ΑΘΗΝΑ 2001
Γλωσσικ 'Επιμλεια:  Γ ι ν να Κατσ ι αμπορα
Εικονογραφικ Τεκμηρωση:  Δ φνη Πατρ ι κ ο υ
Ο Copyright
Γιργος Μαργαρτης
Εκδσεις ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ
Τηλ . 5221112 FAX 5221466
συγκντρωση δυνμεων 19 
Τ «παρτα κστρα» 27
'Εθνικς Στρατς 33  
Κεφλαιο 30
προετοιμασα 43
Κλφτης 64
γκατλειψη του Γρμμου 84
πολογισμς 88  
5
κρση στ II μεραρχα 125
σταθεροποηση το μετπου 127
Κεφλαιο 33
στρατς κα τ Παλτι 136 
Στ νομα των «πλν νθρπω ν» 141 
Τ «κνημα τν ντιστρατγων» 143 
Αλξανδρος Παπγ ος 149  
Κεφλαιο 34
του χειμνα 1948-1949 153
Τ χαρακ τηριστικ τν πιχειρσεων 158 
Κεφλαιο 35
Τ κστος 185  
Ο ντπαλοι 192 
κατληψη 195
πολογισμς 199 
ελιγμς 206  
Ο προετοιμασες 21 3 
σγκρουση 229  
 
' Ιστορ α τον ελλην ικο 'Εμφ λ ιου Π ολ μον
Κεφλαιο 38
Μι περκλειστη κοινωνα 255  
το Δημοκρατικο Στρατο 259
Τ πυρομαχικ 265  
Ο ποθκες 272  
ναρκοπλεμος 293  
στν Πελοπννησο 295
μθοδος 304  
αποτυ χα τν διεισδσεων 310 
Λεωνδιο 314
Ο τραγωδες το Ταγετου 327  
Επλογος γι τν Μορι 335  
Κεφλαιο 41
Νευροπολη κα "Αγραφα 341
ελιγμς πρς τν ρ τ α 349 
γφυρα το Κορκου 357  
Κεφλαιο 42
νακατληψη το Γρμμου 361
Σαραντπορος 367
Να ναδιρθρωση το 'Εθνικο Στρατο : ΣΗΣΜ 382
Κεφλαιο 43
ντρτικη τακτικ 390  
Μπλες 397
Χαλκιδικ 398
Κεφλαιο 44
Σμος 424 
Τ τλος το ΔΣΕ 436
Κρτη 440  
Ανατολικ Κρτη 446  
II μεραρχα το ΔΣΕ στ Ρομελη 45 4  
πιχερηση «Πραυλος» 456
'Η διπλωματικ «ναζτηση» της ειρνης 465  
«ειρνευση» τς Γιουγκοσλαβας 47 0  
Τ κλεσιμο τν συνρων 47 4 
Κεφλαιο 47
κατσταση το Δημοκρατικο Στρατο 477  
'Εθνικς Στρατς 49 0
Τ να πλα 498 
8
Κεφλαιο 48
ντιπερισπασμ ς στν Γρμμο 51 1
επθεση στ Βτσι 519  
πολογισμς 53 0 
Κεφλαιο 49
Κεφλαιο 51
ξιοπιστα τν στρατευσμων 57 3 
Μακρνησος-στρατπεδο 575  
Κεφλαιο 52
Μπολκες 590
«Συμμοριπληκτοι» 600
Κεφλαιο 53
Κεφλαιο 54
9
ΜΕΡΟ Σ Τ Ρ Ι Τ Ο
 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 29
Γρμμος
μχη της Κνιτσας, στ τλη το 1947, ειχε ποδεξει τη δυναττητα
τσ Δημοκρατικο Στρατο ν ναπτσσει συντονισμνα τ δρση του σ
ολκληρες περιοχς, σ γεωγραφικ συγκροτματα Ττε, μαζ μ τν κα-
ντητ του ατ , εχαν φανε κα ο δυναμες του , τ ρια στ ποια
ναγκαστικ σταματοσε. Λγους μνες ργτερα, τ καλοκαρι το 1948,
σ γειτονικ περιοχ, στος ορεινος γκους της βρειας Πνδου, ΔΣΕ
κλθηκε ν ποεξει τι διατηροσε τς μαχητικς του ικαντητες μλ-
λον τι τς ειχε βελτισει σ βαθμ πο θ μποροσε ν διεξαγγει μι
τακτικ σγκρουση νντια στς κριες δυνμεις τν ντιπλων του. 'Ε-
πρκειτο γι ναγκαστικ δοκιμασα Ατ τ φορ ο κυβερνητικς δυ-
νμεις θ προσπαθοσαν ν καταλβουν περιοχς πο βρσκονταν κτω
π τν λεγχο της Προσωρινς Δημοκρατικς Κυβρνησης, Θ προσπα-
θοσαν ν καταστρψουν τς νοπλες δυνμεις τν νταρτν , ν καταλ-
σουν τν πικρτει τους κα ν τος ποχρεσουν σ φυγ σ νευ
ρων παρδοση . Μ λγα λγια , θ προσπαθοσαν ν πετχουν τν πο-
φασιστικ νκη. Δημοκρατικς Στρατς λοιπν κλθηκε ν προασπσει
τ κρτος το Γρμμου, τ μεγαλτερη γεωγραφικ ντητα στν ποα
κυριρχησε σ ολκληρη τ διρκεια το Εμφλιου Πολμου.
Ο στχοι τν ντιμαχομνων, στν ρχ το καλοκαιριο το 1948,
σον φοροσε τ βρεια Πνδο , ντοπζονται σ δο εππεδα Τ πρτο
ταν περισστερο πολιτικ κα φοροσε τν λεγχο το ορεινο δφους
κα τν νθρπων πο τ κατοικοσαν . 'Απ τν πλευρ το ΚΚΕ , -
λεγχος μιας γεωγραφικς περιοχς, διατρηση λεθερης κα σφαλος
ζνης, σμαινε νομιμοποηση της δη διακηρυγμνης κρατικς του υπστα-
σης. Γι τ λλο στρατπεδο πρκειτο γι τ κριβς ντθετο. ξ-
λειψη το λγχου νς θνικο γεωγραφικο χρου π τν Αριστερ θ
κρωνε τν κρατικ της πσταση, θ αφαιροσε τ βση τν δικαιω-
μτων της, τ δαφος δηλαδ. Ατ ξλιξη θ συρρκνωνε τν ριστε-
ρ παρταξη στν κατσταση τς νταρσας, τς στσης, το θροσμα-
13
τος συμμοριν πο δεν στερινουν πουθεν, πο καταδικονται κα πλς
κα μνο δημιουργον προβλματα δημσιας τξης, στερομενα πολιτικς
προοπτικς. Πο, προπαντς, δν μπορον ν χουν διπλωματικ ρεισμα
Πρα π τος πολιτικος πολογισμος υπρχε κα τ τεχνικ ζτη-
μα, τ αυστηρ στρατιωτικ. "Απ τν πλευρ το Δημοκρατικο Στρατο
φθορ κα καταπνηση το ντπαλου στρατο ποτελοσε σως ,
κα θεωρονταν, τ κλειδ της νκης. Καθς ταν δσκολο ν καταστρα-
φε ενας ισχυρτερος στρατιωτικ, πολιτικ κα οικονομικ ντπαλος,
μνη φικτ τακτικ πναντ του ταν τ μεθοδικ ψαλδισμα τν δυνα-
τοττων του, διαρκς τριβ πο θ θετε σ δοκιμασα τ συνοχ κα
τν πειθαρχα του, πως κα τν ξιοπιστα του ς μηχανισμο, τσο στν
διπλωματικ χρο σο κα στν κοινωνα, ποα προσμετροσε τς πραγ-
ματικς δυναττητες τν ντιπλων. Μ λγα λγια, τ ζητομενο γι τν
Δημοκρατικ Στρατ ταν πρκληση πολλαπλν κρσεων μπιστοσνης
στν στρατ τν ντιπλων του , κατ τρπο στε ν υπονομευθε μα-
χητικ του Ικαντητα κα ν μικρνουν ο τεχνικς, ο υλικς ποστσεις
κα διαφορς.
μεσο πολιτικ κα κοινωνικ ντκτυπο.
1
1. Παρ τ δυσαναλογα δυνμεων, ηγεσα του ΚΚΕ κα τ Γενικ Αρχηγεο
του Δημοκρατικο Στρτου προσβλεπαν οτν ανατροπ τν ισορροπιν κα
της γενικτερης πολιτικς κα κοινωνικς κατστασης πο θ μποροσε ν προ-
κψει π μι θεαματικ ποτυχα το κυβερνητικο στρατο στ μτωπο το
Γρμμου. ποτυχα ατ θ προκαλοσε εξελξεις στ οωτερικ μτωπο το
ντιπλου. Γι τν κρβεια, ποτυχα τν στρατιωτικν θ συμπαρσυρε κα
τος πολιτικος, προκαλντας μι κρση ξουσας στν Αθνα. Ατ, σ συν-
δυασμ μ τν οικονομικ κα κοινωνικ κρση, θ προκαλοσε τν «φπνιση»
τν λακν μαζν στς πλεις κα τν επαννταξη τους στ πολιτικ προσκ-
νιο, στ πλευρ της Αριστερς.
Ζαχαριδης διαπστωνε μ αισιοδοξα μετ τς πρτες λπιδοφρες γι
τν ΔΣΕ συγκροσεις στν Γρμμο: «Πολ πλατει λακ στρματα βλπουν τ-
ρα μ τ δια τους τ μτια, τι ΔΣΕ ντιμετωπζει ποτελεσματικ τν πι
μεγλη κστρατεα της ντδρασης, πο τ χρηματοδοτε Αμερικ κα πο τ
διευθνουν μερικανοαγγλικ "στρατηγικ" μυαλ. Ο δισταγμο κα ο ταλα-
ντεσεις στ πλατει λακ στρματα περνικινται. [...] Στν "Αθνα, Πειραι,
Θεσσαλονκη φουντνει κα ξεσπ ενα κμα μαζικς ντστασης στ μοναρχο-
φασισμ κα τν μερικανοκρατα, πο πιταχνει τν ρυθμ της ποονθεσης
μσα στ στρατπεδο της ντδρασης» (Ν. Ζαχαριδης «Μπροστ ο μι πο-
φασιστικ καμπ», οτ περιοδικ  Δημοκρατικς Στρατς,  τχ. 8/1948, Αγου-
στος 1948, νατπωση 1996, σ. 272).
Τν δια στιγμ 4η Ολομλεια της Κεντρικς Επιτροπς το ΚΚΕ, πο
συνλθε, πως μ μφαση τονιζταν, στν Γρμμο, συνδεε μ τν πλον μεσο
τρπο τς στρατιωτικς εξελξεις στ μτωπο μ τν πολιτικ κα κοινωνικ κα-
τσταση στς πλεις. Μ λλα λγια, στ πολιτικ πεδο, μχη το Γρμμου,
14
Γρμμος
"Απ τ οκοπι τς 'Αθνας, τ πρβλημα ταν αντστροφο. Δν χρεια-
ζταν ν εναι κανες ιδιατερα προικισμνος ναλυτς των καταστσεων
γι ν καταλβει τι σφαλστερη μθοδος γι τν νικηφρο, π τν
πλευρ τς 'Αθνας, τερματισμ το πολμου ταν πρκληση καταστρο-
φικν πωλειν στν στρατ των νταρτν, μ λλα λγια εξντωση
κα ποδιρθρωσ του . σο υπρχε δυναττητα μετακνησης των
νταρτν μσα απ τ δαφος τν γειτονικν κρατν , κατκτηση δ-
φους, ατ καθ ' αυτ, δν μποροσε ν οδηγσει σ αποφασιστικ πο-
τλεσμα. Δημοκρατικς Στρατς μποροσε ν μεταφερθε σ λλο ση-
μεο, σως λιγτερο σημαντικ στρατηγικ, γι ν συνεχσει τ δρση
του. Θ πειλοσε δ σταθερ τ π τν 'Εθνικ Στρατ κεκτημνα, κα-
θηλνοντας, σ ρλο φρουρν, μεγλα τμματα τς δναμης το τελευ-
ταου . σο τ δυνατν πληρστερη καταστροφ τν ντπαλων δυν-
μεων ταν λοιπν μνη πιθυμητ λση.
βασικ παρμετρος τν προαναφερθεισν πιδιξεων ταν χρνος .
Γι τν πλευρ τν κυβερνητικν ταχτητα τς πτευξης τν στρατιω-
τικν στχων εχε πολιτικ κα στρατιωτικ σημασα . πρτη ταν προ-
φανς. τυχν καθυστρηση τς νικηφρας, πως λπιζαν, κβασης τς
μχης θ δημιουργοσε πλθος ρωτηματικ, μσα κα προπαντς ξω π
τ χρα , γρω π τ εδος το πολμου πο διεξαγταν , τν κταση κα
τς συνπεις του. Θ ναβθμιζε τν ντπαλη πλευρ, καθς θ ποδε-
κνυε, περισστερο π καθετ λλο, οτι ατ διαθτει τς στρατιωτικς,
οικονομικς κα κοινωνικς δυνμεις γι ν ναμετρηθε μ ναν καλ ξο-
πλισμνο κα οργανωμνο στρατ. πλευρ τν ονομαζμενων «συμμορι-
τν» θ μποροσε, παζοντας μ τ χρνο, ν τονσει, μσα π τς στρα-
τιωτικς της δυναττητες, τν πολιτικ της πσταση. Τ γεγονς ατ
δν ταν νευ σημασας τ καλοκαρι το 1948, ταν στν ερωπακ
χρο εχαν νοξει πολλ να κεφλαια στς σχσεις μεταξ τν συνασπι-
σμν κα στ διαμρφωση νων συνθηκν ντυιαρθεσης . ευρωπακ
ρευσττητα συνηγοροσε περισστερο π καθετ λλο τς νγκης γργο-
ρης κα ποφασιστικς ολοκλρωσης τν πιχειρσεων το Γρμμου.
Στν στρατιωτικ τομα λοιπν, τ βασικ κριτριο γι τν επιτυχα
τν κυβερνητικν πιχειρσεων ταν χρονικ τους διρκεια. κατλη-
ψη τς βρειας Πνδου κα τ κλεσιμο τν δρμων πικοινωνας το Δη-
μοκρατικο Στρατο π βορρ πρς ντο εχαν νημα ν συνοδεονταν
στ δσβατα ορειν, στχευε π τν πλευρ τς Αριστερς στν πτση τν
τειχν πο τ χριζαν π τς μεγλες πλεις.
15
π γενικτερες πιχειροεις , δηλαδ π τν καταστροφ τν πομονω-
μνων πλον ατ ντια δυνμεν του π τ γενικ σφργισμα τν συ-
νρων. Γι ν πραγματοποιηθον ο στχοι ατο πρεπε ν ξασφαλιστε
τ παρατητο στς πρσθετες, μετ τν Γρμμο, πιχειρσεις χρονικ δι-
στημα πρν π τν λευση το χειμνα κα της κακοκαιρας. λπδα
ν λξει πλεμος μσα στ 1948 εξαρτιταν π ατ τν προπθεση.
Ατ διπλ πεση σον φορα τ ζτημα το χρνου εξηγε τ σπασμω-
δικτητα τν νεργειν κα τς, νορθδοξες πολλς φορς, ντιδρσεις
πναντι στ συμβανοντα.
Στ λλο στρατπεδο σχση λειτουργοσε ντστροφα. Τ ιδανικ θ
ταν προσπιση της βρειας Πνδου, τουλχιστον νς τμματος της,
ς τ χειμνα . Στν περπτωση πο ατ ποδεικνυταν νφικτο , θ -
ταν σημαντικ ν μν πομενει χρνος στς κυβερνητικς δυνμεις γι
πλρη ξιοποηση της ρχικς τους πιτυχας. Θ μποροσαν τσι ν δια-
τηρηθον ορισμνοι θλακες, μ κυριτερους ατος της Μουργκνας τς
περιοχς το Βτσι, π τος ποιους, στ διρκεια το χειμνα, θ μπο-
ροσαν ν ξεκινσουν νες επιχειρσεις κα ν καταβληθε προσπθεια γι
τν νατροπ τν κεκτημνων το χθρο. κθε μρα ντστασης με-
τροσε λοιπν κα παρταση το γνα εχε τν δια σημασα μ τν
καταπνηση κα τ φθορ το ντιπλου .
Τ «προπργιο το Γρμμου»
Ο στρατηγικς κα τακτικς πιδιξεις τν ντιπλων θ ναζητοσαν τ
δικαωση κα τν πραγματοποησ τους σ ' εναν μορφολογικ γριο χρο.
Στν ουσα, επρκειτο γι τ θροισμα ορεινν γκων πο συναποτε-
λοσαν τ βρεια οροσειρ τς Πνδου. Πλθος κορυφς ψηλτερες π
δο χιλιδες μτρα δσποζαν στ χρο, περιβαλλμενες π μτρητες λ-
λες χιλων ς δο χιλιδες μτρων. Τρα ορειν συγκροτματα ποτελοσαν
τν κορμ αυτς τς κτασης. Γρμμος φυσικ, στ βρεια, κατ μκος
τς μεθοριακς γραμμς, μ ψηλτερη κορυφ στ 2.520 μτρα, Σμλικας,
λγο νοτιτερα, πρς τν "Ηπειρο κα τ Ζαγρια, μ κορυφ στ 2.537
μτρα, κα τ Βιο, στ νατολικ, πρς τ Δυτικ Μακεδονα. γραμ-
μ το μετπου γγιζε πσης τς περιφερειακς οροσειρς, τν Γκαμλα
πρς τν "Ηπειρο, τν "Ορλιακα πρς τ Θεσσαλα κα τ πρασμα τν Χα-
σων, τν Λγκο, τ βουν τς Καστορις. Επρκειτο γι ναν κεαν
κορυφν πο συνδεαν δσβατοι αυχνες, βαθις χαραδρσεις κι πτομα
ντερεσματα. κταση το χρου, νγλυφου σ κθε του λεπτομρεια,
ταν σαφς πολλαπλσια κενης πο παρουσαζε εππεδος χρτης.
Τρεις ποταμο δισχιζαν αυτν τν γρ ιο τπο. OL κοιλδες πο δη-
μιουργοσαν ταν ταυτχρονα κα δο πρσβασης, παρ τς πκρημνες
16
Γρμμος
πλαγες πο τς περικλειαν. Στ νατολικ πγαζε 'Αλικμονας, -
ποιος, φο κυλοοε γι λγο πρς τ νατολικ, κατευθυνταν μετ ν-
τια , περπου κατ μκος το μετπου τν μπολμων . Σαρα ντπορος
πγαζε π τ δυτικ πλευρ το Γρμμου κα δισχιζε κατ πλτος πε-
ρπου λη τν κταση το προπυργου, κατευθυνμενος δυτικ, σπου ν
ενωθε μ τν Αο κοντ στν Κνιτσα τελευταος πγαζε π τν
κεντρικ Πνδο, λγο βορειτερα το Μετσβου, κα κατευθυνταν βορειο-
δυτικ μχρι τ μεθοριακ γραμμ. δεξι του χθη ποτελοσε επσης
να π τ μτωπα το γνα πο θ ξεκινοσε .
κταση το θλακα ταν περπου 2.500 τετραγωνικ χιλιμετρα
Θεωρητικ δν ταν ιδιατερα μεγλη, μως μορφολογα το δφους
δικοοε τ ριθμητικ δεδομνα. Καμα διαδρομ στ χρο ατ δν -
ταν ευθγραμμη. βλστηση πρσθετε επιπλον προβλματα στ μετακ-
νηση τν νθρπων κα στν ασθηση το χρου. Στς πλαγις κα τ βα-
θουλματα , δασοκλυψη π ψηλ λπικ δνδρα -κυρως ρμπολα κα
λατα- ταν πυκν κα πρσθετε στς ποστσεις κα στς δυσκολες. Φυ-
σικ, μποροσε ν χρησιμεσει ταυτχρονα ς καταφγιο, ν κρψει σους
εχαν λγους ν κρυφτον π τ μτια φλων κα , προπαντς , χθρν .
Εκενο τν καιρ περιοχ στερετο, περπου ολοκληρωτικ, οδικο
δικτου. Σ μερικς περιοχς υπρχαν καρδρομοι, μως ο συνηθστεροι
δαυλοι πικοινωνας δν ξεπερνοσαν τ ππεδο το μονοπατιο κα τς
«μιονικς δο». Μ πολλς περιστροφς τ μουλρια κατφερναν ν
διασχσουν ατ τ περιβλλον, πιτρποντας στος χρστες τους τ με-
ταφορ σων κα ποιων λικν ταν ικαν ατ ν μεταφρουν . Ατ ,
πολ πλ , σμαινε τι παρ ' λο πο συνολικ γεωγραφικ κταση ταν
μικρ , τ στρατιωτικ σματα τ ποια πολεμοσαν δ βρσκονταν πο-
λ εκολα κα πολ γργορα μακρι π τς βσεις τους. Ο φοδιασμς
πρεπε ν κολουθε τος ρυθμος τν μιονηγν κα ν περιορζεται στς
ποστητες πο τ καραβνια τν τελευταων μποροσαν ν μεταφρουν .
Κα ο δο στρατο νακλυπταν διαρκς ατ τν νασταλτικ γι τς
δυναττητς τους ιδιομορφα.
Στ χρο πρχαν περπου κατν πενντα χωρι . Θ μποροσε ν
εναι ενας σημαντικς ριθμς ν εχε σχση μ τν πραγματικτητα, μ
τν νθρπινη παρουσα κα δραστηριτητα. Δν ταν καθλου τσι. "Ενα
μεγλο ποσοστ π ατ τ χωρι ταν εποχιακ . Τ κατοικοσαν τ
καλοκαρια ο κτηνοτρφοι τς περιοχς, Βλχοι κυρως, πο νβαιναν
σ ατ τν νοιξη π τ πεδιν, που ξεχειμνιαζαν. "Ομως, τν νοι-
ξη το 1948 ο κυβερνητικς δυνμεις κρτησαν τ κοπδια κα τος κτη-
νοτρφους στ πεδιν, μ ποτλεσμα τ περισστερα π ατ τ χωρι
ν μεταβληθον σ φαντσματα 'Εξλλου συνολικ κπτωση τν παρα-
γωγικν δραστηριοττων , π τν καιρ τς Κατοχς κα δθε , οδηγοσε
στ διο ποτλεσμα Παραδοσιακς δραστηριτητες , πως υλοτομα ,
17
'Ιστορα τον ελληνικο 'Εμ φ λιο υ Πολμον
εχαν περιοριστε κα ο σχολομενοι με ατς φυγαν γι τς πλεις, σ
ναζτηση λλων τρπων επιβωσης. 'Ακμη, σ χωρι που τ εισοδ-
ματα στηρζονταν στν ποχικ μετανστευση, ρο πανδου ειχε να-
κοπε ξαιτας τς νασφλειας κα τν δσκολων συνθηκν. Δημοκρα-
τικς Στρατς πργματι κυριαρχοσε σ 150 χωρι. Ατ, μως, δν σ-
μαινε τι στριζε τν ξουσα του σ νλογους νθρπους. Τ βουν -
ταν μλλον ρημα κενο τν καιρ.
2
Η ρημα τν ορεινν σμαινε πουσα παραγωγικν δραστηριοττων.
Τ κυριτερο πισιτιστικ εδος τς περιοχς, τ κοπδια, μειναν στς πε-
διδες. Δημοκρατικς Στρατς προσπθησε, στ διρκεια τς νοιξης,
ν μεταφρει ζα στ ορειν, οργαννοντας δσκολες κα αιματηρς πι-
χειρσεις στ χωρι το κμπου, ιδιατερα πρς τ μερι τς Δυτικς Μα-
κεδονας. πιτυχα μνο σχετικ μποροσε ν χαρακτηριστε. 'Απ τν
λλη πλευρ, τ περιβλια τν χωριν εχαν παραμενει καλλιργητα κα
ο παττες κα τ σπρια υπρχαν μνον ς κατλοιπα τν προηγομε-
νων χρνων. Τ μνο εδος καλλιργειας πο ξακολουθοσε ν ποδδει
ταν τ δνδρα . Ατ ταν οπωσδποτε μι νακοφιση γι τος πεινα-
σμνους ντρτες, πλν μως δσκολα μποροσε ν συντηρηθε ολκληρος
στρατς μ κερσια, γκρτσα, μλα κα καρδια. ρημα, στσο, δν
εχε μνο πισιτιστικς πιπτσεις. Δημοκρατικς Στρατς χρειαζταν,
γι ν υλοποισει τ σχδι του, φθονο εργατικ δυναμικ. Ατ δν
υπρχε. Θ δομε στ πμενα τς πιπτσεις ατς τς κατστασης.
Τ περιβλλον πρσθετε πλθος λλα προβλματα, δευτερεοντα π μα
ποψη, πολ σημαντικ, μως, γι τ παιχνδι τν εθραυστων ισορροπιν
που παζονταν ο τχες το πολμου . Τ ζτημα το νερο ταν να π
ατ. Νερ φυσικ πρχε στ μρη ατ, χι, μως, κει που ο νθρω-
ποι το 1948 τ χρειζονταν. Ο μαχητς το ΔΣΕ λλ κα, σ μικρτε-
ρο βαθμ, ο ντπαλο τους ργζονταν κα πολεμοσαν στ μεγλα υψ-
μετρα, στς πλον δσβατες περιοχς, κ ε τ νερ πουσαζε κα μετα-
φορ του π τς πηγς κα τς νεροσυρμς, συχν νατοντδες μτρα χα-
μηλτερα, δν ταν πι πλ τν ποθσεων. Απαιτοσε πολτιμα με-
ταγωγικ ζα , νθρπους κα μεγλα ποθματα καθημερινο μχθου .
2. Μ τν εξαρεση μερικν βλαχοχωριν, γι τ ποια κθοδος στ πεδιν
ποτελοσε πι σνθετη λση. Σ πολλς περιπτσεις, τν νοιξη το 1948 ν-
βηκαν στ χωρι γι τν πβλεψη τς περιουσας μνον ηλικιωμνοι νθρωποι,
πο λγα μποροσαν ν προσφρουν κα δν κινδνευαν οτε π πιστρτευση
οτε π τς γγαρεες.
Προφορικς μαρτυρες πο συνλεξε γρφων στ χωρι το Σμλικα κα
στ Ζαγρια στ 1990-1994.
Κατσς Δημτρης,  Τ ημερολγιο νς αντρτη τον ΔΣΕ, 1947-1948, "Αθνα
1998, τμος Β', σ. 150 κ..
18
Τ διλμματα το Δημοκρατικο Στρατο
πικεμενη μχη το Γρμμου εχε γνει κεντρικ κα μμονη ιδα τν
ηγετν του Δημοκρατικο Στρτου. βαθτερη λογικ τς πιλογς δεν
ταν βσιμη. Πραγματικ βρεια Πνδος παρουσαζε τακτικ πλεον-
κτημα γι τν ντρτικο στρατ. μορφολογα το εδφους περιριζε
κρωνε τ ρλο τν πολυδπανων τεχνικν μσων το ντιπλου , τν
τεθωρακισμνων, το πυροβολικο κα ν μρει τς αεροπορας.
1
χρωνε ν ναμετρηθε στηριζμενος στς μονδες πεζικο, στς ποιες
θεωρονταν -χι χωρς κποια δση λθειας- τι ΔΣΕ διθετε τ πλεο-
νκτημα. Εξλλου δυναμικ το τελευταου θεωρονταν τι μποροσε ν
νισχυθε ποφασιστικ μ τ μεθοδικ οχρωση τν μυντικν γραμμν.
Στ κτω κτω , τ ζητομενο δν ταν τακτικ επικρτηση στ πεδο
τς μχης λλ παρκς φθορ το πιτιθεμνου, πο θ νοιγε τ δρ-
μο στ στρατιωτικ κα πολιτικ του κρση.
Μ τ σημασα πο δινταν στ μχη ατ , ταν φυσικ ν προκψει
ντονος προβληματισμς γι τν επιτπια συγκντρωση δυνμεων. Τν -
νοιξη το 1948 ταν σαφς τι ο στχοι πο εχε θσει 3η Ολομλεια
τς Κεντρικς Επιτροπς το ΚΚΕ στν τομα τς στρατολογας κα τς
δημιουργας εφεδρειν εχαν ποτχει ταν εξωπραγματικο. ουσια-
στικ ποκοπ π τ μεγλα κντρα πιστρτευσης το ΔΣΕ , τ Θεσσα-
λα κα τ Ρομελη, πιστοποιθηκε μ τν πλον τραγικ τρπο τ χειμ-
να το 1947-1948, μ τν καταστροφ τς φλαγγας τν νεοεπιστρατευ-
θντων οπλων στν περιοχ τς Δυτικς Μακεδονας . Ο ππειρες στρα-
τολογικς διεσδυσης στ χρο τς Κεντρικς Μακεδονας πτυχαν κα
προβλεπμενη νπτυξη στρατηγικς εφεδρεας -μ βση τν 670 μο-
νδα πο εχε δημιουργηθε οτν Γρμμα γι ' ατν τ σκοπ- δν πραγ-
ματοποιθηκε . Ατ πολλαπλ ποτυχα τν προηγομενων μηνν σ-
μαινε δο πργματα: τι, πρτον, στν Γρμμο δν ταν δυνατν ν πρ-
ξει υπολογιζμενη ς κρσιμη μζα τν 15-20.000 μαχητν το Δημο-
κρατικο Στρατο κα , δετερον , ο δυνμεις πο θ διναν τν ποφασι-
στικ μχη στ βρεια Πνδο θ πρεπε ν ξοινονομηθον π τς π-
3. Τ τεθωρακισμνα σ πολ λγες περιοχς μποροσαν ν δρσουν ν τ πυ-
ροβολικ δσκολα μποροσε ν κολουθσει τν προλαση τν μονδων πεζι-
κο καθς, στ μεγαλτερο τμμα του, ποτελονταν π πεδιν πυροβλα. Εν
πση περιπτσει, χρση αυτν τν πλων προαπαιτοσε ππονη ργασα κα-
τασκευς δρμων, ο ποιοι θ ταν ελωτοι σ υπονομευτικς ενργειες το
ΔΣΕ. εροπορα χανε μρος τς ποτελεσματικτητς της σ' να ορειν πε-
ριβλλον που ηταν δσκολος προσδιορισμς τν στχων κα δασοκλυψη
μπδιζε συχν τν παρατρηση κα τν προσβολ μετακινομενων στχων.
19
'Ιστορ α τον ελληνικο 'Εμ φ λιο υ Πολμον
λοιπς ν νεργεα μονδ&ep