DR MED. GRZEGORZ PAPROCKI, MGR PAWEŁ LASKOWSKI,...
Transcript of DR MED. GRZEGORZ PAPROCKI, MGR PAWEŁ LASKOWSKI,...
20 PRAKTYCZNA FIZJOTERAPIA & REHABILITACJA
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
FUNKCJONALNA TERAPIA
MANUALNA JAKO SPÓJNY
I KOMPLETNY SYSTEM
TERAPEUTYCZNY
DR MED. GRZEGORZ PAPROCKI, MGR PAWEŁ LASKOWSKI,
DR ANDRZEJ GRYGLEWICZ, DR ZBIGNIEW WROŃSKI, DR KRZYSZTOF DUDZIŃSKI
Celem oddziaływania terapeutycznego FMT
jest wspomaganie efektywnej aktywacji siły
oraz wytrzymałości mięśni, które są konieczne
do budowania systemu stabilizacji
i optymalizacji ruchu.
21lipiec/sierpień 2015
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
Amerykańscy fizjoterapeuci Greg
Johnson i Vicky Saliba Johnson,
twórcy metody, rozpoczynali swo-
ją terapeutyczną przygodę w Vallejo w Ka-
lifornii, w kolebce i po dziś dzień jedynej
w swoim rodzaju szkole PNF na świecie.
Greg Johnson pracował przez siedem lat
bezpośrednio z Maggie Knott (współtwór-
czyni metody PNF), później poznawał wie-
le szkół terapeutycznych: Kaltenborna,
Maitlanda, Cyriax, wiele podejść osteopa-
tycznych, a nawet systemy alternatywne
stworzone przez Rolf, Feldenkraisa czy Tra-
gera. Po wielu latach poszukiwań wraz z Vic-
ky Saliba Johnson założyli w 1978 r. The In-
stitute of Physical Art (IPA) i stworzyli system
Funkcjonalnej Terapii Manualnej.
The Institute of Physical Art (Instytut Sztuki
Fizjoterapeutycznej) nie tylko zajmuje się
propagowaniem FMT poprzez różne formy
szkoleń, staże podstawowe (residency) i za-
awansowane (fellowship), ale upowszech-
nia „sztukę“ fizjoterapii jako integrację do-
wodów naukowych z intuicją wypływającą
z praktyki klinicznej. Instytut rozwinął spe-
cjalny program przygotowujący fizjotera-
peutów do metodycznej i systematycz-
nej ewaluacji oraz usprawniania pacjentów
zgodnie z logiką rozumowania i postępo-
wania klinicznego. Oferowane formy eduka-
cji pomagają terapeucie pogłębiać wiedzę
o mechanicznym usprawnianiu zarówno
stawów, tkanek miękkich, trzewi, jak i struk-
tur nerwowo-mięśniowych. Ta wieloaspek-
towość została zamknięta w jeden spójny
system i stanowi treść serii bloków dydak-
tycznych, na który składają się kursy i pra-
ca własna terapeuty na materiale przygoto-
wanym przez IPA i dostępnym na stronach
instytutu. Ich główna treść to mobilizacja
funkcjonalna, która jest uzupełniona przez
leczenie mechaniczne i specyficzną neu-
roedukację nerwowo-mięśniową. Program
realizowany przez IPA ma akredytacje Ame-
rykańskiego Towarzystwa Fizjoterapii i Ame-
rykańskiego Towarzystwa Ortopedycznych
Terapeutów Manualnych, co świadczy o je-
go bardzo wysokim poziomie. Potwierdze-
niem tego faktu jest to, że terapeuci FMT
należą w USA do elity fizjoterapeutów.
System FMT od niemal 30 lat jest doskona-
lony w USA i upowszechniany na świecie.
Prowadzone są liczne badania naukowe
na temat efektywności FMT finansowane
przez fundację IPA. Biorą w nich udział nie-
zależni badacze, terapeuci FMT i pacjenci,
którzy odzyskują lub utrzymują sprawność
dzięki zastosowaniu metod FMT. W ubie-
głym roku Instytut Sztuki Fizjoterapeutycz-
nej rozpoczął działalność także w Polsce.
Mamy nadzieję, że uda się upowszechnić
idee IPA, które przyczyniły się nie tylko
do uwolnienia potencjału zdrowotnego
milionów pacjentów, ale wyzwoliły poten-
cjał terapeutyczny setek fizjoterapeutów.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA FMT
Funkcjonalna Terapia Manualna to
spójny i kompletny system terapeutycz-
ny łączący leczenie mechaniki stawów,
ruchomości tkanek miękkich, mobilności
struktur nerwowo-krwionośnych, a tak-
że ruchomości-plastyczności trzewi z ma-
nualną reedukacją nerwowo-mięśnio-
wą (PNF). Celem FMT jest usprawnienie
i przybliżanie funkcji ruchowych człowie-
ka do optymalnego poziomu, a więc takie-
go, który jest najbardziej wydajny, przyja-
zny (najmniej obciążający) i efektywny dla
narządu ruchu.
System FMT opiera się na obserwacji ca-
łego systemu i jego ocenie przez palpację
stanu tkanek, który może świadczyć o dys-
funkcji mechanicznej. Następnie poprzez
ocenę przyłożonego oporu określa się dys-
funkcje kontroli nerwowo-mięśniowej oraz
dysfunkcje kontroli ruchu.
W nomenklaturze FMT przez dysfunkcję
mechaniczną rozumie się dysfunkcję, która
dotyczy poniższych zaburzeń:
� ruchomości tkanek miękkich, czyli skó-
ry i powięzi,
� mięśni z ich ograniczoną grą mięśniową,
� stawów z ich ograniczeniem albo nad-
ruchomością,
� mobilności układu nerwowo-naczynio-
wego,
� mobilności trzewi.
Optymalna ruchomość tkanek jest uzy-
skiwana poprzez mobilizacje specyficz-
nej tkanki. Funkcjonalna Terapia Manualna
ocenia i usprawnia tkanki warstwowo – od
warstw powierzchownych do głębokich.
Proces ten rozpoczyna się od skóry i po-
więzi, poprzez obrysy/kontury kości, gdzie
przyczepiają się wszystkie tkanki miękkie,
do mięśni, których mobilność i gra rucho-
wa jest kluczem do ich prawidłowej funkcji.
Po usprawnieniu tkanek miękkich uspra-
wniane są stawy, a także ocenia się mo-
bilność struktur nerwowo-krążeniowych
oraz trzewi.
Dysfunkcja kontroli nerwowo-mięśnio-
wej dotyczy zaburzeń optymalnej inicjacji
skurczu danych mięśni i grup mięśniowych,
ich siły i ich wytrzymałości. Narzędziem
do ewaluacji i usprawniania wyżej wymie-
nionych aspektów funkcjonowania mięśni
jest metoda PNF.
Dysfunkcja kontroli ruchu dotyczy zabu-
rzeń efektywnego wykorzystywania kom-
ponentów dostępnej ruchomości stawów
Osoba pracująca tylko rękoma jest robotnikiem.
Osoba pracująca rękoma i umysłem jest rzemieślnikiem.
Osoba pracująca rękoma, umysłem i sercem jest artystą.
autor nieznany
22 PRAKTYCZNA FIZJOTERAPIA & REHABILITACJA
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
i tkanek oraz kontroli nerwowo-mięśnio-
wej, których celem jest przyjmowanie
optymalnej postawy oraz optymalizacja
wykonywania zadań ruchowych. Ważne
jest, aby aktywacja mięśni tonicznych wy-
przedzała aktywację mięśni fazowych, tak
aby przygotowywała system do obcią-
żenia, zapewniając mu optymalny, bez-
pieczny ruch.
Warunkiem osiągnięcia celu terapii,
czyli optymalnego i funkcjonalnego ru-
chu człowieka, jest płynne i efektywne
współdziałanie trzech wymienionych wy-
żej komponentów.
System FMT otwiera terapeucie drogę
do płynnego i efektywnego przecho-
dzenia od mobilizacji do torowania ner-
wowo-mięśniowego, na kontroli ruchu
kończąc. Niezależnie od tego, czy tera-
peuta usprawnia bark, kolano, dolny odci-
nek kręgosłupa, czy też pracuje z pacjen-
tem ze stwardnieniem rozsianym, zawsze
rozpatruje trzy podstawowe aspekty: me-
chaniczny, nerwowo-mięśniowy i kontroli
ruchu. Procedury praktycznego postępo-
wania i zasady interwencji FMT są zebra-
ne w czterech blokach fundamentalnych
oraz w trzech blokach o charakterze za-
awansowanym. Niniejszy artykuł skupia
się na przedstawieniu czterech pierw-
szych wraz z prezentacją trzech podsta-
wowych testów diagnostycznych.
MOBILIZACJA FUNKCJONALNA
(KURS FUNCTIONAL MOBILIZATIONS
FM1 i 2) ORAZ EDUKACJA
I STRATEGIE OCHRONY
KRĘGOSŁUPA OPARTE NA
TONICZNEJ STABILIZACJI
(KURS CORE FIRST STRATGIES – CFS)
Mobilizacja funkcjonalna skupia się
na technikach obserwacji i analizie po-
stawy i ruchu oraz powiązaniu obiek-
tywnych wniosków funkcji mechanicz-
nych, nerwowo-mięśniowych i kontroli
ruchu z zaburzeniami w układzie tkanek
miękkich.
Ludzkie ciało widziane oczyma tera-
peuty FMT to połączony dynamiczny sys-
tem, w którym należy uwzględnić wza-
jemne powiązania pomiędzy układami
tkanek miękkich, stawów, systemu nerwo-
wo-mięśniowego oraz systemu kontro-
li ruchowej. W funkcjonalnej mobilizacji
szczególną wagę przykłada się do ewalu-
acji warstwowych struktur tkanek miękkich
i stosowanie, w zależności od warstwy, spe-
cyficznych technik terapeutycznych, któ-
re mają na celu normalizację istniejących
dysfunkcji.
Funkcjonalna mobilizacja skupia się
na obserwowaniu systemu oraz jego funk-
cji i określaniu jego efektywności.
Duże znaczenie ma powiązanie subiek-
tywnych doznań pacjenta i przekazywa-
nych przez niego informacji z dysfunkcja-
mi w układzie tkanek miękkich. Niezbędne
jest posiadanie przez terapeutę odpowied-
nich umiejętności palpacyjnych, które po-
zwalałyby mu na specyficzną i warstwową
identyfikację dysfunkcji tkanek miękkich.
Na wyższym poziomie zaawansowania
terapeuta FMT opanowuje sposoby oce-
ny efektywności powiązań układu łańcu-
cha kinematycznego, a dynamiczna analiza
wzorców ruchowych odbywa się poprzez
obserwację i terapię manualną (funkcjonal-
ne wzorce ruchowe zaadaptowane z me-
tody Feldenkraisa FI – funkcjonalna inte-
gracja i ATM – świadomość poprzez ruch).
Zastosowanie funkcjonalnych wzorców
ruchowych pozwala ocenić i usprawnić
ruch ciała, przy czym często oddziaływa-
nie zachodzi poprzez przedstawione tech-
niki manualne oparte na mobilizacji narzą-
dów wewnętrznych.
Zaawansowany terapeuta FMT szczegól-
ny nacisk kładzie na analizę jakości ruchu
(pasywnego i aktywnego). Taka analiza sta-
nowi podstawę rozumienia wzajemnych
zależności i powiązań w łańcuchu kinema-
tycznym organizmu oraz do leczenia skom-
plikowanych problemów ortopedycznych.
W celu optymalizacji ruchu wykonuje się
mobilizację tkanek miękkich i stawów.
Zaawansowani terapeuci FMT, wyko-
rzystując zasady funkcjonalnej mobiliza-
cji, potrafią:
� porównać dysfunkcję ruchu rozpozna-
nego przez terapeutę ze zgłaszanym su-
biektywnym raportem prezentowanym
przez pacjenta,
� wykorzystać Funkcjonalne Wzorce Ru-
chowe (FMP) do ewaluacji poprzez
obserwację i manualnie rozpoznać
dysfunkcje mechaniczne, nerwowo-
-mięśniowe i kontroli ruchu,
� wykorzystać FM do normalizacji ziden-
tyfikowanych dysfunkcji (mechanicz-
nych, nerwowo-mięśniowych i kontro-
li ruchu),
� torować optymalną kontrolę nerwowo-
-mięśniową (według zasad PNF),
� opracować indywidualny zestaw ćwi-
czeń domowych opartych na analizie
i wykorzystaniu użytych wzorców ru-
chowych,
� przedstawić szczegó łowy model
usprawniania i optymalizacji funkcji sto-
py poprzez FM,
� integrować wiedzę z aktualnej literatu-
ry i najnowszych badań.
Strategie ochrony kręgosłupa to procedury
terapeutyczne oparte na tonicznej stabili-
zacji mięśniowej (CFS/back education and
training). Strategie są skupione na funk-
cjonalnych sposobach oceny i metody-
ce usprawniania osób z dolegliwościami
kręgosłupa. Celem działania fizjoterapeu-
ty jest polepszenie funkcji motorycznych
kręgosłupa i osiągnięcie optymalnej pozy-
cji ciała w czasie wykonywania czynności
dnia codziennego.
Terapeuta FMT stosujący zasady CFS
jest skupiony na ocenie pozycji systemu
pod względem jego „konstrukcji”. Zna wie-
le technik, które pozwalają na natychmia-
stową korekcję i optymalizację/zbalanso-
wanie tej „konstrukcji“. Szczególny nacisk
w CFS jest położony na stworzenie opty-
malnego ustawienia miednicy i kręgosłu-
pa w każdej pozycji ciała w celu zapew-
nienia maksymalnej sprawności systemu.
Stan optymalnej funkcji uwarunkowany
jest również poprzez dynamiczną aktywa-
cję mięśni tonicznych użytych we właści-
wej sekwencji (kolejności).
Dynamiczne podejście do aktywnego
procesu usprawniania jest wydobywane
poprzez udział pacjenta w progresywnym
programie ćwiczeń, który obejmuje ela-
styczność, siłę i wytrzymałość. Cechy te są
23lipiec/sierpień 2015
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
składowymi elementami wzorców rucho-
wych, których efektywność jest wyznacz-
nikiem sprawności systemu.
Terapeuta FMT, który stosuje zasady CFS:
� potrafi stosować funkcjonalne testy ba-
dające stopień optymalizacji wzajem-
nego ustawienia kręgów i organizacji
systemu, co daje jemu i pacjentom moż-
liwość natychmiastowego zmierzenia
efektów terapii,
� zna zasady przyjęcia pozycji ciała w sta-
nach ostrego bólu i ćwiczenia, które po-
zwalają pacjentowi osiągnąć niezależ-
ność w codziennej aktywności,
� potrafi zastosować pięć podstawowych
elementów treningu o nazwie Mecha-
nizm Ochronny Kręgosłupa Lędźwio-
wego, tzn. fundament postawy, stopień
optymalizacji wzajemnego ustawienia
kręgów, mechanizm ochronny kręgosłu-
pa lędźwiowego, optymalizacja przeno-
szenia obciążenia, akceptacja obciążenia,
� potrafi usprawnić system, aby odtwo-
rzyć lub nauczyć efektywnego uży-
wania ciała w różnych pozycjach i ak-
tywnościach: leżeniu, siedzeniu, staniu
i w czasie aktywności typu pchanie, cią-
gnięcie, sięganie i podnoszenie lekkich
i ciężkich przedmiotów,
� potrafi projektować programy ćwiczeń
o różnym stopniu zaawansowania speł-
niające potrzeby funkcjonalne zarówno
pacjenta z bólem, jak i osób uprawiają-
cych sport chcących poprawić swoje
wyniki i efektywność.
FUNKCJONALNY PNF
(KURS FUNCTIONAL PNF)
Efektywne usprawnianie musi uwzględ-
nić ścisłe relacje pomiędzy układem ner-
wowo-mięśniowym, tkanek miękkich oraz
stawami. Funkcjonalny PNF to dynamiczna
i funkcjonalna metoda ewaluacji i uspraw-
niania uwzględniająca powyższe powiąza-
nia, których jakość jest oceniana na pod-
stawie wzorców aktywacji mięśni (motor
recruitment patterns) oraz cech funkcji ner-
wowo-mięśniowych (characteristics of neu-
romuscular function).
Wykorzystanie PNF w FMT rozpoczyna
się od wzorców ruchu obręczy barkowej
i miednicznej, następnie tułowia – w leże-
niu, a potem poprzez pozycję częściowego
obciążenia przechodzi się aż do pozycji peł-
nego obciążenia (w tym pozycji stojącej).
W bloku funkcjonalnego PNF podkreśla
się szczególnie istotność odtworzenia sku-
tecznych wzorców aktywacji mięśni w celu
rehabilitacji pacjentów z dysfunkcjami neu-
rologicznymi i ortopedycznymi, jak również
w technikach manipulacyjnych: Mobilizacja
Wspomagana Oporem (resistance enhanced
manipulation – REM).
Terapeuta FMT wykorzystujący PNF zna
i potrafi zastosować w terapii:
� filozofię i podstawy PNF,
� manualne techniki i palpacje niezbędne
do skutecznej oceny efektywności wzor-
ców aktywacji mięśni,
� analizę i praktyczną aplikację oporu ma-
nualnego jako podstawowego narzędzia
diagnostycznego i terapeutycznego,
� metody manualnego torowania/ułatwia-
nia, aby zwiększyć aktywność uspraw-
nianego pacjenta i jego zdolność ner-
wowo-mięśniową do inicjacji, siły
i wytrzymałości napięcia mięśniowego,
� wzorce obręczy barkowej, miednicznej,
tułowia oraz wzorce poszczególnych se-
kwencji ruchowych, które będą służyły
jako narzędzia dla szczegółowej oceny
i usprawniania zaburzeń kontroli mo-
torycznej,
� wnioski z w łaściwego rozumienia
wszechstronnego stosowania PNF jako
ważnego elementu FM oraz usprawnia-
nia kontroli ruchu.
PODSTAWOWE INFORMACJE
NA TEMAT TESTÓW
DIAGNOSTYCZNYCH FMT
Testy funkcjonalne opracowane przez
IPA łączą się z PNF. Z reguły testy funkcjo-
nalne nie są częścią szkoleń PNF. Jednak
w praktyce klinicznej często używa się ich
jako testów przed i po stosowaniu technik
terapeutycznych, i to zarówno u pacjen-
tów neurologicznych, jak i ortopedycznych.
Opis poniższy testów ma charakter skró-
towy i orientacyjny, a ich prawidłowe zasto-
sowanie i interpretacja wymaga wykony-
wania pod nadzorem osób wyszkolonych
w zakresie FMT. Ich prostota i efektywność
jest ich niewątpliwą zaletą, dodatkowo są
one prawdziwą pomocą dla terapeuty
w znalezieniu optimum ustawienia ciała,
stabilizacji, jak również oceny automaty-
zmu tonicznego.
TEST OBCIĄŻENIA
OSIOWEGO – AKTYWNY (TOA)
� Cel: Ocena zachowania/ustawienia ca-
łego systemu/ciała i sekwencja aktywa-
cji mięśni na osiowe obciążenia przyło-
żone do przedramion (zdj. 1A–B).
� Pozycja: Pacjent stoi z łokciami zgię-
tymi do 90°, przedramiona w supinacji,
kości ramienne ustawione prostopadle
do podłoża. Terapeuta stoi twarzą do pa-
cjenta, opiera dłonie na dalszych aspek-
tach przedramion pacjenta, terapeuta
stara się aplikować siłę pionowo.
� Polecenie: „Nie pozwól mi wyprosto-
wać twoich łokci”. Terapeuta stopniowo
zwiększa nacisk pionowy.
� Wynik optymalny: Pacjent utrzymu-
je pozycje łokci, barków/łopatki, kręgo-
słup pozostaje stabilny, pacjent nie tra-
ci równowagi.
� Wynik nieefektywny: Pacjent nie speł-
nia kryteriów opisanych powyżej. Nie
utrzymuje swojej postawy poprzez au-
tomatyzm toniczny, ale kompensuje po-
przez system mięśni fazowych, utratę
równowagi, uniesienie klatki piersiowej,
przeprost w kręgosłupie itp.
Test obciążenia osiowego – aktywny (TOA)
stosuje się jako test przed i po uspraw-
nianiu, ale także można go zastosować
podczas wykonywania wzorców łopatki
lub ustawienia ciała w siadzie (funkcjonal-
ny PNF).
MECHANIZM OCHRONY LĘDŹWI
(MOL)
� Cel: Ocena automatyzmu tonicznego
i stabilizacji tułowia w reakcji tułowia
na przyłożoną siłę zewnętrzną (zdj. 2).
� Pozycja: Pacjent stoi w wykroku, szero-
kość podstawy naturalna dla pacjenta.
Terapeuta stoi w pozycji odbicia lustrza-
nego pozycji pacjenta, umieszczając dło-
24 PRAKTYCZNA FIZJOTERAPIA & REHABILITACJA
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
nie płasko na przednich aspektach barków
poniżej wyrostków kruczych. Szybko prze-
kłada siłę, pchając do tyłu w osi skośnej,
aby ocenić inicjację. Należy unikać pcha-
nia z nadmierną siłą, aby nie spowodować
upadku. Jeśli inicjacja jest słaba, trzeba po-
wtórzyć test, stopniowo zwiększając siłę,
aby ocenić siłę i/lub wytrzymałość. Oce-
na jest dokonywana w pięciostopniowej
skali w dwóch przekątnych.
� Polecenie: „Stój i nie pozwól mi cię po-
ruszyć”.
� Wynik optymalny: Natychmiastowe za-
początkowanie i utrzymanie postawy po-
przez automatyzm toniczny, siła (5/5) oraz
wytrzymałość (30 s).
� Wynik nieefektywny: Pacjent nie utrzy-
muje stabilnego tułowia, gdy przyłożona
jest siła zewnętrzna. Możliwe braki w ini-
cjacji, sile i wytrzymałości.
Mechanizm ochrony lędźwi (MOL) stosowa-
ny jest przed i po usprawnianiu, może być
stosowany podczas wykonywania ćwiczeń
tylnego obniżenia łopatki lub poprawy au-
tomatyzmu tonicznego.
TEST OBCIĄŻENIA OSIOWEGO –
PASYWNY (TOP)
� Cel: Ocena efektywności systemu w prze-
noszeniu obciążenia osiowego (zdj. 3).
� Pozycja: Pacjent stoi w naturalnej pozycji,
nie ugina kolan. Terapeuta stoi za pacjen-
tem na stołku lub stole terapeutycznym,
przykłada siłę pionowo. Kontakt manual-
ny pomiędzy pierwszym żebrem a wyrost-
kiem barkowym, przedramię terapeuty
jest pionowo. Obciążenie jest przykłada-
ne wolno, aż siła zostanie przeniesiona
do pola podstawy lub system straci sta-
bilność. Jeśli pacjent straci stabilność, na-
leży zakończyć test.
� Polecenie: „Odpręż wszystko oprócz ko-
lan”.
� Wynik optymalny: Obciążenie jest prze-
noszone efektywnie do pola podparcia
(stopy w przypadku pozycji stojącej).
� Wynik nieefektywny: Widoczne zgię-
cie boczne, rotacja, przesunięcie bocz-
ne miednicy lub twardy opór końcowy
(ochronne napięcie).
Zdj. 1A. Test obciążania osiowego – aktywny (TOA)
Zdj. 1B. Test obciążania osiowego – aktywny dolny (TOA)
25lipiec/sierpień 2015
NOWOCZESNE METODY FIZJOTERAPII
Test obciążenia osiowego – pasywny (TOP)
stosuje się przed i po usprawnianiu, szcze-
gólnie gdy terapeuta pracuje nad pozycją
stojącą pacjenta, chodem lub ustawieniem
ciała w siadzie.
PODSUMOWANIE
Nauczyciele FMT, włącznie z twórcami
metody, podczas kursów organizowanych
w Polsce szczegółowo prezentują i uczą
poprawności wykonania i zastosowania
przedstawionych wyżej testów. System
FTM zawiera bardzo dużą liczbę informa-
cji, ćwiczeń i interwencji, które umożliwia-
ją każdemu terapeucie funkcjonalną ocenę
każdego pacjenta. System FMT to system,
w którym pacjent jest włączony do proce-
su usprawniania i staje się jego kluczowym
elementem. Opisane wyżej testy i umie-
jętne zastosowania wiedzy i praktyki FMT
przez terapeutę pomagają pacjentowi zro-
zumieć jego rolę w procesie, a terapeucie
umożliwiają efektywną ocenę funkcji oraz
procesu terapeutycznego i ostatecznie dają
doświadczenie głębokiej satysfakcji.
Zapraszamy wszystkich fizjoterapeutów
do udziału w szkoleniach FMT.
Aktualne informacje na stronie inter-
netowej www.ipa-poland.eu i na Face-
booku: IPA Poland.
Zdj. 2. Mechanizm ochrony lędźwi (MOL) Zdj. 3. Test obciążenia osiowego – pasywny (TOP)
dr med. GRZEGORZ PAPROCKI
DPT, PhD, OCS, CFMT, FFMT, FAAOMPT
fizjoterapeuta i właściciel European Therapy
Center Ltd. Chicago, USA
IPA Poland, Warszawa
e-mail: [email protected]
mgr PAWEŁ LASKOWSKI
fizjoterapeuta, IPA Poland, Warszawa
dr ANDRZEJ GRYGLEWICZ
doktor nauk o kulturze fizycznej
w zakresie rehabilitacji, psycholog,
Wydział Rehabilitacji AWF, Warszawa
dr ZBIGNIEW WROŃSKI
specjalista fizjoterapii, Zakład Rehabilitacji
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
dr KRZYSZTOF DUDZIŃSKI
doktor nauk o kulturze fizycznej w zakresie
rehabilitacji, Wydział Rehabilitacji AWF, Warszawa
Bibliografia do publikowanego artykułu
dostępna w redakcji.