ediin zasag
description
Transcript of ediin zasag
![Page 1: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/1.jpg)
СЭДЭВ: ЭДИЙН ЗАСАГ
Багийн гишүүд: Á.Íÿìãýðýë
Б. Итгэл
Б. Хонгорзул
Б. Цэрэндолгор
Ý.¯ëýìæ-Îþóò
Ó.Áèëã¿¿í
![Page 2: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/2.jpg)
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Хүний нийгэм үүссэн цагаас л эдийн засгийн сэтгэлгээ үүсч, хөгжиж ирсэн. Эртний улс орнуудын хууль тогтоомжинд эдийн засгийн үзэл баримтлалууд тодорхой хэмжээгээр тусгагдсан байдаг.
Тухайлбал: Хамури хааны хуулиуд, “Артхашастра” хэмээх эртний Энэтхэгийн шаштир, Библи дэх эдийн засгийн зөвлөмж зэрэг баримтууд байлаа.
![Page 3: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/3.jpg)
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
Эртний Грекийн сэтгэгчид, тухайлбал Платон, Аристотель нар материаллаг баялгийн өртөг, үнэ цэнэ, эквивалент тэнцүү солилцооны тухай эдийн засгийн онолын анхны үндэслэлүүдийг томъѐолсон байна.XVI-XVIII зуунд улс төрийн эдийн засгийн ухаан гэдэг томъѐолол үүсч бий болсон ажээ. Улс төрийн эдийн засгийн ухаан гэдэг нэршлэл нь“Ойкос”–өрх гэр, аж ахуй, “Номос”–хууль гэсэн Грек үгнээс гаралтай
![Page 4: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/4.jpg)
Эдийн засаг нь бараа, үйлчилгээний үйлдвэрлэл, түгээлт, хэрэглээг судалдаг
нийгмийн шинжлэх ухаан юм.
“Economics” хэмээх нэр томъёо нь эртний грекийн oikonomia буюу "өрх гэр авч явах
ухаан" + nomos буюу "хууль, заншил" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай.
Өнөөгийн орчин цагийн эдийн засгийн загварууд 20 дугаар зууны сүүл үеэс
үүсэж эхэлсэн бөгөөд тухайн цаг үеийн онцлогтой уялдаатайгаар, туршилтаар нотлогдохуйц шинж чанартай болсон. Эдийн засагчид
эдийн засаг хэрхэн ажилладаг, эдийн засгийн хүчин зүйлс хоорондоо ямар уялдаатай байдгийг тайлбарлахаар оролддог. Эдийн засгийн ухаан нь
нийгэм, бизнес, улс төр, боловсрол гэх мэт бусад олон ухагдахуун, шинжлэх
ухааны салбар ухаануудтай уялдаатай байдаг
Эäèéí
Ç àñàг
![Page 5: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/5.jpg)
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ
![Page 6: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/6.jpg)
Эдийн засгийн өсөлтийг дараахь 2 үзүүлэлтээр тайлбарладаг Бодит ДНБ-ний өсөлт /эдийн засгийн нийт чадавхийг харуулдаг/
Нэг хүнд ногдох ДНБ-ний өсөлт /улс орны иргэдийн амьдралын түвшинг харуулдаг/
Эдийн засгийн өсөлт=(ДНБтайлант-ДНБсуурь)/ДНБсуурь
Монгол улсын ДНБ /2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр/ 2007 онд 3324,6 тэрбум төгрөгт хүрч
2008 онд 3620,5 тэрбум төгрөгт хүрсэн байна.
2008=3620,5 – 3324,6/3324,6*100=8,9%
![Page 7: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/7.jpg)
Дэлхийн эдийн засгийн тойм
Дэлхийн банкны тооцоогоор дэлхийн эдийн засгийн өсөлт 2009 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 2.2
хувийн бууралттай гарсан бол харин 2010 онд 2.7 хувь байхаар төсөөлөгдөж байгаа бөгөөд 2011
онд эдийн засаг хурдасч 3.2 хувийн өсөлттэй гарахаар тооцсон байна. 2009 оны сүүлийн
улиралд үйлдвэрлэлийн гарц хөгжиж буй орнуудад сэргэсэн бөгөөд 2010 оны эхээр уг сэргэлт
эрчимтэй үргэлжлэхээр байна. Хөгжиж буй орнуудын эдийн засгийн өсөлт 2010 онд 5.2 хувь, 2011
онд 5.8 хувьтай байхаар төсөөлөгдөж байгаа бөгөөд 2009 онд хөгжиж буй орнуудын эдийн
засгийн өсөлт урьдчилсан гүйцэтгэлээр 1.2 хувьтай байна. Хөгжиж буй орнуудад 2011 онд бодит
үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь потенциал үйлдвэрлэлээс 4 гаруй хувиар илүү байх бөгөөд энэ нь
хөгжиж буй орнуудад тус онд эдийн засгийн халалт бий болохыг харуулж байгаа юм.
![Page 8: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/8.jpg)
Эдийн засгийн хөгжил=эдийн засгийн өсөлт+эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт
Монгол улсын ДНБ өсөлт
2005 2006 2007 2008 2009 20100
2
4
6
8
10
12
02003
![Page 9: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/9.jpg)
Нэг хүнд ногдох ДНБ мянган төгрөгөөр
2008 2009 20100
500
1000
1500
2000
2500
002
![Page 10: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/10.jpg)
Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөгч хүчин зүйлс:
Сайн чанарын их хэмжээний нөөцийг технологийн чадавхитай хослуулж байж л бодит
үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж болдог.
Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх нийлүүлэлтийн талын хүчин зүйлс:
Байгалийн нөөцийн тоо, чанар
Хөдөлмөрийн нөөцийн тоо, чанар
Үндсэн капиталын хэмжээ
Технологи
![Page 11: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/11.jpg)
Эдийн засгийн өсөлт нийгэмд сөрөг үр нөлөөг бий болгодг гэж зарим хүмүүс үздэг
Үүнд: Байгаль орчны бохирдол Орлогын тэгш бус хуваарилалт Технологийн дэвшил, ажилгүйдэл Үнэт зүйлсийг хангаж чаддаггүй
Эдийн засгийг хамгаалдаг эдийн засагчдын хувьд:
Материаллаг баялгийг арвижуулах, амьдралын түвшинг дээшлүүлэх,мөн ядуучуудын амьдрал сайжрах нь эдийн засгийн өсөлттөй холбоотой гэж үзээд эдийн засгийн өсөлтөөс татгалзвал сайн сайхан амьдрал бий болохгүй гэж хэлдэг.
Төрөөс авах арга хэмжээ
1. Кейнсийн чиглэлийг баримтлагчид. ЭЗ ийн өсөлтийн шалтгааныг эрэлтийн хүчин зүйлээр тайлбарладаг. Үндэсний үйлдвэрлэл нэмэгдэхгүй байгаа явдал бол нийт эрэлт бага байгаатай холбоотой. Хүүгийн хэмжээг бага байлгахын тулд зөөлөн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлж, зээлийн хүүг бууруулж хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Үүний үр дүнд инфляци өсөх үр дүн ажиглагдвал сангийн хумих бодлого явуулж засгийн газрын зардлыг бууруулж болно.
2. Нийлүүлэлтийн талын эдийн засагчид. Дээрхийн эсрэг үйлдвэрлэлийн чадавхийг нэмэгдүүлэх явдал нь чухал юм гэж үздэг. Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс нэмэгдсэнээр AS өсөх болно.
3. Гуравдагч үзэл. ЭЗ ийн өсөлтийг хангахад төр хэрхэн оролцох вэ гэдэг дээр олон саналууд байдаг. ЭЗ ийн өсөлтийг бий болгох үйлдвэрлэлийг дэмжих үүргийг засгийн газар шууд өөртөө авч, бүтээмж багатай салбараас өндөр бүтээмжтэй салбар руу шилжүүлэх гэх нь бий.
![Page 12: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/12.jpg)
Эдийн засгийн хямрал
“Уналт гэдэг бол бүсээ чангалахыг хэлнэ, хямрал гэдэг бол өмдгүй болохыг хэлнэ” гэж Оросын нэрт эдийн засагч
Борис Панкин хэлжээ.
Эдийн засгийн хямрал нь үйлдвэрлэл ба зах зээлийн харилцааны хэвийн холбоо алдагдах ба тасралд орох маягаар илрэн, үргэлж давтагдах ба эцэст нь эдийн засгийн тэнцвэрт бус байдал бий болгоно.
Хямралын ангилал:
Хэт үйлдвэрлэлийн болон хомсдолын. Нийтийг хамарсан Хэсэгчилсэн хямрал
![Page 13: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/13.jpg)
Эдийн засгийн үндсэн асуудлууд
Юуг үйлдвэрлэх
вэ?
Яаж үйлдвэрлэх вэ?
Хэнд
зориулж
үйлдвэрлэ
х вэ?
![Page 14: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/14.jpg)
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНДСЭН АСУУДЛУУД
Юуг үйлдвэрлэх вэ?
Ямар төрлийн бараа үйлчилгээ үйлдвэрлэх вэ гэдгийг шийднэ. Энэ нь нийгэм, орчин, зах зээлийн багтаамж зэргээс хамаарч шийдвэрлэгдэнэ.
Яаж үйлдвэрлэх вэ?
Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхийн тулд хүчин зүйлсийг яаж сонгож, хослуулж эсвэл орлуулж хэргэглэх шийдвэр гаргана
Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?
Аливаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрэглэгчид худалдан авахдаа өөрийн хүсэл сонирхол болон худалдан авах чадвартаа нийцүүлэн сонголт хийдэг. Иймээс нийгмийн ямар хэсэгт зориулж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг шийдэх хэрэгтэй
![Page 15: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/15.jpg)
ЭДИЙНЗАСГИЙНТОГТОЛЦОО
Уламжлалт тогтолцоо
Холимог тогтолцоо
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо
Төвлөгсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо
Үндсэн асуудлуудыг хэрхэн шиидвэрлэж байгаа гэдгээр нь эдийн
засгийн тогтолцоог тодорхойлдог.
![Page 16: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/16.jpg)
2 ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ШИЙДВЭР ГАРГАХ ЯЛГАА
ТТЭЗТ ЗЗЭЗТ
Юу? Төр. Тодорхой бүх өмч улсын мэдэлд
Үйлдвэрлэлэрхлэх гэж байгаа хүн өөрөө сонголт хийнэ
Яаж? Улс Өөрөө
Хэн? Улс Өөрөө
![Page 17: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/17.jpg)
ТӨВЛӨРСӨН ТӨЛӨВЛӨГӨӨТ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
Эдийн засгийн үндсэн асуудлуудыг улсаас өөрөө төлөвлөж шийдэж байгааг хэлнэ.
Үнэ болон нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг төлөвлөгөөний дагуу тогтооно.
Үйлдвэрлэгчидийн дунд зөвхөн болзолт уралдаан явагдана
Банкны 1 шатлалт тогтолцоотой
Үйлдвэрлэгчид төлөвлөгөөнд захирагддаг
Ихийг үйлдвэрлэж ноормоо биелүүлэх
![Page 18: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/18.jpg)
ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
Үнэ эрэлт, нийлүүлэлтийн дагуу зах зээлийн хуулиар тогтоно
Үйлдвэрлэгчдийн дунд хүчтэй өрсөлдөөн байна
Банкны 2 шатлалт систем үйлчилнэ
Үйлдвэрлэгчид зах зээлийн эрэлтэд захирагдана
Нөөцийг үр ашигтай ашиглаж чанартай бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэх зорилготой
![Page 19: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/19.jpg)
ХОЛИМОГ ТОГТОЛЦОО, УЛАМЖЛАЛТ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
Холимог. Зах зээлийн эдийн засагтай боловч төрийн хязгаарлагдмал оролцоогоор эдийн засгийг зохицуулж буй хэлбэр юм.
Уламжлалт. Энэ нь зан заншилдаа тулгуурласан эдийн засгийн тогтолцоо юм. Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоотой орнууд нь хөгжлийн хувьд хоцрогдмол байдаг бөгөөд шинэ техник технологийг нэвтрүүлэхэд хүндрэлтэй байдаг.
![Page 20: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/20.jpg)
МӨНГӨ
Мөнгө гэж юу вэ?
Мөнгө хэрхэн яаж үүссэн бэ?
Мөнгөний гүйцэтгэх үүрэг юу вэ?
![Page 21: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/21.jpg)
МӨНГӨ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Ямар нэгэн бараа, үйлчилгээний төлбөрийн хэрэгсэл
Өртгийг хэвээр нь хадгалах хэрэгсэл
![Page 22: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/22.jpg)
МӨНГӨ ХЭРХЭН ЯАЖ ҮҮССЭН БЭ?
Мөнгөний гарал үүсэл үндэс нь өртгийн хэлбэрийн өөрчлөлт хөгжилт, хөдөлмөрийн хувиарлалттай холбоотой.
![Page 23: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/23.jpg)
МӨНГӨ ХЭРХЭН ЯАЖ ҮҮССЭН БЭ?
![Page 24: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/24.jpg)
МӨНГӨНИЙ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ
Адуу, Үхэр, Хонь, Ямаа, Тэмээ, г.м.
Талх, Тариа, Будаа, Давс,
Цай, г.м.
Алт Мөнгө, г.м.
Зоосон мөнгө
Цаасан мөнгө,
электрон мөнгө
![Page 25: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/25.jpg)
МӨНГӨНИЙ ХӨРВӨХ ЧАДВАР
Хэрэглэсэн үнэ цэнээ ямар нэг хэмжээгээр алдалгүйгээр солигдоход хялбар байх
Хөрөнгө нь алдагдалгүйгээр богино хугацаанд бэлэн мөнгө болдог
![Page 26: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/26.jpg)
МӨНГӨНИЙ ХӨРВӨХ ЧАДВАР
Мөнгийг хөрвөх чадвараар нь: Цаасан ба зоосон мөнгө
Хугацаагүй хадгаламж /чекийн хадгаламж/
Хагас мөнгө /Хугацаат хадгаламж/
Санхүүгийн бусад актив /Хувьцаа, бонд г.м/
Бодит хөрөнгө
![Page 27: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/27.jpg)
МӨНГӨНИЙ ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГ ЮУ ВЭ?
Мөнгө нь хуримтлалын хэрэгсэл
Мөнгө нь ирээдүйд хийх төлбөрийн хэрэгсэл
Мөнгө бол тооцооны хэмжүүр
Дэлхийн мөнгө
![Page 28: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/28.jpg)
МӨНГӨНИЙ ТОДОРХОЙЛОЛТ
Мөнгө нь:
Солилцооны хэрэгсэл
Тооцооны хэмжүүр
Ирээдүйд төлөх төлбөрийн хэмжүүр
Үнэ цэнийг агуулсан хөрвөх чадвартай хэрэгсэл
![Page 29: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/29.jpg)
МӨНГӨНД ЗАЙЛШГҮЙ БАЙХ ШИНЖ ЧАНАР
Мөнгө нь бүгдэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн байх
Мөнгөний нийлүүлэлт хязгаарлагдмал байх
Мөнгө нь удаан хугацаанд найдвартай хэрэглэгдэж байх
Мөнгө нь авсаархан авч явахад төвөггүй байх
Мөнгө нь хуваагдмал байх
Нэг төрлийн байх
![Page 30: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/30.jpg)
МӨНГӨНИЙ ЦОГЦ БҮРДЭЛ
Эдийн засгийн үйл ажиллагаанд ирээдүйд ямар
өөрчлөлтүүд гарч болохыг таамаглах
Мөнгөний нийлүүлэлтэнд өмнө нь гарсан
өөрчлөлтүүд эдийн засгийн үйл ажиллагаанд
гарсан өөрчлөлтүүдийг тайлбарлахад туслах
эсэхийг тогтоох
![Page 31: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/31.jpg)
![Page 32: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/32.jpg)
Татвар нь “GIFT” гэдэг Эртний Грек үгнээс гаралтай бөгөөд хүн төрөлхтний түүхэнд анх өглөг буяны шинж чанартайгаар үүссэн гэгддэг.
Одоогоос 200 гаруй жилийн тэртээ Их британийн нэгдсэн вант улсад “орлогын татварын хууль”-ийг мөрдөж эхэлснээр орчин үеийн татварын тогтолцооны үндэс суурь тавигджээ.
![Page 33: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/33.jpg)
МОНГОЛ УЛСЫН ТАТВАРЫН ТҮҮХЭН ҮЕЧЛЭЛИЙН ОНЦЛОГ
33
Мал, газар,
эд хогшил, ажил үйлчилгээ
Мал, хөрөнгө,
бүтээгдэхүүн, газар тариалан,ажил үйлчилгээ
Мал,газар,
байгалийн нөөц,ажил үйлчилгээ
Ажил үйлчилгээ,
Хөрөнгө,Орлого, ашиг,
Газар тариалан,Бараа, бүтээгдэхүүн
Орлого, ашиг,
хөрөнгө, бараа, ажил үйлчилгээ,
байгалийн баялаг, тусгай эрх
Харьяат ардуудэзлэгдсэн аймаг
Олзлогсод
Биеэрбүтээгдэхүүнээр
хөрөнгөөрзоосоор
Монгол хаад ноёдхарьяат ардууд
Биеээрбүтээгдэхүүнээр
хөрөнгөөрзоосоор
Харьяат ардууд
Биеэрбүтээгдэхүүнээр
хөрөнгөөр зоосоор
Баян ядуу гэхгүй бүх иргэд
байгууллага
Хөрөнгө мөнгө
Иргэн байгууллага
Мөнгө
Эртний болон Чингис хаан түүний
залгамжлагчийн үе
Манжийн үе
Богд хаант Монгол
улсын үе
Социалистнийгмийн харилцаан
ы үе
Ардчилсан төрийн үеийнтатвар
Түүхэн үечлэл
Татвар ногдох зүйлс
Татвар төлөгч
Төлөх хэлбэр
![Page 34: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/34.jpg)
МОНГОЛ УЛСЫН ТАТВАРЫН БҮТЭЦ
Монгол улсын татвар
Албан татвар
Шууд Шууд бус
Төлбөр Хураамж
![Page 35: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/35.jpg)
Татвар төлөгч
Орлогын
Шууд бус татвар
Шууд татвар
хөрөнгийнНийгмийн даатгалын Хэрэглээний
Хэрэглэгчийн төлбөр хураамж
ААНОАТ
ХХОАТ
ҮХХАТ
Бууны АТ
АТБӨЯХАТ
ЭМДШ
НДШ
Гаалийн АТ
НӨАТ
Байгалийн ургамал,
агнуурын нөөц ашигласны
Ойгоос хэрэглээний
мод,ашигласны
Ус рашаан ашигласны
тэмдэгтийн
газрын
Авто бензин дизелийг түлш
Онцгой АТ
![Page 36: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/36.jpg)
ЯДУУРАЛ
Ядуурал гэж юу вэ? /Үүнийг тодорхойлвол/Ядуурал нь голдуу амьдралын үйл
ажиллагааны хэвийн түвшин стандартыг эдийн засгийн нөөцөөр хангаж чадахгүй байгаа төлөв
байдлыг хэлнэ.
![Page 37: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/37.jpg)
ДЭЛХИЙН ХЭМЖЭЭНД ЯДУУРЛЫГ 3Н ҮЗҮҮЛЭЛТЭЭР ТОДОРХОЙЛДОГ.
● Хүнс тэжээлийн зардлын ядуурал буюу Энгелийн хуулиар тооцогдох ядуурал
● Хэрэгцээний ядуурал
● Үнэлгээний ядуурал
![Page 38: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/38.jpg)
ЯДУУРАЛ ГАРАХАД НӨЛӨӨЛЖ БУЙ ХҮЧИН ЗҮЙЛ
1.Эдийн засгийн уналтаас шалтгаалсан үнийн өсөлт 2.Ажилгүйдэл,залхуурал,ажлын
байр,үнэлэмж3.Өвчин эмгэг,эрүүл мэндийн дорой байдал
4.Мэргэжил сонголт,бэлэнчлэх сэтгэлгээ
![Page 39: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/39.jpg)
ӨНӨӨГИЙН АМЬДРАЛЫН ТҮВШИНГ ХАРЬЦУУЛБАЛ /ЗУРГААР/
![Page 40: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/40.jpg)
ЯДУУРЛААС ГАРАХ АРГА ЗАМУУДХүн амын орлогын эх үүсвэрийг бий болгох
Ажлын байрыг нэмэгдүүлэхМэргэжлийн сонголтыг зөв хийх
Халамжийн хэт хавтгайруулалтыг өөрчлөхХүүхдийг амьдралын ухаанд
сурган,бэлэнчлэх сэтгэлгээнээс салахБага насны хүүхдийг төлөвшүүлэхдээ
хамтын хариуцлагатай болгон төлөвшүүлэх
![Page 41: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/41.jpg)
ИНФЛЯЦИ
![Page 42: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/42.jpg)
ЗОРИЛГО
Инфляцийн шалтгаан, түүний төрөл, инфляцийн үр дагаврыг тодорхойлох
![Page 43: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/43.jpg)
ЗОРИЛТ
Инфляцийн үүсэх шалтгаан нөхцлийг танин мэдэх,
Инфляцийн төрөл, түүнийг ялгах Инфляцийн үр дагаврыг
тодорхойлж, дүн шинжилгээ хийх, Инфляциас гарах арга замыг
тодорхойлох
![Page 44: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/44.jpg)
Эдийн засагт үнийн ерөнхий түвшин байнга өсч, мөнгө үнэгүйдэх үзэгдлийг инфляци /мөнгөний ханш уналт/ гэнэ.
Харин үний ерөнхий түвшин буурсан бол дефляци гэнэ.
![Page 45: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/45.jpg)
Инфляци нь үнийн хэт өсөлтөөр илэрдэг бөгөөд түүнийг хэмжихдээ жилийн хэрэглээг тодорхойлж чадах багц бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өсөлтөөр тодорхойлно.
![Page 46: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/46.jpg)
Үнийг засгийн газраас хатуу тогтоовол бараа үйлчилгээний хэмжээ хомсддог, хатуу үнийг чөлөөлвөл бүтээгдэхүүний үнэ өсч инфляци хүчтэй явагдаж эхэлдэг.
![Page 47: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/47.jpg)
ИНФЛЯЦИЙН ШАЛТГААН
ЭРЭЛТЭЭС ҮҮДЭЛТЭЙ
Гүйлгээнд их хэмжээний мөнгө бий болж, харин түүгээр худалдан авах барааны тоо хэмжээ бага байгаагаас барааны үнэ өсөхөд хүрдэг.
Жишээ гаргана уу?
ЗАРДЛААС ҮҮДЭЛТЭЙ
Үйлдвэрлэлийн зардал өссөнөөс үнийн түвшин өссөнийг хэлнэ.
Жишээ гаргана уу?
![Page 48: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/48.jpg)
ИНФЛЯЦИ ҮҮСЭХ ШАЛТГААН
Хүн амын худалдан авах чадварын цочмог өөрчлөлт,
Хэрэглээний зүйлсийн хомсдол,Аж ахуй нэгжүүдийн үйл ажиллагаа
алдагдах, Цаасан мөнгийг гүйлгээнд ихээр
гаргах, Бараа бүтээгдэний үнэ цалин
үндэслэлгүйгээр өсөхтөй холбоотой юм.
![Page 49: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/49.jpg)
ИНФЛЯЦИЙН ТӨРӨЛ
1. Тухайн нөхцөл дахь барааны хомсдол, хүн амын орлогын дутагдал зэргээс үүдэн төрийн ямар нэгэн дэмжлэггүйгээр гардаг инфляцийг хэвийн инфляци гэнэ.
2. Төрийн мөнгөний бодлогоос үүдэн гардаг инфляцийг зохисгүй инфляци гэнэ.
![Page 50: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/50.jpg)
ИНФЛЯЦИ,ДНБ-ИЙ ДИНАМИК
2003
2004
2005
2006 2007 2008 2009 2010 2011
ДНБ өсөлт
3 4.7 7 10.6 7.3 8.6 9.9 10.3 11
Инфляци
- - - 11 9 5 18 32 21
![Page 51: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/51.jpg)
ИНФЛЯЦИЙН ҮР ДАГАВАР
Инфляци өсөх нь бизнесийн орчин муудах, хүмүүсийн төлбөрийн чадвар доройтох, ядуурал,ажилгүйдэл өсөх, эдийн засгийн бодит өсөлт зогсох сөрөг үр дагавартай.
![Page 52: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/52.jpg)
ИНФЛЯЦИЙН ЭСРЭГ АРГА ХЭМЖЭЭ
Үйлдвэрлэлийн өсөлтийг хангах , Мөнгөний бодлогоор нөлөөлөх, Төсвийн алдагдлыг шийдвэрлэх, Татварын шинэчлэл хийх, Бүтцийн өөрчлөт хийх, Үнийг тогтворжуулах,
![Page 53: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/53.jpg)
ЭРЭЛТ
Эрэлт гэдэг нь хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхолын илэрхийлэл бөгөөд худалдан авах чадвар бүхий хэрэгцээ юм. Хэрэглэгчдийн эрэлтэнд дараах хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг.
Тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ
Бусад бараа бүтээгдэхүүний үнэ
Хэрэглэгчдийн орлого
Хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхол
Цаг хугацаа хүлээлт гэх мэт
![Page 54: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/54.jpg)
ЭРЭЛТИЙН ХУУЛЬ
Тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ нь эрэлтийн тоо хэмжээтэй урвуу хамааралтай байдаг. Энэ нь ихэнх бараа үйлчилгээний хувьд биелдэг.
Өөрөөр хэлбэл тухайн барааны үнэ өсөхөд эрэлт нь буурч, үнэ нь буурахад эрэлт нь өснө. Үүнийг эрэлтийн хууль гэнэ
![Page 55: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/55.jpg)
ЭРЭЛТЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС
Тухайн барааны үнэ өөрчлөгдөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ өөрчлөгддөг бол тухайн барааны үнээс бусад хүчин зүйлүүдээс шалтгаалан эрэлтэд өөрчлөлт ордог.
Эрэлтийн тоо хэмжээ болон эрэлт нь ялгаадтай гэсэн үг юм
![Page 56: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/56.jpg)
Нийлүүлэлт түүний тухай ойлголт
![Page 57: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/57.jpg)
ТОДОРХОЙЛОЛТ
Тодорхой хугацааны
турш тухайн зах зээлд
үйлдвэрлэгчдийн
борлуулахыг санал
болгосон бөгөөд
хангаж чадах барааны
тоо хэмжээг хэлнэ.
![Page 58: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/58.jpg)
НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН ХУУЛЬ
Барааны зах зээлийн
үнэ, үйлдвэрлэгчийн
нийлүүлж байгаа
барааны тоо
хэмжээний хоорондын
харьцааг
нийлүүлэлтийн муруй
гэнэ.
НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН МУРУЙ
![Page 59: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/59.jpg)
Үнэ өсвөл нийлүүлэлт
өснө
НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН ХУУЛЬ
Үнэ буурвал Нийлүүлэлт
буурна
P3-P1шилжвэл Q3-Q1 болж
буурна
А
Р1
Р2
Р3
Q2Q1 Q3
P1-P3шилжвэл Q1-Q3 болж
өснө
![Page 60: ediin zasag](https://reader035.fdocument.pub/reader035/viewer/2022081416/55847ba1d8b42af90b8b4edf/html5/thumbnails/60.jpg)
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА!