Edeb.ders-not .

8/2/2019 Edeb.ders-not .

http://slidepdf.com/reader/full/edebders-not- 1/25

1

EDEBİYAT DERS NOTLARI

ŞİİR TÜRLER İ

LİR İK ŞİİR :Duygular ı n coşkun bir dille anlatı ldı ğı şiirlerdir. Ak ı ldan çok hayal gücüne ,duygusallı ğa hitap eder.(Gurbet,ayr ı lı k,Hasret)

Gurbet o kadar acı ki Ne varsa içimdeBen gurbette değilimGurbet benim içimde

Not:Edebiyatı mı zda lirik şair olarak;Fuzuli,Nedim,Yunus Emre,Karacaoğlan,Yahya Kemal, ve Ahmet Haşim’i sayabiliriz.

DİDAKTİK ŞİİR :Bir şeyler öğretmek,bilgi vermek, amacı yla yazı landuyguyu değil fikri konu edinenşiirlerdir.Fabllar didaktik şiir türlerineörnektir.

Her canlı ya hak layı k olan cevheri verdiTı rtı l iki diş bulsaydı bütün ormanı yerdiŞayet kediler haftada bir gün uçsaydı Dünyadaki bütün serçelerin nesli tükenirdi

Not:Edebiyatı mı zda didaktik şair olarak Nabi, Tevfik Fikret,M. Akif veMehmet Emin Yurdakul vardı r.

PASTORALŞİİR :K ı r ve tabiat güzellikler,inin konu edildiği şiirlere denir.Tabiat hayatı ,çoban hayatı sade süsten ve özentiden uzak bir dille anlatı lı r.

Anam bir yaz gecesi doğurmuş beni buradaBu çamlı kta söylemiş son sözlerini babamŞu kar şı ki bayı rda verdim kuzuyu kurdaSunam’ı n başka köye gelin gittiği ak şam

Not:Pastoralşiir türündeşiir yazanşairlerimiz Kemalettin Kamu,Faruk Nafiz bu türdeşiirler yazmı ştı r.Abdülhak Hamid’inSahra ‘sı bu türde yaxzı lmı ş şiirleredendir.

EPİK ŞİİR :Kahramanlı k ve yiğitlik konular ı nı işleyenşiir türüdür.Epik şiirdeolağanüstü olaylar ve kahramanlı klar dikkat çekici özelliklerdir.

Bin atlı ak ı nlarda çocuklar gibişendik Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik Ak Tolgalı beylerbeyi hayk ı rdı :İlerleBir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle

Not:Fazı l Hüsnü Dağlarca’nı n ÜçŞehitler Destanı bu türe örnek verilebilir

SATİR İK ŞİİR :Toplum hayatı ndaki bozukluklar ı n,insan hayatı ndaki zaaflar ı ngüldürü unsuru katı larak dile getirildiği şiir türüdür.Divanşiirindeki hicivler vehalk edebiyatı ndaki taşlamalar bu türün örneklerindendir.Günümüzde deyergiler bu türdendir.

Adalet kalmadı hep zulüm dolduGeçtişu bahar ı n gülleri solduDünyanı n gidişi acayip olduKoyun belli değil,kurt belli değil

Not:Edebiyatı mı zdaŞeyhi,Bağdatlı Ruhi,Nef’i, Ziya Paşa,Neyzen Tevfik veŞair Eşref bu türdeşiir yazanşairler arası ndadı r.

KAFİYEKafiye, en az iki mı sra sonunda. anlamı ayr ı , yazı lı şı aynı iki sözcük arası ndakises benzerliğidir.Kafiyenin sağladı ğı hususlar şunlard ı r: a) Her mı sraı n ahenkli bir duygu ile kesilmesini sağlar.

b) Kafiyeşiirin ak ı lda kolayca kalması nı temin eder.c) Anlamca ilgisiz görünen mı sralar ı kaynaştı r ı r.d) Yeni fikirlerin bulunması na katk ı da bulunur.e) Şiire söyleyiş güzelliği kazandı r ı r.Kafiyeninşartlar ı :

1-Mı sra sonundaki sözlerin ses bak ı mı ndan benzemesi, anlamı n ayr ı olması gerekir.Yollarda kalan gözler Yı llardı r seni gözler mı sralar ı nda birinci “gözler” gözün çoğul şeklidir; ikinci “gözler” isegözlemekten geniş zamandı r. Her ikisi de aynı anlama gelseydi redif olurdu.

2- Kafiyeler kesinlikle rediften sonra gelmezler.Vardı m ki bağ ağlar, bağ ban ağlar Sümbüller perişan, güller kan ağlar “Bağ ban” ve “kan” kelimelerindeki -an sesi kafiye, ağlar kelimesi ise rediftir.Şayetşiir “... ağlar kan”, “... ağlar bağ ban” diye bitseydi -an sesi kafiye olur;fakat ağlar sözcüğü redif sayı lmazdı .

3- Bir kelimenin redif olabilmesi için kendinden evvel mutlaka bir kafiyenin bulunması gerekir. Görevi ayr ı olan bazı ekler kendinden önce kafiye olmadı ğı için -aslı nda redif olduklar ı halde- kafiye sayı lı r.Sultan Murat eydür gelsin göreyim Nice kahramandı r ben de bileyimmı sralar ı ndaki “gör-` ve “bil-” fiil köklerinde benzer ses yoktur. Aynı mı sralardaki -eyim ekinin görevi aynı olduğu için rediftir; fakat kendinden öncekafiye bulunmadı ğı için kusurlu olarak kafiye sayı lı r. Ya da sadece -e sesi yar ı mkafiye sayı lı p -yim redif kabul edilir. Bu konuda kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Halk edebiyatı sözlü olduğu için r ve l sesinin kulağa birbirineyak ı n gelmesinden kaynaklanan bu tür kafiyeler halk şiirinde görülen bir husustur. Boğazdan çı k ı şı na göre aynı grupta yer alan sesler arası nda çok az daolsa kafiyenin varlı ğı ndan söz edebiliriz.

4- Halk edebiyatı nda kalı n sesliler (a,ı , u, o) ile ince sesliler (e, i, ü, ö)kafiyelendirilmiş olabilir.Bakmaz mı sı n Karac'oğlan halı naGarip bülbül konmuş gülün dalı naKadrin bilmeyenler alı r elineOnun için eğri biter menevşe (Karac'oğlan)

5- Kafiye ve rediflerin tespitinde Türkçe'deki yapı m ve çekim eklerini iyi bilmek gereklidir.

6- Art arda gelen mı sralar içinde birbirine benzeyen seslerin sı k ve ahenk sağlayacak güzellikte kullanı lması na aliterasyon denir.Ak sütünü emdiğim kadı nı m anaAk pürçekli, izzetli canı m anaAkar sular ı na kargı magı lmı sralar ı ndaki ak sesinin tekrar ı ile aliterasyon yapı lmı ştı r.

7- Kafiyede aranan nitelik sesin benzemesidir. Yazı lı şı başka başka olankelimeler, aynı sesi verdikleri takdirde kafiyeli olabilirler.Birdenbire sı yr ı ldı gözümden çözülen bağ Bir hâtı ranı n dağdaki yâdı ydı bu membâ beytinde “bağ” ve “membâ” kelimelerini telaffuz ettiğimiz zaman bağ kelimesindekiğ sesi zayı ftı r, membâ kelimesini telaffuz ederken bağ kelimesinin sonundakiğ sesine yak ı n bir ses çı kar. Bu çeşit kafiyeler ses bak ı mdan yar ı m kafiyeden daha hafif bir benzeyiştir.

8- Nesir cümlelerinde tekrar edilen seslere seci denir. Özellikle Divan nesrinde bulunur.Gözlerin nuru, gönüllerin süruru; başı mı zı n tacı , dil ehlinin miracı ... gibi

9- Ayr ı ca uzun bir sesli (â, û, î) ile oluşan kafiyeler de uzun sesliler iki sesdeğerinde kabul edildiği için tam kafiye sayı lı r.İstiklâl Mar şı 'nı n fedâ,şühedâ, Hüdâ ve cüdâ kelimeleriyle biten dörtlüğününkafiyeşeması aaaa olduğu için kafiye -edâ ve -üdâ seslerinde değil -dâsesindedir.Şemada aynı harf ile gösterilen kelimeler arası ndaki ortak ses kafiye

kabul edilir.10 -Rûhumun sendenİlâhî,şudur ancak emeli

Değmesin ma‘bedimin göğsüne nâ-mahrem eliBu ezanlar -kişehâdetleri dinin temeli-Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli

mı sralar ı nda "emeli" kelimesi diğer mı sralarda da aynen geçtiği için tunç kafiyesayı lı r. Tunç kafiyeleri zengin kafiye saymak yaygı n bir görüştür. Birinci, ikincive üçüncü mı sralardaki -i sesi redif değildir; çünkü dördüncü mı sradaki “i” sesiiyelik -i'si değildir. Kafiye sadece üç mı srada olsa idi o zaman bu ek redif olurdu.



2

UYAK(KAFİYE):Dize sonlar ı ndaki ses benzerliklerine denir.

1-Yarı m Uyak :Dize sonlar ı ndaki tek ses benzerliğine denir.Örnek: Yar ı n sen de gel

Birgün bizde kal

2-Tam Uyak :Dize sonlar ı ndaki çift ses benzerliğine denir.Örnek:Siyah dağı nı k bir bulut

Birden değişti ve yak ut

3-Zengin Kafiye:Dize sonlar ı ndaki üç ve daha fazla ses benzerliğinedenir.

Örnek: Ne güzel söylemiş şairGeçen günlere dair

4-Tunç Kafiye:Bir dizenin son sözcüğünün diğer dizedeki sözcüğününiçinde yer alması na denir.

Örnek:Bastı ğı m yerleri toprak diyerek geçme tanı Verme dünyalar ı aslanda bu cennet vatanı

5-Cinaslı Kafiye:Bir dizenin sonundaki kelime diğer dizenin

sonundaki kelimenin içinde tam olarak yer alı rsa bunaCİNASLIKAFİYE denir

Örnek:Terziye kumaş geldiDüşündü ki ne keseÖlçtü biçti

Ne cep olur nekese

UYAK ÖRGÜSÜ

A)DÜZ KAFİYE:Bir dörtlükte ya da beyitte bütün mı sralar ı n birbiriyle kafiyeli olması dı r.………………a . .………………a

…………………… a…………………… a…………………… a…………………… a

Korkma sönmez buşafaklarda yüzen alsancak Sönmeden yurdumun üstünde en son ocak O benim milletimin yı ldı zı dı r parlayacak O benimdir benim milletimindir ancak

B)ÇAPRAZ KAFİYE:Bir dörtlükte 1. ile 3 , 2. ile 4. mı sralar ı nkafiyeli olması na denir.

A göreceksinB derindeC aksı nD yerinde

C)SARMA KAFİYE:Bir dörtlükte 1. ile 4. ve 2. ile 3. mı sranı nkafiyeli olması dı r.

A ……… ağzı mı B …….... elimeC ………kelime

D ……..nabzı mı

EDEBİ SANATLAR

Edebi metinlerin anlaşı lması nda ve yorumlanması nda edebi sanatlar ı nönemli bir yeri vardı r.Özellikle Divan Edebiyatı ’nı n anlaşı labilmesi içinSanatlar ı n çok iyi bilinmesi gerekir.Divanşiirinde sanatsı z beyit hemen hemenhiç yok gibidir.Divanşairleri sanata düşkün olduklar ı ndan çoğu zaman bir beyitiçinde birden fazla sanatı iç içe kullanmı şlardı r.

Söz sanatlar ı çoğunlukla nazı mda ve nesirde ortaktı r.Nazı mda yapı lansanatlar ı n bir çoğu nesirde de vardı r.Edebi sanatlar söze güzellik katmak,canlı lı k vermek ve sözü daha etkili kullanmak için yapı lı r.

Edebiyatı mı zda belli başlı sanatlar şunlardı r:

1- BENZETME(TEŞBİH)Aralar ı nda ortak özellik bulunan iki kavramdan nitelik yönünden

zayı f olanı n güçlüye benzetilerek belirgin hale getirilmesidir.

Güzel Türkçe’miz anamı n sütü gibidir.(Bu örnekte Türkçe ;saf,temiz ve katk ı sı zolma bak ı mı ndan ana sütüne benzetilmiştir.)

Tam bir benzetmede dört öğe bulunur.1-Benzeyen:Bir birine benzetilen kavramlardan nitelikçe güçsüz olanı dı r.2-Kendisine Benzetilen:Benzetilen kavramlardan nitelikçe güçlü olanı dı r.3-Benzetme Yönü:Benzeyenle benzetilen arası ndaki ortak özelliktir.4-Benzetme Yönü:Benzetmeyle benzetilen arası nda ilişkiyi kuransözcüktür.gibi,kadar,sanki……

CENNET GİBİ GÜZEL VATAN

Kendisine benzetme benzetme benzeyenBenzetilen edatı yönü

NOT:Benzetme yaparken her zaman bu dört ögenin bulunması gerekmez

2- İSTİARE(İĞRETİLEME )

Her hangi bir varlı ğa,benzerlik dolayı sı yla ası l adı nı n benzediğibaşka bir varlı ğı n adı nı n verilmesine denir.Bu sanatı n özünün teşbiholuşturur.Ancak istiarede benzeyen ve kendisine benzetilenden sadece birisöylenir.

Şakaklar ı ma kar mı yağdı ,ne var?

Kendisine benzetilen :kar

Benzeyen:şakaklardaki k ı

r saçlardı

r.Ancak söylenmemiştir.Biz bunu mantı

kla buluyoruz.Benzeyenin ya da benzetilenin kullanı lması na bağlı olarak iki çeşit istiare

vardı r.1-Açı k İstiare:Yalnı z kendisine benzetilenin kullanı lması yla yapı lı r.

Seman ı n kandilleri yan ı yor Benzeyen:yı ldı zlar(yok)Kendisine benzetilen:kandil(var)

Her güzelin kalbinde bir aslan yatar Benzeyen:sevgili(yok)Kendisine benzetilen:aslan(var)

Her güzelin kalbinde bir aslan yatar Gözlerimiz bulutlandı arabaya bininceYüce dağ başı nda siyah tül var Havada bir dost eli ok şuyor tenimizi

2-Kapalı İstiare: Benzeyenin ve benzetme yönünün kullanı lması ylayapı lan istiaredir.

Yüce dağlar ı n başı ndaSalk ı m salk ı m olan bulut.

Benzeyen:Bulut(var)Kendisine benzetilen:üzüzm(yok)

O giderken ağlı yordu gökler Benzeyen:gökler(var)Kendisine benzetilen:insan(yok)

O giderken ağlı yordu gökler Tekerlekler yollara bir şeyler anlatı yorduÇatma kurban olayı m çehreni ey nazlı hilalYürüyordum ağlı yorduı rmaklar

3-K İNAYE



3

Bir sözün gerçek anlamı nı söyleyip mecaz anlamı nı çağr ı ştı rmasanatı dı r. Bu sanatta gerçek anlamda söylenmiş olabilir ama kastedilen yananlamdı r.“Bulamadı m dünyada gönüle mekan Nerde bir gül bitse etraf ı diken”

Son dizede kinaye yapı lmı ştı r.Çünkü:Gerçekten gülün olduğu yerde dikenler vardı r.Ancak burada kastedilen “nerede iyilik olsa mutlaka etraf ı nda kötülük deolur” anlamı ndadı r.Dizede söylenen gerçek anlamı n ardı nda bir mecaz anlamvardı r.

“Var mı bendenyüreklisi birisibu işi yapacak”

“Ey benim sar ı tamburam-Niçin inilersin-İçim oyuk derdim büyük onun için inilerim

Bir kelime yada kelime grubunu bir sebebe bağlı olarak her iki anlamagelecek şekilde kullanma sanatı dı r.Bu sanatta sözün gerçek anlamı söylenirama mecaz anlam çağr ı ştı r ı lı r.

Bulamadı m dünyada gönüle mekan Nerede gül bitse etraf ı diken

(Son dizede kinaye sanatı yapı lmı ştı r.Gerçekte gülün açtı ğı yerde diken devardı r ama burada her iyinin çevresinde kötülükte vardı r denmek istenmiştir.

Var mı benden yüreklisi bu işi yapacak

Ey banim sar ı tamburamSen niçin inlersinİçim oyuk derdim büyük Onun için inlerim

4-MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI):

Bir sözün benzetme amacı güdülmeden gerçek anlamı dı şı nda kullanı lması sanatı dı r.Gerçek anlama gelmesi imkansı zdı r.

Ankara bu olaya tepki gösterdi.Burada tepki gösterenşehir değil.Anakara da bulunan hükümettir.Mecaz-ı mürsel yapı lmı ş.Şehir söylenmiş hükümet kastedilmiştir.

Cemil Meriç’i her okuyuşumda yeni bir şeyler buluyorum. (Kitabı nı okuyorum kendisini değil)

K ı rm ı zı beyaz bu sene başar ı gösteremedi.Evin suyu patlamı ş.

5- TEVR İYEBirden fazla anlamı olan bir kelimenin iki anlama gelecek şekilde

kullanı lması yla oluşturulan sanatt ı r.Kelimelerin yak ı n anlamları söylenirgörünerek uzak anlamları kastedilir.Tevriyede kelimenin her iki anlamı dagerçektir.

Ulusun korkma ,nası l böyle bir imanı boğarMedeniyet dediğin tek dişi kalmı ş canavar

Yukar ı daki dizelerde geçenulusun kelimesi hemyücesinanlamı hem deköpek gibi ulumak anlamı taşı r. Bu anlamlar ı n ikisi de gerçektir.

Baki kalan bu kubbede hoş bir seda imiş I.anlam:şairin kendisiII.anlam:ebedi

6- TEŞHİS-İNTAK (K İŞİLEŞTİRME-KONUŞTURMA)

İnsan dı şı ndaki canlı ve cansı z varlı klara insana özgü bir özellik vermesanatı na TEŞHİS denir.

Alama karanfil beni de ağlatmaSil göz yaşlar ı nı Ağlamak insana özgü bir niteliktir burada karanfilin ağlaması , göz yaşlar ı nı silmesi kişileştirildiğini gösterir.

Kanlı ca yüzerken uykulardaMehtabı sürükledik sularda

Aslan postu giymiş eşeğin biriCanı na okuyacaktı dünyanı nİnsaf ı da yoktu kafir hayvanı n

İ NTAK:İnsan dı şı ndaki canlı ve cansı z varlı klar ı n konuşturulması sanatı dı r. Konuşturma kişileştirmeden sonra gelir.Varlı klar öncekişileştirilir sonra gerekirse konuşturulur. Her intakta bir ki şileştir mevard ı r ama her kişileştirmede bir intak yoktur.Fabllar bu sanata örnektir.

Sordum sar ı çiçeğe:-Annen baban var mı dı r?Çiçek eydür derviş baba :-Annem babam topraktı r.

Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna:-Tenimde bir yara işler gibisinTitrerim rüzgarlar zarar vermesin!

7- ALİTERASYON

Şiirde aynı seslerin fazlaca kullanı lması dı r.Amaç ahenk oluşturmakt ı r.

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü

Eylülde melul oldu gönül soldu da laleBir kaküle meyletti gönül geldi bu hale

8- TAR İZ(İĞNELEME-DOKUNDURMACA )

İğneleme sözün tam karşı tı nı n söylenmesiyle yapı lı r.Bir sözün karşı tanlamı nı n anlaşı lacak şekilde kullanı lması dı r.Tarizde eleştiri,yergi, alayanlamı vard ı r.

Yaramaz bir çocuk için “o çok usludur “ denmesiGeç kalan birisine “Beyefendiler niçin erken teşrif buyurdular” denmesi

9- TEZAT(ZITLIK-KAR ŞITLIK)

İki karşı t düşüncenin bir arada söylenmesi ile yapı lan sanattı r.Bircümlede iki zı t kelimenin bulunması önemli değildir. Ö nemli olan bu ikizı t kelimenin bir düşüncede birleşmesidir.

Gece uyurum,gündüz çalı şı r ı m---------(tezat değil)

Ağlar ı m hatı ra geldikçe gülüştüklerimiz

Ağzı na yok dediler dediklerince var imiş

10-MÜBALAĞA (ABARTMA )

Bir sözün etkisini arttı rmak amacı yla bir şeyi olduğundan çok göstermek ya da olmayacak biçimde anlatma sanatı dı r.

Alem sele gitti gözüm yaşı ndan(Göz yaşı ndan sel oluşmaz o nedenle abartmayapı lmı ştı r)

Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle

O kadar zayı ftı kiBir dalı n arkası na geçse göremezdi kimse onu

Merkezi hake atsalar da biziKüre-i arzı patlatı r çı kar ı z

11-SECİ Düz yazı da kafiyeli sözcüklerin kullanı lması dı r.

İlahi! kabul senden, red senden;şifa senden, dert senden.İlahi! iman verdin,daim eyle; ihsan verdim, kaim eyle



5

TÜRK EDEBİYATI TAR İHİ

Türk edebiyatı başlangı çtan günümüze kadar üç ana başlı k altı ndaincelenir.

a)İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATIb)İSLAMİYET ETK İSİNDEK İ TÜRK EDEBİYATIc)BATI ETK İSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

1 -İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATIİslamiyet öncesi Türk edebiyatı “sözlü”ve “yazı lı ” edebiyat

olmak üzere ikiye ayr ı lı r.Şimdi bu dönemleri inceleyelim.

a)Sözlü Edebiyat

özellikleri:a)Düşünüş,duyuş ve anlatı ş bak ı mı ndan yabancı tesirlerden uzaktı r.-Bu bak ı mdan dili saf Türkçe’dir.-Ölçü hece ölçüsüdür.-Türklerin kendi zevkleri hakimdir.-Yar ı m kafiye hakimdir.b)Eserler anonimdir.Yani eserler halk ı n ortak malı dı r.

c)Eserler sözlüdür.Yazı

larak değil sözlü olarak yaşarlar.d)Bu dönemdeki eserler KOPUZadı verilen bir çalgı yla söylenirdi.e)Bu dönem sanatçı lar ı na şaman ,kam, bask ı , bahşi,oyunadı verilirdi.f)Ürünler avcı ve göçebe toplumun dini törenlerinden ortaya çı kmı ştı r.

SIĞIR:sürek avlar ı naŞÖLEN:Kurban törenlerineYUĞ:Yas törenlerine denirdi.

g)Eserde işlenen konular kahramanlı k,doğa,aşk ve ölümdür.h)Sözlü edebiyatı n ürünlerişunlardı r : sav,sagu,koşuk,destan

sav:Bugünkü atasözlerinin ilk şeklidirler

sagu:Halk edebiyatı nda ağı tı n divan edebiyatı nda mersiyenin ilk şeklidir

koşuk:Koşmalar ı n ilk şeklidir.

Destan:Milletin hayatı nı derinden etkileyen ve dilden dile geçerek başkalar ı yla birleşen olaylar ı anlatanşiirlerdir.Destanlar ı n söyleyeni belli değildir.Bu tür destanlara DOĞAL DESTAN denir

Doğal Destan:Tarih öncesi devirlerden günümüze sözlü ve yazı lı olarak aktar ı la gelen ve söyleyeni belli olmayan destanlardı r.

Türklerin İslamiyet Öncesi Doğal Destanları

SAKA’LARIN:Alp Er Tunga,ŞuHUN’LARIN :Oğuz Kağan,AtillaGÖKTÜRK’LER İN:Bozkurt,ErgenekonUYGUR’LARIN :Türeyiş,Göç

İSLAMİ DEVİR TÜRK DESTANLARICengiz Han Destanı Timur Destanı Battal Gazi Destanı Köroğlu Destanı Saltuk Buğra Han Destanı Manas Destanı Danişment Gazi Destanı

DİĞER MİLLETLER İN DESTANLARI

YUNAN :İLYADA, ODİSSE HİNT : RAMAYANA, MAHABARATA FİN :KALEVELAİRAN :ŞEHNAME (Firdevsi)ALMAN :NİEBELÜNGEN,GUDRUMKIRGIZ :MANASSÜMER :GILGAMIŞ JAPON :Şİ NTORUS :İGOR FRANSIZ : CHANSON DE ROLLAND

Yapay Destan:Tarihin belli bir devrinde milli birlik ve bütünlüğüsağlamak amacı yla ya da başka bir sebebe bağlı olarak herhangi bir yazar ı n milletlerin tarihimdeki önemli olaylar ı ya da değerleri yazarak meydana getirdiği destanlardı r.

Yapay Destanlar

Çı lgı n Orlando :Aristo xıı .yy ---------İtalyaKurtar ı lmı ş Kudüs : Tasso ----------İtalyaKaybolmuş Cennet :Milton xıı .yy ----------İngiliz

Üç Şehitler Destanı :Fazı l Hüsnü DağlarcaSelçukname :Yazı cı oğlu xv.yyÇanakkaleŞehitleri :M.Akif ErsoySakarya Meydan Muharebesi:Ceyhun Atı f Kansu

b)Yazı lı Edebiyat

Bu devirden elimize geçen yazı lı ürünler pek fazla değildir.

Yenisey Yazı tlar ı ,Orhun Abideleri,Uygur Metinleri,Eski TurfanŞark ı lar ı ,Türkçe Mani Metinleri ele geçen örneklerdir.

Yenisey Yazı tlar ı :vı .yy da yazı lmı ştı r

Orhun Abideleri:- Göktürk Abideleri,Orhun Yazı tlar ı olarak da adlandı r ı lı r.*720 de Vezir Tonyukuk Yazı tlar ı (Kendisi yazmı ştı r)*732 de Kültigin Yazı tlar ı Yoluğ Tigin yazmı ştı r *735 te Bi,lge Kağan Yazı tlar ı Yoluğ Tigin yazmı ştı r

-Yazı tlarda Göktürk Alfabesi kullanı lmı ş -Türklerin özgürlüğü adı na içte ve dı şta verdikleri savaşlar anlatı lmı ştı r --Bu yazı tlar ı 1893 tarihinde Danimarkalı Wilhem Thompsençözmüştür..-İlk Türk adı nı n geçtiği yazı tlardı r.-Devleti yönetenlerle yönetilenlerin kar şı lı klı görevleri anlatı lı r.-Türk edebiyatı nı n ilk şahederidir

Uygur Metinleri

Bu metinler Uygurca’dı r.Buda‘nı n hayatı nı anlatan ALTUN YARUK ve

SEK İZ YÜKMEK ESK İ TURFANŞARKILARITÜRKÇE MANİ METİ NLER İ



6

2-İSLAMİYET ETK İSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı nı n ilk örneklerişunlardı r:

a)Kutadgu Bilig(Mutluluk Veren Bilgi)

XI.yy da yazı lmı ştı r.Allegorik (sembolik)bir eserdir. Eserde dört taneşahı s vardı r.

Küntogdı :Hükümdar,kanunu temsil eder Aytoldı : Vezirdir,siyasi iktidar ı temsil eder Ögdilmiş:Aklı Odgurmuş:Ak ı bet ve kanaatı temsil eder.

Mesnevişeklinde yazı lmı ştı r.Didaktik bir eserdir.Ölçüsüşehname nin ölçüsü olan fa’ulün fa’ulün fa’ul dür. Aruz

ölçüsüyle yazı lmı ş dili Hakaniye Lehçesidir.6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.Yazar ı Yusuf Has Haci0p ‘tir Sunulanşahı s Karahanlı hükümdar ı Tabgaç Buğra Han dı r.Dünya ve ahiret için yol gösterici bir kitaptı r.Viyana,Fergana ve Kahire’de nüshalar ı vardı r.

b)Divan-ı Lügat-it Türk(Türk Dili Sözlüğü)

Kaşgarlı

Mahmut taraf ı

ndan 1072-1074 yı

llar ı

arası

nda yazı

lmı

ştı

r.Sunulanşahı s Abbasi Halifesi El-Muktedi Billah’dı r. Araplara Türkçeöğretmek amacı yla yazı lmı ş Türkçe –Arapça sözlüktür.Kelimelerinkullanı mı nı vermek amacı yla o dönemin edebi ürünlerinden örnekler verilmiştir.Eserde 7500 kelime bulunmaktadı r.Bu kelimelerin Arapçakar şı lı klar ı verilmekle kalı nmamı ş ayr ı ca cümle içinde kullanı lı şlar ı verilmiştir.. İlk Türk cihan haritası bu eserde verilmiştir.Bu eser Hakaniye Lehçesiyle yazı lmı ştı r.

c)Atabet-ül Hakayı k(Hakikatlerin Eşiği)

Yazar ı Edip Ahmet Yükneki’dir.SunulanŞahı s DadŞipahsalar Bey’dir.Didaktik bir eserdir.İslami ahlak ı öğretmek amacı ylayazı lmı ştı r.Aruz vezniyle mesnevi tarzı nda yazı lmı ştı r.Edip AhmetYükneki anadan doğma ağmadı r.Büyük bir edip ve erdemli bir kişidir.Eser 484 beyitten oluşur.

d)Divan-ı Hikmet

Şair Ahmet Yesevi taraf ı ndan yazı lı ştı r.Ahmet Yesevi ilk mutasavvı f şairdir.Yesevi’ninşiirlerine HİKMET denir.Hem aruz hem de heceölçüsüyle yazı lmı ştı r. 7’li ve 12’li hece ölçüsü kullanı lmı ştı r. Eserdeİslam dininin getirdiği hikmet ve erdemlerden bahsedilmiştir.Dinitasavvufi Türk edebiyatı nı n ilk şairidir.Eserin dili halk ı n anlayabileceğinitelikltedir.

e)Dede Korkut Hikayeleri

Kitabı n ası l adı Kitabı Dede Korkut Ala Lisanı TaifeiOğuzhan’dı r.Destandan halk hikayeciliğine geçiş ürünüdür.15.yy sonu ile 16.yy başlar ı nda yazı lmı ş kim taraf ı ndan yazı ldı ğı belli değildir.Eser 12hikayeden oluşur.Anlatı mda nazı m ve nesir kar ı şı ktı r.Destan ve masalözellikleri görülür.İslamiyet öncesi devrin hayat tarzı nı anlattı ğı haldeiçerisinde islami özelliklerde görülür.Eserin ar ı ve duru bir Türkçesivardı r. Eserde oğuzlar ı n diğer boylatla yaptı ğı savaşlardan bahsedilir.Eserde adı geçen dede korkut bilge bir kişidir.

İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatı

Halk Edebiyatı

Divan Edebiyatı

1-Anonim Halk Edebiyatı (Klasik edebiyat)2-Aşı k Edebiyatı 3-Tekke Edebiyatı

HALK EDEBİYATI

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı nı n bir devamı niteliğindedir. Geniş halk kitlelerin edebiyatı dı r.Kendi içinde üç gruba ayr ı lı r.

a)Anonim Halk Edebiyatı

Söyleyeni belli olmayan,halk ı n ortak ürünü olarak kabul edilen bir edebiyattı r.Biçim ve içerik bak ı mı ndan aşı k edebiyatı na benzer.Mani,ağı t destan.türkü,tekerleme,atasözleri,f ı kra,masal,halk oyunları ,karagöz oyunu, halk hikayeleri,ninniler,bilmeceler,ortaoyunubu edebiyatı n ürünleridir.-En çok yar ı m kafiye kullanı lmı ştı r.-Dili yalı n ak ı cı bir dildir.-Mecazlara ve diğer söz sanatlar ı na fazla yer verilmez.-Aşk,ölüm,ayr ı lı k acı sı ,tabiat sevgisi,yiğitlik,Toplumsal aksaklı k gibikonular ı işlenir.-Nazı m birimi dörtlüktür -Hece ölçüsü kullanı lı r.Hece ölçüsünün 11,12,ve 8’li kalı plar ı kullanı lı r.

b)Aşı k Edebiyatı

13.yy dan günümüze kadar süren aşı k edebiyatı ozanlar taraf ı ndan

gerçekleştirilir. Aşı

klı

k geleneğinde usta-çı

rak ilişkisi ağı

r basmaktadı

r.-Nazı m birimi dörtlüktür.-Yar ı m kafiye ve redif kullanı lı r.-Hece ölçüsünün 7,8 ve 11’li kalı plar ı kullanı lmı ştı r.-Dil sadedir -Uslup doğal, sade ve yapmacı ksı zdı r.-Eserlerin son dörtlüklerindeşairlerin adı veya ‘mahlas’ lar ı bulunur.-Eserler genellikle yazı ya geçirilmez,sözlü bir şekilde yaşatı lı r ancak

yazı ya geçirilen eserler cönk adı verilen not defterlerinde toplanmı ştı r.-İşlenen konular;aşk,doğa,yiğitlik,ayr ı lı k,yoksulluk ve ölüm gibi

konular işlenmiştir.

Aşı k edebiyatı türleri:

1-KOŞMA:11’li hece ölçüsüyle söylenir.Lirik şiirlerdir.Aşı k edebiyatı nı n temel nazı m birimidir.Aşk,doğa,güzellik,yiğitlik ölüm veeleştiri gibi konular ı işler.Yar ı m,tam ve zengin uyaklar en çok kullanı lan uyaklardı r. Dört tane türü vardı r. Bunlar:Güzelleme: sevgi aşk konular ı nı işler Koçaklama:Kahramanlı k konusunu işler Ağı t :Sözlü edb. sagu Taşlama: Divan edebiyatı nda hiciv günümüzde eleştiri denir. Kişi vetoplumun aksak yanlar ı nı dile getirir.

2-SEMAİ: 8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlere denir.Koşma ilekonular ı aynı dı r.Karacaoğlan bu türün en büyük ustası dı r..

3-VARSAĞI :8’li hece ölçüsüyle söylenen lirik şiirlerdir.Konular ı koşma ve semai ile ortaktı r.Bre!hey!be hey! Gibi ünlemlerinkullanı lması bu türü düğerlerinden ayı r ı r . Bu tür GüneydoğuAnadolu’da yaşayan Varsak Ailesine aittir. Karacaoğlan bu türün enönemli ustalar ı ndandı r.

4-DESTAN:Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir,epik şiirdir.Kahramanlı k,sosyal ve doğal olaylar temel konusudur..Ancak doğaldestanlardan ayr ı lı rlar.Doğal destanlar halk taraf ı ndan ,destanlar iseozanlar taraf ı ndan oluşturulur.Doğal destanlar uzundur ancak budestanlar 15-20 dörtlükten oluşurlar.(Kayı kçı Kul Mustafa- GençOsman buna örnektir)



7

Aşı k Edebiyatı Ozanları

Karacaoğlan:17.yy.da yaşadı ğı sanı lı r.Uçar ı lı ğı ,özgürlüğedüşkünlüğü,İnsancı llı ğı , özentisiz duru ve ahenkli söyleyişi ile en büyük halk ozanlar ı ndandı r.Güney-Güneydoğu Anadolu’da yaşadı ğı varsayı lı r. Hece ölçüsünü kullanmı ş sade konuşma dilini kullanmı ştı r.Divan edebiyatı ndan etkilenmemiştir.

Köroğlu: 16.yy.da yaşamı ştı r.Kavganı n ,direnişin ve özgürlüğünsembolüdür.Coşkulu,gür sesli bir söyleyişi vardı r.Dostluk,mertlik, aşk özgürlük,doğa sevgisi temel konular ı dı r.Hece ölçüsünü kullanmı ştı r.

Divan edebiyatı

ndan etkilenmemiştir.Dadaloğlu: 19yy.ozanlar ı ndandı r.Göçebelerin yerleşik hayata

geçirilmesine kar şı direnmenin ozanı dı r. “Ferman padişahı n dağlar bizimdir.” Sözü meşhurdur.İçli bir dili vardı r. Türkü ustası dı r.Destanvarsağı ve semai de yazmı ştı r.Yiğitçe ve özgürce söyleyiş hakimdir şiirlerinde.

Dertli:Fuzuli,Gevheri ve Aşı k Ömer’den etkilenmiştir.Aruzlayazdı ğı gazel ve divanlar ı vardı r. Hece ölçüsüyle Koşma,semai,nefesVe devriye yazmı ştı r.

Bayburtlu Zihni:Medrese eğitimi görmüş,divan katipliği ve çeşitlimemurluklar yapanşair kaside,naat,gazelden oluşan bir divanı vesergüzeşt adlı mesnevisi vardı r. Ası l ününü aşı k tarzı nda yazdı ğı şiirlerle kazanmı ştı r.Az sayı da olanşiirlerinin çoğu yergi vetaşlamalardan oluşur.

Seyrani: Medrese eğitimi görmüş divan edebiyatı nı n etkisindekalmı ştı r.Ası l başar ı sı nı halk edebiyatı tarzı nda yazdı ğı koşma,semai,nefes ve devriyesidir.Çağı nı n çökmüş siyasi anlayı şı nı vedevlet adamlar ı nı taşlamalar ı yla eleştiren halk ozanı dı r.

Aşı k Veysel:(1894-1973)“Dostlar beni hatı rlası n,sazı mdan sesler gibi eserleriyle tanı nı r. Sazşairimizin son büyük ustası dı r.Sivas’ı nSark ı şla ilçesinin Sivrialan köyünde doğmuştur.Bir çiçek hastalı ğı sonucunda gözleri kör olmuştur.Şiirlerinde aşk,yurt ve toprak sevgisiniişlemiştir.

Aşı k Ömer: (1630?-1707) Düzgün bir eğitim görmediği halse sazşairlerimiz arası nda yer etmiş bir şairimizdir.Hecenin yanı nda aruzölçüsüyle de yazmı ştı r. Bazı şiirlerinde ADLİ mahlası nı kullanmı ştı r.Savaşlarda askeri coşturmak için tambura çalmı ş bunun yanı ndaiçli,duygulu,derbeder duygular ı nı en güzelşekilde dile getirmiştir.

Erzurumlu Emrah: (?-1860)Medrese eğitimi görmüştür vezamanı nı n en güçlüşairlerindendir.Divan edebiyatı nı n etkisindeşiirler yazmı ştı r. Aruzla gazel,murabba ve muhammesler ; hece ile koşma vesemailer yazmı ştı r.Kendinden sonra gelenşairleri etkilemiştir.

c)Tekke Edebiyatı (Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı )

Temelleri 12.yy.da Ahmet Yesevi taraf ı

ndan atı

lmı

ştı

r.Buedebiyatı n amacı tasavvuf felsefesini yaygı nlaştı rmaktı r.Tasavvuf felsefesi,Türk folklörü ve edebiyatı na getirdiği değişimle

bir Rönesans sayı labilir.Nesimi,Mevlana,Yunus Emre,Pir Sultan Abdal,vb. ozanlar bu edebiyatı n önde gelenşairleridir.

Tasavvuf Felsefesi beş temel amaç üzerine kurulmı ştur.a)Vahdet-i Vücut:Var olan Tanr ı ’dı r.Tanr ı birdir.Bütün evren bu birinyansı ması dı r. b)Tecelli:Tanr ı nı n özellikleri diğer var olanlara yansı r c)İnsan:İdeal insan kamil ve ehildir.d)Aşk :Tanr ı ya ulaşma yoludur.

Tekke Edebiyatı nı n Özellikleri

a)Hece ölçüsü ağı rlı klı dı r,az da olsa aruz ölçüsü kullanı lmı ştı r. b)Yar ı m uyak ve redif sı k kullanı lmı ştı r.c)Tasavvuf terimlerinin dı şı nda dil,halk ı n anlayabileceği nitelikte vesadedir.d)Saz eşliğinde söylenenlerde vardı r.e)Süslemesizdir.f)İlahi,nefes ,deme ,şathiye,nutuk ve devriye başlı ca nazı m türleridir.g)Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi,insan sevgisi,ölüm,Allah’a var ı ş

yollar ı ,tasavvuf ilkeleri temel konular ı dı r.h)Coşkuludur,genellikle didaktik şiirlerden oluşur.I)Nazı m birimi dörtlüktür ancak beyitle oluşturulmuş türlerde vardı r.

Tekke Edebiyatı nı n Nazı m Türleri

İlahi: Tekke edebiyatı nı n ana nazı m türüdür.8’li hece ölçüsüylesöylenirler 7 ve 11’li de olabilir.Fanili,k Allah sevgisi,nefsinöldürülmesi temel konusudur.Bu türün en büyük ustası YunusEmre’dir.

Nefes:8’li hece ölçüsüyle söylenirler.İlahilerin konular ı nı nBektaşilerce söylenmesi sonucu ortaya çı kmı ş türdür.Hz. Muhammedve Hz. Ali ile ilgilişiirler vardı r.

Deme:8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alı r.Nutuk: 8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alı r.Devriye:Alah’tan gelen insanı n yine Allah’a döneceğini anlatanşiirlerdir.Şathiye: Korkuya dayalı din anlayı şı na eleştiri niteliğinde olanşiirlerdir. Allah ile konuşuluyor gibi söylenir. Bu türde eser veren başlı ca ozanlar; Yunus Emre,Hacı Bayramı Veli,SüleymenÇelebi,Nesimi,Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal,Mevlana’dı r.

Bazı Tekke Edebiyatı Şairleri

Mevlana :(1207-1273)İslam dünyası nı n en büyük mutasavvı fudur.Bilgin, düşünür ve Mevleviliğin kurucusudur. Sanatı mabedesokar,sanatı ibadetten sayar.Onun için hayatı n her anı ,her davranı ş,şiir,müzik,semah ve bütün güzel sanatlardanibarettir.Allah’tan gelen insanı n tekrar O’na döneceğini inanı r.Veölümü Allah’a kavuşma olarak görür.Eserleri:Mesnevi,Divan-ı Kebir,Fihi ma Fih,Mektubat,Mecalis-i Seba

Yunus Emre: Halk edebiyatı mı zı n en kudretli ve en büyük şairidir.Şiirleri nin özünde derin bir insan sevgisi içli bir Allah aşk ı vetasavvufa bağlı lı k görülür.Halk diliyle coşkun bir lirizmleşiirlerinisöylemiş,hece ölçüsünün yanı nda bazen aruzu da kullanmı ştı r.Her ı rk ve sı nı ftaki insanlar ı büyük bir hoşgörüyle kar şı lar.

Ahmet Yesevi:Tekke edebiyatı nı n kurucusudur.Türkistan’da Seyramşehrinde doğmuştur.Yesişehrinde Yesevi tarikatı nı kurar.Şiirlerinehikmet adı verilmiştir.Buşiirlerinin toplandı ğı kitaba da Divan-ı

Hikmet denir. Türkçeyi ,hece ölçüsünü ve halk edebiyatı nazı m biçimlerini kulanmı ştı r.

Pir Sultan Abdal :Beştaşi ve alevi geleneğine bağlı dı r. Aleviliğiyaymak amacı yla yazı lan şiirlerde coşkun bir lirizm vardı r.Divanedebiyatı ndan hemen hiç etkilenmemiştir.Osmanlı devleti aleyhineyaptı ğı politikalar nedeniyle idam edilmiştir. Devletin ileri gelenleriyleilgili yergişiirleri yazmı ştı r.Din dı şı konular ı da işlemiştir.

www.edebiyatogretmeni.net



8

DİVAN EDEBİYATI(KLASİK EDEBİYAT)

13.yy.dan başlayı p 19.yy. sonlar ı na kadar ve genel olarak sarayedebiyatı da diyebileceğimiz bir edebiyattı r.Bu edebiyatı n oluşması ndaİslam felsefesinin ,fars estetiğinin ve saray çevresinin üçlü bir etkisivardı r. Daha çok enderun’da eğitim görmüş sanatçı lar ı içine almı ş vehalktan kopuk bir edebiyat olarak bilinir.

Divan Edebiyatı nı n Özellikleri

a)Nazı m birimi beyittir bazen tek dize de kullanı lı r.

b)Aruz ölçüsü kullanı lmı ş bu da Osmanlı ca’nı n oluşması nda etkiliolmuştur.c)Tam ve zengin kafiyeler kullanı lmı ş olup göz için kafiye düşüncesivardı r.d)Yardı mcı fiiller dı şı nda Arapça ve Farsça kelimeler ağı rlı ktadı r.e)Edebi sanata ve süslü söyleyişe büyük önem vermişleridir.f)Şiirlerin ayr ı bir adlar ı yoktur.g)Amaç marifeti göstermektir.h)Saraya ve mutlu azı nlı ğa hitap eder.ı )İnanç ve duygu ağı rlı ktadı r. j)Şiir nesirden çok kullanı lmı ştı r.k)Şiir müzikten ayr ı lmı ştı r.l)İçerik değil biçim önemlidir.m)Şiirde konu bütünlüğü yoktur.Biçimde de parça anlatı m vardı r.

n)Toplumsal olaylar konu olarak işlenmemiştir.o)Divan nesri;sade,orta ve süslü nesir olmak üzere üçe ayr ı lı r. Divannesrinde cümleler uzun,imlası z,süslü ve yer yer iç( seci)kafiyelidir p)Ağı rlı klı konular aşk,doğa,şarap,karamsarlı k,ölüm,sevgiliye övgüdür.

Divan Edebiyatı Nazı m Türleri

Gazel:Sözlük anlamı kadı nlarla aşk üzerine sohbet etmek anlamı nagelir.Divan edebiyatı nı n en önemli nazı m türüdür.Aşk,güzellik.doğa veşarap konular ı nı işler.Aruzun her kalı bı yla yazı lı rlar. 5-15 beyittenoluşur.İlk beyte matla,son beyte makta,en güzel beytine beytül gazelşairin adı nı n geçtiği beyte taç beyit denir. a ,a - b,a-c,a-ea-daşeklindekafiyelenir.

Kaside:Teş bib,girizgah,methiye,fahriye ve dua olmak üzere beş bölümden oluşur.Divan edebiyatı nı n bir şeyler anlatmaya özgütürüdür.33-99 beyitten oluşur.Kasideler nesib bölümünde işlenenkonulara göre adlandı r ı lı rlar.Bahariyye,ramazaniyye gibi.

Rediflerine göre su kasidesi,sühan kasidesi,gül kasidesiKasideler konular ı na göreşu çeşitlere ayr ı lı r:

Allah’ı varlı ğı nı birliğini anlatanlara TevhidAllah a yalvarmak için yazı lanlara MünacatPeygamberimizi anlatmak için yazı lanlara NaatDevrin ileri gelenlerini övmek için yazı lanlara MethiyeSevilen insanlar ı n ölümünden sonra duyulan acı lar ı anlatmak içinyazı lanlara Mersiye denir.

Mesnevi:Divan edebiyatı nda hikaye,roman yerine kullanı lan türdür.

Beyitler halinde yazı lı r ve beyit sayı sı sı nı rsı zdı r.Aşk hikayeleri,diniöyküler ve destanlar bu türde yazı lmı ş eserlerdir. Her beyt kendiarası nda uyaklı dı r.

Divan edebiyatı nı n diğer nazı m şunalrdı r:k ı t’a,rubai,tuyuğ,murabbaşark ı ,terkib-i bent,terci-i bent,şehrengiz, ve müstezattı r.

Divan edebiyatı nazı m türleri

Dörtlük halindekiler Bent Halinde Beyit halindekiler Rubai terci-i bent k ı t’aŞark ı terkib-i bent müstezatTuyuğ ŞehrengizMurabba Gazel,kaside

mesnevi

Divan Edebiyatı Şairleri

Hoca Dehhani:13.yy.da yaşamı ştı r.Anadolu’da divan edebiyatı nı ntemelini atmı ştı r.Farsça ve Anadolu Türkçesi’yleşiirler yazmı ştı r.Enönemli eseri Selçuk Şehnamesi’dir.

Şeyhi:Divanşiirinin ilk ustalar ı ndandı r.Hüsrev üŞirin ve Harnameadlı eserleri vardı r.

AliŞir Nevai:Devlet adamı ve edebiyatçı dı r.Türkçe’nin

güzelliklerini anlatmak için ve onun farsçadan üstün olduğunugöstermek için Muhakemetül Lügateyn adlı eseri yazmı ştı r.Diğer eserleri Mecalisün Nefais,Mizanül Evzandı r.Ayr ı ca hamseleri devardı r. Türkiye dı şı nda yaşamı ştı r.

Fuzuli: 16.yy. en önemli divanşairlerindendir.Su Kasidesi veLeyla vü Mecnun adlı mesnevisi önemlidir.Azerilehçesini kullanmı ş vedin dı şı konularda eserler vermiştir.Diğer eserleri Hadikatüs Süeda veŞikayetname,Rind Zahid,Beng ü Bade’dir.Türkiye dı şı nda yaşamı ş divan edebiyatı yazarlar ı ndandı r Aşk ı zdı rabı nı n insanı olgunlaştı rdı ğı nı düşünmüştür.Acı çekmektenzevk alı r.

Baki: Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi ile ünlüdür.Usta bir

şairdir.Dünya zevklerini ve doğa güzelliklerini konu edinmiştir.Divanşiirinin konu ve sanatlı anlatı mı na bağlı kalmı ştı r. Şeyhülislam olmak istemiş ama olamamı ştı r.İyi bir medrese eğitimi görmüştür.Sultanü’ş Şuara (şairlerin sultanı ) ünvanı verilmiştir.

Nef’i:16-17.yy da yaşamı ş bir divan edebiyatı şairidir.Didaktik şiirinustası dı r.İnsan yaşamı nı ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bak ı ş açı sı yla ele almı ştı r. Sihamı Kaza(Kaza Oklar ı eleştiriniteliğinde)Divan (Farsça ve Türkçe)

Nabi: 17-18.yy.da yaşamı ştı r.Didaktik şiirin ustası dı r. İnsanyaşamı nı ve kişi toplum ilişkilerini eleştirel bir bak ı ş açı sı yla elealmı ştı r. Divanı Hayriye,Hayrabad ve Tuhfet’ül Harameyn adlı eserlerivardı r.

Evliya Çelebi:17.yyda yaşamı ştı r.Dünya’nı n bir çok yerini gezmiş ve bunun sonucunda hem öğretici hem de sanatlı bir anlatı ma sahipolan ünlü eserini Seyahatname ‘sini yazmı ştı r.

Katip Çelebi:Batı lı düşünceye açı k divan yazarlar ı ndandı r.Bilimseleserler vermiştir. Fezleke,Cihan Nüma, Mizan’ül Hak, Düstür’ul Amelünlü eserleridr.

Nedim:Divan edebiyatı nı n ünlüşairlerindendir.Karamsarlı ğı atması ve yaşama bağlı lı ğı ile diğer divanşairlerinden ayr ı lı r.İstanbulyaşamı nı gerçekçi bir dille eserlere aktarmı ş ve mahallileşme ak ı mı nı nöncüsü olmuştur.Şark ı lar ı yla ünlüdür.Lale devrinin yeme içme veeğlencesini eserlerinde işlemiştir.Eserleri Divan’ı vardı r.

Şeyh Galip:Divan edebiyatı nı n son büyük şairidir.Tasavvuf temalar ı - nı aşmı ş yeni mecazlar ve semboller ile kalı plar ı aşmı ş bir şairdir. Eserleri Hüsn ü Aşk ve Divan’ı vardı r.

Divan edebiyatı nı n diğer şairleri de Necati,Naili,Mercimek Ahmetve Naima ‘dı r

Mercimek Ahmet:Kabusname

Divan Edebiyatı nı n Ünlü Eserleri

Leyla vü Mecnun = FuzuliŞikayetname = FuzuliMevlid = Süleyman Çelebi

Harname = ŞeyhiKanuni Mersiyesi = BakiHüsn ü Aşk = Şeyh GalipTazarruname = Sinan Paşa



9

Buraya kadar Türk edebiyatı nı n iki devrini gördük İslamiyet Öncesive İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk edebiyatı olmak üzere.Ayr ı ca budönemlerin kendi içindeki kollar ı nı gördük.Şimdi Türk edebiyatı nı nüçüncü dönemi olan Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı nı göreceğiz.

BATI ETK İSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

A)Tanzimat Edebiyatı (1860-1896)

Osmanlı Devleti,Batı ’nı n Rönesansla başlayı p çeşitli alanlardakireform hareketleriyle ilerleyişine ayak uyduramamı ş ve 17.yy.dansonra gerilemeye başlamı ştı r.

Siyasi ve toplumsal hayatta ortaya çı kan bu gerileme edebi hayattada kendini göstermiştir.3 Kası m 1839 tarihinde Mustafa Reşit Paşataraf ı ndan Gülhane Park ı ’nda okunan Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Humayunu)ile hem siyasi hem de edebiyat alanı nda yeni bir dönem başlamı ştı r.

Tanzimat Edebiyatı nı n başlangı cı ,Tercüman-ı Ahval gazetesinin1860’daki yayı n hayatı na başlaması kabul edilir. Tanzimat ile birlikteTürk edebiyatı na yeni türler girmiştir ve bu dönemde Batı ’dan çeviriler yapı lmı ş ya da ilk örnekleri verilmiştir.Şimdi bu yeni türleri görelim:

Roman-Hikaye

Türk edebiyatı romanla ilk kez Yusuf Kamil Paşa’nı n Fenelon’danyapmı ş olduğu Telemak’ı n çevirisiyle kar şı laşı r.Şemsettin Sami’ninTaaşşuk-ı Talat ü Fı tnat adlı romanı edebiyatı mı zda ilk yerli romandı r.İlk hikaye kitabı Ahmet Mithat Efendi’nin Lataif-i Rivayat adlı eseridir.İlk edebi roman da Namı k Kemal’inİntibah adlı eseridir.

Tiyatro

Yayı nlana ilk tiyatro eseriŞinasi’ninŞair Evlenmesi adlı eseridir.Bu iki perdelik bir piyestir.Yazar görücü usulüyle evlenmeyiyerer.Şinasi bu eserinde meddah geleneğinden yararlanmı ştı r.Tanzimatçı lar toplum için sanat görüşünü benimsedikleri için toplumuaydı nlatmada tiyatroyu bir araç olarak görmüşlerdir.

Şiir

Tanzimat dönemindeşiir alanı nda büyük yenilikler olmuştur. Şiirde biçim olarak divan edebiyatı na bağlı kalı nmı ş ancak konusugenişletilmiştir.

Tanzimatla birlikte kanun,adalet,eşitlik,hürriyet vatan gibi konular işlenilmeye başlanmı ştı r.Bu dönemdekişiirlerde konu bütünlüğüvardı r. Eskişiirde parça bütünlüğü vardı .

Tanzimatşiirinde dört ana tema vardı r;Sosyaltemalar:medeniyet,ak ı l,kültür,hürriyet,adalet,eşitlik,vatan,milletMetafizik temalar:varlı k,yokluk,Allah,ölüm,madde,ruhAşk teması :Divan edebiyatı ndaki soyut ve platonik aşk yerine ete,kemiğe bürünmüş aşk anlatı lı r.

Tabiat teması : Mazmunlarla anlatı lan soyut tabiat yerine somut bir tabiat işlenmiştir.

Gazete

İlk gazete 1831 yı lı nda çı kar ı lan Takvim-i Vakayi’dir Bu resmi bir gazetedir.Ceride-i Havadis yar ı resmi bir gazete olup 1840 yı lı ndaİngiliz William Churchill yayı nlanmaya başlanmı ştı r.

İlk özel gazete iseŞinasi ve Agah Efendi’nin birlikte çı kardı klar ı Tercüman-ı Ahval’dir.Daha sonraŞinasi tek başı na 1862 tarihindeTasvir-i Efkar adlı gazeteyi çı karmaya başlamı ştı r.Bu gazete bir zamansonra Namı k Kemal taraf ı ndan yönetilmeye başlar.Bu gazete dı şı ndaMuhbir(1866)Hürriyet(1867)Basiret(1869)İ bret(1867)adlı gazeteler çı kar ı lı r.

TANZİMAT EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLER İ

1-Tanzimat edebiyatı sanatçı lar ı divan edebiyatı nda bulunan bazı türleri (şiir,tarih,mektup)geliştirmiş bunun yanı sı ra ise batı edebiyatı ndan yeni türleri (makale,roman,hikaye,tiyatro,anı ,eleştiri)edebiyatı mı za sokmuşlardı r.

2-Tanzimat edebiyatı nı n özellikle ilk dönem yazar ve sanatçı lar ı Fransı z devrimci yazarlar ı ndan (j.j.Rousseau,Montesqiue,vb.)yazarlar ı n etkisinde kalmı şlardı r.Bu görüşlere bağlı olarak hak,adalet,hürriyet,eşitlik, vatan, millet gibi kavramlar ı ülkedeyaymaya çalı şmı şlardı r.

3-Tanzimat edebiyatı sanatçı lar ı iki kuşağa ayr ı lı r:a)Toplum için sanat anlayı şı nı benimseyenler Şinasi,Namı k Kemal,Ziya Paşa,Ahmet Mithat Efendi b)Sanat sanat için görüşünü benimseyenler Recaizade Mahmut Ekrem,Abdülhak Hamit Tahran,Sami Paşazade Sezai

4-Tanzimat edebiyatı sanatçı lar ı batı lı yazarlar ı n etkisiyle klasisizminetkisinde(Şinasi,Ahmet Vefik Paşa,Ali Bey)romantizmin etkisinde(Namı k Kemal,Recaizade Mahmut Ekrem,Ahmet MithatEfendi,Abdülhak Hamit Tahran)realizmin etkisinde (BeşirFuad,Sami Paşazade Sezai, Nabizade Nazı m) eserler vermişlerdir.Ama bu dönemde bu ak ı mlar ı n kurallar ı tamamenuygulanmamı ştı r.

5-Tanzimat edebiyatı

seçkin kesim için değil halk tabakası

için ortayagetirilmiş bir edebiyattı r ama Tanzimat edebiyatı nı n ikinci dönem yazar ve şairleri bu görüşten uzaklaşmı şlardı r.

6-Halk için yazma düşüncesinin bir sonucu olarak çoğu yazar konuşma diline yönelmek gerektiğini savunmuş ama hiçbiri eskialı şkanlı klar ı ndan kopamamı şlardı r.

7-Tanzimat edebiyatı nda en büyük yenilik nesirde anlatı mı nkuruluşunda yapı lmı ştı r.Amaç hüner göstermek değil halka bir şeyler vermek olmuş bu nedenle k ı sa anlatı m tercih edilmiştir.

8-Nesirde ilk defa noktalama işareti kullanı lmı ştı r.

9-Şiirin konusu genişletilmiş günlük hayatla ilgili her türlü konuşiirinkonusu olmuştur.

10-Beyitlerin başlı başı na bir bütün olması ndan vazgeçilmiş şiirin bütününde bir anlam bağı nı n olması na dikkat edilmiştir.

11-Şiirde aruz ölçüsünün kullanı lması na devam edilmiş olup heceölçüsünün Türklerin milli ölçüsü olduğu savunulmuş başar ı sı z bir ikidenemeden ileriye gidilememiştir.

12-Dilden yabancı kelimelerin atı lmaya başlanması Türkçe’nin aruzkalı bı na uydurulması nı zorlaştı rmı ş bu nedenle nazı mda eskikelimelerin kullanı mı na aynen devam edilmiştir.

Tanzimat Şair ve Yazarları nı n Ortak Özellikleri

1-Hepsi batı cı ilim ve fen taraflı sı gelişmeyi isteyen aydı nlardı r.Yurdugerilikten kurtarmak isterken Türk halk ı nı n manevi değerlerine de bağlı görünürler.Hepsi dindardı r.Din hükümleri ile medeniyeti kar ı ştı rmayaçalı şı rlar.

2-Hemen hepsi Fransı z kültürüyle yetişmişleridir.Batı dendiği zamanonlar için ilk akla gelen Fransa’dı r.

3-Genellikle bütün Tanzimat edebiyatı sanatçı lar ı Fransı zca’yı mektepmedrese görmeden öğrenmişlerdir.Bu yönleriyle onlar didaktik sanatçı lardı r.

4-Tanzimat sanatçı lar ı nı n hemen hepsi yüksek makam (paşa,vali vb.)sahibi devlet memurlar ı dı r. İç ve dı ş siyaseti çok iyi bilirler.

5-Sanattan çok ülkü ve fikir peşinde koşmuşlardı r.Her türlü haksı zlı ğave zulme kar şı savaş açmı şlardı r.



10

6-Toplumumuzda o güne kadar kullanı lmayan bir tak ı m kavramlar ı (hak adalet,meşrutiyet,eşitlik,reisicumhur) kullanmaya başlamı şlardı r.

7-Divan edebiyatı yla yetiştikleri için divan edebiyatı nı n iyi ve kötüyanlar ı nı çok iyi bilirler;Divan edebiyatı na sı rt çevirirken sı rtlar ı nı halka dayarlar ve güçlerini halktan alı rlar.

8-Batı dan aldı klar ı türlerin sadece bir tanesiyle uğraşmakla yetinmezler hemen hemen bütün türlerde eser verirler.

9-Tanzimat sanatçı lar ı nı n hemen hepsi çok yönlü kişilerdir.Edebiyatçı ,devlet memuru,siyasetçi ve mücadele adamı dı rlar.

---Tanzimat Edebiyatı nı n Amacı ---

1-Eski edebiyatı yı kmak yerine sosyal hayatla geniş ölçüde ilgili yenive ink ı lapçı bir edebiyat getirmek.

2-Halka halk diliyle hitap ederek yeni edebiyatı ve yeni fikirleri çok büyük sosyal ve siyasi buhran içerisinde bulunan millete geniş ölçüdetanı tmak.

3- Millet,vatan,hürriyet,eşitlik,adalet,fikir,meşrutiyet rejimi gibikavramlar ı tanı tarak bunlar ı yeniden kurmak.

Tanzimat Edebiyatı nı n Dönemleri

1.Dönem Tanzimat Edebiyatı

Özelikleri

1-Bu dönem sanatçı lar ı ‘Sanat toplum için ‘görüşünü benimsemişlerdir.2-Dilde sadeleşme amaçlanmı ş ama uygulanmamı ştı r.3-Fransı z yazarlardan etkilenmişlerdir 4-Romantizm ak ı mı ndan etkilenmişler bu nedenle eserlerdeki kişiler hastalı klı ve veremli kişilerdir.5-Şiirde estetik güzellik yerine işlenen konu ön plana çı kmı ştı r. Yaniiçerik ön plandadı r.

6-Bu dönemde yazı

lan romanlar roman tekniği açı

sı

ndan zayı

ftı

rlar.Romanda yer yer konu kesilip okura ansiklopedik bilgi verilir.7-Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanı lmı ştı r.8-Batı edebiyatı ndan yeni türler edebiyatı mı za sokulmuş ayr ı ca bizimedebiyatı mı zdaki türlerde yenileştirilmiştir.9-Şiirde eskişekiller kullanı lmı ş yeni konular işlenmiştir.10-Bu dönem sanatçı lar ı nı n çoğunluğu devlet adamı dı r.11-Hece ölçüsünü ve halk edebiyatı nı savunmuşlar amauygulayamamı ş lardı r.12-Divan edebiyatı na şiddetle kar şı çı kmı şlar fakat ondankopamamı şlardı r.13-Tanzimat edebiyatı nda her alanda ikilik görülür:

sade dil savunulur,ağı r dil kullanı lı r hece ölçüsü savunulur,aruz ölçüsü kullanı lı r divan edebiyatı kötülenir,o tarzda eserler verilir vb.

14-Bu dönemin sanatçı lar ı ;Şinasi,Namı k Kemal,Ahmet Mithat Efendi,Ahmet Vefik Paşa’dı r.

NAMIK KEMAL (1840-1888)(ROMANTİK)

Edebiyatı mı zda “vatanşairi” olarak bilinir.Eserlerinde çoğunluklatoplumsal konular ı işlemiştir.(vatan,millet,hürriyet vb.) Sanat toplumiçin görüşüne bağlı kalmı ştı r.Edebiyatı mı zda ilk edebi romanı İntibah ve ilk tarihi romanCezmi’yi yazmı ştı r. Namı k Kemal yeni edebiyatı savunmakla birlikteşiirdeşekil

bak ı mı ndan yenici olmayan bir şairdir.Divan edebiyatı nazı m şekillerive aruz ölçüsünü kullanmı ştı r.Konu olarak yenilikçidir. Namı k Kemalin bütün edebi türlerde eseri vardı r.Tiyatro alanı nda altı

eser vermiştir.Bunlar;Vatan Yahut Silistre,Gülnihal,Akif Bey,Zavallı Çocuk,Kara Bela,Celaleddin Harzemşah’dı r. Celaleddin Harzemşah on beş perdelik bir oyun olup oynanmak için değil okunmak içinyazı lmı ştı r.

Namı k Kemal eski edebiyat ve yeni edebiyat konular ı nda görüş ayr ı lı ğı na düştüğü Ziya Paşa’nı n Harabat’ı nı tenkit etmek için Tahrib-iHarabat’ı ve Takib-i Harabat’ı yazmı ştı r.

Tarih konusunda yazmı ş olduklar ı ise Kanije Muhasarası ,Evrak-ı Perişan,Devr-iİstila,

Renan Müdafaanamesi islamiyeti savunan bir eleştirdir.

İ NTİBAH:Bu eserde Ali Bey adı ndaki bir kişinin Mahpeyker adı ndaki bir kadı na aşı k olması anlatı lmaktadı r.CEZMİ:Bu eserindeİslam birliği düşüncesi vardı r.

ZİYA PAŞA(1825-1880)

Doğu kültürüyle yetişmiş daha sonraki dönemlerde batı yayönelmiştir. Yenilikçi fikirleri vardı r.Ama bu fikirler eserlerindegörülmez.Eski ile yeniye gidip gelen bir yazardı r bu nedenle Namı k Kemal’le arası açı lmı ştı r Önceki dönemlerinde Divanşiirini Türk şiiriolarak kabul etmez fakat daha sonra yayı nlamı ş olduğu Harabat adlı eserinde ise bunun tersini söyler. Arapça ve Farsça kelimelerle örülü bir dili vardı r.Şiirleri divan üslubundadı r hece ölçüsüyle bir türküsüvardı r.

Gazeller ,kasideler yazmı ştı r.Edebiyatı mı zı n en önemli Terci-iBent ve Terkib-i Bentşairidir.

** **Edebiyatı mı zda ilk edebiyat tarihi sayı lanHarabat adlı

antolojiyi yazmı ştı r.Bu eserde divan edebiyatı nı övmüştür.Zafername adlı üç bölümlük manzum eserinde Sadrazam AliPaşa’nı n tutum ve davranı şlar ı nı över görünürken üstü örtülü bir şekilde onu yermiştir.

Ziya Paşa’nı n şiirleri ölümünden sonraEş’ar-ı Ziya ve Külliyat-ı Ziya Paşa adlı kitaplarda toplanmı ştı r.

****Şiir ve İnşa adlı eserini Divan edebiyatı nı yermek amacı ylayazmı ştı r .Defter-i Amal adlı eserinde çocukluk anı lar ı n anlatmı ştı r.Ayr ı ca Emile (jj. ROUSSAUE) çevirisiyle Rüya adlı röportaj eserivardı r.

ŞİNASİ (1826-1871) (KLASİK)

Tanzimat edebiyatı

nda yeniliğin öncüsü olmuş bir yazar ı mı zdı r. Dilde sadeleşmeye öncülük etmiştir.Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar gazetelerini çı karmı ştı r.İlk

makaleyi(Tercüman-ı Ahval Mükaddimesi)ilk piyesi(Şair Evlenmesi)yaz mı ştı r.**Noktalama işaretlerini ilk defa kullanmı ştı r.1845-1860yı llar ı arası nda Fransa’da bulunmuş ve Fransı z edebiyatı nı veyazarlar ı nı iyice tanı mı ş ve yazarlardan etkilenmiştir. Lamartine veLafontaine’den çeviriler yapmı ştı r.

Didaktik eserlerini,tartı şmalar ı nı ve eleştirilerini 1862 yalnı z başı na çı kardı ğı Tasvir-i Efkar gazetesinde yayı nlamı ştı r.

Müntehabat-ı Eş’ar adlı eserini daha önce yazmı ş olduğuşiirlerin den seçerek yapmı ştı r.Osmanlı atasözlerini toplayarak Durub-ı Emsal-i Osmaniye adlı kitap yazmı ştı r.Tasviri Efkar gazetesindeyazdı klar ı nı Müntehabat-ı Tasvir-i Efkar adlı kitapta toplamı ştı r.

AHMET VEFİK PAŞA(1844-1912)

Devlet adamı dı r,çeşitli yerlerde yöneticilik yapmı ştı r.Tiyatroalanı ndaki çalı şmalar ı yla tanı nı r.Molliere’nin hemen hemen bütüneserlerini tercüme etmiştir.(17-18 eser)Bursa valiliği sı rası nda kendi adı yla anı lan bir tiyatro binası inşaettirmiş, ve eserlerinin burada oynanması nı sağlamı ş halka tiyatrosevgisini aşı lamı ştı r.

Lehçe-i Osmani adlı sözlüğü yayı nlamı ş,Hikmet-i Tarih ve Fezleke-i Tarih-i Osmani adlı tarihle ilgili eserler yazmı ştı r.

Milliyetçili,k ve Türkçülük fikirlerinin önde gelensavunucular ı ndandı r.

Atalar Sözü adlı eserinde atasözlerini derlemiştir.

Ahmet Vefik Paşa taklitçilikten uzak doğu batı sentezi ürünlerin ilk örneklerini vermiştir.Kullandı ğı dil onun anlatı mı na güzellik katmı ştı r.



11

ŞEMSETTİN SAMİ(1860-1936)

Türk edebiyatı nda ilk roman olanTaaşşuk-ı Talat ü Fı tnat adlı eseri yazmı ştı r.Bu eserde cariyelik ve kölelik konular ı nı işlemiştir.

Şemsettin Sami edebiyat çalı şmalar ı nı n yanı nda dille de uğraşmı ş devrin en büyük dil alimidir.Yazmı ş olduğu Kamus-ı Türki Türkçe bir sözlüktür.Sefiller ve Robinson Crosue isimli eserleri tercümeetmiştir. Seydi Yahya,Besa yahut Ahde vefa,ve Gave adlı piyeslerivardı r.

Ayr ı ca Orhun Abidelerini ve Kutadgu Bilig’i Türkçeye çevirmiştir.

AHMET MİTHAT EFENDİ(1844-1912)

Sanat toplum için anlayı şı na bağlı kalmı ş,bu nedenle Servet-i Fünun-cular ı tenkit eder ve onlar hakk ı ndaDEKADANLAR adlı makalesiniyazar.

Ahmet Mithat Efendi ansiklopedik bir yazardı r.Her konuda her türlüyazı lar yazar.Eserlerinde okuyucular ı nı bilgilendirmeyeçalı şı r.Eserlerin de sade bir dil kullanmı ştı r.Halka okuma zevkiniaşı lamaya çalı şı r.Çok yazması ndan dolayı yazı makinası diyeadlandı r ı lı r.Amacı ebedilik değil halk ı aydı nlatmaktı r.Yer yer romanlar ı n ak ı şı nı keser ve uzun bilgiler verir. Romanlar ı teknik açı dan zayı ftı r.

Onun36 roman yaklaşı k 200eseri vardı r.Eserleri

Ahmet Mithat Efendi,Tercüman-ı Hakikat,Bedir.Devirgibi birçok gazete çı karmı ştı r.

Küçük hikayelerden oluşan Letaif-i Rivayatadlı eseri 28hikaye- den ve 25 ciltten oluşur ve ilk hikaye kitabı dı r.

Avrupa’da Bir Cevelangezi yazı lar ı ndan oluşur.

Romanları : Hasan Mellah.Hüseyin Fellah, Felatun Beyle Rak ı mEfendi Yeniçeriler,Henüz On Yedi Yaşı nda,Diplomalı K ı z,K ı ssadanHisse

Not:Halk ı aydı nlatmaya çalı ştı ğı için Hece-i Evvel (ilk öğretmen)olarak bilinir.

II.Dönem Tanzimat Edebiyatı (1878-1896)

Özellikleri:

1-Sanat sanat içindir görüşü benimsenmiştir.2-Bu dönem sanatçı lar ı toplum sorunlar ı ndan ve siyasetten uzak kalmı ş sadece edebiyatla uğraşmı şlardı r.3-Bu dönem eserlerin dili ağı rdı r.Şairler divan edebiyatı na kar şı batı edebiyatı nı savunmuşlardı r.4-Batı edebiyatı nı n örneklerini başar ı yla uygulamı şlardı r.5-Roman ve hikayelerde realizm,şiirde ise romantizm ak ı mı nı n etkisigörülür.Kölelik cariyelik bu dönem romanlar ı nda da işlenir.6-Şiirin konusu genişletilmiş ve hayattaki her güzelşeyinşiirin konusuolabileceği görüşü esas alı nmı ştı r.Ölüm.yokluk,hiçlik gibi soyutkavram lar bu dönemşiirlerinin konusu olmuştur..7-Eserlerin dili gayet ağı rdı r.Bu özelliklerinden dolayı Servet-i FünunEdebiyatı nı n hazı rlayı cı sı olmuşlardı r.

Bu dönemin başlı ca yazar veşairleri: Abdülhak Hamit Tarhan,Recaizade Mahmut Ekrem,Nabizade Nazı m,Sami Paşazade Sezai’dir.

*****Muallim Naci her ne kadar bu dönemde yaşasa da yenicilere

kar şı divan edebiyatı nı savunduğu için dı şar ı da kalı r.

II.Dönem Tanzimat Edebiyatı Yazarlar ı

Recaizade Mahmut EKREM(1847-1914)

II.dönem sanatçı lardan olup genç yazar veşairlerin örnek aldı ğı bir kişidir.Sanatçı roman,şiir,hikaye,eleştiri ve roman gibi çeşitli,türlerde eser vermiştir.Şiirlerinde romantizmin etkisi görülür.İçliduyguluşiirler yazmı ştı r.Bu tarzşiir yazması nda oğlu Nejat’ı n ölmeside etkili olmuştur.

Her şeyinşiire konu olabileceğini düşünür hatta kitap arası ndakurutulmuş bir çiçek onun içinşiirin konusu olabilir.Avrupai Türk edebiyatı nı savunur bu nedenle Muallim Naci mücadele etmiştir.Kayiye nin kulak için olduğu görüşünü savunur..

Genellikle aruz ölçüsünü kullanmı ştı r.

Eserleri:

Araba Sevdası :Yanlı ş batı lı laşmayı konu alı r.Ayr ı ca bu eser romantizmden realizme geçiş örneğidir.Şiir Kitaplar ı :Yadigar-ı Şebap,Name-i Seher,PejmurdeTiyatrolar ı : Afife Anjelik,Çok Bilen Çok Yanı lı r,Talim-i Edebiyat:Edebiyat bilgilerini içeren bir kitaptı r.

Takdir-i Elhan:Eleştiri türünde yazı lar ı vardı r.****Şiir kitabı olanZemzemeüç ciltten oluşur.Muallim Naci bukitabı n üzerineDemdemeadlı eleştiri türünde eserini yazmı ştı r.****Edebiyatı mı zda eleştiri türünün yerleşmesinde önemli bir isimdir.

Abdülhak Hamit TARHAN (1851-1937)

Şiirdeki batı lı laşma hareketinin ası l büyük öncüsüdür.Şairi azamolarak tanı nı r.Dili süslü ve sanatlı dı r.Vezin ve kafiye kaygı sı taşı mayansavruk bir şairidir.Genellikleşiir ve tiyatro türünde eserler vermiştir.Tiyatrolar ı sahne tekniğine uygun olmayı p okunmak için yazı lmı ş eserlerdir.

Yazar romantizm ak ı mı na uygun eser vermiştir.Eserlerinde zı t

kavramlar sı

klı

kla yer alı

r.Onunşiirlerinde ölüm,insanlı

k gibi soyutkavramlar geniş yer tutar.Manzum eserlerinde hem hece ölçüsünü hem de aruz ölçüsünü

kullanmı ştı r.****Edebiyatı mı za k ı r ve köy hayatı nı sokmuştur(SAHRA)**** Edebiyatı mı za ölüm teması nı sokanşairdir(MAKBER-şiir)

Eserleri:

Şiir Kitapları :Sahra,Makber,Halce,Ölü,Bunlar Odur,Beladan Bir Ses,Belde,GaramTiyatro Kitapları : Tar ı k,Fitnen, Eş ber,İlhan,Hakan, Liberte, NestelenSardanapal(Sardanapal ilk manzum piyesidir)

Not: Edebiyatı mı zda tezatlar şairidir.

Samipaşazade SEZAİ (1860-1936)

Batı tarzı nda yazmı ş olduğu hikayeleri ile tanı nı r.Roman vehikayelerinde çevreyi tanı tı r.Kişilerin ruh tasvirlerini yapmak suretiylegözleme önem verdiğini gösterir.Konuşma bölümlerinde dil oldukçasade ve doğaldı r.

Sergüzeşt adlı romanı yla tanı nmaktadı r.Esir ticaretinin sosyalhayattaki yeri realist bir biçimde anlatı lmı ştı r.Eserde Dilber(cariye)isimli bir k ı zı n esir edilmesi ,çileli hayat macerası , ve Nil nehrineatlayarak intihar etmesi anlatı lı r.***Yeğeni İclal’in ölümü üzerine İclaladlı mersiyesini yazar ve bu

mersiye düz yazı şeklindedir.****Şir isimli bir tiyatro eseri vardı r.

****Küçük Şeyler’se Alphonse Dudet etkisiyle yazdı ğı ,edebiyatı mı zı nilk gerçekçi küçük hikayelerini toplamı ştı r.Edebiyatı mı za k ı sa hikayetürünü sokan kişidir.****Rumuz-ul Edep adlı eserinde makale,sohbet ve bazı hikayelerinitoplamı ştı r.



12

Nabizade NAZIM (1862-1893)

Roman ve hikayeleri ile tanı nı r.Realizm ve Natüralizm ak ı mlar ı nı netkisinde kalmı ştı r.En önemli eserleri Zehra ve Karabibik’tir.

Karabibik: Edebiyatı mı zda ilk köy romanı olarak tanı nı r.OlayAntalya’nı n bir köyünde geçer.Karabibik,roman kahramanı nı n köydekilakabı dı r.Yazar eserde kahramanlar ı n yetiştikleri çevrenin dili ilekonuşturmuştur.Eserde pek çok sözcük mahalli kullanı m ile kar şı mı zaçı kar.

Zehra: Zehra adlı eserinde olay k ı skançlı k teması üzerine kurulmuş

-tur.Zehra roman kahramanı nı n ismidir.Yazar bu romanda geniş psikolojik tahlillere yer vermiştir.Eserdeİstanbul’dan kesitlerle aileiçinde,insanlar arası ndaki tartı şmalar ı ortaya koyar.

Yadigarlar ı m,Sevda,Bir Hatı ra,Haspa adlı eserleri hikaye türündeyazı lmı ş eserlerdir.

Muallim NACİ (1850-1893)

Eski yeni tartı şması nda eski edebiyat yanlı lar ı nı n lideri durumundadı r.Batı edebiyatı nı tanı mı ş olması na rağmen divan edebiyatı ndankopamamı ştı r.Yeni edebiyatı savunan Recaizade Mahmut ileanlaşamaz. Bu tartı şma hayli uzun sürmüştür.Muallim Naci,Malumat;Recaizade de Servet-i Fünun adlı dergide görüşleriniaçı klamı şlardı r.Bu tartı şmanı n neticesinde Recaizade’nin etraf ı nda

Servet-i Fünuncular toplanmı

ştı

r ve Servet-i Fünun edebiyatı

nı

oluşturmuşlardı r.Islahat-ı Edebiye:edebi bilgiler verdiği kitaptı r.Recaizade’nin

Zemzeme’lerine kar şı lı k Demdeme’yi yazmı ştı r.Eski edebiyatı savunması na rağmen oldukça sade bir dili vardı r.

Tanzimatta en sade ve en kusursuz nesir onundur.Dili başar ı ylakullanı r.

Eserleri

Şiir Kitaplar ı :Şerare,Ateş pare,Sümbüle,FüruzanSözlük : Lügat- NaciEleştir :Muallim,Yazmı ş Bulundum,DemdemeHatı ra : Ömer’in ÇocukluğuTiyatro : Heder

SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI(EDEBİYATI CEDİDE)

(1896-1901)

Bu edebiyat Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci arası ndakieski edebiyat yeni edebiyat tartı şması nda Recaizade Mahmut’un yolgöstermesiyle Servet-i Fünun etraf ı nda toplanan gençler taraf ı ndanoluşturulmuş bir harekettir. Bu hareket 1896 yı lı nda başlar.Bu hareketioluşturan gençler;Tevfik Fikret,CenapŞahabettin , Halit Ziya Uşaklı gil

Mehmet Rauf,Hüseyin Cahit Yalçı n’dı r.Bu topluluğa Halit Ziya dahasonra katı lmı ştı r.Bu dönemin ana karakteri Çağdaş Fransı z edebiyatı na benzer eserler

vermektir.Örnek aldı klar ı Fransı z yazar ve sanatçı lar, roman vehikayede realist ve natüralist;şiirde parnasizyen ve sembolisttir.Budönem yazarlar ı devrin bask ı cı şartlar ı nı bahane göstererek toplumsalkonularla hiç ilgilenmemişlerdir. Tanzimat dönemindeki hak,adalet vb.konular bu dönemde terk edilmiştir. Sanatçı lar şahsi konularayönelmişleridir.Bu konular aşk,üzüntü,tabiat güzellikleri,şahsi hayaller ve melankolidir.

Yukar ı da belirttiğimiz gibi bu dönem yazarlar ı Fransı z edebiyatı nı örnek almı şlardı r.Bu dönemde Türk edebiyatı Avrupai bir nitelik kazanmı ştı r.Bu edebi topluluk bir tartı şmadan ortaya çı kmı ştı r.(Kafiyegöz için değil kulak için)

Özellikleri

1-Sanat sanat için görüşü benimsenmiş seçkin zümre edebiyatı dı r.2-Konuşma dilinden tamamen uzaklaşı lmı ş Arapça ve Farsça dilkurallar ı na fazlaca yer verilir .Ayr ı ca dilimizde o zamana kadar olmayan Farsça ve Arapça kelimelerde sokulmuştur.3- Din dı şı konularda eser vermişlerdir.4-Bask ı nedeniyle Tanzimatçı lar ı n kullandı ğı kavramlar ı kullanmazlar suya sabuna dokunmayan kavramlar üzerinde dolaşı rlar.5-Fransı z edebiyatı ndan etkilenmenin bir sonucu olarak batı dan“Sone”-“Terze-Rima” ve serbest müztezat biçimleri alı nı r.6-Aruz ölçüsü kullanı lı r hece ölçüsü hiçbir zaman ciddiyealı nmaz.Hece ölçüsüyle sadece çocuk şiirleri yazarlar.7-Göz için kafiye yerine kulak için kafiyeyi kabul ederler.8-Nazı m nesre yaklaştı rmı şlardı r.9-Beyit hakimiyetinde bütün hakimiyetine geçilir.10-Şiirin konusu genişletilmiştir.En basit nesne,günlük olaylar,gözlemve duygular konu olarak işlenmiştir.11-Halit Ziya’nı n Mensur Şiir adlı eseriyle edebiyatı mı za ilk defamensur şiir girer.12-Roman tekniği gelişmiş,romanda gereksiz tasvirler ya da konu dı şı gereksiz bilgilerin verilmesinden kaçı nı lmı ştı r.13-Roman ve hikayede yazar ı n kişiliği gizlenmiştir.Olup bitenler kahramanı n gözüyle verilir.14-Olaylar İstanbul’dan alı nmı ştı r.15-Olay kişileri çoğu zaman aydı n kişilerdir ama bazı küçük hikayelerdehalk tabakası ndan kişilere de yer verilmiştir.

16-Batı uygarlı ğı na özellikle Fransa’ya hayranlı klar ı vardı r.17-Fransı zca kelimeleri sı klı kla kullanmı şlardı r.

Servet-i Fünun Sanatçı lar ı nı n En Belirgin Ortak Özellikleri

1-Hüzne ve hüzünlü manzaralara düşkünlük vardı r.2-Hakikatten kaçarak hayale ve tabiata sı ğı nma vardı r.3-Sanat sanat içindir görüşünü benimsemeleri4-Günlük hayatı n ufak tefek meselelerini konu olarak benimsemeleri



13

SERVET-İ FÜNUN Döneminin Edebi Türleri ve Özellikleri

Şiir

Bu döneminşiir anlayı şı Tanzimatçı lardan bir haylifarklı dı r.Özellikle parnasizmin etkisiyle biçim mükemmelliyetçiliğine

büyük önem vermişlerdir.Şiiri ideolojik bir anlatı m yolu olmaktançı karmı şlardı r. Sone ve Terze-Rima nazı m şekillerini kullanmı şlardı r.Aruzuşiirin vazgeçilmez bir unsuru olarak görmüşler onu Türkçe’ye

Başar ı yla uygulamı şlardı r.Hece ölçüsüyle sadece çocuk şiirleri yazmı ş lardı r.

Göz için kafiye yerine kulak için kafiye benimsenmiş,özellikleserbest müstezatı çok kullanmı şlardı r.Şiiri düz yazı ya yaklaştı rmı şlar, beyit bütünlüğü yerine konu bütünlüğünü yeğlemişlerdir.Cümleler bir beyitte tamamlanmamı ş bir sonraki beyite kaymı ştı r.

*Mensur şiir ilk defa bu dönemde görülür.Şiirin konusunugenişletmişlerdir.Bu dönemin en önemlişairleri Tevfik Fikret ve CenapŞahabettin’dir.

Roman ve Hikaye

Bu topluluğun en başar ı lı olduğu alan roman vehikayedir.Tanzimat romanı nda batı nı n taklidi yapı ldı ğı için bu dönemromanı yla kar şı laştı r ı ldı ğı nda sönük kalı r.

Realizmden etkilenen Servet-i Fünun yazarlar ı konu hepİstanbul’dan almı şlardı r.Bunda yazarlar ı n yaşadı ğı çevreyi iyi gözlemlemelerive eserlerine yansı tması nı n etkisi vardı r. Ancak eserde yabancı kelimelerin bolca kullanı lması eserlerin geniş halk kitlelerineyayı lması nı engellemiştir.Hikaye alanı nda da yeni ve önemli eserler verilmiş,Anado lu’nun değişik yörelerinin de konu edildiği hikayelerdedil daha sadedir.

Romanlarda teknik gelişmiş,açı klamalar ve gereksiz tasvirler atı lmı ş, olaylar İstanbul’da geçer,kişiler aydı n kişilerdir ve yazar kişiliğini gizler.

Hikaye ve romanda iki önemli sanatçı Halit Ziya ve MehmetRauf’tur.

Tiyatro

Sanat sanat içindir görüşünü benimsedikleri için halka dönük tiyatroyu ihmal etmişlerdir.

Eleştiri

Servet-i Fünun döneminde gelişmiş bir diğer tür iseeleştiridir.Özel- likle Hüseyin Cahit Yalçı n siyasi yazı lar ı ylaşimşekleri üzerine çekmiştir.Onun Fransı zca’dan çevirmiş olduğuEdebiyat ve Hukuk makalesinin çevirisiyle de Servet-i Fünundergisinin kapanması na topluluğunda bitmesine neden olmuştur.

Servet-i Fünun Edebiyatı nı n Önemli Sanatçı lar ı

Tevfik FİKRET (1867-1915)

Bu dönemin en güçlü yazarlar ı ndandı r.Parnasizmin etkisindedir.Şiir- lerinde biçim kusursuzdur.Ölçü,kafiye veşekil gibi unsurlarla oluşturulmuş bir musikisezilir.İşlediği konuyu sözcüklerin sesiyle hissettirir.Aruz ölçüsüne öylesinehakimdir ki konuşur gibi yazdı ğı şiirlerinde kusursuz bir ölçü vardı r.Şiiri düzyazı ya yaklaştı rmı ş birkaç dize süren cümlelerden oluşan şiirler yazmı ştı r.Servet-i Fünun döneminde yazdı ğı şiirler kişisel ve sanatlı dı r.Daha sonrakidönemlerde yazmı ş olduğu şiirler ise aşı r ı toplumcu bir şiir anlayı şı vardı r.

Edebiyatı mı za müstezatşiir şeklini getirmiş soneyi çok iyi kullanarak yaygı nlaşması nı sağlamı ştı r.

Eserleri:

Rubab-ı Şikeste:Bu kitapta bulunanşiirler Servet-i Fünun döneminde sanatiçin sanat görüşüyle yazdı ğı şiirler bulunmaktadı r.Öncekişiirlerinde Recaizadeve Abdülhak Hamit’in etkileri görülür ancak daha sonrakişiirlerinde kendiüslubunu yakalamı ştı r.

Haluk’un Defteri:Bu kitapta oğlu Haluk’un kişiliğinde istediği neslinözelliklerini,onlara verdiği öğütleri anlatmı ştı r.Buradakişiirler sanat için sanatgörüşünden toplum için sanat görüşüne doğru yönelmektedir.Şiirleri sosyal bir endişe ile de yazı lmı ş olsa biçimdeki özeni ve mükemmelliği hiçbir zaman

kaybetmemiştir.Rubabı n Cevabı : Bu kitap Tevfik Fikret’in toplumcu ve vatanşiirlerininolgun ve güçlü örneklerinin olduğu kitaptı r.Vatanı n kötü yöneticiler elindeçektiği sı k ı ntı lar ı eleştirel bir üslupla anlattı ğı ve bu durum kar şı sı ndaşairinumudunu yitirmediği görülüyor.

Şermin:Hayatı nı n son dönemlerinde çocuklar için yazdı ğı bir kitaptı r ve bukitap hece ölçüsüyle yazı lmı ştı r.*****Tevfik Fikret hiç roman ve tiyatro yazmamı ştı r.

İstanbul’u anlattı ğı SİS şiiri İstanbul’u kötüleyen karamsar bir şiirdir. DoksanBeşe Doğru ve Tarih-i Kadim önemlişiirlerindendir.

Toplumcu görüşle yazdı ğı ve memleketin Batı medeniyeti seviyesinegelmesini istediği şiirleri ;Haluk’un Vedası (Annesi ölmüş bir k ı zı anlatı r)Tarih-i Kadim(M.Akif buna kar şı lı k bir eser yazmı ştı r)Sis , Haluk’unAmentüsü

Cenap ŞAHABETTİN (1870-1934)Ası l mesleği doktorluk olanşair Servet-i Fünun edebiyatı nda Tevfik

Fikret’ten sonra gelen en önemlişairdir. Öğrenim için gönderildiği Fransa’datı ptan çok şiirle ilgilenmiş ve Fransı z sembolist yazarlar ı nı tanı mı ştı r.

Şiirde bir ahenk oluşturmak ister ve kelimeleri müzikal değerlerine göreseçer.Dili oldukça ağı rdı r.Orijinal sı fat taşmamalar ı kullanı r. “Saat-ı Semenfam(yasemin renkli saatler)tamlaması tartı şmalara neden olmuş -tur. Genellikleduygu ve hayal yüklü tamlamalar kullanı r.

Hem parnasizm hem de sembolizmin etkilerişiirlerinde görülür.Sembolizmin musikisi, parnasizmin ise doğa betimlemeleri,sözcükle resimyapma sanatı onunşiirlerinde görülür.Elhan-ı Şita adlı k ı ş manza- rası nı anlattı ğı şiirinde sözcükler okuyucuya kar ı n yağı şı nı hissettirir. Sanat için sanatgörüşünü benimsemiştir.Ona göre sanat güzellik içindir.Şiirlerinde aşk ve tabiattemalar ı nı işlemiş ve semboller kullanmı ştı r.

** Şiirde serbest müstezat tarzı nı ilk ve en iyi kullananşairdir.Bazen de sone

tarzı

nda eskişiiri hiçe sayan batı

tarzı

kullanı

mı

yla çok eleştiri almı

ştı

r.En basitkonular ı şiirin konusu haline getirmek için servet-i fünun diline yeni sözcükler sokmuş Arapça ve Farsça yeni sözcükler kullanmı ştı r.

Şiirde güzellikten başka bir şey aramadı ğı nı güzel sanatlarda faydaaranmayacağı nı söyleyenşairin nesir alanı nda da önemli eserleri vardı r . Nesir dilişiir dilinden biraz daha sadedir.

Bir şiirde birden fazla ölçü kullanması yla ünlüdür.****ŞiirleriniEvrak-ı Hayal adlı bir kitapta toplayacağı nı söylemesine rağmensağlı ğı nda yapamamı ştı r.Şiirleri ancak 1984 yayı nlanmı ştı r.

Nesir alanı ndaki eserleri Hac Yolunda,Avrupa Mektuplar ı .Suriye

Mektuplar ı ,Nesr-i Harp,Nesr-iSulh ve değişik yazı lar ı nı topladı ğı Evrak-ı Eyyam,Beğendiği vecizelerini Tiryaki Sözleri,Yalan(dram) Körebe (komedi)



14

Halit Ziya UŞAKLIGİL (1867-1945)

Dönemin roman ve hikaye temsilcisidir.Eserleriyle sadece kendidöneminde değil daha sonraki dönemlerde de örnek alı nan bir yazardı r.Türk romanı na tamamen batı lı bir çehre kazandı rmı ştı r.Başar ı lı eserler veren yazar batı lı yazarlardan hiç de aşağı değildir.Yazar ı n dili süslü ve

ağı

rdı

r. Kendi romanlar ı

nı

daha sonra kendi sadeleştirmiştir.Halit Ziya romanlar ı ndaki kahramanlar ı kendi yaşadı ğı çevredenseçer ve bunlar ı bir gözlem sonucunda oluşturmuştur.

Yazar ı n hikayelerinin dili romanlar ı na göre daha sadedir.Roman-lar ı nı n konusu hepİstanbul’da hikayelerinin konusu ise Anadolu’dageçmektedir.

Romanları :Aşk-ı Memnu,Mai ve Siyah,K ı r ı k Hayatlar,Bir Ölünün Defteri,Ferdi veŞürekası ’dir

Mai ve Siyah’ ta Ahmet Cemil adlı kahraman sanat hayalleriyleyaşar fakat içinde bulunduğu çevre ve Babı ali’nin k ı r ı cı olaylar ı arası nda tüm hayalleri yı k ı lı r. Yazar ı n romanda Ahmet Cemil’esöylettiği sözler aslı nda Servet-i Fünun edebi anlayı şı dı r.

Aşk-ı MemnuSanatçı nı n başyapı tı dı r. Romanı n konusu iseBoğaziçi yalı lar ı ndaki yaşamdan alı nmı ştı r. Eserde alafranga yaşayı şaözenen Bihter Hanı m’ı n kendinden yaşça büyük Adnan Bey’leevlenmesi,ancak daha sonra Adnan Bey’in yeğeni olan Behlül adlı gençle birbirlerine aşı k olmalar ı anlatı lı r.Züppe bir genç olan Behlül ,Bihter Hanı m’ı sonunda kandı r ı r.Ancak Nihal durumu fark eder ve babası na bildirir.Adnan Bey’in durumu öğrendiğini anlayan Bihter Hanı m intihar eder.Eser ruh tahlilleri yönüyle oldukça gerçekçidir.Kahramanlar her yönüyle tanı tı lmı ştı r.

K ı r ı k Hayatlar diğerlerine göre sade bir dille yazı lmı ş bir romandı r. Romanda aile içi bir dram anlatı lmaktadı r.

Önemli Hikayeleri:İzmir Hikayeleri,Aşka Dair,Onu BeklerkenKadı n Pençesi

Roman ve hikayenin dı şı nda yazar hatı ra türünde de yazdı ğı K ı rk Yı l,Saray ve Ötesi,Bir Acı Hikaye adlı eserler servet-i fünun dönemi ve

Osmanlı ’nı n son dönemi için önemli bir belgedir.*****Halit Ziya edebiyatı mı zda ilk MENSUR şiiri yazan kişidir.

Mehmet RAUF (1875-1931)

Servet-i Fünun edebiyatı nı n ikinci büyük romancı sı dı r.Uzunsüre Halit Ziya’nı n etkisinde kalmı ştı r.Dil Halit Ziya’ya göre dahasadedir Tı pk ı Halit Ziya gibi mensur şiirler ruh tahlillerine önemverdiği romanlar yazmı ştı r.Sosyal konulara fazla değinmez onun romanve hikayelerinde kendi hayatı nı n aksi vardı r.

Yazar ı n en önemli eseriEylül’dür . Basit bir aşk olayı etraf ı ndadönen eserde aşk ı n güzelliği dile getirilir.Suat Hanı m kocası taraf ı ndan

çoğu kez yalnı

z bı

rak ı

lan kadı

ndı

r. Suat Hanı

m ve kocası

nı

n arkadaşı

olan Necip arası nda gizli bir aşk oluşur ve sürer gider.Eserin sonundaSuat’la Necip bir yangı n sonucunda yanarak ölürler.Dil örgüsü bak ı mı ndan zayı f olan eser psikolojik tahlillerdeki derinliğiyle ilk psikolojik roman sayı lmı ştı r.

Eserleri:

Siyahİnciler:Mensur şiir kitabı Romanları :

Genç K ı z Kalbi, Ferda-yı Garam,Karanfil ve Yasemin, Salon Köşelerinde,Son Yı ldı z, Define,Kan Damlası

Tiyatro: Cidal,Pençe,Yağmurdan Doluya

Hüseyin Cahit YALÇIN (1874-1957)

Hikaye,roman ve eleştiri yazar ı aynı zamanda gazeteci olarak tanı nmı ştı r.Eski edebiyata kar şı batı edebiyatı nı savunmuştur.Eserlerinde iç ve dı ş gözleme yer vermiştir. Cesur,pervası z ve atak bir eleştiri yolu izlemiş bu yüzden sürgüne gitmek zorundakalmı ştı r.1908’den sonra siyasi yazarlı ğa geçmiştir.Cumhuriyetdevrinde yazmı ş olduğu siyasi makaleler ile tanı nmı ştı r.Servet-i Fünun

dergisi onun Fransı

zca’dan çevirmiş olduğu Edebiyat ve Hukuk adlı

makalesini yayı nlaması ndan sonra kapatı lmı ştı r. Ve bu kapatı lmasonucunda bu dönem bitmiştir.

Eseleri

Hayat-ı Muhayyel ,Hayalİçinde,Edebi Hatı ralar,Talat Paşa

------Dönemin Bağı msı zları ----

Hüseyin Rahmi GÜRPINAR(1864-1944)

Ahmet Mithat tarzı nı geliştirmiştir.(Ahmet Mithat tarzı ;sanatendişesinden uzak,öğreticiliği esas alan,çok eser vermeyi amaçlayan ,kusurlu roman tekniğinin olduğu ve romanda olay ak ı şı nı kesipansiklopedik bilgilerin verildiği bir anlayı ştı r)

Roman tekniği kusurludur,olay ak ı şı nı kesip ansiklopedik bilgiverir. Natüralisttir,sokağı edebiyata getiren sanatçı olarak bilinir.Eserlerindeİstanbul’u anlatı r.Dili oldukça sadedir.Mizah yoluylasosyal tenkit yapar.

Romanları : Şı psevdi,Mürebbiye,Kuyruklu Yı ldı z Altı nda Bir İzdivaç,Kesik Baş,Gülyabani,Cadı ,İffet,Sevda Peşinde,EvlereŞenlik

Ahmet RASİM (1867-1932)

Ahmet Mithat tarzı nı sürdürmüştür. Hayatı n komik ve ibret vericitaraflar ı nı anlatı r.Yüz otuzu aşk ı n eseri vardı r. Aynı zamanda bestecidir altmı şa yak ı n bestesi vardı r.

Hatı ra Türündeki Eserleri: Gecelerim,Falaka,Muharir Şair Edipİnceleme ve Gözlem Eserleri:Gülüp Ağladı klar ı m,Muharrir Bu Ya,

Şehir Mektuplar ı

Romanları

:İlk Sevgi,Güzel Eleni,Endişe-i Hayat,İki Günahsı

z Sevda

Mehmet Akif ERSOY (1873-1936)

İslamcı şair olarak bilinir ve toplum için sanat görüşüyle eserler vermiştir.Şiiri düz yazı ya ayaklaştı rmı ştı r. Manzum hikayeleri vardı r .Aruz vezninin çok iyi kullanı r.Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardı r.Safahat adı nda yedi kitaptan oluşmuş şiir kitabı ile ünlüdür.Safahat’takişiirlerden en ünlüleri, Küfe,Mahalle Kahvesi,SeyfiBaba,Meyhane’dir.Ayr ı ca nesir türünde de eser vermiştir.



15

FECR-İ ATİ TOPLULUĞU (1909-1912)

Servet-i Fünun dergisi 1901 yı lı nda kapatı lı nca bu dergi etraf ı ndatoplanan Servet-i Fünun edebiyatçı lar ı artı k bir daha bir araya gelmeimkanı na sahip olamamı şlardı r. Hatta bası na uygulanan sansürdendolayı sanatçı lar şiirlerini bile rahatça yayı nlayamamı şlardı r. 1908yı lı na kadar süren,edebiyatı n bu fetret devri bu tarihte meşrutiyetin ilan

edilmesiyle sona ermiştir. Edebiyat aşı

ğı

gençler taraf ı

ndan bir toplantı

yapı lmı ştı r.Bu gençler arası nda;Ahmet HAŞİM,Yakup KADR İ, Refik

Halit KARAY,Fuat KÖPRÜLÜ,Hamdullah SUPHİ,Ali CanipYÖNTEM,Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU gibi yazarlarvardı .

Fecr-i Ati gerçekte bir edebi topluluk ya da bir edebi ak ı mdeğildir.Bu hareket yukar ı da adı geçen gençlerin birkaç toplantı sı ylası nı rlı kalmı ştı r.Gençlerin yetenekli olması , edebiyat dünyası nı n butoplantı dan haberdar olması nı sağlamı ştı r.

Fecr-i Ati edebiyatı mı zda beyanname yayı nlayan ilk topluluktur.(Fecr-i Ati Encümen-i Edebisi Beyannamesi 20/02/1909)Bu beyanname de gençlerin o günün edebiyat dünyası na bak ı şı nı ,edebialanda yapmak istediklerini görüyoruz.Bunlara göre kendilerindenöncekiler yeterince Batı lı değillerdi.Öncekiler için edebiyat boş vakitlerini değerlendirdik- leri güzel bir uğraştı r.

Fecr-i Aticilere göre “Sanatşahsi ve muhteremdir (saygı değer dir).”Hedeflerinin sanata ve edebiyata hizmet olduğunu açı klamı şlardı r.

Batı daki sanat topluluklar ı yla ilişki kurmak istemişlerdir.Kendilerine Fransı z edebiyatı nı örnek almı şlardı r. Fransı zsembolistlerden etkilenmişlerdir.Eserlerinde aşk ve tabiat konular ı nı işlemişlerdir.Gerçekten uzak tabiat tasvirleri yapmı şlardı r.Dil ve üslup bak ı mı ndan servet- i Fünunculara benzerlik gösterirler. Bu topluluğundili süslü ve ağı rdı r.Fecr-i Aticiler kendilerini Servet-i Fünunedebiyatçı lar ı ndan farklı görseler de onlar ı n devamı olmaktankurtulama mı şlardı r.

Sanat anlayı şı nda birlik olmadı ğı için 1912 yı lı nda dağı ldı lar.İçlerinde ak ı ma en sadı k kalan Ahmet Haşim olmuştur.

Fecr-i Aticilerin Yapmak İstedikleri

1-Batı ’yı günü gününe takip etmek,edebi çalı şmalara Batı dakigelişmeler ı şı ğı nda yön vermek.2-Genç sanatçı lar ı n Batı anlayı şı yla yetişmesi3-Zengin bir kütüphane kurmak.Batı daki bir çok eseri Türkçe’yekazandı rmak için dil komisyonu oluşturmak 4-Edebiyat ve fikir konular ı nda konferanslar vererek halk ı eğitmek

Yüksek ideallerle bir araya gelen gençler Fecr-i Ati’yi 1909yı lı nda kurdular.Ancak grup daha ilk ayda 31 Mart olayı yüzündendağı ldı ve bir daha bir araya gelemedi.Grubun dağı lması ndan sonraFecr-i Ati anlayı şı nı sürdüren Ahmet Haşim olmuştur. Belki de Ahmet

Haşim olmasaydı

bu topluluğun adı

bile duyulmazdı

.Yakup Kadri veHamdullah Suphi daha sonra Milli Edebiyata geçmişlerdir.

Fecr-i Ati Edebiyatı nı n Özellikleri

1-Edebiyatı mı zda ilk edebi topluluktur.2-Edebiyatı mı zda ilk beyannameyi yayı nlayan topluluktur.3-Servet-i Fünun edebiyatı na bir tepki olarak doğmuştur.Ama onundevamı olmaktan kurtulamamı şlardı r.4-Sanatşahsi ve muhteremdir görüşünü benimsemişlerdir.Bu nedenlezaten k ı sa sürede dağı lmı şlardı r.5-“Edebiyat ciddi ve önemli iştir bunun halka anlatı lması lazı mdı r.”Görüşündedirler.6-Başlı ca konular ı tabiat ve aşktı r.7-Tabiat tasvirlerini gerçekten uzak bir şekilde yapmı şlardı r.(subjektif)8-Dil bak ı mı ndan Servet-i Fünun edebiyatı nı n devamı dı rlar.Arapça,Farsça kelimelerle dolu konuşma dilinden uzak bir şiir dilimeydana getirmişlerdir..

9-Aruz veznini kulanmı şlar ve serbest müstezat nazı m şeklini benimse- mişler ve geliştirmişlerdir.10-Şiirde sembolistler,romanda ve hikayede maupassant, tiyatroda daHenrichİ bsen örnek alı nı r

FECR-İ ATİ TOPLULUĞU SANATÇILARI

Ahmet HAŞİM (1884-1933)

Fecr-i Ati anlayı şı nı döneminde Milli Edebiyatı n çokça revaçtaolması na rağmen değiştirmemiştir.Neşiir ne de dil anlayı şı nda sapmaolmamı ştı r.Ancak dilde sadeleşme fikrini nesirlerinde kullandı ğı sadedilde görürüz.Hatta bu dil bazen milli edebiyatı n dilinden bile sadedir.

Ahmet Haşim,şiir görüşlerinişöyle açı klar; Şair ne bir hakikathabercisi ne bir belagatli insan ne de bir kanunkoyucusudur.Şairin lisanı nesir gibi anlaşı lmak için değil,duyulmak için vücuda getirilmiş,musiki ile söz arası nda sözdenziyade musikiye yak ı n bir dildir.Şiir nesre çevrilemeyen birnazı mdı r.Şiir hikaye değil sessiz birşark ı dı r.

Görüldüğü gibi Haşim,şiirde anlamı n değil söyleyişin önemliolduğunu söylemiş ve şiirlerini bir ses güzelliği oluşturmak içinyazmı ştı r O “Şiirde anlam aramak kanaryayı eti için kesmeye benzer.”der .Serbest müstezatı kulanmı ş,aruzu ahengin kaynağı görmüş ve heceyihiç kullanmamı ştı r.

Konu olarak ak şam,gurup,şafak,gece,mehtap,yı ldı zlar,göller orman- lar yer alı r.Şiiri sembolist sayı lmasa da söyleyiş olarak anlatı molarak onu çağr ı ştı r ı r. En azı ndan Haşim’inşiirinde sembol kullanı mı çoktur. Fakat gerçekten kaçı ş,hayale,ak şam vakitlerine ,yalnı zlı ğa ve bezginliğe sı ğı nı ş onu sembolizme yaklaştı r ı r.Aslı nda bütün bunlar ı nkökeninde onun yüzünü çirkin bulması vardı r.Bu nedenle insanlardankaçar. Yazar çirkin yaratı ldı ğı nı düşünmektedir.***O her şeyihayal havuzunun suları nda seyretmiş ve onlar ı renkli

bir ak ı ş olarak görmüştür. Ayr ı ca şiirde musikiye değer vermesi deonu sembolizme yaklaştı r ı r.Kelimelerde musiki araması onu sözcük seçiminde titizliğe götürür.Beğendiği sözcükler genellikle Arapça veFarsça kelimelerdir onlar ı çekinmedenşiirlerinde kullanı r.

Haşim, nesneleri değil nesnelerin kendisinde bı raktı ğı izlenimianlatması ,renklere değer vermesi onu birazda empresyonistliğe götürür.

Dilinin yabancı sözcük ve tamlamalarla yüklü olması onunşiirlerinin günümüzde bile anlaşı lmaması na neden olmuştur.

Eserleri:

Haşim’in ilk kitabı Göl Saatleri’dir.Diğer kitabı isePiyale’dir.

Nesir alanı nda Haşim anlaşı lmak için yazar.Dili sade,söyleyişi

konuşma havası

ndadı

r.Edebiyatı

mı

zda en güzel seyahatnamelerden biriniFrankfurt Seyahatnamesi’niortaya koyanşairin ayr ı ca değişik deneme sohbet ve diğer nesirlerini bir araya getirdiği Gurabahane-iLaklakan ve Bize Göreadlı eseri vardı r.***Ahmet Haşim hiç roman yazmamı ştı r.

Diğer Fecr-i Ati sanatçı lar ı daha sonra Milli Edebiyatakatı ldı klar ı için onlar ı Milli Edebiyat sanatçı lar ı nı n içinde göreceğiz.



16

MİLLİ EDEBİYAT (1911-1923)

----Milli Edebiyat ak ı mı 1911 yı lı ndaÖmer Seyfettinve Ali Canip’inSelanik’te birlikte çı kardı klar ı Genç Kalemleradlı dergiyle başlar.-----Ömer Seyfettin’in bu dergide çı kanYeni Lisan Makalesi buak ı mı n fikir temelini oluşturur.

Buna Göre;a)Milli bir edebiyat için milli bir gereklidir. b)Konuştuğumuz dil,İstanbul Türkçe’si en tabii dildir.c)Yazı dili konuşma dili ile birleştirilirse edebiyatı mı z yeniden canlana-caktı r.Türkçe kar şı lı ğı olan kelimeler atı lmalı dı r.

-----Türk milliyetçiliğine çok önem verilir.Tarihimize ve millikaynaklara yönelme görülür.------Sade dil,hece ölçüsü ve halk edebiyatı ndan yararlanma görülür.-------İstanbul dı şı na çı k ı lı r ve Anadolu’dan konular işlenir, Anadolueserlerde bolca anlatı lı r.-------Bu dönem roman ve hikayesinde ülke sorunlar ı ele alı nı r.------Darülbedayi kurulur ve tiyatro gelişir.-----Yazarlar ı n bilinçli olarak Anadolu’ya açı ldı klar ı na örnek olarak Refik Halit KARAY’ı n Memleket Hikayeleri ve Ebubekir Hazı mTEPEYRAN’ı n Küçük Paşa’sı örnek verilebilir.

-----Bu dönemin önemlişair ve yazarlar ı : Ömer Seyfettin,M.EminYurdakul,Hamdullah SuphiTanr ı över,Halid Fahri Ozansoy,Orhan SeyfiOrhon,Faruk Nafiz Çamlı bel,Yusuf Ziya Ortaç, Kemalettin Kamu vb.şiir alanı nda ; Y.Kadri Kraosmanoğlu,Halide Edip Adı var,Refik Halid Karay,Reşat Nuri GüntekinPeyami Safa,Ebubekir Hazı mTepeyran nesir alanı ndaki yazarlardı r.

MİLLİ EDEBİYAT YAZAR VEŞAİRLER İ

Ömer SEYFETTİN

Maupassant tarzı

realist hikayeleriyle ünlüdür. Sade bir dilleyazar.Hikayelerdeşahı slar ı n ruh tahlilleri yerine olaylar arası nda bağ kurmaya çalı şı r.

Konu olarak çocukluk anı lar ı ,tarihi olaylar ve Türklere balkanlarda uygulanan zulümler ağı r basar.

Hikayeleri beklenmedik bir biçimde biter.Şiirleri de vardı r amatanı tı cı özelliği hikayeciliğidir.

Ünlü Hikaye Kitaplar ı : Bomba,Beyaz Lale,Gizli Mabet,Yüksek Ökçeler,Yalnı z Efe,Efruz Bey(Batı hayranı birisi), Harem,BizimEshab-ı Kehfimiz,Bahar ve Kelebekler(Bu hikayede bir genç k ı zı neskiyi savunan ninesiyle çatı şması vardı r)

Ünlü Hikayeleri:Başı nı VermeyenŞehit,PembeİnciliKaftan,Kütük,Bomba,Kaşağı ,Teke Tek,Falaka,K ı zı l Elma Neresi

Ali Canip YÖNTEM(1887-1967)

Genç Kalemler dergisinde yazdı ğı makalelerle tanı nan yazar sadedille hece ölçüsüyleşiirler yazmı ştı r.Sonralar ı edebiyat incelemeleriyleuğraşmı ştı r.

Ziya GÖKALP (1876-1924)

Milli Edebiyatı n fikir temellerini kurar.Turancı dı r.Edebiyat değilfikir önemli olduğu için halk diliyle yazmı ştı r.Türkiye’nin ilk sosyoloğu dur.

Şiirleri: K ı zı l Elma, Altı n Işı k,Yeni Hayat,

Fikir Eserleri: Türkçülüğün Esaslar ı ,Türkleşmek İslamlaşmak Muası rlaşmak,Türk Medeniyeti Tarihi, Türk Töresi,Malta Mektuplar ı

Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU (1889-1974)

Fecr-i Ati edebiyatı ndayken ferdi milli edebiyatta toplumsalkonula- r ı işlemiştir.İlk eserleri mistik daha sonrakiler iserealisttir.Toplum için sanat görüşüyle eserler vermiştir.****Romanlar ı nda Tanzimat-cumhuriyet arası Türk toplumundaki de-ğişme, halk-aydı n çatı şmalar ı nı işlemiştir.Eserlerin tekniği sağlamdı r,gözlemlerinde, tasvirlerindeki realizmde başar ı lı dı r.

Eserleri

Kiralı k Konak: Bu romanda Tanzimat dönemindeki nesil çatı şması işlenir.Bu dede Naim Efendi ile torun Seniha’nı n çatı şması dı r.

Nur Baba: Bu romanda tekkelerdeki bozukluklar ı anlatmı ştı r.,Hüküm Gecesi:Osmanlı devletinin bozulan siyasi yapı sı

işlenmiştir.Sodom ve Gomore :İşgal altı ndakiİstanbul halk ı nı n yabancı işgalci

güçlere hoş görünme çabalar ı nı işler.Yaban: Kurtuluş savaşı sı rası nda Anadolu’nun durumu Ahmet

Celal’ in ağzı ndan anlatı lmı ştı r. Hatı ra defterişeklinde oluşturulmuştur.Aydı nlar ı n gözüyle Anadolu anlatı lı r.

Bir Sürgün,Ankara,Panorama:Bu romanlar önceki sı ranı ndevamı dı r. Panaroma’da Cumhuriyet kurulduktan sonraki k ı rk yı l

anlatı lı r.Hep OŞark ı : Bu romanı nda önceki romanlarda bulunan tarihi sı rayerine aşk konusunu işlenmiştir.

Hikayeleri:Milli Savaş Hikayeleri,Bir Serencam,Rahmet

Diğer eserleri: Okun Ucundan,Erenlerin Bağı ndan(Mensur Şiir)Anamı n Kitabı (Çocukluk Hatı ralar ı )Gençlik ve Edebiyat Hatı ralar ı ( Hatı ra) Zoraki Diplomat(Elçilik Hatı ralar ı )

Refik Halit KARAY (1888-1965)

Fecr-i Ati edebiyatı ndan Milli Edebiyata geçen yazarlardan birisidir

İlk olarak K İRPİ ismini verdiği hiciv türündeki yazı

lar ı

yla tanı

nı

r ve bu yazı lar ı ndan dolayı Anadolu’nun çeşitli yerlerine sürülür. BuAnado- lu sürgünündenMemleket Hikayeleriadlı gezi yazı sı eseriortaya çı kar.Ankara hükümeti aleyhine yazdı ğı yazı lar nedeniyle yurt dı şı naHatay’a sürülür.Bu sürgünden deGurbet Hikayeleri çı kar.

Eserlerini konuşma diliyle yazmı ştı r.Gözlem ve hiciv yeteneğigüçlüdür.

Eserleriİstanbul’un İç Yüzü:Başar ı sı z bir romandı r Sürgün: Hatay’da yazar ve sürgün edilen siyasilerin ve Osmanlı

sultanlar ı nı n yurt dı şı ndaki maceralar ı anlatı lı r.Çete:Hatay’ı n ülke topraklar ı na katı lması konusunu işler.Yezidin K ı zı : Bu eserinde tabiat ve karakter tasvirleri önemlidir.Anahtar :K ı skançlı k üzerine yazı lmı ş bir romandı r.

Diğer romanları :Bugünün Saraylı sı ,Kadı nlar Tekkesi,Dört Yapraklı Gonca,Sonuncu Kadeh

Diğer Eserleri:Kirpinin Dedikleri,Deli,Sak ı n AldanmaİnanmaKanma ,Kanije Müdafaası (Tiryaki Hasan Paşa’nı n başar ı şlar ı anlatı lı r)tiyatro türündedir.

Mehmet Emin YURDAKUL

Kuru ,yavan,tek düze ve sanatsı z bir şiiri vardı r.Onun için önemliolan sanat değil öğreticiliktir. Sanat fikirleri anlatmak için sadece bir araçtı r.

Türkçülük fikrini ilk ve yı lmaz bir savunucusudur.Genç Kalemler

den daha önceleri de sade dille eserler vermiştir.Şiirleri:

Türk Sazı ,Turana Doğru,Ordunun Destanı ,Ey Türk Uyan Tan Sesleri



17

Reşat Nuri GÜNTEK İN (1889-1956)

Eserlerinde Anadolu ve Anadolu insanı nı işlemiştir.Dil sade veyapmacı ksı z günlük konuşma dilidir.Baba mesleği askerlik kendimesleği müfettişlik olduğu için Anadolu’yu iyi tanı mı ştı r.BundanAnadolu Notlar ı adı nda gezi yazı sı çı kar. Eserlerinde genelliklekahraman olarak öğretmen leri seçer.

Eserleri

Çalı kuşu: Feride adı ndaki genç öğretmenin Anadolu’daki sı k ı ntı lar anlatı lı r.

Yeşil Gece:Eski eğitim sistemi ve dini kötüye kullananlar eleştirilir.Miskinler Tekkesi: Dilenciler konu alı nmı ştı r.Acı mak: Bu roman geriye dönüş tekniği ile yazı lmı ştı r.Zehra

babası nı n ölümünden sonra onun not defterini bulur ve okur.

Diğer Romanları :Dudaktan Kalbe,K ı zı lcı k Dalar ı ,Damga,Ak şamGüneşi,Eski Hastalı k,Bir Kadı n Düşmanı ,Değirmen,Kavak Yelleri, vb.

Hikayeleri;Tanr ı Misafiri,Sönmüş Yı ldı zlar,EskiAhbap,Boyunduruk

Tiyatro Eserleri: Balı kesir Muhasebecisi,Eski Borç,Hançer.

Gezi:Anadolu Notlar ı

Halide Edip ADIVAR (1884-1964)

Eserlerinde idealize edilmiş kadı n kahramanlar çoktur. Konuolarak kurtuluş savaşı , çocukluk anı lar ı ve aşk önemlidir.Eserlerigittikçe olgun laşı r.Dil yapı sı oldukça bozuktur.İlk önceİngilizmandacı lı ğı nı savunur daha sonra milliyetçiliğe geçer. EserleriniTürkçe yazarken zorlanmı ştı r.

Sinekli Bakkal:Romanı nda karagöz oynatan k ı z Tevfik’in k ı zı Rabia,Müslüman olanİtalyan Pregrini’yle evlenir.Bu romanİngilizceyazı lmı ş olup sonradan Türkçe’ye çevrilmiştir. (Rabia doğuyu temsileden bir k ı zdı r)

Handan: Bu roman mektup türünde yazı

lmı

ştı

r. Yanlı

ş Batı lı laşmayı anlatı r.Psikolojik romandı r.Vurun Kahbeye: Anadolu’daki vatansever bir genç öğretmen

k ı za dini kötüye kullanan vatan hainlerince iftira atı lması ve buöğretmenin linç edilmesi anlatı lı r.

Diğer Romanları :

Seviye Talip,Yeni Turan,Kalp Ağr ı sı ,Heyula,Zeyno’nun Oğlu,Döner AynaAkile Hanı m Sokağı ,Sonsuz Panayı r,Yol Palas Cinayeti

HikayeleriHarap Mabetler,Dağa Çı kan Kurt,Kubbede Kalan Hoş Seda

Hatı ra EserleriMor Salk ı mlı Ev(Çocukluk Hatı ralar ı )Türk’ün Ateşleİmtihanı (Kurtuluş Savaşı Hatı ralar ı )

*****Tiyatro:Kenan Çobanları ****

Ahmet Hikmet MÜFTÜOĞLU

İlk önce Servet-i Fünun yolunda ağı r bir dili vardı . Sonradan çok sade eserler vermiştir. Hayatı nı n ikinci döneminde Türk tarih vemedeniyeti, Türk ruhu üzerine eserler vermiştir.

Gönül Hanı m: Bu romanı nda Göktürk yazı tlar ı nı n incelemeyegiden kişiler,in başı ndan geçen olaylar anlatı lmaktadı r.

Haristan ve Gülistan:Batı tarzı nda ilk masal sayı labilecek eserdir. Çağlayanlar: Milli kültürle yoğrulmuş hikayeleri içerir.

Hamdullah Suphi TANRIÖVER

Milliyetçi bir yazardı r.Kuvvetli bir hatiptir.HitabetleriniDağ Yolu adlı kitabı nda derlemiştir. Düz yazı lar ı nı Güne Bakan adlı kitabı ndaderlemiştir.Milliyetçiliğin yayı lması nda büyük emeği geçmiştir. İstiklalMar şı mı zı mecliste okuyan kişidir.

Yahya Kemal BEYATLI (1884-1958)(BAĞIMSIZ)

Milli edebiyat ak ı mı na göre eser vermemiştir. Türk edebiyatı nda parnasizmin en önemli temsilcisidir.İstanbul sevgisi eserlerinde önemli bir yer tutar.İstanbul hayranlı ğı ve şark ı yazması bak ı mı ndan Nedim’le benzerlik gösterir.Şekil güzelliğine,ahenge ve kafiyeye büyük önemvermiştir.Aruzu Türk aruzu haline getirenşairlerdendir.OK şiiridı şı ndaki bütünşiirlerini aruz ölçüsüyle yazmı ştı r.Türkçe’yikullanmada başar ı lı olup Osmanlı devrine hayrandı r.Yaşadı ğı nda hiçbir kitabı yayı nlanmamı ştı r.Şiirde olduğu gibi düz yazı da da başar ı lı dı r.

Eğil Dağlar: Kurtuluş Savaşı sı rası ndaki izlenimlerini anlatı r.Azizİstanbul,Edebiyata Dair diğer nesir türü eserlerindendir.

Şiir Kitapları

Kendi Gökkubbemiz,EskiŞiirin Rüzgar ı yla,Rubailer,Hayamı nRubailerini Türkçe Söyleyiş, Bitmemiş Şiirler.

****Nedimden sonra en güzelşark ı yazar ı dı r.



18

------------------BEŞ HECECİLER ----------------(1915-1921)

Milli edebiyatı sadece sade dil ve hece veznine indirgemişler, top-lum yarar ı na yazmayı bir tarafa bı rakmı şlardı r.Anadolu’ya ve Türk mille- tine saygı duymalar ı na rağmen kişisel konularda yazmı şlar vememleket konular ı na fazla eğilmemişlerdir. Anadolu’nun daha çok tabiat güzelliklerini anlatmı şlardı r.

Bu topluluğun sanatçı

lar ı

şunlardı

r.(FEHOY)Faruk Nafiz ÇAMLIBELEnis Behiç KORYÜREK Halit Fahri OZANSOYOrhan Seyfi ORHONYusuf Ziya ORTAÇ

Özellikleri

1-Ferdi duyarlı lı klar ı ,eski korsan hikayelerini,yurt köşelerini veAnadolu gerçeklerinişiire aktarmı şlard ı r.

2-Yerli milli bir sanat ve tarih motifleri yaşanan hayat dilimleriyleörülü bir memleket edebiyatı meydana getirmeyi amaçladı lar.

3-Hece ile serbest müstezatlar denemişlerdir.4-Mı sra kümelendirmede dörtlü esası na bağlı kalmayı p yeni yeni

biçimler aramı şlard ı r.5-Bir olay ya da hikaye anlatmak için beyit beyit uzunşiirler

yazdı lar.6-Nesir cümlesinişiire aktarmı şlard ı r.7-Toplumsal konuyla uğraşmamı ş kişisel konulardaşiirler

yazmı şlard ı r.8-Memleket konuları yla fazla ilgilenmemişlerdir.

. Enis Behiç KORYÜREK ( Spritüalizm-Ruhçuluk)

Önceşiirlerini aruzla yazanşair daha sonra hece ölçüsü ile yazmaya başlamı ştı r.Milli heyecanla yoğrulmuş kahramanlı k şiirlerinde daha

başar ı lı dı r.GEMİCİLER büyük beğeni toplamı ştı r.Şiir Kitapları :Miras,Varidat-ı Süleyman,Güneşin Ölümü

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL(1898-1973)

Hececilerin en ünlüşairidir.Önce aruz ölçüsüyle aşk şiirleriyazmı ş daha sonra memleket edebiyatı na yönelmiştir. Daha çok kişiselkonularda yazmı ş,Anadolu sevgisini anlatmı ştı r.Hececilerden olması narağmen hayatı boyunca aruzdan vazgeçmemiştir.

Şiir Kitapları :Han Duvarlar ı ,Şark ı n Sultanlar ı ,Dinle Neyden,Gönül den Gönüle,Çoban Çeşmesi,Bir Ömür Böyle Geçti,SudaHalkalar,Elimle Seçtiklerim,Akarsu,BoğaziçiŞark ı sı ,Tatlı Sert(Mizah)Heyecan Ve Sükun(SeçmeŞiirler)ZindanDuvarlar ı (Yassı adaşiirleri)

Roman:Yı ldı z Yağmuru,Ayşe’nin Doktoru

Tiyatro:Canavar,Kahraman,Özyurt,Yayla Kartalı ,Dev Aynası ,İlk Göz ağr ı sı

**** Hece ölçüsüyle en güzelşiirler yazanlardan birisidir.

Halit Fahri OZANSOY

Aruza Veda adlı şiiriyle hece ölçüsüne geçiş yapmı ştı r.Şiirlerindehüzün hakimdir.Genellikle ölüm ve aşk temalar ı nı işler.

Şiir kitaplar ı nı n en önemlisi Cenk Duygular ı ve Hep Onunİçin’dir.Sulara Giden Köprü ve Aşı klar Yolunun Yolcular ı adlı iki romanı

vardı r.Tiyatroları ; Baykuş,Hayalet,Bir Dolaptı r Dönüyor,İlk Şair’dir.Hatı ra: Edebiyatçı lar Geçiyor, Darülbedayi Devrinin ilk Günleri,

Eskiİstanbul Ramazanlar ı

Orhan Seyfi ORHON

İlk şiirlerinde aruzu kullanmı ş daha sonra hece ölçüsünegeçmiştir. Ama aruzu tamamen bı rakmamı ştı r. Hayatı boyunca heceölçüsüyle aruzu kaynaştı rmaya çalı şmı ştı r.Şiirlerinde konuşma dilini başar ı yla kullanmı ş- tı r.Peri K ı zı ile Çoban Hikayesi ile manzum

hikayenin ilk örneğini vermiştir.Akbaba,Çı naraltı ,Papağan,Aydabir dergilerini çı karmı ştı r.Budergi- lerde yazmı ş olduğu hiciv ve f ı kralar ı ünlüdür.

Şiirleri

Fı rtı na ve Kar(aruz)Gönülden Sesler,O Beyaz Bir Kuştu,Kervan(hece) Peri K ı zı ile Çoban(eski Türk tarihi ile ilgili)

Çocuk Adam(roman)Kulaktan Kulağa(f ı kralar ı nı topladı ğı eser)

Yusuf Ziya ORTAÇ

Fı kralar ı nda mizahi bir şekilde sosyal tenkit yapar.Faruk Nafiz’inetkisindedir. MizahişiirleriniAkbaba ve Her ay adlı dergilerdeyayı nlamı ştı r.

Şiirleri :

Ak ı ndan Ak ı na,Cenk Ufuklar ı ,Aşı klar Yolu,Yanardağ,Kuş Cı vı ltı lar ı (çocuk şiirleri)

Tiyatro:Binnaz:Hece ölçüsüyle yazı lmı ş ilk manzum tiyatrodur(1919)Name, Nikahta Keramet

Fı kralar ı : Beşik,Ocak,Sar ı Çizmeli Mehmet Ağa

Gezi,Biyografi,Hatı ra:Gözucuyla Avrupa,Portreler,Bizim Yokuş,İsmetİnönü



19

Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı , Divan edebiyatı nı n terk edilmesinden sonra teşekkül eden Tanzimat, Servet-i Fünun, Fecr-i Ative Millî Edebiyat adlar ı yla anı lan edebiyat tarzlar ı vası tası ylaoluşturulan zemin üzerine kurulmuştur.

Cumhuriyet devri edebiyatı nı n ilk dönem eserleri değişen siyasî,sosyal ve kültürel çerçevenin etkilerini taşı r.

Dildeki sadeleşme hareketi artı k yerleşmiştir.Aruz bı rak ı larak hece kullanı lmı ştı r.

Şiirde ve düz yazı da toplumun her kesiminden gelen sanatçı lar sayesinde konular oldukça genişletilmiştir. Buna bağlı olarak mekânlar da çeşitlilik kazanmı ştı r.

Anadolu’ya daha çok yer verilmiştir. Roman ve hikâyelerdetoplum sorunlar ı , gözleme dayanan bir gerçeklikle anlatı lmı ştı r.

Kurtuluş Savaşı ve bu dönemdeki toplum hayatı da konuedilmiştir.

Tiyatro eserlerinde de millî konular işlenmiştir

-Cumhuriyetin ilanı yla birlikte yeni bir kültür oluşturma çabası ortayaçı kmı ştı r.Bu kültürü oluşturma görevi de aydı nlara verilmiştir.Bunedenle bu fikirlerin edebiyata yansı ması normaldir.-Bu dönemin yazarlar ı yeni kurulan devletin görüşlerini halka akta-

rmayı vazife edinmişlerdir.-Milli edebiyatı n sade dil görüşü TDK (Türk Dil Kurumu) ile resmi –

leşmiştir.-TDK’nı n başı nı çektiği öztürkçecilik hareketi,dilde,sağlı klı olmayan bir “ar ı dil”anlayı şı yla yabancı kelimeleri atı p yerine Türkçe kelimeler uydurma çabası dı r.-Anadolu neredeyse kutsal bir toprak olarak algı lanı yordu.-Bu dönemde Atatürk,Kurtuluş Savaşı ,Çanakkale Savaşı destanlaştı -

r ı lmı ştı r.-Milliyetçilik gelişmiştir.-Bu dönemin dil anlayı şı milli edebiyatı n dil anlayı şı dı r.

.Ahmet Hamdi Tanpı nar (1901-1962)

Yahya Kemal’in talebesidir.Eserlerinde genellikle zaman,çevre,tarih,psikolojik tahliller,rüyalar ve medeniyet problemleri gibi konular ı

işler.Doğu-Batı

kültürünü savunur,sentezcidir.Şiirlerinde sembolistlerin etkisi vardı r.Sade bir dille yazdı ğı şiirlerde hece ölçüsünü kullanmı ştı r. Şuuraltı da önemlidir. Psikolojik yön de önemlidir. Dili başar ı yla kullanan yazar sanatlı bir kullanı mı benimsemiştir.Eserlerinde rüya kavramı çok önemlidir.

Hikâye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi veşiir türlerindeeserler vermiştir. Ama en önemli özelliği şairliğidir...Hikâye veromanlar ı nda dönemin toplum hayatı nı ve çelişkilerini ortayakoymuştur.

En önemeli eseri Bursa’da Zaman’dı r.Huzur:Bu romanda roman kahramanı Mümtaz’ı n medeniyet

buhranı anlatı lı r.Roman rüyalar üzerine gelişir.(İhsan ve Nuran)Saatleri Ayarlama Enstitüsü: Bu romanda medeniyet değişmesi

üzerinde durulur.Konu abes denilebilecek kadar gülünç bir konudur .Şiirleri:Bütün ŞiirleriDeneme: Beş Şehir.Roman:Huzur, Mahur Beste, Saatleri Ayarlama Enstitüsü,Sahnenin Dı şı ndakiler.Aynadaki Kadı n,Karşı Karşı yaHikâye:Yaz Yağmuru, Abdullah Efendi’nin Rüyaları (sürrealist)Edebiyat:19. Ası r Türk Edebiyatı Tarihi.Makale:Edebiyat Üzerine Makaleler Nesir:Antalyalı Genç K ı za Mektup

Ahmet Kutsi TECER

Faruk Nafiz’in yolundan giderek sade bir dille memleket hikayeleriyazmı ştı r.Hem halk şiiri tarzı ndaşiirler yazmı ş aynı zamanda dadesteklemiştir .Aşı k VeyselŞATIROĞLU’nu gün yüzüne çı karankendisidir.ŞiirleriniŞiirler adlı kitapta toplamı ştı r.

Halk kültürüne önem vermiş şekil bak ı mı ndan beş hececilerebenzer.Tiyatroları :Koçyiğit Köroğlu,Köşebaşı ,Pazar Günü,Satı lı k Ev,Köylü Temsilleri

Ahmet Muhip DIRANAS(SEMBOLİST)

Fransı z sembolistşair Budalaire’den etkilenmiştir.Eserlerindeuzun cümleler kurarak şekil güzelliğine önem vermiş,sembollere vemasal öğesine bağlı kalmı ştı r.Sembolizmin özellikleri onun eserlerinde belirgin olarak gözükür.Hece ve kafiyeye sı k ı sı k ı ya bağlı dı r.Şiirlerindeaşk,tabiat, mutluluk,yaşama sevinci gibi temalara yer verir.

Fahriye Ablaadlı şiiri ünlüdür.ŞiirleriniŞiirler adı altı ndatoplamı ştı r.

Tiyatro Eserleri: Gölgeler,O Böyleİstemezdi,Çı kmaz,Ağr ı Dağı ve Ovidio

Cahit Sı tk ı TARANCI

Şiiri kendisi için yazdı ve kendi duygular ı nı anlattı . Sadeözentisiz yazmayı amaç edindi.Şiirlerinde ölüm korkusu ve yaşamasevinci iç içedir.Şair ölümden çok korkmaktadı r. Hece ölçüsü vekafiyeye önem vermekle birlikte serbestşiirleri de vardı r.Hikayedeyazanşair şiirde tanı nmı ştı r. Çirkin yaratı ldı ğı ndanşikayetçidir.Enönemlişiiri Otuz Beş Yaş şiiridir.

Şiir Kitapları : Ömrümde Sükut,Otuz Beş Yaş,Düşten

Güzel,Sonrası *****Ziya’ya Mektuplar adlı eserinde en sevdiği arkadaşı Ziya OsmanSaba ’ya yazdı ğı şiirler vardı r.

Abdülhak Şinasi HİSAR

Eserlerinin genel konusu anı lar ı dı r,Sanatlı uzun cümleleri vardı r.Eserle- rinde mekan olarak İstanbul’u seçmiştir,eskiİstanbulköşkleri,sazendeleri,Yalı lar ı ,paşalar ı ,beyleri,geceleri eğlenceleri ve mehtaplı geceleriBoğaziçi gezintileri vb. Mensur şiir alanı nda önemli isimlerden birisidir.

Yazar günlük hayatı nda çok titiz olduğu için mikrop kapma

korkusuyla yaşamı

ş,çiğ olduğu için meyveleri bile yememiş ve başkası nı n yatağı nda hiçbir zaman yatmamı ştı r.Bu titizlik edebiyatı nada yansı mı ş bu nedenle üslupçudur.

Romanları : Fehim Bey ve Biz,Çamlı ca’daki Eniştemiz(Deli Eniştelakaplı Hacı Vamı k Bey’in hayatı anlatı lmı ştı r.)Ali Nizami Bey’inAlafrangalı lı ğı ve Şeyhliği

Hatı ra Deneme:Boğaziçi Mektuplar ı ,Boğaziçi Yalı lar ı ,Geçmiş Zaman Köşkleri

İnceleme:Yahya Kermal’e Veda,Ahmet Haşim’inŞiiri ve Hayatı ,İstanbul ve Pier Loti

Antoloji:Aşk İmiş Her Ne Var ise Alemde,Geçmiş ZamanFı kralar ı

Cevat Şakir KABAAĞAÇLIHalikarnas Balı kçı sı

Bir çevirisi nedeniyle üç yı llı ğı na Bodrum kalebentliğinegönderilir. Buraya yerleşir.Eserlerindekikonular,denizler,balı kçı lar,süngerciler vb. Anadolu’nun bugünkükültürünü eski Antik Yunan kültürüne bağlar. Roman ve hikayelerindeteknik zayı ftı r.

Romanları :Aganta Burina Burinata, Ötelerin Çocuğu,Uluç Reis,Tur- gut Reis,Deniz Gurbetçileri,

Hikayeleri:Merhaba Akdeniz,Ege K ı yı lar ı ndan,Ege’ninDibi, Ege- den,Yaşası n Deniz,Gençlik Der Dizlerinde,Gülen Ada

Siyah Sürgünadlı eserinde hatı ralar ı nı anlatı r.Anadolu Efsaneleri ve Anadolu Tanrı lar ı adlı eserleri mitolojiile ilgilidir.********Yunan mitolojisine hayran bir yazardı r.



20

Sait Faik ABASIYANIK (1906-1954)

Edebiyataşiirle başlayan yazar daha sonra hikayeye yönelmiştir.Eserlerini oldukça sade bir dille yazmı ştı r.Hikayelerinde işçileri,çocuklar ı ,aylak insanlar ı özetle “küçük insanı anlatı r. Bu hikayelerdedeniz,adalar,İstanbul ,sahiller vazgeçilmez unsurlardı r. Çehow(durum)tarz ı hikayenin en önemli temsilcisidir. Hikayelerine en küçük bir olay bile konu olabilir.Dülger Balı ğı nı n Ölümü’nde olduğu gibi.Gözlemcive gerçekçi bir yazardı r. Günlük hayatı nda olduğu gibi sanatı nda dakurallara bağlı lı ktan hoşlanmaz.

Hikayeleri:

Semaver,Sarnı ç,Şahmerdan,Lüzumsuz Adam,Mahalle Kahvesi,Havada Bulut,Kumpanya,Havuz Başı , Son Kuşlar,Alemdağ’da Var Bir Yı lan,Balı kçı nı n Ölümü,AzŞekerli, Tüneldeki Çocuk,Mahkeme Kapı sı

****Medar-ı Maişet Motoruadlı romanı Birtak ı m İnsanlar adı yla1952 yı lı nda tekrar bası lmı ştı r. Bir diğer romanı ise Kayı pAranı yor’dur

Yazar ı n ayr ı ca şiirleri de vardı r.

Necati CUMALISanat hayatı na konuşma diliyle yazdı ğı şiirlerle başlamı ştı r. Son

yı llar ı nda yöneldiği roman, hikaye ve oyun türlerinde sosyal temalar ı ve Batı Anadolu köylü ve kasabalı sı nı n hayat mücadele sini işler.

Romanları :Tütün Zamanı , Yağmur ve Topraklar,Acı Tütün Aşk da Gezer

Hikayeleri:Susuz Yaz,Yakup’un Koyunlar ı ,Kenteİnen Kaplanlar

Boş Beşik ve Derya Gülüadı nda iki tiyatro eseri vardı r.

Behçet NECATİGİLŞiirlerinde aile hayatı ,geçim sı k ı ntı sı ,ölüm,aşk,çocuk temalar ı nı

işlemiş olan yazar eserlerindeki dil yapı sı devamlı olarak olgunlaş-maya doğru gider.İlk şiirleri garipçilerin dil özelliklerini andı r ı r Buşiirlerdeki anlaşı lı r dil daha sonraki dönemlerde anlaşı lmaz felsefi bir dile bı rakmı ştı r

Şiirleri:

Kapalı Çar şı ,Çevre,Evler,Eski Toprak,Arada,Yaz Dönemiİki Başı naYürümek,Divançe

Radyo Oyunları

Yı ldı zlara Bakmak,Gece Aşevi,Üç Turunçlar,Pencere,

**Ayr ı ca yazar ı n “Edebiyatı mı zda İsimler Sözlüğü ve Edebiyatı -mı zda Eserler Sözlüğü” olmak üzere iki önemli eseri vardı r .

Kemal TAHİR

Roman ve hikayeleri ile tanı nı r.Romanlar ı nı n konular ı nı Anadoluşehirlerindeki hayattan,cezaevi anı lar ı ndan,Kurtuluş Savaşı ’ndaneşk ı ya menk ı belerinden almı ştı r.

Romanları

Yorgun Savaşçı ,Devlet Ana,Kurt Kanunu

Cahit KÜLEBİ

Anadolu’ya iyimser bir bak ı ş açı sı yla yaşlaşmı ş ve Anadolu halk ı nı ndertlerini,sevgilerini anlatmı ştı r.Kafiyeye düşkündür ama serbest türdeşiirleri de vardı r.Onunşiir anlayı şı nı n temelimi halk şiiri ve halk kültürü alı r.

Şiir Kitapları :Adamı n Biri,Rüzgar,Atatürk Kurtuluş Savaşı ’nda,YeşerenOtlar,Yangı n

Şiir Her Zaman adı nda bir teorisi kitabı vardı r.Sevda Dolu Yolculuk eseri de anı türündedir.

Necip Fazı l KISAKÜREK

Hayatı nı n birinci döneminde bohem hayatı ,ikinci dönemde iseişlami hayat etkilidir.İslamcı şair olarak tanı nı r.Genellikle soyutkonularda yazdı ğı şiirlerinde heceyi kullanmı ştı r.Bütünşiirlerinde beyitve dörtlük esası na bağlı kalmı ş ve serbest vezindeşiirler yazmamı ştı r.Eserlerinde insanı n madde-ruh problemlerini,insanı n iç sı k ı ntı lar ı nı işlemiştir.

ŞiirleriÇile,Örümcek Ağı ,Kaldı r ı mlar,Ben ve Ötesi,Sonsuzluk Kervanı

Tiyatroları :Bir Adam Yaratmak(Edebiyatı mı zı n ilk seneryo denemesidir) Reis Bey, Tohum ,Ahşap Konak

Anı :O ve Ben,Hac,Babı ali,Yı lanlı Kuyudan

Diğer Eserleri

Ulu Hakan II.Abdülhamit Han,Yeniçeri,Sahte Kahramanlar,Son Devrin

Din Mazlumlar ı

Nurullah ATAÇ

Deneme türünün Türk edebiyatı ndaki en önemlişahsiyetidir.Türkçe’yi sadeleştirme çalı şmalar ı nı n ateşlisavunucusudur.Dilimizde Arapça ve Farsça kelimelerin bir an önceatı lması nı ister.Eserlerinde “ve” bağlacı nı Arapça’dan geçti diye hiçkullanmaz onun yerine “ile” bağlacı nı kullanı r. Ak ı cı ve sade bir anlatı mı vardı r.

EserleriGünlerin Getirdiği,Karalama Defteri,Sözden Söze,Ararken,SözArası nda Okuruma Mektuplar,Diyelim Günce(günlükler)

YEDİ MEŞALECİLER

1928 Yı lı nda Yedi Meşale dergisinin çı kması yla bu ak ı m başlamı ştı r. Top- lam sekiz sayı sı çı kmı ş olan dergi Yedi Meşalecilereadı nı vermiştir. Bu sanatçı lar ı n ası l amacı o yı llardaki toplumcu,memleketçi edebiyata kar şı sanatı n ölmediğini ispatlamaktı r.Esasfikirlericanlı lı k,samimiyet ve daima yeniliktir.Batı edebiyatı nı takipetmek istemelerine rağmen başar ı lı olamamı şlardı r.Beş Hececilerdenfarklı bir özellik göstereme- mişlerdir.

TEMSİLCİLER İ Ziya Osman SABAKenan Hulusi KORAYSabri Esat SİYAVUŞGİL

Vasfi Mahir KOCATÜRK Cevdet Kudret SOLOK Yaşar Nabi NAYIR Ziya Osman SABA



21

BATI EDEBİYATINDA EDEBÎ AKIMLAR

Bu bölümde Rönesans’tan sonra Batı edebiyatlar ı n- da ortaya çı kanedebî ak ı mlar ve bu ak ı mlar ı n temsilcileri üzerinde Durulacaktı r.

Rönesans’tan (yeniden doğuş) Montaigne, Cervantes ve Shakespeareçok etkilendiler.

Avrupa klâsik edebiyatı Rönesans’la başlamı ştı r.Rönesans’la birlikte ortaya çı kan hümanizm, eski Yunan sanatı na veedebiyatı na yöneldi.

Hümanistler, insan sevgisini ve değişmeyen temel insanı ele aldı lar.İtalyan Dante, hümanizmin temsilcisi sayı lı r.

KLÂSİSİZM

17. yy.da Fransa'da ortaya çı kmı ştı r.“1660 ekolü”diye de bilinir.“Klâsisizm”, kuralcı sanat yolu demektir.Eski klâsik edebiyatlar ı nyeniden işlenmesi ve yorumlanması sonucu 17. yüzyı lı n ortalar ı ve 18.yüzyı lı n sonunda bu ak ı m görüldü.-Tiyatro veşiirde başar ı lı olmuştur.-Sanatçı lar, Eski Yunan ve Lâtinedebiyatlar ı nı kendilerine örnek olarak seçmişlerdir. Klâsik edebiyat, Yunan ve Lâtin edebiyatlar ı na bağlı dı r. İşlenen konular da bu çevredendir.-Gerçek, sadeceak ı l yoluyla bulunur. Duygular aldatı cı ve gelip

geçicidir, ak ı l ise daimi ve en değerlişeydir. Bundan dolayı edebiyattada ak ı l ve sağduyu ön plânda olmalı dı r. Bir edebî eserin değeri vegüzelliği akla ve sağ duyuya uygun olması ndan kaynaklanı r.-Diğer önemli kavramtabiattı r. Sanatçı tabiatı taklit etmeyeçalı şmalı dı r. Tabiat gerçektir; gerçekten daha güzel bir şey olamaz.Ama klâsisizmde dı ş dünya ve tabiatla değil, insanı n tabiatı ve iç âlemiile ilgilenilmiştir. Bütün insanlarda ortak olan, değişmez davranı şlar elealı nmı ştı r. bütün insanlarda ortak olan davranı şlar gerçektir. Bu sebepleeserlerdedeğişmez tiplerortaya konmuştur. ---Ama bu tipleretoplumda rastlama ihtimali yoktur.Klâsisizmdetaklit önemlidir.-Bu edebiyattaki eserlerde özellikle insan ön plândadı r. İnsan dı şı ndakivarlı klar, giyim kuşam, dekor, dünya ikinci plândadı r.-Kahramanlar toplumun üst tabakası ndan, aristokrat kesimdenseçilmiştir. -Kusurlu, sakat kişilere rastlanmaz. Seçkin ve olgun

insanlar ı

n ruh hâlleri incelenir. Tiyatroda da yüksek zümre hayatı

vemitoloji konu edilmiştir.-Sanat eserinde ahlâka uygunluk önemli bir k ı stastı r.-Seçkin bir üslûp, eserlerin biçimce kusursuzluğu dikkat edilenhususlardandı r. --Üslûp kaygı sı ve biçim ön planda olduğu için "sanatiçin sanat" ilkesi benimsenmiştir. Dil ince ve süzme bir dildir; bayağı lı ktan, kaba sayı labilecek sözlerden uzaktı r. Aydı nlar ı nkullandı ğı dil esas alı nmı ştı r.-Konunun gerçeğe uygun olması na dikkat etmişlerdir.-Konu değil, konunun işleniş biçimi önemli olduğu için aynı konu, başka yazarlar taraf ı ndan tekrar işlenmiştir.-Bu dönemde didaktik şiir gelişmiş, lirik şiir duraklama döneminegirmiştir.-Yazarlar eserlerinde kişiliklerini gizlemişler, duygu ve düşünceleriniaçı ğa vurmamı şlardı r.Tiyatrodaüç birlik kuralı na (olayda, mekânda, zamanda birlik)uyulmuştur.Önemli temsilcileriTrajedide: J. Racine, P. CorneilleKomedide: MoliereFablda: La FontaineEleştiride: BoileauRomanda: FenolenDenemede: Le BruyereTürk edebiyatı ndaKonular ı n eski Yunan ve Lâtin kaynaklı olması ndan dolayı klâsisizm pek ilgi görmemiştir. Akla değer verdiği içinŞinasi ve Moliere’denyaptı ğı adaptasyonlarla Ahmet Vefik Paşa klâsisizmden etkilenensanatçı lardı r.

ROMANTİZM

Klâsisizme tepki olarak,19. yüzyı lı n birinci yar ı sı nda (1830’lu yı llar)İngiltere’de ortaya çı kmı ş ve bütün Avrupa'da, özellikle Fransa,İngiltere ve Almanya'da çok gelişmiştir.Klâsik ak ı mı n bütün kural veşekilleri k ı r ı lmı ştı r.Klâsisizmin aksine duygulara, hayallere, içgüdülere ve tutkulara aşı r ı derecede yer verilmiştir.Dilde ve ifadede serbest davranı lmı ş, sanatlı ve süslü bir dilkullanı lmı ştı r. Dilde de konuda olduğu gibi tezada yer verilmiştir.Konular eski Yunan ve Lâtin kaynaklar ı ndan alı nmak yerine, millîtarihten ve günlük hayattan alı nmı ştı r. Yunan mitolojisi yerineHı ristiyanlı k ve millî efsaneler işlenmiştir.Klâsisizmin ihmal ettiği din duygusuna önem verilmiştir.Klâsisizmin tersine Romantizmde tabiat önem kazanmı ş, büyük bir sevgiyle uzun uzun tabiat tasvirleri yapı lmı ştı r.İnsanlar çevreleri içinde işlenmiştir. Ancak tabiat, sadece bir fon olarak kullanı lmı ştı r.Yazarlar, eserlerinde kişiliklerini gizlememiş; kendi duygular ı nı ,sevinçlerini, üzüntülerini, öfkelerini, izlenimlerini anlatmı ş, öğüt veripokuyucuyu duygulandı rmı şlardı r.Fransı z İhtilâli sı rası nda dökülen kanlar romantiklerde derin bir

melânkoliye sebep olmuştur. Bu yüzden yaşamayı acı çekmek saymı şlar, acı ndı rmaya önem vermişlerdir. Veremi, intihar ı , genç yaştaölmeyi moda hâline getirmişlerdir.Tezat önemlidir; tabiatta ve hayatta zı t olan her şey sanata sokulmuştur.İdeal insanlar kullanı ldı ğı gibi, iyi-kötü, güzel-çirkin, yanlı ş-doğruçatı ştı r ı lmı ş, kahramanlar ya iyi ya da kötüyü temsil etmişlerdir. Soyuttipler yerine, somut, yaşayan tipler seçilmiştir.Üç birlik kuralı k ı r ı lmı ş ve bu da tiyatroda dram türünü geliştirmiştir.Bu ak ı mda özellikleşiir (lirik şiir), tiyatro, deneme, gezi ve romantürleri çok gelişmiştir.Başlı ca temsilcileriFransa'da: Chateaubriand, J. J. Rousseau, Victor Hugo (ak ı mı nöncüsü;şiir, roman ve dramda), A. Dumas, A. de Musset, A. de Vigny;Almanya'da: Goethe, Schiller;

İngiltere'de: Lord Byron, Shelley; (Shakespeare romantizmin kaynağı

sayı lı r)Türk edebiyatı nda;

Bu ak ı mda geniş hayallere, millî ruha ve tabiata verilen önemsebebiyle Namı k Kemal, Abdülhak Hamit Tarhan, Ahmet Mithat (bir ölçüde), Recaizade Mahmut Ekrem, Tevfik Fikret (ilk dönemşiirleriile) bu ak ı mı benimsemiş veya eserlerinde yansı tmı şlardı r



22

REALİZM

19. yy.ı n ikinci yar ı sı ndaRomantizmetepki olarak doğmuş vegelişmiştir.Daha çok roman ve hikâye türünde gelişmiştir.Sanatı n sanattan başka gayesi yoktur. Dinî, ahlâkî ve sosyal amaçlar ı dayoktur.Beş duyuyla algı ladı klar ı mı zı var sayan Pozitivizm felsefesindenetkilenmiş; tabiatı , toplumu, olaylar ı ve gerçeği olduğu gibi anlatmayolunu tutmuştur.Gerçeğin yansı tı lması nda gözleme başvurulmuştur. Tarafsı z bir şekildetasvir yapı lması na önem verilmiştir.Olaylar ı n oluşumunda etkili olan sosyal nedenler incelenmiştir.İnsan kişiliğinin oluşması nda çevrenin önemli olduğu düşünülmüş veçevre bütün ayr ı ntı lar ı yla işlenmiştir. Bu yüzden kahramanlar,karakterlerine, yaşlar ı na ve çevrelerine göre tanı tı lı r. Karakter tasvirlerive töreler önemlidir.Kahramanlar, hemen her yerde ve her zaman kar şı laşabileceğimizkişilerdir.Duygular ı n yerini insan ve toplum gerçekleri almı ştı r. Sanatçı eserindekendini gizler, kendi görüş ve duygular ı nı eserine yansı tmaz. His vehayale kapı lmadan toplum gerçeklerini olduğu gibi ve tarafsı z olarak yansı tı r.

Biçim güzelliği konu kadar önemlidir. Edebî güzelliğe ve üslûba önemverilmiş, kelimelerin seçiminde özen gösterilmiştir. Üslûp yağmacı ksı zve kusursuz olmalı dı r.Önemli temsilcileri

Fransa'da : Honore de Balzac (kurucusu), G. Flaubert, Stendhal,Goncourt Kardeşler;

Rusya'da: Tolstoy (kurucusu), A. Çehov, Dostoyevski

Türk edebiyatı nda

Recaizade (ilk realist roman ve hikâye yazar ı ), Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazı m, Halit Ziya (en önemlisi), Ömer Seyfettin, Refik Halit

Karay, Yakup Kadri KaraosmanoğluPARNASİZM

19. yy.ı n sonlar ı nda,şiirde romantizme tepki olarak Fransa’dadoğmuştur.Realizm ve natüralizminşiire uygulanması dı r.Şiirde,şairin şahsi duygular gizlenerek, tabiat manzaraları ve felsefî düşünceler anlatı lmı ştı r. Tasvirler oldukça canlı ve başar ı lı dı r.

Parnasyenler, toplumun problemleri ile ilgilenmemiş; dı ş görünüşe,doğal güzelliklere, gözlem ve tasvire önem vermiş, yabancı ülkelerinsanata elverişli, egzotik güzellikleri ile de ilgilenmişlerdir.

Parnasçı lara göre şiirin temel amacı güzelliktir. Bundandolayı sanat için sanat görüşünü benimsemişlerdir.

Düşünceye,şekil ve söyleyiş güzelliğine önem vermişlerdir. Ölçüve kafiye önemlidir. Kelime seçimine, sı ralanı şı na ve bununla sağlananahenge büyük önem verilmiştir. Bu bak ı mdan mı sraı n özünde bir duygu aranmamı ştı r.

Tarihi olaylar, kişiler, uygarlı k ve kültürler şiire konu edilmiştir.Kendi tarihlerindeki üstün dönemlere ve yükselişlere özlemduymuşlardı r.Yunan, Lâtin kültür ve mitolojisine geri dönülmüştür.

Önemli temsilcileriTh. Gatier, Lisle, S. Prudhomme, François Coppe, Banville, Heredia,

Türk edebiyatı ndaTevfik Fikret, CenapŞahabettin, Yahya Kemal

NATÜRALİZM

19. yy.ı n ilk yar ı sı nda Fransa’da doğmuştur.Daha çok nesirde görülmüş bir ak ı mdı r.Realizme tepki olarak değil, realizmin gerçekçilik oranı nı yetersiz bulduğu için doğmuş bir ak ı mdı r.

Edebiyata gözlem ve deneyin bağlı olduğu determinizmisokmuştur. Determinizme göre tabiatta aynı sebepler, aynı şartlardaaynı sonuçlar ı doğurur. Natüralistler determinizmi topluma ve insanauygulamı şlardı r.

Toplum büyük bir lâboratuar, insan denek, sanatçı dabilgindir. Natüralistler, insanı n bütün özelliklerini bilim çı plaklı ğı ile ortayaçı karmayı amaçlamı şlardı r.

İnsanları n davranı şlar ı nı soya çekime bağlı içgüdülerinbelirle- diğine inanmı şlard ı r.

Sanatçı tam bir bilim adamı tarafsı zlı ğı yla davranmak zorundadı r . Bu yüzden seçilen kişiler tam bir bilim adamı tarafsı zlı ğı yla konuşturulurlar. Kahramanlar yetiştikleri çevreye görekonuşurlar. Natüralistler "sanat toplum içindir" anlayı şı yla sanatı , toplumunyaralar ı nı deşip çirkinlikleri ortaya çı karacak bir araç olarak görmüşlerdir.Çevre tasvirleri çok önemli değildir. İğrenç, çirkin ve bayağı sahneler

dahi tasvir edilmiştir. Onlara göre hayat bayağı , çirkin, aşağı lı k içgüdülerden ibarettir. Bedende ruh da yoktur. Kötü çevreler kötü kişileriyetiştirir. Bunda kişilerin günahı yoktur. Kişiliği çevre oluşturduğu içinçevrenin iyi gözlemlenmesi ve tasvir edilmesi önemlidir.Natüralist eserlerde aşı r ı bir kötümserlik hakimdir.Eserlergenellikle bir felâketle biter.

Üslupta titiz değildirler, çirkin sözlere sı k sı k yer verirler. Dilleriher seviyedeki insanı n anlayabileceği bir dildir.

Önemli temsilcileri

Kurucusu Emile Zola’dı r. Diğer temsilcileri: Alphonse Daudet, Guy deMaupassant, J. Steinbeck,

Türk edebiyatı

ndaBeşir Fuat (ilk), Nabizade Nazı m, Hüseyin Rahmi Gürpı nar.



23

AKIMLARIN TEMSİLCİLER İ VE ÖNEMLİ ESERLER İ

Hümanizm:Dante (ilahi Komedya)

RönesansMontaigne(Denemeler)Cervantes (Don Kişot)Shakespare (Venedik Taciri,Hamlet,Othello)

KlasizmBoileu(Hicivşairidir)Lope de VegaDescartes(Felsefecidir)Corneille(Trajedi yazar ı dı r)Lecid,HoraceRacine (Trajedi yazar ı dı r)AndromaqueMolliere(Komedi yazar ı dı r)Cimri,Hastalı k Hastası Lafontaine (Fabl yazar ı dı r)PascalFenelon

Romantizm:LamartineGeorge SandMussetHugo(Sefiller,Cromvell, Hernani ,Notre Dame de Paris)Goethe:Faust,Werther JJ.Rosusseu(Emile,İtitaflar,Toplum Sözleşmesi)Schiller: (Wilhem Tell)Chateubriand (Atala,Rene)A.Duma Pere: (Üç Silahşörler,Monte Kristo Kontu)

Realizm

Balzac (Goriot Baba.Vadideki Zambak)Stendal (K ı rmı zı ve Siyahi, Parma Manastı r ı )Flaubert (Madam BovaryMaupassant (Hikayeleri ünlüdür)Tolstoy(Harb ve Sulh,Anna KareninaDostoyuevsky(Suç ve Ceza,Kramazov Kardeşler,Budala, Kumarbaz)Concurt KardeşlerGogolTurgenyevMark TwainSteinbeck

Natüralizm

Emile Zola (Toprak Maupassant (Hikayeleriyle ünlüdür)Çehov (Vanya Dayı ,Martı ,Üç K ı z Kardeş)Alphonse Doudet

Sembolizm:RimbaudMallermeBaudelaire(Elem Çiçekleri)VerlainePaule Valery

20.YY.DA ORTAYA ÇIKAN AKIMLAR EMPRESYONİZM

İzlenimcilik.19. yy.da ortaya çı kmı ştı r.Edebiyatta ve resimde gelişerek bütün güzel sanatlar ı etkilemiştir.Dı ş dünyada görülen varlı ğı n gerçek yönü değil, kişide bı raktı ğı izlenimler önemlidir. bu nedenle anlatı landı ş dünya değil, dı ş dünyadaki varlı klar ı n hayale bürünmüş

izlenimleridir. Aslı

nda dı

ş âleme, oradaki varlı

klara ve nesnelere kar şı

ilgisizdirler.Anlam belirginliğinden çok kapalı lı k yeğlenmiştir, anlamı n yorumauygun olması beklenmiştir.Sanatı n amacı birtak ı m gerçekleri yansı tmak değildirGerçekler kişilere göre değişir ve kişisel değer kazanı r

Önemli temsilcileri

Verlaine, Rimbaud, Rilke, Concourd Kardeşler, Joyce

Türk edebiyatı nda

Ahmet Haşim, CenapŞahabettin, Ahmet Muhip Dı ranas

Kübizm

20. yy.ı n başı ndaEmpresyonizme tepki olarak ortaya çı kmı ştı r.Daha sonra resimde kendini göstermiştir.Devamlı ve değişmez olan eşyanı n özünün tasvirine çaba gösterir.Eşyanı n dı ş görünüşüyle birlikte özünün de gösterilmesi gerekir. Yalnı zdı ş görünüş değil, duygular da anlatı lmalı dı r.TemsilcileriA. Salmon, Mak Jacob, J. Cocteau

EKSPRESYONİZM

İzlenimciliğe tepki olarak doğan bu ak ı m bir bak ı ma romantizmindeğişik bir yorumudur.Önemli temsilcileriFranz Kafka, J. Joyce, T.S. Eliot

Dadaizm

Kişiyi aklı n tutsaklı ğı ndan ve aklı n kurduğu düzenden; sanatı dil,vezin, kafiye, biçim, anlam kaygı lar ı ndan kurtarmak; kelimeleri bilinenanlamlar ı ve alı şı lmı ş estetik kurallaı dı şı nda bir düzenle birleştirmek;kalı plaşmı ş bütün sistemleri, kurallar ı , gelenekleri inkâr etmek,yı kmak; kuralsı zlı ğı kural olarak benimsemek temeli üzerinekurulmuştur

Dadaizm: Tiristan Tzara

Sürrealizm:Aragon,Paul Eluard,Andre Breton

Egzistansiyalizm

Jean Paul Sartre

Ekspresyonizm

Franz Kafka,T.s.Eliot,Ernest Toller



24

TÜRK EDEBİYATINDA İLK’LER

* İlk alfabemiz: Göktürk Alfabesi* İlk yazı lı eser ve Türk adı nı n geçtiği ilk Türkçe metin: Orhun

Abideleri* İlk Türk yazar ı : Yolluğ Tigin* Bilinen ilk Türk şairi : Apr ı nçur Tigin* İlk mesnevi, Türkçe yazı lan ilk kitap, ilk siyasetnâme, ilk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazı lan ilk eserimiz: Kutadgu Bilig – Yusuf HasHacip* İlk Türk dili sözlüğü : Divan-ı Lügati’t Türk – Kaşgarlı Mahmut* İlk Türkçe sözlük:Şemsettin Sami - Kamus-ı Türki* İlk Tezkire (biyografik eser) : Mecalisü’n Nefais – AliŞir Nevâi* İlk hamse yazar ı : AliŞir Nevai* İlk hatı ra kitabı : Babür şah /Babürname* İlk seyahatname : MİR’ATÜL MEMALİK / SEYDİ ALİ REİS* Tasavvuf konulu ilk şiirler ve tekkeşiirinin babası : Divan-ı Hikmet – Hoca Ahmet Yesevi

* Fabl türü ilk eser: Harnâme – Şeyhi* İlk Türk destanı :Alp Er Tunga Destanı * Dünyanı n bilinen ilk destanı :Sümerlerin Gı lgamı ş Destanı * Dünyanı n halen yaşayan, en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı :K ı rgı zlar ı n Manas Destanı * İlk divanşairi: Hoca Dehhani* Şark ı nazı m şeklini oluşturan: NEDİM* Divan Edebiyatı nda mahallileşme ak ı mı nı n temsilcisi: Nedim* Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa* İlk bibliyografya: Keşfü’z Zünun /Katip Çelebi* İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi: Kamus'ul Âlam* Dünya Edebiyatı nda ilk önemli roman örneği Cervantes’in Don Kişotadlı eseridir.* İlk ROMAN çevirisi: Yusuf Kamil Paşa / Fenelon’dan Telemak /1859* Şiire ilk kez müstakil ad koyanşair:Şİ NASİ * İlk yerli roman:Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fı tnat 1872* İlk edebi roman:İntibah / Namı k Kemal 1876* İlk tarihi roman : Namı k Kemal / Cezmi , A. Mithat / Yeniçeri* İlk köy romanı : Nabizade Nazı m / Karabibik * İlk realist roman : Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası * İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf / Eylül* İlk psikolojik roman denemesi: Zehra - Nabizâde Nazı m* İlk gerçekçi (realist) romancı Romanlar ı ile Halit Ziya Uşaklı gil* İlk kadı n romancı mı z:Fatma Aliye Hanı m – Muhaderat* En başar ı lı psikolojik roman yazar ı mı z: P.Safa / 9.Hariciye Koğuşu* Kurtuluş savaşı mı zı doğrudan işleyen roman :Ateşten Gömlek * İlk naturalist eserimizin yazar ı Nabizâde Nazı m / Zehra* Batı lı tekniğe uygun ilk roman : Halit Ziya Uşaklı gil / Aşk-ı Memnu

www.edebiyatogretmeni.net

* Dünya edebiyatı ndaki ilk hikayeci ve eseri: Boccaio DecameronÖyküleri

* İlk öykü denemesi, Emin Nihat’ı n Müsameretname adlı eseridir.* İlk hikâye örneği: Letaif-i Rivayet Ahmet Mithat Efendi(K ı ssadanHisse)* Batı lı anlamda ilk hikayeler (İlk Realist Hikayeler) : Sami PaşazadeSezai - Küçük Şeyler * İlk tiyatro çevirileri: Ahmet Vefik Paşa – Moliere’den* Batı lı anlamda ilk tiyatro eseri :Şinasi – Şair Evlenmesi 1859* İlk şiir çevirisi:Şinasi Tercüme – i Manzume adlı eseri* İlk makale: Tercüman-ı Ahval MukaddimesiŞinasi* Noktalama işaretlerini ilk kez kullanan, ilk Türk gazeteci:Şinasi* Sahnelenen ilk tiyatro: Namı k Kemal / Vatan Yahut Silistre* İlk Atasözleri (Folklor) Kitabı :Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye* İlk resmi Türkçe gazete : Takvim –i Vakayi 1831* İlk yar ı resmi gazete : Ceride-i Havadis 1840

* İlk özel gazete : Tercüman-ı

Ahval /Şinasi ile Agah Efendi 1860* İlk pastoralşiir: A.Hamit Tarhan /Sahra* İlk antolojisi: Ziya Paşa /Harabat* Kafiyesiz ilk şiir: Abdulhak Hamid Tahran - Validem* Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit / Eş ber veyaSardanapal* Heceyle yazı lan ilk manzum tiyatro eseri: A.Hamit / Nesteren* İlk mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya* Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan :Mehmet Emin Yurdakul* İlk eleştiri, (batı lı anlamda ilk eleştiri): Tahrib-i Harabat, RenanMüdafaanamesi Namı k Kemal* İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayı k * İlk mizah dergisi: Diyojen /Teodor Kasap* İlk f ı kra yazar ı : Ahmet Rasim* Batı lı anlamda ilk hatı ra : Namı k Kemal – Magosa Hatı lar ı * Batı lı anlamda ilk gezi yazı lar ı : Ahmet Mithat - Avrupa’da Bir Cevelan* İlk edebi bildiriyi yayı mlayan topluluk:Fecr-i Ati* İlk Edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi* Batı anlayı şı ndaki ilk edebiyat tarihçimiz: Fuat Köprülü* Türkçe’nin ilk dil bilgisi kitabı : Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki* Edebiyatı mı zda objektif eleştirinin nası l olacağı nı ilk açı klayan:R.Mahmut Ekrem* Edebiyatı mı zdaki milli dönemin açı lması na öncülük eden: MehmetEmin Yurdakul* Konuşma diliyle yazı lmı ş ilk hikayenin yazar ı : Ömer Seyfettin* İlk köyşiiri: Muallim Naci / Köylü K ı zlar ı n Şark ı sı * Bizde epik tiyatro türünün kurucusu: Haldun Taner * Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan:Şinasi

* Komedi türünün ilk büyük ustası :Aristofanas* Trajedi türünün ilk büyük ustası :Aiskylos* Deneme türünün kurucusu:Montaigne* Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadolu'yu işleyen: Refik HalitKaray* İlk çocuk şiirlerini yazan: Tevfik Fikret /Şermin* Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayı n organı : Genç Kalemler

Edeb.ders-not .

Documents

Transcript of Edeb.ders-not .