Embriyonik ve Fetal Embriyonik ve Fetal DönemDönem

Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENProf. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENAdnan Menderes Üniversitesi Tıp Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji

Anabilim Dalı Anabilim Dalı

Embriyonik DönemEmbriyonik Dönem

Embriyon, döllenmeyi takiben 8. haftanın Embriyon, döllenmeyi takiben 8. haftanın sonuna kadar belirgin insan görünümü sonuna kadar belirgin insan görünümü kazanır. kazanır.

Temel organ ve sistem gelişimi, ilk 8 Temel organ ve sistem gelişimi, ilk 8 haftada çok hızlıdır.haftada çok hızlıdır.

Teratojenite etkisi daha fazla.Teratojenite etkisi daha fazla.

Embiyonik KıvrımlarEmbiyonik Kıvrımlar

Bu dönemde Bu dönemde Endoderm daha ileri Endoderm daha ileri seviyede farklılaşır.seviyede farklılaşır.

Üç tabakalı disk Üç tabakalı disk Silindirik şekle girmeye Silindirik şekle girmeye başlar. başlar.

Kıvrımlar Kıvrımlar Hem kraniyokaudal hem de Hem kraniyokaudal hem de mediyolateral yönlerde ve üç boyutlu mediyolateral yönlerde ve üç boyutlu düzlemde gerçekleşir. düzlemde gerçekleşir.

Embiyonik KıvrımlarEmbiyonik Kıvrımlar

En önemli etken En önemli etken Çeşitli embriyonik Çeşitli embriyonik yapıların gelişim farkları.yapıların gelişim farkları.

Uzunlamasına (Kraniyokaudal) Kıvrılma:Uzunlamasına (Kraniyokaudal) Kıvrılma:

- Embriyonun baş ve kuyruk bölgeleri, - Embriyonun baş ve kuyruk bölgeleri, ventral yönde hareket eder. ventral yönde hareket eder.

Embiyonik KıvrımlarEmbiyonik Kıvrımlar

Kaudalden kraniyale doğru sırasıyla:Kaudalden kraniyale doğru sırasıyla:

- Nöral plak- Nöral plak

- Bukkofaringeyal zar- Bukkofaringeyal zar

- Kardiyojenik alan vardır.- Kardiyojenik alan vardır. Septum Transversum:Septum Transversum:

Kardiyojenik alanla embriyonun kraniyal Kardiyojenik alanla embriyonun kraniyal kenarı arasındadır. kenarı arasındadır.

Embiyonik KıvrımlarEmbiyonik Kıvrımlar

Kıvrılmanın Sonuçları:Kıvrılmanın Sonuçları:

- Bukkofaringeyal zar - Bukkofaringeyal zar Gelecekteki ağız Gelecekteki ağız bölgesine,bölgesine,

- Kardiyojenik alan - Kardiyojenik alan Gelecekteki göğüs Gelecekteki göğüs bölgesine,bölgesine,

- Septum transversum - Septum transversum Kardiyojenik Kardiyojenik bölgenin kaudaliyle vitellüs kesesinin bölgenin kaudaliyle vitellüs kesesinin boynu arasına yerleşir. boynu arasına yerleşir.

Embiyonik KıvrımlarEmbiyonik Kıvrımlar

Katlanmaya Yol Açan Faktörler:Katlanmaya Yol Açan Faktörler:

- Kraniyokaudal Yönde: - Kraniyokaudal Yönde: MSS’nin uzunlamasına hızlı büyümesi MSS’nin uzunlamasına hızlı büyümesi

- Mediyolateral Yönde: - Mediyolateral Yönde:

Somitlerin hızlı büyümesiSomitlerin hızlı büyümesi

Kuyruk KıvrımıKuyruk Kıvrımı

Kaudal kıvrım, kraniyalden daha sonra Kaudal kıvrım, kraniyalden daha sonra olur (22. ve 23. günler).olur (22. ve 23. günler).

Nöral tüp ve somitler, vitellüs kesesinin Nöral tüp ve somitler, vitellüs kesesinin kaudal ucu üzerinde hızla uzar kaudal ucu üzerinde hızla uzar Kaudal Kaudal kıvrılma başlar.kıvrılma başlar.

Kıvrılma esnasında Kıvrılma esnasında Vitellüs kesesinin Vitellüs kesesinin bir kısmı son bağırsağın yapısına katılmak bir kısmı son bağırsağın yapısına katılmak üzere embiyonun içine katılır. üzere embiyonun içine katılır.

Allantoyis ise Allantoyis ise Kısmen embriyona katılır. Kısmen embriyona katılır.

Mediyolateral Yönde KıvrılmaMediyolateral Yönde Kıvrılma

Sağ ve sol lateral vücut duvarları Sağ ve sol lateral vücut duvarları Mediyan düzleme doğru ilerler. Mediyan düzleme doğru ilerler.

Embriyonik diskin kenarları, ventral olarak Embriyonik diskin kenarları, ventral olarak birleşir.birleşir.

Sonuçta, embriyon silindirik şekle girer. Sonuçta, embriyon silindirik şekle girer.

Mediyolateral Yönde KıvrılmaMediyolateral Yönde Kıvrılma

Vitellüs kesesi Vitellüs kesesi Ventral ve lateral karın Ventral ve lateral karın duvarları oluşurken, orta bağırsağı duvarları oluşurken, orta bağırsağı meydana getirmek üzere embriyona katılır. meydana getirmek üzere embriyona katılır.

Orta bağırsak Orta bağırsak 6. haftanın sonuna kadar 6. haftanın sonuna kadar tüp halini alır tüp halini alır Vitellüs kesesinin Vitellüs kesesinin boynunda, vitellüs kesesi sapını oluşturur.boynunda, vitellüs kesesi sapını oluşturur.

Lateral kıvrımlar ventralde birleşir Lateral kıvrımlar ventralde birleşir Umblikal kordon meydana gelir. Umblikal kordon meydana gelir.

Mediyolateral Yönde KıvrılmaMediyolateral Yönde Kıvrılma

Embriyonik kıvrımlar tamamlanırken:Embriyonik kıvrımlar tamamlanırken:

- Amniyon boşluğu genişler.- Amniyon boşluğu genişler.

- Amniyotik membran tüpü oluşur.- Amniyotik membran tüpü oluşur.

- Bu tüp - Bu tüp Vitellin kanalın ve bağlantı Vitellin kanalın ve bağlantı sapının etrafındadır. sapının etrafındadır. Buna, umblikal Buna, umblikal kordon denir. kordon denir.

Mediyolateral Yönde KıvrılmaMediyolateral Yönde Kıvrılma

Umblikal kordon uzadıkça:Umblikal kordon uzadıkça: - Vitellin kanal darlaşır.- Vitellin kanal darlaşır. - Vitellüs kesesi cismi, umblikal kılıfın - Vitellüs kesesi cismi, umblikal kılıfın

içinde kalır. içinde kalır. Vitellüs kesesi ve vitellin kanal, normalde Vitellüs kesesi ve vitellin kanal, normalde

doğuma kadar kaybolur. doğuma kadar kaybolur. Amniyonun genişlemesi Amniyonun genişlemesi Embriyonun Embriyonun

serbestçe büyüyüp gelişebileceği bir serbestçe büyüyüp gelişebileceği bir ortam.ortam.

Endodermin İleri Derecede Endodermin İleri Derecede FarklılaşmasıFarklılaşması

4. Haftada 4. Haftada Endodermal bağırsak tüpü Endodermal bağırsak tüpü ortaya çıkar. ortaya çıkar.

Bağırsak tüpünün sınırları:Bağırsak tüpünün sınırları:

- Kraniyalde - Kraniyalde Bukkofaringeyal Membran Bukkofaringeyal Membran

- Kaudalde - Kaudalde Kloaka Membranı Kloaka Membranı

- Ortada - Ortada Vitellin kanala açılır. Vitellin kanala açılır.

İlkel Bağırsağın Bölümleriİlkel Bağırsağın Bölümleri

FaringeyalFaringeyal Ön (Foregut) baş kıvrılmasıÖn (Foregut) baş kıvrılması Orta (Midgut) enine kıvrılmaOrta (Midgut) enine kıvrılma Son (Hindgut) kuyruk kıvrılmasıSon (Hindgut) kuyruk kıvrılması

İlkel Bağırsaktan Meydana Gelen İlkel Bağırsaktan Meydana Gelen YapılarYapılar

Mide – Bağırsak ve solunum yolları epiteliMide – Bağırsak ve solunum yolları epiteli Tonsil, tiroid, paratiroid, timus, karaciğer Tonsil, tiroid, paratiroid, timus, karaciğer

ve pankreasın parankimlerive pankreasın parankimleri Mesane ve üretra epitelinin büyük kısmıMesane ve üretra epitelinin büyük kısmı Timpanik boşluk ve östaki borusu epiteliTimpanik boşluk ve östaki borusu epiteli

4. Hafta4. Hafta

Embriyon düzdür.Embriyon düzdür. Nöral tüp oluşur.Nöral tüp oluşur. 26. güne kadar 26. güne kadar Üç çift faringeyal yay Üç çift faringeyal yay

görülebilir.görülebilir. Ön nöropor kapanır.Ön nöropor kapanır. Ön beyinde belirgin büyüme gözlenir.Ön beyinde belirgin büyüme gözlenir. Üst ekstremite tomurcukları.Üst ekstremite tomurcukları.

4. Hafta4. Hafta

Lens plakları gözlenir.Lens plakları gözlenir. Sonlarına doğru Sonlarına doğru 4. faringeyal yay çifti 4. faringeyal yay çifti

de gözlenir.de gözlenir. 4. Hafta sonundaki en belirgin yapılar:4. Hafta sonundaki en belirgin yapılar:

- Somitler- Somitler

- Yutak yayları- Yutak yayları

5. Hafta5. Hafta

Baş gelişimi daha hızlıdır.Baş gelişimi daha hızlıdır. İkinci faringeyal yay İkinci faringeyal yay 3. ve 4. yayların 3. ve 4. yayların

üzerinde gelişir üzerinde gelişir Servikal Sinüs denilen Servikal Sinüs denilen yapı meydana gelir. yapı meydana gelir.

Kol ve bacak tomurcukları, belirgin olarak Kol ve bacak tomurcukları, belirgin olarak seçlebilir. seçlebilir.

6. Hafta6. Hafta

Üst ekstremitede Üst ekstremitede Dirsek ve bilek Dirsek ve bilek bölgeleri seçilebilir. bölgeleri seçilebilir.

İlk iki faringeyal arkus arasındaki oluktan İlk iki faringeyal arkus arasındaki oluktan dış kulak yolu, buradaki kabartıdan dış dış kulak yolu, buradaki kabartıdan dış kulak avrikulası meydana gelir. kulak avrikulası meydana gelir.

Retina pigmentleri görülmeye başlanır. Retina pigmentleri görülmeye başlanır.

7. Hafta7. Hafta

İlkel bağırsakla vitellüs kesesi arasında İlkel bağırsakla vitellüs kesesi arasında vitellin kanal meydana gelir.vitellin kanal meydana gelir.

Bağırsaklar Bağırsaklar Umblikal kordonun Umblikal kordonun proksimal kısmından embriyon dışı sölom proksimal kısmından embriyon dışı sölom boşluğuna geçer boşluğuna geçer Fizyolojik Umblikal Fizyolojik Umblikal Herniasyon.Herniasyon.

El plaklarında çentikler belirir. El plaklarında çentikler belirir.

8. Hafta8. Hafta

El parmakları, kısa ve perdelidir.El parmakları, kısa ve perdelidir. Ayak plaklarında çentikler belirir.Ayak plaklarında çentikler belirir. Kafa derisinde damar pleksusu gözlenir.Kafa derisinde damar pleksusu gözlenir. Belirgin insan şekli görülür.Belirgin insan şekli görülür. Baş / Vücut Oranı = 1 / 2Baş / Vücut Oranı = 1 / 2 Boyun bölgesi meydana gelir.Boyun bölgesi meydana gelir. Göz kapakları daha belirgindir.Göz kapakları daha belirgindir. Bağırsaklar umblikal kordondadır.Bağırsaklar umblikal kordondadır.

8. Hafta8. Hafta

Gözler genellikle açıktır.Gözler genellikle açıktır. Dış kulak avrikulası, son şeklini almaya Dış kulak avrikulası, son şeklini almaya

başlar.başlar. Dış genital ayrımı zordur. Dış genital ayrımı zordur.

Fetal DönemFetal Dönem

9. haftadan doğuma kadar olan süreyi 9. haftadan doğuma kadar olan süreyi kapsar.kapsar.

Esas olarak, organ sistemlerinin olgun Esas olarak, organ sistemlerinin olgun laşması ve büyümesi görülür. laşması ve büyümesi görülür.

Baş gelişimi daha yavaştır.Baş gelişimi daha yavaştır. 4.-6. aylarda 4.-6. aylarda Vücut gelişimi çok hızlıdır. Vücut gelişimi çok hızlıdır. 7.-9. aylarda 7.-9. aylarda Ağırlık artışı ön plandadır. Ağırlık artışı ön plandadır.

Fetal DönemFetal Dönem

Fetal yaşın belirlenmesi Fetal yaşın belirlenmesi Baş-kalça Baş-kalça (CRL) uzunluğu(CRL) uzunluğu

Bu dönemdeki en belirgin değişiklik Bu dönemdeki en belirgin değişiklik Baş Baş gelişiminin vücuda göre daha yavaş gelişiminin vücuda göre daha yavaş olmasıdır. olmasıdır.

9.-12. Haftalar 9.-12. Haftalar

9. Hafta:9. Hafta:

- Yüz geniş- Yüz geniş

- Gözler birbirine uzak- Gözler birbirine uzak

- Göz kapakları birleşik- Göz kapakları birleşik

- Bacaklar kısa- Bacaklar kısa

- Karaciğer - Karaciğer Hematopoez merkezi Hematopoez merkezi

9.-12. Haftalar9.-12. Haftalar

12. Haftanın sonuna doğru:12. Haftanın sonuna doğru:

- Üst ekstremitelerin uzaması tamamlanır.- Üst ekstremitelerin uzaması tamamlanır.

- Birincil kemikleşme merkezleri ortaya - Birincil kemikleşme merkezleri ortaya çıkar. çıkar.

- Cinsiyet ayrımı yapılmaya başlanabilir.- Cinsiyet ayrımı yapılmaya başlanabilir.

- Kan yapımı (hematopoez) işlevi - Kan yapımı (hematopoez) işlevi Karaciğerden dalağa geçer. Karaciğerden dalağa geçer.

9.-12. Haftalar9.-12. Haftalar

İdrar oluşumu başlar.İdrar oluşumu başlar. Umblikal herniasyon Umblikal herniasyon Bağırsaklar, 11. Bağırsaklar, 11.

haftaya kadar karın boşluğuna geri döner. haftaya kadar karın boşluğuna geri döner.

13. – 16. Haftalar13. – 16. Haftalar

Başın orantısal büyüklüğü azalmıştır.Başın orantısal büyüklüğü azalmıştır. Alt ekstremitelerde uzama meydana gelir. Alt ekstremitelerde uzama meydana gelir. Ekstremite hareketleri Ekstremite hareketleri 8. haftada başlar, 8. haftada başlar,

14. haftada koordine olur. 14. haftada koordine olur. Etkin iskelet kemikleşmesi görülür.Etkin iskelet kemikleşmesi görülür. Kafa derisinde saç belirir.Kafa derisinde saç belirir.

13. – 16. Haftalar13. – 16. Haftalar

Overler Overler 16. haftaya kadar farklılaşır 16. haftaya kadar farklılaşır Primordiyal folliküller içerirPrimordiyal folliküller içerir

Dış kulaklar Dış kulaklar Asıl konumlarına yakın Asıl konumlarına yakın yere gelir.yere gelir.

17. – 20. Haftalar17. – 20. Haftalar

Büyüme yavaşlar.Büyüme yavaşlar. Alt ekstremitelerin uzaması tamamlanır.Alt ekstremitelerin uzaması tamamlanır. Fetal hareketler hissedilmeye başlanır.Fetal hareketler hissedilmeye başlanır. Deri Deri Kazeöz verniksle (peynirimsi Kazeöz verniksle (peynirimsi

maddeyle) kaplıdır. maddeyle) kaplıdır.

17. – 20. Haftalar17. – 20. Haftalar

Kazeöz Verniks Nedir ?Kazeöz Verniks Nedir ? - Fetus derisindeki yağ bezlerinin salgısın - Fetus derisindeki yağ bezlerinin salgısın

dan ve ölü epitel hücrelerinden meydana dan ve ölü epitel hücrelerinden meydana gelir.gelir.

- Fetusun ince derisinin dış etkilerden - Fetusun ince derisinin dış etkilerden korunmasında görev alır. korunmasında görev alır.

Lanugo görülür:Lanugo görülür: - Fetusu kaplayan ince tüylerdir. - Fetusu kaplayan ince tüylerdir. - Kazeöz vernikse desteklik sağlar. - Kazeöz vernikse desteklik sağlar.

17. – 20. Haftalar17. – 20. Haftalar

Kaşlar ve saç Kaşlar ve saç 20. haftada görülür. 20. haftada görülür. Kahverengi yağ dokusu Kahverengi yağ dokusu 17. haftada 17. haftada

meydana gelir. meydana gelir. Uterus Uterus 18. haftaya kadar oluşur. 18. haftaya kadar oluşur. Testisler Testisler 20. haftaya kadar inmeye 20. haftaya kadar inmeye

başlar. başlar.

21. – 25. Haftalar21. – 25. Haftalar

Ağırlık artışı belirgindir.Ağırlık artışı belirgindir. Deri: Buruşuk ve saydam. Kan damarları Deri: Buruşuk ve saydam. Kan damarları

dolayısıyla kırmızı görünümlü.dolayısıyla kırmızı görünümlü. Hızlı göz hareketleri Hızlı göz hareketleri 21 .haftada başlar. 21 .haftada başlar. Akciğerler kanaliküler aşamadadır.Akciğerler kanaliküler aşamadadır. 24. haftada:24. haftada: - Sürfaktan salgısı- Sürfaktan salgısı - Tırnak oluşumu- Tırnak oluşumu

26. – 29. Haftalar26. – 29. Haftalar

Bu haftalar arasında doğan prematür Bu haftalar arasında doğan prematür bebeklerin yaşama ihtimali, sürfaktan bebeklerin yaşama ihtimali, sürfaktan salgısı dolayısıyla biraz daha fazladır. salgısı dolayısıyla biraz daha fazladır.

Akciğerin parankim ve damar yapısı Akciğerin parankim ve damar yapısı gelişmiştir. gelişmiştir.

MSS MSS Solunum hareketlerini ve vücut Solunum hareketlerini ve vücut ısısını kontrol etmeye başlar.ısısını kontrol etmeye başlar.

Lanugo ve saçlar belirgindir.Lanugo ve saçlar belirgindir.

26. – 29. Haftalar26. – 29. Haftalar

Ayak başparmağı belirgindir.Ayak başparmağı belirgindir. Derialtı yağ dokusu gelişir Derialtı yağ dokusu gelişir Kırışıklıklar Kırışıklıklar

gider.gider. Dalak Dalak 28. haftaya kadar hematopoeze 28. haftaya kadar hematopoeze

devam eder. Daha sonra, kan yapım devam eder. Daha sonra, kan yapım işlevini Kemik İliği üstlenir.işlevini Kemik İliği üstlenir.

30. – 34. Haftalar30. – 34. Haftalar

Deri pembe görünümlü ve düzgündür.Deri pembe görünümlü ve düzgündür. Üst ve alt ekstremiteler tombuldur.Üst ve alt ekstremiteler tombuldur.

35. – 38. Haftalar35. – 38. Haftalar Fetus bu dönemde şişmandır.Fetus bu dönemde şişmandır. 36. haftaya kadar 36. haftaya kadar Baş ve karın çevresi eşittir. Baş ve karın çevresi eşittir.

Daha sonra, karın çevresi daha geniş hale Daha sonra, karın çevresi daha geniş hale gelmeye başlar. gelmeye başlar.

Testisler:Testisler: - 28.-32. haftalar arasında skrotuma - 28.-32. haftalar arasında skrotuma

inmeye başlar. inmeye başlar. - Miyadındaki bebeklerde, genellikle - Miyadındaki bebeklerde, genellikle

skrotumdadır. skrotumdadır. - Prematürlük durumunda - Prematürlük durumunda İnmemiş testis İnmemiş testis

görülebilir. görülebilir.

35. – 38. Haftalar35. – 38. Haftalar

Sürfaktan Sürfaktan Doğumdan önceki son iki Doğumdan önceki son iki haftada artış gösterir.haftada artış gösterir.