Edrejtapenaleekrahasuar 141116060131 Conversion Gate02

8/18/2019 Edrejtapenaleekrahasuar 141116060131 Conversion Gate02

1/47

E drejta penale e krahasuar

Pjesa e parë

1. Hyrje në të drejtën penale të krahasuar 2. Raporti i të drejtën penale të krahasuar me diciplinat e përaferta me të

3. Burimet e së drejtës penale të krahasuar 4. Përmbajtja e të drejtae!. "epra penale#. Procesi $. %uridiksionet &'jykatat(). *dalimi +. ,istemet e procedimit penal 1-.nstanca11.Proa12.,anksioni

Pjesa e dytë

1. ,istemi /rance0 i d.p.2. ,istemi Bel' i d.p.3. ,istemi jerman i d.p.

4. ,istemi n'le0 i d.p.!. ,istemi talian i d.p.#. ,istemi Holande0 i d.p.$. ,istemi merikani d.p.

1.Hyrje ne të drejtën penale të krahasuar

Sa i perket objekti i studimit të së drejtes penale të krahasuar, ka pasur disa

mendime nga këndveshtrime të ndryshme të cilat kanë qënë përafersisht të

njejta.

Statuti i Akademis Ndërkombetare tëdrejtës së Krahasuar të Hagës, vlerson

se e drejta e krahasuar mirret me krahasimin sistematik të institutive,

institucioneve dhe sistemeve juridike të vendeve të ndryshme dhe pajtimin e

ligjeve.

Autori i njohur Mark Ansel pohon se e drejta e krahasuar mirret me studimin

e diferencave dhe ngjajshmërive ndërmjet dy apo më shumë të drejtave.

Nga e gjithë kjo mund të vijmë në përfundim se e drejta penale e krahasuarka për objek studimi: krahasimin e instituteve, institucioneve dhe sistemeve

të ndryshme juridike në nje sfond të përbashkët, me qrast kërkohet vënja në

pah ngjajshmërit dhe dallimet në mes të legjislacioneve penale te shteteve

të ndryshme.


2/47

Mendimet e autorve janë të ndara për të drejtën penale të krahasuar! ër

disa autorë e drejta e krahasuar !poashtu edhe e drejta penale e krahasuar"

është një shkencë e pavarur, e barabartë me disiplinat tjera juridike e cila na

jep re#ultate te reja të cilat nuk mund të arrihen pa ndihmën e krahasimit.

ër autorë të tjerë ndryshe nga të parët, pavarsishtë asaj që e drejta penalee krahasuar sjell re#ultate unike, sipas tyre ajo është vetëm një mëtodë e cila

shërben për të trajtuar disa degë paraek#istuese të së drejtës.

Karakteristikat e të drejtës penale të krahasuar janë:

$. shtrin objektine saj tëstudimit në të gjithë botën,%. n&jerr në pah #gjidhje progresive të të drejtave penale të shteteve të

ndryshme,'. studion rregullimin shoqëror që bëhet nga legjislacionet e ndryshme

penale,(. synon inkorporimin e elementeve cilësore në institutet dhe

instrumentet juridiko)penale,*. krahason një rreth të gjerë të drejtash, duke reali#uar përpunimin e

tyre nëpërmjet krahasimit,+. n&jerr në pah pikat e përbashkëta dhe ato të veqanta te normave

penalo)juridike të vendeve të ndryshme, etj.

2.Raporti i të drejtën penale të krahasuar me

diciplinat e përaferta me të

a. E drejta penale e krahasuar dhe ajo e huaj

b. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale ndërkombëtare

drejta penale ndërkombetare përku-#ohet si tërsi dhe system i normave

juridiko)penale ndërkombetare, me të cilat rregullohet cështja e veprave

penale ndërkombetare, veprat me elemente ndërkombetare, procedurën

penale dhe përgjegjësin penale të kryesve të këtyre veprave penale,

cështjen e ek#ekutimit të sanksioneve penale etj.

c. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale evropiane

d. E drejta penale e krahasuar dhe antropologjia juridikeAntropologjia

juridike studion rregullat e sjelljes së shoqërive në raportë me të drejtën.

e. E drejta penale e krahasuar dhe politika kriminaleolitika kriminale ndihmon përshtatjen në sistemet juridiko)penale të disasanksioneve të cilat janë cilsuar të efekshme në disa vende.


3/47

f. E drejta penale e krahasuar dhe historia ligjore

istoria ligjore studion procesin e lindjes dhe të #hvillimit të ligjeve ne

përgjithësi në shtete të ndryshme.

g. E drejta penale e krahasuar dhe sociologjia e së drejtësSociologjia

e së drejtës studion mardhëniet ndërmjet ligjit !të drejtës" dhe shoqërisë.

h. E drejta penale e krahasuar dhe etnologjia ligjoretnologjia ligjore

merret me kërkimin dhe #bulimin e prejardhëjes të së drejtës, duke anali#uar

dukuritë kulturore.

Burimet e së drejtës penale të krahasuar

Në të drejtën e krahasuar doktrina të drejtat i klasifkon në dy grupe:$. /amiljet e mëdha ose modelet kryesore, në të cilat bëjnë pjesë: /amiljaromano)gjermanike e së drejtës, /amilja 0ommon 1a2, /amilja islamike e sëdrejtës etj.%.3ë drejtat fetare, të cilat i kushtojnë rëndësi idesë së harmonisë shoqërore,nëpërmjet pajtimit dhe këshillimit: e drejta kanonike, hinduse, hebraike dhekonfucione.

Në një kohë të gjatë , burimet e së drejtës në fushën e së drejtës penalekanë qenë #akoni, ligji dhe jurisprudence. or, tani duke ju falenderuar#hvillimeve të gjithë mbarshëme dhe nevojës që ka sjellur koha u pa earsyeshme krijimi i shumë instrumenteve tjera për implementimin e sëdrejtës dhe rregullimin e mardhënjeve të ndryshme shoqërore. Si rrjedhojë ekësaj dolën në skenë 4ushtetutat dhe më vonë edhe 4onventat.

Modelet ose amiljet ligjore mbështeten në tri lloj burimesh:a" burimet kryesore: kushtetutat dhe konventat,b" burimet e #akonshme: ligji dhe jurisprudence,c" burimet dytësore: #akonetë dhe rregullat e politesës.

ushtetutaështë ligji më i lartë dhe me fuqi juridike më të madhe në cdoshtet të civili#uar. Në mënyrë progressive është rritur numri i vendeve qëkanë një kushtetut të shkruar, në këtë drejtim përjashtim bëjnë Anglia dhe5elanda e 6e, të cilat va#hdojnë ti mbesin besnik traditës.othuajse të gjithakushtetutat përmbajnë parime themelore të cilat i shërbejnë të drejtëspenale e në veqanti të drejtës së procedurës penale.


4/47

ër nga rëndësia pranë nivelit të burimeve kushtetuese qëndrojnë edhekonentat dhe aktet e ndryshme juridike ndërkombëtare. 4onventatdhe aktet e ndryshme juridike ndërkombëtare përmbajnë parime tëkarakterit penalo)proceduraldhe për këtë arsyeje dispo#itat nga këto akte juridike shpeshëhere përfshihen në kushtetuta ose tekste të përbashkëta me

të.

akoni ka qenë burim i vetëm në bashkësinë e parë njer#ore dhe burimkryesor i së drejtës penale në shoqërinë skllavopronare dhe feudale. Sot nëshumicën e vendeve të botës është burim sekondar që nënkupton, ai do tëaplikohet vetëm në munges të burimeve kryesore. or megjithate, në disavende të Afrikës në të cilat jetohet ende ne bashkësi, grupe e -se #akoniva#hdon të jetë burim kryesor i së drejtës e në disa prej tyre edhe burim ivetëm.

.Përmbajtja e të drejtave

ër ti krahasuar të drejtat e ndryshme duhet ti respektojm dy rregulla: sëpari! duhet ta marrim parasysh atë që, në botë nuk ka dy shtete që kanëidealisht të njëjtën të drejtë e aq më pak të njëjtën të drejtë ose systempenal. 7 "ë dyti! të drejtat dhe modelet nuk janë as të pandryshueshme e astë i#oluara sepse ndodhin ndryshime si pasojë e kontakteve dheshkëmbimeve midis tyre.

lasi5kimi i modelee8odelet me të njohura të së drejtës janë:

$. /amilja romano)gjermanike,%. /amilja common 1a2,'. /amilja socialiste,(. /amilja islamike.

/amilja romano6'jermanike &e drejta ciile67iil 8a9(:/amilja romano)gjermanike, përfaqëson të drejtën e një numëri shumë tëmadhë të shtëteve në botë, ajo gjindetë po thuajse në të gjithë vropën emesme dhe atë perendimore, në Amerikën 1atine si dhe në disa pjesë tëAfrikës e 1indjesë së 1argët. 4jo traditë ka shërbyer si ba#ë edhe për tëdrejtën e vendeve socialiste.

9jatë historisë, ka pasur katër kodi-kime më të rëndësishme të së drejtave: drejta 6omake e perandorit ustinian, drejta 4anonike e 4ishës 4atolikemesjetare, 4odi i Napoleonit dhe e ;rejta 9jermanike e opullit.

; 0orpus uris 0ivilis>>, i njohur gjithashtu si =nstitutet e ustinianit. 4y 4od


5/47

përbëhej prej katër pjesve: e drejta familjare, e drejta pronsore, krimet civiledhe kontratat. ustiniani me këtë 4od shpresonte të thjeshtë#onte numrin emadh ligjor, që shpesh here ishin kontradiktore dhe të pa qarta. 6ëndësia ekëti kodi ishtë mjaftë e madhe, ky fakt ilustrohetme atë që ky kodë u bë ba#ëe studimeve ligjore në univer#itetet e mesjetës, e po ashtu ai u bë boshtë i

disa sistemeve ligjore kombëtare gjatë periudhës së #hvillimit të komb)shteteve në shek. e ?


6/47

poashtu, edhe në ish kolonitë e saj në Amerikën


7/47

Socialiste. 4jo e drejtë edhe pse rrenjët e saj i pati në ish Cashkimin Sovjetik,ajo degët e saj i shtriu edhe në vendet e tjera të cilat ishin të inEuencuaranga ky shtet. ;rejta Socialiste historikisht është mbështetur në 0ivil 1a2 por ajo ka disakarakteristika të cilat e bëjnë atë të veqohet.

anë gjashtë karakteristika themelore të së rejtës "o#ialiste $ë e dallojnënga të drejtat tjera: $. ;allimi në mes të drejtës publike dhe asaj private,%. /unksioni edukues i ligjit,'. 6oli dallues i prokurorit,(. avarsia e gjygjësorit.1.


8/47

8uhamedit a.s. 4ëto shkolla janë: ani-, ambali, 8aliki dhe Sha->i. ;allimetmidis tyre qëndrojnë në theksimin e qështjeve në lidhje me traditën dhepërdorimin e 4ur>anit.Sheriati paraqet një contrast në raport me sistemet perendimore. 4rimetkëtu karakteri#ohen si veprime kundër 5otit dhe si veprime të gabuara

private kundër njer#ëve tjerë. Në rastin e parë shteti mund ta -llojë ndjekjen,ndërsa në të dytin viktima apo të afërmit e tij mund të paraqesin aku#ë.4rimet kundër 5otit janë shumë serio#e si: largimi nga besimi fetar !heqjadorë në mënyrë vullnetare prej islamit dhe rregullave të tij", rrebelimi,shpifja, tradhëtia bashkëshortore, homoseksualo#mi etj.9jykatat gjithashtu janë unike për nga struktura, procedimi dhe vendimet.;ënimet janë të përshkruara në 4ur>an dhe janë përgjithsishtë të ashpraduke përfshir dënimet trupore dhe ato me vdekje. 4ëto dënime manifestohennë forma mjaft të ashpëra, p.sh. vjedhësit ju prehet dora apo këmba,tradhëtia bashkëshortore dhe aktet e homoseksuali#mit dënohen me vdekje.4jo e drejtë va#hdon të aplikohet edhe sot në një numër të madh të shteteve

muslimane si në: Arabi Saudite, Sudan, =ran, ordani, akistan etj.

#odi$kimi në %amiljet &igjore

odi5kimi në sistemin Romano6jermanik ikrisht në vropën kontinentale, #emrën e sistemit romano)gjermanik, kalindur kodi-kimi i parë. 4odet e para penale janë shfaqura në shek. e ?


9/47

4rahasimi i të drejtave penale të vendeve të ndryshme presupo#ohet para sëgjithash që të operohet me anën e disa metodave të caktuara. 8ëkonkretishtë kërkohet përpilimi i një inventari materialesh, për përpilimin e tijnevoitet përmbledhja e të drejtave positive. /orma e parë e këtyrepërmbledhjeve është e përbërë nga ligjet më konkretisht nga kodet, ndërsa

forma e dytë e përmbledhjeve përbëhet nga revistat e jurisprudencës.Studimet doktrinale janë shumë të rëndësishme dhe të dobishme për juristine të drejtës penale të krahasuar. 4ëto studime ndahen në:

$. Cotime,%. Anketa,'. 6evista.

=etoda statike 7 Cën të mundur të anali#ohen sistemet juridike penale,procedural, institutet dhe institucionet e ndryshme në një moment tëcaktuar.

=etoda dinamike7është më e plotë se ajo statike sepse ajo #gjeronobjektin e saj të studimit duke evidentuar edhe evulucionin që kanë pësuarinstitutet, institucionet ose sistemet duke studiuar.

(nstrumentet e krahasimit

3eoria e përgjthëshme e së drejtës së krahasuar aplikon dy instrumentekryesore të krahasimit:

1. Elementet përcaktues!%. Ekuivalenca e institucioneve.

;lementët përcaktues inEuencojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë ose jotë

drejtëpërdrejtë në pjesën më të madhe të veqantive të një sistemi juridik.Si elemente përcaktuese konsiderohen disa rregulla të cilat karakteri#ojnëcdo system juridik në procesin e krahasimit. 3ë tillë janë: klasi-kimi i vepravepenale, përgjegjësia penale, përsonale dhe morale, parimi i fajësisë, parimete përgjithshme mbi sanksionet etj.;kuialenca e institucionee orientojnë procesin e krahasimit.

). *epra penale

1idhur me përcaktimin e nocionit të veprës penale, në teorinë e së drejtës

penale janë shfaqur mendime të ndryshme. 4ëto mendime dallojnë varësishtprej kundërvështrimit të veprës penale. ara së gjithash, vepra penaletrajtohet si fenomen juridik. 4rahas këti mendimi, vepra penale trajtohetedhe si fenomen social dhe si veprim apo sjellje e njeriut të caktuar me tëcilin dëmtohen apo rre#ikohen vlerat e caktuara të shoqëris apo të individit.

,ipas odit Penal të Rep. osoës& për tu #ilsuar një veprim apo sjellje e#aktuar vepër penale duhet përmbushur katër kushte:


10/47

$. vepra të jetë e kundërligjshme,%. të ek#istoj pasoja të dëmshme apo rre#ikshmëria,'. që vepra me ligj të përcaktohet si vepër penale si dhe të përcaktohen

elementet konstituive të saj, dhe(. për qdo lloj vepre penale të parashihet sanksioni penal ose lloji dhe

masa e trajtimit të detyrueshëm i cili mund ti shqiptohet.Nga përkuf'imi i veprës penale& $ë e #ekëm më pare& del se vepra penale përbëhet prej katër elementet themelore apo të përgjithëshme:

$. veprimi i njeriut,%. kundërligjshmëria,'. përcaktueshmëria e veprës penale në ligj, dhe(. përgjegjësia penale e kryesit !fajësia".

*ë 7ommon 8a9 koncepti i veprës penale përku-#ohet rrall nga ligjvënsi.4y system veprat penale i ndanë në: tradhëti shtetrore, krime dhekundërvajtje. Në këtë drejtim SCA)t v.penale i ndjane në: krime dhe

kundërvajtje ndërsa Anglia në vepra të arrestueshme dhe të paarrestueshem.


11/47

dhe aq më parë që të jetë e mundur i siguron ati raporte të tjera dhe tëdhëna plotësuese, të cilat i referohen rastit konkret."a i përket përbërjes, duke lënë me një anë Anglin në të cilën vepron vetëmpolicia civile, në pjesën më të madhe të vendeve të vropës ka polici tëdy-shta, një polici civile dhe një polici ushtarake e quajtur &handarmëri.

9jermania konsiderohet që ka nje polici rreth $'D.DDD policë dhe një&handarmëri me rreth D.DDD policë./ranca ka një polici kombëtare me rreth $%D.DDD policë dhe një &handarmërime rreth B*.DDD policë.

Spanja njeh 9uardi cile !një institucion i armatosur në mënyr ushtarake"ku bëjnë pjesë rreth +*.DDD policë dhe nga ana tjetër një ka 3rupënkombëtare të policisë e përbër nga funksionar civil që numëron rreth B*.DDDpolicë. =talia tri forca policore: policinë e shtetit, karbinierët dhe rojet e-nancave. Sot shtetet e botës duke u ballafaquar me rritjen rapide të kriminalitetit,

i cili po manifestohet në forma mjaft komplekse, krahasë trupave policore tëcialt kryen funksione të përgjithshme kanë krijuar trupa policore kryenfunksione apo detyra të posaqëme apo speciale p.sh. trupa të speciali#uarapër luftimin e terori#mit, akteve të dhunshme, tra-k të drogave, prostitucion,kontraband etj. Në shtetet federale policia është e ndarë në polici federale e cila shtrinëkompetencën e saj në tërë federatën dhe policia provinciale e cila kakompetencë më të ku-#uar.

2. Prokuroriarokuroria e sotme!8inistrisë ublike" ka origjinë france#e dhe njihet që ngakoha e mesjetës. 8ë pastaj ky institucion u përhap pothuajse në të gjithavendet. Në shek. e ?


12/47

'. parimi i substitucionit 7 të drejtën e prokurorit public më të lartë qëushtrimin e funksionit të ndjekjes penale dhe kryerjen e disaveprimeve rreth një qështje penale konkrete ti bartë prej një prokuroriepublike në prokurorinë tjetër publike të të njejtit rangë,

(. arimi i vëndosjes në mënyrë monokrate 7 të drejtën e prokurorit

public që mvetësisht t>i ushtrojë të gjitha punët rreth ndjekjes së njëqështje penale konkrete në kuadër të një prokurorie publike.Njihen dy sisteme kryesore të rekrutimit të prokurorëve:

a. sistemi i #gjedhjes, ishte i pranishem në vropën 1indore, ky sistemva#hdon të jetë pre#entë akoma në SCA në nivel shtetërore, këtupërjashtohet /lorida dhe avai.4andidatët duhet ta kenë /akultetin e drejtësisë, përvojën e nevojshmenë këtë lëmi. Ata #gjidhen me një mandatë % deri ( vjetë.

b* sistemi i emërimit, është i pranishëm në modelin romano)gjermanik.Kompeten#at e prokurorit sipas Koditë të (ro#edurës (enale të )ep* sëKosovës mund të ndahen në dy grupe:

$. kompetencë themelore, e cila konsiston në hetimin e veprave penaledhe ndjekjen e kryerësve të tyre.

%. 4ompetencat që i referohen veprës penale:a. ndërmarje masave për #bulimin e v.penale dhe kryesit të saj,b. paraqitja dhe pre#entimi i aku#ave,c. paraqitja e ankesave kundër vendimeve gjyqësore,d. kryerja e punve të tjera conform legjislacionit në fuqi.

hillimi i pricesit Anglia i jep përparsi sekretit mbi publicitetin./ranca qëndronë në po#itë mes sekretit dhe publicitetit.SCA i jep përparsi publicitetit mbi sekretin.

,.-uridiksionet gjykatat/

9jykata është institucion i pushtetit gjyqësor, ajo njëherit është subjectthemelor i procedurës penale, ajo eshtë e ngarkuar me përgjegjësinë emadhe të #gjidhjes së cështjes penale me paansi dhe mature, duke mos upajtuar me qëndrimet subjective dhe duke mos u ndikuar nga atakimet edrejtëpërdrejta që dëmtojnë dhënien e drejtësisë.Sot në botë njihen disa juridiksione

%uridiksionet e hetimit 7 janë të ngarkuara për të përgaditur qështjenpër gjykim, ato kanë dominuar në të drejtat e vendeve të vropës 1indore nëepokën socialiste deri në v. $BB.Atje ku ek#istojnë juridiksionet e hetimit, spikasin dy modele të ndryshme:sistemi kontinental dhe anglo)saksion.


13/47

Në sistemin kontinental, gjyqtari hetues e ka origjinën në /rancë, qëshfaqet për herë të parë në vitin $*+. Ai është i njohur si përsona#hi kryesori fa#ës paraprake të procesit penal, ai drejton hetimet dhe trajton të gjithacështjet që kanë të bëjnë me privimin e lirisë dhe të drejtave të njeriut si dhemerr vendime për të -lluar ndjekjen penale në fund të hetimit.

= konceptuar kështu, përveq në /rancë ku edhe ka lindur, gjyqtarin hetues ehasim edhe në Celgjikë, olandë, 5vicër, Spanjë, 9reqi, Amerikën 1atine dhedisa vende të Afrikës frankofolse. Në sistemin anglo)sakson, gjyqtari hetues nuk ndërhyn në cështjetparaprake të procesit penal, ai ështëi autori#uar të ndërmarr veprimepërkatëse vetëm nëcështjet gjyqësore. = konceptuar kështu, gjyqtarin hetuese kemi në Angli, SCA, 4anada, Australi etj.

%uridiksionet e 'jykimit 7 janë të organi#uara në funksion tëklasi-kimit të veprave penale. /ranca njeh tri elemente përbërse të veprës penale dhe në ba#ë të kësaj

ka tri lloje juridiksionesh të gjykimit: 9jykata e olicisë për kundërvajtje,9jykata e 4orrektimit për delikte dhe 9jykata e Asi#it për krime. 9jermania njeh dy elemente përbërse të veprës penale dhe në ba#ë tëkësaj ka dy lloj juridiksionesh: 9jykatën e =nstancës për delikte dhe ;homëne 8adhe enale !gjykatën e asi#it" për krime. Anglia është dualiste, këtu hasim 9jykatat e 8agjistratëve e cilagjykojnë cështjet e vogla për nga rre#ikshmëria dhe 9jykatat e 4urorës qëgjykojnë cështje me rre#ikshmëri të lartë shoqërore.

%uridiksionet e speciali0uara 7 kanë konpetenca të veqanta, porprocedimi është i njejtë me atë që #batohet në juridiksionet e #akonshme.

4ëto juridiksione në atë form qënë përbërjen e tyre kanë gjyqtarë të cilëtkanë njohuri dhe përgaditje të posaqme e cila i përputhet funksionit të saj. uridiksione të tilla mund të jenë: gjykatat ekonomike dhe -nanciare, gjykatatpër vepra penale të terori#mit, gjykatat për mitur, gjykatat ushtarake etj. Në disa vende me ekonomi të #hvilluar, është ndjerë nevoja që tëkrijohen gjykata të cilat do të trajtonin cështje të natyrës ekonomike, si:mashtrim në kredi, mashtrim në subvencione, shpërdorim besimi, korrupsionaktiv dhe pasiv etj. 6ritja rapide dhe shpërndarja globale e terori#mit ka shtyrë mekani#matpërkatës të krijojnë gjykata të speciali#uara për gjykimin e kësaj veprepenale, Në 9jermani funksionon 9jykata e Apelit, e cila është kompetentepër ti gjykuar këto vepra në shkallë të parë. Në /rancë vepron 9jykata eAsi#it në përbërje prej @ magjistërve. Në =rlanden e >Audiencia Nacional>>. uridiksionet që trajtojnë veprat penale të kryera nga të miturit janë ndër juridiksionet e speciali#uara më të rëndësishme, origjina e tyre është shumëe lashtë, ideja është shfaqur në9jermani në fund të shek. ?=?. Sot këtogjykata të speciali#uara veprojnë në mbarë botën, në SCA nga viti $BB, në


14/47

Angli nga viti $BD, në ortugali nga viti $B$$, në /rancë nga viti $B$%, nëoland $B%%, në 9jermani $B%', në =tali $B'(, në Spanjë $B(, në Cahrein$B@+, në 4uvajt $B' etj,

%uridiksionet e rekursit 7 ek#istojnë në të gjithë botën, në të cilat

atakohet vendimi i shkallës së parë.4ëto gjykata gjithëmonë nuk janë të strukturuara në mënyrë të njëjtë. Nëketë drejtim në shkallë të dytë disa juridiksione të rekursit bëjnë vlersimin eprovave ndërsa disa të tjera vlersojnë ligjshmërin e procedimit pasi juridiksioni i shkallës së parë të jetë shprehur me vendim gjyqësor.

%eridiksionet federale dhe jo federale 7 kjo ndarje lindë në ba#ë tërregullimit shtetrorë të shteteve. Në vendet me strukturë federale ek#istojnëdy llojë gjykatash: në ato federale dhe në ato shtetërore, provincial,kantonale etj.Në SCA kemi: gjykatat shtetrore, gjykatat federale dhe 9jykata e 1artë.

Në 4anada 1igji 4ushtetues i vitit $+@ u besonte provincave pushtetin për tëkrijuar gjykaten në fusha penale, nga e cila re#ulton se cdo provincë posedonorgani#imin e vet gjyqësor, p.sh. 4uebeku, ka krijuar: 9jyqtarëte aqës,9jykatat Cashkiake, 9jykatën e 4uebekut !;homën e të rinjve dhe ;homënenale", 9jykatën e 1artë dhe 9jykatën e Apelit. Në cdo provincë tjetërorgani#imi është pak më = ndryshëm. ër ti bashkuar të gjitha provincatek#iston një 9jykatë e 1artë !Supreme" e krijuar me $@*.

Përbërja e %uridiksionee

Sipas legjislacionit ton penal në fuqi, 9jykataeshte subjekt themelor iprocedures penale, ajo ushtron njerin prej funksioneve themelore teprocedures penale ! dhenjen e drejtesisë", ajo është e ngarkuar mepergjegjesin e madhe te #gjidhjes se qeshtjes penale me paansi dhe maturi. Ne kuader të reali#imit te funksionit te gjykimit te qeshtjeve penalegjykata vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale. Neperberje individuale vepron gjyqetari i procedures paraprake, gjyqetarii gjykates komunale, gjyqtari i gjykates se qarkut, kryetari i trupit gjykues,gjyqetari ne procedur te shkurter. Ne perberje kolegjiale gjykata ne gjykimin e qeshtjeve vendon ne: a" 4olegj prej ' gjyqetaresh profesional !trupi i vogël" vendos jashte

shqyrtimit gjyqesor ose ne procedur lidhur me ankesen per vepra penale tedenueshme deri ne $* vite burg dhe ne perberje prej * gjyqetareshprofesional !truoi i madh" per vepra penale te denueshme mbi $* vite burg,ose denim me i rend, dhe kur tvendos 9jykata Suprem si gjykat e shkalles setret.. b" 3rup gjykues i perber prej gjygjetarve profesionist dhe gjyqetarve laik.


15/47

jy>tarët profesionist mbështeten mbi parimet e kompetencës dhe tëpavarësisë. "ipas Kodit tonë të pro#edurës penale kandidatët për gjy$tarët proesionist duhet ti plotësojnë disa kushte:

$. të ketë të kryer fakultetin e drejtësisë,

%. të ketë të dhënë provimin e juridikaturës,'. të ketë vlera të larta morale,(. të mos ketë dosje penale,*. të mos jetë regjistruar apo i anga#huar në ndonjë parti politike,+* të ketë përvojë të caktuar pune.

Në ,ran#ëpërveq kushteve ba#ike, njohurit veri-kohen në konkursë.Nëvendet e -ommon .a/%t , në shumicën e rasteve gjyqtarët jane avokatë tëvjetër.

)ekrutimi i gjy$tarve bëhet në ba'ë të dy medeleve* 8odeli i parëështë ai i emërimit të gjyqtarve nga pushteti ek#ekutiv, që

bëhet nga kryetari i shtetit. Një model të tillë e kemi në SCA për emrimin egjyqtarve federal, gjithashtu edhe në /rancë dhe në =tali. 8odeli i dytëështë ai i #gjidhjes popullore i cili ka qenë shumë në modënë vendet e vropës 1indore gjerë në vitin $BBD. Një model të tillë e kemiedhe në SCA, për gjyqtarët lokal, njëherit amerikanët përmes këti modelishohin futjen e demokracisë dhe të pavarsisë së gjyqsorit përballë pushtetitek#ekutiv.

Në vendet e 0ommon 1a2)t nuk ka karierë gjyqtari, ndërsa në vropënkontinentale, në Amerikën 1atine, Afrikën frankofone, në aponi njihetë njëkarier !përparim", me që rastë mund të -llosh si gjyqtar hetus dhe më vonëmund të përfundosh 4ryetar i 9jykatës së 4asacionit.

jy>tarët joprofesional 7 janë qytetarë të cilën nuk do të thotë që patjetërduhet me qenë jurist.

jesëmarrja popullore në administrimin e drejtësisëështë e njohur qëprej 9reqisë së lashtë. 6ealitetet aktuale dëshmojnë se kjo pjesëmrje popushon së përparuari por gjithsesi ajo ek#iston sipas modaliteteve tëndryshme.

ompetencat e %uridiksionee

Sipas 4odit të procedurës penale të 6ep. 4osovës, kriteret perpercaktimin e kompetences se gjykates janë:

$. 1loji dhe rendesia e vepres penale,%.


16/47


17/47


18/47

%. arrestimi dhe ndalimi është i nevojshëm për indenti-kimin e personit,veri-kimin e alibisë, mbledhjen e informacioneve dhe te dhenave pervepren penale ne fjalë dhe

'. ek#iston frika se i dyshuari do të fshihet, kur indentiteti = tij nuk mundte vertetihet, ose ek#istojnë rrethana tjera qe e arsyetojnë ikjen, ose

ka mundesi ti #hduk, fshehë ose ti ndryshojë provat.(ersoni i arrestuar ka keto te drejta:a. 3ë drejten ne ndihmë të menjehershme te mbrojtesit,b. 3e drejten te komunikoj ne menyrë kon-denciale me mbrojtesin e tij,c. 3ë drejten qe të informohet ne gjuhen e tij lidhur me arsyet e

arrestimit,d. 3e drejten të heshtë dhe te mos pergjigjet ne asnje pyetje,e. 3e drejten ne perkethim falas, etj

(er $do person te arrestuar poli#ia mban dosje te posa0me& lidhur me:a. te dhenat personale te te arrestuarit,b. arsyet e arrestimit,

c. vepren penale per te cilen dyshohet,d. rrethanat e arrestimit, etj.

Në"H1A kohë#gjatja e ndalimit, mund të #gjatë %( orë, mbrenda këti afatii dyshuari duhet të paraqitet para një gjyqtari. 9jyqtari mund tëvendosëlirimin me kusht !kaucion", sipas të cilit i aku#uari lirohet me kusht, pasvendosjes së një shumë të hollash si garanci. Një tjetër mënyrë alternative elirisë me kusht, duke paguar kaucion, mund të jetë edhe:

a" vënia e të dyshuarit nën mbikqyrjen e një agjensie ndalimi,b" detyrimi i të aku#uarit të paraqitet para një agjencie të posacme, në

kushtet e parapara me ligj,c" ku-#imi i të aku#uarit në udhëtimet dhe aktivitetet e tjera të tij,

d" ndalimi i mbajtjes dhe përdorimit të armëve dhe alkoolit nga ana e tij,e" vendosja e të aku#uarit nën mbikqyrje të pjesshme.

Në Austri paraburgimi ek#ekutohet sipas një vendimi gjyqësor, i cili#akonisht ipet pas ( orëve të ndalimit policor. Në Suedi ndalimi mund të bëhët vetëm me vendim gjyqësor dhe tëdyshuarin pa humbur kohë mbrenda ( ditësh duhet të dërgohet para njëgjyqtari.

2. "istemet e Procedimit Penal

Procedura penale aku0atore 7 përfaqëson lloin më të vjetër të procedurëspenale. Ai, si tip i familjes 0ommon 1a2, ka lindur në shek. ?= dhepërfaqësohet nga e drejta angle#e. Si pasojë e ndikimit të fuqishëm të saj, kytip i procedurës penale u #batua edhe në uells, =rlandë, 5elandën e 6e,4anada etj. 8e karakter aku#ator ishte procedura penale edhe në 9reqinëdhe 6omën e vjetër. 4y tip i procedurës penale, me disa dryshime të vogla,va#hdon të #batohet edhe me periudhën e feudali#mit të hershëm, ndërsa në


19/47


20/47

#batimin e torturës ndaj tij e cila shpesh ka sjellë deri te gjykimi i personavete pafajshëm. Sistemi inkvi#itor i procedurës penale është i pranishëm në një sërëvendesh si në: /rancë, 9jermani, Celgjikë, 6usi etj. avarsish asaj qëipërkasinë të njejtit system, ato kanë disa nuance qëi dallojnë, p.sh. në

procedurën paraprake në 9jermani vepron prokurori ndërsa në /rancëgjyqtari hetues.

13. (nstanca

2nstan#a nënkupton një seri aktesh të ndryshme të ndërmarura, të cilat kanëqëllim marrjen e vendimeve që përcaktojnë va#hdimin e procedurësgjyqësore ose përfundimit të saj.

Aktet e instancës kanë të bëjnë me ndjekjen penale dhe cënimet, praaktet procedural të cilat prekin liritë dhë të drejtat themelore të individit,

vendimin për ta va#hduar ndjekjen, vendimet e dhëna mbi ba#ën e faktevenga gjykatat rekurset që bëjnë në lidhje me ndjekjen penale.*djekja penale 7 Sipas ligjeve procedural njihen katër sisteme të ndjekjespenale:

3* ndjekja e cila rrjedh nga viktima ose në rast se viktima nuk jetonndjekja e cila rrjedh nga të afërmit e viktimës 4aku'a private5&

%. ndjekja e cila rrjedh nga qdo qytetar i cili vepron në emër tëshoqërisë4aku'a popullore5&

6* ndjekja që rrjeth nga vet gjyqtarët 4ndjekja e 'yrës5&(. ndjekja që rrjedh nga funksionarët e speciali#uar si prokurori 4aku'a

publike5*

Nuk duhet të harrojmë rolin e rëndësishëm të policis në#hvillimin endjekjes penale, duke mos lën anash faktin se ajo është e para e cila bie nekontaktë me informacionin lidhur me veprën penale dhe me kryesin e saj. Nëvendinë tonë prokurori publik është kompetent për ndjekjen eveprave penale të cilat ndiqen sipas deryrës #yrtare, ndërsa nëqoftëseprokurori publik tërhiqet nga ndjekja va#hdimin e saj mund ta bëj paditësisubsidiar kurse për vepra penale të cilat ligjëvësi i ka përcaktuar në mënyrëdecidive në 4, mund të ndiqën vetëm me padi private nga paditësi privat. Në sistemin Angle'&ndjekja penale është private dhe popullore, këtu cdoqytetar mund ta ushtrojë ndjekjen penale, por në fakt më shpesh ështëpolicia ajo e cila pasi ka përfunduar hetimin e saj, vën në lëvi#je veprimin

public. ërgjegjse për ndjekjen penal Angli gjate historis ka themeluarmekani#ma perkatës, si p.sh. me $@B ;rejtorin e Ndjekjes enale, me $B*Shërbimin e Ndjekjes së 4urorës, ky shërbim ka qëllim kryesor ndjekjen e-lluar nga policia, gjithashtu ky shërbim mund ti jap këshilla policisë. 8ëkonkretisht, Shërbimi i Ndjekjes së 4urorës pasi merr dosjen që i dor#ohetnga policia, vendos nëse ka prova të mjaftueshme për të urdhëruar


21/47

va#hdimin e ndjekjes penale. or në ratet kur policia dhuron gjobë, atëhereShërbimi i Ndjekjes së 4urorës nuk mirret me trajtimin e qështjes.

Nësistemin amerikanështë më e thjeshtë në krahasim me atë angle#.Në SCA ek#iston një shërbim public, një prokurori e vërtet që #otëronmonopolin e ndjekjes penale. 4ëtu kemi rokurotin federal përgjegjës për

vepra penale federale dhe prokurorin e distriktit për vepra penale tëparashikuara nga legjislacioni i shteteve. Në të drejtën e vjetër gjermane& ndjekja -llonte nga viktima, ndërsa sotshteti ka monopolin e ndjekjes penale me ndërmjtësimin e prokurorisë.9jermania ka përqafuar aku#ën publike, mgjthate roli i viktimës në ndjekjen edisa veprave penale është i pashmankshëm, ajo duhet të bashkëpunojë meprokurorin në vepra penale të tentim vrasjes, dhunime etj. Në"panjë ndjekja penale ushtrohet nga rokuroria, por edhe qytetarënpër vepra më të lëta, pavarsisht asaj a janë viktim ajo kanë të dejtën einicimit me anë të kërkesës.2talia ka një system të ndjekjes penale të ngjajshme me Spanjën, edhe këtu

veprat ordinere ndjekjen penale mund ta ushtrojë vetëm rokuroriakompetente, ndërsa për delikte private duhet të ek#istojë vullneti i viktimëspër ndjekje. ,ran#a ka përshtuar së pari, sistemin e aku#ës publike duke i dhënrokurorisë kompetenca të gjera në ndjekje. 8egjithatë për vepra penale nëdogana, ura dhe port telekomunikacion mund të veprojnë vetëm ose nëbashkëpunim me rokurorinë edhe të autori#uar të tjerë. Aku#a private ka njërol të rendësishme në sistemin france#, tek deliktet private i ipet përparsivullnetit të viktimës. Një karakteristikë e veqantë e ndjekjes penale ne/rancëështë ndjekja e #yrës, e cila udhtrohet për deliktet e kryera gjatëseancave gjyqësore.

11. Proa

Në procedurë penale hasim prova të ndryshme me anën e të cilavevërtetohen faktet relevante.

'e provë ne proceduren penale duhet kuptuar njoftimet mbi faktetdhe rrethanat qe lidhen me vepren penale qe merren prej burimeve teparashikuara me 4 dhe ne perputhje rregullat e percaktuara prej tijdhe qesherbejn per te vertetuar kryerjen ose jo te vepres penale, pasojat qe ajo i kashkaktuar, fajsin ose pafajsin e te pandehurit dhe shkallen e pergjegjesis se

tij. 8e fjalë të tjera prova është burim njohurish për faktet që vërtetohen nëprocedurë penale të cilat i përdor organi që i vërteton ato.rovat merren në fa#ën e hetimit dhe në fa#ën e shqyrtimit gjyqësor.(rovat klasifkohen ne disa grupe:

$. rova aku#uese dhe mbrojtese,%. rovat e drejtperdrejta dhe te terthorta,'. rovat origjinale dhe te prejardhura,


22/47

(. rovat personale dhe materiale,*. rovat e plota dhe jo te plota.

(rovat aku'uese janë ato prova qe paraqiten ne favorë të aku#es.(rovat mbrojtëse janë ato prova që shkojnë ne favorë të të pandehurit.

(rovë e drejtëpërdrejtë konsiderohet ajo prove që provon ek#istimin apomosek#istimin e faktit kontestues në menyrë te drejtëperdrejtë.(rovë e tërthortë konsiderohet ajo prove që provon ek#istimin apomosek#istimin e faktit kontestues në menyrë te tërthortë.

(rovë origjinale është ajo e cila merret drejtëperdrejtë nga burimi i saj.(rovë e prejardhur konsiderohet prova që mbështetet ne nje burim tjeter e jone burimin e saj te drejtperdrejtë.

(rovë personale është ajo prove e cila si burim informate paraqet njeriun,p.sh. deshmitarin, ekspertin etj.

(rovë materiale konsiderohen sendet te cilat janë perdorur per kryerjen evepres penale, ose mbi te cilen ndodhen gjurmet e saj, ose kanë qenë objekti veprimeve te te pandehurit.

(rovë e plotë konsiderohet ajo prove e cila ne tersi e provon te verteten osete paverteten.(rovë jo e plotë konsiderohet ajo prove e cila vetem pjesrishtë e provon teverteten ose te paverteten.

Në disa vende tësistemit kontinentalështë thelbësore që fajsia e tëaku#uarit, të vendoset vetëm nëpërmjet provave, një parim i tillë e kem

presentë edhe në drejtën france#e, gjermane dhe belge. Në këro vende, nësei aku#uari në fa#ën parapërgaditore ose në fa#ën e vendimit pranon fajësinëe tij, ky pohim është i barabartë me provat tjera, në këro raste gjykata nukështë e detyruar që të krijoj bindjen e plotë vetëm nëpërmjet pohimit të tëpandehurit, ajo është e detyruar ta va#hdoj procedimin me prova të tjeraderisa ajo bindet në fajsinë e tij. Në vendet e sistemit #ommon la/& në që i aku#uari fajsinë e tijpërfundon procedura penale dhe gjykata s>mund të bëjë ndryshe vqëse tadënojë të aku#uarin, edhe pse s>është plotësisht e bindur në fajsinë e tij. Në Angli& rregullat e provës janë shumë më të rrepta se në ato tek shtetetfqinjë të sistemit kontinental, kjo për faktin që shumica e qështjeve në

gjykata kalojnë nëpërmjet rrugës së njëHgullty pleaH, e cila përmban rregullastrikte të cilat janë vështirë për tu aplikuar, sidomos në rastet kur i aku#uaripranon fajsinë, në këtë rast gjykata është e detyruar të shqiptojë dënimin padëgjuar dëshmitarët gojarisht.o thuajse në të gjitha vendet e vropës, parimi dominant në procedurënpenale është pre0umini i pafajsisë. 4y parim gjenë ba#ën në 4onventënvropiane të të ;rejtave të Njeriut sipas së cilës: HFdo përson i dyshuar ose


23/47

që aku#ohet për një vepër penale pre#umohet i pafajshëm deri satëvërtetohet fajsia e tijH. Në /rancë dhe në =tali, parimi i pre#umimit të pafajsisëështë i paraparënë të drejtën e brenshme. Në /rancë, ky parim rrjedh nga ;eklarata e të;rejtave të Njeriut dhe Fytetarit e v.$@B ndërsa në =tali , ky parim është i

njohur nga 4ushtetuta. Në Angli ky parim nuk ka ba#ë ligjore por nëpraktikëështë mjaftë present. 8e qëllim të reali#imit të një procesi gjtqësor sa më të drejtë dhetrancparent, gjykata i njeh të aku0uarit të drejtën të marrë pjesë në provë,madje të sjellë provën. 4jo e drejtë të aku#uarit i njihet në dy fa#a: në fa#ënpërgaditore dhe në fa#ën e vendosjesë.

a. /a#a përgaditore 7 në vendet e 0ommon 1a2)t, kjo fa#ëështë e dobëtsepse përgaditja dhe pre#entimi i provave nga ana e të aku#uarit nukështë e organi#uar si duhet. Situatë ndryshe kemi në vendet e sistemitcontinental, p.sh. në Celgjikë, i pandehuri ka të drejtë të kërkoj ngagjyqëtari hetues ndërmarrjen e ndonjë veprimi të caktuar procedural

në kompetencë të tij. Në /rancë i pandehuri mund të kërkojë mëngulëm nga gjyqëtari përpilimin e akteve të ndryshme procedural, si:aktë për një ek#aminim mjeksorë, për ballafaqim, marrjen në pytje etj.

b. /a#a e vendosjesë 7 i aku#uari është i barabartë me palën aku#uese nëtë drejtën e paraqitjes së provave.

Në procesinë e kërkimit të provës, një rol të rëndësisëm luan edhe gjy4tari,i cili anga#ohet përsonalisht në gjetjenë e provave. 8irëpo, kjo qasje egjyqtarit është krejtësisht i ndryshëm në sistemin kontinental dhe në atë të0ommon 1a2)t. Në sistemin kontinental kemi një rol tepër aktiv të gjyqtarithetues ndërsa në sistemin 0ommon 1a2 kemi disa ku-#ime të gjyqtarit nëprocesin e kërkimit të provave.

dministrimi i proës6rjedha e procesit të të provuarit rreth vertetimit të fakteve kalon nëpërfa#ën e marrjes së provës, shqyrtimit dhe veri-kimit të provës dhe tëGmuarjes së provës. 3* Marrja e proves ) 8e marrje te provës kuptojmë gjetjen dhe #bulimin eprovave si dhe -ksimin procedural të tyre. 3ë #bulosh një provë do të thotë tëkonstatosh se ek#iston dikush i cili di diGka lidhur me faktet e rëndësishme,se a ek#iston farë gjurme e veprës penale apo farë objekti i cili do tëshërbente si provë në procedurë penale. rovën mund ta paraqesin palëtpastaj organet shtetërore, organi#atat e bi#nesit dhe subjekte të tjera juridike. /iksimi procedural i proves bëhet pasi që të #bulohet prova, formame e përhapur e -ksimit të provës është.rokurori, gjyqtari i procedurësparaprake ose kryetari i trupit gjykues mund të urdhëroj që marrja në pyetjetë inGi#ohet të regjistrohet me video ose audio inGi#im. 7* "h$yrtimi dhe verifkimi i proves % Shqyrtimi i provave është aktivitetimë i rëndësishëm i procedurës provuese nëpërmjet të cilit gjykata mëson përfaktet juridike relevante në procedurën penale.


24/47

fa#e të procedurës provuese gjykata e vërteton gjendjen faktike e cila do të jetë ba#ë për marrjen e aktgjykimit6* 8muarja e provaveS>ka dyshim se fa#a e fundit dhe me e rëndësishme e procesit të të provuaritështë fa#a e Gmuarjes së provave. as Gmuarjes së provave gjykata një fakt

kontestues e merr si të vërtetë apo të pavërtetë dhe kësisoj konstaton tëvërtetën në procedurë penale. Imuarja e provave është proces operimimendor i ndërlikuar për reali#imin e të cilit njohurisë së ligjshmërive tëmendimit logjik, është e nevojshme edhe njohja e psikologjisë gjyqësore ecila merret me studimin e ligjshmërive rreth formimit dhe manifestimit tëvetëdijes së pjesëmarrësve procedural. Imuarja de-nitive e provave sipasrregullit bëhet me rastin e procedimit të tyre në shqyrtim gjyqësor apo nëseancë për këshillim dhe votim.Në tipin aku#ator barra e provave qëndronte eksklu#ivisht në paditësin, =pandehuri kishte mundësi të ofroj prova për pafajësinë e vet, por jo edheobligim kurse gjykata ishte pasive, në tipin inkui#itor funksioni i ndjekjes kaloj

në duar të gjykatës edhe prandaj barra e provave i takonte asaj, në tipin epër#ier barra e provave bjen në palët proceduralo penale e pikësëpari nëpaditësin e autori#uar me qëllim që të konstatohet e vërteta materiale.Provat e papranueshme jan ato fakte net e cilat gjykat nuk mund tambeshtese vendimin e saj.Ne ketë drejtim gjykata mund ta refu#oj kerkesen per marrjen e proves nese:

a. eshte e panevojshme dhe e tepert,b. eshte e papershtateshme dhe e paarriteshme,c. eshte e parendesishme,d. kerkesa behet per ta #varritur proceduren penale.

rova te papranueshme konsiderohen:

$. ;eklarimi i te pandehurit kur ati i jane shelur te drejtat e garantuara,%. 4ur deshmia e deshmitarin eshte marr me forc,'. ;eklarimi i ekspertit ne ato raste kur ai sipas ligjit nuk eshte dashur te

caktohet si ekspert,(. 4qyrja e vendit te gjarjes nka prokurori public pa njoftimin e te

pandehurit ose mbrojtesit te tij,*. 4ontrollimi i shtepis ose lokalit ne kundershtim me dispo#itat e p.

penale.

omunikimi i proës @ nënkupton të drejtën e të aku#uarit që tëinformohet me elementet e provës që do të përdorën kundër tij në seancë.

Në


25/47

Në oland komunikimi bëhet me disa re#erva, kjo arsyetohet nëe-kasitetin e hetimit. Situatë e ngjajshme është edhe në Spanjë, avokatiështë i pranishëm por nuk e konsultondosjen. Në të drejtën tonë prej momentit të ngritjes së aktaku#ës e deri nëseancën për kon-rmimin e saj, prokurori public i siguron mbrojtësit këto

material:a. procesverbalet mbi deklarimet ose pohimet, të nënshkruara apo tëpanënshkruara nga i pandehuri,

b. emrat e dëshmitarëve të cilët prokurori publik i ka ndërmend ti thërretdhe cdo deklarat të mëhershme të tyre,

c. të dhënat për përsonat për të cilët prokurori publik ka njohuri seposedojnë prova të rëndësishme,

d. rre#ultatet e ek#aminimit -#ik dhe mental,e. kallë#imin penal dhe raportet e policies.

15. "anksioni6eagimi i shoqërisë ndaj kriminalitetit është manifestuar në forma tëndryshme. 4ëte reagim mund ta ndajmë në dy periudha të mëdha: reagiminprivatë të cilin e kemi në shoqërinë primitive dhe reagimin publik i cilishfaqet pas krijimit të shtetit dhe instrumenteve të tij.

Sanksionet penale prej periudhës së reagimit privat kanë qenë shumëtë vra#hda dhe me pak ndryshime manifestimi i tyre ka va#hduar deri nëshek. ?


26/47

praktikën gjyqësore, dënimet trupore shqiptohën dhe aplikohen në disavende të 1indjes së 8esme dhe 1indjes së 1argët. 4ësisoj, si shtete në të cilatparashikohen dënimet trupore përmenden: Arabia Saudite, miratet eCashkuara Arabe, emeni, Sudani etj. Arsyet kryesore të aplikimit tëdënimeve trupore kanë qenë hakmarrja dhe shkaktimi i vuajtjeve dhe

mundimeve ndaj të dënuarit dhe futja e tmerrit dhe frikës qytetarëve tëtjerë. 8irëpo si arsye tjetër përmendet edhe fakti se ato dënime ishin më tëthjeshta dhe më të leta për ek#ekutim, nuk kërkonin ndonjë shpen#im dheorgani#im të veqatë dhe për pushtetin ishin më të leta për #batim. Ndër llojete dënimeve trupore të cilat janë aplikuar më së shpeshti në të kaluaren, mësë shpeshti përmenden gjymtimet dhe rrahjet. 9jymtimet apo shëmtimet trupore kanë qenë dënime të cilat janëaplikuar shpesh në të drejtat e vjetra, sidomos në sistemet skllavopronaredhe feudale. Ato manifestoheshin në forma të vra#hda, si p.sh. vjedhësit iprehej dora, falsi-katorit gishtrinjët, shpifsit i prehej gjuha, spiunit i n&irrshinsytë etj.

6rahja, po ashtu konsiderohej si një ndër dënimet trupore mjaft tëlashta, ajo shqiptohej për vepra të llojllojshme penale por #akonisht atocilësohen si më të leta. Ajo ek#ekutohejë në mënyrë të vra#hdë, me goditjeme shkop, kam&hik, shufer gome etj, e cila njëherit kishte për qëllimshkaktimin e vuajtjeve -#ike të të dënuarit.


27/47

9rupi i dytë, bëjnë pjësë vendet, ku e drejta e tyre e brendshme e njehdënimin capital si sanksion por në praktikëështë i ngrirë ek#ekutimi i tij. 4ëtupërfshihen: 9reqia, Celgjika, 8aroku, Cregu i /ildishtë, Senegali etj.9rupi i tretë& bëjnë pjesë vendet të cilat akoma e ruajnë dëniminë me vdekje.4ëtu përfshihen: shumë shtete të SCA)së, po thuajse të gjitha shtetet e

Afrikës dhe disa vende islamike. 6astë i veqant ështëKina& në 4inë dënimi me vdekje mund të jepet ishoqëruar me një kusht prej % vitësh nëse mbrenda kësaj periudhe i dënuariështë penduar sinqerisht për veprën e kryer, dënimi me vdekje mund tëkëthehet në dënim me burgim të përjetëshëm apo të përkoshëm. Nëse i referohemi statistikave, sot, dënimin me vdekje:

a. e kanë hequr plotësisht nga legjislacioni i tyre '% shtete,b. për krime ordinere e kanë hequr $ shtete,c. e kanë ngrirë $+ shtete,d. va#hdojnë ta ruajnë $$D shtete.

,anksionet pasurore 7 konsiderohen ndër dënimet që janë aplikuarprej një kohë shum të largët. Ndër dënimet më të shpështa të cilat janëaplikuar dhe va#hdojnë të aplikohen janë: kon-skimi i pasurisë dhe dënimime gjobë.3*Konfskimi i pasurisë& si dënim, qëndron në marrjen e pasurisë së përsonittë dënuar pa kompen#im dhe pa kundërshpërblim. Në literaturë përmendendy lloje të kon-skimit të pasurisë: kon-skimi i plotë dhe kon-skimi ipjesëshëm.7* ënimi me gjobëështë një ndër dënimet më të hershme. senca e tijqëndron në pagimin e një shume të të hollave që e cakton organi competent

i shtetit, gjykata apo ndonjë organë tjetër.

Pjesa e dytë

1."istemi %rance6 i drejtësisë penale

/ranca konsiderohet djepi i të drejtës penale të vropian. Kreksi i france#ëvepër drejtësi është i njohur, këtë që e kanë demonstruar dokumentet e

ndryshme demokratike. arimet ba#ë të së drejtës kriminale në /rancë janë hedhur që nëeklaratëne të rejtave të ytetarit të vitit 3;


28/47

përket procedurës penale, burim kryesor i saj ështëKodi i (ro#edurës (enale,i cili është pasardhës i 4odit të hetimit kriminal të vitit $D.or pa dyshim se burim parsor i së drejtës france#e është 4ushtetuta, dukemos e harruar as 4onventën vropiane të të ;rejtave të njeriut, rati-kuar nga/ranca me '$ dhjetor $B@'.

"epra penale@1egjislacioni france# ndryshe nga shumë të tjerë në vropë parashikonndarjen e v. penale në:

$. kundërvajtje,%. delikte,'. krime.

utoritetet e hetimit @Hetimi paraqet fa#ën e parë të procedurës penale të cilën e #hvillon përsoni iautori#uar kundër përsonit të caktuar për të cilin ek#iston dyshimi i

arsyeshëm se ka kryer veprën penale e cila ndiqet sipas detyrës #yrtare.Krgani më i lartë i hetimin në të drejtën france#e është gjyqëtari hetues. Ai-llon procedimin nëse qështja i është dërguar ati #yrtarisht prej prokuroritapo prej viktimës. Njëherit ky hetim quhet hetim paraprak gjyqësor. 9jyqtari hetues ka dy lloj pushtetesh në dispo#icion. Nga njëra anë tëdrejtën e hetimit, të cilën e kryen vetëose ia delegon policisë gjyqësore. Nëanën tjetër, ai ushtron kompetenca gjyqësore: aimund të vendosë të privojëtë pandehurin nga liria, të kryejë kërkime dhe në fund të kërkimeve të tij, tëvendos se si të veprohet më tutje. 8egjithatë kompetencat e tij nuk janë tëpaku-#uara, vendimet e tij mund të rishikohen nga një gjykat e aku#ës nëpërbërje nga tre gjyqëtarë, e cila është dhomë e gjykatës së apelit.

Autoriteti i ndjekjes penale është prokurori publik* rokurori publik bënpjesë në një trup të njohur si 8inistria e ublike, e cila karakteri#ohet ngaparimi i hierarkisë.

a. Në nivelin e 9jykatave të 6epublikës, funksioni i prokurorit ushtrohetprej rokurorit të 6epublikës, i cili ndihmohet prej ndihmësve të tij.

b. Në nivelin e 9jykatave të olicisë, funksioni i prokurorit ushtrohet prejrokurorit të 6epublikës, i cili ndihmohet nga një8brojtjes.ndihmës dhenjë komisionar policie.

c. Në nivelin e 9jykatës së Apelitfunksioni i prokurorit ushtrohet prejrokurorit të ërgjithshëm, i cili ndihmohet prej ndihmësve të vetë,

d. Në nivel të 9jykatës së 4asacionit funksioni i prokurorit ushtrohet prejrokurorit të ërgjithshëm, i cili ndihmohet nga disa ndihmës,

She- i lartë i rokurorisëështë 8inistri i ;rejtësisë, i cili jep rekomandime për-llimin e qështjeve penale.

Në /rancë kemi dy llojë poli#ie& të cilat kanë kompetenca të njejta dheveprojnë në ba#ë të rregullave të njejta. olicia kombëtare e cila është nën


29/47

ombrellen e 8inistrisë së Crendshme dhe ?handarmëria kombëtare e cilaështë nën ombrellën e 8inistrisë së 8brojtjes.Në përbërje të poli#isë veprojnë of#erët dhe agjendët e poli#isëgjy$ësore*>f#erët autori#ohen prej rokurorit të ërgjithshëm të 9jykatë sëApelit, ata kanë një rol të rëndësishëm , ata pranojnë ankesa, kryejnë

hetime, bëjnë kërkime etj. Agjentët kanë kompetenca më të ku-#uara, atavetëm ndihmojnë o-cerët e policisë gjyqësore.

Ar'ani0imi i 'jykatae @Sistemi gjyqësor penal france# përbëhet nga 9jykata e shkallës së parë,9jykata e Apelit dhe 9jykata e 4asacionit.

Në shkallën e parë hasim tri tipe gjykatash: 9jykata e olicisë,4orrehtuese dhe e Asi#it. 9jykata e olicisë përbëhet nga një gjyqtar i vetëm.

9jykata 4orrektuese përbëhet nga ' gjyqtar apo ( kur qështjet janëkomplekse. 9jykata e Asi#it përbëhet përbëhet nga ' gjyqtar profesionistë.9jyqtari ndihmohet nga një J6= e përbër prej B antarë, qytetar të thesht të#gjedhur me short.

9jykata e Apelit& përbëhet prej gjykatave korrektuese të apelit, të cilatpranojnë ankesat kundër vendimeve të dhëna nga gjykatat e policisë dhe atokorrektuese, dhe ;homa e Aku#ës e cila ka kompetencë sit ë gjyqtarithetues, ajo përbëhet prej kryetarit dhe dy #avendës.

9jykata e Asi'it për të mitur është kompetente të gjykojë krimet më serio#etë kryera nga të miturit e moshës mbi $+ vjet, të cilët kanë kryer veprëpenale vetëm apo në bashkëpunim. Ajo përbëhet nga ' magjistarët !% prejtyre janë gjyqtar për të mitur" dhe B antar jurie.

Palët në procesin penal @ janë prokurori, i aku#uari, viktima.

Precededenti nuk mund të luajë ndonjë rol shumë të madh. 8egjithatë,vendimet gjyqësore, në veqanti ato të sektorit penal të 9jykatës së4asacionit, luajnë një rol të rëndësishëm në procedurën penale.

/a0a për'aditore @ ka karakter të mirë-lltë inkvi#itor. Kbjekt i caj ështëgjetja e provave dhe vënja në lëvi#je të aku#ës publike. Në këtë fa#ë vihet renjë concept dinamik i gjyqtarit france# në krahasim me gjyqtarët tjerë tëhuaj. 8e urdhër të prokurorit publik kryesi i veprës penale mund tëarrestohet, ndërsa kur ai kapët në Eagrancë ai arrestohet edhe pa urdhër tëtij.


30/47

Parimet e procedurës penale @ drejta france#e udh2hiqet nga parimi i ligjëshmërisëq2 n2nkupton se qdoqytetar2 është i barabartë për të qenë i gjykuar nga të njejtat gjykata dhesipas rregullave të njejta. Ndoshta në shikim të parë ky parim duket i thjesht,

mirëpo nëse e shikojm situatën në /rancë ku ek#istojnë privilegjet egjykatave sipas klasës shoqërore të cilës i përket përsoni që do të gjykohej!shtresa e ulët, -snikëria etj", tregon se bara#ia përpara ligjit është një parimabsolute i përgjithshëm.

(arimi i oportunitetit është i rëndësishëm për të drejtën france#e. Sipas këtijparimi prokurori publik asnjëhere nuk është i detyruar ta -llojë ndjekjenpenale, në mungesë të denoncimeve apo paraqitjes së ankesës.

(arimi i lirisë së provësështë një parim i cili proklamon atë që të gjithaprovat do të konsiderohen të pranueshme nëse ato nuk janë në kundërshtim

me etikat e sistemit france#ë të procedimit penal.

(arimi i 'hvillimit të pro#esit me gojë& sipas këtij parimi, i aku#uari,dëshmitarët dhe ekspertët duhet të dëgjohen nga gjyqëtarët e jot ëprocedojnë me qështjen. 8irëpo ky rregull ka përjashtime, në gjykatatkorrektuese dhe ato të policisë, kryetari i seancës mund të autori#ojëpërdorimin e dokumentave nga ana e dëshmitarit apo ekspertit.

5. "istemi belg i drejtësisë penale

3ë pushtuar nga fqinjët jugor deri në v.$@B%, provincat belge u ndikuanshumë nga kodi-kimi france#, më konkretisht nga 4odi i hetimit criminal dhe4odi enal i Napoleont.

Curim i rëndësishëm i së drejtës penale belge është 4ushtetuta e vitit$BB(, e cila përmban dispo#ita të rëndësishme të cilat e rregullojnë këtëqështje, si: parimin e ligjmërisë, heqëjes së dënimit të kon-skimit tëpërgjithshëm, e drejta e faljes, ndalimi i juridiksioneve të posaqëme,publiciteti i seancave, institucionin e jurisë për të gjitha krimet dhe përdeliktet publike dhe të shtypit.

1elgjika është një mbretëri& e #ila është e ndarë në 3? provin#a tëndara në $ar$e dhe këto të undit të ndara në kantone* Si rre#ultat i këtirregullimi shtetrorë, organi#imi i gjykatave ndahet në katër nivele:

a. në nivel kombëtar është 9jykata e 4asacionit,b. në nivel provincial kemi * gjykata të apelit, * gjykata pune, gjykatat e

asi#it


31/47

c. në nivelin e qarqeve kemi gjykatat e shkallës së parë, gjykatattregtare, gjykatat e punës, juridiksionet e themeluara për të rregulluarkonEikëtet e kompetencës,

d. në nivelin kantonal kemi gjyqtarët e paqës dhe gjykatat e policisë.

jykata e policisë @ është kompetente në fushën e kundërvajtjevedhe të delikteve të kryera me kundërvajtje !delikte apo shkelje në fushënrurale, pyjore, të peshkimit etj". Ajo vepron në përbërje të një gjyqtari, injohur si gjyqtari i paqës. 4undër vendimeve të marrura nga kjo gjykat palëtmund të ushtrojnë ankesë në gjykatën e shkallës së parë.

jykata e korreksionit 7 është një seksion i gjykatës së shkallës sëparë. 4jo gjykatë vepron në përbërje të një gjyqtari të vetëm, ajo ështëkompetente për delikte dhe një pjesë të krimeve të leta, ajo gjithashtuvendos edhe për ankesat e ngritura kundër vendimeve të gjykatës sëpolicisë. 4undër vendimeve të marrura nga kjo gjykat palët mund të

ushtrojnë ankesë në 9jykatën e Apelit dhe më pas mund të bëhet ankim në9jykatën e 4asacionit, kundër vendimeve të dhëna nga 9jykata e Apelit.

jykata e si0it 7 është kompetente për krime, delikte politike,deliktet e shtypit si dhe deliktet dhe kondervajtjet e lidhura me krimet. Ajopërbëhet prej kryetarit të gjykatës dy ndimësa dhe nga një juri prej $%përsonash, të caktuar me shortë në gjirin e popullit.


32/47

Prokuroria &=inistria Publike( 7 o-cerët e 8inistrisë ublike ipropo#on 8inistria e ;rejtësisë ndërsa ata i emron dhe i shkarkon 8breti. Atakujdesën për #batim të plotë të ligjit, për ndjekje të kryrsve të vepravepenale si dhe për ek#ekutimin e vendimeve në fushën penale.

Policia belge është e përbër nga policia komunale, &handarmërisë dhepolicisë gjyqësore. Secila nga *B komunat belge, posedojnë një poli#i komunale, e cilaështë nën autoritetin e kryetarit të komunës. Ajo vepron nën urdhrat e njëkomandanti policie, i cili kujdeset për ruajtjen e rendit publik. @handarmëria është e ndarë në *% distrikte, ajo vepron nën autoritetin e8inistrisë së Crendshme, ndërsa kur vepron në funksion të misionevegjyqësore, në raste të tilla janë nën autoritetin e 8inistrit të ;rejtësisë dhenën mbikqyrjen e rokurorëve të ërgjithshëm. (oli#ia gjy$ësore e shërbimeve të (rokurorisë& përmbush vetëm misionet

e policisë gjyqësore. Ajo është nën kujdesinë e prokurorit të përgjithshëmdhe nën drejtimin e prokurorit të mbretit.

Parimet e procedurës penale belge janë: arimi i ligjshmërisë,publiciteti i seancave dhe mutivacioni i gjykimeve, pre#umimi i pafajsisë,respektimi i të drejtave të mbrojtjes ligjore, përgjegjësia penale. (arimi i ligjshmërisë së pro#edurës penale rrjedh nga 4ushtetuta belge,e cila parashe atë, që askush nuk mund të ndiqet penalisht, veqëse në atoraste të cilat janë të parapara me ligjë dhe në formën të cilën e parashe ligji. (ubli#iteti i sean#ave dhe mutiva#ioni i gjykimeve e parashe 4ushtetuta,me kusht që publiciteti të mos cënoj rendin public dhe rrjedhene procesit

gjyqësor.(re'umimi i paajsisë nuk shpreht në donjë tekst penal e as në nivelkushtetues, por megjithatë, ky parim është përvetësuar nga 4onventavropiane e të drejtave të njeriut. 4y parim nënkupton atë që, qdo i dyshuarkonsiderohet i pafajshëm deri në momentin kur fajsia e tij vertetohet mevendim të formës së prerë.

7. "istemi gjerman i drejtësisë penale

drejta romake në fund të shek. ?< ushtroi një inEuencë të fuqishme dhe

përcaktuese mbi procedurën penale gjermane, ajo konsistonte kryesisht nëracionali#imin dhe moderni#imin e mendimit juridik, frut i së cilës ishte Kodi penal karolinian i vitit $*'%, i cili njëherit konsiderohet 4odi i parë gjerman.4y kod #batohej në të gjithë perandorinë gjermane dhe njëkosisht shërbeu siba#ë për #hvillimin e një tradite në të drejtën penale, por megjithatë kjo edrejtë pati ku-#imet e veta nga të drejtat rajonale, si: drejta epërgjithëshme prusiane dhe 4odi enal Cavare#.


33/47

8e rastin e bashkimit të shteteve gjermane nga Kto van Cismarku, nëvitin $@$ 9jermania adoptoi 4odin enal perandoriak si pjesë përbërse eprocesit të uni-kimit të së drejtës gjermane.

Sot 9jermania është 6epublik /ederale, përbëhet nga disa lande.

Curim kryesor është .igji hemelor , i cili u miratua në vitin $B(B dhe rënditetnë burimet klasike të demokracisë liberale. Curim kryesor i drejtësisë penale gjermane është Kodi (enal* Ai është indarë në dy pjesë: në pjesën e përgjithëshme dhe atë të posaqme. jesa epërgjitëshme trajton parimet dhe institucionet kryesore, si dhe rregullat epërgjithshme që duhet #batohen për të gjitha llojet e veprave penale ndërsapjesa e posaqve pasqyron -gurat e veprave penale, si dhe elementetkonkrete të cilat duhet ti posedoj i dyshuari për tu shpallur fajtorë.

"epra penale duhet të përmbaj këto elemente: rre#ikshmëria shoqërore,kundërligjshmëria dhe faji.

)re'ikshmëria sho$ërore është tipar social dhe element material i veprëspenale. Në 9jermani si vepra me rre#ikshmëri të lartë shoqërorekonsiderohen: v.penale kundër jetës dhe shëndetit, aktet teroriste, vepratpenale kundër ekonomisë etjKundërligjshmëria paraqet ba#ë juridike për përcaktimin e veprës penale, ajonënkupton atë sjellje të individit e cila është në kundërshtim me normat ecaktuara penalo)juridike, por e cila në të njejtën kohë dëmton apo rrë#ikon tëmirën juridike e cila është e mbrojtur pikrisht nga ajo normë.,aji gjithashtu është element penale. Në të drejtën gjermane faji ndikondrejtëpërdrejtë në masën e dënimit që përcakton gjykata.

Kodi penal gjerman parashikon disa a'a të tentativës:$ marrjen e vendimit,% përgaditjen,' -llimin e kryerjes së veprës penale,( reali#imin e disa elementeve të veprës penale.

Mosha për përgjegjësi penale është 3B vjetë*

ërveq sanksioneve ba#ë, në 9jermani një rol të veqant luajnë edhevendosja në klinika psikiatrike, klinika kundër alkooli#mit dhe drogës, mbajtjanë mbikqtrje etj.

Parimet procedural6penale @(arimi i .igjshmërisë 7 i kanë dhënë një rëndësi të veqantë, këtë gjë edëshmon përfshirja e tij në kushtetutën gjermane. 3ë gjitha parimet e tjerarrjedhin nga ky parim.(arimi i mbrojtjes së të drejtave ligjore 7 ky parim ka një rëndësi të veqantënë mbrojtjen e vlerave të vërteta të shoqërisë gjermane.


34/47

(arimi i mospranimit të analogjisë 7 ky parim proklamon atë se, nuk mund tëgjykohet një krim duke u ba#uar në analogji, përjashtimisht analogjia mundtë #batohet vetëm kur kjo i vjen në ndihmë të aku#uarit.(arimi i sigurisë ligjore 7 ky parim vjen nga e drejta anglo)amerikane, e cilanë të drejtën gjermane është përshtatur si një e drejtë që ka qdo qytetar për

t>u njohur me atë qka parashikon ligji penal si sjellje të penali#ueshme dhekriminale.(arimi i ajsisë nënkupton atë se fajsia e shkelësit të ligjit është ba#ë përcaktimin e masës së dënimit.(arimi i u$isë prapavepruese C

Procedura penale 'jermane përfshina procedurën paragjyqësore,b procedurën e ndërmjetme,c seancën gjyqësore.

Arresti paraprak #batohet për përsonat e dyshuar, për ata që kapën nëEagrancë ose për ata që dyshohen se mund të largohen për t>iu fshehurndjekjes penale. ërsoni i arrestuar menjëherë Crenda %( orëve duhet tëparaqitet para gjykatës.

= aku#uari ka të drejtë të anga#hoj mbrojtës në të gjitha fa#at eprocedurës penale.

%uridiksionet @9jyqtarët janë të pavarur në ba#ë të garancive kushtetuese dhe janë të

paanshëm.

ër vepra penale me re#ikshmëri shoqërore të vogël të cilat ndiqen mepadi private dhe im.dënimi i paraparë nuk kalon + muaj burgim, qështjagjykohet nga një gjyqtar i vetëm në 9jykatën e 'onës* Në këtë gjykatgjykohen edhe veprat penale që ndiqen nga prokurori publik dhe që dënimi iparaparë nuk kalon $ vit burg. ër vepra penaletë shkallës së parë, për të cilën parashihet dënim mbi 'vite burgim apo dërgim në një spital psikiatrik, në gjykim merr pjesë edhe juria. 4rimet serio#e gjykohen në 9jykatën e .andit .

yra e Prokurorit publik është pjesë e 8inistrisë së ;rejtësisë. 8brenda

1andeve, kjo #yre është e organi#uar në ba#ë të parimit të hierarkisë, në kryeqëndron rokurori i përgjithshëm, i cili vepron nën urdhërin e 8inistrit dhe kakompetencë pranë 9jykatës së 1artë.rokurorët e distrikteve funksionojnë pranë gjykatave të distrikteve dhe janënën urdherat e rokurorit të ërgjithshëm.Në nivel federal ek#iston #yra e prokurorit federal e cila është kompetentevetëm për vepra penale të terori#mit dhe vepron nën urdhërat e 8inistris/ederale të ;rejtësisë.


35/47

. "istemi angle6 i drejtësisë penale

drejta angle#e është e drejtë që aplikohet në Angli dhe në Jells. Ajo kaushtruar një inEuencë të konsiderueshme tek vendet të cilat gjatë historisë

kanë qenë të pushtuara nga ajo. ër dallim nga shtetet tjera evropiane të cilat u ba#uan në të drejtënromake, Anglia #hvilloi një system unik të drejtësisë i ashtuquajturi 0ommon.a/& i cili u ba#ua në dy gjykata kryesore:

a gjykatat e #akonshme dheb 9jykata e 8bretit.

D drejta angle'e mbështetet në #ommon laë dhe në të drejtën statusore*$ -ommon .a/ !e drejta #akonore" përbëhet nga tërsia e #akoneve dhe

#gjedhjeve të mëparshme, të cilat janë aceptuar si ligje që në kohratmë të herëshme

% D drejta statusore !3e statute la2" përbëhet nga ligjet e n&jerrura nga

arlamenti në llogari të shtetit dhe aktet nënligjore të n&jerrura nëba#ë të vendimeve të arlamentit.

Dk'istojnë tri departamente $everitare të #ilat janë kompetente për drejtësinë penale ne Angli dhe Eells:

a Fyra e brendshme merret me qështjet që kanë të bëjnë me ligjetpenale, policinë, sistemin e burgjeve dhe mbikqyrjen etë burgosurve.

b epartamenti i .ordit Kan#elar merret me qështje gjyqësore,administron 9jykatat e 1arta, duke përfshir edhe 9jykatën e 8bretit egjthashtu edhe gjykatat tjera.

c "hërbimi penal i Kurorit është përgjegjës për ndjekjen penale pothuajse

për të gjitha veprat penale. 4y shërbim kryesohet nga ;rejtori indjekjes penale, i cili vepron nën urdhërat e rokurorit të ërgjithshëm.

Pushteti 'jy>ësor është themeluar në ba#ë të dy llojë juridiksionesh:gjykatat e ulta dhe gjykatat e larta.9jykatat e ulta kanë vetëm një funksion, ate të #gjedhjeve të cështjevegjyqësore.9jykatat e larta përfaqësojnë pushtetin gjyqësor në Angli.

Ar'ani0imi i 'jykatae 7 Në Angli veprojnë këto gjykata:$ 9jykata e kontesë është hallkë në hierarkin e sistemit gjyqësor angle#,

ajo është krijuar në vitin $(+ në ba&ë të Aktit gjyqësor të kontes.% 9jykatat e magjistrave kanë një strukturë unike, e cila i bënë që të

dallojnë nga gjykatat tjera. Ato gjykojnë veprat penale të cilan janëkryer nga përsonat e rinjët dhe të kryera nga femrat. Ato gjykojnë nëtrup gjykuesë në përbërje prej ' gjyqtarve paqësor që #gjidhin midistyre kryetarin e seancës.


36/47


37/47

b kur është nën moshën $( vjec dhe ka kry veper penale të dënueshmembi $( vite, ai regjistrohet të gjykohet ne 9jykaten e 4urorës,

c aku#ihet bashkë me një madhor, ai gjykohet në një gjykat përmadhorë.


38/47

"epra penale sipas legjislacionit penal =talian ndahet në: krime dhekundërvajtje. Në këtë drejtim =talia ka qenë e para që e thyen traditëntrinitare të v.penale në: krime, delikte dhe kundërvajtje.

utoritete të hetimit 7 në legjislasionin procedural penal =talian janë 5yra

e rokurorit ublik dhe një trup e speciali#uar që njihet me emrin HpoliciagjyqësoreH, kjo njëherit ka kontaktin e parë me veprën penale. K-cerët dheagjendët e policisë gjyqësore janë të detyruar të mbledhin prova rreth veprëspenale dhe me autori#im të prokurorit të #hvillojnë hetimin rreth saj. ërveqkësaj, në këtë fa#ë policia gjyqësore, kërkon gjurmët dhe ruan vendin engjarjes si dhe bënë indenti-kimin e përsonave ndaj të cilve #hvillohethetimi.Hetimet paraprake -llojnë të ecin nga moeri-kon nëse palment kur prokuroripublik regjistron emrin e të hetuarin në regjistrin e posaqëm të njoftimeve tëveprës penale.

as përfundimit të hetimeve paraprake -llon pro#edura paraprake për

gjykim. 9jatë kësaj fa#ë mbarojnë veprimet e nevojshme për -llimin egjykimit: mbledhen provat e nevojshme, pastaj përpilohet një listë me emrate dëshmitarëve, ekspertëve dhe këshilltarëve për të dëshmuar në shqyrtimgjyqësor. 4jo listë duhet ti dor#ohet gjykatës @ dit para -llimit të gjykimit meqëllim që të përjashtohet prova e papranueshme.9jykimi është publik. Në gjykim pytjet paraprake i referohen të drejtave tëpalëve që marrin pjesë në gjykim. 4ështu, gjyqëtari veri-kon nëse palët janëtë pranishme dhe shqyrton nëse arsyet për mosparaqitjen e të aku#uarit apombrojtësit të tij a jan ligjërisht të justi-kueshme. 9jykimi -llon me pre#entimin e provave nga ana e prokurorit dheva#hdon me mbledhjen e provave të kërkuara nga ana e palët e tjera. 8ë

pastaj dëgjohen dëshmitarët, më pas ekspertët dhe këshilltarët teknik dhenë fund bëhet ek#aminimi i palëve nëse ata pajtohen me një gjë të tillë.

Parimet në procedurën penale italiane janë:a. parimi i ligjshmërisë së procedurës penale,b. parimi i sekretit të #hvillimit të procedurës penale,c. parimet që lidhen me marrjen e provës,d. parimi i marrjes së lirë të provës.

Palët në procedurë penale janë: prokurori, i aku#uari, mbrojtësi, gjyqtari.

(rokurori publik mbikëqyr hetimet, ai ngarkon policinë gjyqësore të #hvillojëhetimet dhe pasi merr rre#ultatet përfundimtare prej hetimit ai vendos nësedo të -llojë ndjekjen penale apo do të kërkojë të kërkojë të dhëna shtesënëse një gjë e tillë është e nevojshme për procedim të më tutjeshme. 4ur kemi të bëjmë me krime të rënda të cilat kërkojnë angashim shtesë,prokurori publik vëhet në krye të hetimit.

rokurori publik kundër vendimit të gjykatës mund të parqet ankesë nëgjykatën e instancës më të lartë sipas hierarkisë. .sh. prokurori i 9jykatës së


39/47

Apelit mund të paraqet ankesë kundër vendimit të 9jykatës në shkallë tëparë që ai i konsideron të padrejta nëse kundër të cilave rokurori publik ishkallës së parë nuk ka paraqitur ankesë. 4ur prokurori publik tejkalon kompetencat e tij, aim und ti nënshtrohetndjekjes diciplinore dhe nëse veprimi i tij konsiderohet si krim, aim und të

ndiqet penalisht pasi t>i jetë hequr mandati. 2 aku'uari është një përson i regjistruar në regjistrin e veprave penale,ai është përsoni ndaj të cilit #hvillohet prorocedura penale. = aku#uari sipaslegjislacionit =talian është i mbrojtur nga inkriminimi dhe ka të drejtë tëheshtë.Mbrojtja është një e drejtë e pa tjetërsueshme në qdo fa#ë dhe shkallë tëprocedimit.9jy$tari ka të drejt të kontrollojë aktivitetin e prokurorit publik gjatëhetimeve duke i kushtuar kujdes të veqantë posaqërisht ligjshmërisë sëarrestimeve ndaj përsonave të dyshuar dhe të mbikqyrur.

Në 2tali veprojnë këto 'jykata: 9jykatat e shalloës së parë !pretorët",9jykatat e shkallës së dytë, 9jykata e Asi#it !për krime", 9jykatat për të miturdhe 9jykatat Jshtarake.

,anksionet ndahen në:$. dënimi me burgim të përjetshëm,%. dënimi me heqje të lirisë !kohë të ku-#uar",'. gjoba,(. kon-skimi etj.

ënimet ndahen në dënime kryesore dhe në dënime plotësuese*ënimet kryesore për krime: me burgim të përjetshëm, me burgim, me

gjobë. ënimet plotësuese për krime: heqja e të drejtës për të ushtruardetyrë shtetërore, heqëja e të drejtës për të ushtruar një profësion apomjeshtëri, dekadenca dhe pe#ullimi i ushtrimit të pushtetit prindëror etj. Ndërsa dënimet për kundërvajtëje: me burgim, me gjobë.

+. "istemi holande6 i drejtësisë penale

Sistemi i drejtësisë në olandë për disa kohë nga ekspertët e huaj penal kaqenë i johur për butësin e tij për shkak të sanksioneve të buta. or kjo butësitradicionale u rre#ikua, për shkak të rritjes së va#hdueshme të kriminalitetit.Ndryshimet e para në këtë drejtim i kemi në vitin $BBD, ku u n&orr iashtuquajturi Hligji në veprimH, i cili kishte për qëllim forcimin e sistemit tëdrejtësisë.

"eprat penale 7 ndahen në: krime dhe kundërvajtje.ërgjegjësia penale është element shumë i rëndësishëm i veprës penale,këtu me doemosdo duhet të #bulohet qëllimi i kryesit.


40/47

8osha minimale për përgjegjësi penale është $% vjet. 4ryesit e mitur prejmoshës $%)$ vjet gjykohen në ba#ë të ligjit për të mitur ndërsa kryesit emitur prej moshës $+)$ mun të gjykohën edhe me ligj penal për të rritur.

Burim kryesor i drejtësisë penale holande#e është Kodi (enal i v. $+. Ai

ndahet në pjesën e përgjithshme dhe pjesën e posaqme. jesa epërgjithshme përmban klau#ola mbi qëllimin e aplikimit të kodit, sanksionetdhe masat e tij, në këtë pjesë parashikohet edhe ligji penal për të mitur.jesa e veqantë përmban përku-#imet ligjore për vepra penale të krimevedhe të kundërvajtjeve penale. 9jatë periushës $$D)$+, është aplikuar një version i përkthyer i4odit të Napoleonit.

eqja e dënimeve trupore në v.$*+ si dhe dënimit me vdekje $@D,përshtatja e sistemit pensilvanik të burgjeve në v.$$, hapi rrugën përkodin ë parë holande#, i cili përmbante elemente nga kodi penal gjerman dhefrance#. rej vitit $B(*, ky kod iu nënshtrua një vargë reformash që kishin të

bënin me qëllimin e aplikimit të disa dënimeve të reja, si p.sh. gjobave-nanciare, gjobave aksesore, vendimeve të ndërprera, lirimeve të shpeshtaetj.

Curim tjetër kryesor i drejtësisë penale holande#e është edhe Kodi i pro#edurës penale. Ai ndahet në pesë pjesë:

$. jesa e parë përmban dispo#ita mbi kompetencat e policisë,prokurorisë, gjyqësorit, mbi të drejtat e pandehurit dhe mbrojtësitligjor, si dhe mbi masat shtrenguese si: paraburgimi, kon-skimi,kërkimi i dokumenteve

%. jesa e dytë përmban dispo#ita që i referohen fa#ës paragjyqësore dhegjyqësore.

'. jesa e tretë përmban mjete ligjore të ankimit, apelimet në apel dherekurset në kasacion,

(. jesa e katërt përmban dispo#ita të veqanta që i referohen të rinjëvedhe bashkësive kolektive,

*. jesa e pestë përmban dispo#ita dhe klau#ola mbi #batimin eek#ekutimit të vendimeve gjyqësore.

Fë nga viti $' e deri në vitin $B' për qështjet procedural)penale është#batuar me disa modi-kime 4odi i hetimit kriminal france#. as një vargureformash në vitin $B%+ u miratua 4odi i procedurës penale, i cili hyri në fuqinë vitin $B'. 9jatë kohës më qëllim të letësimit të punës së tij, këti kodi jubashkangjitën disa akte të rëndësishme, si Aki i veprave ekonomike, Akti mbi

lëndët narkotike etj. 4odi nuk aplikohet për vepra penale të tra-kut rrugor,këto vepra #gjidhën me procedura administrative.

Ar'ani0imi i sistemit 'jy>ësor 7 është i rregulluar me HAktin mbiorgani#imin gjyqësorH që hyri në fuqi më $B', që nga ajo ko nuk k apasurreforma, përveq faktit që gjykatat ushtarake u abroguan në vitin $BB$ dhefunksionet e tyre iu kaluan gjykatave të #akonshme, për shkak të kësaj më


41/47

asnjë statut tjetër nuk përmbantë klau#ola mbi organi#imin e sistemitgjyqësor.

Akte tjera të rëndësishme me të cilat regullohej organi#imi i drejtësisëpenale ishin Akti mbi olicinë i v.$B*@, Car Akti i v.$B*%, Akti mbi parimet

eadministrimin e burgjeve i v.$B*', 6regullorja mbi provën e v.$B+.

Parimet procedural6penale @(arimi i ligjshmërisë 7 është paraparë në kodin penal, ai parashe atë se,asnjë sjellëje nuk përmban vepër penale, përderisa nuk është parashikuar sie tillë në statutet ligjore.

Ar'ani0imi i procedurës penale dhe hetimore @rocedura penale -llon me hetimin paraqyqësor që e ndërmerr policiamenjëherë posa të informohet për kryerjen e veprës penale, me qëllim tëmbledhjesë së informacionevetë nevojshme mbi veprën penale dhe kryesin e

saj, gjatë hetimit policia ka të drejtë ti marrë në pytje përsonat të cilët qëgjendën në vendin e kryerjes së veprës penale. tari hetues 7 luan një rol të rëndësishëm në fa#ënparaqyqësore. Ai ka dy funksione, në njërën anë ai vendos përndaliminLarrestimin e të dyshuarit dhe në anën tjetër bën hetimin e krimit. Aika disa kompetenca, të cilat i mungojnë policisë dhe prokurorit, si: aim undtë urdhëroj një dëshmitar që të dëshmojë para tij, mund të urdhërojregjistrimin e bisedave telefonike, kontrollimin e korespodencës, të urdhërojek#aminimin psiko)ligjor të dyshuarit. Në raste të caktuara mund ta ndërmer hetimin nga prokurori publik,mund ta ndihmoj policing etj.

,. "istemi amerikan i drejtësisë penale


42/47

Një ndër sistemet penale më i kompletuar dhe më e-kasë sot në bot ështësistemi amerikan i drejtësisë penale, i cili u konsoliduar rreth %DD vjet mëparë, përkatësisht origjina e tij e ka në 4ushtetutën e vitit $@@. ër dallimnga e drejta civile amerikane, e cila është e frymë#uar kompëlet në 0ommon

1a2 !të drejtën #akonore", legjislacioni penalo7procedural paraqitet ikodi-kuar në një numër të konsideruar të shteteve amerikane. Felësi i suksesit të këtij sistemi është #batimi e-kas i ligjeve dhe bindjae besimi i publikut ndaj ligjeve.

"epra penale @ Sa i përket nocionit të veprës penale, nëlegjislacionin penal amerikan, ky nocion nuk është i përcaktuar qartë.8egjithatë është i dhënë në mënyrë të përgjithshmë, ku thuhet, se: vepra penale është një akt 4veprim apo mosveprim5 i kryer me aj& për të #ilën parashihet një sanksion penal i #aktuar me ligj* 4ëtu vjenë në shprehjeparimi i ligjshmërisë, i cili parashe, që askush nuk mund të aku#ohet apo të

dënohet për një akt, i cili me ligj nuk parashihet si akt i ndaluar."ipas doktrinës penale amerikane& vepra penale përbëhet prej Belementeve:

a.


43/47

Në SCA, kemi një prokurori shumë të fuqishme, e cila ka monopoli nëprocesin e ndjekjes penale.

Ajo përbëhet prej prokurorisë federale dhe prej prokurorive të shteteve.rokuroria federale ka kompetenca ndjekje e krimeve të rënda, si:spiuna#hin, komplotin, tra-kimin e drogave, krimin e organi#uar, krimet

-nanciare dhe doganore etj. Ndërsa prokuroria e shteteve është kompetentepër ndjekjen e krimeve të rëndomta, si, vrasjet, vjedhjet etj.Procedura penale: në SCA është aku#atore, e cila karakteri#ohet ngaparimi i kontradiktor. 4jo njëherit sjellë ballafaqimin e palëve ndërsa gjyqtariluan vetëm rolin e një arbitëri, i cili përkujdesët në udhë#imin e palve nërespektimin e rregullave dhe në fund, të jap vendimin. ;uke u nisur nga ajo që SCA)t janë shteti më demokratik në bot,4ushtetuta e tyre i njeh të aku#uarit në procedurë penale një vargë tëdrejtash, si: të drejtën në informim lidhur me aku#ën që i ngarkohet, tëdrejtën për të pasur një përfaqësues ligjor në të gjitha fa#at e procedimit, tëdrejtën për të mos u gjykuar më shumë se një herë për të njëjtën vepër

penale, të drejtën për tu gjykuar nga ana e një jurie etj.rocedura amerikane nuk mund të #hvillohet në mungesë të aku#ës,

kjo njëherit a-rmon të drejtën për një gjykim të drejtë dhe të paanshëm. SCA)të janë një vend i cili i jep përparsi publicitetit në raportë mesekretin, një gjë të tillë e dëshmon publiciteti i plotë i seancave gjyqësore,madje për disa vepra të rëndësishme debate i cili #hvillohet në seancë mundtë transmetohet edhe në medium televi#ive.

Një institucion shumë i rëndësishëm i drejtësisë në SCA është juria, qësimboli#on pjesëmarjen e qytetarve amerikan në administrimin e drejtësisë,ajo njëherit është një mekani#ëm kryesor i gjykimit e jo sikurse në vropë ku

paraqitet vetëm si organ ndihmës. drejta për tu gjykuar nga një juri është një e drejtë kushtetuese, njëgjë të tillë e kon-rmon kushtetuta amerikane, e cila parashe gjykimi para një jurie të cdo përsoni i cili dyshohet që ka kryer vepër pebale e cila dënohetme së paku $ vit bugë. uria përbëhet prej trupi të madh !$+)%' gjyqtarë" dhe prej trupit tëvogël !+)$% gjyqtarë".

Ar'ani0imi i pushtetit 'jy>ësor 7 ushteti gjyqësor në SCAushtrohet nga 9jykata e 1artë dhe gjykatat më të ulta, të cilat i formon4ongresi.

jykata e 8artë, ek#iston që nga koha e presidentit Jashington. Ajopërbëhet prej kryetarit të gjykatës dhe antarve. /unksioni i kësajkushtetute është të veprojë si gjykata e fundit që rishikonë të gjitha qështjetnë sistemin federal dhe disa qështje në sistemin e shteteve.jykata e pelit: bënë rishikimin e vendimeve të gjykatës së shkallës sëparë. Në këtë gjykat nuk lejohen argument, prova të reja apo dëshmitar.


44/47

jykatat federale janë krijuar nga 4ongresi në ba#ë të kushtetutës.Shumica e qështjeve që paraqitën para kësaj gjykate janë qështje civile.

4jo gjykatë përbëhet nga gjykatat e distrikti që ushtron juridiksioninfederal, gjykatat e apelit që ushtrojnë juridiksionin e ndërmjetëm dhe9jykata "upreme e cila njëherit është gjykata më e lartë.

Në kuadër të gjykatave federale ek#istojnë edhe 9jykata e adive,9jykata e 3aksave, 9jykata ndërkombëtare e 3regëtisë, e /alimebtimit dheJshtarake e Apelit.

4andidatët për gjyqtarët federal propo#ohen nga 4ëshilli i 1artë i8agjistratës, pastaj votohen nga Senati dhe në fund emrohen nga residenti,ndërsa gjyqtarët local #gjidhën nga populli.

!duket se eshte perseritur sistemi holande#"

"istemi holande6 i drejtësisë penaleSistemi i drejtësisë në olandë nga ekspertët e huaj penal ka qenë i johurpër butësin e tij për shkak të sanks.të buta e qe ndikoi ne rritjen ekriminalitetit. Në v.$BBD u n&orr i ashtuq. Hligji në veprimH i cili kishte përqëllim forcimin e sist. të drejtësisë."eprat penale 7 ndahen në: krime dhe kundërvajtje.8osha minimale për përgjegjësi penale është $% vjet. 4ryesit e mitur prejmoshës $%)$ vjet gjykohen në ba#ë të ligjit për të mitur ndërsa kryesit emitur prej moshës $+)$ mund të gjykohen edhe me ligj penal për të rritur.Burim kryesor i dr.penale holande6e është odi Penal i v.100+. 8i

ndahet në pjesën e përgjithshme dhe pjesën e posa4me.9jatëperiushës $$D)$+, është aplikuar një version i përkthyer i 4odit tëNapoleonit.

eqja e dënimeve trupore në v.$*+ ,dënimit me vdekje $@D, hapirrugën për kodin e parë holande#, i cili përmbante elem. nga kodi penalgjerman dhe france#. rej vitit $B(*, ky kod iu nënshtrua një vargë reformash.Burim tjetër kryesor i drejtësisë penale holande6e është edhe odi i

procedurës penale. 8i ndahet në pesë pjesë9$ Pjesa e parë përmban disp.mbi komp.e

policies!prokurorisë!gjy4ësorit!të dr.epandehurit dhe mbrojtësitligjor

% Pjesa e dytë përmban disp.4ë i referohen fa6ës paragj. dhegjy4ësore.

' Pjesa e tretë përmban mjete ligjore të ankimit!apelimet në apeldhe rekurset në kasacion,

Pjesa e katërt përmban disp.të ve4anta 4ë i referohen të rinjëvedhe bashkësive kolektive!


45/47

) Pjesa e pestë përmban disp dhe klau6ola mbi 6batimin e ek6ek. tëvendimeve gjy4ësore.

Fë nga viti $' e deri në vitin $B' për qështjet proced.)penale është#batuar 4odi i hetimit kriminal france#. Në v.$B%+ u miratua 4odi i proced.pe.i cili hyri në fuqi në vitin $B'. 8e qëllim të letësimit të punës së tij këti kodi

ju bashkangjitën disa akte të rend.: Aki i v.ekonO mbi lëndët narkotike .Ar'ani0imi i sistemit 'jy>ësor 7 është i rregulluar me HAktin mbiorgani#imin gjyqësorH. 9jykatat ushtarake u abroguan në vitin $BB$ dhefunks.e tyre iu kaluan gjykatave të #akonshme, Parimet procedural6

penale @ (arimi i ligjshmërisë asnjë sjellëje nuk përmban vepër penale,përderisa nuk është parashikuar ligjerishtAr'ani0imi i proc. penale 6 hetimore @Proc. p. $llon me hetimin paragjy4ësor:/a0a para'jy>ësore ,/a0a'jy>ësore.jy>tari hetues 7 luan rol të rend.në fa#ën paragjyqësore. 4a dy funk.$". aivendos për ndaliminLarrestimin e të dyshuarit,%." bën hetimin e krimit. 4a

disa komp. qe i mungojnë policisë dhe prokurorit:mund të urdhëroj njëdëshmitar të dëshmojë para tij, të urdhëroj regjist. e bisedave telef.kontrollimin e korrespod."istemi amerikan i drejtësisë penaleNdër sist. penale më = kompletuar dhe e-kasë sot në bote është sist. Am. i dr.penale, i konsoliduar rreth %DDv.më parë, origjinen e ka në 4ushtetutën ev.$@@Oër dallim nga e dr. civile am.e cila është e frymë#uar në 0ommon1a2,legjislacioni p7proced. eshte i kodi-kuar në shume shtete am.Felësi i suksesit të këtij sist.është 6batimi e$kas i ligjeve dhe bindja ebesimi i publikut ndaj ligjeve. "epra penale @ Sa i përket nocionit të v. p. ky nocion nuk është i përcak.

qartë. është i dhënë në mënyrë të përgj: vepra penale është një akt 4veprimapo mosveprim5 i kryer me aj& për të #ilën parashihet një sanksion penal i#aktuar me ligj* vjenë në shprehje p. i ligjshmërisë, askush nuk mund tëaku#ohet, të dënohet për një akt i cili me ligj nuk parashihet si i ndaluar.".p. përbëhet prej 4 elem1*

Edrejtapenaleekrahasuar 141116060131 Conversion Gate02

Documents

Transcript of Edrejtapenaleekrahasuar 141116060131 Conversion Gate02