dung sai - tinhgiac.com · khÝ, trang bÞ kü thu¸t. S‚ch dïng chæ yÕu cho häc vi“n b¸c...
202
1 Nguyn filc h‚t - l›u v¤n bng Hiu finh PGS-TSKH Phan b‚ bi t¸p dung sai F hc vin kü thu¸t qu'n sø H nØi n¤m 2000
Transcript of dung sai - tinhgiac.com · khÝ, trang bÞ kü thu¸t. S‚ch dïng chæ yÕu cho häc vi“n b¸c...
1
NguyÔn ®øc h¸t - lu v¨n bång HiÖu ®Ýnh PGS-TSKH Phan b¸
bµi tËp
dung sai
F
häc viÖn kü thuËt qu©n sù Hµ néi n¨m 2000
2
Lêi nãi ®Çu
Cuèn s¸ch �Bµi tËp dung sai� bao gåm c¸c d¹ng bµi tËp mÉu vµ
nh÷ng ®Ò bµi tËp ®iÓn h×nh nh»m vËn dông nh÷ng lý thuyÕt ®· häc trong
m«n häc dung sai vµ ®o lêng trong c¬ khÝ t¹i HVKTQS. Trong ®ã bao gåm
phÇn lín nh÷ng bµi tËp vÒ tÝnh to¸n ®é chÝnh x¸c h×nh häc c¸c chi tiÕt vò
khÝ, trang bÞ kü thuËt. S¸ch dïng chñ yÕu cho häc viªn bËc ®¹i häc ngµnh c¬
khÝ cña HVKTQS. Nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c thiÕt kÕ, chÕ t¹o; C¸n bé gi¶ng
d¹y; còng nh sinh viªn d¹i häc vµ cao ®¼ng chuyªn ngµnh c¬ khÝ còng cã
thÓ tham kh¶o
Néi dung cuèn s¸ch bao gåm hai phÇn
Bµi tËp ®iÓn h×nh cho c¸c ch¬ng
Ch¬ng I. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ kÝch thíc - sai lÖch , dung sai
vµ l¾p phÐp
Ch¬ng II. Sai sè gia c«ng chi tiÕt
Ch¬ng III. Dung sai l¾p ghÐp c¸c bÒ mÆt tr¬n
Ch¬ng IV. Dung sai mèi ghÐp ren hÖ mÐt
Ch¬ng V. Dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
Ch¬ng VI. Gi¶i chuçi kÝch thíc
Mçi ch¬ng ®Òu cã phÇn tãm t¾t vÒ lý thuyÕt (gióp cho häc viªn tríc
khi lµm bµi tËp «n l¹i phÇn ®· häc trªn líp) vµ phÇn bµi tËp ¸p dông
Bµi tËp tæng hîp
So víi cuèn s¸ch � Híng dÉn bµi tËp c¬ së tÝnh ®æi lÉn trong chÕ t¹o
m¸y� in n¨m 1984 lÇn biªn so¹n nµy t¸c gi¶ ®· bæ xung mét sè néi dung bµi
3
tËp cho phï hîp víi ®èi tîng chÝnh lµ häc viªn HVKTQS còng nh yªu cÇu
chuÈn ho¸ cña Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o.
C¸c tiªu chuÈn ViÖt nam míi nhÊt vÒ dung sai h×nh häc cña c¸c chi
tiÕt m¸y ®· ®îc sö dông thay thÕ cho c¸c tiªu chuÈn t¬ng øng tríc ®©y.
Do khu«n khæ cuèn s¸ch cã h¹n vµ viÕt theo ch¬ng tr×nh m«n häc
nªn cã nh÷ng phÇn ®îc bá qua nh thiÕt kÕ CalÝp kiÓm tra c¸c chi tiÕt ren,
then hoa vµ ®o lêng.
Tuy ®· cã cè g¾ng, song kh«ng tr¸nh khái cßn cã sai sãt. RÊt mong
®îc sù gãp ý phª b×nh. Mäi ý kiÕn xin gøi vÒ ®Þa chØ �Bé m«n ChÕ t¹o m¸y-
Häc viÖn kü thuËt qu©n sù�.
Chóng t«i ch©n thµnh c¶m ¬n PGS-TSKH Phan B¸, PGS-TS Lª V¨n
ChiÓu vµ c¸c ®ång nghiÖp trong bé m«n ChÕ t¹o m¸y � HVKTQS ®· cã
nhiÒu ®ãng gãp quý b¸u trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ chuÇn bÞ xuÊt b¶n tµi
liÖu nµy
C¸c t¸c gi¶
4
Bµi tËp ®iÓn h×nh cho c¸c ch¬ng
Ch¬ng I.
Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ
kÝch thíc - sai lÖch - dung sai - l¾p ghÐp
1.1. KÝch thíc - sai lÖch - dung sai.
1.1.1. KÝch thíc :
KÝch thíc lµ mét ®¹i lîng ®Æc trng cho ®é lín vÒ kho¶ng c¸ch (dµi,
gãc) Gi÷a c¸c vÞ trÝ t¬ng quan cña bÒ mÆt, ®êng, ®iÓm cña mét hay nhiÒu chi tiÕt.
KÝch thíc bao gåm (b¶ng 1-1)
B¶ng 1-1. C¸c lo¹i kÝch thíc
Ký hiÖu Thø
tù
Tªn gäi §èi víi lç (chi tiÕt bao)
§èi víi trôc (chi tiÕt bÞ bao)
1 KÝch thíc danh nghÜa D d
2 KÝch thíc thùc Dt dt
Dmax dmax
3 KÝch thíc giíi h¹n:
- Lín nhÊt
- Nhá nhÊt Dmin dmin
§Ó lo¹t chi tiÕt gia c«ng ®¶m b¶o tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng th× kÝch thíc thùc cña c¸c chi tiÕt thuéc lo¹t ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn.
* §iÒu kiÖn chi tiÕt ®¹t chÝnh phÈm:
§èi víi lç : Dmin Dt Dmax
§èi víi trôc : dmin dt dmax
5
H×nh 1-1.L¾p ghÐp gi÷a trôc vµ ç
1.1.2. Sai lÖch giíi h¹n: (ViÕt t¾t SLGH)
SLGH lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc danh nghÜa.
Sai lÖch giíi h¹n bao gåm (b¶ng 1-2)
B¶ng 1-2 . C¸c lo¹i sai lÖch ghiíi h¹n
Ký hiÖu T.T Tªn gäi §èi víi lç §èi víi trôc
C«ng thøc tÝnh
1 Sai lÖch giíi h¹n trªn ES ES = Dmax - D
es es = dmax - d
2 Sai lÖch giíi h¹n díi EI EI = Dmin - D
ei ei = dmin - d
1.1.3. Dung sai kÝch thíc:
Ký hiÖu:
-Dung sai: T
6
-Dung sai lç (chi tiÕt bao): TD
-Dung sai trôc (chi tiÕt bÞ bao): Td
C«ng thøc tÝnh:
-Lç (chi tiÕt bao): TD = Dmax - Dmin = ES - EI (1-1)
-Trôc (chi tiÕt bÞ bao): Td = dmax - dmin = es - ei (1-2)
1.2. L¾p ghÐp.
B¶ng 1-3. C¸c nhãm l¾p ghÐp
Thø tù
Tªn gäi §¹i lîng ®Æc trng vµ ký hiÖu
C«ng thøc tÝnh
- §é hë lín nhÊt Smax Smax = Dmax - dmin
- §é hë nhá nhÊt Smin Smin = Dmin - dmax
- §é hë trung b×nh Stb Stb = S m ax S m in
2
1 Nhãm l¾p ghÐp
cã ®é hë
- Dung sai ®é hë TS TS = Smax - Smin
= TD + Td
- §é d«i lín nhÊt Nmax Nmax = dmax - Dmin
- §é d«i nhá nhÊt Nmin Nmin = dmin - Dmax
- §é d«i trung b×nh Ntb Ntb = 2
N minmax N
2 Nhãm l¾p ghÐp
cã ®é d«i
- Dung sai ®é d«i
TN
TN = Nmax - Nmin
= TD + Td
- §é d«i lín nhÊt Nmax Nmax = dmax - Dmin
- §é hë lín nhÊt Smax Smax = Dmax - dmin
3 Nhãm l¾p ghÐp
trung gian
-Dung sai cña mèi l¾p
TNS
TNS = Nmax + Smax
= TD + Td
TÝnh chÊt l¾p ghÐp ®îc x¸c ®Þnh bëi hiÖu sè gi÷a kÝch thíc lç vµ kÝch
thíc trôc.
7
NÕu Dt - d t > 0 ta cã l¾p ghÐp cã ®é hë
- Ký hiÖu ®é hë lµ S: S = Dt - dt > 0
NÕu dt - Dt > 0 ta cã l¾p ghÐp cã ®é d«i
- Ký hiÖu ®é d«i lµ N: N = dt - Dt > 0
Tuú thuéc t¬ng quan gi÷a kÝch thíc giíi h¹n cña lç vµ trôc, l¾p ghÐp
chia thµnh ba nhãm (b¶ng 1-3).
1.3. S¬ ®å ph©n bè dung sai cña l¾p ghÐp.
Khi biÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè dung sai
- Thêng chän trôc hoµnh (trong hÖ to¹ ®é §Ò c¸c) lµm ®êng 0-0, t¬ng øng víi kÝch thíc danh nghÜa. KÝch thíc danh nghÜa ®îc chän lµm gèc ®Ó
x¸c ®Þnh kÝch thíc giíi h¹n vµ sai lªch giíi h¹n.
- BiÓu diÔn sù ph©n bè c¸c sai lÖch kÝch thíc so víi kÝch thíc danh nghÜa (trôc tung) theo tØ lÖ hîp lý.
VÝ dô:
VÏ s¬ ®å ph©n bè dung sai cña l¾p ghÐp cã:
KÝch thíc danh nghÜa: D = d = 20 mm
Sai lÖch giíi h¹n: ES = + 0,021 mm; EI = 0
es = - 0,065 mm; ei = - 0,086 mm
Bµi gi¶i:
Dùa vµo s¬ ®å ph©n bè dung sai H×nh 1-1, chóng ta x¸c ®Þnh ®îc tÝnh
chÊt l¾p ghÐp vµ c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña chóng.
Smax = 20,021 - 19,914 = 0,107 mm
Smin = 20,000 - 19,935 = 0,065 mm
Stb = ( 0,107 + 0,065 ) / 2 = 0,086 mm
TS = Smax - Smin = 0,107 - 0,065 = 0,042 mm
8
0D
=d=
20m
m
-0,086
Td-0,065
0,021
TD
H×nh 1-1. S¬ ®å ph©n bè dung sai.
Bµi tËp sè 1
1.1. X¸c ®Þnh kÝch thíc ®êng kÝnh danh nghÜa cña chèt (h×nh 1-2a)
nÕu kÝch thíc tÝnh to¸n theo ®iÒu kiÖn lµm viÖc nh trong b¶ng 1-4.a
vµ lç b¹c (H×nh 1-2b) nÕu kÝch thíc tÝnh to¸n theo ®iÒu kiÖn lµm viÖc
nh trong b¶ng 1-4.b
Híng dÉn: Dùa theo d·y kÝch thíc u tiªn (b¶ng 1 I )
B¶ng 1-4a.
Ph¬ng ¸n KÝch thíc
(mm) 1 2 3 4 5
d 9,7 13 19,5 25,5 31
9
H×nh 1-2
B¶ng 1-4b.
Ph¬ng ¸n KÝch thíc
(mm) 1 2 3 4 5
D 7,6 9,8 16 19 33,7
1.2. KÝch thíc cña c¸c chi tiÕt cã ®¹t yªu cÇu kh«ng, nÕu kÝch thíc
danh nghÜa, sai lÖch vµ kÝch thíc thùc nh b¶ng 1-5.
B¶ng 1-5.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc danh nghÜa (mm) 10 16 25 32 60
Sai lÖch giíi h¹n trªn (mm) - 0,280 + 0,043 + 0,106 + 0,085 - 0,100
Sai lÖch giíi h¹n díi (mm) - 0,370 - 0 0,073 + 0,060 - 0,290
a) b)
10
KÝch thíc thùc (mm) 9,628 16,037 25,109 32,078 60,015
1.3. Cho kÝch thíc danh nghÜa vµ sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc lç vµ trôc
nh b¶ng 1-6, yªu cÇu:
- LËp s¬ ®å ph©n bè kho¶ng dung sai kÝch thíc cña l¾p ghÐp (víi tØ lÖ xÝch: 1mm øng víi 1m).
- X¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc giíi h¹n cña chi tiÕt.
- X¸c ®Þnh c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña l¾p ghÐp.
B¶ng 1-6.
Sai lÖch giíi h¹n (mm) Ph¬ng
¸n KÝch thíc danh
nghÜa (mm)
ES EI es ei
1 20 + 0,021 0 - 0,006 - 0,017
2 30 + 0,006 - 0,015 0 - 0,013
3 40 + 0,039 0 + 0,008 - 0,008
4 35 + 0,064 + 0,025 + 0,099 + 0,060
5 45 + 0,062 0 + 0,027 + 0,002
1.4. Víi c¸c sè liÖu ®· cho trong b¶ng 1-7.
- LËp s¬ ®å ph©n bè kho¶ng dung sai kÝch thíc l¾p ghÐp (víi tØ lÖ xÝch: 1mm øng víi 1 m).
- X¸c ®Þnh c¸c sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc.
11
B¶ng 1-7.
C¸c yÕu tè cho tríc (m)
Ph¬ng
¸n
KÝch thíc
danh
nghÜa (mm) TS , TN S , N TD Td EI , es
1 18 TS = 66 Smin = 0 TD = 33 Td = 33 EI = 0
2 30 TS = 104 Smin = 40 TD = 52 Td = 52 es = 0
3 40 TN = 87 Nmax = 85 TD = 62 Td = 25 EI = 0
4 40 TN = 126 Nmax = 253 TD = 63 Td = 63 EI = 0
5 40 TN = 187 Nmax = 77 TD = 72 Td = 115 EI = 0
6 50 Smax = 260 TD = 100 Td = 100 EI = 0
12
Ch¬ng II
Sai sè gia c«ng c¸c yÕu tè h×nh häc cña chi tiÕt
2.1. Quy LuËt ph©n bè kÝch thíc thùc khi gia c«ng.
Do ¶nh hëng bëi rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c¸c kÝch thíc cña lo¹t chi tiÕt xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh gia c«ng trong cïng mét ®iÒu kiÖn nãi
chung lµ kh«ng gièng nhau.
Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng lo¹t víi cïng mét qui tr×nh c«ng nghÖ, kÝch thíc cña lo¹t chi tiÕt gia c«ng cïng lo¹i thêng ph©n bè theo luËt
ph©n bè chuÈn (qui luËt Gauss) ph¬ng tr×nh ®êng cong ph©n bè cã d¹ng:
22
2
2
1
xx
ey
(2-1)
Trong ®ã:
- Sai lÖch b×nh ph¬ng trung b×nh cña c¸c kÝch thíc gia c«ng. _
x - Sai lÖch cña kÝch thíc trung b×nh cña lo¹t chi tiÕt gia c«ng so víi
kÝch thíc danh nghÜa. nghÜa lµ _
x = dtb - d
x - Sai lÖch cña c¸c kÝch thíc gia c«ng so víi kÝch thíc danh nghÜa.
øng víi kÝch thíc di bÊt kú th× xi = di - d
e - C¬ sè l«garit tù nhiªn.
D¹ng ®êng cong ph©n bè chuÈn nh H×nh 2-1. Trôc ®èi xøng cña ®êng cong t¹i hoµnh ®é dtb - gäi lµ trung t©m ph©n bè (TTPB). TrÞ sè dtb
quyÕt ®Þnh vÞ trÝ cña ®êng cong ph©n bè (so víi trôc tung); cßn quyÕt ®Þnh d¹ng cña ®êng cong, khi cµng lín ®êng cong cµng thÊp vµ kho¶ng
ph©n t¸n kÝch thíc cµng lín cßn cµng nhá th× ngîc l¹i. Do ®ã ®Æc trng cho sai sè gia c«ng.
13
KÝch thíc cña lo¹t chi tiÕt gia c«ng ph©n bè theo luËt ph©n bè chuÈn
nªn x¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c chi tiÕt cã kÝch thíc gia c«ng n»m trong kho¶ng (x1 x2) nµo ®ã lµ P(x1 x2) sÏ lµ:
P(x1 x2) =
2
1
.22
2
.2
12
1
x
xdx
xx
ex
xydx
ý nghÜa h×nh häc cña P(x1 x2) chÝnh lµ diÖn tÝch gi÷a ®êng cong mËt
®é x¸c suÊt y vµ trôc hoµnh trong kho¶ng (x1 + x2) (diÖn tÝch phÇn g¹ch-
H×nh 2-2).
x
H×nh 2-1
x
H×nh 2-2
14
NÕu ®æi biÕn sè: z = x
th×
P(x1 x2) = P(z1 z2) = 1
2
2
1
2
2
e dz
z
z
z
. = (z2) - (z1) (2-2)
V× ®êng cong ®èi xøng nªn:
P(- z z) = 2
1
2
2
1
2
2
e dz
z
z
z
. = 2(z) (2-3)
Gi¸ trÞ cña (z) vµ 2 (z) ®îc tÝnh s½n vµ lËp thµnh b¶ng (xem B¶ng 4 [I]) (z) vµ (- z) lµ hµm tÝch ph©n Laplass.
Qua tÝnh to¸n ngêi ta rót ra kÕt luËn:
1- HÇu hÕt c¸c chi tiÕt gia c«ng ®Òu cã kÝch thíc n»m trong kho¶ng 6
nghÜa lµ kho¶ng ph©n t¸n cña kÝch thíc gia c«ng ph©n bè tõ x1 = - 3 ®Õn x2 = +3 so víi TTPB( kÝch thíc dtb).
2- Sè chi tiÕt cã kÝch thíc cµng gÇn trung t©m ph©n bè cµng lín.
3- §iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó kÝch thíc chi tiÕt ®¹t tÝnh ®æi lÉn lµ 6 T
vµ trung t©m ph©n bè trïng víi trung t©m dung sai.
Sù dÞch chuyÓn trung t©m ph©n bè so víi trung t©m dung sai lµ do ¶nh hëng cña sai sè hÖ thèng. §é dÞch chuyÓn ®ã ®îc x¸c ®Þnh b»ng ®¹i lîng
.T
2 (h×nh 2-3) vµ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
.T
2 = dtb -(d + ) (2-4)
15
x
H×nh 2-3
Trong ®ã: - To¹ ®é trung t©m dung sai tÝnh tõ kÝch thíc danh nghÜa.
- HÖ sè ph©n bè t¬ng ®èi gi÷a TTPB vµ TTDS. TrÞ sè cã gi¸ trÞ
d¬ng khi trung t©m ph©n bè dÞch chuyÓn vÒ phÝa sai lÖch d¬ng vµ ngîc l¹i (so víi dtb).
VÝ dô 2-1:
Gia c«ng mét lo¹t trôc gåm 2000 chiÕc ®¹t yªu cÇu kÝch thíc lµ
280,0+343,0+
160ö
TÝnh sè lîng chi tiÕt trôc cã kÝch thíc n»m trong giíi h¹n tõ - ®Õn +
vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ b»ng sè cña c¸c giíi h¹n ®ã so víi kÝch thíc trung b×nh.
Cho biÕt sai sè gia c«ng cña lo¹t chi tiÕt tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn.
Bµi gi¶i:
Theo ®iÒu kiÖn ®· cho, x¸c suÊt xuÊt hiÖn sè chi tiÕt cã kÝch thíc n»m
trong kho¶ng - + ®îc tÝnh theo c«ng thøc (2-2)
P (- + ) = (z2) - (z1)
Víi z1 = x1
= -1; z2 = x2
= +1
16
Th×: P( - + ) = 2 (1)
Theo b¶ng 3 [I] x¸c ®Þnh ®îc:
2 (1) = 0,6826
VËy x¸c suÊt xuÊt hiÖn sè chi tiÕt cã kÝch thíc n»m trong giíi h¹n -
+ lµ 68,26% (biÓu thÞ b»ng diÖn tÝch miÒn g¹ch trªn h×nh 2-4). Sè lîng trôc cã kÝch thíc n»m trong giíi h¹n - + lµ:
68 26 2000
1001365
, trôc
§iÒu kiÖn cÇn ®Ó lo¹t trôc cã kÝch thíc ®¹t yªu cÇu lµ: 6 T. ë ®©y T
= 0,343 - 0,280 = 0,063 mm
Nªn T
6
63
610 m
Gi¸ trÞ b»ng sè cña giíi h¹n x1 = - vµ x2 = + lµ:
x1 = - = - 1. 63
6= - 10 m
x2 = + = 1. 10 m = + 10 m
H×nh 2-4
VÝ dô 2-2:
17
X¸c ®Þnh sè lîng tèi thiÓu chi tiÕt trôc (theo tØ lÖ %) cña lo¹t trôc cã
kÝch thíc 40 009,0+
034,0+ ®Ó khi l¾p chóng víi lo¹t chi tiÕt lç cã kÝch thíc
10+0,025 b¶o ®¶m ch¾c ch¾n cho mèi ghÐp cã ®é d«i nÕu kÝch thíc lo¹t chi
tiÕt trôc gia c«ng tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn vµ trung t©m ph©n bè trïng víi trung t©m dung sai.
Bµi gi¶i:
Tõ s¬ ®å ph©n bè dung sai (h×nh 2-5a) chóng ta thÊy chØ cã nh÷ng chi
tiÕt trôc cã kÝch thíc n»m trong kho¶ng 40,025 mm 40,034 mm khi l¾p
víi mäi lç 400250
0Ö+ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cã ®é d«i. X¸c ®Þnh sè chi tiÕt trong
kho¶ng ®ã theo c«ng thøc (2-2).
- X¸c ®Þnh sai lÖch x1, x2 cña c¸c kÝch thíc 40,025 mm vµ 40,034 mm
so víi kÝch thíc trung b×nh lµ:
dtb = d dmax min , ,
2
40 034 40 009
2 = 40,0215 mm
D=
d=20
mm
H×nh 2-5a. S¬ ®å ph©n bè dung sai
18
H×nh 2-5 b. §å thÞ ®êng cong ph©n bè
x1 = 40,025 - 40,0215 = + 0,0035 mm
x2 = 40,034 - 40,0215 = + 0,0125 mm
X¸c ®Þnh sai lÖch b×nh ph¬ng trung b×nh cña lo¹t kÝch thíc trôc:
= T
6
25
6 = 4.17 m
§æi biÕn x z
Z1 = x1 3 5
4 170 84
,
,,
Z2 = x2 12 5
4 173 0
,
,,
X¸c suÊt xuÊt hiÖn sè chi tiÕt trôc cã kÝch thíc trong kho¶ng x1 x2
(miÒn g¹ch g¹ch - h×nh 2-5b) lµ:
P(x1 + x2) = (Z2) - (Z1) = (3) - (0,84)
= 0,49865 - 0,2995 = 0,19915
Sè lîng chi tiÕt trôc tho¶ m·n ®iÒu kiÖn trªn (theo %): 19,91%
VÝ dô 2-3: Cho lo¹t chi tiÕt trôc cã kÝch thíc 0120.0100-Ö ph©n bè theo
qui luËt Gauss.
19
- X¸c ®Þnh gi¸ trÞ ®Ó phÕ phÈm kh«ng ®îc > 5%
- X¸c ®Þnh ®é dÞch chuyÓn cÇn thiÕt cña trung t©m ph©n bè ®Ó cã thÓ chØ
nhËn ®îc nh÷ng chi tiÕt cã kÝch thíc phÕ phÈm cã thÓ söa ®îc (kÝch thíc phÕ phÈm söa ®îc ®èi víi chi tiÕt bÞ bao: di > dmax; ®èi víi chi tiÕt bao
Di < Dmin).
Bµi gi¶i:
V× chi tiÕt lµ trôc (bÞ bao) nªn phÕ phÈm cã thÓ söa ®îc lµ nh÷ng kÝch thíc di > dmax, do ®ã trung t©m ph©n bè ph¶i dÞch chuyÓn vÒ phÝa sai lÖch
d¬ng (h×nh 2-6).
Theo ®iÒu kiÖn ®· cho th× x¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c chi tiÕt ®¹t yªu cÇu lµ 95%. Dùa vµo h×nh 2-6 ta cã:
P(x1 + x2) = (Z2) - (Z1) = 0,95
Kho¶ng kÝch thíc (x1 + x2) = T nªn T = x1 + x2 = 120 m
x1, x2 ®îc x¸c ®Þnh nh sau:
(Z1) = 0,5 tra b¶ng tÝch ph©n Laplass (b¶ng 3[I]) ta ®îc Z1 = - 3
vËy x1 = -3
(Z2) = 0,45 tra b¶ng tÝch ph©n Laplass (b¶ng 3[I]) ta ®îc Z2 = 1,65 vËy x2 = 1,65 .
H×nh 2-6
20
Thay vµo: T = x1 + x2 = -3 + 1,65 = 4,65
= T
4 65
120
4 6526
, , m
Theo h×nh 2-6 th× ®é dÞch chuyÓn cÇn thiÕt cña trung t©m ph©n bè
b»ng x3 (®iÓm øng víi trung t©m dung sai):
x3 = 2
65,1+3=
2x+x 21 óó
=0,877
x3 = 17,55 m
Trung t©m ph©n bè dÞch chuyÓn vÒ phÝa sai lÖch d¬ng mét kho¶ng:
T
2 = 17,55 m
Bµi tËp sè 2
2.1. X¸c ®Þnh sè lîng chi tiÕt (Theo %) cã sai lÖch kÝch thíc n»m trong
giíi h¹n 2 vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ giíi h¹n ®ã theo mm so víi trung t©m ph©n. bè nÕu sai sè ngÉu nhiªn tu©n theo luËt Gauss, c¸c kÝch thíc nh
b¶ng 2-1
B¶ng 2-1.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc (mm) 000,0
030,0+80ö
073,0
038,0100
-
-ö
040,0+
083,0+140ö
062,0
000,050
-ö
003,0+
038,0+120ö
2-2. Víi c¸c kÝch thíc lç cho trong b¶ng 2-2. H·y x¸c ®Þnh sè lîng chi
tiÕt lç (theo tØ lÖ %) ®Ó khi l¾p chóng víi lo¹t trôc cã kÝch thíc t¬ng øng ®Òu cho l¾p ghÐp cã ®é hë, biÕt sai sè kÝch thíc tu©n theo luËt ph©n bè
chuÈn Gauss.
B¶ng 2-2.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
21
KÝch thíc lç (mm)
018,0
007,0+50
-ö
028,0
012,040
-
-ö
048,0
006,0+100
-ö
000,0
054,0+120ö
030,0+
076,0+80ö
KÝch thíc trôc (mm)
030,0
000,050
-ö
040,0
000,0140
-ö
054,0
000,0100
-ö 027,0120
002,0+
032,0+80ö
2.3. Víi c¸c kÝch thíc cho trong b¶ng 2-3 x¸c ®Þnh sè lîng chi tiÕt trôc
®Ó khi l¾p víi mäi lç t¬ng øng cho l¾p ghÐp cã ®é d«i. BiÕt sai sè kÝch thíc cña lo¹t tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn; sè lîng chi tiÕt trong lo¹t lµ 5000
chiÕc.
B¶ng 2-3.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc lç
(mm) 000,0
030,050 021,0
009,065
059,0
024,0100
000,0
045,0200 050,0
112,040
KÝch thíc trôc (mm)
017,0
042,050
002,0
032,065
087,0
000,0100
03,0
06,0200
060,0
099,040
2.4. X¸c ®Þnh ®é dÞch chuyÓn cho phÐp cña trung t©m ph©n bè ®Ó x¸c
suÊt phÕ phÈm xuÊt hiÖn cã thÓ söa ®îc cña lo¹t kÝch thíc trôc lµ 3%.
Víi ®é dÞch chuyÓn cho phÐp ®· tÝnh, x¸c ®Þnh sai lÖch vµ dung sai cña
kÝch thíc.
Cho biÕt: d = 180 mm; es = 0; = 20 m.
2.5. X¸c ®Þnh ®é dÞch chuyÓn cho phÐp cña trung t©m ph©n bè ®Ó lo¹t
kÝch thíc lç D = 50 mm chØ ®îc phÐp phÕ phÈm söa ®îc lµ 2% nÕu = 6 m kho¶ng dung sai cÇn ph¶i ph©n bè nh thÕ nµo ®Ó khi l¾p nã víi lo¹t
trôc 02,0
00,050
®îc l¾p ghÐp cã ®é hë nhá nhÊt Smin = 30 m.
2.6. Cho lo¹t kÝch thíc bao: D = 100 mm; Sai lÖch ph©n bè ®èi xøng víi
kÝch thíc danh nghÜa. Kho¶ng ph©n t¸n kÝch thíc cña lo¹t chi tiÕt gia c«ng tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn Gauss vµ = 25 m.
- X¸c ®Þnh ®é dÞch chuyÓn cña trung t©m ph©n bè ®Ó x¸c suÊt phÕ phÈm chØ ®îc 4% (trong ®ã sè söa ®îc 3%)
22
- TÝnh trÞ sè dung sai vµ sai lÖch cho phÐp cña lo¹t chi tiÕt.
2.7. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn khe hë vµ ®é d«i ®èi víi c¸c kiÓu l¾p
cho trong b¶ng 2.4, nÕu kÝch thíc trôc vµ lç tu©n theo luËt Gauss, trung t©m ph©n bè trïng víi trung t©m dung sai.
B¶ng 2-4.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc lç (mm)
000,0
021,030 000,0
030,060 000,0
035,0100 034,0
005,050
050,0
004,080
KÝch thíc trôc
(mm) 002,0
023,030
011,0
041,060
020,0
050,0100
039,0
000,050
074,0
000,080
Híng dÉn: D, d lµ hai ®¹i lîng ngÉu nhiªn tu©n theo luËt ph©n bè
Gauss do ®ã ®¹i lîng ngÉu nhiªn tæng (®é hë S, ®é d«i N) còng tu©n luËt ph©n bè Gauss nªn:
S N T Td D, 1
62 2
dtb = d Dtb tb2 2
TÝnh sai lÖch (S,N) theo Td vµ TD
- TÝnh dtb vµ Dtb tõ ®ã tÝnh S hoÆc N
- X¸c ®Þnh trung t©m ph©n bè cña ®é hë , ®é d«i lµ ®iÓm t¬ng øng víi gi¸ trÞ S hoÆc N nhËn ®îc khi kÝch thíc lç vµ kÝch thíc trôc cã x¸c suÊt
lín nhÊt l¾p víi nhau.
-LÊy trôc X biÓu thÞ S vµ N: LÊy gèc to¹ ®é cã S, N = 0, ®é d«i (N) ë phÝa ©m, cßn ®é hë (S) ë phÝa d¬ng.
- TÝnh P(X1 + X2) theo Z1 vµ Z2.
- TÝnh ph¹m vi giíi h¹n cña S vµ N céng víi miÒn ph©n bè.
B¶ng 2-5.
23
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
Kho¶ng sai sè
kÝch thíc (x1+ x2) (mm)
[- 0,005
+ 0,005]
[- 0,01
+0,01]
[- 0,015
+ 0,015]
[- 0,020
+0,020]
[-0,025
+ 0,025]
B¶ng 2-6. KÕt qu¶ thèng kª kÝch thíc cña c¸c chi tiÕt gia c«ng lo¹t
trôc 12h7
Kho¶ng kÝch thíc thùc (mm)
TrÞ sè trung b×nh kho¶ng
- ditb (mm)
Sè lîng chi tiÕt trong
kho¶ng
Sai lÖch kÝch thíc
xi = ditb - dtb
TÇn suÊt x
Ni
Tõ 11,915 ®Õn 11,925 11,920 2 - 0,04 0,01
> 11,925 - 11,935 11,930 6 - 0,03 0,03
> 11,935 - 11,945 11,940 20 - 0,02 0,10
> 11,945 - 11,955 11,950 48 - 0,01 0,24
> 11,955 - 11,965 11,960 56 - 0,00 0,28
> 11,965 - 11,975 11,970 34 - 0,01 0,17
> 11,975 - 11,985 11,980 20 + 0,02 0,10
> 11,985 - 11,995 11,990 12 + 0,03 0,06
> 11,995 - 12,005 12,000 2 + 0,04 0,01
dtb = 11,960 N = 200 Ki = 0 n
Ni 1
2.8. H·y x¸c ®Þnh sè lîng chi tiÕt trôc cã kÝch thíc víi sai sè trong
kho¶ng (x1 + x2) nh b¶ng 2-5, khi chóng ®îc gia c«ng trªn m¸y tiÖn R¬vonve víi c¸c kÕt qu¶ thèng kª nh b¶ng 2-6.
X¸c ®Þnh trÞ sè dung sai kÝch thíc ®Ó ®¹t tÝnh ®æi lÉn hoµn toµn.
24
X¸c ®Þnh sè lîng phÕ phÈm nÕu chi tiÕt trôc cã kÝch thíc 12h7 vµ
trung t©m ph©n bè trïng trung t©m dung sai.
Híng dÉn : - X¸c ®Þnh ' (theo trang 9[I])
- T×nh Zi qua Xi vµ .
- X¸c ®Þnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn sè chi tiÕt cã kÝch thíc cã sai sè trong kho¶ng (x1 + x2) theo (2-2) vµ b¶ng tÝch ph©n Laplass.
- X¸c ®Þnh sè lîng chi tiÕt cã kÝch thíc víi sai sè trong kho¶ng [x1x2].
So s¸nh trÞ sè T víi 6 vµ tÝnh lîng phÕ phÈm (nÕu cã)
2.2. Sai lÖch h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt.
- Sai sè h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt lµ nh÷ng ®¹i lîng ngÉu nhiªn. §Ó
nghiªn cøu chóng ngêi ta dïng x¸c suÊt - thèng kª.
- Sai sè ®é lÖch t©m cña hai bÒ mÆt trô, ®é c«n cña h×nh trô, ®é kh«ng song song , ®é kh«ng vu«ng gãc gi÷a 2 mÆt ph¼ng hoÆc tõng trôc vµ mÆt
ph¼ng tu©n theo luËt ph©n bè M¨cxoen, cã hµm ph©n bè mËt ®é x¸c suÊt d¹ng
y R eR
R
.
2
2
vµ d¹ng ®êng cong nh h×nh 2-7.
- §é chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt ®îc xÐt trong mÆt c¾t ngang (®é « van, ®a c¹nh, ®é kh«ng trßn ...) vµ trong mÆt c¾t däc trôc (®é c«n, ®é trèng,
®é cong trôc, ®é kh«ng th¼ng ®êng sinh ...).
- TCVN 384 - 1993 qui ®Þnh 16 cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng,vÞ trÝ, híng vµ ®é d¶o, ký hiÖu lµ cÊp 1, cÊp 2.... CÊp 16. Tªn gäi c¸c sai lÖch, ký hiÖu vµ gi¸
trÞ sai lÖch giíi h¹n xem c¸c tiªu chuÈn ViÖt nam: TCVN 2501-1993, TCVN
384-1993, TCVN 5906-1995, (xem c¸c b¶ng 2-16, 2-16a vµ 2-19 1-22
25
H×nh 2- 7
- Chän ®é chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt ph¶i dùa vµo ®é chÝnh x¸c kÝch
thíc cña bÒ mÆt ®ã. B¶ng 2-7a giíi thiÖu t¬ng quan gi÷a cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ kÝch thíc.
C¸c b¶ng tõ b¶ng 2 - 7a ®Õn 2-9 giíi thiÖu mét sè trêng hîp chän cô
thÓ sai sè h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt.
Ghi chó:
1- CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng trong khung nÐt ®Ëm u tiªn sö dông.
2- Ch÷ sè ghi trong c¸c « biÓu thÞ tØ lÖ % gi÷a dung sai h×nh d¹ng so vãi dung sai kÝch thíc (lÊy theo b¸n kÝnh) øng víi ®êng kÝnh danh nghÜa tõ
30 180 mm. NÕu kho¶ng ®êng kÝnh nhá h¬n 30 mm th× tØ lÖ trªn gi¶m ®i, kho¶ng ®êng kÝnh > 180 mm th× tØ lÖ trªn t¨ng lªn.
3- Sai lÖch h×nh d¹ng thuéc nh÷ng cÊp chÝnh x¸c ë bªn ph¶i khung
®Ëm vît qóa dung sai kÝch thíc t¬ng øng nªn kh«ng ®îc chän.
B¶ng 2-7a.
CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng CÊp chÝnh
x¸c kÝch thíc. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
26
IT5 12 20 30 50 80
IT6 12 20 30 50 80
IT7 20 30 50 80
IT8 20 30 50 80
IT9 16 25 40 65
IT10 20 30 50 80
IT11 20 30 50
IT12 16 25
B¶ng 2-7b. CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt trô trong mét sè trêng
hîp cô thÓ.
CÊp chÝnh x¸c
TCVN 384-1993
BÒ mÆt c¸c lo¹i chi tiÕt Ph¬ng
ph¸p gia c«ng
(1) (2) (3)
1-2 Bi vµ thanh l¨n cña æ l¨n; bÒ mÆt trôc cã l¾p æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 4 bÒ mÆt l¾p æ cao tèc
Mµi bãng, mµi vµ
doa kim c¬ng
27
3-4 BÒ mÆt l¾p ghÐp cña æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 4 vµ bÒ mÆt lç cã l¾p c¸c æ ®ã.
Ngâng trôc cã l¾p æ cña trôc chÝnh m¸y c«ng cô ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi cao.
BÒ mÆt l¾p ghÐp cña c¸c vßng æ vµ ngâng trôc cña khÝ cô con quay.
C¸c ngâng cña æ trît cña m¸y c¸n.
BÒ mÆt lµm viÖc cña cÆp van trît vµ pÝt
t«ng (víi ¸p lùc cao); chèt pÝt t«ng cña ®éng c¬ « t«.
TiÖn máng.
mµi, doa kim
c¬ng, mµi doa
5-6 BÒ mÆt l¾p ghÐp cña æ l¨n c¸p chÝnh x¸c cÊp 5, 6, 0.
BÒ mÆt trôc vµ lç hép cã l¾p c¸c æ l¨n ®ã.
Ngâng trôc l¾p æ vµ b¹c lãt cña ®éng c¬, hép tèc ®é, tua bin h¬i, m¸y b¬m.
Chèt pÝt t«ng cña ®éng c¬ diezen, ®éng c¬
h¬i ®èt, m¸y h¬i níc, xi lanh cña ®éng c¬ « t«.
PÝt t«ng vµ xi lanh cña thiÕt bÞ thuû lùc
m¸y b¬m, m¸y nÐn khÝ víi ¸p lùc trung b×nh vµ cã xÐc m¨ng ®¶m b¶o kÝn.
BÒ mÆt l¾p ghÐp gi÷a b¹c víi xi lanh vµ
th©n trong hÖ thèng thuû lùc ¸p lùc cao gi÷a b¹c víi ®Çu biªn cña ®éng c¬.
Trôc r« to vµ ®Üa b¸nh r¨ng lµm viÖc cña
tua bin h¬i
Mµi, tiÖn tinh, mµi
doa, doa ®é chÝnh
x¸c cao, doa b»ng
dao nhiÒu lìi,
chuèt.
28
7-8 Ngâng trôc cña khÝ cô con quay kh«ng quan träng.
PÝt t«ng vµ s¬ mi xi lanh cña ®éng c¬ « t«
m¸y kÐo. S¬ mi xi lanh cña diezen vµ ®éng c¬ h¬i ®èt.
Lç l¾p b¹c biªn cña diezen, m¸y nÐn khÝ,
m¸y h¬i, ®éng c¬ m¸y kÐo. Lç l¾p b¹c trong thiÕt bÞ thuû lùc ¸p lùc trung b×nh.
Mµi, doa, chuèt,
tiÖn trong,
khoan cã ®é chÝnh
x¸c t¬ng ®èi cao.
9-10 æ trît lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nhÑ
nhµng (têi, cÇu trôc, c¬ cÊu l¸i tµu thuû). XÐc m¨ng cña ®éng c¬ diezen.
PÝt t«ng vµ xi lanh cña m¸y b¬m ¸p lùc
thÊp cã bé phËn lµm kÝn khÝ b»ng vËt liÖu mÒm.
TiÖn
trong vµ tiÖn ngoµi
th«, khoan.
B¶ng 2-8.
1-2 BÒ mÆt lµm viÖc cña trôc chÝnh vµ m©m cÆp
cña m¸y c«ng cô cã cÊp chÝnh x¸c cao.Ngâng trôc l¾p æ vµ c¸c chi tiÕt trôc chÝnh m¸y ®o
b¸nh r¨ng.
§Çu ph©n ®é quang häc. BÒ mÆt lµm viÖc c¸c vßng æ l¨n rÊt chÝnh x¸c.
Mµi bãng,
mµi kh«n
3-4 BÒ mÆt lµm viÖc cña trôc chÝnh vµ bµn m¸y
m¸y c«ng cô cã cÊp chÝnh x¸c I; Vßng æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 4, 5;
Ngâng trôc l¾p b¸nh r¨ng cÊp chÝnh x¸c 4,
5; Trôc cña khÝ cô con quay chÝnh x¸c cao. MÆt c«n cña kim phun.
Mµi tinh,
tiÖn tinh, mµi trong
víi mét lÇn g¸ ®Æt.
29
5-6 Lìi c¾t cña dao doa.
B¹c lãt cña m¸y c«ng cô cÊp chÝnh x¸c E, H, vßng æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 0, 6; bÒ mÆt l¾p
ghÐp cña trôc dông cô ®o vµ c¬ cÊu chÝnh x¸c. Trôc vµ b¹c l¾p æ cña khÝ cô con quay. BÒ
mÆt trôc cã l¾p b¸nh r¨ng chÝnh x¸c 6, 7; Cæ trôc khuûu vµ trôc ph©n phèi khÝ cña ®éng c¬
« t«.
Mµi - tiÖn ®¹t ®é
chÝnh x¸c IT7 + IT8.
Mµi vµ tiÖn trong
mét lÇn g¸.
7-8 Lìi c¾t cña dao khoÐt, dao doa c«n, ta r«. BÒ mÆt trôc cã l¾p b¸nh r¨ng chÝnh x¸c cÊp 8,
9; cæ trôc khuûu ®éng c¬ diezen.
Cæ trôc ph©n phèi cña ®éng c¬ m¸y kÐo, m¸y c«ng tr×nh; c¸c trôc quay víi sè vßng
quay n = 1000 V/ph. MÆt c«n cña xu p¸p vµ cña lç l¾p nã trong ®éng c¬ « t«.
Trôc truyÒn ®éng cã chiÒu dµi 1000 mm.
BÒ mÆt l¨n cña b¸nh vÝt vµ lç l¾p ghÐp tang quay m¸y trôc
Mµi th«, tiÖn, tiÖn
trong ®¹t ®é chÝnh
x¸c IT8 + IT9
9-10 Lìi c¾t cña bµn ren, ta r«, mòi khoan, dao phay.
BÒ mÆt trôc l¾p b¸nh r¨ng chÝnh x¸c cÊp
10-11, bÒ mÆt l¾p ghÐp cña s¬ mi xi lanh ®éng c¬ m¸y kÐo.
Gê vµ r·nh ®Ó l¾p xÐc m¨ng cña pÝt t«ng «
t«. Trôc truyÒn dÉn dµi 1000 4000 mm.
TiÖn vµ tiÖn trong
®é chÝnh x¸c IT10
IT11
30
B¶ng 2-9a. CÊp chÝnh x¸c vÒ híng bÒ mÆt: ®é song song
CÊp chÝnh x¸c TCVN384-1993
BÒ mÆt c¸c lo¹i chi tiÕt Ph¬ng ph¸p - gia
c«ng
1-2 BÒ mÆt sèng trît cña m¸y c«ng cô cÊp
chÝnh x¸c V vµ IV; sèng trît th©n m¸y cña ®Çu ph©n ®é quang häc.
BÒ mÆt lµm viÖc cña thíc sin cÊp chÝnh
x¸c 1 vµ 2. C¸c dông cô kiÓm cÊp chÝnh x¸c 0
Mµi bãng,
mµi siªu tinh x¸c,
c¹o ®é chÝnh x¸c
cao.
3-4 BÒ mÆt sèng trît cña m¸y c«ng cô ®é chÝnh x¸c III, II.
BÒ mÆt lµm viÖc cña dông cô kiÓm cÊp
chÝnh x¸c 1. Sèng trît ®Æc biÖt chÝnh x¸c cña dông cô ®o ®iÒu chØnh
Mµi bãng, mµi vµ c¹o
5-6 BÒ mÆt sèng trît cña m¸y c«ng cô cÊp chÝnh x¸c I; mÆt trît vµ r·nh trît cña
dông cô ®o.
MÆt ®Çu vßng æ l¨n chÝnh x¸c 4, 5. MÆt ®Çu t× cña n¾p vµ vßng ch¾n æ cÊp chÝnh x¸c
4, 5.
§êng t©m c¸c lç, mÆt ®Çu c¸c lç, 2 mÆt ®Çu cña c¸c b¸nh r¨ng trong m¸y b¬m.
Mµi ph¼ng,
phay ®¹t ®é chÝnh
x¸c IT6 IT7, doa
to¹ ®é
31
7-8 MÆt trît cña m¸y Ðp, m¸y bóa, mÆt ®Çu dao phay.
MÆt t× cña n¾p vµ vßng æ ®èi víi æ cÊp
chÝnh x¸c 0; 6; c¸c lç l¾p s¬ mi - xi lanh cña ®éng c¬.
§êng t©m lç hép l¾p c¸c trôc l¾p b¸nh
r¨ng cÊp chÝnh x¸c 7 - 10.
MÆt bÝch cña van.
Phay, bµo, mµi, truèt,
tiÖn trong
9-10 MÆt ®Çu l¾p æ trong c¸c m¸y lín, nÆng. §êng t©m cæ biªn vµ ®êng t©m cña khuûu,
®éng c¬ diezen.
§êng t©m c¸c trôc truyÒn trong têi vµ trong truyÒn dÉn b»ng tay.
MÆt ph¼ng ghÐp vµ c¸c æ ®ì trong th©n
hép gi¶m tèc cña c¸c m¸y trôc.
§êng t©m c¸c lç kh«ng quan träng cña m¸y ®o.
Phay th«; phay vµ
tiÖn trong, khoan.
B¶ng 2-9b. CÊp chÝnh x¸c vÒ híng bÒ mÆtvµ ®é ®¶o: §é vu«ng gãc vµ ®é ®¶o mÆt ®Çu
CÊp chÝnh x¸c
TCVN 384-1993
BÒ mÆt c¸c lo¹i chi tiÕt Ph¬ng
ph¸p - gia c«ng
1-2 MÆt ®Çu trôc chÝnh m¸y c«ng cô cÊp chÝnh
x¸c A; trôc chÝnh vµ trôc t©m m¸y ®o r¨ng; ®Çu ph©n ®é quang häc; vßng æ l¨n cÊp
chÝnh x¸c 4, 5
Mµi bãng,
mµi tinh
32
3-4 MÆt ®Çu trôc chÝnh ®éng m¸y c«ng cô cÊp chÝnh x¸c IV, III, bÒ mÆt lµm viÖc cña ke 900
cÊp chÝnh x¸c 0 vµ I; Vai trôc cã l¾p æ chÆn cÊp chÝnh x¸c 4
Mµi bãng, mµi vµ c¹o
®¹t ®é chÝnh x¸c
IT5 IT6
5-6 MÆt ®Çu trôc chÝnh, ô ®éng m¸y c«ng cô ®é chÝnh x¸c I;
BÒ mÆt lµm viÖc cña ke 900 cÊp chÝnh x¸c
2; mÆt ®Çu t× cña dao xäc vµ dao cµ r¨ng; vai trôc l¾p æ cÊp chÝnh x¸c 6, 5 vµ ®Çu lç l¾p ë
cÊp chÝnh x¸c 4 vµ 5.
Mµi, c¹o, phay, bµo
vµ tiÖn trong ®é
chÝnh x¸c IT6 + IT7
7-8 Sèng trît vµ bÒ mÆt chuÈn cña m¸y Ðp,
m¸y bóa; vai trôc vµ mÆt ®Çu lç th©n hép cã l¾p æ chÆn cÊp chÝnh x¸c 0,6.
MÆt ®Çu moay ¬, b¹c chÆn, ®êng t©m lç
chèt pÝt t«ng trong « t«, m¸y kÐo.
Mµi, phay,
bµo, xäc, tiÖn trong
9-10 MÆt ®Çu æ trong c¸c têi, vµnh r¨ng trong b¸nh r¨ng m¸y g¹t, m¸y ñi.
TiÖn, phay, bµo
vµ tiÖn trong th«
11-12 Vµnh r¨ng b¸nh xÝch trong m¸y chÝnh x¸c
thÊp;
Gia c«ng
th«
Bµi tËp sè 3
3.1. X¸c ®Þnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n vµ ghi chóng lªn b¶n vÏ chi tiÕt c¸c
sai lÖch giíi h¹n: ®é th¼ng, ®é ph¼ng, ®é song song gi÷a hai mÆt A vµ B cña chi tiÕt h×nh 2-8 khi chóng cã kÝch thíc danh nghÜa vµ cÊp chÝnh x¸c h×nh
d¹ng nh b¶ng 2-10.
B¶ng 2-10.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
33
KÝch thíc L(mm) 6 50 100 2 30
CÊp chÝnh x¸c 1 2 3 4 9
H×nh 2-8
3.2. X¸c ®Þnh trÞ sè dung sai vµ ghi chóng lªn b¶n vÏ chi tiÕt c¸c trÞ sè
dung sai: ®é trßn, ®é trô vµ pr«phin trong mÆt c¾t däc trôc cña bÒ mÆt chi tiÕt h×nh 2-9 khi chóng cã kÝch thíc danh nghÜa vµ cÊp chÝnh x¸c h×nh
d¹ng nh b¶ng 2-11.
B¶ng 2-11.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc d (mm) 6 6 2,5 6 7
CÊp chÝnh x¸c 2 3 5 8 10
H×nh 2-9
34
3.3. X¸c ®Þnh trÞ sè sai lÖch giíi h¹n vµ ghi chóng lªn b¶n vÏ chi tiÕt c¸c
sai lÖch giíi h¹n: ®é ®¶o mÆt ®Çu, ®é ®¶o híng t©m cña chi tiÕt h×nh 2-10 khi chóng cã kÝch thíc danh nghÜa vµ cÊp chÝnh x¸c vÞ trÝ nh b¶ng 2-12.
B¶ng 2-12.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc , (mm) 25; 19 20; 30 16;25 16; 11 16; 11
CÊp chÝnh x¸c 2 3 5 8 10
H×nh 2-10
2.4. X¸c ®Þnh trÞ sè dung sai giíi h¹n vµ ghi chóng lªn b¶n vÏ chi tiÕt
c¸c trÞ sè dung sai; ®é song song gi÷a hai mÆt (mÆt A vµ mÆt B); ®é
vu«ng gãc cña lç víi mÆt A cña chi tiÕt nh h×nh 2 -11 khi chóng cã kÝch thíc danh nghÜa vµ cÊp chÝnh x¸c vÞ trÝ nh b¶ng 2-13.
35
H×nh 2-11
B¶ng 2-13.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
KÝch thíc d(mm)
20 30 35 40 50
CÊp chÝnh x¸c 4 5 6I 7 9
3.5. X¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c h×nh d¹ng c¸c bÒ mÆt chi tiÕt vµ ghi c¸c gi¸
trÞ dung sai ®ã lªn b¶n vÏ chi tiÕt nÕu kÝch thíc cña c¸c chi tiÕt cho nh b¶ng 2-14.
B¶ng 2-14.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4
KÝch thíc
(mm)
Chèt pÝt t«ng
26h6
Lç xi lanh
150H7
Th©n kim ho¶
22h7
Lç buång ®¹n
32,7H6
Híng dÉn :
- X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt (dùa b¶ng 2-7a).
- X¸c ®Þnh gi¸ trÞ dung sai cho phÐp (dùa b¶ng 2-19 theo TCVN 384 -
1993).
3.6. X¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c vÞ trÝ bÒ mÆt vµ ghi c¸c gi¸ trÞ dung sai vÞ trÝ
vµo b¶n vÏ c¸c chi tiÕt nÕu kÝch thíc cña c¸c chi tiÕt cho theo b¶ng 2-15.
B¶ng 2-15.
36
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4
KÝch thíc
(mm)
MÆt trôc l¾p
b¸nh r¨ng cÊp chÝnh x¸c 9
20 K6
Cæ trôc
khuûu ®éng c¬ « t«
60 n7
MÆt ®Çu t× VÞ trÝ hai
t©m lç biªn
L - 200
Híng dÉn:
- Dùa vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña chi tiÕt vµ chi tiÕt l¾p víi nã ®Ó x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c vÞ trÝ bÒ mÆt thuéc lo¹i nµo.
- QuyÕt ®Þnh cÊp chÝnh x¸c (b¶ng 2-8 2-9a)
- X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sai lÖch cho phÐp (b¶ng 2-21vµ 2-22 theo TCVN 384-
1993).
- Ghi gi¸ trÞ sai lÖch cho phÐp lªn b¶n vÏ theo TCVN 5906- 95
B¶ng 2-16. Ký hiÖu dung sai h×nh d¸ng vµ vÞ trÝ trªn b¶n vÏ
TCVN 5906-95
C¸c ®Æc trng cÇn ghi dung sai KÝ hiÖu
§é th¼ng
§é ph¼ng
§é trßn
§é trô
Dung sai
h×nh d¸ng
profin cña ®êng
profin mÆt
37
§é song song
§é vu«ng gãc
nghiªng
VÞ trÝ
§é ®ång t©m hay ®é ®ång trôc
Dung sai
vÞ trÝ
§é kh«ng ®èi xøng
§¶o ®¬n Dung sai
®é ®¶o §¶o toµn phÇn
38
3.7. Gi¶i thÝch c¸c ký hiÖu ghi trªn b¶n vÏ chi tiÕt h×nh 2-12 vµ x¸c ®Þnh
cÊp chÝnh x¸c t¬ng øng.
H×nh 2-12
M
P
A
A1
50
Ø2
A
B¶ng 2-16a. Ký hiÖu dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ trªn b¶n vÏ C¸c ký hiÖu kÌm theo TCVN 5906-95
39
Híng dÉn:
- Dùa vµo c¸c b¶ng 2-16 TCVN 5906 - 95 gi¶i thÝch c¸c ký hiÖu.
- Dùa vµo c¸c b¶ng 2-19 ®Õn b¶ng 2-22 theoTCVN384-1993 vµ b¶ng 2-
16, 2-16a theo TCVN 5906 - 95 ®Ó x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c t¬ng øng.
3.8. Ghi kÝ hiÖu nh¸m bÒ mÆt lªn b¶n vÏ chi tiÕt cho c¸c bÒ mÆt A, B, C,
D, E, F (h×nh 2-10) khi c¸c cÊp ®é nh¸m nh trong b¶ng 2-17.
B¶ng 2- 17.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
MÆt A 4 6c 9c 10b 12b
MÆt B 4 6b 8b 8b 8b
MÆt C 4 6b 6b 6b 6b
MÆt E 5 5 8b 8b 10a
MÆt F, D 5 6a 7a 7a 7a
Ghi chó: 1. KÝch thíc chiÒu cao cña c¸c ký hiÖu híng mÊp m« bÒ mÆt lµ h(riªng kho¶ng
c¸ch gi÷a c¸c ®êng ký hiÖu �== � lµ 0,4 h vµ chiÒu réng lµ h) x¸c ®Þnh theo khæ h cña con
sè kÝch thíc ghi trªn b¶n vÏ c¬ khÝ (TCVN 6-85)
2.C¸c ký hiÖu b»ng ch÷: X, M, C, R,P theo kiÓu ch÷ vÏ kü thuËt ngµnh c¬ khÝ.
R
P
C
X
M
ISO1302-1992
B¶ng 2-18. Ký hiÖu híng mÊp m« Profin bÒ mÆt. TCVN5707-1993
40
16
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1 1.2
1.6
2 2.5
3 4 5 6 8
15
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
3.0
4.0
5.0
14
0.1
0.12
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
3.0
13
mm
0.06
0.08
0.1
0.12
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8 1 1.2
1.6 2
12 40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
1000
1200
11
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
10 8 20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
9
0 2 8 20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
8
6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
7
4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
120
6 2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
5 1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
4 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
3 0.6
0.8 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
2 0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6 8 10
12
CÊp
ch
Ýnh
x¸c
1
m
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6
2 2.5
3 4 5 6 8
B¶
ng
2-1
9. D
un
g sa
i ®é
ph¼n
g vµ
®é
th¼n
g T
CV
N38
4-19
93
Kh
o¶n
g kÝ
ch t
h
íc
dan
h n
ghÜa
, mm
§
Õn 1
0
Trª
n 1
0
®Õn
16
Trª
n 1
6
®Õn
25
Trª
n 2
5
®Õn
40
Trª
n 4
0
®Õn
63
Trª
n 6
3
®Õn
100
Trª
n 1
00
®Õn
160
Trª
n 1
60
®Õn
250
Trª
n 2
50
®Õn
400
Trª
n 4
00
®Õn
630
Trª
n 6
30
®Õn
100
0
Trª
n 1
000
®Õn
160
0
Trª
n 1
600
®Õn
250
0
Trª
n 2
500
®Õn
400
0
Trª
n 4
000
®Õn
630
0
Trª
n 6
300
®Õn
100
00
Ch
ó t
hÝc
h: C
hiÒ
u d
µi d
anh
ngh
Üa c
ña
phÇn
ch
uÈn
®
îc lÊ
y lµ
m k
Ých
th
íc
dan
h n
ghÜa
. NÕu
kh
«ng
cho
tr
íc p
hÇn
ch
uÈn
, th
× ch
iÒu
dµi
dan
h n
ghÜa
cñ
a bÒ
mÆt
lín
hoÆ
c ®
êng
kÝn
h lí
n d
anh
ngh
Üa c
ña
bÒ m
Æt m
ót
®îc
lÊy
lµm
kÝc
h t
h
íc d
anh
ngh
Üa.
41
16
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8 1 1.2
1.6 2 2.5 3 4
15
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
14
0.12
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6
13
mm
0.08
0.1
0.12
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8 1
12
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
11
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
10
20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
9 12
18
20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
8
8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
7
5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
6
3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
5 2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
4 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
3 0.8 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
2 0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6
CÊp
ch
Ýnh
x¸c
1
m
0..3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6
2 2.5
3 4
B¶
ng
2-2
0. D
un
g sa
i ®é
trô
, ®é
trßn
vµ
prßi
n m
Æt c
¾t d
äc
TC
VN
384-
1993
Kh
o¶n
g kÝ
ch t
h
íc
dan
h n
ghÜa
, mm
§
Õn 3
Trª
n 3
®
Õn 1
0
Trª
n 1
0
®Õn
18
Trª
n 1
8
®Õn
30
Trª
n 3
0
®Õn
50
Trª
n 5
0
®Õn
120
Trª
n 1
20
®Õn
250
Trª
n 2
50
®Õn
400
Trª
n 4
00
®Õn
630
Trª
n 6
30
®Õn
100
0
Trª
n 1
000
®Õn
160
0
Trª
n 1
600
®Õn
250
0
Ch
ó t
hÝc
h: ®
ên
g kÝ
nh
dan
h n
ghÜa
bÒ
mÆt
®
îc lÊ
y lµ
m k
Ých
th
íc
dan
h n
ghÜa
.
42
16
0.4
0.5
0.6
0.8 1 1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6 8 10
12
15
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8 1 1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6 8
14
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
3.0
4.0
5.0
13
mm
0.1
0.12
0.16
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
3.0
12 60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
1000
1200
1600
2000
11 40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
1000
1200
10
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
9
8 20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
8
0 2 8 20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
7
6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
6
4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
120
5 2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
4 1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
3 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
2 0.6
0.8 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
CÊp
ch
Ýnh
x¸c
1
m
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6 8 10
12
B¶n
g 2-
21. D
un
g sa
i ®é
son
g so
ng,
®é v
u«n
g go
c,®é
ngh
iªn
g, ®
é ®¶
o m
Æt m
ót
vµ m
Æt m
ut
toµn
ph
Çn
TC
VN
384-
1993
Kh
o¶n
g kÝ
ch t
h
íc
dan
h n
ghÜa
, mm
§
Õn 1
0
Trª
n 1
0
®Õn
16
Trª
n 1
6
®Õn
25
Trª
n 2
5
®Õn
40
Trª
n 4
0
®Õn
63
Trª
n 6
3
®Õn
100
Trª
n 1
00
®Õn
160
Trª
n 1
60
®Õn
250
Trª
n 2
50
®Õn
400
Trª
n 4
00
®Õn
630
Trª
n 6
30
®Õn
100
0
Trª
n 1
000
®Õn
160
0
Trª
n 1
600
®Õn
250
0
Trª
n 2
500
®Õn
400
0
Trª
n 4
000
®Õn
630
0
Trª
n 6
300
®Õn
100
00
Ch
ó t
hÝc
h: K
hi
qui ®
Þnh
du
ng
sai
®é s
ong
son
g, ®
é vu
«ng
gãc,
®é
ngh
iªn
g ch
iÒu
dµi
dan
h n
ghÜa
cñ
a ph
Çn c
hu
Èn h
oÆc
chiÒ
u d
µi
dan
h n
ghÜa
cñ
a tÊ
t c¶
bÒ
m¹e
t kh
¶o s
¸t (
®èi
víi
dun
g sa
i ®é
son
g so
ng �
lµ c
hiÒ
u d
µi d
anh
ngh
Üa c
ña
chiÒ
u l
ín)
®îc
coi
lµ
kÝch
th
íc
dan
h n
ghÜa
,nÕu
kh
«ng
cho
tr
íc p
hÇn
ch
uÈn
.
K
hi
qui ®
Þnh
®é
®¶o
mÆt
mó
t, ®
ên
g kÝ
nh
dan
h n
ghia
ch
o tr
íc
hoÆ
c ®
êng
kÝn
h d
anh
ngh
Üa c
ö m
Æt m
ót
®îc
lÊy
lµm
kÝc
h
th
íc d
anh
ngh
Üa.k
hi
qiu
®Þn
h d
un
g sa
i ®é
®¶o
mÆt
mó
t to
µn p
hÇn
, ®
¬ng
kÝn
h d
anh
ngh
Üa c
ña
bÒ m
Æt m
ót
kh¶o
s¸t
®
îc l
Êy
lµm
kÝc
h t
h
íc d
anh
ngh
Üa
43
16
0.8 1 1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6 8 10
15
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5 3 4 5 6
14
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8 1 1.2
1.6 2 2.5 3 4
13
mm
0.2
0.25
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.2
1.6 2 2.5
12
120
160
200
250
300
400
500
600
800
1000
1200
1600
11 80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
800
1000
10
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
500
600
9 30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
300
400
8 20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
200
250
7 12
18
20
25
30
40
50
60
80
100
120
160
6
8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
80
100
5 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
50
60
4 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
30
40
3 2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
20
25
2 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10
12
16
CÊp
ch
Ýnh
x¸c
1
m
0.8 1 1.2
1.6
2.0
2.5 3 4 5 6 8 10 B¶n
g 2-
20. D
un
g sa
i ®é
®¶o
h
íng
kÝn
h v
µ ®é
®¶o
h
íng
kÝn
h t
oµn
ph
Çn
Du
ng
sai
®é ®
ång
trô
c, ®
é ®è
i xø
ng,
®é
giao
trô
c tÝ
nh
th
eo ®
ên
g kÝ
nh
T
CV
N38
4-19
93
Kh
o¶n
g kÝ
ch t
h
íc
dan
h n
ghÜa
, mm
§
Õn 3
Trª
n 3
®
Õn 1
0
Trª
n 1
0
®Õn
18
Trª
n 1
8
®Õn
30
Trª
n 3
0
®Õn
50
Trª
n 5
0
®Õn
120
Trª
n 1
20
®Õn
250
Trª
n 2
50
®Õn
400
Trª
n 4
00
®Õn
630
Trª
n 6
30
®Õn
100
0
Trª
n 1
000
®Õn
160
0
Trª
n 1
600
®Õn
250
0
Ch
ó t
hÝc
h:
Kh
i qu
i ®Þ
nh
du
ng
sai
®é ®
¶o h
ín
g kÝ
nh
vµ
®é ®
¶o h
ín
g kÝ
nh
toµ
n p
hÇn
, ®
êng
kÝn
h d
anh
ngh
Üa c
ña
bÒ m
Æt
kh¶o
s¸t
®
îc lÊ
y lµ
m k
Ých
th
íc
dan
h n
ghÜa
.
Kh
i qu
i ®Þ
nh
Du
ng
sai
®é ®
ång
trô
c, ®
é ®è
i xø
ng,
®é
giao
trô
c tÝ
nh
th
eo ®
ên
g kÝ
nh
cñ
a bÒ
mÆt
qu
ay k
h¶o
s¸t
hoÆ
c ®
êng
kÝn
h d
anh
ngh
Üa g
i÷a
c¸c
bÒ m
Æt t
¹o p
hÇn
tö
®èi
xø
ng
®îc
l©ý
lµm
kÝc
h t
h
íc d
anh
ngh
Üa.
NÕu
ch
uÈn
kh
«ng
®îc
qu
y ®Þ
nh
, th
× du
ng
sai
®îc
lÊy
th
eo p
hÇn
tö
lín
44
Ch¬ng III
dung sai l¾p ghÐp c¸c bÒ mÆt tr¬n
3.1. Sai lÖch c¬ b¶n.
Tiªu chuÈn Nhµ níc ViÖt Nam (TCVN 2241-91) qui ®Þnh 28 kiÓu sai lÖch c¬ b¶n cho lç vµ cho trôc (h×nh 3-1), trong ®ã:
- Lç c¬ b¶n lµ lç cã vÞ trÝ miÒn dung sai lµ H vµ sai lÖch c¬ b¶n (sai lÖch
díi) EI = 0.
- Trôc c¬ b¶n lµ trôc cã vÞ trÝ miÒn dung sai lµ h vµ sai lÖch c¬ b¶n (sai lÖch trªn) es = 0.
F
H×nh 3-1. Ph©n bè miÒn dung sai lç (a) vµ trôc (b)
45
- C¸c trôc cã vÞ trÝ miÒn dung sai: a, b, c, cd, d, e, ef, f, fg, g vµ h l¾p víi
lç c¬ b¶n H; hoÆc c¸c lç cã vÞ trÝ miÒn dung sai: A, B, C, CD, D, E, EF, F, FG, G vµ H l¾p víi trôc c¬ b¶n h sÏ cho l¾p ghÐp cã ®é hë .
- C¸c trôc cã vÞ trÝ miÒn dung sai: js, j, k, m vµ n l¾p víi lç c¬ b¶n H;
HoÆc c¸c lç cã sai lÖch c¬ b¶n Js, J, K, M vµ N l¾p víi trôc c¬ b¶n h sÏ cho l¾p ghÐp cã thÓ cã ®é hë hoÆc ®é d«i (l¾p trung gian).
- C¸c trôc cã vÞ trÝ miÒn dung sai: p, r, s, t, u, x, y, z, za, zb, zc l¾p víi lç
c¬ b¶n H; HoÆc c¸c lç cã sai lÖch c¬ b¶n: P, R, S, T, U, V, X, V, Z, ZA, ZB, ZC l¾p víi trôc c¬ b¶n h sÏ cho l¾p ghÐp cã ®é d«i .
Do yªu cÇu thùc tÕ, mçi cÊp chÝnh x¸c chØ qui ®Þnh mét sè kiÓu l¾p nhÊt
®Þnh (xem b¶ng 23 vµ 24 [I] TCVN 2245 - 91).
Mçi vÞ trÝ miÒn dung sai cña trôc hoÆc cña lç bao gåm 19 cÊp chÝnh x¸c vµ cã cïng sai lÖch c¬ b¶n.
Khi biÕt sai lÖch c¬ b¶n cã thÓ tÝnh sai lÖch cßn l¹i theo cÊp chÝnh x¸c
cña kÝch thíc danh nghÜa:
ei = es - IT hoÆc es = ei + IT (3-1)
EI = ES - IT hoÆc ES = EI + IT (3-2)
VÝ dô 3-1: H·y x¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n (b»ng c¸ch x¸c ®Þnh sai lÖch
c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n) cho c¸c chi tiÕt cña mèi ghÐp 20 H
a
10
11.
Bµi gi¶i:
1. Lç 20H10 lµ lç c¬ b¶n
- Sai lÖch c¬ b¶n cña lç 20 H10 (sai lÖch díi) EI:
Theo b¶ng (b¶ng 3-2) ta cã EI = 0 vµ vÞ trÝ miÒn dung sai lµ H. MiÒn
dung sai lç c¬ b¶n.
- Sai lÖch kh«ng c¬ b¶n cña lç 20 H10 (sai lÖch trªn ES):
Theo b¶ng (3-3) ta cã IT10 = 84 m, theo c«ng thøc (3-2)
ta cã ES = EI + IT
do ®ã: ES = 0 + 84 m = 84 m
46
2. Trôc 20a11.
- Sai lÖch c¬ b¶n (sai lÖch trªn) es:
Tra (b¶ng 3-1) ta cã es = - 300 m
- Sai lÖch kh«ng c¬ b¶n (sai lÖch díi) ei:
Dùa vµo trÞ sè dung sai IT 11 - (b¶ng 3-3) cã : IT 11 = 130 m theo c«ng
thøc (3-1): ei = es - IT
Do ®ã ei = (-300 - 130)m = - 430 m
VÝ dô 3-2: H·y x¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n (b»ng c¸ch x¸c ®Þnh sai lÖnh c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n) cho c¸c chi tiÕt cña mèi ghÐp 20.
6
7
h
K
Bµi gi¶i:
1. Lç 20K7.
- Sai lÖch c¬ b¶n (sai lÖch trªn) gåm: (-2 + )m (b¶ng 3-2) vËy: ES = (-2 + 8)m = 6 m.
- Sai lÖch kh«ng c¬ b¶n (sai lÖch díi) EI: Dùa vµo trÞ sè dung sai IT7 (b¶ng 3-3): IT7 = 21 m vËy theo c«ng thøc (3-2) cã:
EI = ES - IT = (6-21) = - 15 m
2. Trôc 20h6.
- Sai lÖch c¬ b¶n (sai lÖch trªn) es = 0 v× trôc c¬ b¶n (b¶ng 3-1).
- Sai lÖch kh«ng c¬ b¶n (sai lÖch díi), theo c«ng thøc (3-2).
ei = - IT = - 13 m (b¶ng 3-3)
VÝ dô 3-3:
Cho mèi ghÐp 30 H
d
8
8
Yªu cÇu:
- X¸c ®Þnh kÝch thíc giíi h¹n c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp (b»ng tra b¶ng
trÞ sè dung sai)
- BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè dung sai
- X¸c ®Þnh c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña mèi ghÐp.
47
- Ghi kÝch thíc vµ sai lÖch giíi h¹n trªn b¶n vÏ l¾p vµ b¶n vÏ chi tiÕt.
Bµi gi¶i
1. X¸c ®Þnh kÝch thíc giíi h¹n c¸c chi tiÕt:
-Lç 30H8:
Dùa vµo b¶ng 8 [I] ta cã: ES = + 33 m; EI = 0
- Trôc 30 d8:
Dùa vµo b¶ng 7 [I] ta cã: es = - 65 m; ei = - 98 m
2. S¬ ®å ph©n bè dung sai (h×nh 3-2)
3. X¸c ®Þnh c¸c ®¹i lîng ®Æc trng:
- §©y lµ mèi ghÐp cã ®é hë l¾p ghÐp theo hÖ thèng lç, nªn khe hë lín
nhÊt:
Smax = Dmax - dmin
= 30,033 - 29,902 = 0,131 mm
H×nh 3-2. S¬ ®å ph©n bè dung sai mèi ghÐp 30 H
d
8
8
48
§é hë nhá nhÊt: Smin = Dmin - dmax
= 30,000 - 29,935 = 0,065 mm
§é hë trung b×nh:
Stb =2
minmax SS
Stb =2
065,0131,0 = 0,098 mm
Dung sai §é hë:
TS = Smax - Smin = TD + Td
= 0,131 - 0,65 = 0,066 m
4. Ghi kÝch thíc, sai lÖch trªn b¶n vÏ l¾p vµ chi tiÕt (h×nh 3-3)
H×nh 3-3. C¸ch ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ l¾p (a) vµ chi tiÕt (b)
a)
b) 0
49
B¶ng 3-1. Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm
(TCVN 2244-91)
VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai
a b c cd d e ef f fg g
Kho¶ng kÝch thíc (mm)
Sai lÖch c¬ b¶n es (Cho tÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh x¸c)
Tõ 1 ®Õn 3 -270 -140 -60 -34 -20 -14 -10 -6 -4 -2
Trªn 3 ®Õn 6 -270 -140 -70 -46 -30 -20 -14 -10 -6 -4
>6 ®Õn 10 -280 -150 -80 -56 -40 -25 -18 -13 -8 -5
>10 ®Õn 14
>14 ®Õn 18
-290 -150 -95 - -50 -32 - -16 - -6
>18 ®Õn 24
>24 ®Õn 30
-300 -160 -110 - -65 -40 - -20 - -7
>30 ®Õn 40 -310 -170 -120 - -80 -50 - -25 - -9
>40 ®Õn 50 -320 -180 -130
>50 ®Õn 65 -340 -190 -140 - -100 -60 - -30 - -10
>65 ®Õn 80 -360 -200 -150
>80 ®Õn 100 -380 -220 -170 - -120 -72 - -36 - -12
>100 ®Õn 120 -410 -240 -180
>120 ®Õn 140 -460 -260 -200
>140 ®Õn 160 -520 -280 -210 - -145 -85 - -43 - -14
>160 ®Õn 180 -580 -310 -230
>180 ®Õn 200 -660 -340 -240
>200 ®Õn 225 -740 -380 -260 - -170 -100 - -50 - -15
>225 ®Õn 250 -820 -420 -280
>250 ®Õn 280 -920 -480 -300 - -190 -110 - -56 - -17
>280 ®Õn 315 -1050 -540 -330
>315 ®Õn 355 -1200 -600 -360 - -210 -125 - -62 - -18
>355 ®Õn 400 -1350 -680 -400
>400 ®Õn 450 -1500 -760 -440 - -230 -135 - -68 - -20
>450 ®Õn 500 -1650 -840 -480
50
B¶ng 3-1. Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm (tiÕp)
es VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai ei
h js j k m n p r
Kho¶ng kÝch thíc (mm) TÊt c¶
cÊp chÝnh x¸c
5&6
7 8 Tõ 4 7
Tõ 37
TÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh x¸c
Tõ 1 ®Õn 3 0 -2 -4 -6 0 0 +2 +4 +6 +10
Trªn 3 ®Õn 6 0 -2 -4 - +1 0 +4 +8 +12 +15
>6 ®Õn 10 0 -2 -5 - +1 0 +6 +10 +15 +19
>10 ®Õn 14
>14 ®Õn 18
0 -3 -6 +1 0 +7 +12 +18 +23
>18 ®Õn 24
>24 ®Õn 30
0 -4 -8 +2 0 +8 +15 +22 +28
>30 ®Õn 40
>40 ®Õn 50
0 -5 -10 +2 0 +9 +17 +26 +34
>50 ®Õn 65
>65 ®Õn 80
0 -7 -12 +2 0 +11 +20 +32 +41
+43
>80 ®Õn 100
>100 ®Õn 120
0 -9 -15 +3 0 +13 +23 +37 +51
+54
>120 ®Õn 140 +63
>140 ®Õn 160 0 2
IT -11 -18 +3 0 +15 +27 +43 +65
>160 ®Õn 180 +68
>180 ®Õn 200 +77
>200 ®Õn 225 0 -13 -21 +4 0 +17 +31 +50 +80
>225 ®Õn 250 +84
>250 ®Õn 280
>280 ®Õn 315
0 -16 -26 +4 0 +20 +34 +56 +94
+98
>315 ®Õn 355
>355 ®Õn 400
0 -18 -28 +4 0 +21 +37 +62 +108
+114
>400 ®Õn 450
>450 ®Õn 500
0 -20 -32 +5 0 +23 +40 +68 +126
+132
51
B¶ng 3-1. Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm (tiÕp)
VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai ei
s t u v x y z za zb zc
Ko¶ng kÝch thíc (mm)
Sai lÖch c¬ b¶n ei (cho tÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh x¸c)
Tõ 1 ®Õn 3 +14 - +18 - +20 - +26 +32 +40 +60
Trªn 3 ®Õn 6 +19 - +23 - +28 - +35 +42 +50 +80
>6 ®Õn 10 +23 - +28 - +34 - +42 +52 +67 +97
>10 ®Õn 14 +28 - +33 - +40 - +50 +64 +90 +130
>14 ®Õn 18 +39 45 - +60 +77 +108 +150
>18 ®Õn 24 +35 +41 +47 +54 +63 +73 +98 +136 +188
>24 ®Õn 30 +41 +48 +55 +64 +75 +88 +118 +160 +218
>30 ®Õn 40 +43 +48 +60 +68 +80 +94 +122 +148 +200 +274
>40 ®Õn 50 +54 +70 +84 +97 +114 +136 +180 +242 +325
>50 ®Õn 65 +53 +66 +87 +102 +122 +144 +172 +226 +300 +405
>65 ®Õn 80 +59 +75 +120 +120 +146 +174 +210 +274 +360 +480
>80 ®Õn 100 +71 +91 +124 +146 +178 +214 +258 +335 +445 +585
>100 ®Õn 120 +79 +104 +144 +172 +210 +254 +310 +400 +525 +690
>120 ®Õn 140 +92 +122 +170 +202 +248 +300 +365 +470 +620 +800
>140 ®Õn 160 +100 +134 +199 +228 +280 +340 +415 +535 +700 +900
>160 ®Õn 180 +108 +146 +210 +252 +310 +380 +465 +600 +780 +1000
>180 ®Õn 200 +122 +166 +230 +284 +350 +425 +520 +670 +880 +1150
>200 ®Õn 225 +130 +180 +258 +310 +385 +470 +575 +740 +960 +1250
>225 ®Õn 250 +140 +196 +284 +340 +425 +520 +640 +820 +1050 +1350
>250 ®Õn 280 +158 +218 +315 +385 +475 580 +710 +920 +1200 +1550
>280 ®Õn 315 +170 +240 +350 +425 +525 650 +790 +1000 +1300 +1700
>315 ®Õn 355 +190 +268 +390 +475 +590 +730 +900 +1150 +1500 +1900
>355 ®Õn 400 +208 +294 +435 +530 +660 +820 +1000 +1300 +1650 +2100
>400 ®Õn 450 +232 +330 +490 +595 +740 +920 +1100 +1450 +1850 +2400
52
>450 ®Õn 500 +252 +360 +540 +660 +820 +1000 +1250 +1600 +2100 +2600
B¶ng 3-2. Sai lÖch c¬ b¶n cña lç cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm
(TCVN2244-91)
VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai
A B C CD D E EF F FG G
Kho¶ng kÝch thíc (mm)
Sai lÖch c¬ b¶n EI (cho tÊt c¶ c¸c cÊp chÝnh x¸c)
Tõ 1 ®Õn 3 +270 +140 +60 +34 +20 +14 +10 +6 +4 +2
Trªn 3 ®Õn 6 +270 +140 +70 +46 +30 +20 +14 +10 +6 +4
>6 ®Õn 10 +280 +150 +80 +56 +40 +25 +18 +13 +8 +5
>10 ®Õn 14
>14 ®Õn 18
+290 +150 +95 - +50 +32 - +16 - +6
>18 ®Õn 24
>24 ®Õn 30
+300 +160 +110 - +65 +40 - +20 - +7
>30 ®Õn 40 +310 +170 +120 - +80 +50 - +25 - +9
>40 ®Õn 50 +320 +180 +130
>50 ®Õn 65 +340 +190 +140 - +100 +60 - +30 - +10
>65 ®Õn 80 +360 +200 +150
>80 ®Õn 100 +380 +220 +170 - +120 +72 - +36 - +12
>100 ®Õn 120 +410 +240 +180
>120 ®Õn 140 +460 +260 +200
>140 ®Õn 160 +520 +280 +210 - +145 +85 - +43 - +14
>160 ®Õn 180 +580 +310 +230
>180 ®Õn 200 +660 +340 +240
>200 ®Õn 225 +740 +380 +260 - +170 +100 - +50 - +15
>225 ®Õn 250 +820 +420 +280
>250 ®Õn 280 +920 +480 +300 - +190 +110 - +56 - +17
>280 ®Õn 315 +1050 +540 +330
>315 ®Õn 355 +1200 +600 +360 - +210 +125 - +62 - +18
>355 ®Õn 400 +1350 +680 +400
>400 ®Õn 450 +1500 +760 +440 - +230 +135 - +68 - +20
>450 ®Õn 500 +1650 +840 +480
53
B¶ng 3-2. Sai lÖch c¬ b¶n cña lç cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm (tiÕp)
EI ES
H Js J K M N
Kho¶ng kÝch thíc (mm)
6 7 8 §Õn 8 >8 §Õn 8 >8 §Õn 8
Tõ 1 ®Õn 3 0 +2 +4 +6 0 0 -2 -2 -4
Trªn 3 ®Õn 6 0 +5 +6 +10 -1+ - -4+ -4 -8+
>6 ®Õn 10 0 +5 +8 +12 -1+ - -6+ -6 -10+
>10 ®Õn 14
>14 ®Õn 18
+ +6 +10 +15 -1+ - -7+ -7 -12+
>18 ®Õn 24
>24 ®Õn 30
0 +8 +12 +20 -2+ - -9+ -8 -15+
>30 ®Õn 40
>40 ®Õn 50
0
+10 +14 +24 -2+ - -9+ -9 -17+
>50 ®Õn 65
>65 ®Õn 80
0 +13 +18 +28 -2+ - -11+ -11 -20+
>80 ®Õn 100
>100 ®Õn 120
0 +16 +22 +34 -3+ - -13+ -13 -23+
>120 ®Õn 140
>140 ®Õn 160
>160 ®Õn 180
0
+18
+26
+41
-3+
-
-15+
-13
-27+
>180 ®Õn 200
>200 ®Õn 225
>225 ®Õn 250
0
+22
+30
+47
-4+
-
-17+
-31+
>250 ®Õn 280
>280 ®Õn 315
0 +25 +36 +55 -4+ - -20+ -34+
>315 ®Õn 355
>355 ®Õn 400
0 +29 +39 +60 -4+ - -21+ -37+
>400 ®Õn 450
>450 ®Õn 500
0
2
IT
+33 +43 +66 -5+ - -23+ -40+
54
B¶ng 3-2. Sai lÖch c¬ b¶n cña lç cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm (tiÕp)
VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai ES
N P-ZC P R S T U V X Y
Kho¶ng kÝch
thíc (mm) >IT8 §Õn IT7
>IT7
Tõ 1 ®Õn 3 -4 -6 -10 -14 - -18 - -20 -
Trªn 3 ®Õn 6 0 -12 -15 -19 - -23 - -28 -
>6 ®Õn 10 0 -15 -19 -23 - -28 - -24 -
>10 ®Õn 14 0 -18 -23 -28 - -33 - -40 -
>14 ®Õn 18 -39 -45 -
- -41 -47 -54 -63 >18 ®Õn 24
>24 ®Õn 30
0 -22 -28 -35
-41 -48 -55 -64 -75
>30 ®Õn 40 0 -26 -34 -43 -48 -60 -68 -80 -94
>40 ®Õn 50 -54 -70 -81 -97 -114
>50 ®Õn 65 0 -32 -41 -53 -66 -87 -102 -122 -114
>65 ®Õn 80 -43 -59 -75 -102 -120 -146 -174
>80 ®Õn 100 0 -37 -51 -71 -91 -124 -146 -178 -214
>100 ®Õn 120 -54 -79 -104 -144 -172 -210 -254
>120 ®Õn 140 -63 -93 -122 -170 -202 -248 -300
>140 ®Õn 160 0 -43 -65 -100 -134 -190 -228 -280 -340
>160 ®Õn 180 -68 -108 -146 -210 -252 -310 -380
>180 ®Õn 200 -77 -122 -166 -236 -284 -350 -425
>200 ®Õn 225 0 -50 -80 -130 -180 -258 -310 -385 -470
>225 ®Õn 250 -84 -140 -196 -284 -340 -425 -520
>250 ®Õn 280 0 -56 -94 -158 -218 -315 -385 -475 -580
>280 ®Õn 315 -98 -170 -240 -350 -420 -525 -650
>315 ®Õn 355 0 -62 -108 -190 -268 -390 -475 -590 -730
>355 ®Õn 400 -114 -208 -294 -435 -530 -660 -820
>400 ®Õn 450 0 -68 -126 -232 -330 -490 -596 -740 -920
>450 ®Õn 500
ES+
-132 -252 -360 -540 -660 -820 -1000
55
B¶ng 3-2. Sai lÖch c¬ b¶n cña lç cã kÝch thíc tõ 1 ®Õn 500 mm (tiÕp)
VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai
Z ZA AB ZC
Kho¶ng kÝch thíc (mm)
>IT7 3 4 5 6 7 8
Tõ 1 ®Õn 3 -26 -32 -40 -60 0
Trªn 3 ®Õn 6 -35 -42 -50 -80 1 1,5 3 3 4 6
>6 ®Õn 10 -42 -52 -67 -97 1 1,5 2 3 6 7
>10 ®Õn 14 -50 64 -90 -130 1 2 3 7 9
>14 ®Õn 18 -60 -77 -108 -150
>18 ®Õn 24 -73 -98 -136 -188 1,5 2 3 4 8 12
>24 ®Õn 30 -88 -118 -160 -218
>30 ®Õn 40 -112 -148 -200 -274 1,5 3 4 5 9 14
>40 ®Õn 50 -136 -180 -242 -325
>50 ®Õn 65 -172 -226 -300 -405 2 3 5 6 11 16
>65 ®Õn 80 -210 -274 -360 -480
>80 ®Õn 100 -258 -335 -445 -585 2 4 5 7 13 19
>100 ®Õn 120 -310 -400 -525 -690
>120 ®Õn 140 -365 -470 -620 -800
>140 ®Õn 160 -415 -535 -700 -900 3 4 6 7 15 23
>160 ®Õn 180 -465 -600 -780 -1000
>180 ®Õn 200 -520 -670 -880 -1150
>200 ®Õn 225 -575 -740 -960 -1250 3 4 6 9 17 26
>225 ®Õn 250 -640 -820 -1050 -1350
>250 ®Õn 280 -710 -920 -1200 -1550 4 4 7 9 20 29
>280 ®Õn 315 -790 -1000 -1300 -1700
>315 ®Õn 355 -900 -1150 -1500 -1900 4 5 7 11 21 32
>355 ®Õn 400 -1000 -1300 -1650 -2100
>400 ®Õn 450 -1100 -1450 -1850 -2400 5 7 13 23 34
>450 ®Õn 500 -1250 -1000 -2100 -2600
5
56
17
1.0
1.2
1.5
1.8
2.1
2.5
3.0
3.5
4.0
4.6
5.2
5.6
6.3
7.0
8.0
9.0
10.5
12
.5
15.0
17
.5
21.0
26
.0
32.0
40
.0
49.0
60
.0
16
0.6
0.75
0.
9 1.
1 1.
8 1.
6 1.
9 2.
2 2.
5 2.
9 3.
2 3.
6 4.
0 4.
4 5.
0 5.
5 6.
6 7.
8 9.
2 11
.0
13.5
16
.5
20.0
25
.0
31.0
38
.0
15
0.4
0.48
0.
58
0.7
0.84
1.
0 1.
2 1.
4 1.
6 1.
85
2.1
2.3
2.5
2.8
3.2
3.6
4.2
5.0
6.0
7.0
8.6
10.5
13
.0
15.5
19
.5
24.0
14
0.25
0.
3 0.
86
0.43
0.
52
0.62
0.
74
0.87
1.
0 1.
15
1.3
1.4
1.55
1.
75
2.0
2.3
2.6
3.1
3.7
4.4
5.4
6.6
8.0
9.8
12.0
15
.0
13
0.14
0.
18
0.22
0.
27
0.33
0.
39
0.46
0.
54
0.63
0.
72
0.81
0.
89
0.97
1.
1 1.
25
1.4
1.65
1.
95
2.3
2.8
3.3
4.1
5.0
6.2
7.6
9.4
12
mm
0.
1 0.
12
0.15
0.
18
0.21
0.
25
0.3
0.35
0.
4 0.
46
0.52
0.
57
0.65
0.
7 0.
8 0.
9 1.
05
1.25
1.
5 1.
75
2.1
2.6
3.2
4.0
4.9
6.0
11
60
75
90
110
130
160
190
220
250
290
320
360
400
440
500
560
660
780
920
1100
13
50
1850
20
00
2500
31
00
3800
10
48
48
58
70
84
100
120
140
160
185
210
230
250
280
320
360
420
500
600
700
860
1050
13
00
1550
19
50
2400
9 25
30
36
43
52
62
74
87
100
115
130
140
155
175
200
230
260
310
370
440
540
660
800
980
1200
15
00
8 14
18
22
27
33
39
46
54
63
72
81
89
97
110
125
140
165
195
230
280
330
410
500
620
760
940
7 10
12
15
18
21
25
30
35
40
46
52
57
63
70
80
90
105
125
150
175
210
260
320
400
490
600
6 6 8 9 11
13
16
19
22
25
29
32
36
40
44
50
56
66
78
92
115
135
165
200
250
310
380
5 4 5 6 8 9 11
13
15
18
20
23
25
27
30
35
40
46
54
65
77
93
115
140
170
215
270
4 3 4 4 5 6 7 8 10
12
14
16
18
20
22
25
29
34
40
48
57
69
84
100
125
155
195
3 2 2.5
2.8 3 4 4 5 6 8 10
12
13
15
16
18
21
24
29
35
41
50
60
74
92
115
140
2 1.2
1.5
1.5 2 2.5
2.5
3.0 4 5 7 8 9 10
11
13
15
18
21
25
30
36
45
55
67
84
105
1 0.8 1 1 1.2
1.5
1.5 2 2.5
3.5
4.5 6 7 8 9 10
11
13
15
18
22
26
33
40
49
62
76
0 0.5
0.6
0.6
0.8 1 1 1.2
1.5 2 3 4 5 6 6 7 8 9 11
13
15
18
23
28
35
43
53
CÊp
ch
Ýnh
x¸c
01
m
0.3
0.4
0.4
0.5
0.6
0.6
0.8
1.1
1.2 2 2.5 3 4 4.5 5 5.5
6.5 8 9 11
13
16
20
25
31
38
Kh
o¶n
g kÝ
ch t
h
íc
mm
Tõ
1 ®
Õn 3
T
rªn
3 ®
Õn 6
T
rªn
6 ®
Õn 1
0 T
rªn
10
®Õn
18
Trª
n 1
8 ®Õ
n 3
0 T
rªn
30
®Õn
50
Trª
n 5
0 ®Õ
n 8
0 T
rªn
80
®Õn
120
T
rªn
120
®Õn
T
rªn
180
®Õn
T
rªn
250
®Õn
T
rªn
315
®Õn
T
rªn
400
®Õn
T
rªn
500
®Õn
T
rªn
650
®Õn
T
rªn
800
®Õn
T
rªn
100
0 ®
Õn
Trª
n 1
250
®Õn
T
rªn
160
0 ®
Õn
Trª
n 2
000
®Õn
T
rªn
250
0 ®
Õn
Trª
n 3
150
®Õn
T
rªn
400
0 ®
Õn
Trª
n 5
000
®Õn
T
rªn
650
0 ®
Õn
Trª
n 8
000
®Õn
B¶
ng
3-3
. TrÞ
sè
dun
g sa
i
57
Bµi tËp sè 4
4.1. H·y x¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n (Theo ph¬ng ph¸p sai lÖch giíi h¹n
c¬ b¶n vµ kh«ng c¬ b¶n) cho chi tiÕt cña c¸c mèi ghÐp cho trong b¶ng 3-4.
B¶ng 3-4.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
Mèi ghÐp 30 H
d
9
8 40
H
e
8
8 50
H
f
9
8 70
K
h
7
6 40
H
d
11
11
4.2. Cho c¸c mèi ghÐp nh b¶ng 3-5
Yªu cÇu:
- X¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc giíi h¹n c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp (b»ng c¸ch tra b¶ng trÞ sè dung sai).
- BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè dung sai cña mèi ghÐp.
- X¸c ®Þnh c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña mèi ghÐp.
- Ghi kÝch thíc vµ sai lÖch giíi h¹n (kÝch thíc chÕ t¹o) cho b¶n vÏ l¾p
vµ b¶n vÏ chi tiÕt trôc vµ lç.
B¶ng 3-5.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
L¾p ghÐp 20 H
k
6
5 35 H
e
7
8 50 H
h8
8 70 HT
6 100 H
jS
7
6
4.3. Néi dung nh bµi 3-2 nhng víi c¸c mèi ghÐp cho trong b¶ng 3-6.
B¶ng 3-6.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
L¾p ghÐp 25 F
h8
8 30 D
h
10
10 60 H
h
11
11 85 M8
h8 100 R
h
7
6
4.4. Cho c¸c yÕu tè nh B¶ng 3-7, yªu cÇu:
58
- TÝnh to¸n c¸c kÝch thíc giíi h¹n cña chi tiÕt.
- BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè dung sai.
- TÝnh sai lÖch vµ c¸c ®Æc trng l¾p ghÐp.
- Ghi kÝch thíc, sai lÖch lªn b¶n vÏ chi tiÕt vµ b¶n vÏ l¾p.
B¶ng 3-7.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
Td= 0,70 Td = 0,06 Td = 0,06 Td = 0,08 Td = 0,25
TD = 0,12 TD = 0,09 TD = 0,09 TD = 0,10 TD = 0,25
Smax = 0,26 Smin = 0,10 Nmax = 0,20 Nmax = 0,16 S min= 0
= 50 = 50 = 50 = 50 = 50
YÕu tè cho
tríc (mm)
HÖ lç HÖ trôc HÖ trôc HÖ lç HÖ lç
4.5. X¸c ®Þnh hÖ thèng l¾p ghÐp gi÷a c¸c chi tiÕt theo c¸c kÝch thíc ghi
trªn h×nh 3-4a vµ h×nh 3-4b, yªu cÇu cña c¸c mèi ghÐp nh b¶ng 3-8.
Thanh truyÒn
Chèt piston
B¹c thanh truyÒnPÝston
H×nh 3-4 a
59
LÉy cß Th©n kho̧ nßng
Chèt lÉy cß
p
H×nh 3-4 b
B¶ng 3-8.
Mèi l¾p (h×nh 3-4a) TÝnh chÊt l¾p
ghÐp Mèi l¾p (h×nh 3-4b) TÝnh chÊt
l¾p ghÐp
Chèt pÝt t«ng víi lç chèt pÝt t«ng
Cã ®é d«i Chèt lÉy cß víi th©n kho¸ nßng
Cã ®é hë
Chèt pÝt t«ng víi lç b¹c thanh truyÒn
Cã ®é hë Kim ho¶ 2 víi th©n kim ho¶ 1
Cã ®é hë
B¹c thanh truyÒn víi lç thanh truyÒn
Cã ®é hë Chèt lÉy cß víi lÉy cß Cã ®é d«i
60
3.2. Mét sè vÝ dô chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn:
VÝ dô 3-3b:
Chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn cña mèi ghÐp gi÷a bÇu nßng vµ hép kho¸
nßng cña sóng tiÓu liªn tù ®éng cì 7,62 mm c¶i tiÕn (AKM) (H×nh 3-5).
- Yªu cÇu: §é d«i cho phÐp cña mèi ghÐp: Nmin 5 m vµ Nmax 48 m
®Ó b¶o ®¶m ®é bÒn (C¸c chi tiÕt kh«ng bÞ ph¸ huû) khi Ðp vµ kh«ng bÞ dÞch
chuyÓn t¬ng ®èi díi t¸c dông cña lùc däc trôc P = 2500 N.
- VËt liÖu cña nßng: ThÐp 50 PA
- vËt liÖu cña hép kho¸ nßng: thÐp 40X
Nßng
Hép kho¸ nßng
H×nh 3-5
Bµi gi¶i:
1. Chän hÖ thèng l¾p ghÐp vµ x¸c ®Þnh miÒn dung sai cña chi tiÕt c¬
b¶n:
- XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu sö dông vµ møc ®é phøc t¹p trong c«ng nghÖ chÕ t¹o hai chi tiÕt trªn, chän chi tiÕt c¬ b¶n lµ bÇu nßng. Do chän bÇu nßng lµ
trôc c¬ b¶n nªn ®©y lµ mèi ghÐp theo hÖ thèng trôc.
- V× l¾p ghÐp theo hÖ thèng trôc nªn ®êng kÝnh ngoµi cña bÇu nßng sÏ cã vÞ trÝ miÒn dung sai h víi sai lÖch c¬ b¶n: es = 0.
X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cña trôc c¬ b¶n theo c«ng thøc quan hÖ sau:
T = a . i
61
Ta cã : D = d ; Trôc vµ lç cã cïng ®¬n vÞ dung sai i.
MÆt kh¸c gi¶ sö trôc vµ lç cã cïng cÊp chÝnh x¸c ta cã:
Td = a.i vµ TD = a.i
Do Nmax + Nmin = TD + Td = ai + ai nªn:
a = TN
i
N N
i2 2
max min (3-2b)
Trong ®ã: a- sè ®¬n vÞ dung sai
i - §¬n vÞ dung sai øng víi tõng kho¶ng kÝch thíc. Theo b¶ng
14[I] øng víi kÝch thíc 23 cã i = 1,31.
TN, Nmax, Nmin: dung sai ®é d«i, ®é d«i lín nhÊt vµ ®é d«i nhá nhÊt (tÝnh theo m).
Thay c¸c gi¸ trÞ ®· cho ë vÝ dô trªn vµo c«ng thøc 3-2b cã:
a = 48 5
2 1 31
. ,
= 16
Dùa vµo b¶ng 15 [I] chän cÊp chÝnh x¸c cña trôc c¬ b¶n lµ: cÊp 7 (øng víi a = 16).
V× vËy: miÒn dung sai ®êng kÝnh ngoµi cña bÇu nßng sÏ lµ: 23h7( 0
021,0 )
(-0.021) (sai lÖch giíi h¹n díi cña trôc c¬ b¶n 23 h7 x¸c ®Þnh theo b¶ng 7 [I].
2. X¸c ®Þnh miÒn dung sai chi tiÕt kh«ng c¬ b¶n (hép kho¸ nßng).
Sai lÖch giíi h¹n, theo ®iÒu kiÖn ®· cho x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
EI = es - Nmax
ES = ei - Nmin
Do vËy: EI = 0 - 0,048 = - 0,048 mm
ES = - 0,021 - 0,005 = -0,026 mm
Dùa vµo b¶ng sai lÖch giíi h¹n cña TCVN 2245 - 91 (b¶ng 8 [I]) x¸c ®Þnh ®îc miÒn dung sai lç (hép kho¸ nßng) lµ: 23S7 027,0
048,0
(3-2c)
62
3. VÏ s¬ ®å ph©n bè dung sai vµ tÝnh c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cña mèi
ghÐp ®· chän 23 S
h
7
7.
S¬ ®å ph©n bè dung sai nh h×nh 3-6. C¸c ®¹i lîng ®Æc trng: theo (1-1), (1-2) vµ b¶ng 1-3.
TD = ES - EI = - 0,027 - (-0,048) = 0,021 mm
Td = es - ei = 0 - (-0,021) = 0,021 mm
Nmax = es - EI = 0 - (-0,048) = 0,048 mm
Nmin = ei - es = - 0,021 - (- 0,027) = 0,006 mm
VËy mèi ghÐp ®· chän tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sö dông ®· cho, nghÜa lµ:
mmchon
Ncho
N 006,0min
005,0min
Ncho
Nchon
mmmax
,max
, 0 048 0 046
4. X¸c ®Þnh ®é nh¸m bÒ mÆt vµ dung sai sai lÖch h×nh d¹ng:
Dùa vµo B¶ng 13 vµ B¶ng 18 [I] chän ®é nh¸m bÒ mÆt nh sau: Trôc 23h7 cã ®é nh¸m Ra = 0,32 m , lç 23 S7 cã ®é nh¸m Ra = 0,63 m.
X¸c ®Þnh sai sè h×nh d¸ng h×nh häc bÒ mÆt l¾p ghÐp dùa vµo B¶ng 2-7. LÊy sai sè h×nh d¸ng b»ng 20% dung sai kÝch thíc.
H×nh 3-6
63
VËy dung sai ®é trô ®èi víi ®êng kÝnh l¾p cña bÇu nßng vµ hép kho¸
nßng b»ng:
Thd = 0,2 . TD = 0,2 . 0,021 = 0,004 mm
3. VÏ b¶n vÏ chÕ t¹o (H×nh .3.7)
H×nh .3.7
VÝ dô 3-3c:
Chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn gi÷a piston vµ hép trÝch khÝ cña c¬ cÊu tù ®éng lïi sóng AK (H×nh 3-8). BiÕt:
- §é hë gi÷a piston vµ hép trÝch khÝ thay ®æi trong giíi h¹n 0,05 ®Õn
0,10 mm.
- KÝch thíc l¾p ghÐp: 13,94 mm.
Hép trÝch KhÝ
C¸n piston
Bµi gi¶i:
1. Chän hÖ thèng l¾p ghÐp vµ miÒn dung sai cho chi tiÕt c¬ b¶n:
H×nh 3-8
64
Chi tiÕt piston ë ®©y dÔ chÕ t¹o vµ dÔ thay thÕ h¬n nªn chän ®êng kÝnh
trong cña hép trÝch khÝ trong mèi ghÐp ®· cho lµm chi tiÕt c¬ b¶n, v× vËy l¾p ghÐp cña c¸c chi tiÕt ®· cho theo hÖ thèng lç.
MiÒn dung sai ®êng kÝnh trong cña hép trÝch khÝ cã sai lÖch c¬ b¶n H.
CÊp chÝnh x¸c lç c¬ b¶n ®îc x¸c ®Þnh dùa vµo sè ®¬n vÞ dung sai "a"
theo c«ng thøc:
a = TS
i
S S
i2 2
max min (3-2d)
Trong ®ã: i - §¬n vÞ dung sai, chän theo b¶ng 14 [I]
TS, Smax, Smin - dung sai ®é hë, ®é hë lín nhÊt, ®é hë nhá nhÊt (tÝnh theo m)
Thay gi¸ trÞ c¸c ®¹i lîng vµo (3-2d) cã:
aS S
i
max min
. .2
100 50
2 1 08= 25
Dùa vµo b¶ng 15 [I], øng víi a = 25 chän ®îc cÊp chÝnh x¸c cña lç c¬
b¶n lµ cÊp chÝnh x¸c 8 . VËy miÒn dung sai ®êng kÝnh trong cña hép trÝch
khÝ lµ: 13,94 H8 ( 13,94 027.00 ) (Sai lÖch giíi h¹n lç c¬ b¶n 13,94 H8 tra
theo b¶ng 8 [I]).
2. X¸c ®Þnh miÒn dung sai chi tiÕt kh«ng c¬ b¶n (chi tiÕt piston):
Theo ®iÒu kiÖn ®· cho, sai lÖch giíi h¹n chi tiÕt piston ®îc x¸c ®Þnh
nh sau:
es = EI - Smin
ei = ES - Smax
Thay sè vµo (3-2e) ta cã:
es = 0 - 0,05 = - 0,05 mm
ei = (+ 0,027) - (0,10) = - 0,073 mm
Dùa vµo b¶ng sai lÖch giíi h¹n cña TCVN 2245-91 (b¶ng 7 [I]) x¸c ®Þnh miÒn dung sai cña trôc (piston) lµ 13,94 d8 ( 050,0
073,0 )
(3 - 2e)
65
3. VÏ s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña mèi ghÐp 13,94 H
d
8
8 vµ x¸c ®Þnh
c¸c ®Æc trng cßn l¹i.
S¬ ®å ph©n bè dung sai (h×nh 3-9).
ei=-0.077
0 EI=0
es=-0.050
ES=+0.027H8
d8
0
mm
H×nh 3.9. S¬ ®å ph©n bè dung sai
C¸c ®¹i lîng ®Æc trng:
Theo (1-1), (1-2) vµ b¶ng (1-3)
TD = ES - EI = 0,027 - 0 = 0,027 mm
Td = es - ei = (- 0,05) - (-0,077) = + 0,027 mm
Smax = ES - ei = 0,027 - (-0,077) = 0,104 mm
Smin = EI - es = 0 - (- 0,05) = 0,050 mm
TS = Smax - Smin = 0,104 - 0,05 = 0,054 mm
VËy so víi ®iÒu kiÖn ®· cho th×.
choSchonS min05,0min
10,0max104,0max choSchonS
Lîng vît qu¸ cña Smax lµ 0,004 mm 0.4 % vËy nªn cã thÓ bá qua vµ mèi ghÐp tiªu chuÈn ®· chän lµ b¶o ®¶m yªu cÇu.
4. X¸c ®Þnh ®é nh¸m bÒ mÆt vµ sai lÖch h×nh ®¹ng cña bÒ mÆt l¾p ghÐp.
66
§é nh¸m bÒ mÆt: Dùa b¶ng 13 vµ 18 [I] chän ®é nh¸m bÒ mÆt lç vµ trôc
nh sau:
Gia c«ng lç 13,94 H8 b»ng doa tinh, ®¹t cÊp ®é nh¸m tõ cÊp 5 7 vµ cÊp chÝnh x¸c tõ 8 6.
Gia c«ng piston 13,94 d8 b»ng tiÖn tinh; cÊp ®é nh¸m ®¹t tõ 5 7 vµ
cÊp chÝnh x¸c tõ 7 9.
Chän cÊp ®é nh¸m chung lµ cÊp 6c cã:
Ra = 1,25 m
Dung sai h×nh d¸ng lÊy b»ng 20% dung sai kÝch thíc (b¶ng 2-7)
Thd = 0,2. 0,027 = 0,054 mm
5. VÏ b¶n vÏ chÕ t¹o: (H×nh 3-10)
H×nh 3-10
Bµi tËp sè 5
5.1. Chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn gi÷a chèt piston vµ lç chèt piston xe
A3_51, biÕt:
- §Æc tÝnh cña l¾p ghÐp : Nmax = 0,015 mm; Smax = 0,005 mm.
- KÝch thíc l¾p ghÐp = 20 mm.
67
5.2. Chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn gi÷a chèt piston vµ lç b¹c thanh truyÒn,
biÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp: Sm,ax = 0,095 mm; Smin = 0,045 mm
- KÝch thíc mèi ghÐp: = 20mm
5.3. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a lç th©n ®éng c¬ vµ b¹c dÉn híng su
p¸p xe 3_51.
Nmax = 0,085 mm; Nmin = 0,025 mm
- KÝch thíc danh nghÜa mèi ghÐp: = 17 mm
5.4. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a th©n ®éng c¬ vµ con ®éi su p¸p xe
A3_51, biÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp:
Sm,ax = 0,037 mm; Smin = 0,006 mm
- KÝch thíc danh nghÜa l¾p ghÐp: = 16 mm
5.5. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a trôc khuûu vµ b¸nh r¨ng khuûu
(riph«ng) xe A3_51.
BiÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp
Smax = 0,024 mm; Nmax = 0,02 mm
- KÝch thíc danh nghÜa mèi ghÐp = 40 mm
5.6. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a kim ho¶ vµ th©n kim ho¶ (h×nh 3-4)
biÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp:
Smax = 0,420 mm; Smin = 0 mm
- KÝch thíc danh nghÜa mèi ghÐp: = 22 mm
5.7. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a chèt lÉy cß vµ lÉy cß (H×nh 3-4) biÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp: Smax = 0,180 mm; Smin = 0,05 mm.
- KÝch thíc danh nghÜa l¾p ghÐp : = 70 mm
68
5.8. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn gi÷a chèt lÉy cß vµ th©n kho¸ nßng (H×nh
3-4) biÕt:
- §Æc tÝnh l¾p ghÐp: Smax = 0,170 mm; Smin = 0,055 mm
- KÝch thíc danh nghÜa mèi ghÐp: = 70mm
3.3. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp trô tr¬n.
Chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp trô tr¬n cã thÓ tiÕn hµnh theo hai ph¬ng ph¸p.
- Dùa vµo kinh nghiÖm sö dông c¸c l¾p ghÐp ®Ó chän
- Dùa vµo ®Æc tÝnh yªu cÇu cña mèi ghÐp tiÕn hµnh tÝnh to¸n vµ chän
theo tiªu chuÈn (®èi víi c¸c mèi ghÐp quan träng).
3.3.1. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é d«i:
Theo TCVN 2245-91, øng víi c¸c kÝch thíc tõ 1 500 mm cã 19 kiÓu l¾p cã ®é d«i tiªu chuÈn.
Trong mèi l¾p cã ®é ®«i lu«n xuÊt hiÖn ®é d«i (N): Gi¸ trÞ ®é d«i c¶n trë
sù dÞch chuyÓn däc trôc cña b¹c díi t¸c dông cña lùc däc trôc hoÆc chèng xoay cña trôc trong b¹c díi t¸c dông cña m« men xo¾n (Mx) (H×nh.3.11).
Khi chän kiÓu l¾p ®é d«i tiªu chuÈn cho mèi ghÐp ph¶i dùa vµo ®é d«i
cÇn thiÕt mµ mèi ghÐp yªu cÇu. §é d«i cÇn thiÕt ph¶i tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn:
- §é d«i ph¶i ®ñ lín ®Ó chèng sù dÞch chuyÓn t¬ng ®èi gi÷a trôc vµ b¹c
díi t¸c dông cña lùc chiÒu trôc (P) hoÆc m« men xo¾n (Mx)
- §é d«i kh«ng ®îc qu¸ l¬n ®Ó chi tiÕt l¾p ghÐp kh«ng bÞ ph¸ huû.
§Ó tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn th× ®é d«i giíi h¹n cña kiÓu l¾p tiªu chuÈn mµ ta chän ph¶i tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc sau:
Nmin t.t N
Nmax
min
Nmax t.t (3-3)
Trong ®ã:
69
Nmint.t: §é d«i tÝnh to¸n nhá nhÊt ®ñ ®¶m b¶o chèng ®îc dÞch chuyÓn
däc trôc ®o lùc chiÒu trôc P hoÆc xoay do m« men xo¾n Mx.
- §Ó chèng dÞch chuyÓn däc trôc:
Nmin t.t = ( )+++ zdZD9
D
D
d
d
1
RR2110EC
EC
fP
m (3-4)
- §Ó chèng sù xoay t¬ng ®èi:
Nmin t.t = ( )+++ zdZD12
D
D
d
d
2
x RR2110EC
EC
fdM2
m (3-5)
H×nh 3-11
Trong ®ã:
d* - §êng kÝnh trôc tríc khi l¾p (mm)
D*- §êng kÝnh lç tríc khi l¾p (mm)
70
D(d) §êng kÝnh lç (trôc ) �kÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp sau khi
l¾p (mm)
RZD, Rzd - NhÊp nh« bÒ mÆt lç vµ bÒ mÆt trôc (m)..
l- ChiÒu dµi l¾p cña mèi ghÐp - (mm)
d- KÝch thíc danh nghÜa cña l¾p ghÐp - (mm)
f1 - HÖ sè ma s¸t theo ph¬ng chuyÓn ®éng däc trôc cña chi tiÕt
f2 - HÖ sè ma s¸t theo ph¬ng chuyÓn ®éng quay t¬ng ®èi gi÷a trôc vµ b¹c.
RAD, Rzd - ChiÒu cao trung b×nh nhÊp nh« cña bÒ mÆt bao vµ bÞ bao l¾p ghÐp víi nhau (m).
Ed, ED : M« ®un ®µn håi cña vËt liÖu chi tiÕt bÞ bao vµ chi tiÕt bao - N/m2 (b¶ng 3-9)
B¶ng 3-9. TrÞ sè M« dun ®µn håi E vµ hÖ sè Po¸tson cña mét sè vËt liÖu
TT Tªn vËt liÖu TrÞ sè modun dµn håi E ( N/m2)
1 ThÐp 2,1.1011 0.3
2 Gang 1,0.1011 0.25
3 ®ång 0,8.1011 0.35
4 Nh«m 0,7.1011 0.35
4 chÊt dÎo 0,1.1011 0.38
CD, Cd - HÖ sè x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
Cd = d D
d D
212
212
- d (3-6)
CD = d D
d D
22 2
22 2
+ D (3-7)
71
D1, d(D), d2 - nh h×nh 3-12
d, D - HÖ sè poatson cña vËt liÖu chi tiÕt bÞ bao vµ chi tiÕt bao ( theo
b¶ng 3-9)
Nmaxtt - §é d«i tÝnh to¸n lín nhÊt, b¶o ®¶m chi tiÕt kh«ng bÞ ph¸ huû
- §èi víi chi tiÕt bÞ bao.
Nmaxtt =
TD
d
d
D
DZD zd
dC
E
C
Ed D
dR R
212
22
3
210 1 2, m (3-8)
- §èi víi chi tiÕt bao.
Nmaxtt =
TD
d
d
D
DZD zd
DC
E
C
Ed D
dR R
22 2
22
3
210 1 2, m (3-9)
Td vµ TD - Giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu chi tiÕt bÞ bao vµ chi tiÕt bao - N/m2 (b¶ng 3-11)
LÊy trÞ sè nhá trong hai trÞ sè tÝnh theo (3-8) vµ (3-9) lµm Nmax t.t.
VÝ dô 3-4: Chän kiÓu l¾p chÆt tiªu chuÈn cho mèi ghÐp cè ®Þnh (h×nh 3-
13a) víi ®iÒu kiÖn.
- §êng kÝnh cña trôc vµ lç cña vá: d = D = 18 mm.
- §êng kÝnh ngoµi cña b¹c d2 = 30 mm
H×nh 3-12
72
- ChiÒu dµi mèi ghÐp l = 40 mm
- VËt liÖu chi tiÕt - ThÐp 40, giíi h¹n ch¶y kh«ng thÊp h¬n 34,1072m
N
- M« men xo¾n trªn trôc Mx = 60:Nm
- HÖ sè ma s¸t f = 0,1
- Mèi ghÐp cÊp chÝnh x¸c IT6 ,l¾p ghÐp theo hÖ thèng lç.
-
H×nh 3-13a
Bµi gi¶i:
+ TÝnh ®é d«i nhá nhÊt ®Ó chèng xoay t¬ng ®èi (truyÒn ®îc m« men
xo¾n - Mx) gi÷a trôc vµ b¹c.
- Theo c«ng thøc (3-6), (3-7) cã:
Cd = 1 - = 1 - 0,3 = 0,7
CD = d D
d D22 2
22 2
2 2
2 2
30 18
30 18
+ 0,3 = 2,42
- Theo b¶ng 3-10, øng víi cÊp chÝnh x¸c kÝch thíc lµ IT6 vµ kÝch thíc
18 th× cÊp ®é nh¸m bÒ mÆt lµ cÊp 8 ®èi víi trôc vµ 8 ®èi víi lç, do vËy:
RZd = 2,5 m ; RZD = 2,5 m (b¶ng 3-15)
73
B¶ng 3-10. Quan hÖ gi÷a cÊp ®é nh¸m bÒ mÆt vµ cÊp chÝnh x¸c gia c«ng
cña lç vµ trôc
CÊp chÝnh x¸c
IT5 IT6 IT7 IT8 IT6 IT7 IT8 IT9
Kho¶ng kÝch thíc -mm
CÊp ®é nh¸m cña trôc CÊp ®é nh¸m cña lç
Tõ 1 ®Õn 3 10 9
Lín h¬n 3 ®Õn 6 9 9 8 8
> 6 ®Õn 10 9 7 7
> 10 ®Õn 18
> 18 ®Õn 30 8 7
> 30 ®Õn 50 8 7 6
> 50 ®Õn 80 8 7 6 6
> 80 ®Õn 120
> 120 ®Õn 180 7
> 180 ®Õn 250 7 6 5 5
> 250 ®Õn 315 7 6 5
> 315 ®Õn 400 6
> 400 ®Õn 500
- M« ®uyn ®µn håi: Ed = ED = 2,1 . 1011 N/m2 (còng lµ vËt liÖu thÐp 40)
- Thay c¸c sè liÖu vµo c«ng thøc (3-5) cã:
Nmin t.t = m145,25,22,1
1110.1,2.1,0.40.18.14,3
1210.42,27,0.60.2
74
+ TÝnh ®é d«i lín nhÊt ®Ó b¶o ®¶m bÒn cho chi tiÕt.
- §èi víi chi tiÕt bÞ bao, thay c¸c gi¸ trÞ vµo c«ng thøc (3-8) cã:
5,25,22,1310.1110.1,2.218.2
218.42,27,018.710.34
.max
dtt
N = 51,46 m
- §èi víi chi tiÕt bao: Thay c¸c gi¸ trÞ vµo c«ng thøc (3-9) cã:
5,25,221310.2182301110.1,2.230.2
218.42,27,018.710.34
.max,
Dtt
N = 35 m
VËy lÊy Nmax t.t = 35 m
VËy kiÓu l¾p mµ ta chän cã ®é d«i ph¶i tho¶ m·n biÓu thøc (3-3), cô thÓ
ë ®©y:
mN
Nm 35
min
max14
B¶ng 3-11. Gi¸ trÞ giíi h¹n ch¶y ( T) cña vËt liÖu.
M¸c thÐp
T (N/m2)
(kh«ng nhá h¬n)
VËt liÖu
T (N/m2)
(kh«ng nhá h¬n)
ThÐp 15 24 x 107 ThÐp 20 28 x 107
ThÐp 20 26 x 107 ThÐp 30 32 x 107
ThÐp 30 30 x 107 ThÐp 40 36 x 107
ThÐp 35 32 x 107 Gang ®óc (15 38) x 107
ThÐp 40 34 x 107 §ång thanh thiÕc (10 11). 107
ThÐp 45 36 x 107 §ång thau (35 65).107
ThÐp 15X 25 x 107 ChÊt dÎo (35 65). 107
75
Chän kiÓu l¾p theo hÖ thèng lç víi lç c¬ b¶n 18H6 (theo ®Çu bµi)
VËy ®Ó cã ®é d«i nhá nhÊt Nmin = 14 m th×:
dm,in - Dmax = ei- ES = Nmin = 0,014 mm
Theo b¶ng 3-1 chän: ei= 0,025 , ES = 0,011
Theo TCVN 2245 - 91 (b¶ng 7,8 [I]) chän ®îc kiÓu l¾p: 18H
s
6
6 cã ®é
d«i giíi h¹n.
Nmax = 34 m
Nmin = 14 m
víi kiÓu l¾p trªn tho¶ m·n yªu cÇu ®· nªu.
VËy kiÓu l¾p cã ®é d«i cÇn chän: 18H
s
6
6.
1. Bµi tËp sè 6A
TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é d«i cho mèi ghÐp víi ®iÒu kiÖn cho nh
b¶ng 3-12.
3.2. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p láng cho æ trît.
TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é hë cho mèi ghÐp ph¶i dùa vµo ®é hë cÇn
thiÕt mµ nã yªu cÇu. §é hë cÇn thiÕt ph¶i tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn.
- Mèi ghÐp lµm viÖc víi hiÖu suÊt cao nhÊt.
- T¹o ma s¸t ít trong æ.
1- §Ó mèi ghÐp lµm viÖc cã hiÖu suÊt cao nhÊt th×:
Stb Sh.s - 2(RzD + Rzd) (3-10)
Trong ®ã Stb - §é hë trung b×nh cña l¾p ghÐp ®îc chän, vµ:
76
B¶ng 3-12.
Ph¬ng ¸n
Th«ng sè cho tríc 1 2 3 4 5
D1(mm) 20 30 60 120 0
d=D(mm) 50 80 100 150 20
d2(mm) 70 100 150 170 30
KÝch thíc mèi
ghÐp
(mm)
L(mm) 80 150 180 160 50
Mx(N.m) 3500 0 6700 2500 0 Lùc t¸c dông
P(N) 0 7.103 5.103 15.103 20.103
Trôc ThÐp
30
ThÐp
45
ThÐp
45
ThÐp
30
ThÐp
40
VËt liÖu chi tiÕt
trong mèi ghÐp
B¹c Gang
x¸m
15-32
Gang
x¸m
28-48
Gang
x¸m
15-32
BPA
>i<9-4
BPA>i<
4-3
CÊp chÝnh x¸c cña mèi ghÐp IT6 IT7 IT8 IT7 IT8
HÖ sè ma s¸t 0,07 0,10 0,07 0,07 0,01
Stb = S Smax min
2 (m)
Smax Smin - §é hë lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña mèi ghÐp ®îc chän.
Sh.s - §é hë ®Ó mèi ghÐp lµm viÖc víi hiÖu suÊt cao nhÊt. Theo lý thuyÕt
thuû ®éng häc cña ®Çu trong æ trît th× Sh.s cã thÓ ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
Sh.s = b. dP
dn
23...
(m) (3-11)
77
b = 4 10
1836
6. = 46,6 HÖ sè cè ®Þnh
n - Sè vßng quay cña trôc trong mét phót ( vßng/phót)
d - KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp (cm)
p - Phô t¶i cña mèi ghÐp (N)
- ChiÒu dµi cña mèi ghÐp (cm)
- §é nhít tuyÖt ®èi cña dÇu ë nhiÖt ®é 500C (NS/m2) - B¶ng 3-14
+ RZD, Rzd - ChiÒu cao trung b×nh nhÊp nh« cña bÒ mÆt lµm viÖc cña lç
vµ trôc (m) (b¶ng 3-15).
2. §Ó t¹o ma s¸t ít trong æ th×:
hmin 2(RZD + Rzd) (3-12)
Trong ®ã hmin - §é hë nhá nhÊt cña chªm dÇu (m), ®îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc:
hmin = C. zdZD RRS
L
dLP
Ldn
2
...
max
23 (3-13)
C = 10
1836
6
= 545 - HÖ sè cè ®Þnh.
NÕu biÓu thøc (3-12) kh«ng ®îc tho¶ m·n th× ph¶i chän kiÓu l¾p kh¸c
cã ®é hë lín nhÊt nhá h¬n so víi ®é hë lín nhÊt cña kiÓu l¾p ®· chän.
VÝ dô 3-5: Chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp æ ®ì trong ®éng c¬ ®iÖn víi ®iÒu
kiÖn nh sau:
- §êng kÝnh danh nghÜa cña mèi ghÐp d = 60 mm
- ChiÒu dµi l¾p ghÐp cña mèi ghÐp L = 100 mm
- Sè vßng quay cña trôc ®éng c¬ n = 950 vßng/phót
78
- Lùc t¸c dông lªn æ P = 5000 N
- B«i tr¬n b»ng dÇu c«ng nghiÖp 30
- §é chÝnh x¸c kÝch thíc: cña trôc IT7, cña æ IT8
Bµi gi¶i:
1. TÝnh ®é hë ®Ó mèi ghÐp lµm viÖc víi hiÖu suÊt cao nhÊt (Sh.s). Thay
c¸c gi¸ trÞ vµo c«ng thøc (3-11)
Sh.s = 46,6 . 950 0 027 6 10
5000 10 6
3 2, . .
. ( ) = 123 m
Theo b¶ng 3-10 cÊp ®é nh¸m cña æ lµ cÊp 6 cßn cña trôc lµ cÊp 7, nªn
theo b¶ng 3-15 cã:
RZD = 8 m RZd = 5 m
Gi¸ trÞ ®é hë c¨n cø ®Ó chän kiÓu l¾p: Theo c«ng thøc (3-10) cã:
Stb = 123 - 2(8 5) = 97 m
Dùa vµo TCVN 2245 - 91, víi l¾p ghÐp theo hÖ lç c¬ b¶n, cÊp chÝnh x¸c
cña trôc vµ æ ®· cho, chän ®îc kiÓu l¾p 60H
f
8
7 = 60
030.0060.0
046.00
(b¶ng 7,8 [I])
KiÓu l¾p trªn cã ®é hë trung b×nh:
Stb = 100 30
268
m
VËy tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc (3-10)
2. KiÓm tra ®iÒu kiÖn ma s¸t ít theo bÊt ®¼ng thøc (3-12).
Thay c¸c gi¸ trÞ vµo c«ng thøc (3-13) cã:
79
hmin = 545.
0 027 950 6 10
510 10 6
1
106 2 8 5
3 2
3
, . . .
. .
= 28,8 m 2(Rzd + RZD) = 26 m
VËy tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc (3-12)
Víi ®iÒu kiÖn ®· cho ta chän kiÓu l¾p. 60H
f
8
7
2. Bµi tËp sè 6B
TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é hë cho mèi ghÐp æ trît víi c¸c ®iÒu kiÖn
nh b¶ng 3-13.
B¶ng 3-13.
Ph¬ng ¸n Th«ng sè cho
tríc 1 2 3 4 5
d(mm) 30 50 70 80 80
L mm 50 70 100 120 120
n (vßng/phót) 150 600 750 1100 1000
P(N) 3.103 2.104 1,34.104 2.105 7.104
DÇu b«i tr¬n C«ng
nghiÖp 45
C«ng
nghiÖp 30
C«ng
nghiÖp 20
Tuèc bin
22
Tuèc bin
30
§é
nh¸m
æ §é nh¸m
cÊp 7
IT6 IT7 §é nh¸m
cÊp 7
§é nh¸m
cÊp 6
80
Trôc §é nh¸m
cÊp 8
IT7 IT7 §é nh¸m
cÊp 8
§é nh¸m
cÊp 7
B¶ng 3.14. Gi¸ trÞ ®é nhít tuyÖt ®èi cña dÇu (N/m2)
Lo¹i dÇu
§é nhít () ë
500C
(x10-3)
Lo¹i dÇu
§é nhít () ë
500C
(x10-3)
DÇu c«ng nghiÖp 12 9 13 DÇu tu«c bin 22 18 21
- - 20 15 21 - - 30 25 29
- - 30 24 30 - - 46 40 43
- - 45 34 47 - - 57 50 53
- - 50 38 52
B¶ng 3-15. Gi¸ trÞ Rz øng víi c¸c cÊp ®é nh¸m bÒ mÆt (tõ cÊp 5 ®Õn cÊp 10)
CÊp ®é nh¸m bÒ
mÆt
Rz (m) CÊp ®é nh¸m bÒ
mÆt
Rz (m)
a 20 a 3,2
5 b 20 8 b 2,5
c 20 c 2,0
a 10 a 1,6
6 b 8 9 b 1,25
c - c 1,0
a 6,3 a 0,80
81
7 b 5 10 b 0,63
c 4 c 0,50
B¶ng 3-16. L¾p ghÐp vßng chÞu t¶i côc bé æ l¨n víi trôc vµ lç vá hép
Sai lÖch c¬ b¶n
Cña trôc Cña lç vá hép (gang
hoÆc thÐp)
Kh«ng th¸o Cã th¸o
CÊp chÝnh x¸c æ l¨n
§Æc tÝnh t¶i
träng
KÝch thíc
l¾p ghÐp
(mm)
0; 6 5; 4 0; 6 5; 4 0; 6 5; 4
Lo¹i æ l¨n
T¶i träng §Õn 80 h6L h5L H7L H6L TÊt c¶
tÜnh cã va
®Ëp rung
®éng nhÑ
>80 260 g6L
f7L
g5L
f6L
G7L
G6L
H7L H6L C¸c lo¹i æ
trõ æ bi
kim
(K1,5) >260 500 f7L f6L E8L E7L
T¶i träng va §Õn 80 h6L h5L JS7L JS6L TÊt c¶
®Ëp vµ rung
®éng
> 80 ®Õn 260 H7L H6L JS7L JS6L c¸c lo¹i æ
trõ æ
(K > 1,5) > 260 260 g6L g5L bi kim
§Õn 120 h6L h5L H7L H6L JS7L JS6L ë ®òa c«n
> 120 1600 g6L g5L hai d·y
82
Kh«ng phô
thuéc tÝnh
chÊt t¶i
träng
TÊt c¶ c¸c
kÝch thíc
®êng kÝnh
k6L
hoÆc
js6L
k5L
hoÆc
js5L
K7L
hoÆc
Js7L
K6L
hoÆc
Js7L
JS7L JS6L æ bi kim
dËp
- Vßng chÞu t¶i dao ®éng ®îc l¾p víi trôc hoÆc lç vá hép sao cho cã khe
hë nhá. Chän theo b¶ng 3-17.
B¶ng 3-17. L¾p ghÐp c¸c vßng chÞu t¶i dao ®éng cña æ l¨n víi trôc vµ lç
Sai lÖch c¬ b¶n
Cña trôc Cña lç vá hép
CÊp chÝnh x¸c æ l¨n
KÝch thíc l¾p ghÐp (mm)
0;6 5;4 0;6 5;4
§Õn 80 k6L k5L K7L K6L
Lín h¬n 80 ®Õn 260 JS6L JS5L
Lín h¬n 260 h6L h5L JS7L JS6L
3.4. Chän kiÓu l¾p cho æ l¨n víi trôc vµ lç vá hép.
TCVN 1479 - 74 qui ®Þnh æ l¨n cã 4 cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o 0; 6; 5 vµ 4 tõ
b¶ng 3-16 ®Õn b¶ng 3-18 giíi thiÖu quan hÖ cÊp chÝnh x¸c l¾p ghÐp ®êng
kÝnh ngoµi æ l¨n víi lç vá hép theo hÖ trôc c¬ b¶n, l¾p ghÐp gi÷a ®êng
kÝnh trong víi trôc theo hÖ lç c¬ b¶n.
83
Chän kiÓu l¾p gi÷a æ l¨n víi trôc vµ lç vá hép phô thuéc vµo kÕt cÊu
æ l¨n, kÝch thíc æ, ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña æ, trÞ sè, ®Æc tÝnh vµ tr¹ng th¸i
t¶i träng t¸c dông lªn ®êng l¨n cña æ l¨n.
- Vßng chÞu t¶i träng côc bé ®îc l¾p víi trôc hoÆc lç vá hép sao cho cã
®é hë hoÆc ®é d«i nhá - chän theo b¶ng 3-16.
- Vßng chÞu t¶i träng chu kú cÇn ®îc l¾p cã ®é d«i víi trôc vµ lç vá
m¸y, khi chän dùa vµo cêng ®é t¶i träng PR t¸c dông lªn bÒ mÆt l¾p ghÐp
theo c«ng thøc (3-14) vµ b¶ng 3-18.
PR = R
BK F Fd A (N/mm) (3-14)
Trong ®ã: R - ph¶n lùc híng t©m t¸c dông lªn bÒ mÆt l¾p (N)
B - ChiÒu réng æ l¨n (mm)
B' = B - 2r - ChiÒu réng l¾p ghÐp cña æ l¨n (mm)
r - B¸n kÝnh gãc lîn mÐp æ l¨n (mm)
Kd - HÖ sè t¶i träng ®éng cña l¾p ghÐp (b¶ng 3-19)
F - HÖ sè tÝnh ®Õn møc gi¶m ®é ®«i cña l¾p ghÐp khi trôc rçng
hoÆc vá cã thµnh máng (b¶ng 3-20)
FA - HÖ sè ph©n bè kh«ng ®Òu cña lùc híng t©m R gi÷a c¸c
d·y con l¨n trong c¸c æ bi ®òa, c«n hai dÉy, gi÷a c¸c æ bi kÐp khi cã lùc chiÒu
trôc A (b¶ng 3-21).
§Ó b¶o ®¶m æ bi sau khi l¾p víi trôc vµ lç vá hép lµm viÖc tèt th× yªu
cÇu:
0max2,112 D (3-15)
84
Trong ®ã:
2 - §é hë híng t©m gi÷a bi vµ ®êng l¨n cña æ sau khi l¾p æ víi c¸c
chi tiÕt t¬ng øng.
1- §é hë híng t©m gi÷a bi vµ ®êng l¨n cña æ khi cha l¾p víi trôc vµ
lç vá hép - gäi lµ khe hë híng t©m ban ®Çu (cho trong b¶ng 3-19).
D1max, D2max - §é biÕn d¹ng lín nhÊt cña vßng ngoµi vµ vßng trong
tÝnh t¹i ®êng l¨n cña vßng khi vßng ngoµi hoÆc vßng trong l¾p cã ®é d«i víi
lç vá hép hoÆc víi trôc, ®îc tÝnh nh sau:
D1max = 0,75 Nmax . D
D4 (mm) (3-16)
D2max = 0,75 Nmax . d
D3
(mm) (3-17)
D3 - §êng kÝnh ngoµi biÓu kiÕn cña vßng trong vµ:
D3 = d + D d
4 (mm)
D4 - §êng kÝnh trong biÓu kiÕn cña vßng ngoµi va:
D4 = D - D d
4 (mm)
Nmax - §é d«i giíi h¹n lín nhÊt cña l¾p ghÐp gi÷a vßng trong víi trôc
hoÆc vßng ngoµi víi vá hép - mm.
NÕu bÊt ®¼ng thøc (3-15) kh«ng tho¶ m·n th× ph¶i chän mét kiÓu l¾p
kh¸c cã ®é d«i nhá h¬n. Còng nªn nhí r»ng nÕu 2 qóa lín, t¶i träng ph©n
bè kh«ng ®Òu trªn c¸c viªn bi trong æ sÔ lµm gi¶m tuæi thä cña æ.
max
max
21
11
D
Dhay
85
Sai sè vÒ h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ ( c«n, ®a c¹nh, « van v.v....) cña trôc vµ lç
vá hép l¾p víi æ l¨n cho phÐp lÊy:
§èi víi æ cÊp chÝnh x¸c 0 vµ 6: = 2
1T
§èi víi æ cÊp chÝnh x¸c 5 vµ 4: = 4
1T
B¶ng 3-18. L¾p ghÐp gi÷a c¸c vßng chÞu t¶i chu kú cña æ l¨n víi trôc vµ
lç vá hép
Cêng ®é t¶i träng PR(N/mm) x 102
CÊp chÝnh x¸c cña æ
KÝch thíc
l¾p ghÐp
(mm) 0;6 5;4
Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc Vßng
trong JS6L k6L m6L n6L JS5L k5L m5L n5L
>18 80 §Õn 3 > 3 14 > 1416 > 1630 §Õn 3 > 3 14 > 1416 >1630
>80 180 ,, 6 >6 20 >2025 >25 40 ,, 6 >6 20 >2025 >25 40
>180 360 ,, 7 >7 30 >3035 >35 60 ,, 7 >7 30 >3035 >35 60
>360 500 ,, 9 >9 35 >3545 >45 80 ,, 9 >9 35 >3545 >40 80
Sai lÖch c¬ b¶n cña lç vá hép Vßng
ngoµi K7L M7L N7L P7L K6L M6L N6L P6L
> 50 180 §Õn 8 >8 10 >1013 >13 25 §Õn 8 >8 10 >1013 >13 25
86
>180 360 ,, 10 >1015 >1520 >20 33 ,, 10 >1015 >1520 >20 33
>360 630 ,, 12 >1220 >2016 >26 40 ,, 12 >1220 >2016 >26 40
>630
1600
,, 16 >1625 >2535 >35 35 ,, 16 >1625 >2535 >3555
B¶ng 3-19. HÖ sè t¶i träng ®éng K®
T.T HÖ sè t¶i träng ®éng K® HÖ sè K®
1 T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng nhÑ, qu¸ t¶i ®Õn 150% 1,0
2 T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng võa ph¶i, qu¸ t¶i ®Õn 200% 1,2
3 T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng m¹nh, qu¸ t¶i ®Õn 300% 1,8
B¶ng 3-20. HÖ sè tÝnh ®Õn møc gi¶m ®é d«i F
HÖ sè F
§èi víi trôc §èi víi vá
D
d
hoÆc
2.1.
D
d 1 5,
D
d>1,5 2
D
d> 2 3
hép cho mäi
lo¹i æ l¨n
§Õn 0,4 1,0 1,0 1,0 1,0
> 0,4 0,7 1,2 1,4 1,6 1,0
> 0,7 0,8 1,5 1,7 2,0 1,4
>0,8 2,0 2,3 3,0 1,8
lç trôc lç trôc lç trôc lç trôc
d vá hép D
87
B¶ng 3-21. HÖ sè ph©n bè kh«ng ®Òu cña lùc híng t©m FA
A
Rcotg
FA
A
Rcotg
FA
§Õn 0,2 1,0 Lín h¬n 0,6 ®Õn 1,0 1,6
Lín h¬n 0,2 ®Õn 0,4 1,2 1,0 2,0
- ,, 0,4 ,, 0,6 1,4
- Gãc nghiªng cña æ c«n
B¶ng 3-22. Khe hë híng t©m ban ®Çu - 1
TrÞ sè 1 (m) TrÞ sè 1 (m) §êng kÝnh lç
cña æ d (mm) min max
§êng kÝnh lç
cña æ d (mm) min max
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
æ bi ®ì mét ®·y
Trªn 2,5 ®Õn 10 5 16 Trªn 65 ®Õn 80 14 84
> 10 - 18 8 22 > 80 - 100 16 40
> 18 - 24 10 24 > 100 - 120 20 46
> 24 - 30 10 24 > 120 - 140 23 53
> 30 - 40 12 26 > 140 - 160 23 58
> 40 - 50 12 29 > 160 - 180 24 65
> 50 - 65 13 33 > 180 - 200 29 75
88
æ ®ì con l¨n trô ng¾n
Trªn 14 ®Õn 30 15 45 Trªn 280 ®Õn 315 110 195
> 30 - 50 20 55 > 315 - 355 125 215
> 50 - 65 25 65 > 355 - 400 140 235
> 65 - 80 30 70 > 400 - 450 160 260
> 80 - 100 35 80 > 450 - 500 180 290
> 100 - 120 40 90 > 500 - 560 200 330
> 120 - 140 45 100 > 560 - 630 220 360
> 140 - 160 50 115 > 630 - 710 210 390
> 160 - 180 60 125 > 710 - 800 260 420
> 180 - 200 65 135 > 800 - 900 280 450
> 200 - 225 75 150 > 900 - 1000 300 480
> 225 - 250 90 165 >1000 - 1100 320 520
> 250 - 280 100 180 >1100 - 1250 340 550
æ ®ì con l¨n trô ng¾n hai d·y
Trªn 14 ®Õn 20 10 20 Trªn 140 ®Õn 160 35 70
> 20 - 30 15 25 > 160 ®Õn 180 35 75
> 30 - 40 15 30 > 180 - 200 40 80
89
> 40 - 50 15 30 > 200 - 225 45 90
> 50 - 65 15 35 > 225 - 250 50 100
> 65 - 80 20 40 > 250 - 280 55 110
> 80 - 100 25 45 > 280 - 315 60 120
> 100 - 120 25 50 > 315 - 353 65 135
> 120 - 140 30 60 > 355 - 400 75 150
B¶ng 3-22b. Khe hë híng t©m ban ®Çu trong æ con l¨n ®ì lßng cÇu
1(m)
TrÞ sè 1 - (m) TrÞ sè 1 -(m) §êng
kÝnh
lç cña æ
d (mm)
Lç trô Lç c«n
§êng
kÝnh
lç cña æ
d (mm)
Lç trô Lç c«n
>14 24 20 30 30 40 >225 250 100 150 150 210
>24 30 25 35 35 45 >250 280 110 170 170 230
>30 40 25 40 40 55 >280 315 120 180 180 250
>40 50 30 45 45 60 >315 355 140 210 210 280
>50 65 30 50 50 70 >355 400 150 230 230 310
>65 80 40 60 60 80 >400 450 170 260 260 350
>80 100 45 70 70 100 >450 500 190 290 290 390
90
>100 120 50 80 80 100 >500 560 210 320 320 430
>100 140 60 90 90 120 >560 630 230 350 350 480
>140 160 65 100 100 140 >630 710 260 400 400 550
>160 180 70 110 110 150 >710 800 290 450 450 610
>180 200 80 120 120 170 >800 900 330 500 500 670
>200 225 90 140 140 190
B¶ng 3-23. Quan hÖ cÊp chÝnh x¸c æ l¨n gi÷a TCVN - ISO - OCT
CÊp chÝnh x¸c
TCVN ISO OCT
OCT 520-55 vµ ®Æc biÖt TY
0 P0 0 H- B×nh thêng: - n©ng cao
6 P0 6 B - §Æc biÖt cao; B - Cao; AB- Cao nhÊt
5 P5 5 A - ChÝnh x¸c; CA - §Æc biÖt chÝnh x¸c
4 P4 4 C- ChÝnh x¸c cao; T- Theo TY 5434;
- - 2 C- Theo ®Æc biÖt TY. CT - Theo TY 5434-CT
Trong ®ã: T - Dung sai ®êng kÝnh trôc vµ lç vá hép
- TrÞ sè dung sai cho phÐp h×nh d¹ng h×nh häc sau khi tÝnh,
lµm trßn trÞ sè theo TCVN 384 - 1993.
§é nh¸m bÒ mÆt l¾p ghÐp cña trôc vµ lç hép chän theo b¶ng 3-24.
91
NÕu trêng hîp chän hÖ sè ®éng häc gÆp khã kh¨n cã thÓ x¸c ®Þnh l¾p
ghÐp vßng trong víi trôc theo ®iÒu kiÖn sau:
Nmin Nminb¶ng vµ Nmaxb¶ng N
N�min =
13
106
R K
B
.
.' (mm)
Trong ®ã: N�min - §é d«i tÝnh to¸n nhá nhÊt, b¶o ®¶m ®é bÒn cÇn thiÕt
cña mèi ghÐp gi÷a vßng chÞu t¶i chu kú cña æ víi trôc (theo mm)
R- T¶i träng híng kÝnh t¸c dông lªn æ (KN)
K - HÖ sè chän theo kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña æ.
æ lo¹i nhÑ K = 2,8; æ lo¹i trung b×nh K = 2,3; æ lo¹i nÆng K = 2,0.
B� - ChiÒu réng lµm viÖc cña æ l¨n.
[N] =
11 4
2 2 103
, .K d
Kb
(mm)
Trong ®ã: [N] - §é d«i cho phÐp lín nhÊt (mm)
[b] - øng suÊt kÐo cho phÐp (MPa) (®èi víi thÐp vßng trong
[b]= 400 (MPa)).
d - §êng kÝnh vßng trong (mm)
Nminbang, Nmaxbang- §é d«i nhá nhÊt vµ lín nhÊt trong b¶ng theo TCVN.
VÝ dô 3.6: Chän c¸c chØ tiªu mèi l¾p ghÐp gi÷a æ l¨n víi trôc vµ lç hép
biÕt sè hiÖu æ: No 7318, cÊp chÝnh x¸c 0. T¶i träng t¸c dông cã va ®Ëp vµ
chÊn ®éng m¹nh, kh«ng ®æi híng, Kd > 1,5 qu¸ t¶i 300 %
Lùc chiÒu trôc t¸c dông lªn æ A = 104N
Ph¶n lùc híng t©m cña æ R = 3.104N
Vßng trong quay cïng víi trôc, vá hép b»ng gang.
92
Bµi gi¶i:
1. Theo TCVN 1509 - 74 víi æ No 7318 cã kÝch thíc chung:
d = 90 mm; D = 190 mm; B = 43 mm; = 120 vµ r = 1,5 mm.
2. Theo ®Çu bµi: T¶i träng kh«ng ®æi híng, vßng trong quay cïng trôc
nªn:
Vßng trong chÞu t¶i chu kú
Vßng ngoµi chÞu t¶i côc bé
3. Chän kiÓu l¾p vµ vÏ s¬ ®å ph©n bè dung sai cña mèi ghÐp.
- KiÓu l¾p gi÷a vßng ngoµi víi lç hép.
KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp D = 190 mm; ®Æc tÝnh t¶i träng Kd
> 1,5; vá gang vµ kh«ng th¸o khi sö dông; æ cÊp chÝnh x¸c 0, theo b¶ng 3-16
chän ®îc kiÓu l¾p: H7L.
B¶ng 3-24. §é nh¸m bÒ mÆt chi tiÕt l¾p víi æ l¨n theo cÊp chÝnh x¸c æ.
§êng kÝnh danh nghÜa( mm)
§Õn 80 Lín h¬n 80 500
BÒ mÆt l¾p ghÐp
CÊp chÝnh x¸c §é nh¸m bÒ mÆt mÆt theo Ra (m)
TCVN 2511-95
0 1,25 2,50
6 vµ 5 0,63 1,25
Trôc
4 0,32 0,63
0 1,25 2,50
Lç 6,5 vµ 4 0,63 1,25
93
Theo TCVN 2245 - 91 (b¶ng 8 [I])
Cã trÞ sè sai lÖch: 190H7L(046,0
0 )
S¬ ®å ph©n bè dung sai nh h×nh 3-13a
- KiÓu l¾p gi÷a vßng trong víi trôc:
Dùa vµo cêng ®é t¶i träng PR .Theo c«ng thøc (3-14) tÝnh ®îc.
PR = Ad FFKB
R...
(N/mm)
Qu¸ t¶i 300% nªn K® = 1,8
Theo b¶ng 3-17 vµ 3-18 cã : F = 1 vµ FA = 2
B' = B - 2r = 43 - 2. 1,5 = 40 mm
Thay vµo cã: PR = 310
401 8 1 2
4.. , 2,7.102N/mm
Theo b¶ng 3-15 chän ®îc kiÓu l¾p: n6L
H×nh 3.13b
Theo TCVN 2245-91 (b¶ng 7 [I]) X¸c ®Þnh ®îc trÞ sè sai lÖch:
a) b)
94
90 n6L
023,0
045,0
S¬ ®å ph©n bè dung sai nh h×nh 3-13b
§©y lµ lo¹i æ thanh l¨n c«n, cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc ®é hë híng t©m khi
l¾p nªn kh«ng cÇn kiÓm tra ®é hë híng t©m ban ®Çu.
4. Sai lÖch h×nh d¹ng cña trôc vµ lç hép, ®é nh¸m vµ lµm trßn sai sè
theo TCVN 284-93 (b¶ng 6 [I]).
Trôc = 1
2 0,046 = 0,023 mm theo TCVN 384-93: = 0,02
Lç = 1
20,022 = 0,011 mm theo TCVN 384-93: = 0,01
§é ®¶o mÆt ®Çu trôc vµ lç:
- Trôc : 0,025 mm
- Lç 0,045 mm.
§é nh¸m bÒ mÆt, theo b¶ng (3-24) cã:
- Trôc Ra = 2,5 m
- Lç Ra = 2,5 m: MÆt ®Çu:Ra = 2,5 m.
5- VÏ b¶n vÏ l¾p vµ b¶n vÏ chi tiÕt (h×nh 3-14)
95
H×nh 3-14
Bµi tËp sè 7
Chän c¸c chØ tiªu mèi ghÐp gi÷a æ l¨n víi trôc vµ lç hép theo c¸c ph¬ng
¸n nh sau:
7.1. Sè hiÖu æ l¨n 204, cÊp chÝnh x¸c 6. T¶i träng kh«ng ®æi vÒ híng,
vßng trong quay. T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng nhÑ, qu¸ t¶i ®Õn 150%.
Ph¶n lùc híng kÝnh 12.000N.
7.2. Sè hiÖu æ l¾p 215, cÊp chÝnh x¸c 0. T¶i träng kh«ng ®æi vÒ híng,
c¶ hai vßng ®Òu quay. Va ®Ëp vµ rung ®éng võa ph¶i qu¸ t¶i ®Õn 200%. T¶i
träng híng kÝnh: R = 32.000N
7.3. Sè hiÖu æ: 7210, cÊp chÝnh x¸c6. D¹ng t¶i träng kh«ng ®æi vÒ
híng, vßng ngoµi quay. T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng nhÑ, qu¸ t¶i ®Õn
150%. KÕt cÊu bÒ mÆt l¾p ghÐp, vá cã thµnh máng vádD
= 0,6. T¶i träng
híng kÝnh R = 30000N
96
7.3. Sè hiÖu æ: 7210, cÊp chÝnh x¸c6. D¹ng t¶i träng kh«ng ®æi vÒ
híng, vßng ngoµi quay. T¶i träng va ®Ëp vµ rung ®éng nhÑ, qu¸ t¶i ®Õn
150%. KÕt cÊu bÒ mÆt l¾p ghÐp, vá cã thµnh máng vádD
= 0,6. T¶i träng
híng kÝnh R = 30000N
7.4. Sè liÖu æ l¨n 314, cÊp chÝnh x¸c 6. D¹ng t¶i träng: Mét lùc cè ®Þnh
vµ mét lùc quay, lùc quay cã gi¸ trÞ nhá h¬n. Vßng ngoµi quay .TÝnh chÊt t¶i träng: Qu¸ t¶i ®Õn 15%.
KÕt cÊu bÒ mÆt l¾p ghÐp: Vá cã thµnh máng vá
dD
= 0,8 . T¶i träng híng
kÝnh R = 45.000N
7.5. Sè hiÖu æ l¨n 3578, cÊp chÝnh x¸c 0. D¹ng t¶i träng: Mét lùc kh«ng
®æi vÒ híng, mét lùc quay, trÞ sè lùc quay lín h¬n. Vßng trong quay. TÝnh
chÊt t¶i träng: qu¸ t¶i 200%. KÕt cÊu bÒ mÆt l¾p ghÐp: trôc ®Æc vá theo tiªu chuÈn. T¶i träng híng kÝnh R = 15.000N: T¶i träng däc trôc A = 3.000 N.
3.5. TÝnh to¸n thiÕt kÕ calÝp giíi h¹n.
Ca lÝp lµ dông cô kiÓm tra chuyªn dïng ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt cã cÊp chÝnh x¸c tõ IT6 IT17.
Nguyªn t¾c kiÓm tra b»ng calÝp:
KiÓm tra kÝch thíc thùc cña chi tiÕt (Dt hoÆc dt) nÕu nã n»m trong
ph¹m vi dung sai cho phÐp th× kÝch thíc cña chi tiÕt ®¹t yªu cÇu. tøc lµ kÝch thíc cña chi tiÐt ®¹t yªu cÇu khi kÝch thíc thùc cña chi tiÕt tho¶ m·n
bÊt ®¼ng thøc sau,
Víi lç: Dmin Dt Dmax
Víi trôc: dmin d1 dmax
97
Dùa vµo nguyªn t¾c trªn ngêi ta cÊu t¹o calÝp cã hai d¹ng - d¹ng qua
vµ d¹ng kh«ng qua nh b¶ng 3-25.
B¶ng 3-25. C¸c ký hiÖu qui íc
Ký hiÖu Tªn gäi
Q Ca lÝp thî qua
KQ Ca lÝp thî kh«ng qua
K-Q Ca lÝp kiÓm dïng ®Ó kiÓm ca lÝp thî qua
K-KQ Ca lÝp kiÓm dïng ®Ó kiÓm ca lÝp thî kh«ng qua
KM-Q Ca lÝp kiÓm dïng ®Ó kiÓm ca lÝp thî qua khi bÞ mßn
D(d) KÝch thíc danh nghÜa cña lç (trôc)
Dmax(dmax) KÝch thíc giíi h¹n lín nhÊt cña lç (trôc)
Dmin(dmin) KÝch thíc giíi h¹n nhá nhÊt cña lç (trôc)
TD(Td) Dung sai kÝch thíc lç (trôc)
H Dung sai kÝch thíc ca lÝp nót thî (ca lÝp kiÓm tra lç)
H1 Dung sai kÝch thíc calÝp hµn thî (calÝp kiÓm tra trôc)
Z Sai lÖch trung b×nh ®Çu qua cña ca lÝp nót thî
Z1 Sai lÖch trung b×nh ®Çu qua cña ca lÝp hµm thî
Y1 Lîng vît kÝch thíc cho phÐp ®èi víi ca lÝp hµm thî qua (lîng mßn cho phÐp)
Y Lîng vît kÝch thíc cho phÐp ®èi víi ca lÝpnót thî qua (lîng mßn cho phÐp)
HP Dung sai kÝch ca lÝp kiÓm
98
TrÞ sè an toµn bï cho sai sè ®o khi kiÓm tra lç cã kÝch thíc lín h¬n 180 mm.
1 TrÞ sè an toµn bï cho sai sè ®o khi kiÓm tra trôc cã kÝch thíc lín h¬n 180 mm.
HS Dung sai kÝch thíc ca lÝp nót thî cã mÆt ®o h×nh cÇu
3.5.1. KÝch thíc ca lÝp:
KÝch thíc danh nghÜa cña calÝp b»ng kÝch thíc giíi h¹n t¬ng øng cña chi tiÕt kiÓm tra cô thÓ theo b¶ng 3-26.
KÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc c¬ b¶n cña ca lÝp ®îc tÝnh theo c¸c
c«ng thøc trong b¶ng 32 [I], kÝch thíc c¬ b¶n lµ kÝch thíc dùa vµo ®ã ®Ó tÝnh kÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc chÕ t¹o cña ca lÝp.
KÝch thíc chÕ t¹o lµ mét trong hai kÝch thíc giíi h¹n cña ca lÝp lÊy vÒ
phÝa vËt liÖu cña chi tiÕt. Dung sai lÊy vÒ phÝa vËt liÖu cña ca lÝp (vÒ phÝa �©m� ®èi víi ca lÝp nót vµ vÒ phÝa "d¬ng" ®èi víi ca lÝp hµm hoÆc vßng).
C«ng thøc tÝnh to¸n kÝch thíc chÕ t¹o theo b¶ng 3-27.
§é nh¸m bÒ mÆt: Ra = (0,32 0,08)m
§é chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt. §é chÝnh x¸c h×nh d¹ng bÒ mÆt lÊy b»ng 60% dung sai kÝch thíc t¬ng øng.
B¶ng 3-26. KÝch thíc danh nghÜa cña ca lÝp.
D¹ng ca lÝp KÝch thíc danh nghÜa
Ca lÝp kiÓm tra lç d¹ng qua (ca lÝp nót qua) dQ = Dmin
Ca lÝp kiÓm tra lç d¹ng kh«ng qua (ca lÝp nót
kh«ng qua)
dKQ = Dmax
Ca lÝp kiÓm tra trôc d¹ng qua (ca lÝp hµm hoÆc vßng)
DQ = dmax
99
Ca lÝp kiÓm tra trôc d¹ng kh«ng qua (ca lÝp hµm hoÆc vßng)
DKQ = dmin
3.5.2. Dung sai kÝch thíc ca lÝp:
Dung sai kÝch thíc ca lÝp phô thuéc vµo cÊp chÝnh x¸c kÝch thíc chi tiÕt kiÓm tra. Gi¸ trÞ b»ng sè cña dung sai vµ sai lÖch kÝch thíc ca lÝp cho
trong b¶ng 33 [I], c¸c gi¸ trÞ ®ã ®îc tÝnh so víi kÝch thíc danh nghÜa cña ca lÝp.
VÝ dô 3-7: TÝnh to¸n kÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc chÕ t¹o ca lÝp nót
thî ®Ó kiÓm tra lç 25H7. LËp hå s¬ ph©n bè dung sai cña ca lÝp vµ vÏ b¶n vÏ chÕ t¹o.
2.1.1. Bµi gi¶i:
1. LËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña ca lÝp.
- LËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña chi tiÕt: theo TCVN 2245-91 (b¶ng 8 [I]) gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc cña lç 25H7 lµ:
EI = 0; ES = + 0,021 mm
- KÝch thíc danh nghÜa cña ca lÝp: Theo b¶ng (3-23) chóng ta cã:
Ca lÝp nót qua: dQ = Dmind = 25,000 mm
Ca lÝp nót kh«ng qua dKQ = Dmax = 25,021mm
- Dung sai vµ sai lÖch kÝch thíc ca lÝp.
Theo TCVN (b¶ng 33) [I] Z = 0,003 mm; Y = 0,003 mm; H = 0,004 mm
100
D
íi
-H
-H
0 0 -Hp
-Hp
-Hp
Sai
lÖch
Trª
n
0 0 +H
1
+H
1
0 0 0
Trª
n 1
80 ®
Õn 5
00
KÝc
h t
h
íc c
a lÝ
p
Dm
in +
Z +
H/2
Dm
ax -
+ H
/2
d max
� Z
1 �H
1 / 2
d min
+
-
H1 / 2
d max
� Z
1 �H
p / 2
Dm
ßn +
Hp / 2
=d m
ax +
Y1 +
Hp
/ 2
d min
+
+ h
p / 2
D
íi
-H
-H
0 0 -Hp
-Hp
-Hp
Sai
lÖch
Trª
n
0 0 +H
1
+H
1
0 0 0
KÝc
h t
h
íc d
anh
ngh
Üa c
ña
chi t
iÕt
kiÓm
tra
(m
m)
§Õn
180
KÝc
h t
h
íc c
a lÝ
p
Dm
in +
Z +
H/2
Dm
ax +
H/2
d max
� Z
1 �H
1 / 2
d min
-
H1 / 2
d max
� Z
1 �H
p / 2
Dm
ßn +
Hp / 2
=d m
ax +
Y1 +
Hp
/ 2
d min
+ h
p / 2
B¶
ng
3-2
7.C
«ng
th
c tÝ
nh
kÝc
h t
h
íc C
alip
kiÓ
m
D¹n
g ca
lÝp
- c«
ng
dôn
g
Ca
lÝp
nó
t th
î qu
a m
íi d
ïn
g ®Ó
kiÓ
m t
ra lç
.
Ca
lÝp
nó
t th
î k
h«n
g qu
a m
íi
dïn
g ®Ó
kiÓ
m t
ra lç
.
Ca
lÝp
hµm
th
î qu
a m
íi d
ïn
g ®Ó
kiÓ
m t
ra t
rôc.
Ca
lÝp
hµm
th
î kh
«ng
qua
míi
dï
ng
®Ó k
iÓm
tra
trô
c.
Ca
lÝp
nó
t k
iÓm
qu
a dï
ng
®Ó
kiÓm
tra
ca
lÝp
hµm
th
î qu
a
Ca
lÝp
nó
t k
iÓm
qu
a dï
ng
®Ó
kiÓm
tra
ca
lÝp
hµm
th
î qu
a ®·
mßn
.
Ca
lÝp
nó
t ki
Óm k
h«n
g qu
a dï
ng
®Ó k
iÓm
tra
ca
lÝp
hµm
kh«n
g qu
a m
íi.
- S¬ ®å ph©n bè dung sai nh h×nh 3-17
101
2. Theo c«ng thøc b¶ng 3-27 kÝch thíc giíi h¹n sÏ lµ:
- Ca lÝp nót qua míi:
dC.t-Q = (25 + 0,003 + 0 004
2
,) = 25,005 mm
- Ca lÝp nót kh«ng qua míi
dC.t-KQ = (25,021 + 0 004
2
,) = 5.023 mm
- KÝch thíc mßn cho phÐp cña ca lÝp nót
dm = Dmin - Y = (25 - 0,003) = 24,997 mm
- KÝch thíc chÕ t¹o cña ca lÝp nót:
Ca lÝp nót qua: 25,005 0004.0-
mm
Ca lÝp nót kh«ng qua: 25,023 0004.0- mm
3. ThiÕt lËp b¶n vÏ chÕ t¹o ca lÝp
- §é nh¸m bÒ mÆt lµm viÖc cña ca lÝp Ra = 0,32 + 0,08 m (cÊp ®é nh¸m tõ cÊp 9a ®Õn cÊp 10c)
- Sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt lµm viÖc cña ca lÝp lÊy b»ng 60% dung sai kÝch thíc chÕ t¹o ca lÝp.
- H×nh d¹ng ca lÝp nót nh h×nh 3-16a.
VÝ dô 3-8: ThiÕt kÕ ca lÝp hµm thî ®Ó kiÓm tra trôc 25e8
Bµi gi¶i:
Theo TCVN 2245-91 (b¶ng 8 [I]) sai lÖch b»ng sè gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n cña trôc.
es = - 0,040 mm; ei = - 0,073 mm
KÝch thíc danh nghÜa cña ca lÝp (theo b¶ng 3-27)
Ca lÝp qua: DQ = dmax = d + es = [25 + (-0,04)] mm = 24,96 mm
Ca lÝp kh«ng qua: DKQ = dmin = d + ei = [25 + (-0,073)] mm = 24,927 mm
102
H×nh 3.16a. B¶n vÏ chÕ t¹o ca lÝp nót
H×nh 3.16b. B¶n vÏ chÕ t¹o ca lÝp hµm
Dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n kÝch thíc ca lÝp: Theo TCVN...(b¶ng 33[I]) ta cã:
Z1 = 0,005 mm; Y1 = 0,004 mm; H1 = 0,006 mm
VËy s¬ ®å ph©n bè dung sai chi tiÕt 25 e8 vµ ca lÝp hµm ®Ó kiÓm tra chi
tiÕt ®ã nh h×nh : 3-17.
KÝch thíc chÕ t¹o ca lÝp: theo c«ng thøc cho ë b¶ng 3-27 ta cã:
KÝch thíc danh nghÜa chÕ t¹o ca lÝp hµm qua míi:
103
Dct-Q = DQ - Z1 - 21H = (24,960- 0,005 - 0 006
2
, ) mm = 24,952 mm
H×nh 3-17
Giíi h¹n mßn
Giíi h¹n mßn
104
Ca lÝp hµm kh«ng qua míi:
Dct - KQ = DKQ - H1
2 = (24,927 - 0 006
2
, ) mm = 24,924 mm
KÝch thíc chÕ t¹o
Ca lÝp hµm qua míi DQ = 24,952 006.00 mm
Ca lÝp hµm kh«ng qua míi: DKQ = 24,924 006.0
0
KÝch thíc giíi h¹n
mßn cho phÐp Dm = 24,964 006.00 mm
§é nh¸m bÒ mÆt: Ra = (0,32 0,08) m
Sai sè h×nh d¹ng: 60% dung sai kÝch thíc chÕ t¹o. B¶n vÏ chÕ t¹o nh
h×nh 3-16b.
VÝ dô 3-9: ThiÕt kÕ ca lÝp ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî 25e8.
2.1.2. Bµi gi¶i:
KÝch thíc c¬ b¶n ®Ó tiÕn hµnh thiÕt kÕ ca lÝp nµy lµ DQDKQ vµ Dm ë vÝ
dô 13-8.
Theo b¶ng 33 [I] trÞ sè trung b×nh miÒn dung sai cña ca lÝp kiÓm vµ ca lÝp thî qua vµ kh«ng qua trïng nhau (cïng mét c«ng thøc tÝnh vµ trÞ sè Z1,
Y1) chØ kh¸c trÞ sè dung sai cña ca lÝp kiÓm lµ HP
2,
ë vÝ dô nµy HP
2 =
0 0025
2
,mm = 0,00125 mm
Do vËy theo c¸c c«ng thøc cho trong b¶ng 3-24 chóng ta tÝnh ®îc kÝch thíc giíi h¹n vµ kÝch thíc chÕ t¹o ca lÝp kiÓm qua, ca lÝp kiÓm kh«ng qua
®Ó kiÓm ca lÝp hµm thî míi 25 e8 vµ ca lÝp ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî 25 e8 ®· mßn (b¶ng 3-25).
2.1.2.1.Bµi tËp sè 8
8-1. ThiÕt kÕ ca lÝp giíi h¹n ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp
23 S
h
7
7 (h×nh 3-3)
ThiÕt kÕ ca lÝp kiÓm ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî trªn.
105
KÝc
h t
h
íc c
hÕ
t¹o
(mm
)
d ct.
K-Q
= 2
4,95
6 -0,
0025
d ct
-KK
-Q=
24,
928 -
0,00
25
d ct-
KM
-Q=
24,
956 -
0,00
25
KÝc
h t
h
íc g
iíi h
¹n lí
n
nh
Êt (
mm
)
d K -
Qm
ax =
dm
ax -
Z1
- H
p/2
= (
24,9
60 -
0,0
05 -
0,00
25/2
)
= 2
4,95
625
d K -
Qm
ax =
dm
in +
Hp/
2
=(2
4,92
7 -0
,002
5/2)
= 2
4,92
825
d KM
- Q
max
= D
m +
Hp/
2
= (
24,9
64 +
0,0
025/
2)
= 2
4,96
525
24,9
655
KÝc
h t
h
íc
KÝc
h t
h
íc g
iíi h
¹n n
há
nh
Êt
(mm
)
d K -
Qm
in =
dm
ax -
Z1 �
Hp/
2
= (
24,9
60 -
0,0
05 �
0,00
25/2
)
= 2
4,95
37
24,
9535
d K -
Qm
in =
dm
ax -
Hp/
2
= (
24,9
27 -
0,00
25/2
)
= 2
4,92
575
24,9
255
d K -
Qm
in =
Dm -
Hp/
2
= (
24,9
64 -
0,0
025/
2)
= 2
4,96
375
= 2
4,96
35
B¶
ng
3-2
5. K
Õt q
u¶
tÝn
h t
o¸n
kÝc
h t
h
íc c
a lÝ
p k
iÓm
®Ó
kiÓ
m
D¹n
g ca
lÝp
Ca
lÝp
kiÓm
qu
a K
-
Q
Ca
lÝp
kiÓm
kh
«ng
qua
K -
KQ
Ca
lÝp
kiÓm
mßn
KM
- Q
106
8.2. ThiÕt kÕ ca lÝp giíi h¹n ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp
13,94 H
h
8
8 (h×nh 3-8)
ThiÕt kÕ ca lÝp kiÓm ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî trªn.
8.3. ThiÕt kÕ ca lÝp ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp gi÷a chèt
piston vµ lç chèt piston xe A3 - 51.lµ 22M
h
6
6
ThiÕt kÕ ca lÝp kiÓm ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî trªn.
8.4. ThiÕt kÕ ca lÝp ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp gi÷a biªn vµ
chèt plat«n xe A3 - 51 22K
h
6
6.
ThiÕt kÕ ca lÝp kiÓm ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî trªn
8.5. ThiÕt kÕ ca lÝp ®Ó kiÓm tra c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp 30H
h
8
7
ThiÕt kÕ ca lÝp ®Ó kiÓm tra ca lÝp hµm thî trªn
107
Ch¬ng IV
3. Dung sai mèi ghÐp ren hÖ mÐt
4.1. Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí.
Hai chi tiÕt ren (bu l«ng - ®ai èc) l¾p ghÐp víi nhau dùa vµo mÆt bªn cña bÒ mÆt xo¾n vÝt (bÒ mÆt ren).
Cã 3 yÕu tè kÝch thíc ¶nh hëng ®Õn tÝnh l¾p lÉn cña ren ®ã lµ:
- §êng kÝnh trung b×nh cña ren (d2 hoÆc D2).
- Bíc ren (P)
- Nöa gãc pr« phin ren (/2).
Sai sè cña ba yÕu tè kÝch thíc trªn cã thÓ tÝnh theo ph¬ng cña ®êng
kÝnh trung b×nh. V× vËy ®Ó qui ®Þnh dung sai cña ren, ngêi ta ®a ra kh¸i niÖm ®êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn d2bK ®èi víi bu l«ng (hoÆc D2bK - ®èi
víi ®ai èc) trong ®ã thÓ hiÖn sù biÕn ®æi cña ®êng kÝnh trung b×nh do sai sè b¶n th©n ®êng kÝnh trung b×nh, bíc ren vµ nöa gãc pr« phin ren.
§èi víi ®ai èc: D2bK = D2t - (fp + f) (4-1)
§èi víi bu l«ng: d2bK = d2t + (fP + f) (4-2)
Trong ®ã:
D2t (d2t) - ®êng kÝnh trung b×nh thùc cña ren ®ai èc vµ ren bu l«ng.
fp =1,732 Pn(mm) - lîng bï trõ ®êng kÝnh trung b×nh do ¶nh hëng cña sai sè tÝch luü bíc ren Pn.
Pn = Pnt - nP (mm)
Pnt - gi¸ trÞ thùc cña kho¶ng c¸ch gi÷a n bíc ren
n - sè bíc trong chiÒu dµi vÆn ren
P - TrÞ sè danh nghÜa bíc ren (mm)
f = 0,36 P 2.10-3 [mm] - lîng bï trõ híng kÝnh cho D2 (hoÆc d2)
do ¶nh hëng cña sai sè nöa gãc pr«phin ren vµ:
108
2
= 2
t2
áÄP2
áÄ (phót gãc)
2
P = 2
pt -
2
2
t =
2
tt -
2
2
- Gi¸ trÞ danh nghÜa cña nöa gãc Pr«fin ren
2
pt ,
2
t.t - Gi¸ trÞ thùc cña nöa gãc Pr«phin ren ë bªn ph¶i vµ bªn
tr¸i.
TrÞ sè sai lÖch c¸c th«ng sè kÝch thíc ren xem TCVN 2249.93, TCVN
2250-93; TCVN 1917-93.
§Æc tÝnh cña l¾p ghÐp ren hÖ mÐt ®îc ®Æc trng b»ng chØ sè X.
X = D2bk - d2bk = D2t - d2t + 1,732 (Pd - Pb) + 0,36P (2
) d- (
2
)b
Trong ®ã Pd , Pb lµ sai sè bíc ren cña ren ®ai èc vµ ren bu l«ng,
(2
) d vµ (2
)b lµ sai sè nöa gãc profin ren ®ai èc vµ ren bu l«ng.
X 0 l¾p ghÐp cã khe hë.
X< 0 l¾p ghÐp cã ®é d«i
Chi tiÕt ren ®¹t yªu cÇu kÝch thíc khi:
Ren ®ai èc: Dt Dmin (4-3)
D2t D2max (4-4)
D2b.K Dmin (4-5)
D1min D1t D1max (4-6)
Ren bu l«ng:
dmin dt dmax (4-7)
109
d2t d2min (4-8)
d2b.K d2max (4-9)
d2t d1max (4-10)
TCVN 2249-93 qui ®Þnh 5 cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren theo møc chÝnh x¸c
gi¶m dÇn: 4; 5; 6; 7; 8.
S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai l¾p trît cña ren kÑp chÆt hÖ mÐt nh h×nh 4-11 theo TCVN2249-93.
4.2. VÝ dô:
Chän l¾p thÐp cña mèi ghÐp ren gi÷a c¬ cÊu bï víi nßng cña sóng tiÓu
liªn tù ®éng 7,62 mm(AKM) (h×nh 4-2) vµ lËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña l¾p ghÐp, x¸c ®Þnh kÝch thíc giíi h¹n c¸c chi tiÕt khi cÇn ph¶i b¶o ®¶m ®é
bÒn cña mèi ghÐp trong chiÒu dµi vÆn vÝt l = 16 mm vµ cã phñ líp b¶o vÖ. §êng kÝnh mèi ghÐp 14 mm.
Ren ®ai èc cã ®¹t yªu cÇu kh«ng nÕu sau khi gia c«ng ®o ®îc:
D2t = 13,150 mm; (2
)P = 16 � .
Dt = 14,030; D1t = 13,150 mm
(2
)t = 14 � vµ sai sè tÝch luü bíc Pn = 5 m
H×nh 4.1. S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai l¾p trît
cña mèi ghÐp ren kÑp chÆt.
110
H×nh 4.2
3.1. Bµi gi¶i:
1- X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè c¬ b¶n vµ chän miÒn dung sai cña chi tiÕt trong
mèi ghÐp.
- Chän bíc ren P:
§Ó n©ng cao ®é bÒn cho mèi ghÐp vµ c¸c chi tiÕt kh«ng bÞ ph¸ háng (chi tiÕt máng) chän bíc ren P = 1 mm.
- X¸c ®Þnh miÒn dung sai c¸c chi tiÕt ren trong mèi ghÐp.
§Ó b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh thêng, c¸c chi tiÕt ren khi chÞu t¶i träng ®éng vµ dao ®éng chän cÊp chÝnh x¸c c¸c chi tiÕt møc trung b×nh. §ång
thêi ®Ó cã thÓ phñ lªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp mét líp b¶o vÖ th× ph¶i chän kiÓu l¾p cã ®é hë.
Dùa vµo ®iÒu kiÖn trªn vµ chiÒu dµi vÆn ren l = 16 mm (thuéc lo¹i trung
b×nh) c¨n cø vµo b¶ng (4-1) chän ®îc miÒn dung sai cña c¸c chi tiÕt ren trong mèi ghÐp. §ai èc - 7H, bu l«ng - 7g6g.
VËy mèi ghÐp ren ®· chän sÏ lµ:
M14 x 1 LH - 7H/7g6g - 16
Trong ®ã 16 - lµ chiÒu dµi vÆn ren (l = 16 mm) (xem TCVN 2247-93).
Theo TCVN 2248-93 x¸c ®Þnh ®îc kÝch thíc danh nghÜa ®êng
kÝnh ngoµi, ®êng kÝnh trung b×nh vµ ®êng kÝnh trong cña ren, còng nh sai lÖch giíi h¹n cña chóng theo TCVN 2248 - 77 (trang 81 I) kÕt
qu¶ ghi trong b¶ng 4-2.
111
B¶ng 4-1.
MiÒn dung sai phô thuéc theo nhãm chiÒu dµi vÆn ren
Nhãm ng¾n Nhãm trung b×nh
CÊp chÝnh x¸c
Bu l«ng §ai èc Bu l«ng §ai èc
ChÝnh x¸c - - - 5H6H
5g6g 4H5H 7h6h 7H
7g6g 7G
Trung b×nh
7e6d 7G
B¶ng 4.2.
KÝch thíc (mm)
TCVN 2248-77
Sai lÖch
(mm)
Chi tiÕt
§êng kÝnh Danh nghÜa
Lín nhÊt
Nhá nhÊt
Trªn Díi
Ngoµi 14,000 14,000 Kh«ng
qui ®Þnh
0
Trung b×nh 13,350 13,550 13,350 +0,200 0
§ai èc
Trong 12,917 13,217 12,917 +0,300 0
Ngoµi 14,000 13,974 13,794 -0,026 -0,026
Trung b×nh 13,350 13,324 13,174 -0,026 -0,176
Bu l«ng
Trong 12,917 12,891 -0,026 Kh«ng qui ®Þnh
112
S¬ ®å ph©n bè mét miÒn dung sai cña mèi ghÐp trªn nh h×nh 4-3
H×nh 4-3. S¬ ®å ph©n bè dung sai
mèi ghÐp ren M14 x 1LH - 7 H/7g6g-16.
2- §Ó biÕt chi tiÕt ren ®ai èc cã ®¹t yªu cÇu hay kh«ng ph¶i kiÓm tra
kÝch thíc cña chóng theo c¸c bÊt ®¼ng thøc (4-3) (4-10)
§êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn ®ai èc ®îc x¸c ®Þnh theo ®¼ng thøc:
D2bK = D2t - (fP + f)
= D2t - (1,732 Pn + 0,36P2.10-3) (mm)
Cã: 2 =
2
+2
2P t
16 14
2= 15 �
Do ®ã: D2bK = 13,50 - (1,732.5.100-3 + 0,36.1.15.10-3) = 13,486 mm
VËy Dt = 14,050 mm > Dmin = 14,000 mm
D2t = 13,5000 mm < D2max = 13,550 mm
D2bK = 13,486 mm < D2min = 13,350 mm
D1min = 12,9 17mm < D1t = 13,150 < D1max = 13,217 mm
®Òu tho¶ m·n c¸c bÊt ®¼ng thøc: (4-3) (4-6) nªn chi tiÕt ren ®ai èc ®¹t
yªu cÇu.
113
3- VÏ b¶n vÏ chi tiÕt:
H×nh 4.4
3.1.1. Bµi tËp sè 9
9.1. LËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña c¸c mèi ghÐp ren vµ x¸c ®Þnh kÝch
thíc giíi h¹n cña c¸c chi tiÕt ren trong mèi ghÐp. KÕt luËn tÝnh hîp c¸ch
cña bu l«ng . Sè liÖu c¸c ®Ò theo b¶ng 4-3.
B¶ng 4-3.
Ph¬ng ¸n 1 2 3 4 5
§êng kÝnh vµ bíc ren 20 x 2 24 x 1 30 x 1,5 36 x 3 48 x 1
CÊp chÝnh x¸c vµ sai lÖch
cña mèi ghÐp g
H
6
6
h
H
6
6 h
G
6
6 gg
H
67
7 H
G
8
7
d2tmm 18,630 23,20 28,97 34,00 47,13
2
p ph( ) 70� 50� 40� 30� 50�
2
t ph( ) -30� -20� 30� -20� -30�
Pn(mm) 0,05 0,10 0,07 0,03 0,10
dt(mm) 19,80 23,90 29,8 35,71 47,83
KÝch thíc
thùc
cña bu l«ng
d1t(mm) 17,830 22,91 28,30 32,73 46,30
9.2. Chän l¾p ghÐp cña mèi ghÐp ren gi÷a bu l«ng biªn víi n¾p vµ th©n
thanh truyÒn xe DIM 130, vÏ s¬ ®å ph©n bè dung sai cña l¾p ghÐp, x¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc giíi h¹n cña c¸c chi tiÕt trong mèi ghÐp ren. Mèi ghÐp cã yªu
cÇu cÇn ®é bÒn cao.
114
Ch¬ng IV
Dung sai cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
5.1. Chän cÊp chÝnh x¸c cho truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
B¸nh r¨ng vµ bé truyÒn b¸nh r¨ng cã 12 cÊp chÝnh x¸c, ký hiÖu theo thø tù cÊp chÝnh x¸c gi¶m dÇn: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 vµ 12.
Mçi cÊp chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng vµ bé truyÒn qui ®Þnh ba møc chÝnh
x¸c chÝnh x¸c ®éng häc, lµm viÖc ªm vµ tiÕp xóc mÆt r¨ng (TCVN 1067 - 84)
Cã thÓ chän møc chÝnh x¸c ®éng häc, møc lµm viÖc ªm vµ møc tiÕp xóc mÆt r¨ng cña b¸nh r¨ng vµ bé truyÒn cã cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau tuú theo
chøc n¨ng lµm viÖc chñ yÕu cña bé truyÒn.
-Yªu cÇu bé truyÒn cã tØ sè truyÒn chÝnh x¸c th× chän cÊp chÝnh
x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc cao h¬n hai møc kia.
-Yªu cÇu bé truyÒn truyÒn tèc ®é cao th× chän møc lµm viÖc ªm cã cÊp chÝnh x¸c cao h¬n hai møc cßn l¹i.
-Yªu cÇu bé truyÒn truyÒn t¶i träng lín chän møc tiÕp xóc mÆt
r¨ng cña b¸nh r¨ng cã cÊp chÝnh x¸c cao h¬n hai møc cßn l¹i.
Khi phèi hîp cÊp chÝnh x¸c gi÷a c¸c møc cã cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau theo TCVN 1067-80.
X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho yªu cÇu chñ yÕu cã thÓ b»ng tÝnh to¸n.
VÝ dô: §èi víi truyÒn ®éng cÇn truyÒn c«ng suÊt lín th× xuÊt ph¸t tõ m«
men cÇn truyÒn, tÝnh to¸n x¸c ®Þnh diÖn tÝch tiÕp xóc cÇn thiÕt cña hai mÆt r¨ng. §Ó ®¶m b¶o ®é bÒn cña r¨ng cÇn ph¶i dùa vµo yªu cÇu vÒ diÖn tÝch
tiÕp xóc, chän cÊp chÝnh x¸c cho møc tiÕp xóc mÆt r¨ng. HoÆc xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c gãc quay cña xÝch truyÒn ®éng, x¸c ®Þnh yªu cÇu vÒ
®é chÝnh x¸c gãc quay cña xÝch. Dùa vµo yªu cÇu ®ã chän cÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc cña bé truyÒn.
X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c b»ng tÝnh to¸n rÊt phøc t¹p, nªn trong thiÕt kÕ
ngêi ta thêng chän theo kinh nghiÖm hoÆc theo ph¹m vi sö dông cña truyÒn ®éng (b¶ng 5-1) [II]
115
B¶ng 5.1. Ph¹m vi sö dông vµ tèc ®é vßng cña b¸nh r¨ng theo cÊp
chÝnh x¸c.
Tèc ®é vßng cña b¸nh r¨ng CÊp chÝnh
x¸c cña b¸nh r¨ng
Ph¹m vi sö dông a) R¨ng
th¼ng
b) R¨ng
kh«ng th¼ng
3;4 C¸c b¸nh r¨ng mÉu; b¸nh r¨ng trong c¬ cÊu chia vµ c¬ cÊu tÝnh
to¸n
5 C¸c b¸nh r¨ng dïng cho truyÒn ®éng cã sù phèi hîp chÝnh x¸c
chuyÓn ®éng quay, hoÆc lµm viÖc ë tèc ®é cao cã ®é æn ®Þnh lín, kh«ng
ån.
C¸c b¸nh r¨ng cña c¬ cÊu chÝnh
x¸c hoÆc truyÒn ®éng tèc ®é cao, b¸nh r¨ng mÉu ®Ó kiÓm tra c¸c
b¸nh r¨ng cÊp chÝnh x¸c 8 vµ 9
a 30 m/s b 50 m/s
6 C¸c b¸nh r¨ng dïng cho truyÒn ®éng cã sù phèi hîp chÝnh x¸c
chuyÓn ®éng quay hoÆc lµm viÖc víi tèc ®é t¬ng ®èi cao vµ t¶i träng lín,
æn ®Þnh, kh«ng ån.
C¸c b¸nh r¨ng cña c¬ cÊu ph©n
®é hay cña hép tèc ®é, b¸nh r¨ng quan träng cña m¸y bay, « t« vµ
m¸y c«ng cô.
a 15 m/s b 30 m/s
7 B¸nh r¨ng lµm viÖc víi tèc ®é t¬ng ®èi cao vµ t¶i träng ®iÒu hoµ,
b¸nh r¨ng trong ngµnh chÕ t¹o m¸y bay, « t«
a 10 m/s b 10 m/s
116
8 B¸nh r¨ng cña ngµnh chÕ t¹o m¸y nãi chung, kh«ng yªu cÇu
chÝnh x¸c ®Æc biÖt.
B¸nh r¨ng cña m¸y c¾t kh«ng
tham gia vµo xÝch ph©n ®é; b¸nh r¨ng kh«ng quan träng cña ngµnh
chÕ t¹o m¸y bay, « t«; b¸nh r¨ng quan träng cña m¸y n«ng nghiÖp
b¸nh r¨ng cña c¬ cÊu n©ng
a 6 m/s b 10 m/s
9-11 B¸nh r¨ng dïng cho c¸c c«ng viÖc th« s¬ yªu cÇu ®é chÝnh x¸c
trung b×nh, truyÒn ®éng kh«ng t¶i, lµm viÖc do nhu cÇu kÕt cÊu h¬n lµ
do yªu cÇu tÝnh to¸n
a 2 m/s b 4 m/s
5-2. D¹ng ®èi tiÕp.
§Ó b¶o ®¶m khe hë c¹nh r¨ng Jn, TCVN 1067-84 qui ®Þnh 6 d¹ng ®èi
tiÕp cña c¸c b¸nh r¨ng trong bé truyÒn, ký hiÖu A, B, C, D, E, H vµ 8 lo¹i dung sai khe hë c¹nh r¨ng (TJn) ký hiÖu: x, y, z, a, b, c, d, h (c¸c kÝ hiÖu
®îc viÕt theo thø tù gi¶m dÇn cña Jn vµ TJn) mçi d¹ng ®èi tiÕp øng víi mét lo¹i TJn (b¶ng 64 [I]). Chän c¸c d¹ng ®èi tiÕp dùa vµo cÊp chÝnh x¸c theo
møc lµm viÖc ªm, theo b¶ng 5.2.
B¶ng 5.2.
D¹ng chi tiÕt A B C D E F
CÊp chÝnh x¸c theo møc
lµm viÖc ªm
3-12 3-11 3-9 3-8 3-7 3-7
Tiªu chuÈn còng qui ®Þnh 6 cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc ®îc ký hiÖu b»ng c¸c ch÷ sè la m· theo thø tù cÊp chÝnh x¸c gi¶m dÇn tõ I ®Õn VI. Khe
hë c¹nh r¨ng cÇn thiÕt Jnmin ®èi víi mçi d¹ng ®èi tiÕp ®îc b¶o ®¶m khi tu©n theo c¸c cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc trªn. (D¹ng ®èi tiÕp H vµ E cÊp
I, II; c¸c d¹ng ®èi tiÕp D, C, B vµ A - cÊp III, IV, V vµ VI).
117
5.3. Ký hiÖu qui íc ®é chÝnh x¸c bé truyÒn b¸nh r¨ng.
Khi phèi hîp gi÷a c¸c møc cã cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau, d¹ng ®èi tiÕp
kh«ng t¬ng øng víi lo¹i dung sai khe hë c¹nh r¨ng vµ kh«ng t¬ng øng gi÷a d¹ng ®èi tiÕp víi cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc, ®é chÝnh x¸c cña c¸c
b¸nh r¨ng vµ bé truyÒn ®îc ký hiÖu lÇn lît bëi ba ch÷ sè, hai ch÷ c¸i vµ ch÷ sè la m·.
Trong ký hiÖu b¸nh r¨ng:
-Ch÷ sè thø nhÊt ký hiÖu cÊp chÝnh x¸c theo møc chÝnh x¸c ®éng häc.
-Ch÷ sè thø hai - cÊp chÝnh x¸c theo møc lµm viÖc ªm.
-Ch÷ sè thø ba - cÊp chÝnh x¸c theo møc tiÕp xóc cña c¸c r¨ng.
-Ch÷ in hoa - d¹ng ®èi tiÕp.
-Ch÷ in thêng - lo¹i dung sai khe hë c¹nh r¨ng.
-Ch÷ sè la m· - sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc.
-Gi¸ trÞ khe hë c¹nh r¨ng cÇn thiÕt ®· gi¶m ®i.
Gi÷a c¸c ch÷ sè còng nh gi÷a phÇn ch÷ sè vµ ch÷ c¸i, ch÷ la m· vµ gi¸ trÞ khe hë c¹nh r¨ng ®· gi¶m cã g¹ch ngang, gi÷a ch÷ c¸i vµ ch÷ sè la m· cã
g¹ch xiªn.
VÝ dô 5-1: Ký hiÖu qui íc ®é chÝnh x¸c cña bé truyÒn b¸nh r¨ng trô cã
cÊp chÝnh x¸c 8 vÒ møc chÝnh x¸c ®éng häc, cÊp chÝnh x¸c 7 vÒ møc lµm viÖc
ªm vµ cÊp chÝnh x¸c 6 vÒ møc tiÕp xóc cña c¸c r¨ng, d¹ng ®èi tiÕp B, d¹ng dung sai khe hë c¹nh r¨ng a. CÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc V. Gi¸ trÞ khe
hë c¹nh r¨ng cÇn thiÕt Jm,in = 128 m:
8 - 7 - 6 - Ba/V - 128 TCVN 1067 - B4.
NÕu bé truyÒn b¸nh r¨ng cã cÊp chÝnh x¸c nµo ®ã kh«ng qui ®Þnh th× thay vµo vÞ trÝ t¬ng øng cña nã trong ký hiÖu b»ng ch÷ N
VÝ dô 5-2: CÊp chÝnh x¸c tiÕp xóc kh«ng qui ®Þnh
8 - 7 - N- Ba/V - 128 TCVN 1067 - B4.
NÕu bé truyÒn b¸nh r¨ng: c¶ ba møc ®Òu cïng cÊp chÝnh x¸c,ChØ cÇn ghi chung cÊp chÝnh x¸c cho c¶ 3 cÊp
118
VÝ dô 5-3: C¶ ba cÊp chÝnh x¸c ®Òu lµ cÊp 7
7 - Ba/V - 128 TCVN 1067 - B4.
NÕu gi÷a d¹ng ®èi tiÕp vµ dung sai khe hë c¹nh r¨ng còng nh
d¹ng ®èi tiÕp vµ cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc cã sù t¬ng øng víi nhau, chØ cÇn ghi mét ch÷ sè øng víi cÊp chÝnh x¸c c¶ ba møc, kh«ng cÇn ghi
dung sai khe hë c¹nh r¨ng, cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc vµ trÞ sè khe hë c¹nh r¨ng cÇn thiÕt.
VÝ dô 5-4: Bé truyÒn b¸nh r¨ng trô cã cÊp chÝnh x¸c 7 ®èi víi c¶ ba
møc, d¹ng ®èi tiÕp cña c¸c b¸nh r¨ng C, gi÷a d¹ng ®èi tiÕp víi d¹ng dung sai khe hë c¹nh r¨ng vµ cÊp sai lÖch kho¶ng c¸ch trôc cã sù t¬ng øng víi
nhau:
7 - C -TCVN 1067 - 84.
5-4. Chän bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng.
§Ó kiÓm tra chÊt lîng cña b¸nh r¨ng (cã hîp yªu cÇu hay kh«ng) ngêi ta tiÕn hµnh kiÓm tra hoÆc sai sè cña c¸c th«ng sè tæng hîp hoÆc sai sè cña
mét vµi th«ng sè riªng lÎ, ®ñ ®Æc trng cho mçi yªu cÇu ®ã. C¸c th«ng sè ®îc kiÓm tra ®ã hîp thµnh bé gäi lµ bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng.
VÝ dô 5-5: §Ó ®¸nh gi¸ yªu cÇu vÒ møc chÝnh x¸c ®éng häc, cã thÓ dïng
sai sè ®éng häc lín nhÊt (Picr) hoÆc ®é dao ®éng chiÒu dµi ph¸p tuyÕn chung (Vw) vµ ®é ®¶o híng t©m vµnh r¨ng (F)
§Ó ®¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c møc lµm viÖc ªm, cã thÓ dïng sai sè chu kú (f2KO) ®é dao ®éng kho¶ng c¸ch trôc ®o khi quay mét r¨ng (fir)
§Ó ®¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c møc tiÕp tôc cña r¨ng cã thÓ dïng vÕt tiÕp xóc
tæng hoÆc sai sè híng r¨ng (F) c¸c bé th«ng sè kiÓm tra theo b¶ng 66 [I].
Mçi bé chØ tiªu ®îc qui ®Þnh trong TCVN dïng ®Ó kiÓm tra c¸c b¸nh r¨ng vµ bé truyÒn ®Òu cã t¸c dông nh nhau. Song tuú theo yªu cÇu ngêi
thiÕt kÕ vµ ®iÒu kiÖn chÕ t¹o, kiÓm tra cña n¬i s¶n xuÊt mµ chän bé th«ng sè kiÓm tra cho thÝch hîp. Khi ®¸nh gi¸ ¶nh hëng ®é chÝnh x¸c cña bé
truyÒn ®Õn chÊt lîng sö dông cña nã nªn:
119
- ¦u tiªn sö dông c¸c chØ tiªu tæng hîp Fior, fz20r , fzK0r vµ vÕt tiÕp xóc
tæng.
- Chän th«ng sè nµo cã thÓ tiÕn hµnh ®o liªn tôc nã trªn toµn bé b¸nh r¨ng, ch¼ng h¹n nªn chän Fior mµ kh«ng nªn chän FpKr hoÆc nªn chän Fi vµ
fØ mµ kh«ng nªn chän Frr, v.v...
- Chän c¸c th«ng sè ®Ó khi ®o ®Òu dùa vµo t©m lç b¸nh r¨ng.
Gi¸ trÞ cho phÐp cña c¸c th«ng sè kiÓm tra cho trong c¸c b¶ng 67, b¶ng 82 [I] theo TCVN 1067-84.
§Ó kiÓm tra khe hë c¹nh r¨ng dïng c¸c bé kiÓm tra nh b¶ng 65d [I]
gi¸ trÞ cho phÐp cña c¸c th«ng sè kiÓm tra cho trong c¸c b¶ng tõ trang 174 ®Õn 182 [I].
VÝ dô 5-6: Chän cÊp chÝnh x¸c vµ bé th«ng sè kiÓm tra cho b¸nh r¨ng
kh«ng ®iÒu chØnh cña c¬ cÊu ph©n ®é. BiÕt m« duyn r¨ng m = 3 mm; sè r¨ng z = 30, gãc ¨n khíp = 200. Nhµ m¸y kh«ng cã dông cô kiÓm tra mét phÝa
Pr«phin r¨ng; ®êng kÝnh lç 20 mm.
3.1.1.1.Bµi gi¶i:
1. Chän cÊp chÝnh x¸c.
V× b¸nh r¨ng dïng cho c¬ cÊu ph©n®é nªn yªu cÇu chñ yÕu lµ møc chÝnh
x¸c ®éng häc, do ®ã chän cÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc tríc. Theo b¶ng 5-1 chóng ta chän cÊp chÝnh x¸c cho møc chÝnh x¸c ®éng häc lµ
cÊp 6. §é chÝnh x¸c cho møc lµm viÖc ªm vµ tiÕp xóc mÆt r¨ng lµ cÊp 7. (theo qui ®Þnh cña TCVN 1067 - 84). TruyÒn ®éng ph©n ®é nªn chiÒu quay thay
®æi, yªu cÇu khe hë mÆt bªn nhá do vËy chän d¹ng ¨n khíp E. Ký hiÖu cÊp chÝnh x¸c truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
6 - 7 - 7 - E TCVN 1067 - 84
2. Chän bé th«ng sè kiÓm tra:
KiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc cña b¸nh r¨ng h×nh
trô r¨ng th¼ng khi kh«ng cã dông cô ®o mét phÝa Pr«phin r¨ng nªn hîp lý nhÊt chän bé th«ng sè F�
ir vµ Vwr (Fvwr) bëi v×:
120
- Dông cô ®Ó kiÓm tra c¸c yÕu tè Êy ®¬n gi¶n, dÔ chÕ t¹o vµ thêng
trang bÞ ®ñ cho c¸c nhµ m¸y.
- Khi ®o th«ng sè irF cã thÓ tiÕn hµnh do liªn tôc trªn toµn bé b¸nh r¨ng
nªn xuÊt hiÖn sai sè híng t©m tæng céng, nã ®Æc trng phÇn lín sai sè
quyÕt ®Þnh ®é chÝnh x¸c ®éng häc.
- Khi ®ã irF dùa vµo t©m lç b¸nh r¨ng nªn trïng víi t©m quay khi sö
dông.
- Khi ®ã irF còng ®ång thêi ®o ®îc irF vµ sai lÖch giíi h¹n kho¶ng c¸ch
trôc fard ®Ó ®¸nh gi¸ møc lµm viÖc ªm vµ khe hë c¹nh r¨ng. Còng trªn dông cô ®o nµy cã thÓ tiÕn hµnh ®o vÕt tiÕp xóc tæng cña r¨ng. VËy bé th«ng sè
®îc chän ®Ó kiÓm tra nh sau:
§Ó ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c ®éng häc chän irF vµ Vwr
§Ó ®¸nh gi¸ møc lµm viÖc ªm chän irF
§Ó ®¸nh gi¸ møc tiÕp xóc cña r¨ng chän vÕt tiÕp xóc tæng
§Ó ®¸nh gi¸ ®é hë mÆt bªn chän far
ThiÕt lËp b¶n vÏ chÕ t¹o b¸nh r¨ng
ë ®©y chØ nªu c¸ch thiÕt lËp b¶n vÏ chÕ t¹o b¸nh r¨ng vÒ mÆt ®é chÝnh
x¸c c¸c th«ng sè h×nh häc, cßn ®é chÝnh x¸c kÕt cÊu vµ c¸c th«ng sè kh«ng ph¶i h×nh häc dùa vµo c¸c m«n häc kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh.
§é chÝnh x¸c h×nh häc cña b¸nh r¨ng gåm hai phÇn.
- §é chÝnh x¸c cña ph«i ë nguyªn c«ng tríc khi gia c«ng r¨ng.
MÆt lç, mÆt trô ngoµi, mÆt ®Çu cña ph«i thêng ®îc dïng lµm chuÈn
khi chÕ t¹o,khi kiÓm tra vµ khi l¾p r¸p b¸nh r¨ng. V× vËy chóng ®îc gia c«ng chÝnh x¸c tríc khi gia c«ng r¨ng. §é chÝnh x¸c c¸c bÒ mÆt ®ã ¶nh
hëng lín ®Õn ®é chÝnh x¸c cña qu¸ tr×nh chÕ t¹o vµ kiÓm tra b¸nh r¨ng nªn viÖc x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c cña chóng ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®é chÝnh x¸c
cña c¸c th«ng sè h×nh häc cña b¸nh r¨ng.
+ Lç b¸nh r¨ng: Thêng dïng lµm chuÈn ®Þnh vÞ khi chÕ t¹o, kiÓm tra vµ l¾p ghÐp sö dông. §Ó x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c kÝch thíc, h×nh d¸ng
121
h×nh häc cña lç dùa vµo tÝnh chÊt l¾p ghÐp gi÷a lç víi trôc g¸ gia c«ng vµ
trôc lµm viÖc. Thêng chän sai lÖch lç theo H6 hoÆc H7 (TCVN 2245 - 91)
+ MÆt trô ngoµi: nÕu ®îc dïng lµm chuÈn ®o th× dung sai kÝch thíc ®êng kÝnh trô ngoµi TDe = 0,5 TH (TH - Dung sai chuyÓn dÞch cña par«fin
gèc, gi¸ trÞ cña nã theo b¶ng trang 177I-TCVN 1067 - 84).
NÕu kh«ng dïng lµm chuÈn th× TDe = IT14 + IT16 (TCVN 2245 - 91).
§é ®¶o híng t©m mÆt trô ngoµi lÊy b»ng 0,25 TH.
+ MÆt ®Çu ph«i: mÆt ®Çu ®¶o ¶nh hëng ®Õn ®é chÝnh x¸c ph¬ng r¨ng v× vËy ®é ®¶o mÆt ®Çu 0,5 F (F - dung sai híng r¨ng, gi¸ trÞ cña
nã theo c¸c b¶ng trang 171 + 173 [I] - TCVN 1067 - 84).
+ §é nh¸m bÒ mÆt: ®îc x¸c ®Þnh theo cÊp chÝnh x¸c kÝch thíc cña bÒ mÆt ®ã.
Gi¸ trÞ cho phÐp cña c¸c th«ng sè h×nh häc ghi trùc tiÕp trªn b¶n vÏ
b¸nh r¨ng.
- §é chÝnh x¸c cña r¨ng, ®é chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng ®îc x¸c ®Þnh b»ng gi¸ trÞ cho phÐp cña c¸c th«ng sè thuéc bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh
r¨ng. C¸c gi¸ trÞ ®ã ®îc lËp thµnh b¶ng ®Æt bªn c¹nh h×nh vÏ vµ phÝa ph¶i ngoµi ra trong b¶ng cßn gi¸ trÞ cña th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n cÇn thiÕt chÕ
t¹o b¸nh r¨ng nh m«duyn (m), sè r¨ng (z), gãc ¨n khíp (0), hÖ sè dÞch r¨ng ().
§é nh¸m bÒ mÆt r¨ng chän theo b¶ng 5-4, cßn bÒ mÆt ch©n r¨ng chän b»ng hoÆc thÊp h¬n mét cÊp.
B¶ng 5-4. cÊp ®é nh¸m mÆt r¨ng theo tõng cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh
r¨ng:
CÊp chÝnh x¸c
chÕ t¹o b¸nh
r¨ng TCVN
1067 -84
3
4-5
6
7
8
9
10
11
122
CÊp ®é nh¸mbÒ
mÆt r¨ng
TCVN 2511-95
Ra
0,32
0,03
Ra <
0,63
0,16
Ra <
0,63
0,32
Ra
1,25
0,32
Rz = 40
20
Rz =
20
10
Rz = 40
20
Rz = 80
40
VÝ dô 5-7: VÏ b¶n chÕ t¹o b¸nh r¨ng cho ë vÝ dô 5-6
3.1.1.2.Bµi gi¶i:
Cho th«ng sè c¬ b¶n chÕ t¹o b¸nh r¨ng:
m = 3 mm; z = 30; = 200; = 0; = 0
CÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng ®· chän vµ ký hiÖu: 6-7-7-E-TCVN 1067-84
C¸c th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng ®· chän:
irF vµ wrV ; irf vµ tiÕp xóc tæng far
Gi¸ trÞ cho phÐp cña c¸c th«ng sè theo TCVN 1067-84 (trong c¸c b¶ng tõ
trang 161 181 [I]
iF = 36 m (b¶ng trang 161 162 [I]
Vw(Fvw) = 16 m (b¶ng trang 161 162 [I]
if = 20 m (b¶ng trang 165 168) [I]
VÕt tiÕp xóc tæng: + Theo chiÒu cao r¨ng 45%
+ Theo chiÒu dµi r¨ng 60%
B¶ng trang 174 [I]
fa = 18 m (b¶ng trang 175 [I]
BÒ mÆt ngoµi b¸nh r¨ng lµm chuÈn ®o nªn
TD e = 0,5TH = 0,5.45 = 22,5 m
§é ®¶o vßng ®Ønh r¨ng: 0,25 TH = 0,25.45 = 11 m
§é ®¶o mÆt ®Çu b¸nh r¨ng 0.5Fvw = 0,5 , 16 = 8 m
123
§é nh¸m bÒ mÆt: + MÆt r¨ng: Ra = 0,40 m (b¶ng 5-4)
+ MÆt ch©n r¨ng: Ra = 1,25 m
+ MÆt lç Ra = 1,25 m
+ MÆt ®Çu ®Ønh r¨ng Ra = 0,80 m
Sai lÖch lç 20 H6 ( 013,0000,0
)
B¶n vÏ chÕ t¹o b¸nh r¨ng nh h×nh 5.1
0.80.8
1.250.8
0.8
0.80.8
0.8
A
0.8
0.8
0.008 A
0.4
0.4
20+0.012
-0
93+0 +0.022
H×nh 5.1
Bµi tËp sè10
X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c vµ chän bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng trô r¨ng th¼ng kh«ng ®iÒu chØnh víi c¸c ®iÒu kiÖn nh b¶ng 5-5. BiÕt r»ng ë c¬ së
s¶n xuÊt kh«ng cã dông cô kiÓm tra tæng hîp mét phÝa pr« phin r¨ng. VÏ b¶n vÏ chÕ t¹o c¸c b¸nh r¨ng ®ã. Gãc ¨n khíp = 200
B¶ng 5-5. D÷ kiÖn bµi tËp.
Ph¬ng ¸n Sè liÖu
1 2 3 4 5
m (mm) 6 3 3 5 4
124
Sè r¨ng Z 40 35 40 30 36
C«ng dông C¬ cÊu
n©ng
Hép tèc ®é
m¸y c«ng cô
KiÓm tra c¸c
b¸nh r¨ng cÊp chÝnh x¸c 8-9
C¬ cÊu
ph©n ®é
Hép tèc ®é
« t«
Ch¬ng VI.
Gi¶i chuçi kÝch thíc
6.1. Kh¸i niÖm vÒ chuçi kÝch thíc vµ c¸ch lËp chuçi.
1- Chuçi kÝch thíc lµ mét vßng khÐp kÝn ®o c¸c kÝch thíc (dµi hoÆc
gãc) gi÷a c¸c bÒ mÆt, ®êng, ®iÓm cña mét hay nhiÒu chi tiÕt nèi tiÕp nhau t¹o thµnh.
C¸c kÝch thíc trong chuçi gäi lµ kh©u. C¸c kh©u trong chuçi chia
thµnh:
* Kh©u khÐp kÝn (ký hiÖu A)
- Lµ kÝch thíc nhËn ®îc cuèi cïng sau qu¸ tr×nh gia c«ng hoÆc l¾p r¸p.
- Trong mçi chuçi kÝch thíc chØ cã duy nhÊt mét kh©u khÐp kÝn.
* Kh©u thµnh phÇn (kÝ hiÖu A1, A2, .... An) - Lµ kÝch thíc ®¹t ®îc trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh gia c«ng hoÆc l¾p r¸p.
+ Kh©u thµnh phÇn t¨ng: lµ kh©u khi t¨ng kÝch thíc cña nã lµm kÝch
thíc kh©u khÐp kÝn t¨ng vµ ngîc l¹i.
+ Kh©u thµnh phÇn gi¶m: lµ kh©u khi t¨ng kÝch thíc cña nã lµm kÝch thíc kh©u khÐp kÝn gi¶m vµ ngîc l¹i.
+ Trong n = m+p kh©u thµnh phÇn cã: m kh©u thµnh phÇn t¨ng vµ p
kh©u thµnh phÇn gi¶m
Qui íc : Chuçi kÝch thíc ®îc qui íc biÓu diÔn theo s¬ ®å b»ng c¸c
mòi tªn, trong ®ã c¸c kh©u t¨ng vµ gi¶m cã chiÒu ngîc nhau.
125
Ph¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chuçi kÝch thíc: ph¬ng tr×nh thÓ hiÖn
quan hÖ kÝch thíc gi÷a c¸c kh©u trong chuçi:
A = it it ig igi
m
i
P
A A
1 1
. . (6-1)
Trong ®ã i - HÖ sè ¶nh hëng cña kh©u thµnh phÇn thø i ®Õn kh©u
khÐp kÝn
Chuçi ®êng th¼ng:
it = +1 - §èi víi kh©u t¨ng
jg = - 1 - §èi víi kh©u gi¶m
Chuçi mÆt ph¼ng vµ chuçi kh«ng gian:
it = + cos i - §èi víi kh©u t¨ng
jg = - cos i - §èi víi kh©u gi¶m
( i - gãc t¹o thµnh gi÷a kh©u thµnh phÇn Ai vµ kh©u khÐp kÝn A)
2. Khi lËp c¸c chuçi kÝch thíc ph¶i chó ý:
- C¸c kh©u trong chuçi ph¶i nèi tiÕp vµ t¹o thµnh mét vßng kÝn, nghÜa lµ nÕu xuÊt ph¸t tõ mét ®êng giãng kÝch thíc (hoÆc ®êng trôc cña chi
tiÕt ®èi xøng nµo ®ã vµ ®i liªn tiÕp theo c¸c kÝch thíc th× sÏ ph¶i trë l¹i ®êng giãng (hoÆc ®êng trôc) xuÊt ph¸t.
- Do mçi chuçi chØ cã mét kh©u khÐp kÝn nªn trong mét chi tiÕt hoÆc
côm chi tiÕt l¾p r¸p cã bao nhiªu kh©u khÐp kÝn ph¶i lËp bÊy nhiªu chuçi kÝch thíc.
- Chuçi ph¶i "ng¾n nhÊt" nghÜa lµ sè kh©u thµnh phÇn trong chuçi
ph¶i Ýt nhÊt. V× nÕu cïng mét yªu cÇu kü thuËt cña kh©u khÐp kÝn, sè lîng kh©u thµnh phÇn cµng nhiÒu th× trÞ sè dung sai cña chóng cµng nhá do ®ã
chÕ t¹o chóng sÏ khã kh¨n, cã khi kh«ng chÕ t¹o ®îc.
§èi víi chuçi l¾p r¸p, ®Ó cã chuçi ng¾n nhÊt th× cÇn ph¶i chän sao cho mçi chi tiÕt chØ tham gia vµo chuçi mét kÝch thíc.
6.2. Gi¶i chuçi kÝch thíc.
6.2.1. Môc ®Ých:
126
X¸c ®Þnh kÝch thíc danh nghÜa, trÞ sè dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n cña
c¸c kh©u th«ng qua c¸c mèi quan hÖ gi÷a chóng víi nhau.
- Bµi to¸n thuËn (bµi to¸n kiÓm tra):
Cho biÕt: Ait, Ajg, ESit (esjg), EIit (eijg)
TÝnh: A, ES, EI, TA
Bµi to¸n nµy thêng gÆp khi nghiÖm l¹i dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n c¸c kÝch thíc gia c«ng cña chi tiÕt.
- Bµi to¸n nghÞch (bµi to¸n thiÕt kÕ):
Cho biÕt: Ait, Ajg, ES, EI, A
TÝnh: ESit (esjg), EIit (eijg)
Bµi to¸n nµy thêng gÆp trong thiÕt kÕ. Khi vÏ b¶n vÏ chÕ t¹o cÇn ph¶i x¸c ®Þnh dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n c¸c kÝch thíc gia c«ng cña chi tiÕt.
6.2.2. Chän ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch thíc:
§Ó gi¶i bµi to¸n chuçi cã thÓ dïng mét trong hai ph¬ng ph¸p sau:
* Ph¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn(ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc
tiÓu).C¬ së gi¶i cña ph¬ng ph¸p nµy lµ tÝnh to¸n theo sai lÖch giíi h¹n cña c¸c kh©u. Gi¶i theo ph¬ng ph¸p nµy b¶o ®¶m tÝnh ®æi lÉn hoµn toµn-
kh«ng xuÊt hiÖn phÕ phÈm.
* Gi¶i chuçi kÝch thíc theo ph¬ng ph¸p ®æi lÉn kh«ng hoµn toµn:
-Ph¬ng ph¸p x¸c suÊt: C¬ së gi¶i cña ph¬ng ph¸p nµy lµ dùa trªn c¬ së lý thuyÕt x¸c suÊt vµ thèng kª to¸n häc, nghÜa lµ bá qua c¸c gi¸ trÞ cùc
®¹i, cùc tiÓu lµ nh÷ng gi¸ trÞ cã x¸c suÊt bÐ do vËy dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn ®îc më réng , dÔ chÕ t¹o. Tuy nhiªn sÏ cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn phÕ
phÈm lµm cho lo¹t chi tiÕt ®¹t tÝnh ®æi lÉn víi x¸c xuÊt thÊp h¬n ph¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn .
- Ph¬ng ph¸p l¾p chän: Cho phÐp më réng dung sai c¸c kh©u thµnh
phÇn (do chóng qu¸ nhá) ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ t¹o. Khi l¾p r¸p, chia c¸c kÝch thíc thùc thµnh tõng nhãm vµ l¾p c¸c chi tiÕt cïng nhãm t¬ng
øng víi nhau. Ph¬ng ph¸p nµy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh sè nhãm l¾p ghÐp.
127
- Gi¶i chuçi kÝch thíc theo ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh: Cho phÐp më
réng dung sai kh©u thµnh phÇn phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ t¹o. Khi l¾p r¸p ®Ó ®¹t ®é chÝnh x¸c kh©u khÐp kÝn ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu chØnh
mét kh©u nµo ®ã (cã thÓ ®iÒu chØnh cøng b»ng c¸c ®Öm hoÆc ®iÒu chØnh mÒm b»ng vÝt hoÆc b»ng lß xo). Ph¬ng ph¸p nµy cÇn ph¶i
tÝnh lîng ®iÒu chØnh.
Chän ph¬ng ph¸p nµo ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi trêng hîp ®· cho. Ph¬ng ph¸p x¸c suÊt cã nhiÒu u ®iÓm h¬n ph¬ng
ph¸p cùc ®¹i cùc tiÓu, song mét sè trêng hîp dïng ph¬ng ph¸p cùc ®¹i cùc tiÓu l¹i tèt h¬n khi:
1. Sè lîng c¸c kh©u thµnh phÇn cña chuçi Ýt (kh«ng lín h¬n 3 4
kh©u).
2. Kh©u khÐp kÝn kh«ng ®ßi hái chÝnh x¸c cao (kh«ng cao h¬n IT10
3. Kh«ng biÕt gi¸ trÞ c¸c hÖ sè x¸c suÊt i vµ ki vµ còng kh«ng ®îc cho
trong c¸c b¶ng.
4. Trong s¶n xuÊt ®¬n chiÕc (kÓ c¶ trêng hîp sè kh©u thµnh phÇn
nhiÒu).
6.2.3. Gi¶i bµi to¸n thuËn:
a) Ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu:
§èi víi chuçi kÝch thíc ®êng th¼ng th×:
TA = TAii
n
1
(6-2)
ES = iti
m
it igi
P
igES EI
1 1
(6-3)
EI = iti
m
it igi
P
igEI ES
1 1
(6-4)
b) Ph¬ng ph¸p x¸c suÊt:
TA = 1 2 2 2
1KK TAi i i
i
n
(6-5)
(thêng K = 1)
128
ES = + TA
2 (6-6)
EI = - TA
2 (6-7)
Trong ®ã = ii
n
1
(i + iTAi
2) -
TA
2 (6-8)
i = ES es EI eii i i i
2 (6-9)
= 0 59 2
1
1
,
ii
n
i i
i ii
n
TA
TA
k = 1+ 0 55
1
,
i ii
n
TA
i i ii
n
i ii
n
K TA TA2 2 2
1
2 2
1
i.ki - Theo b¶ng 84 I
VÝ dô 6.1: Cho chi tiÕt nh h×nh vÏ 6-1a, x¸c ®Þnh kÝch thíc A3 theo
ph¬ng ph¸p cùc ®¹i cùc tiÓu.
NÕu: Tr×nh tù gia c«ng lµ A1 , A2
A1 = 180 0,25; A2 = 120 0450-
3.1.1.3.Bµi gi¶i:
- Víi tr×nh tù gia c«ng lµ A1 A2 th× A3 sÏ h×nh thµnh cuèi cïng, nªn A3 lµ kh©u khÐp kÝn vµ s¬ ®å chuçi nh h×nh: 6-1b
Theo s¬ ®å cã:
a) b)
H×nh 6.1
129
A1 - kh©u t¨ng nªn 1 = + 1
A2 - kh©u gi¶m nªn 2 = - 1
- V× x¸c ®Þnh kÝch thíc A3 = A nªn ®©y lµ gi¶i bµi to¸n thuËn cña
chuçi kÝch thíc.
+ KÝch thíc danh nghÜa cña A3: Theo c«ng thøc (6-1)
A = A1 - A2 = 180 - 120 = 60 mm
+ Dung sai, sai lÖch cña A ®îc x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc (6-2 8-4):
TA = TA1 + TA2 = 0,50 + 0,45 = 0,95 mm
ES = (+1) . 0,25 + (-1) (-0,45) = 0,70 mm
EI = (+1) (-0,25) + (-1) (0) = - 0,25 mm
KiÓm tra l¹i:
TA = ES - EI = 0,70 - (-0,25) = 0,95 mm
VËy: A3 = A = 60
0 70
0 25
,
, mm.
VÝ dô 6.2: Gi¶i bµi to¸n ë vÝ dô 6.1 theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt, nÕu k1 =
k2 = 1,2; 1 = 0,15; 2 = - 0,15
LÊy K = 1 vµ = 0
3.1.1.4.Bµi gi¶i:
Nh ®· ph©n tÝch ë trªn, ®©y lµ bµi to¸n thuËn. Dung sai kh©u khÐp kÝn
x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (6-5)
TA = TA3 = 1
11 1 2 0 5 1 1 2 0 452 2 2 2 2 2. , . , . , . , = 0,807 mm
Kho¶ng c¸ch tõ trung t©m dung sai ®Õn kÝch thíc danh nghÜa cña c¸c
kh©u thµnh phÇn x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (6-9)
1 = 2
11 EIES =
0
2
25,025,0
2 =
mm225,02
45,00
130
VËy thay vµo (6-8) cã:
= (1) (0 + 0,15.0 5
2
,) + (-1)
2
45,0).15,0()225,0( + 0
2
807,0 = 0,295
Do vËy theo (6-6) vµ (6-7) cã:
ES = 0,295 + 0 807
2
, = 0,699 mm
EI = 0,295 - 0 807
2
, = - 0,108 mm
VËy: A = A3 = 600 699
0 108
,
,
So víi kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë vÝ dô 6-1 ta nhËn thÊy ®· bá qua nh÷ng gi¸
trÞ sai lÖch tõ +0,699 ®Õn + 0,70 vµ tõ - 0,108 ®Õn - 0,25 v× x¸c suÊt xuÊt hiÖn rÊt bÐ.
6.2.4. Gi¶i bµi to¸n nghÞch:
§Ó gi¶i bµi to¸n cÇn gi¶ thiÕt:
- C¸c kh©u thµnh phÇn cã dung sai b»ng nhau, tøc:
TA1 = TA2, ..... TAn = Ttb
- HoÆc c¸c kh©u thµnh phÇn cã cÊp chÝnh x¸c b»ng nhau, tøc lµ:
a1 = a2 ..... = an = atb
Trong hai gi¶ thuyÕt, gi¶ thuyÕt thø nhÊt chØ dïng khi kÝch thíc c¸c
kh©u thµnh phÇn n»m trong cïng kho¶ng kÝch thíc theo TCVN 2244 - 91. HoÆc khi tÝnh s¬ bé dung sai kÝch thíc c¸c kh©u thµnh phÇn.
Gi¶ thuyÕt thø hai s¸t víi thùc tÕ h¬n nªn ®îc dïng réng r·i. ë ®©y tÝnh to¸n theo gi¶ thiÕt thø hai.
a) Gi¶i theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i - cùc tiÓu:
- X¸c ®Þnh sè ®¬n vÞ dung sai (hÖ sè cÊp chÝnh x¸c) atb:
atb = TA
iii
n
.
1
(6-11)
Trong ®ã: atb - Sè ®¬n vÞ dung sai trung b×nh
131
i - §¬n vÞ dung sai - b¶ng 14 [1]
TA dung sai kh©u khÐp kÝn (m)
- Dùa trÞ sè atb x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho (n-1) kh©u thµnh phÇn theo (b¶ng 15 [I] TCVN 2245-91).
Thêng atb kh«ng trïng víi mét hÖ sè a nµo ®ã trong b¶ng v× thÕ ta
chän cÊp chÝnh x¸c nµo cã a atb nhÊt.
Chó ý: Trêng hîp atb n»m kho¶ng gi÷a hai hÖ sè a th×: mét sè kh©u
khã chÕ t¹o ta chän cÊp chÝnh x¸c thÊp (vÒ phÝa a lín) ®Ó dung sai lín; sè
kh©u cßn l¹i chän cÊp chÝnh x¸c vÒ phÝa a nhá (cÊp chÝnh x¸c cao h¬n)
- Dùa vµo cÊp chÝnh x¸c ®· chän vµ kÝch thíc danh nghÜa, tra sai lÖch
vµ dung sai kÝch thíc c¸c kh©u theo TCVN 2245-91.
Qui íc khi tra sai lÖch:
-Kh©u thµnh phÇn lµ kh©u t¨ng th× tra sai lÖch theo lç c¬ b¶n (lç c¬ b¶n cã vÞ trÝ miÒn dung sai lµ H)
-Kh©u thµnh phÇn lµ kh©u gi¶m tra sai lÖch theo trôc c¬ b¶n (trôc c¬ b¶n cã vÞ trÝ miÒn dung sai lµ h).
- TÝnh sai lÖch kh©u bï trõ K nh»m môc ®Ých
+ Bï trõ sai sè khi tÝnh to¸n do chän atb ab¶ng
+ B¶o ®¶m quan hÖ (6-2)
Dung sai kh©u bï trõ K : TK
TK = T -
n
iii TA
1
(6-11b)
Víi chuçi kÝch thíc ®êng th¼ng ta cã
*NÕu kh©u bï lµ kh©u gi¶m:
m
0i
1P
1iigigititK ESëEIëEI
ëk1
ES
m
0i
1P
1iigigititK EIëESëES
ëk1
EI (6-12)
* NÕu kh©u bï lµ kh©u t¨ng:
132
1m
0i
P
1iigigititK ESëEIëEI
ëk1
EI
1m
0i
P
1iigigititK EIëESëES
ëk1
ES (6-13)
HoÆc ESK = TK + EIK (6-13b)
Trong ®ã ESk, EIk - Sai lÖch trªn vµ sai lÖch díi cña kh©u bï thø K.
ES, EI, ESit, EIit, esjg, eijg - Sai lÖch trªn vµ sai lÖch díi cña kh©u khÐp kÝn, kh©u thµnh phÇn t¨ng vµ kh©u thµnh phÇn gi¶m.
TK, T, TAi - Dung sai cña kh©u bï thø k, kh©u khÐp kÝn vµ kh©u thµnh
phÇn thø i.
it, jg - HÖ sè ¶nh hëng cña kh©u thµnh phÇn t¨ng vµ kh©u thµnh
phÇn gi¶m.
b) Gi¶i theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt:
C¸c bíc gi¶i còng nh ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu trong ®ã:
- HÖ sè cÊp chÝnh x¸c.
atb =
n
1i
2i
2i
2 ëki
.KTA (6-14)
- Dung sai kh©u bï thø K:
TK =
1n
1i
2i
2i
2i
22
kiTAkë..TAK
.K
1
ë (6-15)
-Sai lÖch giíi h¹n cña kh©u bï thø K:
ESK = K + TK / 2 (6-16)
EIK = K � TK / 2 (6-17)
Trong ®ã k tÝnh theo ph¬ng tr×nh:
K = ëk
1 . ( + . 2
ÓTA ) -
1m
1iië .(i + i.
2
TAi) - k.
2
TAk (6-18)
133
C¸c hÖ sè; i, Ki theo b¶ng 84 [I]
C¸c gi¸ trÞ vµ i TÝnh theo c«ng thøc (6-8) vµ (6-9).
Chó ý:
1. NÕu trong chuçi cã k kh©u thµnh phÇn ®· biÕt tríc gi¸ trÞ cña sai
lÖch, khi tÝnh trÞ sè atb theo c¸c c«ng thøc (6-11) vµ (6-14) th× ph¶i lo¹i trõ c¸c kh©u ®· biÕt, khi ®ã chØ cßn x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho (n-k) kh©u
thµnh phÇn.
2. NÕu trong khi lËp chuçi cã kh©u chØ øng víi 2
1 kÝch thíc cho trªn
b¶n vÏ (kÝch thíc ®èi xøng) th× trong c¸c c«ng thøc tÝnh, sai lÖch vµ dung
sai cña kh©u còng chØ lÊy 2
1 gi¸ trÞ ®· cho.
3. NÕu cã nhiÒu chuçi liªn quan víi nhau,tríc tiªn ta ph¶i gi¶i chuçi cã
yªu cÇu kh¾t khe nhÊt (A yªu cÇu cao- Sè kh©u thµnh phÇn nhiÒu).
134
H×nh 6-2. S¬ ®å côm m¸y
a)
b) c)
135
H×nh 6-3. S¬ ®å ho¸ chuçi kÝch thíc
VÝ dô 6-3: Cho bé phËn m¸y nh h×nh 6-2. Trôc 1 quay trong æ 4. æ l¾p
trong lç hép 2, b¸nh r¨ng 3 l¾p then trªn trôc 1.
X¸c ®Þnh sai lÖch vµ dung sai c¸c kÝch thíc chiÒu dµi cña c¸c ®o¹n trôc vµ cña c¸c chi tiÕt cã liªn quan theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i vµ cùc tiÓu.
NÕu: - KÝch thíc danh nghÜa nh h×nh vÏ 6-2
- C¸c yªu cÇu kü thuËt kÝch thíc däc trôc cña bé phËn l¾p:
A01 = A02 = A03 = 0 0.750+0
-Kh©u bï lµ c¸c kÝch thíc däc trôc cña trôc
4. Bµi gi¶i: * Chuçi h×nh 6 - 3a
1. §Ó bï trõ sai sè trong qóa tr×nh gia c«ng c¸c chi tiÕt, sai sè l¾p r¸p vµ bï trõ cho lîng gi·n në v× nhiÖt sinh ra trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña bé
phËn nµy cÇn cã khe hë gi÷a æ l¨n vµ n¾p 5, khe hë ®ã lµ A01 = 00.750+
0
Chuçi kÝch thíc nh h×nh 6-3a
Trong chuçi cã c¸c kh©u:
A3, A4, A5, A6, vµ A2 - lµ kh©u gi¶m nªn i = - 1
A1 - lµ kh©u t¨ng nªn i = + 1
Trong ®ã c¸c kh©u A5, A6 ®· biÕt sai lÖch:
A5 = A6 = 20 010.0 mm
2. TÝnh hÖ sè cÊp chÝnh x¸c atb: Theo (6-11) cã
atb = 7252,22.08,1.190,2.1
100100750
3. Chän cÊp chÝnh x¸c:
§èi chiÕu trÞ sè atb ®· tÝnh víi trÞ sè a trong b¶ng 15 [I] chän cÊp chÝnh
x¸c chung cho c¸c kh©u lµ: IT10.
136
4. Dùa TCVN 2245 - 91 tra sai lÖch cho kÝch thíc c¸c kh©u A3, A4, A1 vµ
®Ó A2 lµ kh©u bï.
Trong ®ã: Kh©u A4 - Kh©u t¨ng nªn:
A1 = 190 H10 = 190 0.1850 mm
C¸c kh©u A3, A4 lµ c¸c kh©u gi¶m:
A3 = A4 = 12 h10 = 12 0070.0
mm
TÝnh sai lÖch vµ dung sai kh©u bï (kh©u A2)
- Dung sai kh©u bï: theo c«ng thøc (6-11b) cã
TA2 = 0,75 - (0,185 + 0,070 x 2 + 0,100 x 2) = 0,225 mm
- Sai lÖch cña kh©u A2: kh©u A2 lµ kh©u gi¶m nªn: Theo c«ng thøc (6-12) cã sai lÖch díi:
EIA2 = 1
1 0 75 1 0 1 0 2 1 0 1 2, , = - 0,55mm
Sai lÖch trªn: theo (6-13b) cã:
ESA2 = 0,225 + (-0,55) = - 0,325 mm
Do vËy kÝch thíc ®o¹n trôc A2 lµ: A2 = 126550,0
325,0
mm
* Chuçi h×nh 6-3b
Chuçi kÝch thíc xem trªn h×nh 6-3b
Trong chuçi cã kh©u A02 lµ kh©u khÐp kÝn (v× trong chuåi, kh©u A02 h×nh
thµnh sau khi l¾p æ l¨n vµo ngâng trôc- h×nh thµnh sau cïng)vµ 2 kh©u
thµnh phÇn, trong ®ã
A9 lµ kh©u t¨ng nªn 9 = +1
A6 lµ kh©u gi¶m nªn 6 = -1
Trong hai kh©u thµnh phÇn, kh©u A6=20 01.0 ®· biÕt sai lÖch nªn chØ ph¶i
tÝnh kh©u A9. Trong trêng hîp nµy kh©u A9 lµ kh©u bï
137
- Dung sai kh©u bï (xem c«ng thøc 6-11b)
TA9 = 0.750 - 0.100 = 0.650
- TÝnh sai lÖch kh©u bï:
Do A9 lµ kh©u t¨ng nªn:
Sai lÖch trªn (theo c«ng thøc 6+13)
ES9 = 1
1
0.650 + (+1) x 0 = 0.650
Sai lÖch díi (theo c«ng thøc 6+13b)
EI9 = 1
1
0- (+1) x 0) = 0
KÕt qu¶ ta cã kÝch thíc A9 lµ A9 = 20 650.00
*Chuçi h×nh 6-3c
1) Chuçi kÝch thíc xem trªn h×nh 6-3c
Trong chuçi cã kh©u A03 lµ kh©u khÐp kÝn (v× trong chuåi, kh©u A03 h×nh
thµnh sau khi l¾p æ l¨n vµo ngâng trôc- h×nh thµnh sau cïng)vµ 4 kh©u
thµnh phÇn, trong ®ã:
A5, A7, A8 lµ kh©u t¨ng nªn 9 = +1
A10 lµ kh©u gi¶m nªn 6 = -1
Trong ®ã kh©u thµnh phÇn A5 = 20 01.0 ®· biÕt sai lÖch nªn chØ cÇn ph¶i
x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho 2 trong 3 kh©u cßn l¹i
Trong trêng hîp nµy chän kh©u A10 lµ kh©u bï, x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c
cho 2 kh©u A7, A8.
2) X¸c ®Þnh hÖ sè cÊp chÝnh x¸c: (theo c«ng thøc 6-11)
138
atb = 12717.2108.1186.11
100750
xxx
3) Chän cÊp chÝnh x¸c:
Tra b¶ng 151 ta thÊy atb =127 n»m gi÷a cÊp chÝnh x¸c IT11 cã hÖ sè ab
=100, IT12 cã ab =160, nªn cã thÓ chän cÊp chÝnh x¸c cho kh©u A7 cã cÊp
chÝnh x¸c lµ IT12 cßn kh©u A8 cã cÊp chÝnh x¸c lµ IT11
A7, A8 ®Òu lµ hai kh©u t¨ng do ®ã ta cã
A7 = 54H11 =54 300.00
A8 = 54H12 =18 110.00
5) TÝnh kh©u bï A10:
- Dung sai kh©u bï A10 (xem c«ng thøc 6-11b)
TA9 = 0.750 �(0.100 +0.300 +0.110) = 0.240
- TÝnh sai lÖch kh©u bï A10:
Sai lÖch trªn (theo c«ng thøc 6-13b)
ES10 = 1-1
0 - (+1)(0 + 0) - (-1).(0.100) = - 0.100
Sai lÖch díi (theo c«ng thøc 6+13b)
EI10 = 1-1
0.750 - (+1)(0.300 + 0.110) - (-1).(0) = - 0.340
KÕt qu¶ ta cã kÝch thíc A10 lµ: A10 = 820,100-
0.340- mm
VÝdô: 6.4. Cho bé phËn m¸y vµ c¸c ®iÒu kiÖn nh ë vÝ dô 6-3 h×nh 6.2.
C¸c sè liÖu cho nh b¶ng 6-1.
5. B¶ng 6-1
C¸c kh©u
KÝch thíc mm
C¸c hÖ sè
139
i Ki i
A 0+0,75 - 1 0
A1 190 +1 1,2 0
A2 126 -1 1,2 0
A3 12 -1 1,2 0
A4 12 -1 1,2 0
A5 = A6 20 010.0 -1 1,2 0
Gi¶i bµi to¸n trªn theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt.
5.1.1. Bµi gi¶i:
* Chuçi h×nh 6-3a
1. S¬ ®å ho¸ chuçi: Chuçi ®îc lËp vµ s¬ ®å ho¸ nh h×nh 6-3a. TÝnh chÊt c¸c kh©u thµnh phÇn nh vÝ dô 6-3, c¸c hÖ sè i , Ki, i t¬ng øng ghi
trong b¶ng 6-1.
2. TÝnh hÖ sè cÊp chÝnh x¸c.
V× A5 = A6 = 20 010.0 lµ kÝch thíc cña chi tiÕt tiªu chuÈn vµ ®· biÕt dung
sai nªn khi tÝnh atb ph¶i lo¹i trõ A5, A6. Theo c«ng thøc (6-14) vµ b¶ng 14 [I] cã:
atb
750 1 100 2
1 1 2 2 9 1 1 2 2 52 1 08 22 2 2 2 2 2 2
.
. , . , . , , , . = 111
3. So s¸nh víi trÞ sè a cho trong b¶ng 15 [I] , trÞ sè atb gÇn víi gi¸ trÞ a = 100 nªn øng víi cÊp chÝnh x¸c IT11.
Tra sai lÖch cho c¸c kh©u thµnh phÇn còng nh ®· ph©n tÝch ë vÝ dô 6-3
Theo TCVN 2245 - 91 cã:
A1 = 190 H11 = 190 29000
+ mm
A3 = A4 = 12h11 = 12 0110,0 mm
4. TÝnh kh©u bï (ë ®©y lµ kh©u A2).
140
- Theo c«ng thøc (6-15), dung sai kh©u T A2:
TA2 = 2.1002.1102902,1.1750.12,1.1
1 2222222 = +615 m = 0,615 mm
- Sai lÖch cña kh©u A2 (kh©u gi¶m):
1 = (290 + 0) /2 = 145 m
3 = 4 = (-100 + 0) /2 = -50 m
5 = 6 = (-110 + 0) /2 = -55 m
Theo c«ng thøc (6-18) cã:
2 = 2,1
1
. (375 -(145 -110 -100) = - 367 m
+ Sai lÖch trªn: Theo c«ng thøc (6-16) cã
ES2 = 2 + 2
TA2 = -367 +
2
615 = -59,5 m
+ Sai lÖch díi: Theo c«ng thøc (6-17) cã:
EI2 = 2 - 2
TA2 = -367 -
2
615 = -674,5 m
VËy: A2 = 1266745,0
0595,0
-
- mm
NhËn xÐt: NÕu cïng yªu cÇu kü thuËt cña kh©u khÐp kÝn th× so víi tÝnh theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu ph¬ng ph¸p nµy cho dung sai c¸c
kh©u thµnh phÇn lín h¬n , do ®ã chÕ t¹o chóng dÔ h¬n.
5.1.1.1.Bµi tËp sè11
A. Gi¶i b¶i to¸n theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i - cùc tiÓu:
11.1. Cho chi tiÕt nh h×nh 6-4. Ph©n tÝch vµ gi¶i c¸c chuçi kÝch thíc
®Ó x¸c ®Þnh kÝch thíc, sai lÖch vµ dung sai c¸c kh©u cha biÕt theo c¸c
ph¬ng ¸n nh b¶ng 6-2.
141
H×nh 6-4
6. B¶ng 6-2
Ph¬ng ¸n
C¸c kh©u 0 1 2 3 4 5
A1(mm) 450 0,03 450 0,03 450 0,03 450 450 450
A2(mm) 300 0050.0 - - 150 - -
A3(mm) 100 0 0000 025.
. 100 0 0000 035.
. - 100 100 100
A4(mm) - 150 040.0060.0
150 0 000
0 030.
. - 150 150 0 0000 030.
.
A5(mm) - - 200 0,05 200 0,07 200 0,07 200 0,07
Tr×nh tù
gia c«ng A1, A2 vµ A3
A1, A4 vµ A3
11.2. X¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc c«ng nghÖ A1, A2, A3 (h×nh 6-5) theo c¸c
kÝch thíc thiÕt kÕ nh b¶ng 6-3. Ph©n tÝch so s¸nh c¸c trÞ sè dung sai cña c¸c kh©u trong hai lo¹i kÝch thíc: thiÕt kÕ (B1, B2, B3) vµ kÝch thíc c«ng
nghÖ (A1, A 2 , A3 ).
142
H×nh 6-5.
7. B¶ng 6.3
Ph¬ng ¸n C¸c kh©u
1 2 3 4 5
B1(mm) 30h8 40h8 50h9 60h10 70h11
B2(mm) 20Js8 25Js8 40Js9 40Js10 50Js10
B3(mm) 15Js8 20Js9 25Js10 30Js10 30Js11
Híng dÉn: B¾t ®Çu tõ kh©u A cã dung sai nhá nhÊt ®Ó gi¶i tríc:
11.3. Cho chi tiÕt nh h×nh vÏ 6-6. Cho biÕt:
A = 24 h 13 lµ kÝch thíc ph«i
A2 = 18 h11 vµ A3 = 10 Js15
Tr×nh tù gia c«ng A1, A2
X¸c ®Þnh kÝch thíc A1
143
H×nh 6-6
11.4. Cho chi tiÕt nh h×nh vÏ 6-7. TÝnh c¸c kÝch thíc cã liªn quan theo
ph¬ng ¸n ë b¶ng 6-4. BiÕt d1 lµ kÝch thíc ph«i.
H×nh 6-7
8. B¶ng 6-4.
Ph¬ng ¸n
C¸c kh©u
1 2 3 4 5 6
d1(mm) 62h8 76h7 70h8 40h8 28h7 52h9
144
d2(mm) 60h8 74h8 68h9 38h7 26h6 50h9
L(mm) 45h12 55h10 50h12 36h9 20h8 32h10
TÝnh Z Z Z L1 L1 L1
Tr×nh tù gia c«ng
d1 råi 2 vµ d2 d1 råi L1 vµ d2
11.5. Cho chi tiÕt trôc nh h×nh vÏ 6-8, trªn ®ã cÇn phay r·nh then.
H·y x¸c ®Þnh kÝch thíc, dung sai vµ sai lÖch cña kh©u t.
Cho d1 = 60,5 h10 , d = 60 h9, t1 = 12 001.0
Tr×nh tù gia c«ng: d1 råi t1 vµ cuèi cïng lµ d.
11.6. Cho chi tiÕt nh h×nh vÏ 6-9. H·y x¸c ®Þnh kÝch thíc, dung sai vµ
sai lÖch kh©u L2 ®Ó ®¹t yªu cÇu kü thuËt cuèi cïng cña b¶n vÏ. Cho biÕt D2 = 80H7; L1 = 86 20.0+
0 , D1 = 78 H13 lµ kÝch thíc lç tríc khi gia c«ng.
Tr×nh tù gia c«ng D1 , L2 vµ D2.
H×nh 6-8 H×nh 6-9
145
11.7. H·y x¸c ®Þnh dung sai vµ sai lÖch kÝch thíc kh©u D2 cña lç ph«i
®Ó khi m¹ víi chiÓu dµy S sÏ ®îc kÝch thíc D1 theo yªu cÇu nh b¶ng 6-5.
C¸c kÝch thíc nh h×nh 6-10
H×nh 6-10
9. B¶ng 6-5.
Ph¬ng ¸n C¸c kh©u
1 2 3 4 5
S (m) 6 10 3 12 10 14 12 15 14 16
D1 (mm) 20H6 30H6 40H7 50H7 60H6
D2(mm) 20 30 40 50 60
11.8. Gi¶i bµi to¸n chuçi víi c¸c yªu cÇu cho trong b¶ng 6-6
C¸c ký hiÖu kÝch thíc cho trªn h×nh 6-11
146
H×nh 6-11
B¶ng 6-6.
Ph¬ng ¸n
C¸c kh©u 1 2 3 4 5 6
d(mm) 40h6 60h6 80Js7 120f7 140g6 160d9
D(mm) 20H7 50H8 65H8 100H7 120H8 150H7
e(m) 5 6 10 - - -
Tt(m) - - - 56 60 84
YÕu tè cÇn tÝnh
t t t e e e
Híng dÉn: Coi e lµ mét kh©u trong chuçi.
11.9. Cho chi tiÕt nh h×nh 6-12. §Ó b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn lµm viÖc th×
x = 2250,0+750,0+
mm
X¸c ®Þnh dung sai vµ sai lÖch c¸c kÝch thíc t¬ng quan nÕu:
A1 = 35 mm ; A2 = 15 mm ; A3 = 5mm
A4 = 20 mm ; A5 = 30 mm; A6 = 6 mm
147
H×nh 6.12
11.10. Cho bé phËn m¸y nh h×nh vÏ 6-13 víi c¸c kÝch thíc cho trong
b¶ng 6-7.
TÝnh dung sai vµ sai lÖch cña c¸c kÝch thíc cßn l¹i trong chuçi.
H×nh 6-13
148
B¶ng 6-7.
Ph¬ng ¸n
1 2 3 4 5
C¸c kh©u
Bµi to¸n nghich
A1 70 75 80 85 90
A2 4 4 4 5 5
A3 61 66 71 74 79
A4 4 4 4 5 5
A0min 0,80 0,60 0,45 0,70 0,30
A0max 1,30 1,05 0,95 1,20 0,80
Bµi to¸n thuËn
A1 95H9 100H8 120H7 140H8 180H9
A2 5H8 6h7 6H7 6h8 10h9
A3 84h8 87h9 107h8 127h10 159h8
A4 5h6 6h7 6H7 6h8 10h8
H×nh 6-14
H×nh 6-14
CÇn hÊt vá ®¹n
hÊt vá ®¹nTrôc cÇn
Hép khãa nßng
149
11.11. Cho c¬ cÊu m¸y nh
h×nh vÏ 6-14
TÝnh dung sai vµ sai lÖch c¸c kh©u thµnh phÇn ®Ó b¶o ®¶m
kh©u khÐp kÝn ®¹t yªu cÇu kü
thuËt x = 00,05
0,40
mm
Cho biÕt A = 124 mm; B = 78 mm; C = 46 mm
11.12. Cho bé phËn m¸y nh
h×nh vÏ 6-15. Yªu cÇu kü thuËt cña bé phËn m¸y lµ x = 1,5 2
mm.
TÝnh dung sai, sai lÖch c¸c
kh©u thµnh phÇn.
BiÕt: A1 = 70 mm; A2 = 80 mm;
B1 = 40 mm; B2 = 518,0
0,1
mm
11.13. Cho bé phËn m¸y
nh h×nh 6-16. H·y x¸c ®Þnh ®é ®¶o t©m e gi÷a phÇn c¸n vµ th©n
cña chi tiÕt 1 nÕu yªu cÇu khe hë
S = (0,05 0,11) mm,
BiÕt: KÝch thíc th©n chi tiÕt 1: A1 = 30e7
KÝch thíc lç chi tiÕt 2: A2 = 30
H7
11.14. Cho bé phËn m¸y
nh h×nh 6-17 gåm con trît 1 vµ r·nh con trît 2.
X¸c ®Þnh dung sai vµ sai lÖch cña c¸c kÝch thíc nÕu yªu cÇu:
H×nh 6-16
1 2
H×nh 6-15
150
x = (1,5 1)mm
B = 30 mm; E = 29 mm
A = C = 50 mm, l¾p ghÐp gi÷a A vµ C lµ: H
g
8
7
Híng dÉn: Coi ®é lÖch trôc lµ mét kh©u trong chuçi kÝch thíc
1 2
1 2 3 4 1 3 42
1 2
H×nh 6-17
Ghi chó: 1- §êng t©m phÇn trªn con trît (kÝch thíc E)
2- §êng t©m phÇn kÝch thíc A
3- §êng t©m kÝch thíc C
4 - §êng t©m phÇn kÝch thíc B
151
11.15. Cho bé phËn m¸y nh h×nh 3-4, ®Ó b¶o ®¶m bé phËn m¸y lµm
viÖc b×nh thêng th×
X = 0,8 0,550
0,770
mm
Cho biÕt: KÝch thíc th©n kho¸ nßng.
B1 = 28 mm; B2 = 135 mm; B3 = 59 mm
B4 = 22H13 mm; B5 = 7H9mm
KÝch thíc kim ho¶:
D2 = 19,2 - 0,14 mm
KÝch thíc lÉy cß:
A1 = 39 0,154 mm ; A2 = 7H9mm
KÝch thíc chèt lÉy cß: E1 = 7d11
11-16. Cho bé phËn m¸y nh h×nh vÏ, gåm:
Piston - chèt Piston vµ tay biªn ë tr¹ng th¸i nh h×nh (6-18)
Cho biÕt: dc = 30 mm - §êng kÝnh chèt Piston
Db = 30 mm - §êng kÝnh lç biªn
Dp = 30 mm - §êng kÝnh lç chèt Piston
A3 = 520 014.0 mm; A2 = 140 mm
A1 = 380 mm
L¾p ghÐp gi÷a chèt Piston víi lç chèt Piston lµ k6; gi÷a chèt Piston víi lç biªn lµ: g6.
TÝnh dung sai vµ sai lÖch c¸c kÝch thíc:
A1; A2; dc; Db vµ DP
152
T©m lç chèt
T©m chètT©m lç biªn
Piston
H×nh 6-18
11.17. Cho mèi ghÐp bÒ mÆt c«n nh h×nh 6-19.
1 2
H×nh 6.19
Yªu cÇu:
1- X¸c ®Þnh tr¹ng th¸i tiÕp xóc gi÷a bÒ mÆt c«n chi tiÕt 1 vµ chi tiÕt 2 nÕu > vµ < .
153
2- LËp ph¬ng tr×nh chuçi kÝch thíc ®Ó tÝnh khe hë A trong trêng hîp > .
3- X¸c ®Þnh kh©u thµnh phÇn phÇn t¨ng vµ kh©u thµnh phÇn gi¶m.
11.18. Cho mèi ghÐp nh h×nh 6-20 gåm: Th©n kho¸ nßng (lo¹i then),
hép kho¸ nßng vµ th©n ph¸o.
X¸c ®Þnh kÝch thíc A b¶ng sau:
B¶ng 6-8.
Sè chi tiÕt Tªn gäi Ký hiÖu KÝch thíc danh nghÜa ( mm)
Sai lÖch
D1 140 h11
D2 47 h9
1 Th©n kho¸
nßng
D3 6 h11
K1 57,9 H9
K2 54,75 H9
K3 140 H11
2
Hép kho¸
nßng
K4 134 H8
3 Th©n ph¸o
C 5 - 0,100
- 0,170
Híng dÉn: Coi A = f(A1, A2, ....., Ai) trong ®ã A1, A2, ....., Ai lµ c¸c kh©u thµnh phÇn. §Ó xÐt kh©u t¨ng, kh©u gi¶m dïng ®¹o hµm riªng.
NÕu: iA
f
> 0, kh©u Ai lµ kh©u t¨ng ;iA
f
< 0, kh©u Ai lµ kh©u gi¶m vµ
dung sai kh©u khÐp kÝn cã thÓ tÝnh.
TA = n
1i iAf
=
TAi
154
H×nh 6-20
11.19. LËp s¬ ®å vµ ph¬ng tr×nh chuçi kÝch thíc; x¸c ®Þnh kh©u t¨ng,
kh©u gi¶m ®Ó tÝnh ®é lÖch t©m gi÷a t©m ®Çu kim ho¶ vµ t©m ®Ýt vá ®¹n theo
ph¬ng th¼ng ®øng (h×nh 6-22).
Híng dÉn:
1- §é lÖch t©m e cã thÓ x¸c ®Þnh tõ ®é lÖch ®êng trôc cña th©n kho¸
nßng, kim ho¶, nßng ph¸o, hép kho¸ nßng vµ vá ®¹n. LËp chuçi tæng qu¸t theo quan hÖ trªn (h×nh 6.22a).
2. TÝnh e1, e2, e4 theo quan hÖ nh h×nh 6-22
3. TÝnh e3: LËp chuçi kÝch thíc mÆt ph¼ng (phô) ®Ó x¸c ®Þnh. C¸c chi
tiÕt liªn quan tíi chuçi: Hép kho¸ nßng, trôc cÇn ®ãng më, cÇn ®ãng më, con l¨n trªn cÇn ®ãng më vµ th©n kho¸ nßng. Gi¶ thiÕt tiÕp xóc gi÷a c¸c chi tiÕt
nh sau:
- TiÕp xóc gi÷a trôc ®ãng më víi lç hép kho¸ nßng ë hai ®Çu ë phÝa díi.
- §iÓm tiÕp xóc gi÷a con l¨n víi th©n kho¸ nßng ë phÝa trªn.
- Trôc ®ãng më vµ cÇn ®ãng më coi nh mét khèi.
- TÝnh gãc nghiªng cña cÇn ®ãng më :
155
H×nh 6 � 21. 01-1.Nßng ph¸o, 01-2.Hép kho¸ nßng, 021-1.th©n kho¸ nßng, 02-2.Vá ®¹n, 02-3.Cµng ®ãng më, 02-4. Kim ho¶,
02-5.Trôc ®ãng më.
156
§êng trôc vá ®¹n
§êng trôc nßng ph¸o§êng trôc hép kho¸ nßng Hép kho¸ nßng
Kim ho¶e4
e4Nßng ph¸o
Vá ®¹n
e4
§êng trôc kim ho¶§êng trôc th©n kho¸ nßngTh©n kho¸ nßng
H×nh 6-22
+ c¸c chi tiÕt cã liªn quan tíi : hép kho¸ nßng, trôc ®ãng më, cÇn ®ãng
më.
+ Coi trôc ®ãng më, cÇn ®ãng më vµ con l¨n lµ mét khèi; con l¨n cña cÇn ®ãng më vµ r·nh cong trªn th©n khãa ®ång t©m víi nhau, lç l¾p trôc ®ãng
më ë hép kho¸ nßng vµ trôc ®ãng më ®ång t©m víi nhau.
+ XÐt ¶nh hëng cña c¸c kh©u thµnh phµn tíi coi vµ lµ nh÷ng
®¹i lîng kh«ng ®æi ( vµ cã thay ®æi rÊt nhá vµ ¶nh hëng cña chóng tíi
rÊt nhá).
B. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt:
11-20. Gi¶i c¸c bµi to¸n: 11-4; 11-5; 11-6 vµ 11-9 b»ng ph¬ng ph¸p x¸c
suÊt.
C¸c hÖ sè i vµ Ki theo b¶ng 84 [I]
11.21. Gi¶i c¸c bµi to¸n 11-15 vµ 11-16 b»ng ph¬ng ph¸p x¸c suÊt.
C¸c hÖ sè i vµ ki theo b¶ng 84 [I]
a)
§êng trôc th©n kho¸ nßng
§êng trôc kim ho¶
§êng trôc nßng ph¸o §êng trôc vá ®¹n §êng trôc hép kho¸ nßng
157
Sau khi gi¶i, so s¸nh kÕt qu¶ víi gi¶i theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i vµ cùc
tiÓu.
6-3. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p söa khi l¾p.
6.3.1. Ph¹m vi øng dông:
Dïng ®Ó gi¶i bµi to¸n nghÞch cña chuçi l¾p r¸p khi yªu cÇu kü thuËt cña kh©u khÐp kÝn (TA) qu¸ kh¾t khe hoÆc sè kh©u thµnh phÇn qu¸ lín.
6.3.2. C¸ch tiÕn hµnh:
+ Më réng dung sai cña (n-1) kh©u th©nh phÇn theo TCVN 2245-91 cho
phï hîp víi kh¶ n¨ng c«ng nghÖ cña c¬ së s¶n xuÊt.
+ §Ó b¶o ®¶m yªu cÇu kü thuËt cña kh©u khÐp kÝn A cÇn söa ch÷a mét kh©u thµnh phÇn (kh©u båi thêng) nµo ®ã, kh©u båi thêng lµ kh©u dÔ söa
khi gia c«ng.
6.3.3. C«ng thøc tÝnh sai lÖch kh©u båi thêng:
+ NÕu kh©u båi thêng lµ kh©u khi c¹o söa lµm gi¶m kÝch thíc th× chØ
cÇn tÝnh sai lÖch díi theo c«ng thøc (6-20) ®èi víi kh©u bï lµ kh©u gi¶m, vµ (6-21) ®èi víi kh©u bï lµ kh©u t¨ng.
m
1i
1P
1iigigitit
KK EIëESëES
ë1
EI (6-20)
1m
0i
P
1iigigititK ESëEIëEI
ëk1
EI (6-21)
+ NÕu kh©u båi thêng lµ kh©u khi c¹o söa lµm t¨ng kÝch thíc cña nã th× chØ cÇn tÝnh sai lÖch trªn theo c«ng thøc (6-22) ®èi víi kh©u bï lµ kh©u
gi¶m vµ (6-23) - kh©u bï lµ kh©u t¨ng:
ESk =
ig
1P
1iigit
m
1iitÓ
kESëEIëEI
ë1 (6-22)
ESk =
ig
P
1iigit
1m
1iitÓ
kEIëESëES
ë1 (6-23)
- VÝ dô 6-5: Cho bé phËn m¸y nh h×nh 6-2 (vÝ dô 6-3)
158
BiÕt A3 = A4 = 12 mm; A5 = A6 . 20-0,1 mm
A2 = 126 mm; A1 = 190 mm vµ A01 = 0 0.750 mm
Gi¶i chuçi kÝch thíc trªn theo ph¬ng ph¸p söa khi l¾p. Kh©u ®Ó l¹i
c¹o söa khi l¾p lµ A3.
10. Bµi gi¶i:
1) §Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ t¹o, chän cÊp chÝnh x¸c cña c¸c kh©u thµnh phÇn (trõ kh©u A3) lµ IT12. ViÖc ph©n bè sai lÖch còng theo nguyªn
t¾c: kÝch thíc kh©u t¨ng coi nh lç c¬ b¶n, kÝch thíc kh©u gi¶m coi nh trôc c¬ b¶n. Do vËy:
A4 = 12h12 = 12 0180.0 mm; TA4 = 0,180 mm.
A2 = 126h12 = 126 040.0 mm
A1 = 190 H12 = 190 046.0 mm
A5 = A6 = 20 010.0 (chi tiÕt tiªu chuÈn)
Kh©u båi thêng A3 lµ kh©u khi c¹o söa lµm kÝch thíc cña nã gi¶m (c¹o mÆt dÇu) vµ còng lµ kh©u gi¶m trong chuçi kÝch thíc nªn theo c«ng
thøc (6-20) cã:
EIb = EIA3 =
ig
1P
1iigit
m
1iitÓ
bEIëESëES
ë1
= )180.0)(1(40,012.1,0146,0175,01
1
= - 0,490 mm.
TA3 = TA4 V× A4 vµ A3 Cã cïng tÝnh chÊt nªn:
ESA3 = TA3 + EIA3 = 0,180 - 0,490 = -0.310 mm
VËy A3 = 12490,0
310,0
mm
10.1. Bµi tËp sè 12
Cho bé phËn m¸y nh h×nh 6-22. Yªu cÇu cña bé phËn l¾p. A0max = 0,60
mm; A0min = 0,15 mm.
159
C¸c kÝch thíc danh nghÜa:
N1 = N2 = 16 mm; D = 56 mm; T1 = 180 mm; B = 70 mm
vµ H = 450 mm; 01 = 02 = 56 025.0 mm
X¸c ®Þnh dung sai vµ sai lÖch kÝch thíc c¸c chi tiÕt trong chuçi, theo:
- Ph¬ng ph¸p cùc ®¹i, cùc tiÓu
- Ph¬ng ph¸p x¸c suÊt víi 0 = 0 vµ K0 = 1, Ki = 1,2 cßn i theo b¶ng 84
[I].
- Ph¬ng ph¸p c¹o söa víi kh©u båi thêng lµ N2
H×nh 6-22
6.4. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi l¾p
6.4.1. Ph¹m vi øng dông:
160
Gi¶i c¸c bµi to¸n nghÞch cña chuçi l¾p khi TA qu¸ nhá hoÆc sè kh©u
thµnh phÇn qu¸ lín dÉn ®Õn TAi qu¸ nhá - khã gia c«ng.
6.4.2. C¸ch tiÕn hµnh:
+ Më réng dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng c«ng nghÖ. Sau ®ã ®a thªm vµo chuçi mét kh©u ®Ó ®iÒu chØnh khi l¾p nh»m
®¶m b¶o yªu cÇu kü thuËt kh©u khÐp kÝn. Kh©u ®iÒu chØnh cã thÓ lµ ®Öm, chªm, vÝt, ®ai èc, lß xo v.v....
6.4.3. C¸c c«ng thøc tÝnh kh©u bï khi ®iÒu chØnh:
+ TÝnh kÝch thíc danh nghÜa kh©u bï - ký hiÖu K
A = .K.ëAë.AëP
1iigjg
m
1iitit
(6-24)
+ KÝch thíc giíi h¹n kh©u bï K:
- NÕu K lµ kh©u t¨ng:
Kmax =( Amin -
P
iigjgt
m
iitit AA
1max
1
1min ).
k
1
Kmix =( Amax -
P
iigjgt
m
iitit AA
1min
1
1max ).
k
1
- NÕu K lµ kh©u gi¶m:
Kmax = (
1P
1imaxigminjg
m
1iitmaxit AAëAë ).
k
1
Kmin = (
1P
1iminigmaxjg
m
1iitminit AAëAë ).
+ Dung sai kh©u bï
TK = ATëTAë
1-n
1ikii (6-27)
Chó ý: TrÞ sè Tk lµ lîng cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu chØnh b¶o ®¶m yªu cÇu kh©u
khÐp kÝn, nã kh«ng ph¶i lµ sai sè ngÉu nhiªn gÆp ph¶i trong gia c«ng, Tk phô thuéc vµo viÖc ®iÒu chØnh.
} (6-26)
} (6-25)
161
6.4.4. TÝnh chiÒu dµy chi tiÕt trong kh©u ®iÒu chØnh vµ sè lîng cña chóng. (Khi kh©u ®iÒu chØnh lµ vßng ®Öm)
+ §iÒu chØnh b»ng bé c¸c vßng ®Öm trong ®ã: mét vßng ®Öm cã kÝch thíc chiÒu dµy cè ®Þnh, c¸c vßng ®Öm cßn l¹i lµ nh÷ng chi tiÕt thay thÕ cã
kÝch thíc nh nhau:
1. KÝch thíc chiÒu dµy vßng cè ®Þnh:
Sc.® Kmin (6-27b)
(LÊy chÝnh x¸c tíi 2 ch÷ sè sau dÊu ph¶y)
2. Sè lîng chi tiÕt thay thÕ trong bé ®îc tÝnh:
n = A
k
T
T +1 (6-28)
3. KÝch thíc chiÒudµy c¸c vßng thay thÕ
S = Ak T
n
T (6-29)
vµ lµm trßn ®Õn sè ch½n gÇn nhÊt.
4. §iÒu kiÖn tÝnh to¸n ®îc tho¶ m·n khi:
Sc® + n.S Kmax (6-30)
+ §iÒu chØnh b»ng c¸c vßng ®Öm cã kÝch thíc thay ®æi liªn tôc víi ®é chÝnh x¸c nhÊt ®Þnh. Khi ®iÒu chØnh, tuú theo kÝch thíc thùc cña c¸c chi
tiÕt mµ chän vßng cã kÝch thíc hîp lý.
KÝch thíc c¸c vßng:
S1 = Smin + Sc® Kmin
S2 = Smin + S
S3 = Smin + 2S
Smax = Smin + n.S Kmax
c¸c gi¸ trÞ Sc® , S vµ n tÝnh theo (6-28) (6-30)
§Ó tho¶ m·n viÖc ®iÒu chØnh th×: Smax Kmax
VÝ dô 6-6: Cho bé phËn m¸y nh h×nh vÏ 6-23a
162
H·y tÝnh to¸n c¸c kÝch thíc ®Ó tho¶ m·n yªu cÇu kü thuËt cña khe hë A = 0 75.0
0
kÝch thíc danh nghÜa cña c¸c kh©u nh sau:
N1 = N2 = 12 mm ; 01 = 02 = 20 010.0 mm
T1 = 126 mm; H = 200 mm
Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh c¸c tÊm ®Öm ë n¾p 1 vµ 2
H×nh 6-23
11. Bµi gi¶i:
Tõ h×nh vÏ ta cã chuçi kÝch thíc nh h×nh 6-23b
Trong ®ã : A - kh©u khÐp kÝn
H vµ K = K1 + K2 - kh©u t¨ng víi K lµ kh©u ®iÒu chØnh.
N1 , 01, N2, 02, T - C¸c kh©u gi¶m, ph¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chuçi:
A = 1 . H + K.K + 2. N1 + 3 .N2 + 4 .T1 + 5 .01 + 6 .02
Thay c¸c trÞ sè ®· cho vµo c«ng thøc:
0 = 200 + K . K +(-1).(12 + 20 + 126 + 20 + 12)
163
Rót ra: K = 10 mm vµ K1 = K2 = K
2
10
2 = 5 mm
B¶ng 6-9.
KÝch thíc danh nghÜa (mm)
HÖ sè KÝch thíc giíi h¹n
(mm) Dung sai kÝch thíc
(m)
H = 200 1 = + 1 200 0400.0 460
K1 = 5 k = + 1 CÇn x¸c ®Þnh CÇn x¸c ®Þnh
K2 = 5 k = + 1 CÇn x¸c ®Þnh CÇn x¸c ®Þnh
N1 = 12 2 = - 1 12 0180.0 180
01 = 20 5 = - 1 20 0100.0 100
02 = 20 4 = - 1 20 0100.0 100
N2 = 12 3 = - 1 12 0180.0 180
A 0 75.00 750
Gi¶ thiÕt, ®Ó dÔ chÕ t¹o chän cÊp chÝnh x¸c cña c¸c kh©u thµnh phÇn lµ:
IT12. Dùa TCVN 2245-91 tra ®îc sai lÖch c¸c kh©u. Sè liÖu ghi trong b¶ng 6-9.
Theo c«ng thøc (6-24) vµ (6-25) cã:
ESk = ig
P
1iigit
1m
1iit ESëEIëEI
Thay sè ®îc:
ESk = 0 - (-0,460) - (-1)(0 + 0) = 0,460 mm
T¬ng tù:
EIk = ig
P
1iigit
1m
1iit EIëESëES
Thay sè: EIk = 0,750 - 0 - (-1) (-0,100 - 0,180).2 = 0,190
Do ®ã: Kmax = 10,460mm; Kmin = 10,190 mm
Lîng ®iÒu chØnh
164
Tk = ESk - EIk = 0,460 - 0,190 = 0,270 mm
KiÓm tra l¹i quan hÖ: (6-27) víi chuçi ®êng th¼ng:
TA =
n
1ikAi TT
750 = 460 + 180 x 2 + 100 x 2 - 270 = 750 m
ChiÒu dµy c¸c vßng cè ®Þnh:
Sc®01 = 5,10mm
Sc.®02 = 5,00 mm
vµ Sc.® = Sc.®§1 + Sc.®D2 = 5.10 + 5 = 10,10 < Kmin = 10,19
Tho¶ m·n yªu cÇu (6-27b)
Sè chi tiÕt (vßng ®Öm) thay thÕ ®îc tÝnh theo c«ng thøc (6-29)
n = 21750
2701
T
Tk
ChiÒu dµy vßng thay thÕ:
Theo c«ng thøc (6-28) cã:
S = 2
270=
nTk = 135 m 0.2 mm< TA = 0,75 mm
Thö l¹i theo ®iÒu kiÖn c«ng thøc (6-30)
Sc®+ n.S = 10,1 + 2. 0,2 = 10,50 > Kmax = 10,46.
Nh vËy ®¹t yªu cÇu.
Bµi tËp 13
Khi phay r·nh dÇu trªn vßng g¨ng dÇu, ngêi ta tiÕn hµnh phay ®ång
thêi n vßng g¨ng.
H·y x¸c ®Þnh sè lîng chi tiÕt vßng g¨ng n cã thÓ phay ®ång thêi nÕu:
- ChiÒu dµy vßng g¨ng h = 15 002.0 mm
165
- ChiÒu réng dao phay B = 5 001.0 mm
- ChiÒu dµy c¸c tÊm ®Öm C = 10 001.0 mm
- §é kh«ng ®èi xøng cña r·nh: h = h1 - h2 0,3 mm
Tõ ®ã rót ra c«ng thøc tæng qu¸t ®Ó tÝnh sè chi tiÕt n khi biÕt c¸c kÝch
thíc giíi h¹n: h, B, C vµ h.
6.5. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p chän khi l¾p.
6.5.1. Ph¹m vi øng dông:
Gi¶i bµi to¸n chuçi theo ph¬ng ph¸p lùa chän khi l¾p ®îc øng dông trong trêng hîp.
+ Dung sai kh©u khÐp kÝn TA qu¸ nhá hoÆc sè kh©u thµnh phÇn trong
chuçi l¾p qu¸ lín lµm cho dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn qu¸ nhá ¶nh hëng ®Õn gi¸ thµnh chÕ t¹o hoÆc kh«ng chÕ t¹o ®îc.
+ Gi÷a ®Æc tÝnh trung b×nh cña kiÓu l¾p c¬ b¶n yªu cÇu (Stb; Ntb) vµ dung sai cña kiÓu l¾p ®ã kh«ng phï hîp.
6..5.2. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh:
+ Chän kiÓu l¾p c¬ b¶n cã ®é chÝnh x¸c kÝch thíc cña c¸c chi tiÕt l¾p
phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ taä vµ ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ.
+ Sau khi gia c«ng tiÕn hµnh ph©n kho¶ng sai lÖch kÝch thíc thùc cña bÒ mÆt bao vµ bÞ bao thµnh n nhãm b»ng nhau, cã kÝch thíc giíi h¹n hîp
lý.
+ L¾p c¸c chi tiÕt cã kÝch thíc t¬ng øng trong cïng nhãm víi nhau.
6.5.3. TÝnh sè nhãm chi tiÕt (n)
+ Dung sai kÝch thíc bao (ITD) vµ kÝch thíc bÞ bao (ITd) cña kiÓu l¾p tiªu chuÈn ®· chän b»ng nhau : IT§ = ITd
1. Khi biÕt ®é hë giíi h¹n cña l¾p ghÐp theo yªu cÇu thiÕt kÕ (còng
chÝnh lµ ®é hë giíi h¹n cña nhãm l¾p lùa chän) S�max vµ S�min th×:
S�max = Smax - ITD + IT
nD (6-31)
166
S� min = Smin + ITd - IT
nd (6-32)
Trong ®ã: Smax , Smin lµ ®é hë giíi h¹n cña kiÓu l¾p c¬ b¶n ®· chän theo
®iÒu kiÖn chÕ t¹o (h×nh 6-24).
§èi víi kiÓu l¾p cã ®é d«i, thay ®é hë giíi h¹n b»ng ®é d«i giíi h¹n trong c¸c c«ng thøc.
2. Khi biÕt dung sai kÝch thíc bao (ITD.t.k) vµ kÝch thíc bÞ bao (ITdtk)
cña l¾p ghÐp theo thiÕt kÕ (còng chÝnh lµ dung sai kÝch thíc bao vµ kÝch thíc bÞ bao cña nhãm l¾p chän).
n = Dt.k
D
IT
IT = dtk
d
IT
IT (6-32b)
+ NÕu ITD > ITd th× n ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
S�nmin = Smin + ITD - n
ITd (6-33)
N�nmax = Nmax - ITd +n
ITD (6-34)
Trong ®ã: S�nmin, N�nmax lµ ®é hë bÐ nhÊt vµ ®é d«i lín nhÊt cña nhãm l¾p ghÐp thø n (h×nh 6-24 b,c).
VÝ dô 6-7: Cho mèi ghÐp gi÷a trôc vµ b¹c cã ®Æc tÝnh N = 15 36 m,
kÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp 40 mm.
Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn ®Ó thuËn lîi cho chÕ t¹o vµ tÝnh sè nhãm chi tiÕt ®Ó b¶o ®¶m ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp.
167
H×nh 6-24
12. Bµi gi¶i:
Do dung sai mèi ghÐp nhá (TN = TD + Td = 36 - 15 = 21 m) nªn khã chÕ t¹o. H¬n n÷a kh«ng cã kiÓu l¾p tiªu chuÈn nµo phï hîp víi ®Æc tÝnh trªn, do
vËy ®Ó dÔ chÕ t¹o vµ kh«ng dïng l¾p ghÐp phèi hîp, chän kiÓu l¾p tiªu
chuÈn 40 P6
H7 , víi kiÓu l¾p nµy th×:
Lç 40H7= 40 025.00 mm
ITD = 0,025 mm
Trôc: 40 P6 = 40 042.0026.0
mm
ITd = 0,016 mm
168
§Æc tÝnh l¾p ghÐp
Nmax = 0,042 mm
Nmin = 0,001 mm
Víi kiÓu l¾p tiªu chuÈn ®· chän kh«ng b¶o ®¶m ®Æc tÝnh ®· yªu cÇu, ta
tiÕn hµnh chia nhãm.
ë ®©y do ITD> ITd nªn theo c«ng thøc (6-34) cã:
N�nmax = Nmax � ITD + nDIT
V× ë ®©y N�nmax lµ lín nhÊt nªn N�max ph¶i b»ng ®é d«i lín nhÊt theo yªu
cÇu, do vËy thay sè vµo cã:
36 = 42 - 25 + n
25n = 2
Víi sè nhãm n=2, c¸c chi tiÕt trong tõng nhãm cã kÝch thíc t¬ng øng
l¾p víi nhau vÉn kh«ng ®¹t ®îc ®Æc tÝnh l¾p ghÐp (h×nh 6-25a), do ®ã ph©n kho¶ng dung sai kÝch thíc trôc vµ lç theo ba nhãm (n = 3) nh chØ dÉn theo
h×nh 6-25b. Chän c¸c nhãm cã kÝch thíc t¬ng øng l¾p víi nhau, tøc nhãm 1 l¾p víi 1�; 2 víi 2� vµ 3 víi 3�. KÕt qu¶ ta nhËn ®îc ®é d«i cña nhãm l¾p
ghÐp thø nhÊt (1 víi 1�) giíi h¹n trong kho¶ng (18 31) m; cña nhãm thø hai (2 víi 2�) giíi h¹n trong kho¶ng (15 28) m; vµ cña nhãm thø ba (3 víi
3�) giíi h¹n trong kho¶ng: (20 26) m.
169
H×nh 6-25.
Nh vËy toµn bé c¸c l¾p ghÐp t¹o thµnh ®Òu tho¶ m·n ®Æt tÝnh yªu cÇu
cña mèi ghÐp.
VÝ dô 6-8: Cho mèi ghÐp h×nh trô 9g5
H5 . H·y chän mèi ghÐp tiªu chuÈn
míi ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ t¹o.
Bµi gi¶i:
Mèi ghÐp 9g5
H5 = 9 011,0005,0
000,0005,0
(s¬ ®å ph©n bè dung sai h×nh 6-26a)
H×nh 6-26
VËy ITd = ITD = 0,006 mm
vµ Smax 0,017mm; Smin = 0,005 mm víi cÊp chÝnh x¸c trªn r©t khã chÕ
t¹o. Ta më réng dung sai lªn 5 lÇn tøc 0,030 mm (s¬ ®å ph©n bè dung sai h×nh 6-26b).
Khi ®ã: D� = 90
030.0
d�= 9011,0
019,0
170
Víi dung sai nµy viÖc chÕ t¹o dÔ dµng h¬n. §Ó b¶o ®¶m ®Æc tÝnh l¾p
ghÐp ta chia chóng thµnh n nhãm theo c«ng thøc (6-32a) ( v× ITD= ITd):
n = 6
30
IT
IT
Dt.ke
D = 5
Chia kÝch thíc trôc vµ lç thµnh 5 nhãm, øng víi tõng kho¶ng kÝch thíc chªnh lÖch nha: 0,006 mm. §em c¸c chi tiÕt trong c¸c nhãm t¬ng øng
l¾p víi nhau: 1 víi 1�; 2 víi 2�; .... ; 5 víi 5�, vµ khi ®ã khe hë Smax = 0,017 mm vµ Smin = 0,009 mm vÉn b¶o ®¶m cho tõng nhãm.
Bµi tËp sè 14
Dïng ph¬ng ph¸p lùa chän khi l¾p ®Ó xö lý c¸c trêng hîp l¾p ghÐp
sau:
14.1. Cho mèi ghÐp cã kÝch thíc danh nghÜa lµ 20 mm. §Æc tÝnh l¾p
ghÐp: Smax = 0,025 mm; Smin = 0,007 mm; l¾p theo hÖ thèng lç.
14.2. Cho mèi ghÐp theo hÖ thèng trôc, kÝch thíc danh nghÜa cña mèi
ghÐp: 10 mm; §Æc tÝnh l¾p ghÐp Smax = 0,009 mm; Nmax = 0,003 mm.
14.3. Cho mèi ghÐp cã kÝch thíc danh nghÜa 25 mm. §Æc tÝnh l¾p
ghÐp: Nmax = 0,030 mm; Nmin = 0,020mm.
6.6. Ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ chi tiÕt.
6.6.1. Nh÷ng yªu cÇu khi ghi kÝch thíc:
a. Dïng kÝch thíc (kÝch thíc danh nghÜa, sai lÖch) tiªu chuÈn nÕu lo¹i kÝch Êy ®· ®îc tiªu chuÈn ho¸. Lo¹i kÝch thíc nµy thêng lµ: C¸c mèi
ghÐp then hoa, míi ghÐp ren v.v.... Nh÷ng kÝch thíc nµy cã ®Æc ®iÓm: TrÞ sè kÝch thíc, sai lÖch, cÊp chÝnh x¸c cña kÝch thíc do c«ng dông cña b¶n
th©n nã quyÕt ®Þnh, Ýt chÞu ¶nh hëng cña yªu cÇu chung cña m¸y (gäi lµ ¶nh hëng côc bé). Ch¼ng h¹n mét trong nh÷ng yªu cÇu kü thuËt cña m¸y
tiÖn lµ ®êng t©m ô ®éng vµ ®êng t©m trôc chÝnh ph¶i ®ång t©m víi nhau, muèn vËy l¾p ghÐp gi÷a nßng vµ lç cña th©n ô ®éng lµ l¾p trung gian
(H6/js5), song do yªu cÇu nßng ph¶i di ®éng trong lç th©n ô ®éng (yªu cÇu côc bé) nªn ph¶i chän l¾p ghÐp cã khe hë (thêng chän kiÓu l¾p H6/h5) v.v...
171
TÝnh chÊt l¾p ghÐp cña c¸c kiÓu l¾p nµy thêng do mét sè Ýt kÝch thíc
quyÕt ®Þnh, ch¼ng h¹n mèi ghÐp h×nh trô tr¬n chØ do hai kÝch thíc quyÕt ®Þnh, mèi ghÐp then hoa do 3 kÝch thíc quyÕt ®Þnh v.v....
NÕu tu©n thñ yªu cÇu nµy sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao v× tËn dông
®îc c¸c dông cô c¾t, m¸y c«ng cô vµ dông cô ®o tiªu chuÈn. §ång thêi lµm cho tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, qu¶n lý s¶n phÈm ®¬n gi¶n vµ thuËn lîi.
T¹o kh¶ n¨ng hîp t¸c s¶n xuÊt gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt.
b. §¶m b¶o chÊt lîng lµm viÖc chi tiÕt nãi riªng vµ nh÷ng yªu cÇu kh¸c cã liªn quan cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y nãi chung nh»m b¶o ®¶m c«ng
dông cña m¸y víi chÊt lîng tèt.
Muèn vËy chóng ta tiÕn hµnh ph©n tÝch chuçi kÝch thíc l¾p ®Ó ghi kÝch thíc chi tiÕt (ë ®©y chØ giíi h¹n kÝch thíc chiÒu trôc cßn kÝch thíc
®êng kÝnh ®· nãi ë yªu cÇu 1). C¸ch tiÕn hµnh.
LËp c¸c chuçi kÝch thíc l¾p trong ®ã kÝch thíc cña chi tiÕt cÇn ghi ®ãng vai trß kh©u thµnh phÇn cßn kh©u khÐp kÝn lµ yªu cÇu chung cña bé
phËn m¸y hoÆc m¸y.
- Gi¶i c¸c chuçi kÝch thíc ®ã (bµi to¸n nghÞch). Chuçi cÇn gi¶i ®Çu tiªn lµ chuçi cã nhiÒu kÝch thíc lÆp l¹i ë c¸c chuçi kh¸c vµ cã yªu cÇu kh¾t khe
nhÊt.
VÝ dô: CÇn x¸c ®Þnh hai kÝch thíc cña trôc: A3 vµ A13 ®Ó ghi chóng lªn
b¶n vÏ chi tiÕt trôc (h×nh II-1)
Hai kÝch thíc A3 vµ A13 cïng c¸c kÝch thíc cña c¸c chi tiÕt m¸y kh¸c
ph¶i b¶o ®¶m hai yªu cÇu cña bé phËn m¸y: A01 vµ A03 .
¸p dông yªu cÇu trªn ta thµnh lËp hai chuçi kÝch thíc l¾p trong ®ã A3
vµ A13 lµ kh©u thµnh phÇn vµ A01 vµ A03 lµ kh©u khÐp kÝn (h×nh 6-26).
H×nh 6-26
vµ ta gi¶i chuçi h×nh 6-26a tríc.
a) b)
172
c. T¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng nhÊt cho viÖc gia c«ng vµ ®o lêng.
§Ó thùc hiÖn yªu cÇu thø 3 ph¶i:
- Thùc hiÖn nguyªn t¾c chuçi ng¾n nhÊt, nghÜa lµ víi cïng mét yªu cÇu
kü thuËt lËp c¸c chuçi cã sè kh©u thµnh phÇn Ýt nhÊt ®Ó khi gi¶i thu ®îc trÞ sè dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn lµ lín nhÊt (cÊp chÝnh x¸c thÊp).
§Ó ®¹t ®îc nguyªn t¾c chuçi ng¾n nhÊt, khi lËp c¸c chuçi l¾p ghÐp ta
ph¶i chän kÝch thíc cña chi tiÕt trùc tiÕp ¶nh hëng ®Õn kh©u khÐp kÝn tham gia vµo chuçi. Nãi chung, mçi chi tiÕt chØ chän mét kÝch thíc tham
gia vµo chuçi:
VÝ dô: §Ó tho¶ m·n yªu cÇu kh©u A05 (h×nh II-1) ta cã thÓ lËp chuçi
nh h×nh 6-27a hoÆc 6-27b.
H×nh 6-27
Trong ®ã chuçi 6-27a chØ cã mét kÝch thíc cña trôc (A9) tham gia vµo
chuçi vµ trong chuçi cã 5 kh©u thµnh phÇn; cßn chuçi 6-27b cã 3 kÝch thíc trôc (A3, A14, A15) tham gia vµo chuçi vµ trong chuçi tíi 7 kh©u thµnh phÇn.
Khi gi¶i víi cïng yªu cÇu A05 th× cÊp chÝnh x¸c c¸c kh©u thµnh phÇn ë chuçi 6-27b cao h¬n do ®ã chÕ t¹o khã h¬n.
- Ghi kÝch thíc ph¶i dÔ ®o; c¸c kÝch thíc cÇn ®îc gia c«ng trùc tiÕp,
h¹n chÕ viÖc chuyÓn kÝch tõ thiÕt kÕ sang c«ng nghÖ, muèn vËy yªu cÇu ngêi thiÕt kÕ ph¶i am hiÓu c«ng nghÖ nÕu kh«ng th× nhiÒu kÝch thíc thiÕt
kÕ rÊt khã gia c«ng cã khi kh«ng gia c«ng ®îc.
d) C¸c h×nh thøc ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ chi tiÕt:
- Ghi theo mét xÝch liªn tiÕp kÝch thíc: Thêng sö dông khi ghi kho¶ng
c¸ch t©m c¸c lç trong mét vßng hoÆc mét d·y; c¸c bËc cña chi tiÕt trôc, khi
a)
b)
173
yªu cÇu kÝch thíc c¸c bËc chÝnh x¸c; khi gia c«ng chi tiÕt b»ng mét tËp hîp
dông cô c¾t (h×nh 6-28a,b).
- Ghi theo ph¬ng ph¸p to¹ ®é: KÝch thíc ®îc ghi tõ mét chuÈn ®· chän, tuú theo viÖc chän chuÈn mµ cã ba c¸ch ghi cô thÓ.
+ Ghi kÝch thíc theo chuÈn thiÕt kÕ (chuÈn lµ c¸c bÒ mÆt, ®êng, ®iÓm
dïng x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c bÒ mÆt, ®êng, ®iÓm kh¸c cña chi tiÕt trong c¬ cÊu khi thiÕt kÕ). Trêng hîp nµy kÝch thíc kh«ng g¾n víi qu¸ tr×nh chÕ t¹o
chi tiÕt, chñ yªu b¶o ®¶m chøc n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt trong hÖ thèng, c¸ch ghi nµy cã u nhîc ®iÓm sau:
* ¦u:
1 - Thêng chuçi lµ ng¾n nhÊt nªn cã kh¶ n¨ng n©ng cao ®é chÝnh x¸c
kÝch thíc vµ chÊt lîng s¶n phÈm.
2- DÔ tÝnh to¸n, phèi hîp kÝch thíc trong chi tiÕt vµ trong c¬ cÊu, dÔ kiÓm tra sù t¬ng quan.
3- NÕu ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ cã thay ®æi th× b¶n vÏ vÉn cßn gi¸ trÞ.
* Nhîc ®iÓm:
1- Do ghi kÝch thíc kh«ng g¾n víi c«ng nghÖ nªn ngêi lµm c«ng nghÖ ph¶i lÆp l¹i b¶n vÏ c«ng nghÖ, do ®ã tµi liÖu kü thuËt t¨ng lªn.
2- NÕu kÝch thíc thiÕt kÕ kh«ng trïng víi kÝch thíc c«ng nghÖ, ph¶i
tÝnh l¹i kÝch thíc c«ng nghÖ tõ kÝch thíc thiÕt kÕ vµ khi ®ã kÝch thíc c«ng nghÖ bao giê còng ®ãng vai trß kh©u thµnh phÇn nªn dung sai nhá h¬n
dung sai kÝch thíc thiÕt kÕ do ®ã khã gia c«ng h¬n.
3- T¨ng dông cô kiÓm v× ngêi ®Æt hµng kh«ng theo b¶n vÏ c«ng nghÖ mµ c¨n cø vµo b¶n vÏ thiÕt kÕ.
+ HÖ thèng ghi kÝch thíc tõ chuÈn c«ng nghÖ (h×nh 6-28a). (BÒ mÆt,
®êng, ®iÓm dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ chi tiÕt khi gia c«ng). C¸ch ghi nµy cã u, nhîc ®iÓm sau:
* ¦u:
1- Phï hîp víi ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ. §é chÝnh x¸c gia c«ng ®¹t ®îc cao
h¬n.
174
2. Sè lîng tµi liÖu kü thuËt, dông cô kiÓu tra Ýt v× ngêi chÕ t¹o, ngêi
®Æt hµng ®Òu dïng mét tµi liÖu thèng nhÊt.
* Nhîc:
1- B¶n vÏ kh«ng cã gi¸ trÞ l©u dµi v× khi c«ng nghÖ thay ®æi ph¶i thay ®æi b¶n vÏ.
2- NÕu dùa vµo ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ cô thÓ ®Ó ghi kÝch thíc sÏ h¹n chÕ
viÖc c¶i tiÕn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ.
I. XÝch liªn tiÕp
II. Theo to¹ ®é
H×nh 6-28a.
175
H×nh 6-28b
+ HÖ thèng ghi kÝch thíc phèi hîp:
Mét sè kÝch thíc ghi theo chuÈn c«ng nghÖ, mét sè kÝch thíc ghi theo
chuÈn thiÕt kÕ. Thêng c¸c kÝch thíc ®a vµo chuçi kÝch thíc l¾p vµ ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng lµm viÖc cña c¬ cÊu vµ m¸y th× ghi theo chuÈn thiÕt
kÕ. C¸c kÝch thíc cßn l¹i ghi theo chuÈn c«ng nghÖ.
H×nh 6-29
- Ph¬ng ph¸p phèi hîp phèi hîp c¸ch ghi kÝch thíc theo xÝch liªn tiÕp vµ ph¬ng ph¸p to¹ ®é. Víi c¸ch ghi nµy võa ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c kÝch
a)
b)
176
thíc quan träng, võa më réng dung sai c¸c kÝch thíc cßn l¹i nªn chÕ t¹o
dÔ.
e C¸ch chän
VÝ dô:
- Dùa chøc n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt, lËp chuçi kÝch thíc cã kÝch thíc chi tiÕt cÇn ghi tham gia vµ tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c kÝch thíc.
- Dùa ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ.
- Sè kh©u thµnh phÇn. NÕu sè kh©u thµnh phÇn n 4, khi cïng mét trÞ
sè dung sai kh©u khÐp kÝn, dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn ghi theo ph¬ng ph¸p to¹ ®é cã gi¸ trÞ lín h¬n. Gi¸ trÞ ®ã ®îc tÝnh theo c«ng thøc (gi¶ sö
dung sai c¸c kh©u thµnh phÇn b»ng nhau).
NÕu ghi theo xÝch liªn tiÕp kÝch thíc.
TAi = 1n
TAÓ
(6-35)
NÕu ghi theo ph¬ng ph¸p to¹ ®é
TAi = 2
TAÓ (6-36)
Trong ®ã: TAi - dung sai kh©u thµnh phÇn thø i
TA - Dung sai kh©u khÐp kÝn.
n - Sè kh©u khÐp kÝn
VÝ dô 6-9: TÝnh dung sai, sai lÖch, kÝch thíc cña c¸c bËc cña chi tiÕt
trôc bËc (h×nh 6-29) víi hai ph¬ng ¸n ghi kÝch thíc: Theo xÝch liªn tiÕp
(h×nh 6-29a) vµ to¹ ®é (6-29b) nÕu cho:
A1 = B1 = 125 0,5 mm; B2 = B6 = 15 mm
B3 = B5 = 25 mm vµ B4 = 45 mm
Dung sai ph©n bè ®èi xøng so víi kÝch thíc danh nghÜa.
Tr×nh tù gia c«ng: A2, A3, A4, A5, nÕu ghi theo to¹ ®é: B2, B3, B4, B5, B6
nÕu ghi theo xÝch kÝch thíc liªn tôc.
Bµi gi¶i:
177
1- Khi ghi theo ph¬ng ph¸p to¹ ®é: nÕu kÝch thíc ®îc ghi theo chuÈn
thèng nhÊt vµ tr×nh tù gia c«ng nh ®Çu bµi th× c¸c kÝch th¬cs tõng ®o¹n trôc: T1, T2, T3, T4 lµ kh©u khÐp kÝn cña c¸c chuçi t¬ng øng vµ Ai lµ kh©u
thµnh phÇn. NÕu gi¶ sö c¸c kh©u thµnh phÇn cã cÊp chÝnh x¸c b»ng nhau th×:
ITA2 = ITA3 = ITA4 = ITA5 = ITA1
Theo TCVN 2245-77 víi kÝch thíc kh©u A1 = 125 mm cã dung sai TA1 =
1000 m øng víi cÊp chÝnh x¸c IT14 do vËy A2, A3, A4, A5 còng cã cÊp chÝnh x¸c IT14 nªn dung sai cña chóng.
A2 = B2 = 15 mm TA2 = 430 m
A3= B2 + B3 = 40 mm TA3 = 620 m
A4 = B2 + B3 = 85 mm TA4 = 870 m
A5 = A4 + B5 + 110 mm TA5 = 870 m
Dung sai ph©n bè ®èi xøng so víi kÝch thíc danh nghÜa nªn kÝch thíc
c¸c kh©u Ai
A1 = 125 0,5 mm A4 = 85 0,435 mm
A2 = 15 0,215 mm A5 = 110 0,435 mm
A3 = 40 0,310 mm
Do vËy dung sai kh©u khÐp kÝn (Ti)
TT1 = TA2 + TA3 = 1050 m
TT2 = TA3 + TA4 = 1490 m
TT3 = TA4 + TA5 = 1740 m
TT4 = TA5 + TA1 = 1870 m
KÝch thíc cña c¸c ®o¹n trôc (kh©u khÐp kÝn)
T1 = 25 0,525 mm T3 = 25 0,870 mm
T2 = 45 0,745 mm T4 = 15 0,935 mm
2- Khi ghi kÝch thíc theo ph¬ng ph¸p xÝch liªn tiÕp kÝch thíc: Víi tr×nh tù gia c«ng nh ®· cho th× kÝch thíc B1 lµ kh©u khÐp kÝn, c¸c kÝch
178
thíc cßn l¹i lµ kh©u thµnh phÇn (còng chÝnh lµ kÝch thíc c¸c ®o¹n trôc
cÇn x¸c ®Þnh dung sai).
Theo c«ng thøc (6-11) vµ b¶ng 14 [I] x¸c ®Þnh ®îc hÖ sè cÊp chÝnh x¸c chung cña c¸c kh©u thµnh phÇn.
a = 1571,08.21,31.21,56
10000
.i
TAn
1i
Ó
Theo b¶ng 15 [I] t¬ng øng víi cÊp chÝnh x¸c IT12 nªn theo TCVN 2245-77 cã:
TB2 = TB6 = 180 m
TB3 = TB5 = 210 m
TB4 = 250 m
ë ®©y
6
2iiTB > TA1 lµ 30 m nªn bá qua vµ kh«ng tÝnh kh©u bï v× ë ®©y
yªu cÇu dung sai ph©n bè ®èi xøng so víi kÝch thíc danh nghÜa nªn kÝch thíc Bi lµ:
B2 = B6 = 15 0,09 mm
B3 = B5 = 25 0,105 mm
B4 = 45 0,125 mm
Nh vËy so víi ph¬ng ph¸p ghi kÝch thíc theo to¹ ®é (chuÈn thèng
nhÊt) th× dung sai kÝch thíc cña c¸c ®o¹n trôc ghi theo ph¬ng ph¸p xÝch liªn tiÕp cã trÞ sè nhá h¬n do ®ã chÕ t¹o khã h¬n. NÕu kh«ng ®ßi hái kh¾t
khe c¸c kÝch thíc Ti th× ghi kÝch thíc theo ph¬ng ph¸p chuÈn thèng nhÊt chÕ t¹o dÔ h¬n.
12.1. Bµi tËp sè 15
15.1. Cho chi tiÕt trôc nh h×nh 6-30, víi hai ph¬ng ¸n ghi kÝch thíc:
ph¬ng ¸n to¹ ®é (ghi theo hai chuÈn) víi tr×nh tù gia c«ng A2, A3, A1 vµ ®æi
®Çu gia c«ng A4, A5; ph¬ng ¸n hai: Ghi theo xÝch liªn tôc víi thø tù: B2, B3, B1 rêi ®æi ®Çu gia c«ng B5, B6.
179
CÊp chÝnh x¸c vµ sai lÖch cña B2, B3, B5, B6, A2, A3, A4, A5 lµ H11, c¸c
kÝch thíc cßn l¹i lµ h 10.
H·y tÝnh dung sai , sai lÖch cña c¸c kÝch thíc t¬ng øng ë hai ph¬ng ph¸p, so s¸nh vµ kÕt luËn.
H×nh 6-30.
15.2. Cho chi tiÕt nh h×nh 6 - 31. TÝnh c¸c kÝch thíc B1, B2, B3, B4, B5,
A1, A2, A3, A4, A5. NÕu A = t = 25 0,05 mm;; S = 10 0,025 mm B1 = B2 = B3 = B4 = B5 = 15 mm. KÝch thíc c«ng nghÖ.
A1 = 115 mm; A2 = 15 mm
A3 = 40 mm; A4 = 65 mm; A5 = 90 mm
180
H×nh 6-31
12.1.1.1.Bµi tËp tæng hîp
§Ò bµi:
181
Cho bé phËn m¸y nh h×nh vÏ II-1, chuyÓn ®éng ®îc truyÒn tõ ®éng c¬
®iÖn qua b¸nh ®ai 6 ®Õn trôc 1 nhê mèi ghÐp then hoa vµ gi÷a trôc vµ b¸nh ®ai. B¸nh r¨ng 3 l¾p cè ®Þnh trªn trôc th«ng qua mèi ghÐp trô tr¬n (b»ng
l¾p ghÐp cã ®é d«i hoÆc kÕt hîp víi mèi ghÐp then) ®Ó truyÒn m« men xo¾n lªn trôc tiÕp theo. Trôc 1 ®îc ®ì trªn hai æ l¨n 4 l¾p trong lç th©n m¸y sè 2.
B¸nh ®ai 6 ®îc khèng chÕ chuyÓn ®éng däc trôc nhê bu l«ng 7 vµ vßng ®Öm 10. Vßng ®Öm 8 chÆn æ, n¾p æ sè 5. Yªu cÇu:
1- TÝnh to¸n khe hë hoÆc ®é d«i trong mèi ghÐp gi÷a trôc 1 vµ b¹c 8
nÕu gi¶ ®Þnh kiÓu l¾p gi÷a trôc 1 vµ b¹c 8 nh b¶ng II-1.
B¶ng II-1.
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi
C¸ch l¾p 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
KÝch thíc danh nghÜa cña mèi ghÐp (mm)
L¾p tiªu chuÈn TCVN
50 50 45 65 45 35 40 80 80 55
L¾p phèi hîp
(T.C.V.N) 24 30 35 55 18 45 25 60 80 70
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi
C¸ch l¾p 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
L¾p ghÐp
L¾p tiªu chuÈn H7 H8 H7 H7 H7 K7 E9 P7 E9 H7
(TCVN) f7 e8 e7 f7 s7 h7 h9 h7 h9 h7
L¾p phèi hîp N7 M8 M8 F8 D8 C11 U8 P7 S7 F7
(T.C.V.N) n6 k7 n7 f7 e7 d11 x8 r6 t6 f7
TÝn
h
chÊt
bÒ
mÆt
l¾p
ghÐp
Vá
m¸y
K
Õt c
Êu
theo
tiª
u
chu
Èn
5 T
- V
ßng
tron
g, N
- V
ßng
ngo
µi
182
Trô
c
§
Æc
R
çng
CÊp
chÝn
h
x¸c
cña
æ 6 0 5 6 0 5 0 6 5 6
§iÒ
u
kiÖn
vµ c
hÕ
®é
lµm
viÖc
cña
æ 1 2 3 1 2 3 2 1 3 2
vßn
g n
goµi
0,1,
2,8
,9
3T
1T
1N
2T
3N
2T
1N
4TN
6TN
2T
D¹n
g t¶
i tr
äng
Vßn
g tr
ong
3,4,
5,6
,7
1N
1N
1T
2N
1T
3T
2T
3N
5N
3N
0,1,
2,6,
7 0 5 8 0 0 5 0 0 0 0
H
ín
g tr
ôc
3,4,
5,8,
9 0 4 10
0 0 3 0 0 0 0
0,1,
2,6,
7
32
45
50
25
20
30
15
90
48
50
T¶i
trä
ng
(KN
)
H
ín
g t©
m
3,4,
5,8,
9
12
60
85
15
25
20
19
40
30
25
4,5,
6
405
7306
4630
8
306
1306
7607
3508
408
2607
1607
0,1,
2,3
306
7606
4030
6
308
1606
7606
1607
406
2408
306
Sè
hiÖ
u æ
l¨n
Ch
÷ s
è th
ø n
hÊt
7,8,
9
406
7306
4630
7
307
1607
7608
3608
406
2608
1308
Ch
÷
sè
thø
hai
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.1. X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n cña kÝch thíc lç vµ trôc theo TCVN.
1.2. TÝnh kÝch thíc giíi h¹n, dung sai vµ c¸c ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp.
1.3. VÏ s¬ ®å ph©n bè dung sai cña mèi ghÐp
B¶n
g II
.3.
183
1.4. Ghi kÝch thíc cho mèi ghÐp vµ c¸c chi tiÕt.
2. TÝnh to¸n vµ chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp cã ®é d«i
gi÷a b¸nh r¨ng 3 vµ trôc 1.
D÷ kiÖn bµi to¸n theo b¶ng II-2
(Thø tù tÝnh to¸n xem vÝ dô 3-4)
3. TÝnh to¸n chän l¾p ghÐp gi÷a æ l¨n víi trôc vµ vá hép.
D÷ kiÖn bµi to¸n theo b¶ng II-3, II-5 vµ h×nh II-2
B¶ng II-4.
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi Th«ng sè
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
KÝch thíc danh nghÜa mèi ghÐp
Theo kÝch thíc d cña æ l¨n ë c©u 3
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Trôc Theo ph©n tÝch ë 3-4 Sai lÖch cña
mèi l¾p Lç b¹c Js8 K7 M8 N7 Js8 N8 K8 M7 K7 M8
3.1. X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n cña æ
3.2. Chän kiÓm l¾p cho vßng trong víi trôc vµ vßng ngoµi víi vá m¸y.
3.3. VÏ bé phËn æ l¨n ë phÝa ph¶i h×nh II-1 (gåm: b¹c chÆn, trôc, hép vµ n¾p), ghi l¾p ghÐp cña æ víi trôc vµ lç th©n m¸y.
3.4. Ph©n tÝch chän kiÓm l¾p gi÷a b¹c víi trôc; gi÷a n¾p vµ lç th©n m¸y.
3.5. VÏ t¸ch chi tiÕt trôc, b¹c chÆn, trôc, n¾p lç th©n m¸y vµ ghi kÝch
thíc, sai lÖch (b»ng ch÷ vµ sè), sai lÖch h×nh d¹ng vµ ®é nh¸m bÒ mÆt
184
H×nh II-2
4. X¸c ®Þnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn khe hë vµ ®é d«i cña mèi ghÐp gi÷a
trôc 1 vµ b¹c 8, nÕu gi¶ ®Þnh l¾p ghÐp gi÷a 2 chi tiÕt ®ã nh b¶ng II-4
5. L¾p ghÐp then.
Gi¶ sö l¾p ghÐp gi÷a b¸nh r¨ng 3 vµ trôc 1 cã then.
5.1. Chän kÝch thíc then (kÝch thíc trôc vµ lç theo c©u 2)
5.2. QuyÕt ®Þnh kiÓu l¾p cho mèi ghÐp gi÷a then víi trôc vµ b¸nh r¨ng,
biÕt r»ng then s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ lùc t¸c dông lªn b¸nh r¨ng nh b¶ng II-5 vµ h×nh II-2
5.3. LËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña mèi ghÐp.
5.4. VÏ mèi l¾p vµ vÏ t¸ch tõng chi tiÐt, ghi lªn ®ã ký hiÖu l¾p ghÐp, sai
lÖch b»ng ch÷ vµ sè. C¸c yÕu tè h×nh ®¸ng h×nh häc kh¸c vµ ®é bãng bÒ mÆt.
6. L¾p ghÐp then hoa.
L¾p ghÐp gi÷a b¸nh ®ai 6 vµ trôc 1 b»ng mèi ghÐp then hoa
6.1. Dùa vµo kÕt cÊu cña bé phËn m¸y kh¶ n¨ng chÞu t¶i (c©u 2) vµ
T.C.V.N vÒ kÝch thíc then hoa, ph©n tÝch ®Ó chän c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña mèi ghÐp then hoa (z x b x d x D).
185
6-2. Ph©n tÝch chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp.
6-3. LËp s¬ ®å ph©n bè dung sai cña mèi ghÐp ®ã.
6-4. VÏ mèi ghÐp , t¸ch chi tiÕt vµ ghi ký hiÖu l¾p ghÐp, sai lÖch b»ng
ch÷ vµ sè cho mèi ghÐp vµ chi tiÕt.
B¶ng II-5.
D¹ng t¶i träng Sè
T.T
T¶i träng híng t©m t¸c
dông lªn æ l¨n
Vßng quay Vßng trong
Vßng ngoµi
Trong (T) Chu kú (a)
Côc bé (a)
1
Kh«ng ®æi vÒ ph¬ng
Ngoµi (N) Côc bé (b) Chu kú
(b)
Trong (T) Chu kú
(a)
Giao
®éng(a)
2
Kh«ng ®æi vÒ ph¬ng vµ quay lùc quay nhá h¬n lùc
cè ®Þnh Ngoµi (N) Dao ®éng
(d) Chu kú
(d)
Trong (T) Côc bé (e) Chu kú (e)
3
Kh«ng ®æi vÒ ph¬ng vµ
quay lùc quay cã trÞ sè lín h¬n
Ngoµi (N) Chu kú
(e)
Côc bé (e)
4 Kh«ng ®æi vÒ ph¬ng Chu kú Chu kú
5
Quay cïng víi vßng trong
Vßng trong vµ
ngoµi quay
cïng chiÒu hoÆc
Côc bé Chu kú
6 Quay cïng víi vßng ngoµi ngîc chiÒu
(TN)
Chu kú Côc bé
7. L¾p ghÐp ren.
186
B¸nh ®ai ®îc cè ®Þnh theo ph¬ng däc trôc nhê bu l«ng 7 b¾t vµo ®Çu
trôc 1.
D÷ kiÖn ®Çu bµi nh b¶ng II-6
B¶ng II-6.
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
§êng kÝnh ren: Dr = d - (10 20)mm vµ bíc ren
Dr x 1 Dr x 1,5 Dr x 2 Dr Dr x 1 Dr Dr x 2 Dr Dr x 1,5 Dr x 1
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
CÊp chÝnh x¸c vµ sai lÖch
7
6
H
g 7
6
G
h 6
6
H
h
6
8
G
h 5 6
6
H G
h
4 5
4
H G
h 6
6
H
e 6
6
G
d 7
8
H
g
7
8
G
h
Ghi chó: d - ®êng kÝnh trong cña trôc then hoa ë c©u 6
7.1. LËp s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña c¸c yÕu tè kÝch thíc ren ®ai
èc vµ bu l«ng.
7.2. C¸c sè liÖu ®o ®îc trªn ren ®ai èc:
D2t = D2 - D2; P)2
áÄ( ; t)2
(
nh b¶ng II-7 vµ sai sè tÝch luü
bíc Pn = 6 m.
B¶ng II- 7.
187
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi Th«ng sè
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sai sè
®êng kÝnh trung b×nh
®ai D2
0,535
0,429
0,621
0,513
0,782
0,814
0,321
0,635
0,765
0,491
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi Th«ng sè
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Nöa gãc pr« phin
ren ph¶i
)P2
áÄ( (ph)
16 20 18 25 21 23 15 14 12 15
Nöa gãc pr« phin
ren tr¸i
t)2
( (ph)
14 18 12 16 9 15 20 16 18 23
7.2.1. TÝnh ®êng kÝnh trung b×nh kiÕn cña ren ®ai èc.
7.2.2. KÕt luËn ren ®ai èc cã ®¹t yªu cÇu kh«ng.
8. TruyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
B¸nh r¨ng trong bé phËn m¸y ®· cho lµ b¸nh trô r¨ng th¼ng cña hép tèc ®é th«ng dông. ChÕ ®é lµm viÖc vµ c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña b¸nh r¨ng
gi¶ thiÕt nh b¶ng II-8 vµ = 200; = 00; = 00; tØ sè truyÒn i = 3.
8.1. QuyÕt ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho møc chÝnh x¸c ®éng häc, lµm viÖc ªm vµ tiÕp xóc mÆt r¨ng; chän d¹ng d«i tiÕp mÆt r¨ng.
8.2. Chän bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cho phÐp cña
c¸c th«ng sè ®ã.
Nhµ m¸y kh«ng cã dông cô kiÓm tra mét phÝa pr« phin r¨ng.
8.3. VÏ b¶n vÏ chÕ t¹o b¸nh r¨ng.
188
9. Ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ chi tiÕt.
C¸c dù kiÖn cña bµi to¸n cho trong b¶ng II-9
9.1. LËp c¸c chuçi kÝch thíc trong ®ã cã kÝch thíc cña trôc tham gia
vµo chuçi.
9.2. Gi¶i c¸c chuçi kÝch thíc theo ph¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn. Kh©u bï lµ kÝch thíc chiÒu dµi cña trôc.
9.3. VÏ t¸ch chi tiÕt trôc vµ ghi lªn ®ã ®Çy ®ñ kÝch thíc ®êng kÝnh,
chiÒu dµi còng nh c¸c th«ng sè h×nh häc kh¸c (®a c¹nh, ®é trô, ®é nh¸m bÒ mÆt cña trôc ...)
KÝch thíc c¸c r·nh tho¸t dao réng 3 mm s©u 0,5 mm.
B¶ngII-8.
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi Th«ng sè
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
VËn tèc
V (m/s) 6
10
6
10
2
6
10
15
2 6
10
2
6
1
0
2 101
5
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi
Th«ng sè 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
m« dyn m (mm)
2,5 3 4 3 2,5 4 3 4 2,5 3
Sè r¨ng
Z 80 50 50 60 60 40 65 45 70 70
10. KiÓm tra chi tiÕt. (theo mèi ghÐp tiªu chuÈn)
10.1. ThiÕt kÕ ca lÝp thî ®Ó kiÓm tra ®êng kÝnh ®o¹n trôc l¾p víi b¹c 8
vµ kÝch thíc lç b¹c, nÕu gi¶ ®Þnh kÝch thíc vµ sai lÖch, cÊp chÝnh x¸c cña mèi ghÐp ®ã nh b¶ng II-1.
10.2. Chän dông cô v¹n n¨ng ®Ó kiÓm tra kÝch thíc chiÒu dµi cña trôc
A11, A12, A13, A14, vµ A15.
189
10.2.1. X¸c ®Þnh sai sè do: dùa kÝch thíc danh nghÜa, cÊp chÝnh x¸c
kÝch thíc cña ®Çu bµi (b¶ng II-10) chän sai sè ®o theo b¶ng II-10.
10.2.2. Dùa vµo sai sè ®o chän dông cô ®o (b¶ng II-11)
VÝ dô: chän dông cô ®o ®Ó kiÓm tra kÝch thíc 35 m6. Theo b¶ng II-11 víi kÝch thíc 35 m6 th× IT6 = 16 m, nªn trÞ sè cho phÐp cña sai sè ®o øng
víi kÝch thíc ®ã lµ: ® = 5 m, chän dông cô ®o cã sai sè cña dông cô (d.c ) ®. Víi vÝ dô nµy chän dông cô ®o kiÓu ®ßn bÈy víi gi¸ trÞ mçi v¹ch chia lµ
0,002 mm vµ giíi h¹n sai sè ®o d.c = 3 m.
NÕu chi tiÕt s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ hµng khèi th× dïng dông cô ®o chuyªn dïng ®Ó kiÓm tra. NÕu s¶n xuÊt lo¹t nhá vµ ®¬n chiÕc dïng dông cô
®o v¹n n¨ng.
190
191
B¶ng II-2.
13. Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi C¸c th«ng sè
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
§êng kÝnh l¾p ghÐp d (mm) 50 50 45 65 55 65 45 65 60 55
§êng kÝnh trong trôc D1 (mm)
0 10 0 20 0 20 0 15 20 15
§êng kÝnh ngoµi cña b¹c d2 (mm)
100 160 120 160 120 160 120 160 150 140
ChiÒu dµi l¾p ghÐp 1 (mm)
30 40 30 50 30 40 30 50 70 50
Ph¬ng ph¸p l¾p Lµm l¹nh trôc
Ðp däc trôc kh«ng b«i tr¬n
Lµm l¹nh trôc
Ðp däc trôc cã b«i tr¬n
Nung nãng b¹c
VËt liÖu b¹c
(b¸nh r¨ng)
ThÐp 45X
ThÐp 35X
ThÐp 45 ThÐp 40
ThÐp 40X
ThÐp 15
ThÐp 40X
ThÐp 30
Gang 28-48
Gang 28-48
VËt liÖu trôc ThÐp 20 ThÐp 30
ThÐp 20
ThÐp 15
ThÐp 20 ThÐp 45
ThÐp 30
ThÐp 45
ThÐp 35 ThÐp 40
HÖ sè ma s¸t f 0,07 0,05 0,07 0,05 0,07 0,07 0,07 0,05 0,11 0,11
C¸c th«ng sè 14. Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi
192
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Px, (N) 300 100 0 0 300 0 100 120 500 400 T¶i träng ngoµi Mx,(Nm) 0 200 110 60 0 100 100 200 0 0
§é nh¸m bÒ mÆt lç vµ trôc Rz, (m)
3,2 6,3 3,2 10 3,2 10 6,3 6,3 3,2 6,3
B¶ng II-9. Sè liÖu cña bµi tËp tæng hîp
Bµi to¸n thuËn
Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi
KÝch thíc danh
nghÜa kh©u
thµnh
phÇn Ai (mm) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A1 = A7 10 15 20 15 10 20 25 15 20 25
A2 = A6 Bh10
A3 70 75 80 85 90 50 55 60 95 100
A4 40 35 45 25 30 40 35 45 25 30
A5 15 10 20 10 10 15 15 20 10 20
A8
i
1
7Ai + A01
193
A9
i
3
7 Ai + A10 + A01 + A05
A10 14 12 15 12 18 10 12 15 18 20
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi Sai lÖch kh©u
khÐp kÝn (mm) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A01 0 0,90 0,30,8 0,20,8 0,20,7 0,20,9 0,51,2 0,651,1 0,21,0 0,61,1 0,31,2
A05 12.613.1 12.813.3 14.815.3 14.715.5 12.612.1 13.314.2 13.614.2 15.716.4 15.816.2 14.615.1
B¶ng II-10: Sè liÖu cña bµi tËp tæng hîp
KÝch thíc danh Bµi to¸n thuËn
nghÜa kh©u thµnh Ch÷ sè thø nhÊt cña ®Çu bµi
phÇn Ai (mm) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A11 35 40 45 50 55 35 40 45 50 55
A12 B +0.5
A13 (A4-1)
A14
6
4i1iA
A15 A11-1
194
Ch÷ sè thø hai cña ®Çu bµi Sai lÖch vµ cÊp
chÝnh x¸c cña kh©u
thµnh phÇn Ai 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A11 H8 H9 H10 H11 H10 H12 H9 H8 H12 H11
A12 H7 H8 H9 H10 H9 H9 H8 H8 H7 H7
A13 h7 h8 h9 h9 h8 h8 h7 h7 h10 h10
A14 h9 h9 h7 h7 h10 h10 h8 h8 h9 h7
A15 h11 h11 h10 h10 h9 h9 h8 h8 h9 h10
Ghi chó: B kÝch thíc chiÒu réng æ l¨n (lÊy theo cÊp 8). h 10 Sai lÖch chiÒu réng B cña æ l¨n (TCVN2245-91)
B¶ng II-11. Quan hÖ gi÷a kÝch thíc danh nghÜa cÊp chÝnh x¸c vµ sai sè ®o
CÊp chÝnh x¸c theo TCVN
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Dung sai II vµ sai sè ®o ® (m)
KÝch thíc danh nghÜa
IT IT IT IT IT IT IT IT IT IT
§Õn 3 3 1,0 4 1,4 6 1,8 10 3 14 3 25 6 40 8 50 12 100 20 140 30
Lín h¬n 3 6 4 1,4 5 1,5 8 2,0 12 3 18 4 30 8 48 10 75 16 120 30 180 40
- 6 10 4 1,4 6 2.0 9 2,0 15 4 22 5 36 9 58 12 90 18 150 30 220 50
195
- 10 18 5 1,6 8 2,8 11 3,0 18 5 27 7 43 10 70 14 110 30 180 40 270 60
- 18 30 6 2 9 3 15 4 21 6 33 8 52 12 84 18 130 30 210 50 330 70
- 30 50 7 2,4 11 4 16 5 25 7 39 10 62 15 100 20 160 40 250 50 390 80
- 50 80 8 2,8 13 4 19 5 30 9 46 12 74 18 120 30 190 40 300 60 460 100
- 80 120 10 3,0 15 5 22 6 35 10 64 12 87 20 140 30 220 50 350 70 540 120
- 120 180 12 4 18 6 15 7 40 12 6 16 100 30 160 40 250 50 400 80 630 140
- 180 250 14 5 20 7 29 8 46 12 72 18 115 30 185 40 290 60 460 100 720 160
- 250 315 16 5 23 8 32 10 52 14 81 20 130 30 210 50 320 70 520 120 810 180
- 315 400 18 6 25 9 36 10 57 16 89 24 140 40 230 50 360 80 570 120 890 180
- 400 500 20 6 27 9 40 12 63 18 97 26 165 40 250 50 400 80 630 140 970 200
196
14.1.1. Híng dÉn sö dông ®Ò bµi tËp tæng hîp
C¸c ®Ò ®îc ®¸nh sè thø tù Tõ 01, 02 , ... , 9
Néi dung cña mçi ®Ò bµi tËp tæng hîp cã 10 c©u , mçi c©u ®îc chän theo thø tù t¬ng øng víi sè thø tù cña tõng ®Ò bëi hai ch÷ sè trong ®ã:
- Ch÷ sè thø nhÊt cã thÓ lµ: 0; 1; 2; ....9
- Ch÷ sè thø hai cã thÓ lµ: 0; 1; 2; ....9
Khi nhËn ®îc ký hiÖu cô thÓ cña mçi c©u do gi¸o viªn giao, häc viªn dùa vµo c¸c b¶ng tõ II-1 ®Õn II-11 ®Ó x¸c ®Þnh d÷ kiÖn cña mçi c©u hái.
VÝ dô: C©u 3. TÝnh to¸n chän l¾p ghÐp gi÷a æ l¨n víi trôc vµ vá hép theo
®iÒu kiÖn 5.1. Theo sè hiÖu : Ch÷ sè thø nhÊt lµ 5
Ch÷ sè thø hai lµ 1
Theo b¶ng II-3 ta cã:
- Sè hiÖu æ l¨n : 7306
- T¶i träng t¸c dông lªn æ l¨n
+ Híng t©m: R = 60 KN
+ ChiÒu trôc A = 4
- D¹ng t¶i träng: 1N, theo b¶ng II-4 t¶i träng híng t©m t¸c dông lªn æ
l¨n kh«ng ®æi vÒ ph¬ng (sè 1); vßng ngoµi quay (ch÷ N do ®ã t¸c d¹ng t¶i träng: vßng trong côc bé; vßng ngoµi chu kú.
- §iÒu kiÖn vµ chÕ ®é lµm viÖc cña æ: lo¹i 2
Theo b¶ng 3-16 ®îc K® = 1,2 (qu¸ t¶i ®Õn 200%)
- CÊp chÝnh x¸c æ l¨n: cÊp 0
197
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu ......................................................................2
Bµi tËp ®iÓn h×nh cho c¸c ch¬ng ................................4
Ch¬ng I. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ kÝch thíc - sai lÖch ... - dung sai - l¾p ghÐp..................................................................4 1.1. KÝch thíc - sai lÖch - dung sai..........................................4 ... 1.1.1. KÝch thíc :......................................................................4 1.1.2. Sai lÖch giíi h¹n: (ViÕt t¾t SLGH)..................................5 1.1.3. Dung sai kÝch thíc ........................................................5 1.2. L¾p ghÐp: ............................................................................6 1.3. S¬ ®å ph©n bè dung sai cña l¾p ghÐp ................................7 Bµi tËp sè 1 ................................................................................8 Ch¬ng II. Sai sè gia c«ng c¸c yÕu tè h×nh häc cña chi tiÕt ....12 2.1. Quy LuËt ph©n bè kÝch thíc thùc khi gia c«ng...............12 Bµi tËp sè 2: ...............................................................................19 2.2. Sai lÖch h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt. ..................................23 Bµi tËp sè 3 ................................................................................31 Ch¬ng III. Dung sai l¾p ghÐp c¸c bÒ mÆt tr¬n.......................42 3.1. Sai lÖch c¬ b¶n:...................................................................42 Bµi tËp sè 4 ................................................................................55 3.2. Mét sè vÝ dô chän l¾p ghÐp tiªu chuÈn:.............................58 Bµi tËp sè 5 ................................................................................64 3.3. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp trô tr¬n: ...............66 3.3.1. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é d«i...................................73 Bµi tËp sè 6a ..............................................................................74 3.3.2. TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é hë cho æ trît. ................77 Bµi tËp sè 6b ..............................................................................80 3.4. Chän kiÓu l¾p cho æ l¨n víi trôc vµ lç vá hép: ..................92 Bµi tËp sè 7 ................................................................................93 3.5. TÝnh to¸n thiÕt kÕ calÝp giíi h¹n .......................................95 3.5.1. KÝch thíc ca lÝp..............................................................96
198
3.5.2. Dung sai kÝch thíc ca lÝp: .............................................101.................................................................................................... Bµi tËp sè 8 ................................................................................104 Ch¬ng IV. Dung sai mèi ghÐp ren hÖ mÐt..............................104 4.1. Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí: ..................................................110 Bµi tËp sè 9 ................................................................................111.................................................................................................... Ch¬ng V. Dung sai cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng ....................111.................................................................................................... 5.1. Chän cÊp chÝnh x¸c cho truyÒn ®éng b¸nh r¨ng ..............111 5-2. D¹ng ®èi tiÕp ......................................................................113 5.3. Ký hiÖu qui íc ®é chÝnh x¸c bé truyÒn b¸nh r¨ng..........114 5-4. Chän bé th«ng sè kiÓm tra b¸nh r¨ng: .............................115 Bµi tËp sè 10 ..............................................................................120 Ch¬ng VI. Gi¶i chuçi kÝch thíc ............................................121 6.1. Kh¸i niÖm vÒ chuçi kÝch thíc vµ c¸ch lËp chuçi.............121 6.2. Gi¶i chuçi kÝch thíc: ........................................................122 6.2.1. Môc ®Ých: ........................................................................122 6.2.3. Chän ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch thíc: .......123 6.2.4. Gi¶i bµi to¸n thuËn: ........................................................124 6.2.5. Gi¶i bµi to¸n nghÞch........................................................127 a) Gi¶i theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i - cùc tiÓu:............................127 b) Gi¶i theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt:..........................................129.................................................................................................... Bµi tËp sè 11 ..............................................................................137 A. Gi¶i b¶i to¸n theo ph¬ng ph¸p cùc ®¹i - cùc tiÓu:.............137 B. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p x¸c suÊt............................151 6-3. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p söa khi l¾p. ...................151 Bµi tËp sè 12 ..............................................................................153 6.4. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi l¾p .........154 Bµi tËp sè 13: .............................................................................159 6.5. Gi¶i bµi to¸n theo ph¬ng ph¸p chän khi l¾p...................159 Bµi tËp sè 14 ..............................................................................164 6.6. Ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ chi tiÕt. ....................................164
199
6.6.1. Nh÷ng yªu cÇu khi ghi kÝch thíc: ................................164 Bµi tËp sè 15 ..............................................................................172 Bµi tËp tæng hîp ........................................................................174 1- TÝnh to¸n ®é hë hoÆc ®é d«i..................................................174 2. TÝnh to¸n vµ chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn ................................176 3. TÝnh to¸n chän l¾p ghÐp gi÷a æ l¨n víi trôc vµ vá hép........176 4. X¸c ®Þnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®é hë vµ ®é d«i cña mèi ghÐp.177 5. L¾p ghÐp then:.......................................................................177 6. L¾p ghÐp then hoa.................................................................177 7. L¾p ghÐp ren..........................................................................179 8. TruyÒn ®éng b¸nh r¨ng: .......................................................180 9. Ghi kÝch thíc cho b¶n vÏ chi tiÕt ........................................181 10. KiÓm tra chi tiÕt (theo mèi ghÐp tiªu chuÈn).....................171
Híng dÉn sö dông ®Ò bµi tËp tæng hîp ....................187
môc lôc............................................................................191
tµi liÖu tham kh¶o...................................................194
200
Tµi liÖu tham kh¶o
1. §ç Xu©n Mua Sæ tay dung sai, HVKTQS 1986
2. Lu V¨n Bång, Híng dÉn gi¶i bµi tËp c¬ së tÝnh ®æi lÉn trong chÕ
t¹o m¸y, HVKTQS 1983
3. Phan §×nh DiÖu, Ninh §øc Tèn, Bµi tËp dung sai, NXB §¹i häc vµ
trung häc chuyªn nghiÖp, 1979
4. PGS Lª V¨n ChiÓu. Gi¶i tÝch kÝch thíc trong c¸c b¶n vÏ c¬ khÝ
chÕ t¹o m¸y, Tæng côc CNQP vµ kü thuËt 1995
5. C¸c tiªu chuÈn ViÖt nam
- TCVN 1479-74 Qui ®Þnh cÊp chÝnh x¸c «e l¨n.
- TCVN 2244-91 Qui ®Þnh sai lÖch c¬ b¶n cho hÖ thèng dung sai
kÝch thíc cña c¸c bÒ mÆt trô tr¬n.
- TCVN 2245-91 Qui ®Þnh hÖ thèng dung sai kÝch thíc c¸c bÒ
mÆt trô tr¬n cho c¸c kÝch thíc tõ 1500mm
- TCVN 2511-95 Qui ®Þnh cÊp ®é nh¸m bÒ mÆt.
- TCVN 2810-78 Qui ®Þnh dung sai chÕ t¹o calÝp
- TCVN 259-86 Qui ®Þnh dung sai l¾p ghÐp mèi ghÐp c«n.
- TCVN 260-86 Qui ®Þnh cÊp chÝnh x¸c mèi ghÐp c«n.
201
- TCVN 4216-86 TCVN 4218-86 Qui ®Þnh kÝch thíc c¬ b¶n
dung sai kÝch thíc vµ l¾p ghÐp then.
- TCVN 2246-77 Qui ®Þnh Profinren hÖ mÐt
- TCVN 2247-93 Qui ®Þnh chiÒu dµi vÆn ren cña ren hÖ mÐt.
- TCVN 2248-77 vµ TCVN2252-77 Qui ®Þnh th«ng sè kÝch thíc
c¬ b¶n cho mèi ghÐp ren hÖ mÐt.
- TCVN 384-93 Qui ®Þnh cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng, vÞ trÝ, híng
vµ ®é ®¶o c¸c bÒ mÆt.
- TCVN 2249-93 Qui ®Þnh cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o, miÒn dung sai,
c¸c kiÓu l¾p tiªu chuÈn cña mèi ghÐp ren hÖ mÐt.
- TCVN 1917-93 Qui ®Þnh cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o, sai lÖch c¬ b¶n
cña mèi ghÐp ren hÖ mÐt.
- TCVN 2254-77 Qui ®Þnh Profinren thang.
- TCVN 2255-77 Qui ®Þnh th«ng sè kÝch thíc c¬ b¶n cña ren
thang.
- TCVN 1067-84 Qui ®Þnh sai lÖch c¬ b¶n cho hÖ thèng dung sai
kÝch thíc cña c¸c bÒ mÆt trô tr¬n.
- TCVN 2244-91 Qui ®Þnh dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng th©n
khai,D<6300mm, m = 1 ®Õn55mm vµ 6 d¹ng ®èi tiÕp cña cÆp
b¸nh r¨ng ¨n khíp.
- TCVN 2257-77 Qui ®Þnh Profingèc.
202
- TCVN 2510-78 dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt- thuËt ng÷
vµ ®Þnh nghÜa.
- TCVN 5906-95 Qui ®Þnh ký hiÖu dung sai h×nh d¹ng , vÞ trÝ,
híng vµ ®é ®¶o trªn b¶n vÏ.
