenoze, qe pacienti ti nenshtrohet anestezise (midazolam ose fentanyl). Kontrollohen vazhdimisht shenjat jetesore te pacientit. Nese ndodh nje komplikacion gjate anestezise, pacienti rikthehet ne gjendjen zgjuar. Si fillim kryhet ekzaminimi digital i rektumit, ku percaktohet tonusi i sfinkterit, per te vendosur nese pergatitja eshte kryer ne menyre korrekte ose jo. Kryhet lubrifikimi duke mos prekur objektivin. Endoskopi vendoset ne menyre te drejtperdrejte ne anus ose fillimisht flektohet gishti tregues dhe me pas kalohet skopi anus, per te vazhduar me tej ne rectum-sigme-colon deri nevalvulen ileo-cekale. Kjo procedure zgjat 10-30 min. Endoskopi mbahet ne doren e majte, dhe me pas levizet para-mbrapa ose siper-poshte.Per pjesen rektale perdoret skop me gjatesi 7-15 cm. Pjesa sigmoidale eshte pjesa me e veshtire e procedures. Shpesh ka nevoje per rrotullime te shpeshta te skopit. Eshte vendi ku ndodhin me shpesh perforacione. Ne pjesen e colon descendens gjenden shpesh polipe. Pjesa e colon transvers(zakonisht e drejte) vjen pas nje kthese qorre ne nivel te fleksures lienale dhe perfundon ne nje kthese tjeter zakonisht me ngjyre blu ne nivel te fleksures hepatike. Pjesa e colon ascendens ne pergjithesi me pamje trekendore. Duhet dalluar fundi ne nivel te valvules ileo-cekale.

Komplikacionet:-Perforacion i kolonit-Komplikacione gjate anestezise-Hemorragji (me e rritur kur kryhet edhe biopsia)-Distension dhe dhimbje abdominale-Infeksion -Sindrom vazo-vagalKujdes me pacientet qe i jane nenshtruar operacioneve kirurgjikale.Ne zonat qorre (fleksurat), skopi duhet perdorur me kujdes dhe te mos distancohemi shume.

Kunderindikacione per endoskopine e traktit te poshtem gastrointestinal:-Pacient qe nuk bashkepunon-Pacient i pastabilizuar nga ana hemodinamike-Dyshim per perforacion-Dyshim per obstruksion te kolonit-Dyshim per divertikulit-Pas nje infarkti miokardi

Kapsula endoskopikeKapsula endoskopike eshte nje pajisje qe perdoret kryesisht per vizualizimin e mukozes se zorreve te holla. Ka marre kete emertim sepse pajisja ka madhesine e nje tablete medikamenti dhe gellitet njesoj si nje medikament i zakonshem. Ajo realizon fotografi nga ezofagu, stomaku dhe zorret e holla, te cilat i dergon ne aparat. Pergatitja per kryerjen e ketij ekzaminimi eshte e njejte me pergatitjen per kolonoskopi (i gjithe trakti gastro-intestinal duhet te jete i zbrazet nga ushqimet). Perdoret per zbulimin e semundjeve te zorreve te holla tek te rriturit dhe femijet mbi 10 vjec. Semundjet kryesore qe zbulohen jane angiodisplazia, tumoret intestinale te vegjel, karcinoidet dhe semundjen Crohn te zorreve te holla.

Kapsula endoskopike nuk perdoret ne rastet e meposhtme: -Ne pacient ku dyshohet per obstruksion te zorreve, per prani te strikturave ose fistulave-Ne pacient me pacemaker ose mjete te tjera elektrike-Ne pacient me problem ne gelltitje-Ne rastet me tranzit te ngadalte intestinal

Roli infermierit ne endoskopiRoli kryesor i infermierit gjate endoskopise eshte dizinfektimi dhe kujdesi ndaj pajisjeve te endoskopise. Gjate kryerjes se endoskopise, cdo pacient duhet te konsiderohet si potencialisht i rrezikshem per transmetimin e semundjeve infective(HIV,hepatit B, hepatit C).Pastrimi i pajisjeve te endoskopit jo vetem perjashton mundesine e infektimit, por edhe te nje diagnoze te gabuar (qe ndodh ne rastet e transmetimit te materialit patologjik nga nje pacient ne tjetrin ose per shkak te mosfunksionimit te mire te endoskopit).

Procesi i kujdesit ndaj pajisjeve endoskopike perfshin keto etapa: -Pastrimin-Shpelarjen-Dizinfektimin-Shpelarjen-Tharjen -Ruajtjen e pajisjeve

Pastrimi i endoskopit:Ne pergjithesi pastrami I endoskopit ndahet ne dy etapa:-Pastrimi manual, gjate te cilit ndodh pastrimi me furce dhe ekpozimi ne detergjent jo enzimatik i te gjithe pjeseve te endoskopit.-Pastrimi automatik i te gjitha pjeseve te endoskopit.

Pas perdorimit te endoskopit ndiqet procedura e meposhtme:-Pastrim i menjehershem i pajisjes.-Perpara se te zhytet endoskopi ne brendesi te tretesire me sapun ose detergjent behet testi i rrjedhjes dhe i bllokimit qe parandalojne demtime te shtrenjta te endoskopit.-Midis pastrimit dhe dizinfektimit duhet te shplahet endoskopi.-Gjate dizinfektimit zhytet endoskopi dhe valvulat ne solucion perkates (glutaraldehid). Pastrohet dhe largohet gjithe ajri nga valvulat. Ndiqen rregullat e prodhuesit per pjese specifike.-Shpelarja e dyte pas dizinfektimit duhet te kryhet ne nje ene tjeter. Duhet larguar uji pas shpelarjes qe te menjanohen demtime te mukozes nga rritja e perqendrimit te dizinfektuesit.-Tharja dhe ruajtja e pajisjeve behet ne fund te procesit.