EMANCIPATIEBEWEGINGEN TOETS Vrouwenemancipatie...
Transcript of EMANCIPATIEBEWEGINGEN TOETS Vrouwenemancipatie...
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenarbeid
Vrouwenemancipatie
TOETS
501
BRON I
Programma van het 'Dienstbodencongres' van
de Dienstbodenvereniging 'Allen voor
elkander', 1898.
BRON II
Uit 'Ons Streven', het blad van de Algemeene
Nederlandsche Dienstboden-Bond, 1904.
"Eindelijk is de tijd gekomen dat het niet
meer 'gek' gevonden wordt dat de
dienstmeisjes zich vereenigen, een blad
uitgeven, eenige verhuurkantoren hebben, in
één woord: nu de dochteren des volks
deelnemen aan den algemeenen strijd, die
gevoerd wordt door de onterfde massa der
maatschappij voor betere levensvoorwaarden,
wordt meer en meer erkend dat ook hunne
Bond recht van bestaan heeft. En dit wel in
vele opzichten. Méér dan eenig ander vak,
gevoelen zij het drukkende juk der
dienstbaarheid, niet alleen dat zij lange, zeer
lange werkdagen hebben voor een laag, te
laag loon, doch bovendien, door dat nog zoo
vaak op hun wordt toegepast, dat zij moeten
dragen een muts, moeten aantrekken
japonnen van zekere soort, mogen niet gaan
waar ze willen, mogen geen lid zijn van deze
of geene vereeniging, mogen niet lezen die
boeken, noch die couranten, kortom, ze zijn
dienstbaar, dikwerf naar lichaam en geest,
onderworpen aan den wil der
werkgevers(sters) in den meest uitgebreiden
zin. Daartegen komt de Algemeene
Nederlandsche Dienstboden-Bond op."
1 De bronnen I en II gaan over de vrouwenarbeid. Leg uit waarom er in de 19de eeuw veel vrouwenarbeid
bestond.
2 Ontleen zowel aan bron I als aan bron II telkens twee voorbeelden voor de stelling dat veel vrouwen hun
werk onder moeilijke omstandigheden moesten verrichten.
3 De industrialisatie brengt ook de strijd voor de emancipatie van de vrouw met zich mee. Neem uit bron II
een zin over om te laten zien dat je de Dienstboden-Bond geëmancipeerd kunt noemen.
4 De Dienstboden-Bond voelde zich niet alleen met de vrouwen, maar ook met de arbeiders verbonden.
Bestudeer nu bron II om na te gaan of de Dienstboden-Bond de emancipatie van de vrouwen of de
emancipatie van de arbeiders belangrijker vond. Leg je antwoord uitdoor een zin uit deze bron over te
schrijven.
Frauenrecht.
(Zum Verbot des Frauenstimmrechtsvereins)
Sie dürfen dem Staate die Bürger gebären,
sie dürfen sie säugen, betreuen und lehren,
sie dürfen wie Männer durch Arbeit sich nähren,
doch wehe, sobald sie zu stimmen begehren.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Historische context
TOETS
526
BRON
Circa 1900 verscheen in Oostenrijk deze spotprent. Op de vaas rechtsonder staat 'Urne', waarmee een stembus
bedoeld wordt.
1 In bovenstaande spotprent bouwt de tekenaar met betrekking tot het vrouwenkiesrecht een argumentatie op.
Geef een kritische beschouwing van deze argumentatie door:
a eerst in eigen woorden deze argumentatie weer te geven;
b vervolgens aan te geven waar – vanuit het gezichtspunt van het streven naar vrouwenemancipatie – de
tekenaar een onjuist argument gebruikte.
2 De in de negentiende eeuw opkomende beweging voor vrouwenemancipatie staat niet op zichzelf, maar moet
in haar historische context gezien worden. Noem twee ontwikkelingen in de negentiende eeuw, die je met het
streven naar emancipatie van de vrouw kunt verbinden. Leg steeds je antwoord uit.
3 Leg uit wat de kern is van het conservatieve denken en leg vervolgens beargumenteerd uit welke mening
toenmalige conservatieven over deze bron gehad zullen hebben.
4 Leg uit wat de kern is van het liberale denken en leg vervolgens beargumenteerd uit welke mening toenmalige
liberalen over deze bron gehad zullen hebben.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Rol van de vrouw
Industrialisatie
TOETS
2264
BRON I
Affiche uit 1900 van een bedrijf uit Parijs dat auto's, motorfietsen en fietsen verkoopt en onderhoudt.
BRON II
Affiche uit de Verenigde Staten (eind 19de eeuw), waarin reclame gemaakt wordt voor wringers van het merk
'Colby'. Een wringer is een apparaat om vocht uit pas gewassen wasgoed te verwijderen.
1 Aan het einde van de negentiende eeuw kwam er een beweging op die streefde naar de emancipatie van
de vrouw. Je kunt je afvragen in hoeverre dit streven naar emancipatie te zien was in allerlei vormen van
reclame. Ga op deze vraag in door
- eerst het begrip 'emancipatie' uit te leggen;
- daarna te beschrijven wat in de negentiende eeuw als de traditionele rol van de vrouw gezien
werd;
- vervolgens met twee verwijzingen naar de gekozen bron te beredeneren welke van de twee
affiches (I of II) deze traditionele rol van de vrouw bevestigt en
- ten slotte met twee verwijzingen naar de gekozen bron te beredeneren welke van de twee
affiches (I of II) aansluit bij het verlangen naar emancipatie.
2 De twee affiches (I en II) passen ook heel goed bij een ander kenmerkend aspect van de negentiende
eeuw. Welk kenmerkend aspect is dat? Ondersteun je antwoord met een verwijzing naar elk van beide
bronnen.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Rol van de vrouw
Vrouwenkiesrecht
TOETS
1078
BRON
In de periode voor de Eerste Wereldoorlog verscheen in Groot-
Brittannië deze cartoon. Een 'ballot' is een stembiljet, een 'delusion' is
een waandenkbeeld.
1 Leg met telkens een
concreet voorbeeld uit dat
vrouwen in de
negentiende eeuw
achtergesteld waren op
politiek, economisch en
seksueel gebied.
2 Je zou kunnen stellen dat
de tekenaar van de bron
voor een deel niet, maar
voor een deel ook juist
wel gelijk heeft gekregen,
als je kijkt hoe de situatie
van de vrouw veranderd
was op het einde van de
eerste feministische golf
(rond 1920). Licht de
beide onderdelen van
deze stelling toe.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Gehuwde/ongehuwde vrouwen
Aletta Jacobs
Recht op arbeid
TOETS
2069
BRON II
Toen Aletta Jacobs op 3 april 1878 afstudeerde
aan de Rijksuniversiteit van Groningen maakte
haar vader het gedicht 'Aan mijne dochter Aletta
Henriëtte Jacobs' voor haar.
"Niet tot het dag'lijks, huislijk leven
Voeldet g'U geroepen of verplicht,
Uw geest was op een hooger streven,
Uw oog op edeler doel gericht.
Aan aller heil U toe te wijden,
Scheen U een lot benijdenswaard,
Hiervoor te leven, werken, strijden,
Dit scheen uw levensdoel op aard.
'k Heb aan dien zucht gehoor gegeven,
U tot de studie opgeleid,
Was U behulpzaam in Uw streven
En in ’t verwinnen van die strijd.
Nu gij Uw studie hebt volbracht,
Den doctorstitel hebt verkregen,
Hebt gij door ijver, moed en kracht
Den hoogsten trap als vrouw bestegen.
Treedt op nu als redster van vrouw en van wicht
Door ziekte ter neder gebogen.
Aanvaardt Uw beroep als een heilige plicht,
Met de ernst dezer taak voor ogen."
BRON I
In 1873 publiceerde de onderwijskundige Elise van Calcar
'De dubbele roeping der vrouw, eene prijsvraag
beantwoord'. Uit dit boekje komt het volgende fragment.
"1. De publieke opinie. Deze zegt dat de vrouw niet alleen
in spierkracht zwakker is dan de man, maar ook in
intellectuele vermogens en in zedelijk karakter. Dat zij een
wezen is van mindere rang en geen volkomen mens. Dit
vooroordeel klinkt zowel uit de mond van de man als uit
die van de vrouw. Het zegt dat haar leven geen eigen
waarde of betekenis heeft, maar alleen zin en bestaansrecht
ontleent aan de man. Dat het dus een echte ramp is om
ongehuwd te blijven en daardoor het enige doel van het
leven te missen. Want een vrouw op zichzelf is een
onding, tot niets in staat dan om het huishouden te doen.
Zij is voor elke maatschappelijke werkkring ongeschikt,
behalve voor de roeping een mannelijk wezen te dienen en
te verzorgen, hem nakomelingen te schenken en die groot
te brengen.
2. De beperking van het werkterrein van de vrouw. Voor
mannen is het werken een eer, voor vrouwen wordt het een
schande gevonden. De rijke dame, die niets om handen
heeft, trekt haar neus op voor de ijverige dochter van de
weduwe, die modemaakster wordt of onderwijzeres!
Vroegere vriendinnen trekken zich terug van haar die nu
les geeft: 'Wij kunnen haar niet meer zien, zij heeft een
betrekking gezocht!', fluisteren deze werkelozen
meelijdend, zo niet verachtelijk. En zelfs 'zij is artieste' of
'zij schrijft' ontkomt niet aan de domme miskenning van
deze beuzelende juffers, die zelf niets met haar talenten
doen. Zo nam de man alle vakken, die hij wilde, voor
zichzelf. Hij beperkte het arbeidsveld van de vrouw, zodat
bijna elke deur voor haar gesloten is om zelfstandig in
eigen onderhoud te kunnen voorzien. Wat niet koken en
bakken, wassen en plassen, naaien of breien heet, past haar
niet. Een dochter die haar vader helpt bij het kappen of
behangen, bij horloge maken of in zijn apotheek, die doet
gek, heel gek! Dat is echt 'onvrouwelijk'."
1 Maak met telkens een concreet voorbeeld duidelijk dat vrouwen in de tweede helft van de
negentiende eeuw achtergesteld werden op het gebied van de politiek en op seksueel gebied.
2 Volgens Elise van Calcar (I) was het voor een vrouw "een echte ramp" om ongehuwd te blijven.
Geef een toelichting op deze opvatting door
- eerst uit te leggen waarom het voor een vrouw rampzalig was om ongehuwd te blijven;
- daarna aan te tonen dat in de ogen van Van Calcar een gehuwde vrouw in één opzicht
inderdaad beter af was,
- maar dat anderzijds ook gehuwde vrouwen volgens Van Calcar een achtergestelde positie
innamen.
3 Bepaal aan de hand van haar woorden (I) of voor Van Calcar de strijd voor de emancipatie van de
vrouw vooral tegen mannen of juist tegen vrouwen gevoerd moest worden. Leg je antwoord uit.
4 Beredeneer hoe zal Van Calcar (I) op het gedicht voor Aletta Jacobs (II) gereageerd zal hebben.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwen
Groot-Brittannië
Kiesrecht
Conservatisme
Liberalisme
TOETS
3
BRON I
In 1912 vond in het 'House of Commons',
het Britse parlement, een debat plaats over
de 'Conciliation Bill', een voorstel om
ongeveer 1 miljoen vrouwen het kiesrecht
te verlenen. Eén van de sprekers was Mr
Lane-Fox.
"Er is een aanzienlijk verschil tussen
vrouwen, die in het plaatselijke bestuur
mogen meestemmen en de vaststelling van
de wetgeving zelf. [De vrouwen die
hebben deelgenomen aan de gemeenteraad]
zijn bezig geweest met bestuur, niet met
wetgeving. Zij hebben de wensen van het
Parlement uitgevoerd. De opperste wil van
de natie, het hoogste gezag van het Empire,
rust in de handen van mannen.
Het sterkste argument, naar mijn mening,
waarom we het kiesrecht niet aan vrouwen
zouden moeten geven, is dat dit het begin
betekent van het onttrekken van vrouwen
aan het huishouden in de richting van wat
noodzakelijkerwijs het vuile spel van de
politiek is. Iedereen moet weten dat een
man zonder een vrouw die voor zijn huis
en zijn kinderen zorgt, zich niet zelf kan
redden."
BRON II
In 1912 vond in een aantal staten in de Verenigde Staten
een volksstemming plaats over invoering van het kiesrecht
voor vrouwen. Dit affiche deed een oproep aan de
(mannelijke) stemgerechtigden.
"GEVAAR!
Vrouwenkiesrecht zal het aantal onverantwoordelijk
uitgebrachte stemmen verdubbelen
Het is een BEDREIGING voor het huisgezin, de
werkgelegenheid van mannen en voor de hele
economie"
1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen
vrouwen zowel op het gebied van de politiek als op het gebied van het huwelijk achtergesteld werden.
2 Welke twee argumenten gebruikte Lane-Fox (I) om zijn standpunt in het debat over het vrouwenkiesrecht
te ondersteunen? Formuleer je antwoord in eigen woorden.
3 Bepaal aan de hand van zijn woorden (I) of Lane-Fox tot de conservatieve of tot de liberale groep in het
'House of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.
4 Ga na of de argumenten, die op het affiche (II) tegen vrouwenkiesrecht gebruikt werden, dezelfde waren
als die van Lane-Fox (I).
5 Op het affiche staat het stembiljet afgebeeld dat bij het referendum over het vrouwenkiesrecht gebruikt
werd. Waarom blijkt uit de manier waarop dit stembiljet hier gebruikt wordt dat de makers van het affiche
niet veel vertrouwen hebben in de (mannelijke) kiezers?
6 De manier waarop in 1912 in respectievelijk Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beslist werd over
invoering van vrouwenkiesrecht verschilt nogal. Wat is dat verschil, gelet op de bronnen I en II?
7 Waarom zullen conservatieven eerder voor de Britse en liberalen eerder voor de Amerikaanse methode
om over de invoering van vrouwenkiesrecht te beslissen gekozen hebben?
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
TOETS
1043
BRON I
In 1837 publiceerde Elizabeth
Poole Sandford het boek 'Woman in
Her Social and Domestic
Character'; uit dit boek vind je
hieronder een fragment.
"Het is dus zo dat het gevoel voor
de vrouw een verandering heeft
ondergaan (…) het is door
kwaliteiten vanuit haarzelf dat ze nu
respect moet afdwingen (…)
Huiselijk leven is de belangrijkste
bron van haar invloed (…) En in
haar toewijding om degenen om
haar heen gelukkig te maken, zal ze
geacht en geliefd worden (…) Niets
kan zo gemakkelijk de gevoelens
van het andere geslacht verzoenen
als het gevoel dat de vrouw naar
hem kijkt voor steun en leiding.
Naarmate mannen zelf superieur
zijn, zijn zij vatbaar om aan dit
beroep op hen tegemoet te komen
(…) Er is inderdaad iets
onvrouwelijks in onafhankelijkheid
(…) Een werkelijk verstandige
vrouw voelt haar afhankelijkheid
(…) Zij weet dat zij het zwakkere
vaartuig is (…) In deze visie is haar
zwakheid iets aantrekkelijks, geen
vloek. In alles wat vrouwen
derhalve ondernemen zouden zij
moeten laten zien dat zij zich van
hun afhankelijkheid bewust zijn."
BRON II
In het Duitse keizerrijk (1871-1918) duurde de keuring voor militaire
dienst ('Musterung') enige dagen. De dienstplichtigen kregen daarom de
gelegenheid een briefkaart naar huis te sturen. Hieronder staat een
voorbeeld van zo’n kaart.
1 De voorstanders van emancipatie van de vrouw vonden dat de
vrouw in de negentiende eeuw was achtergesteld op drie
terreinen: arbeid, politiek en huwelijk/seksualiteit. Ga na in
hoeverre zij voor deze drie onderwerpen argumenten in het
boek van Elizabeth Poole Sandford (I) vonden. Leg steeds je
antwoord uit.
2 Je kunt, vanuit de emancipatie van de vrouw, de briefkaart (II)
op twee manieren interpreteren:
a De emancipatie van de vrouw is een niet ernstig te
nemen ontwikkeling.
b De emancipatie van de vrouw is een ontwikkeling, die
als zodanig door steeds meer mensen erkend wordt.
Geef een toelichting op elk van beide interpretaties, steeds met
een verwijzing naar bron II.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Liberalisme
Vooroordelen
TOETS
1953
BRON I
Louis-Emile Morlot, afgevaardigde in het parlement van Frankrijk van 1896 tot 1907 voor de Parti Radical, liet
zich als volgt uit over de emancipatie van vrouwen. De Parti Radical kan min of meer met een liberale partij
vergeleken worden.
"Tevergeefs beweert men dat de aan de vrouw toegekende gelijkheid voor de wet als noodzakelijke consequentie
haar politieke emancipatie heeft. Daarmee misken je absoluut de rol van de vrouw in de mensheid. Voorbestemd
tot het moederschap, geschapen voor het gezinsleven, zal de waardigheid van haar positie groter zijn naarmate zij
deze helemaal niet in gevaar gaat brengen in de politieke discussies en in de toevalligheden van het openbare
leven. Zij zou op noodlottige wijze haar plichten als moeder en als echtgenote vergeten, als zij de huiselijke
haard in de steek zou laten om naar het spreekgestoelte te rennen (…) Men heeft dus volkomen gelijk om de
vrouwen van het politieke leven uit te sluiten, evenals de personen die, door hun geringe rijpheid van geest, niet
verstandig deel kunnen nemen aan de leiding van de publieke aangelegenheden."
1 Leg uit of het standpunt van Louis-
Emile Morlot (I) met betrekking tot
de politieke emancipatie van de
vrouw een liberaal standpunt
genoemd kan worden.
2 Beredeneer of Morlot (I) het wel of
niet eens geweest zal zijn met de
spotprent uit 'Le Grelot' (II).
Verwijs in je antwoord naar beide
bronnen.
3 In de periode van de eerste
feministische golf bestonden tal
van vooroordelen met betrekking
tot feministes. Toon de juistheid
van deze bewering aan met twee
voorbeelden die je aan de spotprent
(II) kunt ontlenen.
BRON II
Van 1871 tot 1903 verscheen in Frankrijk het satirische weekblad
'Le Grelot'. In 1896 publiceerde het blad deze spotprent met de
titel: 'Vrouwelijke eisen'. De vertaling van het onderschrift luidt:
"Ik ga naar het feministische congres! Jij moet het diner om acht
uur precies klaar hebben, versta je mij? En bovenal, dat niets niet
in de haak is!..."
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Discriminatie
Vrouwenkiesrecht
TOETS
1931
BRON I
De abt L. Perrin publiceerde in het
Rooms-Katholieke Canadese weekblad
'La Semaine religieuse de Montréal'
van 19 december 1921 een ingezonden
brief, getiteld 'Le droit de vote des
femmes du Québec'. Hieronder volgt
een gedeelte van deze brief.
"In de kwestie van het
vrouwenkiesrecht moeten drie zaken
zorgvuldig onderscheiden worden: 1.
Een principiële kwestie 2. Een
feitelijke kwestie 3. Een kwestie die
gunstige mogelijkheden biedt.
1. Principiële kwestie. – Wat de eerste
betreft, het lijkt mij toe dat ze zich als
volgt voordoet. Hebben de vrouwen het
recht om te stemmen? Deze kwestie is
controversieel. Ik heb er op gewezen,
omdat ik geloof dat het de waarheid is,
dat in het huidige democratische
systeem, gebaseerd op het kiesrecht, de
vrouw net zo als de man het recht op
het kiesrecht heeft; dat zij, gehuwd of
ongehuwd, mede de lasten van de Staat
draagt; dat zij grote en veelvuldige
belangen heeft te verdedigen; dat haar
beroven van het kiesrecht het
wegnemen betekent van haar
machtigste middel om zich te
verdedigen; dat de vrouw een mens is
en dat zij als zodanig kan rekenen op
onschendbaarheid wat betreft het
denken over politiek even goed als
waar het gaat om de moraal en de
godsdienst; door haar weg te houden
van de stembussen kan je niet naar
waarheid zeggen, volgens het
democratische grondbeginsel, dat de
wet, die zij niet maakt, de uitdrukking
is van de wil van het hele volk en dat
de regering, waar zij niet mee
ingestemd heeft, de wettige
vertegenwoordiging is van de
geregeerden etc."
BRON II
Deze spotprent verscheen circa 1920 in een krant in de Franstalige
Canadese provincie Québec. Op de auto staat dat deze van het
bestelbedrijf firma Casgrain is; dit opschrift verwijst naar Thérèse
Casgrain, een feministe die na de Eerste Wereldoorlog de strijd voor
vrouwenkiesrecht in Québec leidde. Het onderschrift luidt: "Aan
welke geeft u de voorkeur?"
1 Leg - telkens met een voorbeeld – uit dat vrouwen op het
gebied van de arbeid en op seksueel gebied circa 1900
ongelijk aan mannen werden behandeld.
2 Waarom hadden in de tijd van de 'eerste feministische golf'
veel vrouwen hoge verwachtingen van het kiesrecht?
3 Je kunt je afvragen hoe abt Perrin de cartoon geïnterpreteerd
zal hebben. Ga op deze vraag in door:
a eerst kernachtig weer te geven welk principiële punt
Perrin volgens bron I maakte wat betreft het
vrouwenkiesrecht;
b vervolgens uit te leggen wat de maker van de cartoon
(II) duidelijk wilde maken en
c ten slotte te beredeneren dat Perrin het wellicht voor een
belangrijk deel met de cartoon eens geweest kan zijn.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Liberalisme
Vooroordelen
TOETS
1587
BRON I
In 1912 schreef Eva McLaren namens de 'Home Counties Union of Women’s Liberal Associations' de volgende
brief over de gewelddadige acties van de militante 'suffragettes' aan de liberale leden van het Britse parlement
(Lagerhuis).
"Als voorzitter van de Home Counties Union of Women’s Associations, 220 verenigingen en meer dan 25.000
actieve liberale vrouwen tellende, schrijf ik in hun naam om te protesteren tegen de onwettige acties van een
betrekkelijk klein aantal vrouwen, de leden van de Social and Political Union, gedurende de afgelopen paar dagen.
Wij menen oprecht dat een dergelijke actie niet alleen een schande voor de betrokken vrouwen is, maar ook de
ergste hindernis zal blijken te zijn voor de zaak van het vrouwenkiesrecht, waaraan wij én als vrouwen én als
liberalen toegewijd zijn (…)
Wij hebben keer op keer geprotesteerd tegen de zogenaamde militante tactieken maar nog nooit zo als vandaag, nu
de overwinning in zicht is, dankzij de beloftes van het Parlement oom het mogelijk te maken onze kwestie in het
Parlement te behandelen. Wij willen de liberale, socialistische en Ierse partijen in het Lagerhuis er op wijzen dat in
aantallen de militante vrouwen in geen verhouding staan tot de vrouwen die grondwettige methodes hebben
aangenomen.
De leden van onze Union hebben zich in de kiesdistricten altijd royaal ingezet voor de Liberale Partij en als
liberalen doen wij nu op alle leden, die de meerderheid in het Lagerhuis vormen, een beroep om recht te doen aan
hun vrouwelijke bondgenoten.
Het is juist noch rechtvaardig dat de misplaatste actie van enkelen rechtvaardigheid voor velen verder zou
vertragen, en wij die in de donkere dagen en sinds stralender dagen zijn aangebroken hebben gewerkt voor het
liberalisme, kijken nu naar onze vrienden voor deze daad van rechtvaardigheid voor vrouwen."
BRON II
In de tijd voor de Eerste Wereldoorlog werd in Duitsland onderstaande briefkaart over
vrouwenemancipatie verspreid.
1 Leg uit dat het goed te verklaren valt dat juist mensen met een liberale politieke overtuiging zich
inzetten voor vrouwenkiesrecht, zoals blijkt uit bron I.
2 De beweging voor vrouwenkiesrecht moest in haar strijd opboksen tegen grote vooroordelen over de rol
van de vrouw. Maak dat duidelijk door
a eerst aan bron II twee concrete vooroordelen met betrekking tot de rol van de vrouw en haar
streven naar emancipatie te ontlenen en
b vervolgens uit te leggen welke motieven Eva McLaren kan hebben gehad om (tegen de
achtergrond van deze vooroordelen) haar brief (bron I) over de militante acties van de
suffragettes te schrijven.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Motieven
Verlichting
Industrialisatie
TOETS
1607
BRON I
In 1911 publiceerde de Amerikaanse 'Women’s Political Union' dit pamflet. De tekening
en het artikel horen bij elkaar, je hoeft de tekst van het artikel niet te bestuderen.
BRON II
In oktober 1920 verscheen in een in New York uitgegeven tijdschrift deze cartoon. Helemaal rechtsboven staat:
'presidency'.
1 Leg uit dat je het streven naar vrouwenemancipatie vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw mede
kunt verklaren
- vanuit de doorwerking van de denkbeelden van de Verlichting;
- als een gevolg van het ontstaan van een industriële samenleving.
2 De voorstanders van vrouwenemancipatie moesten zowel de vrouwen zelf als de samenleving als geheel
van hun standpunt overtuigen. Toon dat aan met behulp van de bronnen I en II.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Nederland
TOETS
1409
BRON
Affiche van de Nederlandschen Bond voor Vrouwenkiesrecht, 1916.
1 Noem twee
maatschappelijke
ontwikkelingen, die in
de decennia voor de
Eerste Wereldoorlog
het streven naar de
emipatie van de vrouw
hebben bevorderd.
2 Welk argument voor
vrouwenkiesrecht kun
je aan de bron
ontlenen? Leg je
antwoord uit.
3 Toon met twee
elementen uit de bron
aan dat de
Nederlandsche Bond
voor Vrouwenkiesrecht
bepaald geen vergaande
emancipatie van de
vrouw voorstond.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Discriminatie
Kiesrecht
TOETS
1597
BRON I
Affiche uit 1919 naar aanleiding van een
volksstemming over de invoering van
vrouwenkiesrecht in Zwitserland. De tekst rechts
betekent: 'Wat men heeft', de tekst linksonder: 'Wat
men riskeert'.
BRON II
Affiche uit 1920 naar aanleiding van een
volksstemming over de invoering van
vrouwenkiesrecht in Zwitserland.
1 Maak met telkens een concreet voorbeeld duidelijk dat vrouwen in de negentiende eeuw op politiek en
seksueel gebied achtergesteld waren.
2 Waarom streefden de voorstanders van vrouwenkiesrecht op het einde van de negentiende eeuw vooral
naar het kiesrecht voor vrouwen?
3 De twee affiches (I, II) maken duidelijk dat er verschillende argumenten tegen het vrouwenkiesrecht
gebruikt werden. Welk argument kun je uit affiche I afleiden, welk uit affiche II? Leg steeds je antwoord
uit.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Sociale kwestie
TOETS
497
BRON I
Het Rooms-Katholieke Tweede-Kamerlid
Aalberse over vrouwenarbeid, 1910.
"Een vrouw sluit aan de voet van het
altaar een heilige verbintenis met een
man en belooft voor God, dat zij haar
leven lang de plichten van vrouw en
moeder en hoofd van het huishouden zal
vervullen. Is het haar nu geoorloofd,
zelfs met toestemming van de man,
naderhand een tweede verbintenis te
sluiten met een fabriek, tegen zoveel en
zoveel in de week, waardoor het haar
onmogelijk wordt haar mans voedsel te
bereiden, haar kinderen op te voeden en
haar huishoudelijke plichten waar te
nemen?"
BRON II
Spotprent van Alb. Hahn in 'De Notenkraker', 1911.
BRON III
Spotprent uit het blad 'Abraham Prikkie', 1896.
1 Welke opvatting had Aalberse (I) over de positie van de vrouw in de samenleving? Licht je antwoord met
behulp van de tekst toe.
2 Leg uit dat Hahn met zijn prent (II) het standpunt van veel arbeiders over de vrouwenarbeid naar voren bracht.
3 Noem 2 argumenten die vrouwen in hun strijd voor vrouwenkiesrecht gebruikten.
4 Leg uit dat prent III vooroordelen ten aanzien van zowel mannen als vrouwen laat zien.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Industrialisatie
Eerste Wereldoorlog
TOETS
505
BRON I
Spotprent uit 'De Notenkraker', 1911.
BRON II
Spotprent uit 'De Roskam', 1916.
1 De strijd voor het vrouwenkiesrecht vormde rond 1900
één van de aspecten van de vrouwenemancipatie.
Waarom heeft het industrialisatieproces het streven
van vrouwen naar emancipatie versterkt?
2 Waarom is de Eerste Wereldoorlog voor het
emancipatiestreven van vrouwen zo belangrijk
geweest?
3 Ga van beide prenten (I, II) afzonderlijk na of de
tekenaar een voor- of een tegenstander van algemeen
vrouwenkiesrecht was. Leg je antwoorden uit door de
prenten te beschrijven.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Kiesrecht
Relatie man-vrouw
Alcoholisme
Oorlog
TOETS
1891
BRON I
Het dagblad 'L'Ordre', dat verscheen in de Franstalige Canadese provincie Quebec, plaatste in 1867 een artikel
onder de naam 'Les femmes et le vote', waaruit hieronder een fragment staat. Wisconsin is een staat in het
noorden van de Verenigde Staten, dicht bij Canada dus.
"Het parlement van Wisconsin heeft onlangs een wet aangenomen die aanleiding geeft om te lachen als zij niet zo
immoreel was. Door deze wet zullen de vrouwen ouder dan 21 jaar het kiesrecht krijgen. Net als de mannen zullen
zij zich voortaan naar de stembussen kunnen begeven en hun stem daar vastleggen.
Wij zullen niet stoppen met aan te wijzen wat er allemaal asociaal is in deze zogenaamde hervorming van het
kiesrecht, die het de vrouw toestaat om het huisgezin te verlaten om zich te mengen in het verderf van de
verkiezingsstrijd: dat brengt het gevoel voor moraal behoorlijk in opstand."
BRON II
Affiche van de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes', verschenen in 1919.
"In alle grote landen van Europa,
hebben de vrouwen het kiesrecht of gaan zij dat krijgen.
De Franse vrouwen stemmen niet!
De Franse vrouwen willen stemmen! HET IS HUN RECHT – De wet is de uitdrukking van de algemene volkswil.
Alle burgers hebben het recht om aan de vorming daarvan persoonlijk of door
hun vertegenwoordigers bij te dragen. (Verklaring van de Rechten van de Mens,
art. 6)
HET IS HUN PLICHT - Niemand heeft het recht om geen belang meer te stellen
in de zaken van algemeen belang.
HET IS HUN BELANG – Als de politiek de vrouw negeert, verlaagt de
burgerlijke wet haar, verbrijzelt de economische wet haar.
HET IS HET BELANG VAN HET GEZIN – De vrouw bevrijden van de op
haar drukkende handelingsonbekwaamheid, leidt tot het vergroten van haar
waardigheid, het groeien van het respect dat haar kinderen haar verschuldigd
zijn, het dus hechter maken van het gezin.
HET IS HET BELANG VAN DE MAATSCHAPPIJ – De vrije en volledige
ontwikkeling van alle individuele gaven is onmisbaar voor de sociale
vooruitgang en voor de welvaart van het land.
HET IS HET BELANG VAN HET RAS – De vrouw is de natuurlijke
beschermer van de kinderen, de onverzettelijke tegenstander van het alcoholisme
die de oorzaak is van tuberculose, ontucht, dwaasheid en misdaad.
HET IS HET BELANG VAN HET VADERLAND – Om zich op te richten uit
haar ruïnes heeft Frankrijk alle vaardigheden, alle opofferingen en alle energie
nodig.
HET IS HET BELANG VAN DE MENSHEID – Het stembiljet aan de
echtgenotes en moeders geven betekent het hen toestaan om actie te voeren om
de oorlogen onmogelijk te maken.
Fransen! Tot welke partij u ook behoort, eist van uw vertegenwoordigers dat zij zonder
uitstel tot een akkoord komen over de op 20 mei 1919 door de Kamer aanvaarde
hervorming, die AAN DE FRANÇAISES HET KIESRECHT toekent."
1 Het blad 'L'Ordre' (I) liet duidelijk merken tegenstander te zijn van de emancipatie van de vrouw. Toon
dat vanuit bron I aan met twee concrete voorbeelden.
2 Leg uit - telkens met een voorbeeld uit bron II – dat de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes'
het kiesrecht voor vrouwen zowel vanuit het perspectief van de vrouw als vanuit het perspectief van de
maatschappij verdedigde.
3 Als het gaat om de rol van de vrouw is er op één punt overeenstemming tussen het artikel in 'L'Ordre' (I)
en de 'Union Française pour le Suffrage des Femmes' (II). Welk punt was dat? Verwijs in je antwoord
naar beide bronnen.
4 De 'Union Française pour le Suffrage des Femmes' (II) beweerde dat de invoering van het
vrouwenkiesrecht kon bijdragen aan de oplossing van een groot aantal problemen. Wat was de
redenering
a achter de verwachting dat juist vrouwen kiesrecht moesten hebben "om de oorlogen onmogelijk
te maken";
b achter de stelling dat juist de vrouw "de onverzettelijke tegenstander van het alcoholisme" was.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Achterstelling vrouwen
Vrouwenkiesrecht
Betrouwbaarheid bron
TOETS
1774
BRON I
Philip Snowden (1864-1937) was een Britse politicus, die zijn aanvankelijk liberale overtuiging verving door
kritiek op het kapitalisme; daardoor sloot hij zich aan bij de sociaal-democratische Labour-Party. In zijn
autobiografie schreef hij het volgende over de beweging, die in Groot-Brittannië streefde naar vrouwenkiesrecht.
De 'Gallery' is de publieke tribune van het 'House (of Commons)', het Britse parlement.
"Zolang deze vrouwen hun activiteiten beperkten tot onschuldige spelletjes als het zichzelf vastbinden aan
lantaarnpalen en de hekken van parken, het gooien van pamfletten vanaf de 'Gallery of the House' over de hoofden
van de parlementsleden of het zich laten arresteren vanwege het tonen van hinderlijk gedrag, het publiek was meer
geamuseerd dan boos, ook al hielden de tegenstanders van vrouwenkiesrecht nooit op om op deze capriolen te
wijzen als het bewijs van de ongeschiktheid van vrouwen om hun stem uit te brengen. Toen zij bezittingen
begonnen te vernielen en de levens van anderen dan henzelf in gevaar gingen brengen, begon het publiek zich
tegen hen te keren. De 'National Union of Woman's Suffrage Societies', waarvan het dappere onderwijskundige en
grondwettelijke werk voor de vrijheid van vrouwen meer dan vijftig jaar was volgehouden, nam zelf publiekelijk
afstand van deze terroristische activiteiten."
BRON II
Cartoon uit het blad 'Votes for Women' (1910) van de 'Women’s Social and Political Union' (WSPU), een radicale
groep feministes, die zich in 1903 had afgescheiden van de 'National Union of Woman's Suffrage Societies'
(NUWSS). Op de ezel staat 'liberal government', op de wortel 'active support', op de vrouw rechts 'militant
societies', op haar stok 'militant methods'. Militant betekent zowel in het Engels als het Nederlands 'strijdlustig'.
BRON III
Prentbriefkaart uit Groot-Brittannië uit de periode voor de Eerste Wereldoorlog.
1 Leg met telkens een concreet voorbeeld uit dat vrouwen in de tijd voor de Eerste Wereldoorlog zowel op
het gebied van de arbeid als op het gebied van seksualiteit achtergesteld waren.
2 Ontleen aan bron I hoe Philip Snowden dacht over enerzijds het doel van de beweging voor
vrouwenkiesrecht, anderzijds over het optreden van de feministes. Leg steeds je antwoord uit met een
verwijzing naar de tekst van bron I.
3 Je kunt de cartoon van de WSPU (II) beschouwen als een poging om de argumentatie van mensen als
Philip Snowden (I) te weerleggen. Maak dat duidelijk door de prent te beschrijven; begin je antwoord met
aan te geven welke 'government measure' hier bedoeld wordt.
4 Maak met één tekstelement en twee beeldelementen duidelijk hoe de maker van bron III over het
vrouwenkiesrecht dacht.
5 Beoordeel of deze prentbriefkaart (III) een betrouwbare bron is als je een onderzoek doet naar de strijd
voor vrouwenkiesrecht. Leg je antwoord uit.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Veranderend rolpatroon
TOETS
1700
BRON I
Crinoline-jurk, Parijs 1855.
BRON II
Zomerjapon, Engeland 1875.
BRON III
Advertentie van de Italiaanse firma
Prinetti & Stucchi, circa 1900.
BRON IV
Affiche voor een optreden van de Franse actrice en
zangeres Mistinguett, 1910.
1 De bronnen I tot en met IV vertellen iets over de activiteiten en de kleding van vrouwen uit de
middenlaag van de samenleving tussen 1850 en 1914. Je kunt je afvragen of de veranderingen daarin
signalen zijn van de veranderende positie van vrouwen in deze periode. Bespreek deze historische
vraag door:
- eerst aan de hand van alle vier bronnen de veranderingen te bespreken in de manier waarop
vrouwen zich kleedden;
- vervolgens duidelijk te maken, weer aan de hand van alle vier bronnen, welke veranderingen
plaatsvonden in de activiteiten van vrouwen;
- daarna uit te leggen wat de maatschappelijke norm in de jaren rond 1850 was met betrekking
tot de rol van de vrouw en
- ten slotte de vraag te beantwoorden of de vier bronnen inderdaad getuigen van een
verandering in de rol van de vrouw in de samenleving in de periode tot de Eerste
Wereldoorlog.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Arbeid
Huwelijk
Kiesrecht
TOETS
2221
BRON I
Robert Owen, voor de staat Oklahoma lid van de Senaat van de Verenigde Staten, hield in 1910 een 'Speech in
Favor of Women's Suffrage'. Hieronder staan enige gedeeltes uit deze rede; in het laatste gedeelte wijst hij op de
gevolgen van het verlenen van het kiesrecht aan vrouwen in de staat Colorado.
"Vrouwen vormen de helft van de menselijke soort (…) werkende vrouwen ontvanger een kleiner loon voor
hetzelfde werk dan mannen, en het lagere loon en de voor vrouwelijke arbeiders zwaardere
arbeidsomstandigheden zijn te wijten aan het niet hebben van het stemrecht (…)
Hetzelfde loon voor hetzelfde werk is de eerste belangrijke reden die deze verandering in het regeringsbeleid
rechtvaardigt (…)
Vrouwen zijn de gelijken aan mannen in intelligentie, en er is geen man die het aandurft om het tegendeel te
beweren (…)
Vrouwen hebben meer verstand van het regelen van de huishouding, en ze kan het besturen van een staat net zo
makkelijk leren als zij kan leren hoe zij de kinderen moet opvoeden, hoe zij het huisgezin behoorlijk moet
voeden en kleden, voor de zieken moet zorgen (…) of het huis mooi moet maken (…)
Elke kwaadaardige voorspelling met betrekking tot het verlenen van het kiesrecht is onjuist gebleken (…) In de
eerste plaats heeft het vrouwen niet manachtig gemaakt; nog steeds houden zij net zo van hun huizen en
kinderen, en zij zijn beter in staat om zichzelf en hun kinderen te beschermen vanwege hun kiesrecht. In de
tweede plaats (…) zijn zij zich op straat niet wuft en onbeschaamd gaan gedragen. Nog steeds laten zij mannen
zien hoe zij zich behoren te gedragen."
BRON II
Prent uit de Verenigde Staten uit de
periode voor de Eerste
Wereldoorlog. Een 'militant' is een
strijdlustig persoon.
BRON III
Prentbriefkaart, die in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in Duitsland verkocht en verstuurd werd. De
tekst luidt: 'Einer, der’s schlecht getroffen hat'.
1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op het gebied van
de arbeid en op het gebied van het huwelijk.
2 Beredeneer aan de hand van bron I of Robert Owen ook van mening was dat vrouwen in de Verenigde
Staten wat betreft arbeid en huwelijk achtergesteld waren.
3 Leg uit waarom de eerste feministische golf vooral in het teken van het kiesrecht stond.
4 Robert Owen ontleende zijn argumentatie met betrekking tot het vrouwenkiesrecht zowel aan de
vrouwen zelf als aan de omstandigheden waarin zij verkeerden. Toon beide argumentaties met behulp
van bron I aan.
5 In de periode tot de Eerste Wereldoorlog verschenen veel prenten over het streven van vrouwen naar
emancipatie. Beredeneer welke standpunten de bronnen II en III verkondigden met betrekking tot de
emancipatie van de vrouw.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Parlementaire democratie
TOETS
1427
BRON
In Groot-Brittannië verscheen in de jaren na 1910 dit affiche. Op de
achtergrond staan de gebouwen van het Britse parlement afgebeeld.
1 Leg uit dat op dit affiche
het functioneren van de
parlementaire democratie
aan de orde wordt
gesteld.
2 Voor welk concreet doel
is dit affiche gemaakt?
Leg je antwoord uit met
een beschrijving van de
bron.
3 Waarom kun je van de
maker van dit affiche
stellen dat hij voor de
periode tot de Tweede
Wereldoorlog te grote
verwachtingen had?
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Rol van de vrouw
Conservatisme
Liberalisme
TOETS
712
BRON I
De Engelse suffragette (strijdster voor
vrouwenkiesrecht) Emmeline Pankhurst hield
in maart 1908 een toespraak, waaruit
hieronder een fragment volgt.
"Het is belangrijk dat vrouwen het kiesrecht
hebben zodat, in het bestuur van het land, het
gezichtspunt van de vrouw naar voren
gebracht kan worden. Al vele jaren is er door
middel van wetgeving voor vrouwen zeer
weinig gedaan.
Je kunt geen krant lezen of naar een
bijeenkomst gaan zonder bijzonderheden met
betrekking tot sociale hervorming te horen. Je
hoort over wetgeving om te bepalen in wat
voor soort huizen mensen horen te wonen.
Dat is zeker een kwestie voor vrouwen.
Geen enkele vrouw die aan deze campagne
meedoet, hoeft ook maar één taak die ze in
huis heeft, op te geven. Het is juist het
tegenovergestelde, want een vrouw zal leren
een grotere betekenis aan haar traditionele
taken te geven."
1 Leg uit dat vrouwen op het eind van de
negentiende eeuw gediscrimineerd werden
op het gebied van de politiek en van
huwelijk/seksualiteit.
2 Met welk argument eiste Emmeline
Pankhurst in 1908 (I) het kiesrecht voor
vrouwen?
3 Leg met twee argumenten uit dat
Emmeline Pankhurst (I) in haar pleidooi
uitgaat van de traditionele rol van de
vrouw.
4 Bepaal van de beide afbeeldingen (II, III)
afzonderlijk hoe ze tegen het
vrouwenkiesrecht stonden. Leg in beide
gevallen je antwoord uit.
5 Welke politieke stroming past het best bij
de makers van de twee beeldbronnen (II,
III)? Leg in beide gevallen je antwoord uit.
BRON II
In 1908 verscheen in Engeland deze spotprent over het
vrouwenkiesrecht.
BRON III
Een groep kunstenaars, die in Londen het 'Suffrage Atelier'
waren begonnen, gaven in 1912 onderstaand affiche uit.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Achterstelling vrouwen
Vrouwenkiesrecht
Verzet tegen emancipatie
Liberalisme
TOETS
1789
BRON I
In 1906 bracht het Britse dagblad 'The Times' verslag uit van een debat in het Lagerhuis over een voorstel om
kiesrecht voor vrouwen in te voeren. Hieronder staat de weergave van de bijdrage van de afgevaardigde van het
district Haggerston, de liberaal Randal Cremer.
"(...) verzette zich tegen het voorstel. Hij beweerde dat als eenmaal een groep vrouwen was toegelaten tot het recht
om te stemmen voor het Parlement, dit uiteindelijk moest leiden tot algemeen volwassenen-kiesrecht. ('Hear,
hear.') Aangezien er volgens de laatste volkstelling driekwart miljoen meer vrouwelijke dan mannelijke
volwassenen waren en aangezien aan dit aantal misschien een kwart miljoen mannen moeten worden toegevoegd
die vanwege de aard van hun bezigheden steeds niet in staat waren hun stem uit te brengen, betekent volwassenen-
kiesrecht het overlaten van de regering van het land aan een meerderheid van de kiezers, die geen mannen maar
vrouwen zouden zijn. ('Laughter.') Hij had te veel respect voor vrouwen om hen de politieke arena in te sleuren en
om van hen te vragen verplichtingen op zich te nemen en taken te vervullen waar zij geen verstand van hadden en,
belangrijker, waar zij geen zin in hadden. Als onder de vrouwen van het land over deze kwestie een stemming zou
worden gehouden, geloofde hij dat de meerderheid of niet zou stemmen of een stem tegen zou uitbrengen."
BRON II
Cartoon uit het Britse blad 'Votes for Women', 1913. In de kolommen
staan (deel)staten, waar het vrouwenkiesrecht is ingevoerd.
1 Tijdens de eerste feministische
golf waren vrouwen zich
bewust van hun achterstelling
op gebieden als arbeid en
huwelijk/seksualiteit. Geef van
elk van deze een concreet
voorbeeld.
2 Hoe moet je dan uitleggen dat
de feministische acties zich
vooral concentreerden op het
vrouwenkiesrecht?
3 Je zou kunnen stellen dat de
cartoon uit ‘Votes for Women'
(II) afrekende met opvattingen
over vrouwenkiesrecht, zoals
die verwoord werden door
Randal Cremer (I).
Onderbouw deze stelling met
verwijzingen naar beide
bronnen.
4 Ook met het oog op zijn
politieke overtuiging kun je de
opvatting van Randal Cremer
(I) merkwaardig noemen. Leg
dat uit.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Achterstelling van de vrouw
Vrouwenkiesrecht
Sociaal-democratie
TOETS
1800
BRON
Voorpagina van het nummer van 8 maart 1914 van het blad 'De Proletarische Vrouw', uitgegeven door de
Sociaal-Democratische Arbeiders Partij. In de hoeken van de afbeelding staat respectievelijk:
'Moederschapsverzekering', 'Kostelooze geneeskundige hulp', 'Zuigelingen-keuken' en 'Kinderbewaarplaats'.
1 Leg uit wat we verstaan onder een emancipatiebeweging.
2 Waardoor vormden arbeid en huwelijk/seksualiteit argumenten voor vrouwen om naar emancipatie te
streven?
3 De sociaal-democratische vrouwenbeweging streefde niet alleen naar de emancipatie van vrouwen,
maar ook naar die van arbeiders. Kies één uit de vier doelstellingen, die 'De Proletarische Vrouw' met
algemeen vrouwenkiesrecht wilde bereiken, om dit dubbele streven naar emancipatie aan te tonen.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Emancipatie arbeiders
Onderwijs
TOETS
1594
BRON
In 1873 verscheen onderstaande advertentie in een Amsterdamse krant.
1 Wat verstaan we onder emancipatie?
2 Leg uit dat je de bron kunt gebruiken
om aan te tonen dat de arbeiders naar
emancipatie streefden.
3 Waarom was onderwijs belangrijk
voor de emancipatie van de
arbeiders?
4 Leg uit dat je ook in de bron kunt
zien dat de arbeiders begrepen dat
onderwijs belangrijk voor hen was.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Duitsland
Arbeiders
Vrouwen
TOETS
1521
BRON I
Ontwikkeling van het nationaal inkomen in Duitsland, in miljoenen
RM (prijzen 1913).
landbouw
bosbouw
visserij
mijnbouw industrie verkeer handel
banken
verzekeringen
horeca
huishou-
delijke
diensten
1870 5738 255 3742 280 1082 1014
1890 7732 674 7941 878 1982 1054
1913 11270 1903 19902 3146 4415 1061
BRON II
Prentbriefkaart uit het keizerlijke Duitsland.
BRON III
Prentbriefkaart uit het keizerlijke Duitsland,
1912. Een 'Wahlurne' is een stembus.
'Edellieden, priesters, maakt u gereed!
De zon heeft voor u lang genoeg geschenen!
Het oude stort in elkaar, de tijd verandert,
En nieuw leven ontspruit uit de ruïnes.'
1 Toon met cijfermateriaal uit bron I aan dat Duitsland tussen 1870 en 1913 een belangrijke economische
ontwikkeling beleefde. Let er op dat je hoofd- en bijzaken goed van elkaar weet te onderscheiden!
2 Prentbriefkaart III is gemaakt naar aanleiding van de Rijksdagverkiezingen van 12 maart 1912. Welke
overeenkomst bestaat er tussen het cijfermateriaal uit bron I en de politieke ontwikkeling zoals die in bron III
geschetst is? Leg je antwoord uit.
3 Bron II geeft een belangrijke verandering weer in het denken en handelen van vrouwen in het Duitse keizerrijk.
Bepaal of deze verandering (die je uiteraard eerst moet vaststellen) voortkwam uit de mentale ontwikkeling in
Duitsland dan wel uit de economische ontwikkeling. Leg je antwoord uit.
4 Bron III is nadrukkelijk gedateerd in het jaar 1912. Toon nu met behulp van de overige gegevens uit de briefkaart
aan dat deze beslist niet uit de jaren zeventig van de negentiende eeuw afkomstig kan zijn.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Politiek
Huwelijk/seksualiteit
TOETS
2212
BRON I
De Franse 'Union Française pour le Suffrage
des Femmes' bood in 1913 een rapport over het
vrouwenkiesrecht aan de gemeenteraad van de
stad Besançon aan. Hieronder volgt een aantal
fragmenten uit dit rapport.
"Wij gaan proberen aan te tonen dat het
kiesrecht voor vrouwen een rechtvaardige,
mogelijke en wenselijke hervorming is (…)
Een vrouw heeft verantwoordelijkheid in het
gezin; ze hoort om advies gevraagd te worden
over de wetten die haar rechten en plichten
vastleggen met betrekking tot haar man, haar
kinderen, haar ouders.
Vrouwen werken – en in steeds grotere
aantallen; een statistiek uit 1896 liet zien dat
(…) het aantal vrouwelijke arbeiders 35 procent
van het totale aantal arbeiders bedroeg, zowel
mannen als vrouwen.
Als zij een eigen bedrijf heeft, heeft zij, net als
iedere ondernemer, belangen te verdedigen (…)
Als een vrouw arbeider is of een dienstbode,
hoort zij net als een man deel te nemen aan het
stemmen over wetten met betrekking tot
vakbonden, wetten die de pensionering van
arbeiders regelen, de sociale zekerheid, de
beperking en de regeling van de arbeidsuren,
vrije dagen per week, arbeidscontracten etc.
(…)
Ten slotte zullen haar speciale eigenschappen
als netheid, zuinigheid, geduld en
vindingrijkheid even nuttig voor de
maatschappij zijn als de eigenschappen van
mannen en zullen zij de invoering van wetten
bevorderen die tot nu toe te vaak zijn nagelaten.
Het vrouwenkiesrecht zal zeker leiden tot de
invoering van belangrijke sociale wetten. Alle
vrouwen zullen in actie komen om:
te vechten tegen alcoholmisbruik, waarvan
zij veel meer dan mannen te lijden hebben;
wetten met betrekking tot gezondheid en
welzijn in te voeren;
de regeling van vrouwen- en kinderarbeid
tot stand te brengen;
jonge vrouwen te beschermen tegen
prostitutie."
BRON II
Rond 1900 verscheen in Groot-Brittannië deze prent met
betrekking tot suffragettes.
BRON III
Deze prent verscheen in 1911 in Duitsland. De
titel (onderin) luidt: 'Een toekomstbeeld'.
Bovenaan staat: 'Nou, jou geef ik maar weer de
huissleutel mee.'
1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de
Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op
politiek en op seksueel gebied.
2 Toon aan dat je in bron I van beide vormen van
achterstelling een voorbeeld kunt vinden.
3 In het rapport van de 'Union Française pour le
Suffrage des Femmes' (I) wordt gesteld dat de
invoering van vrouwenkiesrecht zowel
rechtvaardig als wenselijk is. Beredeneer dat
- de argumenten op het gebied van de arbeid
de nadruk leggen op rechtvaardigheid en
- de argumenten op het gebied van het gezin
de nadruk leggen op wenselijkheid.
4 In de periode voor de Eerste Wereldoorlog
verschenen zeer veel prenten met betrekking tot
de emancipatie van de vrouw. Beredeneer van
de bronnen II en III afzonderlijk of zij zich
uitspreken voor of tegen de emancipatie van de
vrouw. Zorg er voor dat je in beide antwoorden
een beschrijving van de betreffende bron geeft.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Kiesrecht
Huwelijk/seksualiteit
Man-vrouw relatie
TOETS
2215
BRON I
Het bestuur van de 'Vereeniging tot
verbetering van den maatschappelijken en
den rechtstoestand der Vrouw in Nederland'
publiceerde op 31 mei 1913 een manifest.
Hieronder volgt een gedeelte uit deze
publicatie. In de laatste zin betekent 'toeleg':
bedoeling; 'staatkundig': politiek en
'bestendigen': laten voortduren.
"Vrouwen van Nederland!
Het gaat om Uw recht, om Uw belang, en om
dat der gemeenschap. Velen Uwer gevoelen
in zich de bekwaamheid en geschiktheid tot
velerlei, dat vroeger voor de vrouw
onbereikbaar of ongeschikt scheen.
Met den dag ziet gij duidelijker in, dat een
vertegenwoordiging alleen door mannen
gekozen, dat vertegenwoordigende lichamen
alleen uit mannen samengesteld, ook bij
oprecht streven naar onbevangenheid
nochtans eenzijdig staan tegenover
verschillende onderwerpen van groot belang
(wij denken onder meer aan ons
huwelijksrecht, aan de te geringe macht over
het kind aan de moeder toegekend, aan de
wijze van bestrijding van drankmisbruik, aan
(…) arbeidswetgeving ten opzichte van de
vrouw, wettelijke bemoeiing op het gebied
der zedelijkheid). Veelzijdigheid en grondige
kennis ten aanzien van menig onderwerp
zouden worden bevorderd, indien aan de
regeling deelgenomen werd door vrouwen,
welke immers juist omdat zij van anderen
aanleg zijn, een anderen kijk op menig
onderwerp zullen hebben. Tot schade van het
algemeen blijft zoo menige kracht
ongebruikt, welke met vrucht zou kunnen
optreden in raadszaal van land, gewest of
gemeente. Daarom: getuigt met ons tegen
den toeleg der Regeering om uwe
staatkundige onmondigheid, uwe uitsluiting
te bestendigen."
BRON II
Ter gelegenheid van 'Vrouwendag' verscheen op 8 maart
1914 deze prent.
BRON III
Spotprent die circa 1900 in Nederland gepubliceerd
werd.
1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de
Eerste Wereldoorlog achtergesteld waren op
politiek en op seksueel gebied.
2 In bron I wordt gesproken over "de te geringe
macht over het kind aan de moeder toegekend".
Leg uit waarom dat zo was.
3 Waarom verwachtten veel vrouwen dat zij met
het kiesrecht hun emancipatie konden bereiken?
4 Leg in je eigen woorden uit welk argument in
bron I genoemd wordt om aan vrouwen het
kiesrecht te verlenen.
5 Je kunt van een geslaagde emancipatie van de
vrouw spreken als
- vrouwen dezelfde wettelijke rechten hebben
als mannen en
- mannen vrouwen accepteren als
gelijkwaardige leden van de samenleving.
Beredeneer welke van de bronnen II en III bij
de eerste voorwaarde past en welke bij de
tweede.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Algemeen kiesrecht
Socialisme
Revolutie
Sociaal-democratie
TOETS
2116
BRON I
In 1903 verspreidde het 'Nederlandsch Komitee voor Algemeen Kiesrecht' onderstaand affiche.
Gerhard, Wollring en Bergmeijer waren ook actief in de Sociaal-Democratische Arbeiders
Partij.
BRON II
Ter gelegenheid van de 'Dag van de Arbeid', de feestdag van de internationale
arbeidersbeweging die ieder jaar op 1 mei gevierd wordt, maakte Albert Hahn in
1908 dit affiche.
1 Zowel bron I als bron II kun je gebruiken om uit te leggen dat de periode voor de Eerste
Wereldoorlog in het teken stond van de opkomst van emancipatiebewegingen. Leg dat voor beide
bronnen afzonderlijk uit.
2 Je kunt de bronnen I en II ook interpreteren als uitingen van de veranderingen die zich rond 1900
voltrokken in de socialistische beweging. Geef op deze bewering een toelichting door
- eerst uit te leggen waardoor bij veel arbeiders het geloof in een socialistische revolutie, zoals
door Marx voorspeld, steeds meer afnam;
- vervolgens te beredeneren welke van de twee affiches (I of II) het best het verminderde geloof
in de socialistische revolutie laat zien en
- ten slotte uit te leggen dat het andere van de twee affiches I en II het verlangen naar een
revolutionaire ommekeer van de samenleving nog duidelijk tot uitdrukking brengt.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Algemeen kiesrecht
Vrouwenemancipatie
Eerste Wereldoorlog
TOETS
498
BRON I
Spotprent van Alb. Hahn, 1908.
BRON II
Spotprent van Alb. Hahn,1908. Het onderschrift
luidde: 'Hoe het er uitziet in het hoofd van een
tegenstander van het Algemeen Kiesrecht' .
BRON III
Prentbriefkaart van de Vereniging voor
Vrouwenkiesrecht, 1908.
1 Waarom was het kiesrecht in de ogen van de arbeiders zo'n
belangrijk machtsmiddel?
2 Hahn wilde met zijn tekeningen (I, II) de argumenten van de
tegenstanders van algemeen kiesrecht uitbeelden. Geef van
beide prenten afzonderlijk aan welk argument wordt uitge-
beeld.
3 Welke argumentatie gebruikte de Vereniging voor
Vrouwenkiesrecht in haar strijd voor dat vrouwenkiesrecht?
Verwijs in je antwoord naar bron III.
4 Welke betekenis heeft de Eerste Wereldoorlog voor de
emancipatie van de vrouw gehad?
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwen
Groot-Brittannië
Kiesrecht
Conservatisme
Liberalisme
TOETS
6
BRON I
In 1912 vond in het 'House
of Commons', het Britse
parlement, een debat plaats
over de 'Conciliation Bill',
een voorstel om ongeveer 1
miljoen vrouwen het
kiesrecht te verlenen. Eén
van de sprekers was Mr
Snowden.
"De vrouwen die nu het
parlementaire kiesrecht
willen, worden niet met
hun instemming geregeerd
en dat is een schending van
het eerste uitgangspunt van
een vertegenwoordigende
en democratische regering.
De oppositie tegen het
verlenen van kiesrecht aan
vrouwen heeft geen
argument; het is een
mannelijk vooroordeel.
Ik ondersteun het verlenen
van kiesrecht aan vrouwen,
omdat ik geloof dat de
actieve samenwerking van
mannen en vrouwen in
politieke aangelegenheden
de politiek in een hogere,
een heiliger, een zuiverder
sfeer kan brengen. Ik
geloof dat het aan de
relaties tussen mannen en
vrouwen in de zaken van
het leven democratische en
sociale, meer heilige en
waardevolle facetten kan
toevoegen."
BRON II
In 1909 tekende Haselden onderstaande cartoon over de strijd voor
vrouwenkiesrecht. Op het vlaggetje staat steeds: 'Votes for Women'; boven
de plaatjes staat respectievelijk: 'I've smashed windows', 'I've smacked an
inspector’s face', 'I've knocked his cap off', 'I've used the whip', 'I've tried
to pull a policeman off his horse', 'and yet they won't give me the vote!'.
1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen
vrouwen zowel op het gebied van de arbeid als op seksueel gebied achtergesteld werden.
2 Geef in eigen woorden aan welke twee argumenten de heer Snowden (I) gebruikte om het kiesrecht voor
vrouwen te verdedigen.
3 Omschrijf wat Haselden met zijn cartoon (II) duidelijk wilde maken om vervolgens de vraag te
beantwoorden of hij een voor- of een tegenstander van vrouwenkiesrecht was.
4 Bepaal aan de hand van zijn woorden (I) of Snowden tot de conservatieve of tot de liberale groep in het
'House of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.
5 Snowden (I) stelde dat in de discussie over het vrouwenkiesrecht door mannen veel vooroordelen gebruikt
worden. Leg uit dat hij de tekening van Haselden (II) zou kunnen gebruiken om zijn stelling te
ondersteunen.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Zwangerschap/abortus
Vrouwenkiesrecht
Rol mannen
TOETS
1771
BRON I
Margaret Sanger (1879-1966) werkte van
1911 tot 1914 als verpleegster in de New
Yorkse wijk Lower East Side, waar veel
arbeiders in grote armoede in verkrotte
woningen leefden. In haar
'Autobiography' uit 1938 vertelde ze van
haar ervaringen; in onderstaand fragment
gaat ze op huisbezoek bij zwangere
vrouwen.
"Zodra de buren vernamen dat er een
verpleegster in het gebouw was, kwamen
ze op een vriendelijke manier op bezoek,
vaak vruchten, puddingen of vis
meebrengend, gemaakt naar een geliefd
recept. Ik vond het buitengewoon
aandoenlijk dat zij, zelf zo arm, mij
voedsel brachten. Later kwamen ze
opnieuw binnenwaaien met het excuus om
het bord te halen en dan gingen ze zitten
om een praatje te maken; ze hadden geen
haast. Achter het kleine geschenk zat altijd
de vraag, 'ik ben zwanger (of mijn dochter
of mijn zuster is dat). Vertel mij iets om te
voorkomen dat ik nog een baby krijg. We
kunnen ons niet nog een veroorloven'.
Ik probeerde de enige twee methodes uit
te leggen, waarvan ik ooit gehoord had
onder de middenklassen, beide werden
steeds verworpen als onaanvaardbaar. Zij
konden de vrouw zeker niet helpen, omdat
ze de last van de verantwoordelijkheid
alleen op de echtgenoot plaatsten – een
last die hij maar zelden aanvaardde. Waar
ze naar op zoek was, was zelfbescherming
die ze zelf kon gebruiken, en er was niets.
Zwangerschap was een voortdurende
toestand onder de vrouwen van deze
klasse. Suggesties wat een meisje kon
doen wanneer ze 'in moeilijkheden' was of
een getrouwde vrouw die 'iets opgelopen'
had, gingen van mond tot mond –
kruidendrankjes, terpentijn, stomen, van
de trap rollen, van rode iepenbladeren
gemaakte thee, breinaalden, schoenhakken
inbrengen."
BRON II
Affiche dat voor de Eerste Wereldoorlog in de Verenigde Staten
verscheen. De titel luidt: 'Met de vloed binnenkomend'. Op het
bootje staat: 'women's suffrage' en 'justice', in de golven:
'women's suffrage' en 'votes for women'. Op de zwabber staat:
'antisuffrage society'.
BRON III
Affiche van het Internationale Congres voor Vrouwenkiesrecht dat in 1913 in Boedapest gehouden werd. De
bol stelt een wereldbol voor.
1 Leg uit wat we onder een 'emancipatiebeweging' verstaan.
2 Maak met behulp van bron I aannemelijk dat Margaret Sanger zich ging inzetten voor de
emancipatie van de vrouw.
3 Waarom richtten de voorstanders van de emancipatie van de vrouw zich tijdens de 'eerste
feministische golf' vooral op de invoering van vrouwenkiesrecht?
4 Waarom zal Margaret Sanger – gelet op haar ervaringen, zoals beschreven in bron I – een
voorstander van vrouwenkiesrecht geweest zijn?
5 De voorstanders van vrouwenkiesrecht ('suffragettes') richtten zich in hun affiches vooral op
mannen. Geef van beide affiches (II, III) apart aan met welk argument zij mannen wilden overtuigen
van de noodzaak het vrouwenkiesrecht in te voeren? Leg steeds je antwoord uit.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Gelaagdheid
Emancipatie arbeidersklasse
TOETS
499
BRON I
De Engelse suffragette (voorvechtster van vrouwenkiesrecht) Emmeline Pankhurst in een terugblik op haar jeugd,
in 'My Own Story', 1914.
"Dit vage gevoel van mij begon zich om te vormen tot overtuiging in de tijd dat mijn broers en ik naar school
gestuurd werden. Het onderwijs aan de Engelse jongen werd, toen net als nu, als een veel belangrijker
aangelegenheid beschouwd dan het onderwijs aan de zus van de Engelse jongen. Mijn ouders, vooral mijn vader,
bespraken de kwestie van de opleiding van mijn broers als een zaak van wezenlijk belang. Over het onderwijs aan
mij en mijn zus werd nauwelijks gediscussieerd. Natuurlijk gingen we naar een zorgvuldig uitgekozen
meisjesschool, maar buiten de omstandigheden dat de hoofdonderwijzeres van adellijke afkomst was en dat alle
leerlingen tot mijn eigen stand behoorden, leek niemand zich zorgen te maken. De scholing van een meisje scheen
toen als eerste doel te hebben de vaardigheid om het thuis gezellig te maken (...) Ik brak me dan ook vaak het
hoofd om te begrijpen waarom op mij zo'n bijzondere verplichting rustte om het thuis gezellig te maken voor mijn
broers. Wij konden uitstekend met elkaar opschieten, maar nooit werd hen gesuggereerd om het huis voor mij
gezellig te maken. Waarom niet? Niemand scheen dat te weten.
Het antwoord op deze verwarrende vragen kreeg ik onverwachts op een avond, toen ik in bed lag, wachtend tot ik
in slaap zou vallen. Mijn vader en moeder hadden de gewoonte om voor zij zelf naar bed gingen iedere avond de
ronde langs onze slaapkamers te maken. Toen zij die avond mijn kamer binnenkwamen, was ik nog wakker, maar
om een of andere reden verkoos ik net te doen of ik sliep. Mijn vader boog zich over mij, de vlam van de kaars met
zijn grote hand afschermend. Ik kan niet precies weten wat er in zijn hoofd speelde toen hij op mij neerkeek, maar
ik hoorde hem zeggen, enigszins bedroefd: 'Wat jammer dat zij niet als jongen geboren is'.
Mijn eerste ingeving was rechtop in bed te gaan zitten en te protesteren, dat ik geen jongen wilde zijn, maar ik
hield mij stil en hoorde de voetstappen van mijn ouders zich naar het volgende kinderbed verwijderen. Ik dacht
vele dagen daarna over de opmerking van mijn vader, maar ik denk dat ik nooit besloten heb mijn geslacht te
betreuren. Het was evenwel heel duidelijk gemaakt dat mannen zichzelf superieur aan vrouwen achtten, en dat
vrouwen blijkbaar berustten in dat geloof."
BRON II
Duitse prentbriefkaart uit de periode voor de Eerste Wereldoorlog.
BRON III
Titelpagina van 'Die Freie Turnerin', het blad van een Duitse arbeiders-turnvereniging, opgericht 1913.
1 Leg uit waarom je bij Emmeline Pankhurst (I) kunt spreken van een 'ontwakend emancipatie-streven'.
Gebruik twee verschillende gegevens uit de bron om je antwoord te ondersteunen.
2 Tot welke laag van de bevolking behoorde Emmeline Pankhurst? Leg je antwoord uit door naar bron I te
verwijzen.
3 De tekenaar van de prentbriefkaart (II) gaf duidelijk zijn mening over het streven naar
vrouwenemancipatie te kennen. Welke opvatting had hij daaromtrent? Gebruik twee aspecten uit de
tekening om je antwoord te ondersteunen.
4 Beoordeel in het licht van de door Emmeline Pankhurst beschreven ervaringen en gevoelens (I) of de
tekenaar van de briefkaart (II) blijk gaf van vooroordelen. Leg je antwoord uit door naar de bronnen te
verwijzen.
5 'Die Freie Turnerin' (III) was een blad van de Duitse arbeidersbeweging. De tekening op de titelpagina
kun je kenmerkend voor de wereld van de arbeidersorganisaties noemen. Laat aan de hand van bron I zien
dat Emmeline Pankhurst wellicht een reden had om deze tekening (III) te waarderen, maar ook een reden
om deze tekening af te keuren. Twee antwoorden dus.
6 De arbeidersbeweging was er van overtuigd dat haar strijd voor de positie van de arbeidersklasse
uiteindelijk succes zou hebben. Laat met twee elementen zien dat de tekening (III) dit vertrouwen
uitstraalde.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwen
Groot-Brittannië
Kiesrecht
Conservatisme
Liberalisme
TOETS
2
BRON I
In 1912 vond in het 'House of
Commons', het Britse parlement, een
debat plaats over de 'Conciliation
Bill', een voorstel om ongeveer 1
miljoen vrouwen het kiesrecht te
verlenen. Eén van de sprekers was
Viscount Helmsey:
"De manier waarop een bepaald soort
vrouwen, gemakkelijk te herkennen,
de afgelopen één, twee jaren, in het
bijzonder de afgelopen weken, is
opgetreden, maakt in aanzienlijke
mate het argument aannemelijk dat het
geestelijk evenwicht van het
vrouwelijk geslacht niet zo stabiel is
als het geestelijke evenwicht van het
mannelijk geslacht. Het argument
heeft een sterke wetenschappelijke
ondersteuning (…) Het lijkt mij dat dit
Huis zich zou moeten herinneren dat
als het kiesrecht aan vrouwen wordt
verleend, degenen die de grootste rol
in de politiek zullen spelen niet de
rustige, teruggetrokken, aan de
constitutie trouwe vrouwen zullen zijn
(…) maar die zeer strijdlustige
vrouwen, die hun geslacht zoveel
schande en diskrediet hebben
gebracht. Het zou een rampzalig
element in ons openbare leven brengen
(…) Men voelt dat het voor vrouwen
niet gepast is om geweld te gebruiken
(…) Het is bijna walgelijk en
afstotelijk voor het hele geslacht."
BRON II
In 'Votes for Women', het blad van 'The Women’s Social and Political
Union', verscheen onderstaand artikel:
"Wreedheden in een Engelse Gevangenis.
Twee Engelse vrouwen, niet veroordeelde gevangenen in voorarrest in
een Engelse gevangenis (Walton Gaol, Liverpool), zijn aangevallen,
neergeslagen, gekneveld, onder dwang gevoed, een aantal dagen en
nachten achter elkaar geboeid gehouden. Eén van hen is door vier
mannen aan armen en benen vastgehouden met het hoofd naar beneden!
(…) Wat betekent dat? Lees het verhaal.
De Feiten.
Op 20 december zijn Miss Selina Martin en Miss Leslie Hall in
Liverpool opgepakt en een week in voorarrest gehouden, vrijlating op
borgtocht werd hen geweigerd.
Vervolgens werden zij, hoewel nog steeds niet veroordeelde
gevangenen, naar Walton Gaol, Liverpool gezonden. Daar kregen zij, in
strijd met de reglementen, geen toestemming om met hun vrienden
omgang te hebben. Als niet veroordeelde gevangenen weigerden zij zich
aan de discipline in de gevangenis te onderwerpen of het
gevangenisvoedsel te eten. Er werd met dwangvoeding gedreigd en
daarom barricadeerde Miss Martin haar cel. De bewakers echter wisten
zich toegang te verschaffen, stortten zich op haar en legden haar de
handboeien aan, sleepten haar naar een strafcel en wierpen haar op de
grond, met haar handen strak vastgebonden op haar rug."
1 Leg steeds met een voorbeeld uit dat in de periode voor de Eerste Wereldoorlog in de meeste landen vrouwen
zowel op politiek als op seksueel gebied achtergesteld werden.
2 Welke twee argumenten gebruikte Viscount Helmsey (I) om zich tegen het kiesrecht voor vrouwen uit te
spreken? Formuleer je antwoord in eigen woorden.
3 Het gedrag van Selina Martin en Leslie Hall (II) was er duidelijk op gericht de strijd voor vrouwenkiesrecht te
ondersteunen. Leg dat uit.
4 Je kunt stellen dat het gedrag van Selina Martin en Leslie Hall (II) evenwel mensen als Viscount Helmsey (I)
gesterkt zal hebben in hun verzet tegen vrouwenkiesrecht. Maak dat met behulp van beide bronnen duidelijk.
5 Bepaal aan de hand van bron I of Viscount Helmsey tot het conservatieve of tot het liberale deel van het 'House
of Commons' behoorde. Leg je antwoord uit.
6 Waarom zullen vooral liberalen zich aangesproken hebben gevoeld door het verhaal over de in bron II vermelde
toestanden in de Walton Gaol?
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenkiesrecht
Industrialisatie
Emancipatie arbeiders
TOETS
504
BRON II
Cartoon van Alb. Hahn, 1914.
BRON I
Cartoon uit 'De Houten Pomp', 1922.
1 Vrouwen begonnen in de tweede helft van de
negentiende eeuw strijd te voeren voor
emancipatie. Leg uit waarom het
industrialisatieproces dit emancipatiestreven
bevorderd heeft.
2 Ga aan de hand van de prenten I en II na hoe
respectievelijk 'De Houten Pomp' en Hahn
over vrouwenkiesrecht dachten. Leg steeds je
antwoord uit door de prent te beschrijven.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Positie van de vrouw
Vrouwenkiesrecht
TOETS
1073
BRON I
In 1861 publiceerde Isabella Mary
Beeton haar boek 'The Book of
Household Management. With a
History of the Origin, Properties, and
Uses of all things connected with
Home Life and Comfort'. Over haar
motieven om dit boek te schrijven zei
ze het volgende.
"Wat mij in de eerste plaats bewoog
om een werk als dit te proberen was
het ongemak en het lijden dat ik door
een verkeerde regeling van het
huishouden over mannen en vrouwen
had zien komen. Ik heb altijd gedacht
dat er geen vruchtbaarder bron van
onenigheid in het gezin is dan de slecht
gekookte maaltijden en de slordige
manieren van een huisvrouw. Mannen
worden tegenwoordig buiten de deur –
in hun clubs, goed beheerde herbergen
en restaurants - zo goed bediend, dat
om met de aantrekkingskracht van
deze plekken te wedijveren, een vrouw
des huizes grondig bekend moet zijn
met de theorie en de praktijk van de
kookkunst, alsmede perfect vertrouwd
met alle andere kneepjes om een
comfortabel thuis te maken en te
houden."
BRON II
Deze poster, van de hand van Theodorus Molkenboer, verscheen in
1918.
1 Waarom kun je de opvattingen van Isabella Beeton (I) illustratief voor de traditionele negentiende-eeuwse
opvatting over de verhouding tussen man en vrouw noemen?
2 Leg uit dat deze traditionele opvatting over de verhouding tussen man en vrouw door de opkomende
industrialisatie onder druk kwam te staan.
3 Je zou kunnen stellen dat het affiche (II) de verwachtingen met betrekking tot de invoering van het
vrouwenkiesrecht goed weergeeft, maar dat in de decennia daarna deze verwachtingen beschaamd
werden. Leg beide delen van deze stelling uit.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
TOETS
1565
BRON
Omstreeks 1912 verscheen in Groot-Brittannië dit affiche van de
'National League for Opposing Woman Suffrage'. Op het kleine
briefje op de muur staat: 'Back in an hour or so'.
1 Leg uit dat in het affiche de in de
19de eeuw overheersende
opvatting over de rol van de vrouw
verdedigd wordt.
2 Noem twee argumenten voor de
stelling dat de National League for
Opposing Woman Suffrage een
achterhoedegevecht leverde.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Arbeid
Politiek
Verhouding man-vrouw
Seksualiteit
TOETS
2218
BRON I
De Engelse schrijfster Caroline Norton (1808-1877) gaf in 1854 in haar pamflet 'English Laws for Women in
the Nineteenth Century' een verslag van hoe haar man haar tijdens haar huwelijk behandelde. Ze spreekt over
haar man als Mr. Norton.
"We waren ongeveer twee maanden getrouwd toen we op een avond, nadat we ons in onze kamers
teruggetrokken hadden, een discussie kregen over een of andere opvatting die Mr. Norton had geuit; ik zei dat 'ik
dacht dat ik nog nooit zo'n stomme of belachelijke conclusie had gehoord'. Deze opmerking werd bestraft met
een plotselinge en gewelddadige klap; de slag trof mijn zij; hij veroorzaakte veel pijn gedurende verscheidene
dagen en uit angst in zijn nabijheid te blijven, zat ik de hele nacht wakker in een andere kamer.
Vier of vijf maanden later, toen we in Londen waren gaan wonen, waren we van een bal thuis gekomen; ik had
toen geen persoonlijke ruzie met Mr. Norton, maar hij verviel in bittere en grove opmerkingen over een jong
familielid van mij, die, hoewel getrouwd, was blijven dansen – een gewoonte, volgens Mr. Norton, die geen
enkele echtgenoot behoorde toe te staan. Ik verdedigde de vrouw waarover hij gesproken had, toen hij plotseling
van het bed sprong, mij bij mijn nek vastpakte en mij op de vloer smeet. Het geluid van mijn val maakte mijn
zuster en zwager, die in een kamer beneden sliepen, wakker en zij renden naar boven naar de deur. Mr. Norton
sloot deze af en stond over mij heen, zeggend dat niemand binnen mocht komen. Ik kon niet praten - ik kermde
alleen maar. Mijn zwager duwde de deur open en voerde mij de trap af. Ik had een zwelling op mijn hoofd
gedurende veel dagen."
BRON II
De Engelse schrijfster Mary Gladstone Drew (1847-1927) schreef op 27 oktober 1886 in een brief aan haar
vader, de liberale Britse minister-president William Gladstone, onder meer het volgende. Zij trouwde pas op 38-
jarige leeftijd.
"Lieve vader, ik zag dat een boek met de titel 'Zedenleer van het Huwelijk' aan u was toegezonden & ik schrijf
dit om u te vragen het mij te lenen. U zou kunnen denken dat het een ongepast boek is om uit te lenen, maar
misschien heeft u geen weet van de grote strijd die wij van onze generatie moeten voeren met betrekking tot
deugdzaamheid in het huwelijk (…)
Want als je eenmaal weet hebt van een kwaad in ons midden, ben je er gedeeltelijk verantwoordelijk voor. Ik wil
er met mama niet over spreken, want als ik dat zou doen, zou zij in haar onschuld denken dat het kwaad vanzelf
ophoudt te bestaan als je er geen aandacht aan besteedt. Wat de 'Amerikaanse zonde' wordt genoemd wordt nu
bijna door bijna iedereen in de bovenste lagen toegepast; één teken daarvan is gemakkelijk te zien bij de hoge
adel, waar u zult merken dat bij degenen die in de afgelopen 15 jaar zijn getrouwd, het aantal kinderen bij de
grote meerderheid minder dan 5 is."
BRON III
Deze prentbriefkaart verscheen in Groot-Brittannië op het einde van de negentiende eeuw. Het onderschrift
luidt: 'En de slechterik achtervolgt haar nog steeds'.
1 Leg uit dat vrouwen in de periode voor de Eerste Wereldoorlog werden achtergesteld op het gebied van
de arbeid en op het gebied van de politiek.
2 Waarom was voor veel vrouwen een wettelijke gelijkstelling van man en vrouw niet het einddoel van
het streven naar emancipatie ?
3 Het pamflet van Caroline Norton (I) heeft een belangrijke rol gespeeld in de bewustwording van veel
vrouwen wat betreft hun positie binnen het huwelijk. Licht dit toe door
- eerst aan te geven hoe de verhouding tussen man en vrouw binnen het huwelijk wettelijk
geregeld was ;
- vervolgens te beredeneren wat deze wettelijke regeling van het huwelijk voor Caroline Norton
in de praktijk betekende en
- ten slotte uit te leggen waarom het pamflet van Caroline Norton de emancipatie van de vrouw
bevorderd heeft.
4 De bronnen II en III gaan over de seksuele relatie tussen gehuwde mannen en vrouwen en de rol die
voorbehoedmiddelen daarin kunnen spelen. Leg uit welke van de twee bronnen positief staat tegenover
de emancipatie van de vrouw op seksueel gebied en welke bron negatief. Verwijs in beide antwoorden
naar de betreffende bron.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Discriminatie
Kiesrecht
TOETS
1600
BRON I
In januari publiceerde het Duitse satirische weekblad 'Kladderadatsch' deze spotprent
met als titel: 'Damenwahl am 19. Januar'. Op 19 januari 1919 hadden in Duitsland
vrouwen voor het eerst actief en passief kiesrecht bij de verkiezingen voor het Duitse
parlement, de Rijksdag. Bovenaan de prent staan de namen van een aantal politieke
partijen.
BRON II
In de periode voor de Eerste Wereldoorlog voerden in Engeland 'suffragists', vrouwen die streefden naar
vrouwenkiesrecht een felle strijd. Naar aanleiding daarvan verscheen onderstaande postkaart.
1 Leg met telkens een concreet voorbeeld uit dat vrouwen in de negentiende eeuw werden
achtergesteld op het gebied van de arbeid en op seksueel gebied.
2 Leg uit wat we verstaan onder een emancipatiebeweging.
3 Waarom legden feministes in de periode voor de Eerste Wereldoorlog zoveel nadruk op de strijd
voor vrouwenkiesrecht?
4 Welk argument wordt in bron I gebruikt tegen het kiesrecht voor vrouwen, welk argument in bron
II? Licht beide argumenten toe door de bronnen te beschrijven.
5 Beide bronnen (I, II) kun je gebruiken om na te gaan hoe de maatschappij destijds (de periode voor
en na de Eerste Wereldoorlog) dacht over de rol van de vrouw. Welke informatie geeft elk van beide
bronnen op dit punt?
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Modernisering
Industrialisatie
Mobiliteit
TOETS
221
BRON
Schilderij van Julius Le Blanc Steward uit 1901, getiteld 'Les Dames Goldsmith au bois de Boulogne en 1897 sur
une voiturette Peugeot'.
1 Rond 1900 vonden in de West-Europese samenleving belangwekkende veranderingen plaats. Leg uit dat
je twee van deze veranderingen aan bovenstaande bron kunt ontlenen.
EMANCIPATIEBEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Politieke rechten
Huwelijk
Actiemethodes
TOETS
1682
BRON
In 1916 werd in de Verenigde Staten 'Woman Forever' gecomponeerd,
marsmuziek voor piano. Hieronder is het omslag van de bladmuziek
afgebeeld. Op de zuilen en de hoofden van de vier draagsters staan de
woorden: 'liberty', 'equality', 'justice' en 'victory'.
1 Leg uit dat de beweging voor
vrouwenemancipatie zich voor
de Eerste Wereldoorlog verzette
tegen de positie van de vrouw
op het terrein van de politiek en
van het huwelijk.
2 Waarom paste marsmuziek
(bron) bij de manier waarop
vrouwen hun strijd voor gelijke
rechten voerden?
3 Maak met twee voorbeelden uit
de bron duidelijk dat deze
afbeelding de emancipatie van
de vrouw verbeeldde.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Rol van de vrouw
Aletta Jacobs
Kiesrecht
TOETS
2287
BRON I
In 1891 publiceerde de schrijfster Louise Stratenus 'De opvoeding der vrouw. Kleine handleiding voor gegoede
standen'. Uit dit geschrift volgt hier een fragment.
"De eenige, de ware plaats der vrouw is aan eigen haard; en deze oude, oude wereld moge nog duizenden eeuwen
ouder worden, nooit of nimmer zal de roeping der vrouw veranderen.
Nu zij het verre van mij te verzekeren dat de vrouw alleen door het huwelijk gelukkig zou kunnen worden. Wij
zullen verderop zien hoeveel ware levensvreugde er ook in anderen kring te vinden is; maar het komt er op aan
'vrouw' te blijven; in alle omstandigheden de plaats eener vrouw te blijven bekleeden; en deze plaats is niet
gering te schatten; verre van daar. Zij is zóó moeielijk te vervullen, dat daarnaast de zwaarste taak van den man
als niets mag worden beschouwd.
Wordt die roeping dikwijls zoo volkomen vervuld?
Neen.
Waarom niet?
Omdat de vrouw niet geleerd heeft wáártoe zij in de wieg werd gelegd; wat men van haar mag vergen, en vooral
welke hare verantwoordelijkheid is. De ouders hebben zich beijverd haar als kind het meest versterkende
voedsel, de beste meesters, de mooiste toiletjes te geven. Zij verzuimden slechts één ding: haar op te voeden tot
de kunst, zelve gelukkig te zijn en anderen gelukkig te maken, en op hare beurt, na de schipbreuk van eigen
bestaan, na de ontgoocheling van eigen droomen, zenden zij hare kinderen even onkundig het leven in; dat leven
dat nooit wederkeert, dat zoo zoet kan wezen, en meestal door onszelven in zulk een hel wordt herschapen.
In stede van te grijpen naar wetenschappen voor den man alleen bestemd, had zij het eenvoudige boek der
Levenswijsheid moeten bestudeeren; had zij zich moeten herinneren dat van de vrouw alleen de gansche
toekomst afhangt, omdat zij het is die de kinderen opleidt, die in hun geest en hart de kiemen legt van hetgeen
ook wederom in hunne kinderen vrucht of onkruid zal dragen.
Eene moeder zou derhalve allereerst moeten beginnen met hare dochters den weg tot hare toekomstige plichten
aan te wijzen, door haar te leeren op welke wijze deze, met blijdschap in het hart, vervuld kunnen worden. De
knapen gaan vroegtijdig naar kostschool, hun vader bemoeit zich veel met hen; zij zijn al spoedig in hunne lessen
verdiept; maar de meisjes hangen uitsluitend van de leiding der moeder af; en deze leiding wederom zal
hoofdzakelijk bepalen of zij later als vrouw gelukkig of rampzalig zullen wezen."
BRON II
Verkiezingsaffiche van de 'Sozialdemokratische Partei
Deutschlands' voor de Rijksdagverkiezingen van 1919. In de
zon staat: 'Die neue Zeit'.
BRON III
Verkiezingsaffiche van de (katholieke) Zentrum-
partei voor de Rijksdagverkiezingen van 1919.
Onderaan staat: 'Wer rettet uns christlichen Mütter
die Kinder?'
BRON IV
Verkiezingsaffiche van de liberale Deutsche
Demokratische Partei voor de
Rijksdagverkiezingen van 1919. De tekst luidt:
'Das Frauenrecht ist ein Hauptziel'.
1 Je zou het geschrift van Louise Stratenus (I) kunnen beschouwen als een geschrift tegen de
emancipatie van de vrouw in het algemeen, maar ook als een aanval op een vrouw als Aletta Jacobs
in het bijzonder. Licht deze opvatting toe door
- eerst uit te leggen dat de opvatting van Louise Stratenus over de rol van de vrouw strijdig
was met die van de aanhangers van de eerste feministische golf en
- vervolgens te beredeneren in welke zin van bron I Louise Stratenus zich rechtstreeks tegen
een vrouw als Aletta Jacobs lijkt te keren.
2 De Rijksdagverkiezingen van 1919 waren de eerste waarbij in Duitsland vrouwen het kiesrecht
konden uitoefenen. Bepaal aan de hand van de drie affiches (II, III, IV) hoe de SPD, de
Zentrumpartei en de DDP tegenover emancipatie en in het bijzonder tegenover de emancipatie van
de vrouw stonden. Verwerk in elk van de drie antwoorden een beeldelement uit de betreffende bron.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Verenigde Staten
Rolpatronen
Kiesrecht
TOETS
1858
BRON I
Vanaf 1830 verscheen in de Verenigde Staten het eerste maandblad voor vrouwen, 'Godey's Lady’s Book and
Magazine'. Hieronder staan fragmenten uit een artikel dat in 1859 in het tijdschrift verscheen onder de titel 'How
to Be the Perfect Housewife'.
"Nu we hiervoor aangegeven hebben wat de positie van een vrouw is of behoort te zijn, laten we vervolgens haar
wereld als huisvrouw in overweging nemen (…) Wat is haar eerste plicht? Binnen het inkomen van haar man
leven (…) het bedrag dat ze niet kan overschrijden zonder verderf over hem en ellende over haar zelf te brengen
(…)
U zult weten hoe u het zich kunt veroorloven om met de hoogte van het inkomen uit te komen (…) hij heeft u in
staat gesteld in zijn huis te wonen; maar het moet uw ambitie zijn om te weten hoe daar het beste van te maken;
met kleine inspanningen ten minste net zo rijk te lijken als u bent (…) zorg er voor dat u het huishoudgeld alleen
besteed aan het doel waarvoor het is gegeven, laat haar geen prikkel krijgen om het te gebruiken voor een
verlangen van haarzelf (…)
Uw knappe uiterlijk, vriendelijke woorden en tedere glimlach zullen uw man doen dat hij (…) nergens anders het
geluk kan verwerven dat hij thuis van u krijgt."
BRON II
In 1886 maakte de fotograaf Solomon Butcher deze foto van
de 'Chrisman Sisters', die op een stuk grond in de
Amerikaanse staat Nebraska een nieuw bestaan wilden
opbouwen.
1 Je kunt stellen dat het artikel 'How to Be
the Perfect Housewife' (I) de in de
negentiende eeuw heersende opvattingen
over de positie van de vrouw verdedigde.
Maak dat duidelijk door uit te leggen dat
in de bron aanwijzingen te vinden zijn
voor de rol van de vrouw op de gebieden
van arbeid, huwelijk en seksualiteit. Drie
antwoorden dus.
2 Het tijdschrift 'Godey's Lady’s Book and
Magazine' (I) werd vooral gelezen door
vrouwen uit de bovenlaag in de grote
steden langs de oostkust van de
Verenigde Staten. Ontleen aan bron II
twee argumenten voor de stelling dat dit
tijdschrift helemaal buiten de leefwereld
van de 'Chrisman Sisters' stond.
3 Leg uit waarom vrouwen tijdens de
'eerste feministische golf' zoveel nadruk
legden op het verwerven van het
kiesrecht.
4 Beredeneer waarom in de Verenigde
Staten vrouwen in prairie-staten als
Nebraska veel eerder het kiesrecht
verwierven dan in verstedelijkte staten
als New York. Verwerk gegevens uit
beide bronnen (I, II) in je antwoord.
EMANCIPATIE-
BEWEGINGEN Vrouwenemancipatie
Huwelijk
Arbeid
Aletta Jacobs
TOETS
2066
BRON I
In 1924 publiceerde Aletta haar 'Herinneringen'. Daarin vertelt zij uit de tijd dat zij haar artsenpraktijk in
Amsterdam vestigde (1879-1889) over haar weigering om tussen twaalf en vier uur ’s middags weg te blijven van
de Dam en de Kalverstraat. Een 'usance' is een gewoonte.
"In die uren gingen de heeren naar en van de Beurs en 't waren alleen prostituées die zich in de omgeving van den
Dam vertoonden en in de Kalverstraat flaneerden. Geen vrouw van onverdachte reputatie had in dat tijdsbestek
zich in de Kalverstraat durven begeven. Zij wist immers van te voren dat zij zich bloot stelde aan
onhebbelijkheden, dat haar gedrag gecritiseerd zou worden, zoo goed aan de bittertafel der heeren als op de
naaikransjes van hare seksegenooten. Moet ik nog zeggen, dat ik mij van den aanvang af aan deze usance niet heb
gestoord? Dat ik mij het recht voorbehield op elk uur van den dag en zoo nodig ook op elk uur van den nacht,
door de Kalverstraat te loopen?"
BRON II
Het 'Nijmeegsch Weekblad' van 10 maart 1900
publiceerde een toespraak van mevrouw M.C. van
Schalkwijk-Godefroy onder de titel 'Het feminisme en de
heer Van der Goes'. Hieronder staat een fragment uit
deze toespraak.
1 Leg, met telkens een concreet voorbeeld, dat
in de periode rond 1900 vrouwen waren
achtergesteld op het gebied van de arbeid en
op het gebied van het huwelijk.
2 In haar 'Herinneringen' vertelt Aletta Jacobs
over allerlei facetten van de strijd die zij
heeft gevoerd voor de emancipatie van de
vrouw. Leg uit dat bron I daar een goed
voorbeeld van is door
- eerst in eigen woorden uit te leggen wat er
op de Dam en in de Kalverstraat blijkbaar
aan de hand was;
- vervolgens aan te geven waarom Aletta
Jacobs in deze situatie een achterstelling
van de vrouw zag en
- ten slotte te beredeneren waarom je haar
optreden als een voorbeeld kunt zien van
het streven naar de emancipatie van de
vrouw.
3 Op welk terrein streefde mevrouw Van
Schalkwijk (II) naar de emancipatie van de
vrouw? Voeg aan je antwoord een passende
zin uit bron II toe.
4 Gelet op haar woorden heeft Van
Schalkwijk (II) met betrekking tot
arbeidersvrouwen behoorlijk wat
vooroordelen, opvattingen die niet
gebaseerd zijn op feiten. Leg uit dat je in
bron II twee voorbeelden daarvan kunt
vinden.