Doracak për vlerësimin e ndikimit të rregullores za PVR alb za web.pdf · - të reduktohen...

Doracak për vlerësimin e ndikimit të rregullores

Qershor,2013

REPUBLIKA E MAQEDONISËMinistria për shoqëri informatike dhe administratës

Titulli i publikimitDoracak për vlerësimin e ndikimit të rregullores

BotuesMinistrija për shoqëri informatike dhe administratë

RedaktorëGordana Gapikj Dimitrovska

Tirazhi:300

Ky publikim ishte i mundësuar me përkrahjen e Ambasadës Britaneze në kuadër të proektit „Proçesi regulator i avancuar në Maqedoni“ përmes Qendrës për menaxhimin me ndryshime. Mendimet e dhëna në këtë publikim janl mendime të autorëve dhe çdoherë nuk i reflektojnë mendimet e Ambasadës Britaneze.The British Embassy in Skopje supported the publication of this handout. Hoewer, the content of this publication does not necessarily reflect the opinions of the British Embassy

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје

340.134(497.7)(035)

DORACAK për vlerësimin e ndikimit të rregullores / [redaktorë Gordana Gapikj Dimitrovska]. - Shkup : Ministrija për shoqëri informatike dhe administratë, 2013. - 144 стр. : табели ; 24 см

Содржи и: Shtojca 1-5

ISBN 978-608-65602-4-9

а) Законодавство - Креирање - Македонија - ПрирачнициCOBISS.MK-ID 95325450

PËRMBAJTJA

1. HYRJE 5 1.1. Qëllimi i manualit 5 1.2. Përse ndikimi i vlerësimit të rregullores? 6 1.3. Çfarë është ndikimi i vlerësimit të rregullores? 8 1.4. Kur zbatohet vlerësimi i ndikimit të rregullores? 112. ZBATIMI I VLERËSIMIN TË NDIKIMIT TË RREGULLORES 13 2.1. Procesi i planifikimit për zbatimin e VNR-së 14 2.2. Procesi i vlerësimit të ndikimit të rregullores 18 2.2.1 Analiza e gjendjeve dhe përcaktimin e problemit 20 2.2.2 Përcaktimi i objektivave 21 2.2.3. Vërtetimin e zgjidhjeve të mundshme (opsionet) 23 2.2.4. Analiza e shpenzimeve dhe ndikimeve dhe Përfitimeve nga zhgjidhjet e mundshme të vërtetuara si (opsionet) dhe krahasimi i tyre 26 2.2.5 Planifikimi i mënyrës të zbatimit , monitorimit dhe vlerësimin 353. PËRGADITJA E RAPORTIT PËR VNR-në SI DHE MARRJEN E MENDIMEVE NGA MINISTRIA PËR SHOQËRI INFORMATIKE DHE ADMINISTRATËS 38 3.1 Raport për VNR-në 38 3.2 Publikimi i Raportit për VNR-në 40 3.3 Marjen e mendimit nga Ministria për shoqëri Informatike dhe Administratës 414. KONSULTIMET ME PALËT E INTERESUARA 43 4.1. Rëndësia e konsultimevet 43 4.2. Mënyra e zbatimit të konsultimeve 44SHTOJCA 1 49SHTOJCA 2 51SHTOJCA 3 53SHTOJCA 4 73SHTOJCA 5 108

5 PB

1. HYRJE

1.1. Qëllimi i Doracakut

Qëllimi i këtij doracaku është të ndihmojë nëpunuësit shtetëror në ministritë dhe organet e tjera të administratës shtetërore në implementimin e procesit vlerësimit të ndikimit të ndikimit të Rregullores (në tekstin e mëtujeshëm: VNR) dhe përgatitja kualitative e propozim ligjeve.Doracaku është plotësisht në përputhje me Metodologjinë për vlerësimin e ndikimit të regullores1, udhëzimi për veprimin e mënyrës për punë në ministrtitë në procesin e zbatimit të vlerësimit të ndikimit të regullores, Vendimi për formën dhe përmbajtjen e raportit për vlerësimit të ndikimit të rregullores. Gjithashtu, doracaku është i miratuar në përputhje me dispozitat përkatëse të Rregullores për Punë të Qeverisë, Metodologjia për planifikim strategjik dhe përgatitjen e programit vjetor për punës të Qeverisë, si dhe me rregulloret dhe praktikën në procesin legjislativ në Republikën e Maqedonisë.Doracaku për VNR përmban praktika shembuj dhe këshilla me përshkrim të teknikave, metodave dhe mjeteve të cilat mund të përdoren gjatë analizave në implementimin të procesit. Si bazë për Doracakun për VNR janë marrë nga përvojat e deritanishme në aplikimin e procesit VNR në Republikën e Maqedonisë, si dhe përvojat pozitive dhe praktikat nga vendet anëtare të OECD-së dhe BE.Doracaku për VNR do të kontribuojë në zhvillimin e kapaciteteve për implmentimin e VNR në ministritë dhe organeve të tjera të adminstratës shtetërore , sepse nëpërmjet përdorimit të tij në procesin e implementimit të VNR dhe gjatë trajnimeve për nëpunësit shtetëror në ministritë do të përmirësohet kauliteti i vetë procesit, dhe kualiteti propozim-ligjeve.

1 Të theksohet në Gazetën Zyrtare nr.kur do të jetë e miratuar metodologjia e re për VNR

6

1. H

YRJE

1.2. Përse vlerësim i ndikimit të rregullores?

Në dekadat e fundit të vendeve anëtare të OECD-së edhe në BE bëhen përpjekje rritjen e cilësisë të rregullores përmes procesit të reformës rregullatore që ka për qëllim futjen të procesit i cili mundëson:

- për rishikohne ndikimet ekonomike dhe sociale ose ndikimet mbi ambientin mjedisor nga politikat ose rregullorja;

- të reduktohen shpenzimet dhe barat administrative të cilat i shkakton regullorja për subjektet afariste dhe qytetarët;

- të sigurohet transparencë dhe pjesëmarrje në publiku në hartimin e politikave.

Përcaktimi i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë për avancimin e cilësisë të rregullores është e shprehur në Strategjinë për Reforma në Administratën Publike (miratuar në vitin 2010), iku parashikohen një sërë nga masat dhe aktivitetet qëllimi i së cilës është sigurimin e cilësisë procesit kualitativ për pregaditjen e rregullores nëpërmjet avancimit të përhershëm të procesit të ndikimit rregullores dhe përmirësimin e procesit regullator gijotinë i cili në fazën e tij të katërt është fokusuar në ndërmarrje të vogla dhe të mesme.

Procesi i VNR kontribuon drejt përmirësimit të efika-sitetit ekonomik nëpërm-jet analizës për vërtetimin e analizës të atyre aspekteve të rregullores që mund t´a kufizojnë zgjedhjen e kon-sumatorëve ose t´a zvogëlo-jnë shkallën e konkurencë në ekonomi. Gjithashtu, ky proces mundëson që të vërtetohen dhe të zbatohen në minimum barat e mundshme për sub-jektet afariste, veçanërisht për ndërmarjet e vogla dhe të mesme.Sepse procesi para-shikon konsultime me palët e interesuara,VNR mundëson që të vërtetohen efektet të papra-shikuara dhe të padëshiruara të cilat më parë nuk mundeshin të jenë të shikuara. Njëkohë-sisht , VNR kontribuon drejt respektimit të dispozitave për

Regullore Kualitive është ajo e cila:

• Bazohet në bazë të analizës që të vërtetohen mënyrat e mundsheme të zjidhjes të problemit dhe arritjen e qëllimeve të caktuara , si dhe të krahasohen ndikimet pozitive dhe negative, shpenzimet dhe dobia nga secili nga zgjedhjet e mundhshme të vërtetuara;

• Është e pregaditur në mënyrë transparente me përfshirjen e palëve të interesuara në të gjitha fazat të procesit;

• Eshtë konzistente dhe e miratuar me të kornizln ligjore në sferën e fushave të njëjta;

• Është e qartë dhe e kuptueshme për të gjitha dhe nënkupton procedura të thjeshta;

• Nuk krijon ngarkesa të panevoshme(administrative, fianciare dhe etj)për subjektet afariste, veçanërisht për ndërmarjet e vogla dhe të mesme, dhe qytetarët;

• e avancon konkurencën të subjekteve afariste dhe tregun shtëpiak dhe global.

• Siguron aritjen e qëllimeve pëshkak të cilëve ka qenë miratuar.

7 PB

qeverisje të mirë sepse e rritën transparencën dhe legjitimitetin e procesit rregul-lator. Me pjesëmarrjen të palëve të interesuara në procesin sigurohet mbrojtja e interesave të tyre dhe mundësia për modelimin e politikave sipas me nevojave të palëve të interesuara, me çka rritet mundësia për respektimin të kualitetit të procesit në pregaditjen e regullores dhe të analizës për ndikimet e mundshme, shpenzimet dhe përfitime nga zgjidhjet e propozuara me të cilën vërtetohen zgjidhjet optimale për arrtijen e qëllimeve.

Procesi dhe teknikat për vlerësimin e ndikimit të rregullores janë veçanërisht të rëndësishme në kontekstin të prioritetit të Republikës së Maqedonisë për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Në periudhën para-pranimit, procesi i harmonizimit të legjislacionit në Republikën e Maqedonisë me legjislacionin e BE nënkupton impementimin e analizës të akteve ligjore të BE (rregulloret, direktivat, vendimet) dhe transponimin e tyre adekuat në legjislacionin kombëtar. Pastaj, VNR duhet të përdoret si një vegël për vërtetimin e ndikimeve që do të jenë të shkaktuara me implementimin aktit juridik të transponuar, posaçërisht direktiva si në nivel kombëtar për të siguruar realizimin e objektivave të aktit ligjor. Pastaj, në procesin e VNR mund të vërtetohet nëse ndonjë nga zgjidhjet e mundshme do të imponohen ngarkesa më të mëdha financiare apo të tjera për aq sa është e nevojshme për implementimin e direktivës.Me fillimin e procesit të negociatave për anëtarësim të Republikës së Maqedonisë në Bashkimin Evropian, procesi i VNR do të merr rëndësi edhe më të madhe, sepse nëpërmjet tij në mënyrë të strukturuar munden që të vërtetohen ndikimet afatshkurtra dhe afatgjata të akteve ligjore të BE mbi sistemin ligjor kombëtar ,dhe më e rëndësishmja mbi pranimin e detyrimeve të cilat rrjedhin nga ato. Në atë mënyrë dë të mund të ndërtohen pozicionet kombëtare në procesin e negociatave, si dhe të vërtetohen dhe zvogëlohen ndikimet negative eventuale për Republikësn e Maqedonisë.Nga e gjithë kjo, del se procesi i VNR është pazgjidhshmërisht e lidhur me proceset kyçe të cilqë kryhen në punën e Qeverisë dhe zbatimin së kompetencave të tij ligjore, dmth planifikimin strategjik dhe vjetor, procesi i planifikimit dhe përgatitja e buxhetit, procesi i harmonizimit të kombëtare legjislacionit me BE-në dhe procesin e monitorimit dhe vlerësimin e zbatimit të politikave dhe ligjeve.

1. HYRJE

8

1.3.Çka është është vlerësimi i ndikimit të rregullores?

Rregullorja është baza për funksionimin e mirë të shoqërisë dhe ekonominë, dhe është e domosdoshme për mbrojtjen e tyre. Rregullorja paraqet një instrumentin kompleks për zbatimin e politikave - ajo jo vetëm që ndikon në jetën e përditshme dhe aktiviteteve të qytetarëve dhe suubjekteve afariste nl sferën në të cilën rregulluara, por sistemi i përgjithshëm ligjor dhe sistemi ekonomiknë vend. ME qëllim që të ndërtohet system i shëndetshëm dhe ligjor, është ed omosdoshme ndikimi i rregullores që të shikohen nga të tri apektet kyçe: Efektiviteti gjatë realizimit të objektivave konkrete, ndikimet mbi aktivitetet ekonomike dhe rolin e saj në lidhje realizimin e parimit për sundimit të ligjit.

a) Rregullorja si instrument i politikës – nëpërmjet rregullores është realizohen politikat konkrete të Qeverisë që mund të jenë të thjeshta si për shembull vërtetimin e standardeve për cilësinë e qumështit ose përsëri komplekse si vërtetimin e sistemit për çmimet të ndërmarrjeve tek ndërmarjet me pozitë monopole në treg. Pyetjen kryesore që e bëjnë ministritë gjatë përgatitjes të rregullores është: Sa mund të zgjidhet më së miri problemi dhe të realizohen qëllimet konkrete të regullores? Megjithatë, kjo është vetëm një nga dimensionet të rregullores që ka të bëjë me efektivitetin e saj. Rregullorja shpeshherë ka efekte të tjera që janë po aq të rëndësishme, dhe në disa raste edhe më të rëndësishme nga efektiviteti dhe ato janë të paraqitur në dimensionet e përshkruara më poshtë.

Skema 1-Lidhja e procesit të VNR me proceset kyçe në punën e Qeverisë

1. H

YRJE

9 PB

b) Rregullorja në ekonomi- Çdo rregullore, pavarësisht nga objektivat e dëshiruara , ka ndikime direkte dhe indirekte mbi aktivitetet ekonomike qoft nëpërmje imponimit të shpenzimeve direkt, sigurimin e përparësive të disa nga subjektet afariste ose përsëri nëpërmjet kufizimit të konkurencë të tregut. Efektet mund të jetë komplekse dhe ndonjëherë e vështirë të dukshme.

Imponimi i shpenzimeve nëpërmjet rregullores paraqet ndikimi i saj direkt. Për ndryshim nga programet e tjera qeveritare (transferet sociale, shëndetësi, investimet) që varen nga të ardhurat e mbledhura në buxhet përmes taksave dhe burimeve të tjera të të ardhurave, regullorja përdor mejtet nëpërmjet inponimit të shpenzimeve direkte për subjektet afariste dhe qytetarët. Për shembull, rregullorja në sferën të mjedisit hapësinor mund të imponojë shpenzime për kapacitet prodhuese me atë do të që do të fusë detyrim për blerjen e pajisjes të re për filtrimin e ujërave të zeza, ose futja e standardeve për cilësinë e ushqimit i rrit shpenzimet për konsumatorët përshkak se shpenzimet prodhuese automatikisht dë të rrisin çmimi e prodhimit.Shpenzimet e përgjithshme të rregullores vështirë mund të llogariten saktë, por disa studime sugjerojnë se ata mund të arrijnë deri në 10% të PPV-së i cili në mënyrë të rëndësishme ndikon në rritjen ekonomike dhe hapjen e vendeve të reja të punës. Gjithashtu, këto shpenzime mund të ndikojnë mbi zvogëlimin të produktivitetit dhe marjen me adaptimet strukturore të firmave vendase për pjesëmarje në tregun global, i cili në fund ndikon mbi konkurrencën. Ndërmarjet e vogla dhe të mesem janë ndërmarje veçanërisht të pambrojtur ndaj ndikimeve të padëshirueshme nga rregullorja.

Shumica e shpenzimeve të rregullores justifikohen me ndikimet positive, respektivisht me përfitimet nga rregullorja. Zvogëlimi i vdekshmërisë gjatë aksidenteve trafikore mjaftueshëm e justifikon shpenzimin për prodhuesit të automjeteve për futjen e sistemeve të sigurta në makinat. Megjithatë, në shumë raste shpenzime nuk mund të justifikohet gjithmonë nga përfitimet për shoqërinë ose përsëri paraqiten ndikimet e padëshiruara idirekte të cilët në masë të madhe e kalojn[ vlerën e përfitimit. Pikërisht , është me rëndësi që të ekzistojë procesi në të cilin do të analizohen në mënyrë të temeltë dhe vlerësohen shpenziemt direkte të regullores përballë përfitimeve dhe njëkohësisht vërtetohen ndikimet të padëshiruara.

v) Regullorja e qeverisjes e së drejtës- Kompetencat për rregullimin gjenden në majën e sistemit ligjor. Rregulloret dhe ligjet në fakt paraqesin opracionalizim të kompetencave në qeveri rregullim Megjithatë, rregullorja nuk duhet të merret në mënyrë të njëanshme apo vetëm si një mjet përmes të cilit qeveria i drejton qytetarët, por si kontratë në mes të qeverisë dhe qytetarëve, në të cilën rregullat e sjelljes janë të kuptueshme dhe të kotratuara me qëllim të dobisë të përgjithshme të shoqërisë. Koncepti i sundimit të ligjit është i bazuar në respektin

1. HYRJE

10

Qëllimi kryesor i procesit të ndikimit të regullores

është të sigurojë ministritë dhe Qeveria të marrin

informacione të sakta dhe relevante për efektetnga mënyrat e mundshme të

pyetjeve dhe për mënyrën e propozuar për arrtijen e

qëllimit përshkak të cilit propozohet regullorja.

për legjitimitetin të rregullores nga ana e qeverisë dhe qytetarëve, mbi transparencën dhe qartësisë të sistemit rregullator dhe mbi proceset që sigurojnë se qeveria është e përgjegjshme ndaj qytetarëve për përmbajtjen të ligjeve dhe rregulloreve. Pikërisht për këtë shkak, komunikimi dhe konsultimi me qytetarët është një element shumë me rëndësi në procesin e rregullimit. Më shkurt, sistemi për pregaditjen dhe miratimin të regullores duhet t´i pasqyrojë vlerat demokratike, repektivisht, në vend të “autoritetit” të krijohet në “kooperativitet” si një mënyrë për të ndërtimin e marrëdhënieve midis qeverisë dhe qytetarëve.

VNR është një proces për vërtetimin sistematik dhe vlerësimin e ndikimeve të pritshme nga propozim rregulloret nëpërmjet përdorimit të metodave analitike të qëndrueshme. VNR paraqet një proces krahasues i cili bazohet në përcaktimin e qëllimeve që duhet të arrihen me rregulloren dhe gjetjen e mënyrave të mundshme arritjet e tyreqë të mundet sistematikisht të zgjidhet edhe mënyra më efikase dhe efektive për arrtijen të qëllimit të propozim –regullores.

VNR ka një rol të dyfishtë sepse paraqet :

A) Procesi i vazhdueshëm i cili mundëson që të analizohen arsyet për futjen e masave konkrete të vërtetohen zgjidhjet e mundshme ne fakt opcionet për arritjen e qëllimit, që të shqyrtohen të kuptohen pasojat nga masat e propozuara dhe të pëfshihen palët e interesuara në të gjitha fazat nga procesi, dhe

B) Vegla e cila ndihmon gjatë përgatitjes të propozim-regullores nëpërmjet analizimit të shpenzimeve të mundhshme dhe përfitimeve, si dhe rreziqet që mund të kenë ndikim mbi qytetarët, ekonominë, subjekteve afariste, shoqëria dhe mjedisi hapësinor në afat të gjatë.

1. H

YRJE

11 PB

1.4. Kur implementohet vlerësimi i ndikimit të regullores?

Sipas Rregullores për Punë,VNR implementohet për të gjitha propozim-ligjet të cilat dorëzohen deri tek Qeveria për shqyrtim dhe vërtetim.VNR nuk implemetohet për propozim të:

- Ligjeve i cili miratim propozohet me procedure urgjente;- Ligjet për ratifikimin e marrëveshjeve ndërkombëtare;- Ligjet me të cilat kryhen harmonizimet terminologjike me ligjet e tjera;- Buxheti i Republikës së Maqedonisë dhe- Ligji për zbatimin e Buxhetit të Republikës së Maqedonisë.

Edhe pse modeli dhe hapat në zbatimin eVNR janë të zbatueshme për të gjitha propozimet të ligjeve. Megjithatë qasja analitike dhe thellësia e analizës mund të dallohen në varësi të rëndësisë së pyetjes të cilat rregullohen propozim-ligjin.Në bazë të parimit të proporcionalitetit, niveli i analizës dhe kompleksitetit të mjeteve analitike të cilat përdoren në procesin varet nga ndikimi in pritur nga propozim-ligji. Parimi i proporcionalitetit është i aplikueshëm si në aspektin e thellësisë të analizës së shpenzimeve, ashtu edhe në lidhje me tërë procesin për implementimin të VNR, duke prëfshirë edhe numrin e zgjedhjeve të mundshme të cilat po shqyrtohen në drejtim të procesit për zbatimin e RIA, duke përfshirë numrin e zgjidhjeve të mundshme të cilat shqyrtohen, Mënyra e implementimit të konsultimeve, si dhe vërtetimin e mënyrës të zbatimit, monitorimin dhe vlerësimin.Marë në përgjithësi, sipas këtij parimi, sa më të mëdhja janë ndikimet e pritura nga propozim-ligji, aq edhe në mënyrë proporcionale rriten thellësia dhe kompleksiteti i analizës, niveli i të dhënave të nevojshme , precizitetit në vërtetimin të ndikimeve , si dhe përfshirja dhe mënyra e konsultimeve me palët e interesuara. Rëndësia e propozimit vërtetohet mbi rëndësinë e saj në kuptimin ekonomik ose social ose në lidhje mbrojtjen së mjedisit hapësinor, por edhe mbi bazën e ndikimeve që do të jenë të shkaktuara në një ose më shumë nga këto fusha. Nëpërmjet VNR duhet të sigurohen argumente të mjaftueshme për t’iu përgjigjur kritikave apo vërejtjeve që mund të paraqiten gjatë debatës në Qeveri ose Parlament , si dhe debati reagimeve në publik.Është e rëndësishme të theksohet se nuk ekziston një formulë e saktë sipas të cilës mund të përcaktohet cili propozim është i rëndësishëm, dhe se më pak të rëndësishme në lidhje me qasjen në implementimin e VNR. Nëpunësit shtetëror të cilët punojnë në implementimin të VNR dhe përgatitjen e propozimit do të duhet të vlerësojnë dhe të sjellin vendim në lidhje me shtrirjen e analizës, sepse ata janë ekspertë në fushën përkatëse. Kjo do të thotë se vendimi do të duhet të sillet,mes tjerash, në bazë të ndikimeve ekonomike dhe sociale dhe parashikimet për pyetjet kontraverse që mund t´i shkaktojë debate për propozim-ligjin adekuat në publik.Në këtë kuptim, do të jetë e dobishme që nëpunësit shtetëror të vlerësojnë nëse propozimi do të ketë ndikime të rëndësishme në lidhje me:

1. HYRJE

12

- konkurrencën në tregun shtëpiak;- ndëmarjet e vogla dhe të mesem si dh pozita e tyre në treg;- grupet sociale të përjashtuara ose të cenueshme ;- mjedisi hapësinor;- realizimin e të drejtave të qytetarëve dhe - Shpenzimi i qytetarëve dhe personave juridik për respektimin e ligjit, duke

përfshirë ehde shpenzimet administrative.

Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se vërtetimi i proporcionalitetit dhe niveli i analizës nuk është vendim që meret në fillim të procesit të VNR dhe mbetet përfundimtar deri në fund, por shpeshherë ajo duhet që të rishikohet gjatë procesit të implementimit të procesit në varësi nga analizat dhe konsultimet me palët e interesuara dhe pikëpamjet e tyre mbi seriozitetin e ndikimit.

1. H

YRJE

13 PB

Акти кои ја уредуваат м

атеријата за проценка на влијанието на регулативата

2. IMPLEMETIMI I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT TË

RREGULLORES

Nevoja për sjelljen e regullores të re ose ndryshimin regullores aktuale mund vijë deri në burime të ndryshme. Formalisht, sipas Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë (neni 71), të drejtë të propozojë sjelljen në ligji ka çdo deputet në Parlament, Qeveria e Republikës së Maqedonisë dhe së paku 10.000 zgjedhësve. Megjithatë, në praktikë, nevoja për sjelljen e më shumë regulloreve dhe ligjeve më së shpeshti del nga Programi i Qeverisë, a veçanërisht nga procesi I miratimit të legjislacionit në Republikën e Maqedonisë me atë të BE. Sigurisht, nuk duhet që të harohet fakti se arsyeja më e rëndësishme për sjelljen e regullatores të caktuar ose ligjit [shtë që të zgjidhet problem i caktuar cili ekziston në shoqëri.Pa mare parasysh politika e caktuar formalisht e elaboruar (në formë të strategjisë, programi vjetor për punë apo aktit tjetër) ose që del nga puna e Qeverisë (në formë të vendimit të Qeverisë), ministritë si bartës të procesit të krijimit të politikave duhet të sigurojnë impelmentimin adekuat të procesit të VNR dhe aplikimin e mjeteve analitike që të studijojnë problemin, t´i vërtetojnë opcionet e mundshme,t´i vlerësuar ndikimiet e mundhsme nga çdo opsion dhe të konsultohen me palët e interesuar. Nëpërmjet implementimit cilësor të procesit të VNR do të sigurohet rregullorja kualitative.Sipas Metodologjisë për vlerësimin e ndikimit të rregullores, procesi po zbatohet në hapat e mëtutjeshëm:

- Procesi i planifikimit për impelmentimin e VNR;- Implementimi i VNR;- Përgatitja e Raporteve për VNR dhe marrjen e mendimeve nga Ministria

për shoqëri Informatike dhe Administratës;

14

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

- Konsultimi me palët e interesuara.- Më poshtë është një përshkrim të çdonjërin nga hapat në procesin.

2.1. Procesi I planifikimit për implmentimin e VNR

Vërtetimin e programeve dhe nevojën nga sjellja e regullores bëhet në korniza të procesit për planifikim strategjik në minstritë në pajtueshmëri me Metodologjinë për planifikim strategjik të programeve dhe përgatitjen të programit Vjetor për punë të Qeverisë.

Marë në përgjithësi, gjatë vërtetimit të programeve dhe nevojës nga sjellja e regullores ndikojnë faktorët e mëtutjeshëm:

- Prioritetet strategjike të Qeverisë të vërtetuara në Programin katërvjeçar për punë të Qeverisë dhe në Vendimin për vërtetimin të prioriteteve strategjike të Qeverisë për vitin përkatës;

- Detyrimet e ndërmara sipas Marrëveshjes për atabilizim dhe asocim,partneireti Europian,Programi Kombëtar për miratimin e Bashkimit Evropian, si dhe traktateve të tjera ndërkombëtare të ratifikuara nga ana e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë;

- Problemet dhe situat eidentifikuara gjatë analizës të situatës aktuale në fushën / fushat në kompetence të Ministrisë;

- Korniza fiskale e vërtetuar dhe mundësitë të buxhetit.

Në bazëtë këtyre faktorëve, ministritë I vërtetojnë programet të cilat duhen të implementohen që të arrihen prioritetet strategjik të Qeverisë dhe objektivat strategjike të Ministrisë. Pastaj, analizohen dhe vërtetohen nevoja nga sjellja e regjullores dhe burimet të nevojshme (financiare, njerëzore, pajisjet, etj.) Për iplementimin të programeve të ministrisë. E gjithë kjo paraqitet ënë planin strategjik të ministrisë.

15 PB

2. Implem

etimi i vlerësim

it të ndikimit të rregullores

Grafiku 2 – Lidhshmëria nëmes prioriteteve strategjike dhe objektivave, programet dhe rregulloret

Me qëllim vërtetimin të nevojës për sjelljen e rregullores, ministria duhet të zbatojë analizë të situatës aktuale në fushën ose fushat për të cilat ai është përgjegjëse. Analiza e situatës duhet të përfshijnë vlerësimin e situatës aktuale socio-shoqërore-ekonomike në shtetin në përgjithësi dhe në fusha të përcaktuara apo degë të njëjta që lidhen me kompetencën të Ministrisë me qëllim që të vërtetohet serioziteti i problemit apo problemeve për të cilat do të jetë e nevojshme Qeveria të intervenojë.Që të bëhet vlerësimi i nevojshëm është që të zbatohet hulumtimi dhe të mblidhen të dhëna të vlefshme dhe Informacione (fakte), si dhe të bëhet një analizë e trendeve ekzistuese të cilat i japin një pasqyrë reale për situatë dhe për problemet dhe mangësitë në sferën. Pastaj, Duhet që të shqyrtohen pyetjet themelore të tilla si:

- Situatat e tregut (arsyet përjofunkcionimin e tregut, punësimi, marëdhënia e punësimit dhe papunësisë, strukturën e forcës së punës, etj.)

- parashikimet në lidhje me faktorët kyç (zhvillimi demografik, niveli i shërbimeve, furnizimit dhe kërkesës);

- Palët e interesuar potencial (duke përfshirë grupet që mund të jenë të goditur indirekt nga futja e rregullores);

- Ndikimi i globalizimit, struktura industriale, zhvillimi teknologjik;- Korniza ligjore në fushën përkatëse në Republikën e Maqedonisë dhe BE-së

dhe ndikimi mbi rregulloret ekzistuese në lidhje me problemin;- Karakteristikat e situatave (nëse në kohë problemi do të ndryshojë në lidhje

dhe përfshirjen dhe seriozietin ose nëse efektet do të rritet mbi gjeneratat e ardhëshme).

Në bazë të këtyre analizave ministria e vërteton seriozitetin e problemit dhe mënyrat e mundshme për zgjidhje sa më të përshtatshme, në fakt i vërteton masat (instrumentet) përmes të cilëve do të mund të arrihen qëllimet.

16

Në përgjithësi, ekzistojnë katër lloje të instrumenteve, permes të cilat mund të realizohen politikat e Qeverisë. Në kornizën më poshtë është një përshkrim të shkurtër i masave.

Në këtë fazë vërtetohet nëse ka nevojë për sjelljen e rregullores të re të reja apo ndryshimin të rregullores ekzistuese me qëllim zgjidhjen e problemit që dë të jenë të vërtetuara janë gjatë analizës apo problemitdo të mund që të zgjidhet nëpërmjet masave joregullatore. Nëse në sferën në të cilën kanë qenë të identifikuara problemet gatimë po ekziston ligji ose rregullore tjetër, atëherë duhet mire që të kërkohen shkaqet që të vërtetohet nëse problemet ekzistojnë për shkak të ndryshimeve në faktorët të cilët mund të sjellin deri tek paraqitja e problemit ose ai përsëri tju mbetet borxh zbatimit jokonsekuent të ligjit ekzistues. Në atë rast, duhet të mendohet për futjen e masave joregullative deri tek zbatimi konsistent i ligjit, si për shembull kampanjat e informimit , trajnimeve, thjeshtëzimin e procedurave, dhënien e udhëzimeve dhe masave të tjera që do të munt të sigurohet zbatimin më efikas i ligjit.Nëse ministria vërteton që zgjidhja e problemit do të arrihet më mirë përmes miratimit të ri apo ndry-shimeve të rregullores ekzistuese, atëherë propozon iniciativa për sjelljen e ligjit dhei njëjti dërgohet si propozim për programin Vjetor për punë në Qeveri për vitin e ar-dhshëm sipas procedures për për përgatitjen të programit Vjetor për punë në Qeveri².

Pa marë parasysh shkakun për për-gatitjen e propozim-ligj është ekzis-timi i problemit në sferën ose del si detyrim sipas Programit katër-vjeçar të Qeverisë respektivisht programi Kombëtar për propozim- ligjet të cilat dërgohen për rishqyr-tim dhe vërtetim nga ana e Qeverisë duhet që të implementohet VNR.Për çdo propozim –ligj i cili propo-zohet si inciativë për programin Vje-tor për punë të të Qeverisë, minis-tritë duhet të bëjnë analiz parimore të ndikimeve që të vërtetohen në përgjithësi:

Masat (instrumentet) për realizim e objektivave të qëllimeve të politikave paraqesin masat masat përmes të cilave Qeveria i realizon efektet e planifikuara Masat në përgjithësi ndahen në katër kategori:

- masat rregullative: dmth, masat komanduse-kontrolluse masat (ligje dhe akte nënregullatore) me të cilat rregullohen marrëdhëniet dhe ndryshimi e sjelljes arrihet nëpërmjet normave të definuara për caktimin, kushteve, kritereve dhe detyrimeve të tjera dhe dënimet adekuate për mosrespektimin e të njëjtëve;

- masat ekonomike: përmes të cilit ndikohet në sjelljen e pjesëmarrësve të tregut nëpërmjet sigurimit të stimulimeve monetare pozitive ose negative stimuj monetar (p.sh. stimulacionet të eksportit, subvencionet) ose përsëri lihet pjesëmarësve e tregut vetë që të meren vesht për rregullat e të punuarit (vetërregullim ).

- Masat fiskale: Tatimet, taksat,subvencionet dhe masat tjera përmes të cilave ndikohet në sjelljen të konsumatorëve ose rregullohen aktiviteteve të caktuara ekonomike

- o Masat e besimit: Ndryshimet në sjellje janë që të inkurajohen nëpërmjet programeve të informimit për arsimim dhe të trajnim, udhëzime, kodekset e sjelljes dhe të tjerë përmes të cilëve veprohet në vetëdijen të palëve të interesuara.

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

17 PB

- Si do të jetë natyra dhe shtrirja e ndikimeve të pritshme (ndikimet sociale, ekonomike ose ndikime mbi hapësirën mjedisore, fiskale, administrative ose ndikime të tjera);

- Kush do të jetë i interesuar nga rregullorja (qytetarët, subjektet afariste , NVM, grupe të caktuara qytetarësh, shoqata, sindikatat, etj.)

- llojet e informacioneve dhe të dhënave të nevojshme për iplemetimin të VNR dhe mënyra metodën e mbledhjes të tyre. (Të dhëna të përhershme të Ministrisë, organet në përbërje , organet e tjera shtetërore, statistikat, anketime, studime, kërkime etj, ose përsëri do të jenë të nevojshme kërkime të reja;

- resurset e nevojshme për implementimin të ligjit (financiare, njerëzore, pajisje, hapësirë dhe etj.).

Në bazë të kësaj, a paralelisht me përgatitjen e propozim –inicijativave për programin Vjetor për pune të Qeverisë, Ministria i planifikon edhe procesin për implementimin të VNR. Pastaj zbatohet parimin e proporcionalitetit (shih paragrafin 1.4 më sipër), dmth, sa më e madh është ndikimi i pritur rregullores ë propozuar, sa është më detale dhe më gjithëpërfshirëse VNR e cila duhet që të implementohet për propozim –ligjin adekuat.Në bazë të aktivitetet lartëpërmendura ministritë përgatisin planin Vjetor për implementimin të VNR që për qëllim të japë një pasqyrë të aktiviteteve të nevojshme dhe dinsmikën për implementimin e VNR dhe të sigurojë informacionin në kohë për duhur palët e interesuara për përfshirjen e tyre në kohë në procesin. Plani Vjetor për implementimin e VNR I përfshin informacionet e mëtejshme:- Titulli i propozim -ligjit;- përshkrim të shkurtër i problemit;- Qëllimi i propozim-ligjit;- muaji i dorëzimit të propozim-ligjit deri tek Qeveria (sipas programit Vjetor

për punë për të Qeverisë);- Afati kohor për implementimin e VNR dhe përgatitjen e propozim-ligjit;- Burimet e nevojshme (njerëzore, financiare dhe të tjera) për

implementimin të VNR;- palët e interesuara të cilët do të jenë të përfshira në procesin;- mënyra e përfshirjes të palëve të interesuara dhe - korniza kohore për implementimin të konsultimeve

Formulari i planit Vjetor për implementimin të VNR është dhënë në Shtojcën nr. 1.Pas miratimit të programit Vjetor për punës së Qeverisë, ministria e publikon planin Vjetor për implementimin të VNR të regjistrit të Vetëm kombëtar qëndror elektronik (ENER) jo më vonë se 15 ditë pas miratimit të programit Vjetor të punës të Qeverisë. Planit Vjetor për implementimin të VNR monitorohet dhe azhurohet në varësi nga azhurimi i programin Vjetor për punë të Qeverisë.

2. Implem

etimi i vlerësim


18

Versionet azhuruese të planit Vjetor për implementimin të VNR publikohen në Ener prej 15 ditëve pas miratimit të version të azhuruar të programit Vjetor të Qeverisë.

Shqyrtimi i pyetjeve të cilat mund t´ju ndihmojnë gjatë vërtetimit të nevojës nga sjellja e regullores dhe planifikimit të VNR

KORNIZA STRATEGJIKE

• Cilat janë kushtet shoqëroro-ekonomike në shtetin dhe situatat në fushat në kompetencë të ministrisë?

• Cilat janë prioritetet strategjike të Qeverisë dhe obligimet nga marëveshjet ndërkombëtare?

• Si është situata për implementimin të kornizës ligjore në sferën e fushave të njëjta?

• Si është korniza ligjore dhe mundësitë e buxhetit?

KORNIZA PROGRAMORE

• Cilat programe të ministrisë do të sigurojnë arrtijen të prioriteteve strategjike të Qeverisë dhe qëllimet ë ministrisë?

• Cilat masa (regullatore ose joregullatore )do të jenë më adekuate për zgjedhjen e problemeve dhe arritjen të qëllimeve?

• A është e domosdoshme regullorja e re ose problemet do të mund që të zgjedhen nëpërmjet implementimit konsekuent e regullores ekzistuese?

KORNIZA REGULLATORE

• Si do të jetë lloji i gjërësia të ndikimeve të pritura?• Kush do të jetë direkt ose indirekt i interesuar nga regullorja?• Cilat lloje të informacioneve dhe të dhënave janë të nevojshme

për implementimin të VNR dhe mënyra e mbledhjes të tyre ?• Çfarë resurse janë të nevojshme për implementimin të ligjit

(finaciar,njerëzor, pajisje , hapësirë dhe etj.?

2.2. Procesi i vlerësimit të ndikimit të rregullores

Në pajtim me afatet e vërtetimit në Planit Vjetor për zbatimin e VNR, sektorëve respektivisht nëpunësat shtetëror të cilët janë të obliguar për përgatitjen e propozim-ligjin përkatës duhet të përgaditen një plan të detajuar intern me dinamikën për implementimin në kohë të procesit të VNR. Palni I mbrendhsëm detal në fakt paraqet prëpunimin të aktiviteteve të planifikuara për propozim-ligjin adekuat të pëmbajtur në planin Vjetor për implementimin të VNR. Në varësi të kompleksitetit të pëetjeve të cilat duhet të përpunohen dhe priten ndikimet, plani i detajuar mund të përmbajë informacion për:

- mënyra e implementimit të procesit (sektorial, nëpëmjet formimit të grupit punues intern, ndërministror ose multidiciplinore grup punues duke krijuar grup të brendshëm të punës, ndër-ministror dhe grupi multidisiplinar të punës, etj.)

- lloji dhe mënyra e grumbullimit të informatave të nevojshme dhe të dhënave (raportet e brendshme ose raportet nga organet e tjera të

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

19 PB

administratës shtetërore, të dhënat nga enti Shtetëror Statistikor studime të publikuara eksperte dhe hulumtime, hulumtimet të cilat duhen të implementohen plotësuese etj.)

- mënyra e implementimit të konsultimeve me palët e interesuara (të cilët janë direkt dhe indirekt palët e interesuara, cila është mënyra më e përshtatshme për përfshirjen dhe konsultimin e palëve të interesuara, a është e nevojshme që të organizohet inspektim publik dhe debat publik );

- resurset e nevojshme për implementimin e procesit (financiar, hapësira, ekspertizë shtesë, pajisjet, etj.) dhe

- personat përgjegjës dhe afatet për implementimin të aktiviteteve dhe informacioneve të tjera.

Në këtë mënyrë do të sigurohet impplementimi në kohë i të gjitha hapave të VNR.Procesi i konsultimeve është element i rëndësishëm I cili duhet të jetë I inkorporuar në të gjitha fazat e VNR. Me qëllim palët e interesuara në kohë të jenë të informuara dhe të pregaditur të marrin pjesë në procesin, ministria publikon njoftimin me informata themelore për propozim-ligjin dhe procesin e përgatitjes së tij. Lajmërimi publikohet në Ener dhe në veb-faqes të ministrisë 5 ditë para fillimit të procesit duke pasur parasysh kornizën kohore për fillimin dhe fundin të procesit të paraparë në planinn Vjetor për implementimin të VNR.Lajmërimi i përmban informacionet e mëtutjeshme:në Planin Vjetor për zbatimin e RIA. Njoftimi përmban informacionin e mëposhtëm:

- Titulli e ministrisë;- Titulli i propozim ligjit ;- përshkrim të shkurtër i problemit;- Qëllimi ipropozim- ligjit;- korniza kohore për pregadtijen të propozim-ligjit;- mënyra e përfshirjes përfshirjes së palëve të interesuara;- pralajmërim për inspektim publik dhe debat publik;- adresa elektronike të Ener dhe veb-faqja e ministrisë të cilat palët e

interesuara do të mund të ndërmarin verzionin elektronik të propozim-ligjit dhe draft –raportin për VNR;

- adresa postare dhe / ose adresën e-mail, ku palët e interesuara do të mund të dorëzojnë mendimet , vërejtjet dhe sugjerimet;

- Personi përgjegjës për kontakt në ministri dhe- Informacione të tjera që mund të ndihmojë në pjesëmarrjen efektive të

palëve të interesuara në procesin e hartimit të propozim-ligjit.

Formulari për lajmërimin I dhënë në shtojcën nr.2

2. Implem

etimi i vlerësim


20

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

2.2.1 Analiza e gjendjes të situatave dhe definimin të problemit

Pika e fillimit në procesin e implementimit të VNR për propozim –ligjin është analiza e situatave në sferëm dhe / ose sferat përkatëse që janë objekt i rregullimit me qëllim që të vërtetohe ekzistimi e seriozitetit të problemit.Pasatj është e rëndësishme që të identifikohen faktorët apo arsyet që çuan deri në shfaqje e problemit shpjegohet me mundësinë ë ekzistimit të tij në afat më të gjatë.Njëkohësisht, duht që të vërtetohen sferat dhe /ehde palët e interesuara të cilët më së shumti janë të ekspozuar në ndikimet negative të shaktuara ose situate. Nëpërmjet këtyre analizave vërtetohet serioziteti i problemit, respektivisht paraqitja e mundshme ose rreziqet nga paraqitja e shfaqjes të pasojave të dëmshme përderisa Qeveria nuk ndërhyn nëpërmjet propozim-ligjit ose masave të tjera. Përveç asa , parimi i proporcionalitetit, vërtetohen metodat dhe teknikat që do të përdoren gjatë vlerësimit të ndikimit si dhe thellësinë dhe shtrirja e procesit të VNR. Në analiza e situatave duhet të jetë e përfshirë edhe analiza e regullores ekzistuese në sferën ose sferat me qëllim që të vërtetohen problemet në implementimn e saj dhe shkaqet të cilat kanë sjellë ose fushat e lidhura në mënyrë për të zgjidhur problemet në implementimin e saj si dhe arsyet të cilat kanë sjellë deri tek ajo.Gjatë përcaktimit të problemit në fakt vendoset «skenari bazë» enjohur si opcion «nuk bën asgjë» e cila përdoret si bazë për krahasimin në hapat e mëtutjeshëm dhe analizat për vërtetimin e analizave për vërtetimin të shpenzimeve dhe prëfitimeve për secilin nga zgjidhjet e mundshme (opsione) (shih pika 2.2.3 më poshtë). Qëllimi skenarit bazë është të tregohen pasojat që mund të ndodhin nëse nuk intervenohet përmes rregullores dhe cilat pasojat mund të paraqiten me kalimin e kohës, që do të thotë se jepet projekcioni i zhvillimit të mundshëm të situatës. Prandaj, baza për krahasim duhet të shprehet sa më saktë që të jetë e mundur dhe të mbështetet nga të dhënat kvantitative.Me qëllim që të sigurohen dëshmi për ekzistimin e problemit, ministritë duhet të mbledhin sa më shumë e mundur të dhëna dhe informacione nga raportet e brendshme, raportet nga shërbimeve të inspektimit, studimet ekzistuese dhe raporteve, të dhënat e Entit Shtetëror për Statistikëose organeve të tjera të administrates shtetërore. Në qoftë se bëhet fjalë për materie komplekse ose problem serioz, atëherë ndoshta do të jetë e nevojshme të angazhohen ekspertë të formohet grupi punues multidiciplinor ose përsëri të zbatohet kërkimi për të studiuar problemin.Përveç mbledhjes të të dhënave dhe informatacioneve, është e rëndësishme për të shqyrtohen situatat «në terren». që në këtë fazë duhet të implementohen konsultimet me palët e interesuara (p.sh., dhomat e tregtisë, shoqatat të qytetërve etj.) me qëllim që të shqyrtohet situata faktike të vërtetohet ekzistimi i problemit dhe arsyet për paraqitjen e tij, që të vërtetohet si ai do të shprehet mbi palët e interesuara dhe cilat janë nevojat e tyre për zgjidhjen e të njëjtit.

21 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


Shqyrtim i pyetjeve që mund t´ju ndihmojnë gjatë analizës të situatave dhe definimin të problemit

DEFINIMI

• Çka është problemi?• Cilat janë pasojat dhe çfarë është pesha e tyre?• Kush është prekur nga problemi?• Cilat janë pasojat përderiss nuk meret diçka?• A do të rritet problemi / të zvogëlohet ose të zgjidhet vetë pas një

periudhe të caktuar?• A ka dëshmi për ekzistimin të problemi?

SHKAQET

• Cilat janë shkaqet për ekzistimin të problemit?• A ka ndonjë faktorë të caktuar të cilat ndikojnl në konkurrencën e tregut?• A ekzistojnë mallrat ose shërbimet që nuk mund të fitohen në treg për

shkak të natyrës së shërbimit ose mallrave?• A ekzistojnë ndikime të dëmshme os e reziqe të cilat duhet që të

kontrolleohen ?• A ekziston pabarazi midis grupeve të ndryshme në shoqëri?

RRETHIMI

• A ekziston rregullorja e cila është e lidhur me problemin?• Deri në çfarë mase regullorja ekziastuese i arrin arrin efektet?• Cilat janë arsyet për efektet e dobëta të legjislacionit ekzistues?• A duhet të ndryshohet rregullorja ose efektiviteti mund të arrihet nëpërmjet

masave të tjera?• A egzistojnë pengesa aose faktorë të cilët mund të ndikojnë në masat

për zgjidhjn e problemit?

2.2.2 Përcaktimi i objektivave

Bazuar në analizën e objektivave përcaktuara që duhet të jenë të arritshme nëpërmjet implementimin të propozim-ligjit. Pa një ide të qartë se çfarë duhet të arrihet do të jetë në gjendje që të vërtetohen masat e mundshme për të krahasuar opsionet për zgjidhjen e problemit të vërtetuar, as edhe të monitorohet zbatimi dhe ë vlerësohet suksesi.Qëllimet duhet të jenë të qarta të formuluara dhe të fokusohen në rezulltatin e dëshiruar final ose situate e cila duhet të jetë e arritur nëpërmjet zbatimit të rregullores. Objektivat nuk duhet jenë ashtu të formuluara në mënyrë që të justifikohen zgjidhja e mundshme e preferuar. Njëkohësisht, miratimi i rregullores në asnjë mënyrë nuk duhet të jetë i vendosur si qëllim sepse rregullorja është mjet që ndihmon në zgjidhjen e problemit të vërtetuar, dhe jo qëllim vetë në vehte një fund në vetvete.

22

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

MOSNI: ËSHTË MË MIRË:• Që të sillet Ligj për banim social sipas

Strategjisë për banim në Republikën e Maqedonisë

• Që të ritet disponushmëria e strehimit social dhe banimit jo profitimprurës

• Që të bëhet përdorimi më i mirë i mundur në perkufizimin të resurseve publike ; dhe

• Që të rritet numri i përdoruesve të kujdesur.

Në rast kur propozim–ligji kryhet me harmonizimin të legjislacionit kombëtar me legjislacinon e BE-së ose detyrimet që rjedhin nga marrëveshja ndërkombëtare, pastaj angazhimet e transponimit ose venodsjes të obligimeve të ndërmarame marrëveshjet ndërkombëtare nuk duhet të theksohen si një qëllim. Në vend të kësaj, ju duhet të stheksohen qëllimet të direktivës / rregullores ose prësëri të marrëveshjes ndërkombëtare.

Objektivat që lidhen me elementet e tjera të procesit të VNR dhe atë:

- me analizën e problemit - objektivat janë të lidhura direkt me problemin dhe arsyet për paraqitjen e tij;

- me përparimin të zgjidhjeve të mundshme (opsionet) – pa objektiva të qarta dhe konkrete nuk mund të identifikohen zgjidhjet e mundshme (opsione) për zgjidhjene problemit, por në të njëjtën kohë nuk mund të definohen qëllimet detale që të maeren parasysh karakterisitkat specifike të opsioneve të ndryshme për zgjidhjen e problemit;

- me vlerësimin të ndikimeve dhe krahasimi nëmes opsioneve - secili nga zgjidhjet e mundshme (opsione) duhet të vlerësohen dhe krahasohet në lidhje me qëllimet e vendosura që të vjen deri tek ajo zgjidhje që do ti jep rezultatet e dëshiruara me shpenzim më të ulët;

- me procesi e monitorimit dhe vlerësimit të implementimit të rregullores- pa definim qëllim të qartë të qëllimeve nuk është mundur që të monitorohet nëse arrihen rezultatet e planifikuara, repektivisht të vlerësohet suksesi i rregullores në arritjen e objektivave.

Në raste të caktuar, sidomos kur futen reforma më të mëdha ose ndryshime, është e dobishme që të shprehen qëllimet në disa nivele, dmth të definohet qëllimin i fundit afatgjatë (ose situate e dëshiruar), dhe pastaj qëllimet konkrete specifike afatshkurtra të cilat duhet të arrihen qëllimet që duhet të arrihen brenda në afat të caktuar.Gjatë definimit duhet të kujdest qëllime të jenë:

- Konkrete - Objektivat duhet të jetë sa më precise dhe konkrete dhe mos të lënë hapësirë për interpretime të ndryshme. Të gjithë duhet ti kuptojnë mënyrë të ngjajshme;

23 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


- matshme – situata e ardhshme e dëshiruar duhet të jetë e shprehur në vlera të matshme që të mundet të vërtetohet nëse qëllimi ka qenë arritur ose jo;

- realizushme - nëse rezultatet e lidhura të lidhura me ndryshimin e një sjellje të caktuar, atëherë ata që duhet të ndryshojnnë sjellje duhet të jenë në gjendje ta reliyojnë atë;

- reale - Qëllimet duhet të jenë të vendosura në mënyrë ambicioze, por megjithatë në kornizën fiskale ekonomike;

- rregullimet kohore - duhet të jepen afate konkrete ose kornizë kohore për arritjen e objektivave, në të kundërtn nuk do të jeë mundqë të vërtetohet nëse ato arrihen.

2.2.3. Vërtetimi i zgjidhjeve të mundshme (opsioneve)

Gjatë definimi të objektivave që duhet t´i arrijë me rregullorja, hapi i ardhshëm në procesin është të identifikohne zgjidhjet e mundshme (opsione) për zgjidhjen e problemit të vërtetuar dhe arritjen e qëllimeve të dëshiruara. Opsionet duhet të jenë ngusht të lidhura me shkaqet e për paraqitjen e problemit dhe qëllimeve të vërtetuara, dhe pastaj duhet të kihet parasysh prioritetet dhe politikat të Qeverisë.Është e rëndësishme të theksohet se gjatë shqyrtimit e opsioneve duhet të kihet parasyh se ekzistojnë 2 lloje të opsioneve dhe atë:

Shqyrtimi i pyetjeve që mund t´ju ndihmojnë gjatë definimit të qëllimeve

24

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

- Opsionet që kanë të bëjnë me përmbajtjen e masave që mund të ndërmerren (p.sh. ndalimin e pirjes së duhanit në vende publike dhe / ose akcizës më të lartë për cigaret, ndërtimin e ndërtesave të reja për banim për strehim social apo subvencionojë qiratë e banesave ekzistuese dhe në etj.) dhe

- Opcionet që kanë të bëjnë me instrumentet nëpërmjet të cilave do të implementohen zgjidhjet e mundshme (p.sh.,ligjet dhe aktet nënligjore rregulluatore (masat regullatore); subvencionet, taksat, tarifat, akcizat, etj (masat ekonomike), vetë-rregullimin, si dhe masat e fushatave të bindjes. informacion dhe kështu me radhë. (masa joregullatore).

Shpesh nuk mund të bëhet qartë përkufizimi ndërmjet dy llojeve të opsioneve, sepse ato e plotësojnë njëri-tjetrin. Sipas rregullit, është më së miri që të pari të vërtetohet përmbajtja e masave, dhe pastaj të vërtetohen instrumentet për implementim.Hapi i parë në përcaktimin e zgjidhjeve të mundshme është analiza e skenarit bazë, dmth opcioni “nuk bën asgjë”. Qëllimi i skenarit bazë është të tregohen pasojat që mund të ndodhin nëse Qeveria nuk do të ndërhyjë nëpërmjet propozim-ligji ose masave të tjera. Me këtë opsion jepet projeksionin të zhvillimeve të mundshme të situatës dhe çfarë pasojash mund të ndodhë me kalimin e kohës. Informacionionet dhe të dhënat për këtë opsion mblidhen gjatë analizës së situatave (shih paragrafin 2.2.1 më sipër), dhe ndikimet e supozuara dhe pasojat shërbejnë si bazë për krahasimin të të gjithë opcioneve të vërtetuara në këtë fazë të procesit. Nëse, gjatë analizës vërtetohet që problemi paraqitet vetëm si rezultat i zbatimit të pamjaftueshëm të rregullores ekzistuese në fushën, atëherë në vend të ndryshimit ose sjelljen të ligjit të ri duhet të mendohet për futjen e dispozitave regullatore ,sigurimin të mjeteve shtesë dhe resurseve njerëzore, hapësirat ose pajisja, fushatat informative për informimin të palëve të interesuara që mund të kontribuojnë në zbatimin konsekuent të rregullave dhe arritjen e qëllimeve të planifikuara.Në këtë rast, ministria e tërheq inicijativën për sjelljen të propozim-ligjit programit Vjetor për punë së Qeverisë dhe e informon Qeverinë me shpjegim për arsyet për të, dhe të propozojë masa joregullatore.Në varësi të kompleksitetit të materies dhe problemit në fillim të procesit duhet të definohen opsionet sa më shumë opcione të mundshme për zgjidhjen e problemit. Pastaj, bazuar në vlerësimin paraprak të vërtetimit të përgjithshëm të ndikimeve nga secilin prej zgjidhjeve të mundshme duhet që të vërtetohet numri i zgjidhjeve të mundshme të cilët pastaj më detalisht të analizohen. Pyetjet e mëposhtme mund të ndihmojë në vërtetimin e zgjidhjeve aktuale të mundshme (opsionet):

25 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


- Shkalla e ndikimeve të mundshme - shpenzimet administrative dhe shpenzimet për veprim (respektim) që do të jenë të inkorporuara me opsionin duhet të jenë sa më e mundur më e ulët. Duhet të hidhen ato opsione që parashikojnë shpenzime të mëdha, dhe nuk mund të vërtetohet që të jenë më efektive nga ato që parashikojnë shpenzime më të ulëta. Opcionet të cilat parashikojnë masat ekonomike të cilët potencialisht mund të ndikojnë në kufizimin e konkurrencës apo faktorëve të tjerë në treg, sidomos tek ndërmarjet e vogla dhe të meseme duhet të zbatohen në minimum.

- Ndërvarësia e kornizës ligjor - gjatë shqyrtimit të efektivitetit të secilit prej zgjidhjeve të mundshme duhet që të vërtetohet si secili nga zgjidhjet e mundshme do të funkcionojë lidhje me regulloren ekzistuese në sferave të njgajshme të lidhura me problemin që të vërtetohen çfardo lloj kontradite apo përshtatje.Veçanërisht duhet të kujdeset që të mos krijohet një barrë të dyfishtë apo përsëri kompleksitet, ose kontradiktë të procedurave ndërmjet regullores ekzistiese dhe të planifikuese.

- Implementimin i Rregullores ekzistuese - Nëse veçmë ekziston ligj për pyetjen e njëjtë, duhet të analizohen shkaqet përse ligji aktual nuk i jep efekte e dëshiruara- miratimi i ligjit të ri ose ligji i ndryshuar nuk do të thotë gjithmonë zgjidhje të problemit. Nëse vërtetohet që arsyeja për efektet e dobëta nga ligji është impementim jokonsekuent, duhet të shqyrtohet mundësia për futjen e masave joregulative si: trajnim, fushatave informative, zgjatje të kohës për përshtatshmëri, burime shtesë (financiare, njerëzore, etj.) Dhe masa të tjera që ndoshta mund të jenë më efikase në zgjidhjen e problemit.

- Implementim, procedura dhe informacione- duhet që të shqyrtohen dhe përshkruhen të gjitha procedurat dhe informacionet të cilat qytetarët dhe / ose firmat do të duhet ti respektojnë ose dorëzojnë, sepse ata direkt ndikojnë në implementimin e suksesshëm të rregullores dhe arritjen e efekteve. Njëkohësisht, duhet të vërtetohen edhe mënyrat e mundshme për të lehtësimin të procedurave përmes përdorimit të sistemeve të IT ose përdorimin e informacioneve / të dhënave që tashmë ekzistojnë në sistemin ose mblidhen nëpërmjet një procedure tjetër në vend që të kërkohet nga qytetarët apo subjekteve afariste që të dorëzojnë të reja.

Në këtë mënyrë duhet të vërtetohen të gjitha kufizimet e mundshme ose faktorë që mund të ndikojnë në arritjen e efekteve të dëshiruara që të refuzohen ato zgjidhje që do të jenë të vlerësuara si të vështira për implementim ose joreal. Zgjidhje e tjera të mundshme (opsione) duhet të përshkruhe më detalisht që të mund të analizohen shpenzimet dhe përfitimet.Edhe pse nuk ekzison ndonjë rregull sipas të cilës mund të definohet numri i saktë të zgjidhjeve të mundshme, sipas Udhëzimit për mënyrëne veprimit në punën e ministrive në procesin e implementimit të vlerësimit të ndikimit të rregullores me opcionin «nuk bën asgjë» duhet t›ë jepin të paktën dy opsione

26

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

të cilat do të implementohen. Qëllimi përfundimtar është që të zgjidhet ajo zgjidhje (opsional) përmes të cilit do të sigurohet arritja efektive e objektivave të propozim-ligjit me shpenzime sa më të vogla repsektivisht efektet të pa dëshiruara.

EFIKASITETI• Cilat opcione më efikasisht dë tí arrijnë qëllimet ?• A ekzistojnë kufizime të cilat duhet të meren parasysh gjatë

vërtetimit të opcioneve

INSTRUMENTET• A do të arrihet qëllimi më së miri dë të arrihet nëpërmjet masave

regullative ose joregullative?• A mundet qëllimi që të arrihet vetëm me masa joregullative?

DEFINIMI• A janë të përshkruara opcionet mjaftueshëm mëdetlisht që të

mundësohet analiza e shpenzimeve dhe prëfitimeve prej secilit nga opcionet?

• A janë tëvërtetuara të gjitha opcionet reale?

2.2.4. Analizën e shpenzimeve, ndikimet dhe përfitimet nga zgjidhjet të mundshme të vërtetuara (opsione) dhe krahasimi i tyre

Pasi që të vërtetohen zgjidhjet e mundshme (opsione), hapi tjetër është që të analizohen shpenzimet, përfitimet dhe ndikimet e çdo zgjidhjeje të mundshme. Qëllimi përfundimtar në këtë fazë të procesit është që të vihet deri në atë masë ose zgjidhje perms të cilit do të sigurohet përfitimi- neto (vlera), e cila do tí tejkalojë shpenzimet ose çfardo lloj efektesh negative që mund të jenë të shkaktuara.Ndikimet nga secili prej opsioneve të mundshme duhet të analizohet dhe krahasohet me opcionin “nuk bën asgjë” ashtu dhe meopsionet tjera të vërtetuara. Pastaj duhet të përshkruhet si opsion individual dallohet nga skenari bazë dhe çfarë ndryshimesh -neto mund të priten. E gjithë kjo duhet të mbështetet me të dhëna të duhurasepse kredibilitetit i analizës në masë të madhe varet nga të dhënat të besueshme. Vlerësimi i ndikimeve të analizës nuk duhet tí përfshijë vetëm efektet direkte të dëshirueshme, por duhet që tí marrë parasysh efektet indirekte të mundshme negative në segmente e tjera të ekonomisë ose shoqërisë.Analiza e ndikimit paraqet është pjesën më të rëndësishme të procesit të VNR I cili, për shkak të shyrtimit , është i ndarë në fazat e mëtutjeshme:

2.2.4.1 Vërtetimi i llojeve të ndikimeve dhe palët e interesuaraNë varësi të sferës, ndikimet të regullores në përgjithësi mund të jenë ekonomike, sociale os endikime mbi mjedisin hapësinor, si dhe llojeve të ndikimeve në varësi nga natyra e pyetjeve e cial analizohet.Gjatë definimit të ndikimeve duhet që të vërtetohen ndikimet positive (përfitimet) dhe negative

27 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


(shpenzimet)nga secili nga zgjidhjet e mundhshme (opcione) të cilat kanë qenë më parë të vërtetuara në fazën e mëparshme nga procesi.Ndikimet në këto sfera mund të karakterizohen sipas llojit, kornizës kohore dhe distribuimit.Sipas llojit, ndikimet mund të jenë:

- Ndikime direkte –respektivisht ndikime të cilat shkaktojnë përfitime direkte dhe shpenzime për qëllimet e grupeve (qytetarët, subjektet afariste, grupe të caktuara në shoqëri, grupe të lënduara dhe etj)ose për adminsitratën.Për shembull , ndryshimet në përqindjen tatimore shkaktojnë ndikime direkte për qytetarët ose subjekteve afariste sepse do të zmadhohen shpenzimet , përderisa prej Buxhetit do të ketë përfitim direkt do të rriten të ardhurat.

- Ndikimet indirekte – respektivisht ndikime të cilat mund të paraqiten si rezulltat I ndikimeve direkte. Për shembull rritja e përqindjeve tatimore në sferën e caktuar mund të shaktojë rritjen e çmimeve çka indirekt do të ndikojë në nivelin e konsumimit, të standardit të konsumuesve dhe në afat më të gjatë , i indeksit të rritjes ekonomike .

Sipas kornizës kohore të paraqitjes të ndikiemve , ato mund të jenë ndikime afatgjata ose afatshkurtëra – disa nga shpenziemt dhe prëfitimet mund të paraqiten menjëherë, ndërsa të tjerët përsëri mund të jenë në afat të gjatë.Për shembull, zvogëlimin të të ardhurave tatimore nga shitja e cigareve menjëherë dë të ndjehet, por që të ndjehet dobia për shëndetine qytetarëve dë të duhet të kalojë shumë kohe e gjatë.kështuqë kursiemret e buxhetit në shëndetësi në të vërtetë do të realizohen në të ardhëshmen.Sipas distribuimit, ndikimet mund të jenë ndikime të koncetruara ose të shpërndara-dy opcione mund të shkaktojnë përfitime të njëjta, porn ë njërin rast përfitimet mund t´i ndjejnë vetëm një grup i caktuar të njerëzve, ndërsa në rastin tjetër grup më i gjërë.Edhe të dyja qasjet mund të jenë të justifikueshme , por është e dobishme që të ketë informacion për shpërndarjen , respektivisht distribuimin të efekteve si një nga elementet gjatë vlerësimit të opcioenve.Gjithashtu, është me rëndësi që të vlerësohet nëse ka dallim të madh nëmes segmentit nga popullata e cila do të paguajë çmimin dhe segmentin i cili do t´a ketë përfitimin.Më shumë informacione për llojet të ndikimeve sociale dh eekonomike dhe ndikimet mbi ambientin hapësinor dhe pyetje të cilat duhet të ketë parasysh gjatë vërtetimit të ndikimeve janë të dhënë në shtojcën nr.3-Llojet e ndikimeve.Mbasi që të vërtetohen fushat dhe të gjitha aspektet të cilat kanë të bëjnë me karakteristikat të ndikimeve, hapi tjetër është që të vërtetohet kush do të jetë i interesuar nga ndikimet.Ndikimet mund të kenë të bëjnë me :

28

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

- Grupe të ndryshme shoqërore ose ekonomike-vërtetimin të palëve të interesuara të cialat do të “marin” dhe do të “humbin” me regullorene planifikuar është mënyra e dobishme që të vërtetohen pengesat e mundshme në imlementimin të masave për lehtësimin të ndikimeve negative.Për shembull, propozim-ligji mund të jetë I dobishëm për konsumatorët, por mund të parashikojë shpenzim për subjektet afarite.Ndikimet mund të jenë të shpërndara në mënyrë të ndryshme edhe andaj anëtarëve të të njëjtit grup (për shembull, nëmes ndërmarjeve të vogla dhe të mesem dhe firmat e mëdha , nëmes firmave të reja dhe atyre të cilat janë mire të etabluar në tregun, ndëmjet familjeve me të ardhura të ulëta dhe atyre me të ardhura të mëdha).

- Ndikime mbi ndryshimet ekzistuese –gjatë analizës duhet që të krahasohen ndikimet mbi zhvillimi rajonal, ndikimet mbi barazinë gjinore dhembi grupet e lënduara që të vërtetohet nëse me zgjidhjet e mundhshme ekzistuese do të mbesin të pa ndryshuehsme, do të rriten ose përsëri do të zvogëlohen.

Paragjykimet për ndikimet e mundhsme, shpenzimet dhe përfitimet duhet që të kontrollohen me ndihmën e palëve të interesuara.Konsultimet me palët e interesuara janë burim shumë i rëndësishëm i informacioneve.prandaj edhe në këtë faze minstria duhet në mënyrë adekuate të mbëledhën informacione që do të ndihmojnë në definimin të ndikimeve dhe shpërndarja e tyre.

2.2.4.2.Vërtetimi i ndikimeve më të rëndësishme Gjatë vërtetimit të ndikimeve direkte dhe indirekte dhe distribuimi i tyre për grupet e ndryshme të palëve të interesuara, duhet që të vërtetohen më të rëndlsishmit, respektivisht ndikimet më të shprehura të cilat mund t´i shkaktojë çdonjëri nga zgjidhjet e mundhme të vërtetuara (opcione).Pastaj, duhet që të vërtetohet:

- Fusha ose fushat në të cilën propozim –ligji duhet të shkaktojë ndikime pozizive ose përfitime , si dhe fushat në të cilat mund të paraqiten shpenziem direkte ose ndikime të padëshirueshme negative;

- Niveli i mundësisë (ulët, mesëm , lartë)që ndikimi do të realizohet (ose përsëri në të kundërtën reziku që ndikimi nuk do të realizohet ) nëpërmjet paragjykimeve për faktorët të cilët mund të ndikojnë mbi mundësinë për paraqitjen e ndikimeve, por janë jasht nga kontrolli i ministries ose organi i ngarkuar për implementimin të propozim-ligjit;

- Korniza kohore në të cilën mund të pritet paraqitja e ndikimeve, respektivisht nëse ato janë ndikime afatshjkurtra ose afatgjagjate dhe

- Çfarë efekti do të ketë regullorja ekzistuese dhe masat e tjera të Qeverisë në lëminë ndaj arritjeve të ndikimeve të propozim-ligjit.

29 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


Në këtë mënyrë do të ndahen ndikimet më të rëndësishme të cilat mund të priten nga secili prej opcionet të cilat pastaj do të analizohen më detalisht.

2.2.4.3 Identifikimi i analizave të shpenzimeve dhe përfitimeveHapi tjetër është të vërtetohen shpenzimet dhe përfitimet nga secili prej opconeve të vërtetuara pa dallim nëse shpenzimet dhe përfitimet kanë të bëjnë me buxhetin, subjektet afariste dhe / ose qytetarët.Shpenzimet direkte për Qeverinë dalin gjtihmonë kur instrumenti i politikës parashikon futjen shërbimeve të reja, zgjerimin të shërbimeve ekzistuese, krijimin e institucioneve të reja apo detyrave të lidhura me vëzhgimin inspekues dhe implementimin / kontrollit nga ana e policisë për shkak se do të paraqitet nevoja për punësime të reja.Përveç kësaj, mund të paraqitet nevoja për investime fillestare më të mëdha për shembull si investimet në ndërtesa dhe infrastrukturë, investimet në pajisje,honorare për ekpertiza,, trajnime etj. Shpenzimet veçanërisht paraqiten në lidhje me ndërtimin e institucioneve të reja në kuadër të procesit të integrimit evropian. Nëse ministria kompetente ose organi i administrates shtetërore mendon se propozim-ligji do të implementohet në kuadër të burimeve ekzistuese dhe buxheti, atëherë duhet të jepet shpjegim, për shembull, ministria duhet të tregojë që kapaciteti i tepërt do të jetë në dispozicion përshkat të këputjes ose reduktimin të ndonjë program tjetër.Niveli i shpenzimeve buxhetore, mvaret gjithashtu edhe nga pranimi, respektivisht implementimi I propozimit. Politikat e ndryshme kanë efekte të ndryshme në sektorin publik ose privat dhe për disa prej masat me të cilëtn do të parashikohet zgjerimi i grupeve me ndihmë sociale automatikisht do të respektohet (edhe pse, që të parandalohen mashtrimet e mundshme, do të ketë nevojë kontroll më të madh ), ndërsa përsëri zbatimi i rregulloreve me të cilën futen standarded të caktuara për mbrojtjen e ambientit mjedisor do të nxis nevojë për vëzhgim më të madh dhe kontroll të prodhuesve të cilët menjëherë do të shkaktojë shpenzime për rritjen e numrit e të punësuarve nëpër inspektoratet. Në të tilla raste duhet të vërtetohet sa është grupi në të cilin ka të bëjë rregullorja dhe niveli i nevojshëm për mbikëqyrje ose vëzhgim ose kontroll mbi respektimin të me rregullores.Gjithashtu,duhet të vërtetohet se cilat organe të adminstratës shtetërore do të jenë të interesuara ndikohen nga propozimi i ligjit dhe çfarë shpenzime do të shkaktojë tek ata. Sipas kësaj, ministria duhet t´i shqyrtojë të gjitha ndikimet të cilat propozimi do të shkaktojë mbi buxhet - jo vetëm shpenzimet personale, por edhe shpenzimet e organeve të tjera në sferën e të cilët do të jenë të përfshrira në implementimin.Gjatë vërtetimit të shpenzimeve apo palëve të interesuar, respektivisht subjektet afariste dhe / ose qytetarët, vëmendje të veçantë duhet t’i kushtohet vërtetimit të shpenzimeve administrative ose e ngarkesave që mund të jenë të shkaktuara me masat të cilat parashikohen në secilin nga opsionet. Pastaj, duhet të vërtetohet se cili nga opsionet parashef më shumë detyrime për

30

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

dhënine e informacioneve dhe me atë mund të shkaktojë shpenzime të mëdha administrative. Ajo vërtetohet më së shumti nëpëmjet dhënies të informacionit. Vlerësimi i shpenzimeve administrative bëhet me ndihmën të Modelit për shpenzime standarde (shih Shtojcen 4 -. Analiza dhe mjete të cilat përdoren në procesin e VNR). Për ato opsione ku parashikohet futja e detyrimeve të reja për informacionet duhet që të shpjegohet se si ato informacione do të kontribuojnë në efektivitetin e atij opsioni për t´i arritur qëllimet e propozimit të regullores.Gjatë kryerjes të analizës, veçanërisht në aspektin të ndikimeve ekonomike, duhet të bëhen përpjekje shpenzimet dhe përfitimet të shprehen në monedhl(në para). Për shembull, kur ka të bëjë me futjen e taksave të reja ose normat tatimore, taksa ose ngarkesa administrative për subjektet e biznesit, atëherë është e mundur që të shprehen në mënyrë kvantitative. Nëse ndikimet nuk mund të shprehen në mënyrë kvantitative ,duhet të vlerësohen shkalla dhe shtrirjen e ndikimeve. Gjithashtu, në vlerësimin është e dobishme që të përdoren të dhëna konkrete themelore (si psh. numri i njësive prodhuese, numri i konsumimeve, etj.). Nëse nuk është e mundur ndikimi të shprehen kvantitativisht, atëherë duhet të zbatohet vlerësim kualitativ të paraqitjes, faktorët të cilat ndikojnë në shfaqjen të ndikimit, lidhjeve shkakore-rrjedhore, si dhe llojin dhe niveli i ndikimeve. Kjo veçanërisht ka të bëjë me ndikiemt indirekte të cilat më së shpeshti janë prezente së bashku me ndikimet direkte të ptopozim- rregullores së propozuar.Për vlerësimin të ndikimeve kualitative janë të nevojshme të dhëna statistikore valide. Në shumicën e rasteve, në vlerësimin si bazë fillestare përdoren të dhënat për grupin synues adekuat ose përdoren vlera mesatare.Nëse nuk ekzistojnë të dhënat statistikore , vlerësimi i ndikimeve të duhet të jetë i bazuar të në të dhëna të përafërta të mara nëpërmjet pyetësorëve ose analizave të ekspertëve. Përveç të dhënave mesatare duhet të meren parasysh dhe ekstremet, respektivisht ata të cilët ndahen nga mesatarja. Për shembull, në qoftë se propozim rregullorja parashikon transferimin e kompetencave të caktuara nga shteti te komunat, atëherë duhet që të vlerësohetse se si ajo do të ndikojë në buxhetin e secilit prej llojeve të komunave (të mëdha, të mesme, të vogla) dhe aftësinë e tyre për të kryer shërbimet respektivisht kompetencat.Si burime të të dhënave më së shpeshti përdoren të dhënat të cilat disponojnë organet të administrates shtetërore, si: enti Shtetëror për statistikë, Ministrisë e Financave, Ministrisë e Ekonomisë, Inspektorati Shtetëror i Tregut dhe organet të tjera. Si burim i informacioneve shtesë mund të shërbejnë studime të ndryshme të implementuara nga institucionet shkencore, institutet, organizatat ndërkombëtare, si dhe kërkime të porositura nga ana e Ministrisë për nevojat të implementimit të VNR. Natyrisht, konsultimeve me palët e interesuara mund të shërbejnë si burim i informacioneve, veçanërisht në aspekt të vërtetimit të shpenzimeve administrative dhe shpenzimeve të tjera të lidhura me punën e subjekteve afariste.2.2.4.4 Krahasimi në mes zgjidhjeve të mundshme (opsionet)Krahasimi nëmes shpenzimeve të vërtetuara dhe përfitimeve respektivisht

31 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


nëmes ndikimeve positive dhe negative të opsioneve është një pjesë e rëndësishme në procesin e VNR sepse në atë mënyrë vihet deri tek ajo nëpërmjet të cilës do të arrihen qëllimet me sa më pak shpenzime dhe efekte të padëshirueshme. Është e rëndësishme krahasimi të bëhet si opcion «nuk bën asgjë», ashtu edhe nëmes e të gjitha opsioneve të mbetura të cilat kanë qenë të vërtetuara gjatë fazave të mëparshme.Si metoda më bashkëohore gjatë krahasimit të shpenzimeve dhe përfitimeve përdoren analizav e shpenzimeve-Përfitimeve, analiza e shpenzimeve-efektive dhe analiza multikriteriume. Karakteristikat themelore të këtyre analizave janë të paraqitur në tabelën më poshtë, dhe në shtojcën. nr 4 - Analiza dhe mjete të cilat përdoren në procesin e VNR, janë dhënë më shumë informacione për implementimin e analizave.

ANALIZA E SHPENZIMEVE PRËFITIMEVE

Zbatimi:Kjo analizë përdoret kur numër më i madh i shpenziemve dhe përfitimeve mund të kvalifikohen dhe të shprehen me para, respktivisht të përcaktohet kundërvlera denare për to.Përbëhet nga vërtetimi i vlerësimit të shpenzimeve të pritura dhe përfitimeve për to.Përbëhet nga vërtetimi i vlerësimit të shpenzimeve të aritura dhe përfitimeve nga aspekti social ekonomik, si dhe nga aspekti i mjedisit hapësinor ose aspekte të tjera (në mvarësi nga fusha e propozim –ligjit).Ai opcion me të cilin arrihet përfitimi më i madh neto konsiderohet si më e përshtatçmja.

Hapat në implementimin :• vërtetimi e të gjitha shpenzimeve dhe përfitimeve , dhe llogaritjen (ose shuma )me

shumicë e ndikmit të pritur (në kuptimin material );• Vërtetimin e korrnizës kohore për proektim të shpenziemve dhe përfitimeve;• Shprehja e shpenzimeve dhe përfitimeve në denarë kundërvalutë me përdorimin e

përqindjes të normës të liruar e cila përdoret gjatë vërtetimit të efekteve të cilat priten në të atdhëshmen;

• Mbledhja e të gjitha përfitimeve dhe shpenzimeve , dhe llogaritja e neto-përfitimit.

Përparësi Mungesa• Mundëson që të meren parasysh të

gjitha(negative dhe pozitive) влијанија për çdo nga zgjidhjet e mundshme (opcione);

• E lehtëson krahasimin јаe distribuimit kohor në shpenziem dhe përfitime;

• Mund që të përdoret gjatë vërtetimit të rendit (hirearkisë) të masave (duek përfshirë edhe fitimin neto-masat joregullatore(ose humbjen) nga çdo masë.

• Nuk mund të përdoret për vlerësim të ndikimeve për të cilat nuk mund të vërtetohen vlerat monetare ose kvantitative;• Të mundhsme janë probleme me përcaktimin të normës për lirim;• Mësë shpeshti është e shtrejntë procedura për krahasimin me metodat e tjera; • Nuk i mer parasysh efektet nga distribuimi i ndikimeve.

32

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

Analiza e shpenzimeve efektive

Zbatimi:Kjo metodë përdoret kur me propozim- iniciativën për të realizohet niveli i caktuar konkret I rezulltateve (numri i fëmijëve të përfshirë në shkolla apo shkolla të mesme, përqindja e reduktimit të aksidenteve trafikut, etj.). Analiza përbëhet nga llogaritja e shpenzimeve arritjen e objektivit dhe krahasimin e shpenzimeve llogaritura për secilin nga opsionet. Kjo metodë paraqet alternative të analizës së shpenzimeve- përfitimeve në raste kur është e vështirë që të përcaktohet vlera në denarë dhe përfitimeve. Secili prej opsioneve angazhohet në bazë të “shpenzimit për njësi të efektivitetit.

Hapat në implementimin:• Vërtetimi i shpenzimit(në denarë); • Vërtetimi i njësisë matëse për matjes të efektivitetit; • Llogaritja me marëdhëninen shpenzim/efektivitet.

Përparësi Mungesa• Mundëson vlërësim m ë të lehtë të

përfitimeve në krahasim me analizëm e shpenzimeve /përfitimeve;

• Paraqet metodë të vlefshme në krahasimin të zgjedhjeve (opcioneve) të

cilat priten ti arrijnë rezultatin e përafërt.

• Nuk e zgjidh problemin me zgjedhjen të problemit optimal nivel të përfitimever;

• Fokusohen në një lloj përfitim (rezullati i dëshiruar nga zgjidhja e mundshme) duke mos marë parasysh ndikimet e mundshme indirekte;

• Nuk jep informacion nëse propozimi do të shkaktojë neto-përfitim për të tërë shoqërinë , por vetëm për grupet

individuale.

Analiza multikriteriume

Zbatimi:Analiza Multikriteriume përfshi disa teknika I cili qëllimi i tyre i përbashkët është t´i kombinojnë ndikimet pozitive dhe negative në një kornizë që të mundësohet më lehtë krahasimi midis opsioneve. Në thelb, gjatë kësaj analizë është zbatohet logjika e analizës të shpenziemve - përfitimet në rastet kur ekziston një mbledhje e të dhënave kvalitative, kvantitative dhe monetare, si dhe nivelet e ndryshme të dhënave të sigurta.

Hapat dhe implementimi:• vërtetimi i qëllimit;• vërtetimi i zgjidhjeve të mundhshme (opcione)për arritjen e qëllimit;• vërtetimin ekriteriumeve të cilat shërbejnë për krahasim nëmes opcioneve (kriteriumeve

duhet të jenë matëse);• përcaktimin e faktorit peshë për çdo kriterium që të shprehet rëndësia e tij relevante në

sjelljen e vendimit ;• notimi i nivelit deri në ciëin opcion e kënaq kriteriumin (në lidhje me opcionin„nuk bën

asgjë“);• rangimi i opcooneve me kombinimin të faktorëve peshues dhe notat;• zbatimi i analizës së ndjeshmëri që të testohet stabiliteti i rangimit;

33 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


Përparësi Mungesat• mundëson kombinimin dhe krahasimin

të llojeve të ndryshme të të dhënave (të shprehura në vlera kvantitative dhe kualitative)dhe analiza e tyre në të njëjtën kornizë me shkallë të ndryshme të sigurisë;

• mundëson tregim transparent në pyetjet kryesore të cilat shqyrtohen dhe qartë tregon në kompomiset të cilat duhet të bëhen në lidhje me karakteristikat të opcioneve овозможува транспарентен приказ на клучните прашања кои се разгледуваат и јасно укажува на компромисите кои треба да се направат во однос на карактеристиките на опциите;

• mundëson që të vendoset theksim në pyetjet të lidhura me distribuimin të ndikimeve dhe zgjidhjet kompromise.

• Është e vendosur në nota subjektive në fazën e vërtetimit të notave gjatë të cilit analisti duhet të jep kuptim relativ të caktuar për çdo kriterium;

• Në lidhje me kombinimin të llojeve të ndryshme të të dhënave gjithmonë nuk jep mundësi nëse dobia është më e madhe nga shpenzimet.

2.2.4.5 Vlerësimi dhe renditja e zgjidhjeve të mundshme (opsione)Pasi që të analizohen llojet e ndikimeve, shpe dhe përfitimeve të opsioneve të identifikuara, ata duhet që të vlerësohen dhe rangohen që të mundet ministria të rekomandojë atë zgjidhje e cila në mënyrën mëefektive do t´iarrijë qëllimet e propozim ligjit. Kriteriumet për vlerësim mvaren nga afera të cilat rregullohen me propozim-ligjin dhe natyrën e qëllimeve, por si më të përgjithshme llogariten kriteriumet e mëposhtme:

- Efektiviteti – shkalladeri në të cilën opsionet i arrijnë objektivat e propozim-ligjit.

- Efikasiteti - shkalla deri në të cilën objektivat mund të jenë të arritura me një nivel të caktuar të mjeteve repsektibisht me shpenzim më të vogël.

- Dakordimi - shkalla deri në të cilën opcionet janë të miratuara me qëllime programe /strategjike të Qeverise dhe niveli deri me të cilin opcioni bëhet në minimum kompromise të cilat duhet të bëhen në fushën ekonomike dhe / ose sociale dhe në sferën e mbrojtjes të ambientit mjedisor.

Hapi i parë në renditjen e këtyre opsioneve është at të vlerësohen në lidhje efektivitetin, respektivisht cili nga opsionet më së miri do ti arrijë objektivat e vërtetuara dhe pastaj opcionet, që duhet të merren parasysh në aspektin e efikasitetit duke krahasuar edhe shpenzimet për implementimit të secilit nga opsionet e vërtetuara. Shpesh, gjatë rangimit do të vërtetohen kompromiset që do të duhet t´i shqyrtojë Qeveria gatë sjelljes të konkluzioneve. Për shembull, konkluzioni mund të jetë që opsioni më efektive është ajo ecila është e lidhur me shpenzimet më të larta ose përsëri ai opcion i cili nuk është i vlerësuar si më efektiv megjithatë do të sjell deri tek shumë ndikime positive indirekte.

34

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

Rangimi i përgjithshëm i opcioneve do të mvaret nga pasha e cila dë të jetë e vendosur në apektet të efikasitetit ose efektivitetit. Që të sigurohet transparenca e procesit të rangimit, në Raportin për VNR duhet të shpjegohet qartë që të përpunohet mënyra e kriteriumeve për rangim, si dhe pesha e faktorëve të cilët ishin zbatuar.Në disa raste, konkluzionet nga renditja mund të çojnë deri në nevojën e rregullimit të opsioneve, vërtetimin të masave shtesë joregullative që të lehtësohen efektet e munshme negative dhe të rriten shancat për arrtijen e qëllimeve. Pastaj duhet të bëni një listë e ndikimeve të pritura pozitive dhe negative të secilit prej opsioneve duke përfshirë edhe efekte e paragjykuara anësore. Nëse është e mundur ndikimet e mundshme pozitive dhe negative duhet të shprehen në mënyrë kvatitative dhe atë në lidhje me opcionin «nuk bën asgjë».Është e dobishme këto ndikime që të tregohen në tabelë duke përfhsirë edhe ato ndikime që nuk mund të shprehen në mënyrë kvantitative për të marrë fotografin e plotë për të gjitha ndikimet e mundshme.Në bazë të analizave të implementuara në këtë fazë, ministria duhet të rekomandojë zgjidhjen për arritjen e objektivave të propozim- ligjit, të cilët, në rastin ideal është ajo zgjidhje e cila do të arrijë rezultatet, respektivisht do të kontribuojnë drejt realizimin e përfitimeve me shpenzim më të ulët efekte të padëshirueshme.Zgjidhja rekomanduar inkorporohet në propozim ligjin.

Shqyrtimi i pyetjeve të cilat do tju ndihmojë gjatë analizës të shpenzimeve, ndikimet dhe përfitimet nga zgjidhjet e mundhshme (opcionet ) dhe krahasimin i tyre

NDIKIME

• Në cila fusha propozimi mund të ketë ndikim?• Çfarë llojesh të ndikimeve (direkte/indirekte,afatshkurtër/

afatgjatë)do të jenë të shkaktuara dhe si do të jetë distribuimi i tyre?

• Kush do të jetë i interesuar me ndikimet?

PËRFSHIRJA

• Në cilat fusha dhe për kë do të ketë prëfitime , dhe në cilat sfera do të ketë shpenzime të rëndësishme dhe për cilin?

• A do të jenë të shkaktuara efektet e padëshirushme dhe për cilin?

• Sa do të jenë shpenzimet për buxhetin , subjektet afariste , qytetarët , dhe tjerët palët e interesuara?

• A ka dhe sa do të jenë shpenzimet adminsitrative të shkatuara me çdonjërin prej opcioneve?

• A mundet shpenziemt dhe prëfitimet që të shprehen në para kvantitative dhe kualitative?

ANALIZA

• Cila është metodda më adekuate për implementimin të analizës?

• A janë të siguruara të gjitha informacionet e nevojshme dhe të dhëna për implementimin të analizave?

• A janë të analizuara të gjitha opcionet duke përfshirë edhe opcionin “nuk bën asgjë”

35 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


RANGIMI

• Cilat kriteriume do të përdoren gjatë rangimit të opcioneve?• A është e nevojshme përshtatshmëria e opcineve , vërtetimi i

masave joregullative shtesë?• A janë të treguara të gjitha shpenzimet dhe përfitimet , pozitive

dhe negative dhe efektete mundhshme të padëshirueshme?

2.2.5 Planifikimi në mënyrën e implementimit, monitorimit dhe vlerësimit

Pyetjet që lidhen me implementimin, monitorimin dhe vlerësimin (vlerësimi) janë një pjesë e rëndësishme e analizës dhe kontribuojnë në zgjedhjen e opsionite cila do të jetë e rekomanduar nga ministria si më e përshtatshmja.Ka shumë faktorë që ndikojnë në pranimin dhe respektimin të ligjeve, dhe me atë në suksesin e politikave. Gjatë implementimit të procesit të VNR duhet që të rishikohen edhe këta faktorë të cilët rëndësisht mund të ndikojnë dukshëm në arritjen e objektivave të ligjit. Ekzistojnë dy faza në implemetntimin e ligjeve dhe politikave:

- Faza fillestare cila vendoset ligji i ri, dhe - administrim i rregullt , monitorimin dhe vlerësimin.

Faza fillestare ka karakteristika të veçanta, sepse në këtë faze duhet të vihet deri në ndryshime që priten me miratimin e ligjit. Në varësi nga fusha dhe kompleksitetin e materies, ndryshimet në sjelljet mund të priten tek një ose më shumë grupe të palëve të interesuara dhe varen nga shumë faktorë të cialat janë të lidhura kuptimet e tyre, qëndrimet, traditat, dhe mundësitë etj. Përvojat tregojnë se shpeshherë shpesh neglizhohen përpejkjet që duhet të futen edhe masat të cilat duhet që të futen që të arrihen ndryshimet në sjellje. Prandaj, është e nevojshme që të parashikohet kohë e mjaftueshme për adaptimin e palëve të interesuara dhe implementimin të ligjit, si dhe të mendohen masat e duhura adekuate të cilat do të mundësojnë dhe lehtësojnë procesin e implemetimit dhe arritjen e ndryshimeve.Implementimi duhet regullisht që të ndjeket që tëvërtetohet nevoja e futjes të masave të reja për qëndrueshmëri në implementimin ose përsëri deri tek ndryshimi i rregullave. Efektet nga implementimi i ligjit mund të ndjehen në afat të shkurtër apo të gjatë në varësi të fushës, dhe në mënyrë adekuate në atë duhet që të parashikohet afati kohor I procedurave për vlerësimin e arritjes të efekteve të pritshme.Gjatë përcaktimit të masave për inplementim sa më të sukseshëm të ligjit duhet që të mendohet për mëtutjeshmen:- Kush do të preket nga propozim ligji?- Çfarë ndryshime në sjelljen presim nga palët e interesuara për propozim

–ligjin ti arrijë qëllimet e dëshiruara?- Çfarë rezistence apo pengesa mund tëparaqiten gjatë arritjes të

ndryshimeve?- Çfarë masash duhet që të futen që të nxiten ndryshimet në sjelljen?

36

2. Im

plem

etim

i i v

lerë

sim

it të

ndi

kim

it të

rre

gullo

res

- Çfarë procedurash për monitorim duhet që të futen që në kohë të vërtetohen çfardo lloj problem në imnplementimin dhe të mundësohet reagimi në kohë?

Përgjigjet e këtyre pyetjeve mund të tregojnë nevojën për futjen e vonuar të implementimit të ligjit, respektivisht periudha për tranzicion në të cilin palët e interesuara do të kenë kohë të mjaftueshme që t’iu përshtaten kushteve të reja. Gjithashtu, duhet që të shqyrtohet nevoja për futjen e masave joregullatore si trajnime, fushatave informative dhe masa të tjera që do të kontribuojnë në implementimin e sa më të suksesshëm të ligjit dhe mund të zbatohen gjatë periudhës së tranzicionit ose pas hyrjes në fuqi të ligjit.Kur shqyrtohen faktorët factored që kanë të bëjnë me administrimin e ligjit mbi bazë të rregullt, atëherë duhet të meret parasysh se shkaqet rezulltatet e dobta arsyet në arritjen e objektivave gjithmonë nuk qëndrojnë në cilësinë të rregulloreve, por nganjëherë edhe në mungesën e masave dhe procedurave që do të mundësojnë implementimin më të lehtë të ligjit. Përveç kësaj, duhet të mendohet edhe për mundësitë për thjeshtësimin e procedurave që do të jenë të futura dhe mbështetja e tyre me teknologjinë informatike për të lehtësuar dhe përshpejtuar procesin.Një nga pyetjet e rëndësihme të lidhura me implementimin të ligjit është nëse Ministria ka siguruar mjete buxhetore dhe resurse të mjaftueshme (burimet njerëzore, pajisjeve, hapësirë, etj.) Për implementimin e pa pneguar të ligjit pasi që ai do të jetë i miratuar. Në qoftë se në buxhetin nuk sigurohen mjete, atëherë ministria duhet të mendojë për mundësitë për rialokimin e mjeteve në korniza të buxhetit ekzistues apo përsëri për opsione alternative dhe ndryshimin e politikes.Monitorimi është një element i rëndësishëm në procesin e implementimit të ligjeve, dhe madje akoma edhe në këtë fazë duhet që të mendohet se si ju do të monitorohet dhe matet efektiviteti i masave të cilat futen në ligji i ri: Cilët tregues do të përdoren, çfarë të dhënash do të mblidhen dhe kush do t´i mbledhë të dhënat.Monitorimi është proces në të cilat mblidhen informacionet për implementim pa pasur nevojë që të vlerësohet efektiviteti i ligjit. Në varësi të kompleksitetit të regullores dhe fusha e cila rregullohe, përcaktohen intervale të rregullta për monitorimin dhe pregaditjen e raporteve për përpikshmërinë në implementimin e rregullores Njëkohësisht, ministritë i përgatisin raportet vjetore në kuadër të procesit të planifikimit strategjik kur raportojnë për rezultat e arritura nga programet të parashikuara me planin strategjik të ministrisë.Vlerësimi (notimi) është një projekt i veçantë I planifikuar me metodologjinë e vërtetuar qëllim i të cilës është kritike të shqyrtohet dhe të vlerësohet efektiviteti i të gjitha aspekteve të politikës ose ligjit. Vlerësimi implementohet pas një periudhe të caktuar nga futja e politikave ose nga hyrja në fuqi e ligjit me qëllim që të vërtetohet:- a janë arritur objektivat e planifikuara në politikën / ligjin dhe mënyra

efikase;- deri në cilin nivel janë paraqitur efektet e padëshirueshme;

37 PB

2. Implem

etimi i vlerësim


- nëse ligji respektohet në mënyrëtë përpiktë dhe të cilët do të ishin shkaqet për mosrespektim.

Rezultati i pritur nga vlerësimit është marrja informacioneve pë atë se a janë të nevojshme ndryshimet në politikën apo ligj dhe nëse janë arritur qëllimet përshkak të cilit ka qene sjellur ligji .Pasi që të shqyrtohen të gjithë këta faktorë të lidhura me implementimin, monitorimin dhe vlerësimin (vlerësimi), ministria duhet të bëjë plan parimor për implementiminnë të cilin dë të jenë të parashikohen:- Tezat të akteve nënligjore të cilat duhet të miratohen (nëse është e

nevojshme) që të implementohet propozim- ligji;- mjetet e nevojshme buxhetore për implementimin e ligjit (sigurimin e

resurseve shtesë njerëzore, pajisje, hapësirat, dhe tjetër, nëse është e nevojshme);

- organet e administratës shtetërore të cilat janë të përgjegjshëm ose të përfshirë në implementimin;

- aktivitet të cilat duhet të ndërmer secili prej organet në kuptim të ndërtimit të kapaciteteve për implementimin të propozim ligjti (edukim dhe trajnime dhe trajnimi, seminare, drejtimet, etj.)

- Mënyra e monitorimit të indikatorëve për matjen e nivelit në implementimin të masave të parashikuara me propozim-ligjin dhe arritjen e objektivave të vërtetuara, dhe

- mekanizmat dhe mekanizmat parimore për vlerësimin të efekteve nga ligji.

Pas miratimit të ligjit në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, plani për implementimn detalisht përpunohet.Rishikimi i pyetjeve që mund t’ju ndihmojnë gjatë planifikimit tlë implemenimit, monitorimin dhe vlerësimin.

IMPLEMENTIM

• Çfarë rezistencash dhe pengesa mund të parqiten gjatë imlementimit?

• Cilat organe do të jenë të përfshira?• A ka mjete të siguruara buxhetore?• A janë të shqyrtuara mundësitë për thjeshtëzimin dhe

mbështetjen me IT?

MONITORIM• Çfarë procedura për monitorim duhet që të futen?• Kush do të jetë i përfshirë në monitorimin?• Çfarë të dhënash dë të mblidhn dhe sipas cilit idikator?

EVALUIM

• A janë efektet të pritura në afat të shkurtër ose afat më të gjatë?

• Kur do të vlerësohet (vlerësohen) EFEKTET nga ligji?• Kush do ta kryen evaluimi (vlerësimi)?

38

3.PREGADITJA E RAPORTIT PËR VNR DHE MARJA E MENDIMIT NGA MINISTRIA PËR SHOQËRI INFORMATIKE DHE ADMINISTRATËS

3.1 Raport për VNR

Pas analizës të bërë , ministria përgadit Draft-raportin për VNR në të cilat janë të përmbledhura rezulatatet rezultatet e të gjitha analizave e bëra gjatë procesit të VNR. Qëllimi i Raportit Për VNR është që:

- të sigurojë informacione relevante nga implementimi i analizave, procesi i konsultimeve dhe zgjidhja e rekomanduar që të munden ministritë dhe Qeveria kolektivisht të debatojnë dhe të sjellin konkluzione në lidhje me propozim-ligjin të themeluar mbi informacioe të sakta dhe objektive;

- të jep bazë për implementimin të konsultimeve për të gjitha palët e intersuara;

- të mundësojë transparencë të procesit dhe rezultateve nga analizat.- Raporti për VNR është përgatitur në përputhje me Vendimin për formën dhe përmbajtjen e Raportit për vlerësimin të ndikimit rregullores dhe i përmban kapitujt në vijim:

39 PB

1. Përshkrim të situatave në sferë dhe definimin të problemit

Përshkrim të situatave në sferën përfshi edhe regulloren e vlefshme në sferën ose sfera të tjera të lidhura, si dhe programe të tjera /projekte të Qeverisë të cilat implementohen; shkaqet për problemet të cialt janë lëndë për shqyrtim (jo vetëm simptomet).

2. Qëllime të propozim -regullores

Përshkrim i qëllimete të pritura/dëshituara dhe efektet të cilat propozim –ligji duhet t´i arrijë.

3. Zgjidhejt e mundshme (оpcione)

Përshkrim i opcionit „nuk bën asgjë“, respektivisht përshrkrim të pasojave përderisa Qeverisa nuk intervenon me propozim –ligjin ose masë tjetër.

Përshkrim i zgjidhejve të mundshme Опис на можните решенија (opcione) për zgjidhjen të problemit të cialt kanë qeneë të shqyrtuara gjatë procesit të VNR .

4. Vlerësimi i ndikimit të regullores

Përshkrim të ndikimeve pozitive dhe negative të cilat mund të dalin nga secilin nga opcionet në lidhje me ndikimet ekonomike sociale, ndikimet në mjedisin hapësinor, si dhe ndikime të tjera në mvarësi të sferës e cila menaxhohet.Përshkrim të ndikimeve dhe shpenzmeve për administratën dhe palët e inetersuara të cilat do të jenë të interesara nga propozim –ligji.

5. Konsultimet Kontrolli konsultimeve - palët e interesuara të cilat kanë qenë të konsulltuara gjatë procesit dhe mënyrat të konsultimit të tyre/përfshirjen; mendimeve të mara dhe të inkorporuara; mendime të cilat nuk kanë qenë të mara parasysh dhe përse.

6. Konkluzione dhe zgjidhje të rekomanduar

Kontroll i krahasuar i ndikimeve pozitive dhe negative të zgjidhejve të mundshme (opcionev).

Reziqe në implementimin dhe zbatimin e çdonjërit nga zgjidhejt e mundhshme (opcionet).

7. Implementim të zgjidhjes të rekomanduar

Nevoja për ndryshim të ligjeve dhe regullorja nënligjore në sferën ose sfera të tjera të njgjajshme ; akte nënligjore dhe afat për sjelljen e tyre; organe tl adminstratës shtetërore, organet shtetërore si dhe organe të tjera kompetente për implementim; aktivitete për sigurimin të implementimit efikas të propozim ligjit (masa joregullative – trajnime,këshillime,kampanja, etj.).

8. Vërejtje dhe evaluim

Mënyra e monitorimit të implementimit dhe cialt organe të adminstratës shtetërore dë të jenë të përfshira në procesin e monitorimit.

Vlerësimi i fakteve nga propozim- ligji dhe afatet.

40

3.Pr

egad

itja

e ra

port

it pë

r vn

r dh

e m

arja

e m

endi

mit

nga

min

istr

ia p

ër s

hoqë

ri inf

orm

atik

e dh

e ad

min

istr

atës

Gjatë pregaditjes të Draft –raportit për VNR duhet që të meren parasysh drejtimet e nevojshme:

- Të jetë i shkruar në gjuhë të thjeshtë në mënyrë që të mundin ata që nuk janë ekspertë në këtë fushë t´i kuptojnë ndikimet pozitive dhe negative nga secilit prej opsioneve.

- Informacionet të jenë objektive dhe të sakta.- Të përfshijë draft-konkluzionet për zgjidhjen e rekomanduar ku qartë do

të jetë e theksuar cialt aktivitete duhet të ndlrmeren, cili organ shtetëror adminstrativ do të jetë përgjegjës për implementimi e aktiviteteve dhe afatet për implementim.

Nëse Ministria konsideron të nevojshme, informacionet detale dhe të dhëna nga analizat e implementuara mund të vendosen në shtojcat.Shembull nga raportet për VNR nga 2 nga 2 sfera të politikave janë të dhëna në shtojcën nr.5.Draft-raportet për VNR i nënshkruan sekretari shterëror i ministrisë me të cilën vërtetohet që në Raportin jepet përshkrim real i vlerësimit të ndikimeve të mundhsme dhe prëfitimeve të pritura, si dhe shpenzimet të cilat kanë të bëjnë me secilin prej zgjidhjeve të mundshme (opcionet ) për zgjidhjen e problemit. Pas marrjes së mendimit nga Ministrisa për shoqërisë informatike dhe administratës, ministria e përgaditën një draft-Raportin për VNR të cilin e nënshkruan ministri përkatës me të cilën garantohet kualiteti i analizave të implementuara dhe rekomandohet zgjidhja më e mirë për arritjen e propozim-ligjeve. Informacionet Propozim-raportin me bazë për pregaditjen të memorandumit arsyetimeve të cilat shkojnë në favor të propozim-ligjit.Propozim-ligji sëbashku me Propozim –raportin për VNR dhe materialeve tët tjera të pregaditura në përputhshmëri me Rregulloren për punë në Qeveri dorëzohen derit tek sekretari Gjeneral i Republikës së Maqedonisë.

3.2 Publikimi i Raportit për VNR

Konsultimet me palët e interesuar (shih pikën 4 më poshtë) duhet të implementohen gjatë të gjitha fazave nga procesi i VNR. Megjithatë, për shkak të përfshirjes të gjerë të palëve të interesuara dhe marjen opinioneve të tyre, Draft-raporti për VNR sëbashku me draft-raportin publikohet në Regjistrin e vetëm qëndror elektronik (ENER) dhe veb- faqen e internetit të Ministrisë më së voni deri më 10 ditë para dorëzimit të Draft raportit pët VNR Ministrisë deri tek Ministria për shoqërisë informatike dhe Administratës për marrjen e mendimit.Draft-raporti për VNR mund të përmbajë informacione të cilat konsiderohet si informacione tl klasifikuara në përputhje me Ligjin pë informacione të klasifikuara, dhe në atë rast ministritë veprojnë në përputhje me dispozitat të këtij ligji dhe nuk e publikojnë draft-Raportin për VNR në ENER. Në faqen e parë të draft-raportit në grafin e duhur shënohet që i njëti përmban informacione të klasifikuara.

41 PB

3.Pregaditja e raportit për vnr dhe marja e m

endimit nga

ministria për shoqëri inform

atike dhe administratës

Pasi që Qeveria do të vërtetojë tekstin e propozim-ligjit dhe ministria do të merr një ekstrakt nga draft-proçesverbali i mbajtur në Qeveri, Reporti për VNR sëbashku me propozim-ligjin publikohen në ENER. Në të mënyrë mundësohet transparenca e procesit të sjelljes të vendimeve.

3.3. Marja e mendimit nga Ministria për Shoqëri Informatike dhe Administratës

Roli i Ministrisë për shoqëri informatike dhe administratës në procesin e VNR është e dyfishtë: nga njëra anë, implementon analiza në përputhshmëri me procesin e VNR në sferat për të cilat është kompetente, dhe nga ana tjetër e menaxhon dhe monitoron procesin e VNR dhe pregaditën men dim për draft- raportet për VNR të dorëzuara nga ministritë e tjera në lidhje respektimin konsekuent të akteve të cilat e rregulllojnë materien e cila ka të bëjë me VNR.Gjatë përgatitjes së mendimit, MSHIA i shqyrton pyetjet e mëposhtme:

- A përmban përshkrimi i situatave analyze gjithpërfshrëse dhe a fitohet pasqyrë e qartë për problemin dhe arsyet për paraqitjen e tij?

- A është e theksuar qëllimi ose qëllimet që duhet të arrihen, nëse të njëjtët janë të qarta dhe, nëse është e mundur, a janë të shprehura në vlera matëse?

- A janë të dhënë analizat nga opsioni “nuk bën asgjë”, me çka merret një pasqyrë e qartë si mund të jenë pasojat nëse Qeveria nuk e miraton propozim-ligjin ose masa të tjera? Nëse përafër këtij opsion janë të dhënë edhe dy opsione? A janë të njëjtët të përshkruar qartë?

- A jep analiza e ndikimeve të mundshme të vërtetuara një pasqyrë të qartë për anët positive dhe negative,shpenzimet dhe përfitimet që mund të dalin? A janë të përfshira të gjitha fushat në të cilat propozimligji mund të shkaktojë ndikime, duke përfshirë edhe ngarkesat administrative?

- A është edhënë një pasqyrë e plotë e procesit të konsultimeve?- A është i dhënë shqyrtim krahasues i ndikimeve pozitive dhe negative për

secilit nga opsionet? A janë të përrshkruara reziqet eventual të lidhura me implementimin dhe zbatimin e ligjit?

- A është përshkruar zgjidhja e rekomanduar me shpjegim se përse pikërisht kjo zgjidhje do t´i arrijë qëllimet?

- A janë të përshkruara masat dheaktivitetet që duhet të jenë të ndërmarra për implementimin e ligjit?

- A është e përshkruar mënyra e monitorimit dhe vlerësimit dhe a janë të shënuara organet të cilat do të jenë të përfshirë në ato procese?

42

Në bazë të këtyre pyetjeve, MSHIA përgatit opinin jo më pak se 10 ditëve nga marrja e Draft raportit për VNR nga ministrisë kompetente. Në opinionin, MSHIA mund t´i rekomandojë ministrisë t´a ripërpunojë Raportin për VNR me qëllim marrjen e sa më kualitetshme të Propozim-raportit për VNR.

PREGADITJA

• A i përmban Raporti për VNR të dhënat e anlizave të implementuara ne procesine VNR?

• A i përmban kapitulli i Raportit të VNR të gjitha informacionet e nevojshme ?

• A është Raporti për VNR i qartë dhe konciz?

SHPALLJA• A është i publikuar Raporti për VNR më së paku 10 ditë

para se të jetë i dorëzuar në mendim deri tek MSHIA:• A përmban informacione të klasifikuara ?

MENDIMI

• A është në kohë i dorëzuar deri tek MSHIA për mendim?

• A është e nevojshme ripërpunim i Raportit për VNR dhe në cilat pjesë?

3.Pr

egad

itja

e ra

port

it pë

r vn

r dh

e m

arja

e m

endi

mit

nga

min

istr

ia p

ër s

hoqë

ri inf

orm

atik

e dh

e ad

min

istr

atës

43 PB

4. KONSULTIMET ME PALËT E INTERESUARA

4.1. Rëndësia e konsultimeve

Pa marrë parasysh se sa mirë janë të informuar, ministritë dhe organet e tjera të administratës shtetërore të cilat përgatisin regulloren ligjore nuk mund të kenë një kuptim të plotë të të gjitha pasojave të mundshme të propozim -lgjit ose përsëri problemet që mund të paraqiten gjatë zbatimit të tyre, veçanërisht në qoftë se trajtohen pyetje komplekse. Që të mund të mblidhen sa më shumë informacione të jetë e mundur gjatë fazës së implementimit të VNR, është e nevojshme që të konsultohen palët e interesuara adekuate. Nëpërmjet konsultimeve sigurohet:- mbledhjen e informacion të rëndësishme që mund të kontriubojnë

nëpërmirësimin e cilësisë të propozim -ligjeve;- Kontrolli i analizave të implementuara gjatë VNR dhe mundësia për

zbulimin e hershëm të mungesave potenciale të zgjidhjeve të mundshme;- Pranim më të mirë të politikës ose një ligjit sepse pjesëmarrja e palëve

të interesuara i rritën mundësinë për rezistenca më të vogla gjatë implementimit;

- kuptim më të mirë dhe respektim të dispozitave ligjore, dhe me atë të efektivitet më të madh i ligjit.

Marë në përgjithësi, ekzistojnë tre forma të ndërveprimit me palët e interesuara:, informimi Konsultimi dhe pjesëmarrja.- Informimi - nënkupton transferimin e informatave në publik. Informimi

është proces njëdrejtimsh në komunikimin në të cilën publiku ka rol pasiv të informacionit. Informacioni në vetvete nuk paraqt një proces konsultimi, por është hap i parë me të cilin mundësohet që palët e interesuara në kohë të informohen dhe të përgatiten me konsultimet e paraqitura.

- Konsultimet – proces që në mënyrë aktive të kërkohen mendimet dhe qëndriemt e palëve të interesuara nëpërmjet shkëmbimit të dyanshëm të informacioneve për praktikat ekeperiencat e palëve të interesuar në lidhje me ekzistimin e problemit të caktuar, zgjidhjet e mundhshme për zhgidhjene tij ose për mbledhjen e mendimeve dhe sygjerimeve për implementim efektiv të zghidhejs të propozuar.

- Pjesëmarrja – paraqet një përfshirje aktive të palëve të interesuara në formulimin e përmbajtjes të propozim-ligjit më shpeshë nëpërmjet formimit të grupeve punuese apo forma të tjera të pjesëmarrjes.

Në praktikë, në varësi të ndikimeve të pritshme të propozim-ligjit, këto tre forma të interakcionit me palët e interesuara mund të kombinohen me qëllim përpunimin e regullores sa më të kaulitetshme.

44

Konsultimi me palët e interesuara është një pjesë e rëndësishme e procesit të VNR dhe duhet të inkorporohet në të gjitha fazat e tij: nga përcaktimi i natyrës dhe shkaqet e problemit, vërtetimin e zgjidhjeve të mundshme dhe shpenzimet, përfitimet dhe rreziqet që mund të dalin nga secili prej tyre, dhe deri më pyetjet praktike që lidhen me aktivitetet dhe masat për implementimin e propozim-ligjit. Palët e interesuar më së shpeshti kanë qasje më të mirë ndaj informacionit empirik në lidhje me seriozitetin e problemit dhe mund të ndihmojnë gjatë vërtetimit të efekteve të mundshme të padëshirueshme ose rreziqet ti cilan nuk janë vërejtur gjatë analizave të ministrisë.

4.2. Mënyra e implementimit të konsultimeve

Konsultimet janë element i rëndësishëm në analizar, prandaj palët e interesuara, mënyrat e përfshirjes së tyre dhe afatet kohore për implementimn e konsultimeve duhet që të shqyrtohen dhe të vërtetohen që në fazën e përgatitjes së iniciativave të programit Vjetor për punë të Qeverisë dhe përgatitjen e planit Vjetor për implemenitmin e VNR (shih pikën 2.1 më lart).Më së shpeshti konsultimet së pari implementohen me “të brendshmet” palë të interesuara respektivisht në administratën në të gjitha nivelet në qeveri, dhe pasi që të shqyrtohen rezulltatet e atyre konsultimeve, organizohen konsultime me palët e interesuara të “të jashtme”, dmth subjektet afariste, dhomat e tregtisë, sindikatat , shoqatat dhe fondacionet ose qytetarët.

4. K

onsu

ltim

et m

e pa

lët e

inte

resu

ara

Karakteristika të konsultimeve efektive :• VAZHDUESHME – konsultime gjatë të tërë procesit të VNR.• TË AFATIZUARA-të inkorporuara që në fazat e hershme të procesit dhe me

definimin e afateve për dhënien e mendimit nga palët e interesuara/• GJITHPËRFSHIRËSE – përfshirjen e të gjitha plave të interesuara relevante.• ADEKUATE DHE QASËSE – mënyra e implementimit të konsultimeve duhet të

jetë adekuat me llojin e informacioneve që kërkohen dhe të mundësive të palëve të interesuara.

• TRANSPARENTE– palët e interesuar marrin informacione kthyese për atë se si propozimet e tyre janë inkorporuar në propozimin.

• QARTA– lloji dhe dendësia e pyetjeve të cilat janë lëndë e konsultimeve duhet që t´ju bëhet me dije në mënyrë të qartë palëve të interesuara.

45 PB

4. Konsultimet m

e palët e interesuara

Siç është e thënë në pikën 2.2 më lartë, që të sigurohet informim në kohë për të fillimin e procesit të VNR dhe përgatitja e propozim-ligjit, ministria publikon lajmërimin për palët e interesura me informacionet e nevojshme për pesë ditë para fillimit të procesit.Si hap i parë në implementimin e konsultimeve është detalisht vërtetimi i palëve të interesuara. Duke pasur parasysh që palët e interesuara kanë qenë parimisht të vërtetuara dhe të vërtetuar gjatë përgatitjes të planit Vjetor për implementimin e VNR, tani ministria duhet sakte t´i vërtetojë palët e interesuara që do të jenë të përfshira në procesin. Në varësi të fushës, vërtetohen organet në administratën në qëndrore dhe / ose nivel lokal që mund të kenë interes në pyetjet të lidhura me propozim-ligjin. Pastaj vërtetohen edhe palët e tjera të cilët direkt ose indirekt dë të jenë të interesuara nga propozm-ligji. Është e rekomandueshme që ministria në fushën e saj apo fushat në kompetencë të bëjnë një listë të shoqatave të subjekteve afariste ekonomike, shoqatave dhe qytetarëve të tjerë dhe grupeve të tjera të cilat i përfaqësojnë interesat në fushën me qëllim që të sigurojhet përfaqësim adekuat. Kur ndikimi nga propozim-ligji mund të jenë të rëndësishme ose mund të sillen në më shumë fusha,atlherë përfshirja e palëve të interesuara duhet të jetë sa më e madhe të jetë e mundur.Hapi i dytë është vërtetimi i pyetjeve për të cilat do të mblidhen mendimet ose do të udhëhiqet diskutimi. Në varësi të asaj në cilën fazë prej procesit të VNR janë implementuar ato konsultime, ato mund të jenë:- pyetje të lidhura me definimin të situatave dhe problemin ose problemet

dhe problemet në sferën;- pyetje për kontrollimin e zgjidhjeve të mundshme të vërtetuara;- Pyetje në lidhje me supozimet mbi të ndikimet e mundshme;- pyetjet të lidhura me draft-tekstin të ligjit.Në varësi nga përfshirja e palëve të interesuara dhe pyetjet që duhet të shqyrtohen, si hap i tretë në procesin e vërtetimit të mënyrës të konsultimeve. Ekzistojnë më shumë mënyra të mundshme të konsultimeve, si për shembull:

46

- inspektimi publik dhe debati publik;- kërkesë për mendim të shkruara, komente dhe sugjerime nga palët e

interesuara;- pjesëmarrja në grupet punuese të formaura nga ana e ministria apo

Qeverisë;- mbëledhjet me palët e interesuara;- Debate publike mbi çështje të caktuara përmes përdorimit të mjeteve

elektronike interaktive të disponueshme në portalet ENER dhe E-demokracia.

Ministria mund të zgjidhni një ose më shumë mënyra, por është e rëndësishme të theksohet që detyra për publikimin të Draft-raportit për VNR dhe draft-ligjin të ENER jo më pak se 10 ditë para dorëzimit të Draft-raportit për VNR derit tek Ministria së shoqërisë informatike dhe administratës ( shih pikën 3.2.) nuk duhet të jetë mundësia e vetme për dhënien të mendimeve, vërejtjeve dhe sugjerimeve. Duhet të kihet parasysh që shpeshherë palët e interesuara nuk janë të informuar për ekzistimin ose funksionet të ENER ose përsëri ndoshta nuk kanë kompjuterl në mënyrë që të mund të marrin pjesë në konsultimet nëpërmjet kësaj vegle.Nëse me propozim-ligji planifikohen ose ndryshime më të mëdha oe reforma që do të shkaktojnë ndikime më të rëndësishme për të gjithë popullatën, për grupe më të mëdha apo të subjekteve afarsite, ose përderisa pyetjet që do të jenë të rregulluara mund për të shkaktojnë debate dhe mosmarrëveshje, atëherë rekomandohet që të organizohet debat publik për draft –propozimin apo për pyetje të caktuara të lidhura me draft -raportin. Për atë qëllim, Ministritë duhet të sigurojnë shqyrtimin publik të draft-ligjit i cili nuk duhet të jetë më i shkurtër se 15 ditë.Që të sigurohet pjesëmarrje sa më të gjerë të palëve të interesuara, ministritë duhet të nxjerrin thirrje për inspektim publik në ENER dhe në veb – në të cilën theksohen informacionin e mëposhtëme:

- titulli i propozim-ligjit;- afati fillestar dhe prëfundimtar i thirrjes publike;- vendi, respektivisht adresa URL e ENER dhe veb-faqja e ministrisë, ku

palët e interesuara mund të kryejnë thirrjen publike dhe- data e mbajtjes të dëgjimit publik.Dëgjimi publik mbahet pas kalimit të periudhës të vërtetuar për inspektim publik. Ftesat për dëgjimin publik dorëzohen së paku pesë ditë para datës së përcaktuar për mbajtjen e dëgjim publik nëpëmjet debatit përmes dorëzimizit të ftesave apo thirjev e me shkrim nëpërmjet postës elektronike e-mail dhe publikimin në ENER dhe në veb-faqes të ministrisë.Pamvarësisht nga metoda e zgjedhur e konsultimeve, palët e interesuara duhet të jenë të informuar në lidhje me qëllimin e fazës konkrete repsektvisht për pyetjet që do të jenë të shqyrtuara ose pas të clëve do të kërkohet mendim.

4. K

onsu

ltim

et m

e pa

lët e

inte

resu

ara

Që të sigurohet kontribut sa më konstruktiv, palët e interesuara duhet në kohë të marin informacionet të lidhura me propozim-ligjin. Ministritë mund të përgatisin pyetje, respektivish tema në të cilat udhëhiqet diskutimi që duhet të jenë qartë të formuluara dhe në gjuhë të thjeshtë të kuptueshme për të gjithë palët e interesuara.. Afatet për dhënien e mendimeve duhet të jenë mjaftueshlm të gjata që t´ju mundësohet palëve të interesuara t´i shqyrtojnë pyetjet, të mbëledhin Informacionet perosnale dhe të dhënat dhe të formojnë qëndrim.Pasi të meren mendimet, qëndrimet dhe sugjerimet, ministria duhet t´i analizojë dhe vlerësojë nëse dhe cilat mendime do të kontribuojnë në përmirësimin e cilësisë të analizave apo draft-raportit. Për ato mendime të cilat nuk janë të pranueshme ministria duhet të përgatisë një shpjegim ku qartë do të theksohen shkaqet për mospranimin të mendimeve dhe sugjerimeve.

Të gjitha konsultimet duhet të jenë transparente në mënyrën e zbatimit të tyre me qëllim që të shmangen spekullimet e paragjykimit. Prej andej, procesi i konsultimeve duhet me kujdes të dokumentohet në lidhje me palët e interesuara të cialt kanë qenë të konsultuara, pyetjet të cilat kanë qenë të shqyrtuara, si rezulltat nga konsultimi. Kontroll nga procesi i konsultimeve me të gjitha informacionet jepet në Raportin për VNR.

4. Konsultimet m

e palët e interesuara

48

Kontroll i pyetjeve të cilat mund t’ju ndihmojnë gjatë implementimit të konsultimeve me palët e interesuara

PLANIFIKIMI

• A është korniza kohore dhe palët e interesura për konsultime është e inkorporuar në planin Vjetor për impelementimin të VNR?

• A është në kohë lajmërimi për palët e interesuara është në kohë i dhënë?

• Cilët palë të interesuara konkretisht do të marinpjesë në procesin?

PYETJE

• Cilat janë pritshmëritë prej konsulltimeve?• Cilat jnaë pyetjet pët të cilat do të udhëhiqet diskutimi ose dë të

kërkohen mendimet?• A janë pyetjet qartë të formuluara dhe të kuptueshme ?

MËNYRA

• Cila mënyrë për implementim të konsultimeve është më adekuat?

• A siguron mënyra e zgjidhur pjesëmarje të të gjithë palëve të interesuara?

• A është dhënë afat i mjaftuehsën për dhënien e mendimeve nga palët e interesuara?

• A janë të publikuara Draft-raporti për VNR dhe draft-ligji në ENER në afatin e parashikuar?

ANALIZA

• A janë të shqyrtuara të gjitha mendimet dhe sygjerimet nga palët e interesuara?

• Cilat janë shkaqet mendime të caktuara të mos jenë të pranueshme?

• A është i dhënë një shqyrtim i tërësishëm dhe i qartë në

procesine konsultimeve në Draft-raportin për VNR.

4. K

onsu

ltim

et m

e pa

lët e

inte

resu

ara

49 PBSH

TOJC

A NR

. 1

MIN

ISTR

IA E

___

____

____

____

____

__PL

ANI V

JETO

R PE

R IM

PLEM

ENTI

MIN

E V

LERS

IMIT

TE

NDIK

IMIT

TE

RREG

ULLO

RES

PER

VITN

I___

__

Num

ri re

ndor

Titu

lli

i prop

ozim

lig

jit

Përs

hkrim

i s

hkur

tër i

pr

oble

mit

Qëlli

i i

prop

ozim

lig

jit

Mua

ji i

dorë

zim

it të

pro

pozi

m

ligjit

der

i tek

Qe

veria

Korn

iza

koho

re p

ër

impl

emen

timin

e

VNR

dhe

preg

aditj

en të

pr

opoz

im li

gjit

Proc

esi d

o të

fil

lojë

der

i më:

: ___

_ dh

e do

të

vazh

don

deri

më:

__

_

Resu

rse

njer

ëzor

e dh

e fin

acia

re të

ne

vojs

hme

për

impl

emen

timin

të

VNR

Palë

t e

inte

resu

ara

që d

o të

jenë

të

për

fshi

ra

në p

roce

sin

Mën

zra

e pë

rfshi

rjes

të p

alëv

e të

in

tere

suar

a

Korn

iza

koho

re p

ër

impl

emen

timin

të

kons

ultim

eve

Proc

esi i

ko

nsul

timev

e do

të

zja

së p

rej:

__

deri

më

____

Shtojca nr. 1

50

Shto

jca

nr. 1

UDHËZIM PËR PLOTËSIMIN TË PLANIT VJETOR PËR IMPLEMENTIMIN TË VLERËSIMIT TË NDIKIMIT TË RREGULLORES

1. Emri i propozim ligjit:(Vendosen tituljt të çdo propozim ligji sipas rendit të paraprë në programin Vjetor për punë në Qeveri)

2. Përshkrim i shkurtër i problemit:(Vendoset një përshkrimi shkurtër i problemit respektivisht shkaqet përshak të cilave propozohet propozim ligji).

3. Qëllimi i propozim ligjit:(Vendoset qëllimi apo qëllimet që projekt ligji duhet t’i arrijë).

4. Muaji i dorëzimit të propozim ligjti deri tek Qeveria(Vendoset muaji kur propozim ligji do të dorëzohet deri tek Qeveria sipas programin Vjetor për punë të Qeverisë).

5. Korniza kohore për implementimin e VNR dhe përgaditjen të propozim ligjit;(Vendosen datat ose periudha kur planifikohettë fillojë dhe të mbarojë procesi i implentimit të VNR dhe përgatitjen të projekt-ligjit.)

6. Resurset e nevojshme njerëzore dhe financiare për implementimne VNR(Vendosen burimet e nevojshme njerëzore dhe financiare që do të jenë të nevojshme për implementimin e VNR).

7 Palët e interesuara të cilët do të jenë të përfshirë në procesin (Vendosen palët e interesuara të cilat kanë qenë të vrtetuara në procesin të planifikimit dhe të cilët do të jenë të përfshië në procesin të konsultimeve).

8. Mënyra e përfshirjes të palëve të nteresuara (Vendosen mënyrat e zgjedhura të përfshirjes të palëve të interesuar me qëllim që të sigurohet pjesëmarrja e tyre efektive në procesine VNR dhe përgatitjen e propozim ligjit).

9. Afati kohor për implementimn të konsultimeve(Vendoset periudha kur planifikohet të fillojë dhe të mbarojë procesi i konsultimeve me palët e e interesuara).

51 PB

Shtojca nr. 2

SHTOJCA NR 2

NJOFTIM PËR FILLIM TË PROCESIT PËR PËRGADITJEN TË PROPOZIM LIGJITTitulli i ministrisë (Vendoset titulli e ministrisë)

Titulli i propozim ligjit (Vendoset titulli i propozim ligjit)

Qëllimi i propozim ligjit (Vendoset përshkrim i shkurtër i problemit , respektivisht arsyet për shak të cilëve propozohet sjellja e e projekt-ligjit)

Qëllimi i propozim ligjit (Vendoset qëllimi apo qëllimet të propozim ligjit)

Korniza kohore për pregaditjen e propozim ligjit

(Vendoset periudha e fillimit dhe mbarimit të procesit të VNR dhe përpunimin të propozim ligjit sipas planit Vjetor për implementimin të VNR)

Mënyra përfshirjes të plalëve të interesuara

(Vendoset mënyra e zgjedhur ose mënyrat e përfshirjes të palëve të interesuara)

Pralajmërim për inspektim publik dhe debat publik

Po Jo

52

Adresa elektronike ku palët e interesuara do të mund të ndërmarin verzionin elektronik të propozim ligjit dhe draft Raportin për VNR

(Vendosen adresat elektronike të ENER dhe veb –faqja e ministrisë ku palët e interesuara mund ta marin propozimin e ligjit dhe Draft Raportin për VNR)

Adrersa dhe /ose adresa elektronike ku mund të dorëzohen mendimet, vërejtjet dhe sygjerimet

(Vendoset adresa postare dhe / ose adresa elektronike, ku palët e interesuara mund t’i paraqesin opinionet e tyre, shënimet dhe sugjerimet)

Personi përgjegjës për kontakt në Ministri

(Vendoset emri dhe mbiemri i personit përgjegjës në ministri i cili emërohet si personi për kontakt në lidhje me konsultimet me palët e interesuara dhe adresa e tij elektronike).

Informacione të tjera (Vendosen informacione të tjera që mund të ndihmojnë për pjesëmarrje efektive të palëve të interesuara në përgatitjen e procesit të propozim ligjit).

Shto

jca

nr. 1

53 PB

SHTOJCA 3 LLOJE TË NDIKIMEVE

Në varësi nga sfera, propozim-ligji mund të ketë lloje të ndryshme të ndikimeve të cilat më së shumti grupohen në ekonomike, sociale dhe hapësirës mjedisore. Në tekstin më poshtë janë të dhënë llojet dhe ndikimi i pyetjes që duhet të merren parasysh gjatë vërtetimit të ndikimit të propozim-ligjit.

1. VLERËSIMI I NDIKIMEVE MBI EKONOMINË

Vlerësimi i ndikimeve ekonomike duhet t´i përfshijë:- Familjet;- subjektet e biznesit;- financat publike dhe- ekonominë në përgjithësi.

Qëllimi i vlerësimit të ndikimeve ekonomike është të sigurojë që ligji i propozuar do të kontribuojnë drejt përparimit të rritjes ekonomike, të punësimit, aktivitetit të biznesit, konkurrencës dhe mirëqenies të qytetarëve në çka është e mundur masë më e madhe.Ndikimet ekonomike mund të kategorizohen në dy grupe të përgjithshme: ndikimet që kanë dobi direkte dhe shpenzimet, dhe ndikimet indirekte. Kursimet ose shpenzimet shtesë për buxhetin e shtetit ose komunave, si dhe ndryshimet në tatimin e subjekteve të biznesit janëshembuj tipikë për ndikimet direkte. Përkrah ndikimeve direkte është me rëndësi që të identifikohen edhe ndikimet indirekte e nga zgjidhjet e mundshme të parapara (opsione) si dhe qëdrimi i palëve të interesuara apo grupeve të synuara, si dhe ndikimet totale afatgjate ndikimet të rregullores së propozuar.Hapi i parë gjatë vlerësimit e ndikimeve ekonomike është të vërtetohet nëse propozim -ligji dhe ndikimet të cilat do të jenë të shkaktuara kanë të bëjnë kryesisht me qytetarët dhe familjet, subjektet afariste, komunave, shteti ose ndonjë grup tjera qëllimor. Pasi që të vërtetohen grupet e synuara të cilat do të preken me propozim ligjin bëhet vlerësimi i ndikimit të aspekteve adekuate pamje të grupeve të synuara, dhe madje pastaj vlerësohen ndikimet mbi financat publike ose në përgjithsësi mbi ekonominë. Në shumicën e rasteve, propozim-ligji vet në vetëvete nuk do të shkaktojë ndikime të rëndësishme makroekonomike, që do të thotë se vlerësimi duhet të përqendrohet drejt ndikimeve që janë më të rëndësishme për grupet e synuara.

Shtojca nr. 3

54

1.1. Ndikimet mbi familjet

X Nëse propozim –Rregullorja dë të ndikojë në situatën financiare grupeve të ndryshme të popullsisë dhe familjeve?

Ndikimet ekonomike mbi familjet më së shumti janë ndikime direkte mbi situatën e grupeve të grupeve ndryshme të popullsisë dhe llojeve të ndryshme të familjeve. Në këtë kontekst, është e nevojshme një analizë më e detajuar e konsumimit, çmimet dhe të ardhurave dhe investimeve në familjet.Gjatë vlerësimit duhet të marret parasysh pozita financiare të grupeve të ndryshme dhe realizimn e të drejtave të tyre themelore. Ndikimet ekonomike mbi familjet mund të jenë të rëndësishëm edhe kur propozim ligji ka të bëjë me një grup të kufizuar qytetarësh. Një shembull tipik për ndikimet të drejtpërdrejta janë ato që dalin nga propozimt-ligji me të cilin vërtetohen kriteriumet për realizimin e të drejtës për ndihmë sociale ose të drejtave të tjera (shërbime publike), ose pak nga taksat të cilat mblidhen nga shfrytëzuesit e shërbimeve publike, sepse të tilla masa drejtpërdrejt ndikohet mbi të ardhurat dhe shpenzimet të familjeve. Gjithashtu, legjislacioni tatimor ka ndikime direkte mbi familjet. Ndikimet ë këtij lloji duhet të vlerësohen në aspekt të rishpërndarjes së të ardhurave në mes të grupeve të ndryshme të popullsisë.

X A do të ndikojë propozimi mbi sjelljen (shprehitë) të familjes?

Përveç efekteve direkte të përshkruara më lartë, propozim- ligji mund të ketë një ndikim në sjelljen (shprehive) të familjeve të cilat nga ana tjetër do të çojë në tët jera indirekte, por fianciarisht ndikime financiare. Këto ndikime mund të jenë të manifestuara si kërkesë e rrtitur për mallra dhe shërbime, ndryshimet në kërkesën dhe ofertës për punë ose rritja e çmimeve. Për shembull, reformat të lidhura me sigurimet shoqërore apo tatimet mund të ketë një ndikim të drejtpërdrejtë mbi situatën në tregun e punës.Disa propozim –ligje mund të kenë ndikime të planifikuara në lidhje me ndryshimin të shprehive të konsumatorëve (p.sh masat e parashikuara me projektin “bleni produkte maqedonase” ose masat të parapara me Ligjin për mbrojtjen nga duhani), të cilat nga ana tjetër mund të shkaktojë ndikime të rëndësishme ekonomike. Përmes politikës tatimore në lidhje m prodhimet ushqimore, duhanit apo alkoolit, mund të ndryshohen shprehitë e familjeve me qëllim të përmirësimit të shëndetit ose mirëqenies sociale të individëve, e cila përsëri do të çojë deri në uljen e kërkesës për shërbimet shëndetësore ose sigurimit shoqër, dhe se ajo më në fund do të reflektohet mbi reduktimin e shpenzimeve publike.

Shto

jca

nr. 3

55 PB

1.2. Ndikimet mbi subjektet afariste

Hapi i parë në vlerësimin e ndikimit mbi subjektet afariste është që të identifikohen llojet e subjekteve afariste dhe aktiviteteve mbi të cilat do të shprehet propozim -ligji, si dhe numri i subjekteve afariste në aktivitetin e caktuar. Analiza duhet ta përfshijë numrin total të subjekeve afariste që do të preken dhe si ndikimet do të ndikohen mbi subjektet afariste me fitim të ndryshëm dhe numër i punësuarve, aktivitete të ndryshme dhe lokacione.Plotësisht është e mundur që ndikimet do të jetë për pjesë të ndryshme për bizneset afariste, që mund të jetë pozitiv për disa, por negative për bizneset afariste të tjera. Ndikimet mund të konsiderohen si të rëndësishme përderisa referohen në përgjithësi për të gjitha subjektet afarsite, shumicës ose një numër i madh i subjekteve afariste. Në këtë rast duhet të zbatohet vlerësimi detal të ndikimit, nevoja nga ky vlerësim për numër i kufizuar i subjekteve afariste, por ndikimet janëtë rëndësishme në lidhje me aktivitetet ose kushteve të punës, funksionimi i tregut ose të ekonomisë.Që të mundet të vlerësohen ndikimet të propozi ligjit i cili do të implementohet në të ardhshmen është e rëndësishme që të analizohet situatat aktuale. Prandaj, pëveç asaj që duhet të vërtetohen sektorët synimor në të cilën do të sjellet propozimi i ligjit, është e nevojshme që të analizohen situatat në rrethimin e tregut në të cilin punojnë ata subjektet safariste të cilët me grupin synues të rregullores, si dhe parametrave të tjerë të cilët janë të rëndësishme për aktivitetet e tyre (p.sh. konsumatorët, klientët, furnizuesit, nënkontraktorët, shpenzimet për prodhimet, zhvillimit teknik, aksesin në treg, konkurrencën dhe natyra e konkurrencës). Shumë shpesh ndodh përveç ndikimeve indirekte dhe zinxhir nga shkaqet –pasojat ndikimi në rrethimin, respektivisht tek grupet synuese, por edhe tek subjektet afariste dhe tregjet.

X A ka ndikim propozim –ligji mbi ndërmarjet e vogla dhe të mesme

Shumica e subjekteve afariste në Republikën e Maqedonisë bien në kategorinë e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Sipas numrit të të punësuarve, ato përfshijnë numrin më të madh nga strukturës e subjekteve afariste aktive (78.5% në vitin 2010, pra 82.9% në vitin 2011)1, dhe të prodhojnë mbi 60% e BPV-. Ndikimi i më shumë propozim –ligjeve është proporcionalisht më i shprehur veçanërisht tek kompanitë e vogla, sepse ata më të vështirë baëëafaqohen me obligimet që dalin nga rregullorja që ka të bëjë me detyrimet tatimore ,kontributet për punëtorët dhe shpenzimeve të ndryshme të cilat dalin nga puna aktuale.Përveç vlerësimit të ndikimit në nivel të të gjithë sektorit të biznesit, duhet të bëhet vlerësimi i ndikimit në nivel të firmës , se si masat do të reflektohen në firmën tipike në sektorin adekuat. Për shembull, në qoftë se propozim-ligji ka të bëjë me ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) do të jetë e dobishme

1 Publikimi ‘’Maqedonia në nunmra 2011’’, fq.66 Enti Shtetërot për statistikë në Republikën e Maqedonisë

Shtojca nr. 3

56

që të bëhet vlerësimi i ndikimit nga pikëvështrimi tipik ndërmarrje të këtij lloji.Gjatë analizës duhet të vërtetohet, kualitativisht dhe kvantitativisht (nëse është e mundur), shpërndarja e shpenzimeve potenciale dhe dobia nga propozim-ligji në lidhje me të ndërmarrjeve mikro dhe të vogla dhe të mesme. Pastaj,është e rëndësishme që të vërtetohet deri në cilën shkallë propozimi do të ndikojë në konkurencën e NMV ose të sektorëve në të cilat ata zakonisht punojnë. Përfitimet e drejtpërdrejta, si për shembull kushte më të mira për pune, konkurrencë më të madhe dhe të tjerë, do të duhet (në afat të shkurtër apo të mesëm) të reflektohen mbi uljen e shpenzimeve të NVM. Megjithatë, llojet e ndryshme të përfitimeve mund të jenë të lidhura me shpenzimet, ndërsa disa prej tyre mund të jenë në mënyrë joproporcionalisht të larta për NVM, për shembull:

- shpenzimet financiare - të imponuara si obligim ose pagesë të kontributeve, taksave ose lloj tjetër I pagesave;

- shpenzimet e prodhimit - të imponuar si obligim për harmonizimin të produktit / shërbimit dhe / ose procesit të prodhimit që të kënaqen standardet të caktuara ekonomike, shoqërore ose ekologjike standard (p.sh., blerja e pajisjeve të reja, trajnimi i stafit, investime shtesë, etj.)

- Shpenzimet administrative - të imponuara si një obligim për të dhëninen e informacioneve mbi aktivitetet dose produktet e kompanisë, këto shpenzime mund të jetë të shkurtëra ose të përhershme.

- Shpenzimet dhe ndikimet për NVM-të duhet të krahasohen me ato të ndërmarrjeve të mëdha. Për atë qëllim, për shembull, mund të krahasohen shpenzimet e pëzgjithshme të vërtetuara me numrin e të punësuarve që të vjen deri tek shpenzimi mesatar sipas punësuarit ose të krahasohen me profitin total. Të ndërmarjes .Përveç kësaj, duhet të meren parasysh edhe elementet e mëposhtme:

- humbja e mundshme e konkurrencës si shkak faktorëve të jashtëm – për shembull disponueshmëria e fondeve finaciare, politikën e taksave, qasja drejt resurseve ose fuqisë të punës të kualifikuar;

- ndryshime të mundshme në sjelljen e konkurrentëve, furnizuesit ose konsumatorët;

- Ndikimet e mundshme në lidhje me pengesat për hyrje ose konkurnecës në treg, si dhe struktura e tregut .

- Ndikimet e mundshme në lidhje me inovacionet, si në aspektin teknologjik, ashtu edhe inovacione jo-teknologjike (procese, marketing etj.).

- Nëse analiza e mësipërme e shpenzimeve dhe përfitimeve tregon se NMV dë të përballen me ngarkesa relativisht të mëdha, atëherë duhet të mendohet për masa specifike që kanë të bëjnë vetëm për NVM që të sigurohet barazi në

Shto

jca

nr. 3

57 PB

tregun dhe repsektimin e parimit të proporcionalitetit. Gjithashtu, nëse analiza tregon se NVM- janë të prekur në mënyrë josproporcionalisht të goditura ose ose vendosura në një pozitë të varur në krahasim me ndërmarjet e mëdha, atëherë duhet që të përmendet për zbutjen e këtyre situatave , si psh:

- përjashtime të plota apo të pjesshëm për NVM apo mikrondërmarjet (p.sh. firmat nën parametër të caktuar (numri i të punësuarve, qarkullimi apo të tjera.) nuk do të rinë në detyrime të caktuara, por ajo duhet të merren masa të tilla nuk dëmtojnë e qëllimit të ligji);

- Reduktimet e përkohshme ose përjashtime (p.sh. periudha e përcaktimit të rregullimit në të cilën NVM-të përjashtohen nga përmbushja e obligimeve të caktuara);

- reduktimi i normës së tatimit ose ndihmë direkte financiare për të zbutur shpenzimet e vendosura me kusht kjo masë është të jetë në pajtim me rregulloret ekzistuese;

- reduktimi i taksave (p.sh., në rastet kur tarifat janë veçanërisht të larta dhe / ose të përfaqësojë një shpenzim fiks i cili josproporcionalisht mund ti goditë NVM);

- thjeshtimi I detyrimeve për raportimi të NVM (p.sh. në fushën e statistikës, mundësia për bashkim me me detyrimet ekzistuese për raportim);

- Fushatat informative, manuale dhe pikat e kontaktit për NVM (p.sh. Zyrat për kontakt dhe asistencë për NVM që do të mund të japin informacione të ndryshme dedikuara për NVM );

- Iniciativa për thjeshtëzimn sistematik të punuarit veçanërisht të dedikuara për NVM (p.sh. përdorimi i TIK për procedurat më të thjeshta, thjeshtëzimin të vëzhgimit inspektues).

Gjatë shqyrtimit të masave të mundshme për lehtësimin të mundshme për NVM është e rëndësishme që të analizohen shpenzimet që mund të jenë të shkaktuara nga këto masa dhe të njëjtët duhet të kenë parasysh gjatë vlerësimit përfundimtar.

X A ka ndikim propoziom -ligji të ndikojë mbi shpnzimet ose fitimi i subjekteve afariste?

Taksat dhe tarifat e tjera (taksat) mund të kenë ndikim të drejtpërdrejtë dhe indirekt mbi shpenzimet financiare të subjekteve afariste , dhe ajo reflektohet mbi shpenzimet totale për punë dhe shpenzimet për fuqine punues. Përveç këtyre, llojeve të ndryshme të ndihmës shtetërore mund të ndikojnë në punën e ndërmarjeve,të konkurrencës dhe funksionimin e tregut. Përshtatja e firmave drejt rregulloreve të reja që shkakton shpenzimet operative mund të jetë të shkurtëra, si përshembull investime të nevojshme për makinat, mjetet,

Shtojca nr. 3

58

metodat e prodhimit, sistemet e informacionit dhe trajnimi i të punësuarve ose përsëri shpenzime të përhershme siç janë shpenzimet fuqinëe punës, kapitali dhe financimi .Nga ana tjetër përsëri,nëpërmjet rregullores mund të krijohen kushte edhe më të favorshme dhe kushte më liberale për funksionimin e subjekteve afariste. Rregullorja mund të vendosë detyrime të ndryshme që shkaktojnë shpenzime administrative të tilla si për shembull harxhime për marrjen e lejeve, licencave, regjistrimi dhe pregaditjen e raporteve. Në praktikë, shpenzimet administrative janë llogaritur nëpërmjet “model i shpenzimeve standard” (shih SHTOJCËN 4), e cila është e bazuar në llogaritjen e orëve të punës që shpenzohen që të për të kënaqen detyrimet e vendosura me rregulloren, vlerësimin e shpenzimev të lidhura me ato detyrime ose shpenzimet “ blerjen” e shërbimeve jashtë firmës (p.sh. shërbimet e kontabilitetit). Më së shumti shpenzimt administrative paraqesin një barrë të madhe për NVM apo pak për subjektet e biznesit që janë tësapo formuara.

X A ndikon propozim ligji faturën mbi konkurrencën dhe funksionimin e tregut?

Vlerësimi i ndikimeve të duhet të vërtetohet nëse propozim ligji do të mundësojë, kufizojë ose çrregullojnë konkurrencën mes subjekteve të bizneseve. Rregullorja mund të ndikojë në qasjen drejt përqendrimit të tregut apo të tregut dhe aktivitetet të subjekteve afariste të fusin dhe plasojnë mallra të reja dhe shërbime. Konkurrenca kontribuon drejt efikasitetit të tregut dhe produktivitetit.Pëderisa vërtetohet që propozim ligji dë të mundësojë ose rëzon konkurencën, duhet të analizohet që propozim ligji dote mudësojë ose ta rëzojë konkurencën, duhet të analizohet mundësia për futjen e ndonjë mase tjetër e cila nuk do t ndikojë mbi konkurencën, mirëpo megjithatë do të arritur objektivat e planifikuara të rregullores . Qasja në treg, numri i bizneseve që operojnë në treg dhe shkalla e përqendrimit të tregut të varur, si të drejtat e ekskluzivitetit, kuotat, kriteret e licencimit dhe rregullave të procedurës. Përmes rregullores mund të ofrojë përfitime të caktuara për biznese të caktuara, të cilat nga ana tjetër mund të çojë në çrregullime të panevojshme të konkurrencës. Përveç kësaj, operacioni i bizneseve në treg mund të ndikohen drejtpërdrejt nga rregullimin e konkurrencës si rregullat për cilësinë e produktit, çmimi, marketing ose reklamat, ose indirekt duke reduktuar stimujt për konkurrencë.

X A ndikojë ligji, kërkimin e investimeve dhe zhvillimin apo inovacionet?

Rregullorja mund të ketë ndikim në investimet dhe mundësi të për të investuat. Një nga elementet e vlerësimit të ndikimit mbi subjektet afariste është nëse propozim ligji do të krijojë kushte për investime më të mëdha ose përsëri do të çojë deri në reduktim në përqindjen e investimit. Gjithashtu është e

Shto

jca

nr. 3

59 PB

rëndësishme që të vlerësohet ndikimi mbi fushat ku është e mundur rritja e investimeve dhe periudha e investimit. Në shumë sektorë ekonomikë të rëndësisë vitale është investimi në kërkim dhe zhvillim për shak të rritjes të produktivitetitdhe konkurrencën. Inovacionet varen nga fondet e disponushme dhe mjetece fianciare dhe nga rregulloret që i rregullojnë të drejtat për pronësi intelektuale.Një nga elementet për vlerësim të ndikimit duhet të sillet me pyetjen nëse propozim-ligji e mbështetën ndërmarrësinë ose përsëri paraqet pengesë për të njëjtën, ose nëse propozimi e lehtëson krijimin e një biznesi të ri apo jo. Rregullorja gjithashtu mund të ndikojnë në mundësitë të subjekteve afariste që të zhvillohen, pra për atë është e rëndësishme që të vlerësohet ndikimi dhe në këtë aspekt për shkak se nëpërmjet zhvillimit sigurohet hapja e vendeve të reja të punës dhe zmadhimin e produktivitetit.Gjithashtu në fazën e pregaditjes të propozim-ligjit është e rëndësishme të kihet parasysh parimi për parashikueshmëri të rregullores dhe të kushteve për punë sepse vetëm në këtë mënyrë subjektet afriste do të mund ti planifikojnë investimet dhe aktivitetet në afat të gjatë.

X A ka ndikim propoziom –ligji në konkurrencën ndërkombëtare të subjekteve afariste?

Rregullorja mund ta forcojë ose dobësojë pozitën konkurruese të kompanive maqedonase në lidhje me kompani të tjera që punojnë në tregun global. Në përgjithësi, të gjitha aspektet e mëparshme të ndikimeve të mund të ndikojnë në produktivitetin dhe konkurencën ndërkombëtare të subjekteve afariste. Në analizat është e rëndësishme për të vlerësuar nëse me propozim-ligjin do të vendosen kushte të cilat nuk vlejnë për firmat e jashtme konkuruese në tregun global, a njëkohësisht të vlerësohet a krijohet një rrethim i mundur për krijimin e firmave të jashtme subjektet afariste dhe investitorët.1.3. Ndikimi mbi buxhetin dhe financat publikeGjatë vërtetimit të ndikimit mbi buxhetin është e rëndësishme që të përcaktohen mjetet e nevojshme për zbatimin të propozim ligjin dhe mënyrën e sigurimit të tyre. Analizat për fondet të nevojshme për zbatimin e propozim ligjit duhet të bëhen që në fazën e planifikimit strategjik repsektivisht planifikimin dhe përgatitjen e buxhetit me qëllim që të vërtetohen mjetet e nevojshme për implementimin të të njëtit të ndahen në mënyrë adekuate . Krahas shpenzimeve, duhet të vërtetohen edhe të ardhurat në buxhetin që do të paraqiten si rezultat i implementimit të propozim ligjit.Me çdo propozim ligj dhe akte të tjera, në përputhje me Rregulloren për punë të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, ministritë duhet të llogarisin ndikimet fiskale nga propozimi dhe të përgatisin Formular për implikiacionet fiskale i cili dorëzohet së bashku me propozim ligjin. Analiza e ndikimeve fiskale duhet ti tregojë:

Shtojca nr. 3

60

- shpenzimet totale që do të jenë të shkaktuara nga zbatimi i propozimit;- në cilën mënyrë mund të sigurohet perms zbatimit të mjeteve, ose

qëndrimeve të tjera të buxhetit ;dhe- shuma që mund të sigurohet nëpërmjet zbatimit të mjeteve nga qëndrime

të tjera të buxhetit dhe- shpenzimet që mund të mbulohen me gjenerimin e të ardhurave ose

burimeve të tjera të financimit.

Ne rastin ideal,ministritë duhet të jenë në gjendje t’i financojnë të gjitha propozimet e reja nga nga buxheti i vet ekzistues. Megjithatë, përderisa analiza tregon se një pjesë e caktuar prej fondeve nuk mund të sigurohen nga buxheti ekzistues, mjetet do të duhet të sigurohen me ridestinim nga paragrafet të tjera, përndryshe deficiti do të rritet. Pikërisht këto fonde shtesë ose “Implikimet neto fiskale” paraqesin informacionin kryesor financiar që duhet të merret parasysh gjatë sjelljes të vendimit të Qeverisë.Analiza duhet ti përfshijë të përhershmen dhe 3 vitet e arhdëshme që të tregohen implikimet financiare në atë periudhë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në rastet kur, për shembull, shpenzimet për propozim ligjin do të jenë të vogla në vitin e parë, por do të rriten ndjeshëm ndjeshëm në vitet e ardhshme. Dhënia e kësaj perspektivë është shumë e rëndësishme për shkak se propozimi mund të duket i pranueshme në momentin, por për disa vjet mund të bëhet buxheti jo i paguar apo i papranueshëm për buxhetin.Sipas nenit 68 të Rregullores për punë të Qeverisë, ministritë duhet të sigurojnë mendim nga Ministria për Financa lidhur me saktësinë të kalkulimeve fiskale implikimet dhe metoda e sigurimin të mjeteve për propozimin.Vlerësimi i ndikimeve fiskale duhet ti përfshijë edhe Financat ose buxhetet të komunave veçanërisht kur me propozimi parahsikohen detyrimet për komunat. Pastaj pyetja kryesore e cila duhet për t’u marrë parasysh është nëse si propozimi do të shprehet mbi komunat e ndryshme duke pasur parasysh parametrat themelore (urbane dhe rurale, pozita gjeografike,situata ekonomike, etj.), si dhe detyrimet që do të imponohen propozim do të ndikojë në të ardhurat dhe shpenzimet e buxheteve komunale.

X A ka ndikim propozim ligji ndikojë mbi aspektet e ndryshme të financave publike?

Përveç ndikimeve ekonomike mbi buxhetit,propozim ligjet repsektivisht ndikimet e tij që të duhet të vlerësohen në përgjithësi në aspektin e qëndrueshmërisë financiare dhe funksionimin e sistemit financiar. Në këtë kontekst, ne duhet tëshqyrtohen ndikimet mbi të ardhurat publike dhe shpenzimet, sigurimin e shërbimeve, llojeve dhe kërkesën për shërbime, sigurimet shoqërore dhe shëndetësore dhe të sektorit publik. Faktorët të cilat ndikojnë në kushtet ekonomike si demografia, zhvillimi teknologjik dhe rritja ekonomike mund të

Shto

jca

nr. 3

61 PB

manifestohen ndryshe në afat të shkurtër, të mesëm dhe të gjatë, dhe me atë të ndikojnë ndryshëm mbi financat publike. Gjithashtu, është e rëndësishme të marren parasysh ndikimet e mundshme mbi rritjen e produktivitetit në sektorin publik.

1.4. Vlerësimi i ndikimeve ekonomike të përgjithshme

X A do të ketë propozim ligji ndikim në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik dhe ekonomisë kombëtare në përgjithësi?

Pas përfundimit të analizave për vlerësimin të ndikimit mbi grupet e veçanta synuese, mund të jetë e nevojshme që të bëhet VNR në përgjithësi mbi ekonominë nga pikvështrimi mbi ekonomi; makroekonomie. Gjatë kryerjes të analizave makroekonomike mund të marren parasysh parametrat e mëtutjeshme: përqidja e punësimit, investimeve, punësimit, konsumimit, prodhimit, këmbimi tregtar niveli i çmimeve, etj. Analizat Makroekonomike përqëndrohen në lëvizje afatgjata që mund të kenë një ndikim të rëndësishëm në disa fusha, dhe pastaj diskutohen objektivat e përgjithshme të politikës dhe qëndrueshmërinë të financave publike.Për shembull, ndryshimet demografike mund të çojnë deri në reduktimin të raportit ndërmjet numrit të të punësuarve dhe numrit të njerëzve të cilët janë jashtë tregut të punës në drejtim të rritjes së ngadalshme ekonomike mund të bëjë të nevojshme për të ndryshuar kushtet e daljes në pension të afat të gjatë Ndikimi i rritjes së ngadalësuar.Së fundi, është e rëndësishme për të vlerësuar vlefshmërinë e faturës. Vlerësimi i ndikimit në analizën e përgjithshme ekonomike referohet përfitimet për grupet e synuara përkatëse, të tilla si individë dhe biznese, kundrejt ngarkesave të reja ekonomike për buxhetin. Gjithashtu, ndikimet ekonomike mund të vlerësohen nga pikëvështrimi i organeve të administratës shtetërore apo autoriteteve shtetërore, në varësi se cilët nga ato do të jenë përgjegjës për zbatimin e propozim-rregullores,a pastaj atëherë nga aspekti i ndikimit mbi Buxhetin e Republikës së Maqedonisë. Për shembull, kursimet që mund të relizohen në një organ të administrates shtetërore ose resor mund të shkaktojnë shpenzime në organet e të tjera ose resurseve, dhe rezultati përfundimtar mund të jetë që kursimet e përgjithshme për shtetin do të jenë minimale ose nuk ka të ketë kursime. Konkludimi nga kjo analizë do tëmund të jetë sepropozim ligji i planifikuar në përgjithësi nuk duhet që të miratohet. Në shumicën e rasteve duhet që të llogaritet edhe shpërndarjen e llojeve të ndryshme të përfitimeve ekonomike dhe rreziqet. Ndonjëherë është e vështirë që të llogaritet saktë shpërndarjen e rreziqeve, por përësri duhet që të notohet shkalla e tyre , ndërsa pasiguria e vlerësimit ekonomik në mënyrë adekuate të evidentohet në Raportin e VNR.

Shtojca nr. 3

62

2. NATYRA DHE LLOJET E NDIKIMEVE SOCIALE

Ekzistojnë forma të ndryshme të ndikimeve sociale që mund të jenë të nëmes vete të varura nga llojet e tjera të ndikimeve të tilla si ndikimeve ekonomike dhe ndikimet mbi hapësirën mjedisore.Ndikimet sociale kanë të bëjnë me çfardo lloj ndryshimi në cilësinë e jetës, e cila në thelb ka të bëjë me pyetjet të lidhura me barazinë, të drejtat dhe liritë themelore, shëndetit publik, sigurisë, krimi dhe pyetje të tjera që lidhen me shoqërinë në përgjithësi apo grupeve të ndryshme në shoqëri.Shumica e llojeve të ndikimeve sociale të ltheksuara më poshtë janë të lidhura drejtpërdrejt me dispozitat e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë të cilat kanë të bëjnë me të drejtat dhe liritë themelore (neni 8 dhe nenet përkatëse në Kapitullin II - të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe qytetarit nga Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë). Rregullorja mund të kenë ndikime të drejtpërdrejta sociale kur rregullon pyetjet që lidhen direkt me përparimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore ose përsëri ndikimet indirekte të lidhura me realizimin e të drejtave dhe lirive themelore. Sipas Kushtetutës (nenet përkatëse në Kapitullin II - të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe qytetarit. Sipas asaj, gjatë VNR minstritë duhet që t´a analizojnë propozim-ligjin në lidhje me në aspektine fakteve, a jo vetëm të realizimin parimor të të drejtave.

2.1. Ndikimet mbi statusin e qytetarëve dhe funksionimin e shoqërise demokratike

Këto ndikime kanë të bëjnë me vlerat dhe qëndrimet, realizimin dhe mbrojtjen e të drejtave themelore, bashkëpunimin dhe marrëdhëniet juridike në mes të qytetarëve, statusi dhe sjelljet e grupeve në popullatën dhe funksionimin e një shoqërie demokratike.Së pari, ndikimet të propozim -ligjit duhet të vlerësohen nga pika e këndvështrimi të individit apo qytetarit. Për shembull, vlerësimi i ndikimeve në lidhje me procedurës adekuate, qasja deri në drejtësi dhe afatet për zbatimin e procedurave nga ana e autoriteteve (gjyqësore, administrative) merr rëndësi gjithnjë e më të madhe duke pasur parasysh se shoqëria bëjet multikulturore, globalizuar dhe e shumëllojshme.Vlerësimi i ndikimit mbi individët duhet që t´i përfshijë edhe efektet të përgjithshme si efektet mbi sjelljen ,vlerave morale dhe qëndrimet. Për shembull, rregullorja në sferën penale e mare në përgjithësi me vlerat e njerëzve harmonizimin në sjelljen.Pyetja e dytë e cila duhet të shqyrtohet është nëse propozim-rregullorja ka ndikime në marrëdhëniet nëmes njerëzve ose të vendimeve që i mbajnë në atë Shto

jca

nr. 3

63 PB

marëdhënie. Për shembull, nëse propozimi do të kontribuojë drejt ndryshimit ose kufizimit të lirisë të shoqërimit ose themelimin e një firme, apo përsëri nëse ndikon mbi vendimet të ndividit në lidhje me formimin e familjes ose vendimin në familjen, ose përsëri marrëdhëniet në mes gjeneratave.Së treti, të vlerësohet nëse propozim-ligj ndikon mbi aftësitë e individëve të ndikojnë mbi vendimet politike apo funksionimin e një shoqërie demokratike, dhe mënyrat për të marrë pjesë në proceset politike, nëpërmjet krijimit apo pjesëmarrja në partitë politike, shoqatën e sindikatave ose shoqatave të tjera qytetare, ose përsëri pjesëmarje në procesin administrativ veçanërisht në lidhje me debatet publike dhe mënyra të tjera të pjesëmarrjes në publik. Njëkohësisht, vlerësimi duhet t´a përfshijë aspektet e statusit të shoqatave qytetare dhe organizatat jo-qeveritare, si dhe funksionimi i tyre në shoqëri dhe marrëdhëniet në mes individëve, shoqatave të qytetarëve dhe OJQ-të, dhe mënyra e funksionimit të tyre në shoqërinë,si dhe maëdhëniet nëmes vete nëmes individëve, shoqatve të qytetarëve, funksionerëve dhe ligjvënësve në fazat e ndryshme të procesit legjislativ.

2.2. Ndikimet të lidhura me mbrojtjen sociale dhe shëndetësore

Nën këtë lloj të ndikimeve nënkuptohet, për shembull, ndikimi mbi shëndetin mendor dhe fizik të individëve, mirëqenies të tyre dhe kushtet për jetë. Këto ndikime të cilat kanë të bëjnë me individë, grupe, komuniteteve ose në përgjithësi mbi shoqërinë, mund të çojnë deri në ndryshime në gjendjen shëndetsore, mirëqenien ose shpërndarjen e mirëqenies (p.sh. në mes të grupeve të ndryshme socio-ekonomike, njerëzit në rrezik social, grupet e lënduara, etj ).Nëse ndikimi është i kufizuar në një grup të caktuar, si përshembull të fëmijëve apo të rriturve, vlerësimi duhet të përshtaten në mënyrë adekuate për këto grupe të popullatës.Në çdo fushë të politikave të meren vendime të cilët në një mënyrë mund të ndikojnë në sferën sociale ose në shëndetin. Çdo vendim që ka të bëjë në lidhje me jetën tonëtë përditshme, shtëpi, çerdhe, shkollë, vendi i punës, lagja dhe trafiku mund të ndikojnë pozitivisht apo negativisht në mirëqenien ose shëndetin.Ekzistojnë mjete të ndryshme për të ndikuar në shëndetin dhe mirëqenien e njerëzve - këto mjete mund të jenë personale, shoqërore, institucionale, mjedisore ekologjike ose kulturore, dhe mund të përfshijnë resurse për shëndet më të mirë ose mirëqenie, qëndrime të shëndetshme, përballimin me jetën e përditshme, mënyrë e shëndetshme për jetesë , mundësia për të marrë dhe interpretuar informacione në lidhje me shëndetin, si dhe qasjen dhe vullnetin (gadishmëria) për të përdorur shërbimet e duhura. Masat për prëparimin e mirëqenies dhe shëndetit mund të kenë ndikim në problem të ndryshme sociale dhe shëdetësore siç ështëi varfëria, përjashtimi social, papunësinë dhe pyetjet të lidhura me shëndetin publik. Ndikimet rregullores që kanë të bëjnë me mirëqenien sociale dhe shëndetin më së shumti manifestohen në

Shtojca nr. 3

64

Shto

jca

3

mënyrë indirekte por dhe direkte, si përshembull përmes masave për siguri në komunikacion.Kur bëhet fjalë për masat parandaluese (e shprehur kryesisht përmes masave joregullatore) ndikimet nuk janë drejtpërdrejt të dukshme, por ndikimi afat-gjatë i tyre mbi shëndetin, mirëqenien sociale dhe ekonomisë megjithatë mund të jenë të rëndësishme. Prandaj pikërisht projektet rregullatore nuk duhet të shikohen të izoluara si sjelljen e masave individuale ose rregulloreve, por ndikimi i tyre është më i madh kur shikohen si pjesë e një fotografie më të madhe.Ndikimet në këtë sferë duhet të shihen edhe nga një këndvështrimi ekonomik. Nëse mund të ndikohet në ndryshime në sjelljen, me qëllim që të arritjen të sjelljes më pak të rrezikshme ose arritjen e përfshirjes më të madhe shoqërore, atëherë do të mund të arrihen kursime të rëndësishme. Disa sjellje të rrezikshme mund të zgjidhen përmes masave resriktive të tilla si masat e parapara me Ligjin për mbrojtjen nga pirja e duhanit ose masa të tjera për futjen e akcizës dhe rritjen e çmimeve të alkoolit, sigurinë në trafik, politikat për punësim dhe masa të tjera të ngjajshme. Kjo do të thotë se ndonjëherë ajo do të jetë e nevojshme që të vlerësohen efektet kontradiktore ose ndikime kualitative të ndryshme që të vërtetohet rëndësinë e tyre relative.

2.3. Ndikimet mbi barazinë, fëmijëve dhe barazisë gjinore

Kur zbatohet VNR në nivel individual duhet të vërtetohet nëse propozim ligji ka ndikim në barazinë e individëve ose grupeve, nëse ka ose mund të vjen deri tek diskriminimi në bazë të gjinisë, moshës, përkatësisë etnike, gjuha, feja, bindjet, situate shëndetësore, aftësisë së kufizuar ose ndonjë statusi tjetër bazë.Më shpesh, ndikimi në lidhje mbi statusin e grupeve të ndryshme të popullsisë analizohet në aspektin e vlerësimit të ndikimeve ekonomike për familjet, por megjithatë analiza mund të zgjerohet në drejtim të ndikimit shoqëror sidomos në aspektin e respektimit të të drejtave themelore.Pikënisja për vlerësimin e ndikimit mbi fëmijët është Konventa e OKB për të Drejtat e Fëmijës, e cila në nenin 31, paragrafi 1 thotë se interesat më të mira të fëmijës janë bazë e të gjitha aktiviteteve lidhur me fëmijët pa dallim nëse aktivitetet e ndërmeren nga Institucionet private dhe publike të mbrojtjes sociale, gjykatat,organet e administrates shtetërore ose organeve rregullatore. Sipas Konventës, të gjithë personat nën moshën 18 vjeçare konsiderohen si fëmijë, ndërsa despozitat e njëjta janë të inkorporuara në legjislacionin e Republikës së Maqedonisë.Ndikimi në rregulloren mbi fëmijët dhe jetën e tyre mund të jetë direct ose indirekt.Marë në përgjithësi, vlerësimi duhet të përgjigjet në pyetjet si dhe a do të kontribuojë rregullorja drejt avancimit të interesave të fëmijëve, në fakt në çfardolloj mënyrë të ndikojë negativisht të ndikojë pozitën e tyre dhe se si ajo mund të shmanget. Mundësisht ilustrim më I thjeshtë për ilistrim të efekteve

65 PB

Shtojca 3

të mundshme për fëmijët janë vendimet që kanë të bëjnë me hapësirën mjedisore, dhe në mënyrë adekuate në atë ndikimi duhet të analizohet në kontekstin e marrëdhënieve në mes të njerëzve, shëndetit dhe lëvizjes së përditshme, që kanë të bëjnë me jetën e përditshme, pjesëmarrjes dhe barazisë. Efektet indirekte mbi fëmijët mund të jenë të lidhura me ndryshimet në buxhetin e familjes dhe shërbimet që i përdor familja, si dhe ndryshimet në komunitetin apo shoqërinë në përgjithësi.Ndikimet mbi barazinë gjinore analizohen në aspektin e marrëdhënieve ndërmjet burrave dhe grave në shoqëri. Nevoja për këtë lloj të analizës vërtetohet që në fillim të procesit të hartimit të propozim-ligjit gjatë të cilës duhet të analizohet nëse në fushën tashmë ekzistojnë dallime ose pabarazi midis burrave dhe grave a është me randësi fusha adekuate për avancimin të marrëdhënieve gjinore. Nëse vërtetohet që nuk mund të ekzistojnë ndikimet, hapi tjetër është të vlerësohet nëse ndikimi do të ndikojë më shumë në burrat ose gratë dhe nëse njëri apo tjetri do të gjehen në situate të pa përshtatçme për shkak të efekteve që mund t´I shkaktojë propozim-ligji.Pyetjet e mëtutjeshme mund të jenë të dobishme në implementimin e analizës, respektivisht, nëse propozim ligji do të ketëndikim mbi barazinë gjinore në lidhje me:

- punësimin, punës dhe vendin e punës;- pagat, mundësitë financiare;- mundësitë për kujdesin e fëmijëve dhe realilimin e një ekuilibri nëmes

jetës familjare dhe të punës;- Edukimi, trajnimi dhe perfeksionimi profesional;- Mundësi për punësim, kushtet e punësimin dhe avancimin në karrierën;- Pjesëmarrje dhe ndikimi në politikë;- shëndetësia, mundësitë për mbrojtjen e shëndetit dhe përdorimin e

shërbimeve shëndetësore;- Siguria dhe rreziku nga dhuna;- Realizimi i rekreativitetit, hobi dhe fusha të tjera të cilësisë së jetuarit, dhe- Fusha të tjera që mund të jenë relevante për barazinë gjinore.- Trajtimit të barabartë ndërmjet burrave dhe grave nuk kupto situatë të barabartë, por barazi në realizim e mundësive, sipas asaj dallimet nuk do të thotë gjithmonë trajtim të pabarabartë. Për shembull, qasja e barabartë deri tek mundësitë për rekreacion do të thotë aktivitete të ndryshme rekreative për gratë dhe burrat do të fitojnë të njëjtin nivel mbështetje nga Qeveria ose nga vetëqeverisja lokale.

66

Shto

jca

3

2.4. Ndikimet mbi punësimin dhe jetën e punës

Ndikimet gjatë punësimit mund të analizohen në bazë të ndryshimeve të kërkesës dhe ofertës së punës. Rregullorja mund të ketë ndikim në kërkesën dhe ofertën dhe arritjen e një balancës ndërmjet tyre nëpërmjet faktorëve ekonomikë ose faktorëve strukturor të tregut të punës. Ndryshimet në sistemin për siguri sociale ose kontributet për fuqinë e punës mund të ndikojnë stimuluese në lidhje me ofertën të fuqisë së punës. Nga ana tjetër përsëri, rregullorja që ka të bëjë në lidhje me shpenzimet të punëdhënësit për fuqine e punës (kontribute për shëndetin dhe sigurinë sociale) mund të ndikojë në kërkesën të fuqisë punuese.Faktorët strukturore të tregut të forc[s punuese lidhur me trajnimin e rregullores, siguria e vendit të punës, koha e punës dhe procesi i punësimit dhe largimi nga puna. Faktorëve strukturor, gjithashtu përfshijnë masa për përcaktimin e pagës minimale si dhe strukturën e pagave në përgjithësi (p.sh. paga bazë plus shtesat për stazhin dhe cilësinë e punës -normës).Ndikimet në lidhje me punësimin mund të jenë të ndryshme për grupe të ndryshme në varësi të vendit të jetuarit , arsimin, gjininë dhe kombësisë, anëtarësisë në një grup të rrezikuar, kështu që do të jetë e dobishme që këto ndikime të analizohen për secilin nga grupet e vërtetuara.Rregullorja që ka ndikim mbi ekonominë kombëtare në përgjithësi, me sigurisht mund të ketë ndikim edhe mbi punësimin. Rregullorja që ka ndikim mbi financat publike mund të ketë ndikim edhe në punësimin në sektorin publik, dhe me atë edhe në mënyrë indirekte në punësimin në sektorin privat.Përvec ndikimeve konkrete mbi punësimin, rregullorja mund të ketë një ndikim mbi stazhin e punës. Për shembull, rregullorja për siguri në punë dhe shëndetit professional mund të ketë ndikim në reduktimin e stresit apo kohëzgjatjen e stazhit të punës.

2.5. Ndikimet mbi sigurinë dhe parandalimin e krimit

Ndikimi i rregullores në lidhje për sigurinë mund të jetë direkte apo indirekte dhe mund t’i referohet, për shembull, të dhënave të sigurisë, objektet e sigurisë, të sigurisë fizike të individëve, sigurimi i punëtorëve,siguria në vendin e punës , etj.Krimi dhe aktivitetet e lidhura shkaktojnë shpenzime të mëdha dhe dëme të tjera pas shoqërisë, për atë politika për luftë kundër krimit përmban masa për të ulur krimin dhe për dëmet që mund të jenë të shkaktuara nga aktivitete e këtilla.Ekzistojnë, masat të cilat në vetvete nuk janë të lidhura direkt me politikat për luftë kundër krimin, por mund të kontribuojë ndjeshëm në reduktimin e përqindjes të krimit në shoqëri. Për shembull, definimi i standardeve për ndërtim që do të jenë të parapara edhe sistemet alarmuese; politikat për përfshirjen më të madhe sociale të grupeve me sjellje potencialisht kriminale dhe masa të tjera.

67 PB

Shtojca 3

Gjatë analizës të ndikimit mbi krimin dhe parandalimi e saj është e dobishme që të përfshihen faktorët të cilët janë të lidhur me nivelin dhe natyrën e veprave penale dhe me parakushtet për parandalimin. Masat për parandalimin e krimit më së shumti ndahet në dy grupe: Preventivë situate dhe formatizimin shoqëror kundër krimit.Preventiva e situates ka për qëllim t´i zvogëlojë mundësitë për kryerjen veprës penale me atë ajo do të pengojë implementimin e aktit, do të zvogëlojë profitabilitetin dhe të rrisë rrezikun për kryerjes e veprës. Baza e situates preventiveështë që të analizohen situatat konkrete të përditshme dhe të njëjtët të organizohen ashtu që mundësitë për kryerjen të veprës penale, do të ulen në minimum, ekzekutimi i veprës do të bëhet e vështirë, ndërsa veprimi ligjor do të jetë më i pagueshëm.Formësimi shoqëror kundër krimit nënkupton masar për reduktimn e faktorëve rrezik që mund të paraqiten gjatë fëmijërisë dhe adoleshencës, si dhe eliminimin të kushteve sociale të cilët e mundësojnë stilin e jetës kriminale. Kur është fjala për problemet komplekse të lidhura me krimin dhe parandalimin e tij, ndoshta mund të jetë e domosdoshme që të zbatohet analiza detale e shpenzimeve dhe e prëfitimeve të zgjidhjeve të mundshme (opcione).

3 .NDIKIMET NË MJEDISIN HAPËSINORPropozim-ligjet në këtë sferë për qëllimin e vet më së shumti kanë arritje një nivel më të lartë të mbrojtjes së mjedisit hapësinor. Megjithatë, ndonjëherë rregullorja, në sferë dhe të tjera, mund të shkaktojë ndikime negative mbi hapësirën mjedisore. Në këtë rast duhet të bëhet një analizë e detajuar me qëllim reduktimn ose shmangien ndikimeve negative. Më së shumti propozim –rregullorja nga sfera të tjera mund të shkaktojë ndikime indirekte mbi hapësirën mjedisore të cilat lindin si rezullat i lidhjeve shkakore-pasore. Mundësia për paraqitjes indirekte të ndikimeve mbi mjedis hapësinor mund të vlerësohen nëpërmjet definimit të funksioneve dhe grupet e synuara që do të jenë të interesuar nëpëkrmjet propozim-ligjit dhe ndryshimeve të kushteve të punës.Ndikimet mbi ambinetin mjedisor shpesh janë të lidhura me llojet të tjera të ndikimeve, si për shembull si ndikimeve ekonomike dhe ndikimet mbi subjektet afariste. Sipas principit «ndotësi paguan» shpenzimet për mënyrën e punës të cilat janë të dëmshme për mjedisin si dhe masat për zvogëlimin e dëmeve duhet të jenë të vendosura në shpenzimet për prodhimin apo konsumacionit, ose të jenë tëpaguara nga ana e ndotësit. Ky parim mund të realizohet përmes rregulloreve me të cilat do të rregullohen tatimet, subvencionet dhe taksat. Për shembull, ky legjislacion mund të ketë ndikim mbi normën e prodhimit, dhe me atë edhe sasinë e emisioneve të dëmshme në atmosferë ose ujrat, ose sasia e mbeturinave të ngurta. Rregullorjae cila ka për ndikim mbi prodhimin

68

Shto

jca

3

dhe konsumacionin të energjisë më së shpeshti ka ndikime indirekte mbi emisionet dhe cilësinë e ajrit të cilët përsëri mund të shkaktojnë efekte të rëndësishme negative mbi shëndetin e njerëzve ose ndryshimin të kushteve klimatike.Për shembull, me ligjet me të cilat rregullohen çmimet në transportin, tatimi i llojeve të ndryshme të mjeteve transportuese ose llojeve të ndryshme të karburantit,si dhe futjen e subvencioneve për transportin publik mund të ndikohet në dendësinë e trafikut, zgjedhja e mjetit transportues dhe infrastrukturës të trafikut . Vendndodhja gjeografike dhe koncetrimi i objekteve industriale dhe kapaciteteve me pakicë do të ndikojnë në nevojën për njerëzit që të lëvizin dhe të përdorin mjete transportuese. Nga ana tjetër, nevoja e këtillë ndikon në kushtet për jetë, natyra, sasia e emisioneve, cilësia e ajrit, ndryshimet klimatike dhe të tjerët.Rregullorja mund të ndikojnë në paraqitjen e besueshmërisë të rreziqeve sipas mjedisin hapësinor dhe mbi menaxhimin menaxhimin të reziqeve. Shembuj për këtë lloj rregullative të mund të gjendet në sferën e transportit të mallrave të rrezikshme , transporti i ujit ose importi dhe përdorimi i organizmave të modifikuar gjenetikisht. Gjithashtu, rregullorja për kontroll, për shembull, të rrezikut nga përmbytjet , i stuhive, vërshimet, etj, mund të përmbajë edhe sipas mjedisit hapësinor.Ndikimet mbi hapsirën mjedisore mund të shkaktojnë edhe nëpërmjet rregullores e cila ka të bëjë me strukturat administrative dhe kompetencat janë të koncetruara në institucion e cila ka më shumë kompetenca , atëherë pyetjet për mbrojtejn të mjedisit hapësinor mund të mos e marin vëmendien të cilën e meritojnë.Mënyra e sjelljes të vendimeve mund,gjithashtu të ketë ndikim: sjelljen e vendimeve urgjente si përgjigje i ndonjë problem ku mund të ketë edhe ndikime të dëmshme në afat të gjatë.Ndikimet në mjedis hapësinor karakterizohet me natyrën e saj globale. Pothuajse çdo ndikim në këtë fushë mund të ketë efekte jashtë nga kufijtë e vendit. Programet për mbështetjen e zhvillimit të infrastructures ose të eksportit të mallrave, mund të shkaktojnë ndikime indirekte në mjedisin hapësinor.Sepse ndikimet në hapësirën mjedisore më së shumti të manifestohen në mënyrë indirekte, si rezultat i lidhjeve të ndryshme shkakore –rrejdhore të cilët mund të vërtetohne në nivel general, vlerësimi i ndikimit mbi ambientin hapsinor më së shpeshti është kualitative. Në shumë raste duhet që të përshkruhen trendet shkakore-rrjedhore në vend që të jepen parashikimetë bazuara në të dhëna numerike precize.Metodat për vlerësimin më së shumti janë në formë të analizave ekpertize, tabela dhe matrica të cilat bazohen në të dhënat ekzistuese statistikore dhe studimeve në fushën e mjedisit hapësinor.Në Raportin e VNR duhet qartë të theksohet që të dhënat janë joprecize. Përkundër karakterit të përgjithshme të këtyre analizave, megjithëse ndikimi mbi mjedisin jetësor duhe gjithmonë t të jetë pjesë përbërëse e procesit të VNR.

69 PB

Shtojca 3

4. NDIKIMET NË ZHVILLIMIN RAJONALProjekt-ligji mund të ketë ndikim në zhvillimin rajonal, respektivisht drejtpërdrejt ose indirekt të ndikojnë në zhvillimin e rajoneve, politikën rajonale dhe masave të tjera për arritjen të efekteve rajonale. Më së shumti, ndikimet rajonale janë të lidhura me ndikimet ekonomike ose ndikimet mbi ambientin mjedisor, dhe për atë gjatë kryerjes të VNR në këto sfera duhet të meren parasysh edhe ndikimet rajonale.Elementet kryesore të vlerësimit të ndikimit mbi zhvillimin rajonal janë:

- Shkalla e prodhimit dhe punësimi në rajonet;- Aktivitetet ekonomike dhe konkurrenca;- mirëqenia e banorëve dhe disponueshmëria e shërbimeve;- Financimi i zhvillimit rajonal dhe investimeve;- Infrastruktura dhe situatat e mjedisit hapësinor.

Objektivat e përgjithshme të politikave të zhvillimit rajonal janë përparimi i konkurencës të rajoneve dhe arritjen të zhvillim të barabartë.Respektvisht sipas këtyre qëllimeve vlerësimi i ndikimeve në zhvillimin rajonal duhet që tá përfshijë pyetjen nëse dhe në cilën mënyrë do të ndryshohen situatat nëpër komuna, respektivisht rajonet si rezullat i masave në propozim -ligjit.Kujdes të veçantë duhet që ti dedikohet për atë nëse propozim-ligji do të jetë i dëmshëm ose tí vendosë në situatë të disfavorshme disa komuna, respektivisht rajone.Nga pikëvështrimi i subjekteve afariste në rajonet, analiza duhet të mbahet në mundësitë për zhvillim nëpërmjet, për shembull, stimulimeve për investime, ose përsëri disponueshmëria e fuqisë të punës të kualifikuar. Nga pikëvështrimi i individëve, analiza duhet tí përfshijë mundësitë për zhvillimin nga të gjitha aspektet. Nëse bëhet fjalë për propozim-ligjin në sferën e shërbimeve sociale dhe shëndetësore, arsimi ose transporti infrastrukturor, duhet që të vërtetohet si do të ndikojnë masat e propozuara në disponueshmërinë e shërbimeve në rajon, gjegjësisht komunave.Një aspekt tjetër i cili duhet të analizohet është realizimi i të drejtës për shprehje, kujdesin dhe avancimi të identitetit të pjesëtarëve të komuniteteve të tjera që jetojnë në Republikën e Maqedonisë. Ndikimi i propozim-ligjit të caktuar mund të dallohet nga komuna në komunë respektivisht nga rajoni në rajon në varësi të vendodhjes gjeografike, Sipas kësaj, ndikimi mbi zhvillimin rajonal duhet të analizohet në lidhje me llojin dhe situates gjeografike të komunës/rajoni.Analiza duhet tí përfshijë rajonet statistikore,rajonet gjeografike, qytetet e mëdha dhe komunat, respektivisht analiza, në varshmëri nga përmbajtja e propozim -rregullores mund të përdoren ndarje të ndryshme - urbane përballë komunave rurale, të zhvilluara kundrejt atyre të pazhvilluara, malore kundrejt rajoneve të ulta / komunat dhe klasifikimet e tjera .

70

Shto

jca

3

5. NDIKIMI MBI SHOQËRINË INFORMATIKE

Ndikimi mbi shoqërinë informatiek mund të jetë direkt ose ndikim indirekt mbi:- Bizneset afariste të cialt ofrojnë shërbime në këtë sferë;- Pëdoruesit të shërbimeve në këtë sferë dhe zakonet e tyre, dhe- Infrastruktura e IKT-së.- Ndikimi mbi shoqërinë informactike mund të paraqitet si rezultat qëllim direkt/ eksplicit i propozim ligjit, ose përsëri indirekt përmes ndikimit të masave të parashikuara me propozim-ligjin. Ndikimet në këtë sferë më së shumti janë të lidhura me ndikimet në fushat e tjera, më së shpeshti ndikimet ekonomike ose përsëri me statusin dhe mundësitë për individët.Propozim rregullorja e cila ka ndikim pozitiv në shoqërinë e informatikës më së shpeshti ka për qëllim t´i mbështesë strukturat themelore për shoqëri informatike dhe të përmirësojë konkurencën e subjekteve afariste të cialt punojnë në këtë sferë në vend dhe në tregun global. Në qoftë se rregullorja rritet kërkesa e ofertës për e-shërbime, rrjete dhe pajisje, atëherë më së shumti ndikohet pozitivisht mbi situatat e firmave të cilat ofrojnë shërbime në këtë sferë dhe në përgjithësi kontribuon drejt përparimit e zhvillimit të shoqërisë informatike. Shembulli më tipik për rregullorene cila ka ndikime të favorshëme mbi shoqërinë Informacionike është ajo që parashikon masat për subvencionimin të kërkimit dhe zhvillimin, masat për futjen e E-shërbimeve të reja, si dhe masat për mbështetjen për investime në zgjidhjet inovative teknologjike. Rregullorja mund të ketë ndikim pozitiv në shoqërinë informatike nëpërmjet rritjes të mundësive të individëve dhe ndikojnë në proceset politike nëpërmjet rrugës elektronike ose përsëri nëpërmjet dhënies të shërbime E-publike-. Megjithatë, që t´i përfitojë këto mundësi, qytetari duhet të kenë pajisjet të duhur, sistemi i aplikimeve si dhe i njohjes të përdorimit të kompjuterit. Prandaj, gjatë zhvillimit të e-shërbimeve të reja publike duhet të sigurohet që shërbimet në sektorin publik do të jenë në dispozicion në mënyrë të barabartë për të gjithë. Nëse nëpërmjet propozim –ligjit e rritet varshmëria e funksioneve vitale të shoqërisë nga teknologjitë të shoqërisë informatike dhe rrjeteve të komunikimit, kjo situatë duhet qartë të theksohet në propozimin. Në këtë rast, analiza duhet të përfshijë dhe elementin të sigurisë, respektivisht që sistemi të funkcionojë në mënyrë efikase dhe sigurtë dhe në kushte të jashtëzakonshme krizash.Gjithashtu, rregullorja mund të ketë ndikime pozitive në shoqërinë informatke, nëse kontribuon drejt sigurimit dhe mbrojtjen e të dhënave të qytetarëve dhe firmave dhe ndrejt zhvillimit të kredibilitetit të përgjithshëm të komunikimeve elektronike. Rrjeteve të komunikimit dhe zgjidhjeve teknologjike janë

71 PB

Shtojca 3

veçanërisht të ndjeshëm ndaj mënyrave të ndryshme të thyerjes të sigurinë dhe të dhënave dhe kjo duhet të merret parasysh gjatë hartimit të propozim-ligjit.Qëllimi i politikave në sferën e komunikimit është që ta përmirësojnë rrethimin operativ përmes të cilit mundësohet dhënia e shërbimeve të ndryshme të avancuara, të besueshme dhe të përballueshme të komunikimit për të gjithë. Në thelb, mjedisi operacional është i përbërë nga infrastruktura e komunikimit, rrjeteve dhe objekteve. Propozim ligji ka të bëjë në lidhje me p.sh. vend ndodhjen ose shpenzimet për radioemetueset, pajisjen, objekteve, kabllot, etj, do të ketë ndikim në zhvillimin e infrastrukturës bazë të komunikimit Në këtë rast ndikimi mbi shoqërinë informatike mund të jetë pozitiv ose negativ në varësi nga masat e parashikuara (p.sh. rritja e shpenzimeve për ndërtimin, mirëmbajtja, marrja e lejeve për ndërtim, emitimi etj.).

6. NDIKIMI MBI ADMINISTRATËN PUBLIKENdikimi mbi administratën publike duhet që të vlerësohet veçanëriht në rastet kur propozim ligji parashikohet krijimin e një organi të ri, transferimin ose ndryshimin të kompetencave, aktivitetet ose procedurave në ose midis organeve ekzistuese. Në këtë rast duhet të vlerësohen ndikimet mbi buxhetin, resurseve njerzore, marrëdhëniet midis organeve të ndryshme të cilët domosdoshmërisht duhet të bashkëpunojnë, kapacitetet hapësinore pajisja dhe aspekteve të tjera.Pastaj, duhet veçanërisht të përfshihen analizat për:

- Ndikimi në marrëdhëniet nëmes organeve - Gjatë kryerjes të analizave duhet të definohet se si propozim ligji do të shprehet mbi ndarjen e përgjegjësive ose autorizimeve publike të vetëqeverisjes lokale ose të institucioneve të tjera publike.

- Ndikimi mbi detyrat dhe procedurat –gjatë analizës duhet të përfshihet edhe shtrirja e detyrave, obligimet dhe mënyra e realizimit të tyre. Për shembull, përderisa me propozim ligjin parashikohet zgjerimi i të drejtës në ankesë ose mënyrë tjetër e barit juridik, është e nevojshme që të vlerësohet niveli i rritjes të volumit të punës dhe mundësia e organeve ti realizojnë të rejat / detyrat shtesë në kornizë të buxhetit të tyre dhe burimeve njerëzore. Gjithashtu, duhet të vlerësohet nëse do të jetë e nevojshme trajnimi i të punësuarve për kryerjen e detyra të reja ose të rritet volumi i informacioneve nga organet e tjera dhe se si ajo do të shprehen në procedurat aktuale për punës. Njëkohësisht gjatë kësaj analize duhet të vlerësohet se si këto ndryshime do të ndikojnë mbi qytetarët ose subjekteve afariste,a do të shkatojnë barra plotësuese (financiare dhe / ose administrative) për përdoruesit e shërbimeve ose përsëri si ajo do të shprehet mbi mënyrën ose afatin e marjes të shërbimeve.

72

Shto

jca

3

- Ndikim mbi organizimin të punësuarve - Analiza duhet t´i përfshijë aspektet organizative dhe burimeve njerëzore në lidhje me nevojën nga ndryshimi i structures së mbrendshme dhe funksionimin e brendshlm të organit, si dhe titujt, lloji dhe numri i të punësuarve të nevojshëm për realizimin të detyrave. Pëderisa propozim – rregullorja sjell deri nëzvogëlimin të numrit të punësuarve, duhet të shpjegohet se si do të zgjidhet statusi i të punësuarve tepricë. Nga ana tjetër, në qoftë se është e nevojshme rritja e numrit të punësuarve, analiza do të duhet mbahet në profilin, edukimin dhe aspekteve të tjera të personelit të nevojshëm, si dhe plotësimin e vendeve të punës (vende të reja pune, transferime, etj.) dhe sigurimin e mejteve buxhetore.Analiza, gjithashtu do të duhet t´i përfshijnë aspekte të nevojës nga furnizimi i paisjes, hapësirës dhe mobiljeve.

- Detyrat administrative dhe shpenzimet – Rregulloret shpeshherë parashikojnë obligime për raportim, llogaritjet dhe obligimet e tjera të punës administrative të cilat mund të shkaktojnë shpenzime shtesë. Që të llogariten, është e nevojshme që të vërtetohet se çfarë lloj të detyrave duhet të kryhen, cila është vëllimi i tyre dhe mënyra në të cilën do të kryhen. Duhet, gjithashtu që të vërtetohet si këto detyra administrative do të ndikojnë në ngarkimin dhe kryrjen e kompetencave themelore të organit.

73 PB

Shtojca 4

SHTOJCA NR. 4

ANALIZAT DHE MJETET QË PËRDOREN NË PROCESIN TË VNREkzistojnë disa lloje të analizave dhe mjeteve e përdorura në procesin e VNR. Më poshtë janë të prezantuara më të rëndësishmet.

ANALIZA E SHPENZIMEVE DHE PËRFITIMEVE Analiza e shpenzimeve dhe përfitimeve (cost-benefit analysis) është metodë e cila përdoret për vërtetimin e vlerës monetare ose vlera e shprehur në monedhën vendase denarë të përfitimeve dhe shpenzimeve dhe krahasimin si ato vlera do të lëvizin në periudhën kohore të vërtetuar më parë. Pikërisht për atë ajo paraqet një bazë të mirë për krahasimin e zgjidhjeve të mundshme (opsione) dhe për vërtetimin të pasojave të mundshme nga zgjidhjet e ndryshme dhe atë zgjidhje për të cilat përfitimet i tejkalojnë shpenzimet konsiderohet si më e mundshmeKjo analiza konsiderohet si bazë e procesit të analizës të ndikimeve. Edhe në rastet ku vetëm disa prej shpenzimeve dhe përfitimeve mund të definohen kvantitalisht , qasja sistematike e analizës siguron për të vërtetohen dhe vlerësohen të gjitha llojet e përfitimeve dhe shpenzimeve me të cilën përmirësohet kualiteti i informacioneve gjatë sjelljes të vendimeve nga ana e Qeverisë.Për shkak të shqyrtimit, metodologjia e analizës është e ndarë në hapat e mëposhtëme:

1. Krahasimi me skenarin bazëAnaliza e shpenzimeve dhe përfitimeve mundëson krahasimin në mes të efekteve të “ skenarit bazë” ose opcionit “nuk bën asgjë” me ndikimet të opsioneve që kanë qenë të vërtetuara gjatë fazave të mëparshme të VNR. Opcioni “Nuk bën asgjë” nuk paraqet vetëm përshkrim të situatës aktuale, por duhet t’i përshkruan pasojat që mund të ndodhin përderisa nuk intervenohet me anë të rregullores, që do të thotë se jepet projeksion izhvillimit të mundshëm të situatës dhe cilat pasojat dëmtuese mund të paraqiten me kalimin e kohës.Si hap i parë në zbatimin e analizës është të vërtetohen ndikimet që mund të ndodhin si rezulltat i çdonjërës nga zgjidhjet e mundshme (opsione), të cilat

74

Shto

jca

4

analizohen dhe ato të krahasohen me ndikimet nga opcioni “nuk bën asgjë”.Ato ndikime në fakt paraqesin vlerë -neto respektivisht përfitimi nga secili prej opsioneve.

2. Vërtetimi i periudhës projektimin të analizavePeriudha e përgjithshme për të cilën do të analizohen ndikimet duhet të jetë mjaftueshëm e gjatë për t’i përfshirë të gjitha shpenzimet dhe përfitimet të ptopozim -ligjit. Periudha natyrisht mvaret nga sfera dhe qëllimi i popozim ligjit. Për shembull, në qoftë me propozim-ligjin duhet realizohen ndryshime në sjelljen / shprehitë e njerëzve ose firmave për të përmirësuar shëndetin (ndalimin e duhanit, standardet e sigurisë, etj.) Apo përmirësimi dhe mbrojtja e mjedisit hapësinor (hedhja e mbeturinave, mbrojtjen nga zhurma . etj), atëherë periudha kohore në të cilën do të bëhen proekcionet që të analizohen ndikimet duhet të jetë më gjatë, p.sh. 5 - 10 vjet ose më gjatë.

3. Përcaktimi i fushëveprimit të analizësShumica nga propozim- ligjet dhe ndikimet sillen në nivel të Republikës së Maqedonisë. Megjithatë, në rastet kur ndikimet mund të “kalojnë” në shtetet e tjera fqinje, më së shpesh është rasti me rregulloren që ka të bëjë me mbrojtjen e mjedisit, atëherë duhet të meret parasysh edhe këto ndikime.

4. Përcaktimi i zonës dhe llojin e ndikimitPër secilin nga opsionet e vërtetuara duhet të vërtetohen ndikimet e mundshme dhe që do të jetë i prekur nga ato.

Ndikimet

Pastaj duhet të bëhet dallimi nëmes harxhimeve direkte dhe indirekte dhe ndikimet.Për shembull, propozim –ligji i cili ka për qëllim ti zvogëlojë emisionet të materieve të dëmshme në ajër do të ketë ndikime të drejtpërdrejta mbi prodhimet ose kapaciteteve të tjera të cila lëshojnë emisionet e dëmshme (efektet direkte), por në afat më të gjatë, zvogëlimi i emisioneve do të ketë ndikim mbi shëndetin e njerëzve (efektet indirekte).Ndikimet duhet në përgjithësi duhet të grupohen sipas llojit - shpenzimet për respektimin të propozim ligjit, ndikimeve ekonomike, ndikimet sociale, ndikimet mbi hapësirëm mjedisore, dhe të tjerët. Llojet e ndikimeve duhet të jenë të ndara në bazë të grupit që do të preket nga lloji i ndikimit – subjektet afariste, konsumatorët, qeveriaria, qytetarët, që të vërtetohet se në cilën peshë do të jenë shpenzimet dhe kush do t’a ketë dobinë, sepse efektet nga shpërndarja e ndikimit nëpërmjet grupeve të interesuara mund të jenë të ndryshme.Konsultimet me palët e interesuara mund të ndihmojnëtë në këtë fazë të analizës. Palët e interesuara duhet të japë një opinion në lidhje me ndikimet e vërtetuara për të siguruar që ato kanë qenë të saktë dhe gjithëpërfshirëse

75 PB

Shtojca 4

të vërtetuara. Palët e interesuara gjithashtu mund të ofrojnë informata të dobishme në lidhje me metodat e përzgjedhura për matjen e ndikimit dhe vlerësimi i vlerës, Sasia apo efektet e tjera nga ndikimi.

5. Vërtetimi i shpenzimeveNë këtë fazë ju duhet të shqyrtohen të gjitha shpenzimet që do të jenë të shkaktuara nga secili nga zgjidhjet e mundshme (opcione) për palët e interesuara. Së pari,duhet që të llogariten shpenzimet e secilës prej palëve të interesuara veçanërisht (qytetarët, grupet e qytetarëve, subjektet afariste, administrata, etj.), Dhe pastaj llogariten shpenzimet totale. Shpenzimet duhet të definohen dhe në një dimension kohor, respektivisht si ato do të zhvillohen në periudhën kohore të përfshirë në analizën – a do të vogëlohen, rriten apo të mbesin të njëjta gjatë gjithë periudhës. Është e vlefshme zhvillimi i shpenzimeve që të tregohet në tabelë.Shpenziemt ndahen në direkte , respektivisht të cilat direkt dalin nga respektimi/ zbatimi i detyrës të imponuar mr propozimim dhe indirekte, respektivisht shpenzimet e shkaktuara si rezulltat i shpenzimeve direkte dhe më së shumti i paguan pala e tretë. Për shembull, shpezimet e cila kompania do të duhet që ti paguajë si rezultat direkt nga respektimi i dispozitave për rruajtjen e standardeve të caktuara mund të përfshihen në çmimin e produktit, kështu që konsumatori do të paguajë shpenzimin indirekt nga ligji për shkak të çmimit të rritur të produktit.Shpenzimet, gjithashtu mund të ndahet sipas kohës kur ato ndodhin, respektivisisht mund të jenë njëhershme ose të përhershme.

- Shpenzime të njëhershme- janë shpenzimet (për bizneset afariste dhe / ose qytetarëve) për të blerë / qira pajisje shtesë, e tokës, përshtatjen e procesit të prodhimit, zbatimin e trajnimit për rregulloret e reja dhe etj Për administratën këto shpenzime janë të lidhura me trajnim të punonjësve për zbatimin e rregullores, pregaditjen e proceseve, të formularëve, fushatave informative dhe etj.

- Shpenzimet permanente - janë shpenzimet (për bizneset afariste dhe / ose qytetarëve) për monitorimin e proceseve që të sigurohet respektim i vazhdueshëm të rregulloreve, përgatitjen e raporteve periodike, implementimin e auditimeve dhe etj. Për administratën këto shpenzime kanë të bëjnë me sigurimin e një numër i mjaftueshëm të punësuarish për monitorim, vëzhgimin inspektues dhe aktivitete të tjera.

- Shpenzimet direkte repektimin të rregulloreve janë të njohura si shpenzime administrative dhe llogaritja e tyre është element veçanërisht i rëndësishëm në vlerësimin e shpenzimeve totale nga propozim-ligji. Llogaritja e shpenzimeve administrative kryhet sipas metodës të njohur si Modeli i shpenzimeve standarde siç është përshkruar në tekstin më poshtë.

76

Shto

jca

4

6. Përcaktimi i përfitimevePër secilën nga zgjidhjet e mundshme duhet të vërtetohen përfitimet dhe llojet e përfitimeve si ato dallohen në secilin nga opsionet. Përfitimet duhet të vlerësohet në lidhje me objektivat të propozim ligjit, repsektivisht nëse ato do të jenë direkt të lidhura me qëllimet. Secili prej përfitimeve të vërtetuara duhet të vënë në korelacion, respektivisht të lidhen me shpenzimin konkret.Ekzistojnë dy lloje të përfitimeve - konkrete (matshme) përfitimet respektivisht ato kuantitative që mund të shprehen dhe jokonkrete (matshme) përfitime, repsektivisht ato që vështirë mund të shprehen kvantitativisht.Gjatë përkufizimit dhe llogaritjen e shpenzimeve dhe përfitimeve duhet të kujdeset ato nuk janë llogaritur dy herë. Për shembull, numërim të dyfishtë ndodh kur shpenzimet e imponuara në subjektet e biznesit mund të rrjedhë mbi konsumatorët në formën e një çmimi më të lartë për mallra dhe shërbime. Në llogaritjen përfundimtare të shpenzimeve / përfitimeve, ky lloj i shpenzimeve duhet të konsiderohet përsëri në një mënyrë që do të jetë e lidhur me palën e cila i paguan shpenzimet e drejtpërdrejta të imponuara nga propozimi pamvarësisht nëse këto shpenzieme do ti kalonjë një tjetëri.Në Raportin për VNR duhet të theksohen ndikimet që lindin si rezultat i shpenzimeve direkte, respektivisht si dhe kujt mund ti transferoojnë si shpenzime indirekte.

Shembuj me disa prej këtyre rasteve:- Nëse parashikon futjen e tarifave për licencat dhe licencat në analizë për

të përcaktuar shpenzimet për ata që paguajnë (p.sh.subjektet afariste) për ata që përfitojnë(Qeveria p.sh.).

- Nëse biznese të caktuara mund të realizojnë fitime të mëdha në kurriz të bizneseve të tjera për të përcaktuar përfitimet dhe shpenzimet për të dy grupet e bizneseve.

- Nëse ka një rritje të pagave për disa të punësuarve, por si rezultat kjo mund të zvogëlojë fitimet e firmës apo të rritur çmimet për konsumatorët, paga më të larta duhet të llogaritet si një përfitim për të punësuarit dhe të ardhurat e reduktuara / Rritje të çmimeve duhet të jetë konsiderohet si një shpenzim për bizneset / konsumatorët.

Gjatë llogaritjes të ndikimeve këtij lloji shfrytëzohet metodë e Modelimin të përgjithshe ekuilibrimit, përshkruar shkurtimisht më poshtë

7. Përcaktimi i vlerës monetare, përshkrimin dhe kuantifikimi i ndikimeve

Hapi tjetër është për të përcaktuar nëse shpenzimet dhe përfitimet mund të:- të Definohen në kuptimin monetar ( të shprehen në denarë);

77 PB

Shtojca 4

- të definohen si masa quantitative, në rastet kur nuk është e mundur të përcaktohet vlerën monetare; ose

- që të përshkruhen kuantitativisht, në rastet kur është e pamundur për të dhënë ndonjë kualifikim sasior.

Në zbatimin e analizës është e rëndësishme që të bëhet përpjektje, për të ndikuar që ndikimet të shprehen në mënyrë monetare, respektivisht të jepet vlera në denar , sepse këto vlera do të jetë baza e llogaritjes së shpenzimeve/ përfitimeve). Pasi të keni përcaktuar vlerën monetare, nëse është e mundur, për të përcaktuar kohën në të cilën shpenzimet / përfitime do të ndodhë, ose nëse shpenzimet / përfitimi do të ndodhë menjëherë pas kalimit të ligjit, apo më vonë në zbatimin dhe se si ata do të ndryshojnë me kalimin e kohës, përkatësisht periudhën e zgjedhur për analizë.Në shumicën e rasteve, vlera monetare e shpenzimeve / përfitimeve) mund të llogaritet duke marrë si bazë çmimet e tregut. Megjithatë, shprehja e shpenzimeve / përfitimeve) në denarë është e vështirë kur nuk ka tregje të përshtatshme ‘”(p.sh.: Zvogëlimi i rasteve të sëmundjeve të caktuara, parandalimin e ndotjes, mbrojtjen e llojeve të rrezikuara të kafshëve / bimët, uljen lëndim ose vdekje).Në raste të tillashfrytëzohen teknika për vlerësim e indirekt të shpenzimeve / përfitimeve siç është teknikat e bazuara në treg ose të shprehet si vlerë me aktivitetet Të cilat kanë vlerë të caktuar.Vlera e ekosistemit apo mjedisit të sistemit mund të shprehet në termat e shpenzimeve të prodhimit dhe çmimet e mallrave dhe shërbimeve që janë të plasuara tregtohet në baza komerciale (p.sh.: Vlera e bletëve që të vlerësohet ndikimit që ato kanë në Prodhimin e bajameve nëpërmjet rolit të tyre në pllenim). Kjo metodë quhet metodë e produktivitetit. Vlerësimet e përfitimit të humbur dhe shpenzimet për shërimin e sëmundjes mund të përdoret për të përcaktuar vlerën e ndikimeve mbi shëndetin dhe produktivitetin e fuqisë punëtore (p.sh.: Shpenzimet shëndetësore që rrjedhin nga ndotja). Kjo metodë është e njohur si një metodë e kapitalit njerëzor. Shpenzimi zëvendësimi i shërbimeve të caktuara (p.sh.: shpenzimet e punëve ndërtimore që kanë për qëllim për të parandaluar erozionin e tokës mund të jetë baza për llogaritjen e shpenzimeve për pastrimin e tokës, vlera e ujit të pastër mund të përcaktohet nga shpenzimi i filtrimit të ujit). Kjo metodë është e njohur si një metodë e shpenzim për zëvendësim dhe riparim.Edhe pse vlera disi caktueshëm financiare e këtij lloji shpenzimi / përfitim, metodologjia nuk ofrojn siguri të rezultateve. Në këtë rast është më mirë është të mos shprehen në mënyrë monetare, por të kuantifikohen nëpërmjet disa vlerësimeve të tjera ose të jepet përshkrim të ndikimeve, repsektivisht për të shprehur kauntitativisht. Një nga teknikat e përdorura për krahasim midis zgjidhjeve të mundshme (opsione), ku mund të shprehen vlerat sasiore sesa monetare, është analiza e shpenzimve dhe efikasitetit, e cila është e përshkruar në tekstin më poshtë.

78

Shto

jca

4

8. Llogaritja e vlerës –vlerës aktualeQë të mund të bëhet krahasim në mes të të gjitha zgjidhjeve (opsioneve )të cilat shqyrtohen, duhet të llogaritet VNR për secilin opsion individualisht. Neto-Vlera aktuale (NVA) llogaritet për të gjitha ndikimet të cilat janë të shprehura monetarisht. Në bazë llogaritja e NVA mundëson sërë shpenzime dhe përfitime në periudhën e caktuar kohore të reduktohet në një numër që tregon nëse propozimi do të rezultojë në një përfitim neto për shoqërinë. Pastaj duhet mare parasysh rezultatet nga analizat të efekteve të shpenzimeve/ përfitimeve të cilat nuk mundeshin të shprehen monetarisht.Për llogaritjen të NVA përdoret metoda për shkëputje. Pasi që të llogaritjen edhe monetarisht dhe do të shprehen shpenzimet dhe përfitimet për çdo vit individualisht (për periudhën të cilën analizohet), vlerësimet duhet të shprehen në terma realë me përdorimn të përqindjes adekuate të inflacionit llogaritur për secilin nga vitet dhe pastaj të krahasohen përfitimet me shpenzimet. Opsioni i preferuar është ajo më e larta positive VNR.Pasi që shpenzimet / perfitimet do të transferohen në vlerat reale, mund të llogaritet përfitimet neto- përfitimi për çdo vit nëmes marjes të ndryshimit nëmes vlerës aktuale të shpenzimeve dhe vlerës reale të përfitimeve. Vlerat (shifrat ) të neto përfitimeve për çdo vit konvertuar në njësi të VNR të neto përfitimit neto nëpërmjet zbatimit të formulës së e mëtutjeshme:

ku: Bt është dobia e vitit t Ct janë shpenzimet në vitin t n është periudha e përgjithshme nga e cila analizohet r është norma e skontimit

Ndikimet e vërtetuara dhe vlera monetare e cila përdoret për ato mund të jenë mjaft të pasigurtë. Në raste të këtilla, përdoret analiza e ndjeshmërisë e cila ka për qëllim të jep informacione për atë sesi ndryshimet në variablat e ndryshme (variabilet) do të ndikojnë në shpenzimet dhe përfitimi nga propozim -ligji. Më shumë informacione për Analizën e ndjeshmërisë janë dhënë në tekstin më poshtë.

9. Faktorë të tjerë që duhet të merren parasysh gjatë zgjedhin zgjidhjes optimale të mundshme (opsional)

Analiza e shpenzimeve/ përfitimeve përmbledhur i paraqet rezultatet e përfitimet të neto përfitimeve për shoqërinë në tërësi, pastaj pa i shprehur efektet të distribuimit të shpenzimeve dhe përfitimeve për grupet e ndryshme nga popullsia, respektivisht repsektivisht Bizneseve afariste. Mënyra në të cilën shpenzimet /përfitimet distribuohen nëpërmjet grupeve të ndryshme

79 PB

Shtojca 4

është informacion i rëndësishëm gjatë sjelljes të vendimeve. Prandaj, raporti për VNR duhet përshkrueshëm të jepen ndikimet e mundhshme të propozim-ligjit për palët e ndryshme të interesuara. të faturës për aktorë të ndryshëm. Përderisa vërtetohet distribuimi joadekuat i rëndësishë i ndikimit, mund të zbatohen analiza shtesë për ndikimet nga propozim ligji për nën grupet e ndryshme sipas parametrave të ndryshme, si madhësia e firmave, karakteristikat të familjeve, vendndodhja gjeografike, etj. Përderisa ekzistojnë informacione,analizë plotësuese, mund të tregojë në atë se ksuh do të «humbasë» dhe kush «marrë» me propozim ligjin dhe niveli i dallimeve. Kjo duhet të theksohet qartë në raportin që Qeveria mund ti shqyrtojë pyetjet që kanë të bëjnë me distribuimin të ndikimeve, për shkak të ruajtjes të parimit kushtetues të barazisë dhe të vendosë nëse ato janë të rëndësishme në sjelljen e vendimit. Për shembull, edhe në qoftë se një opsion i veçantë ka dobi më të lartë neto-përfitim, ajo mund të jetë e përjashtuar për shkak të shkeljes së rëndë serioze të parimit kushtetues për barazi.Llogaritjet të distribuimit të ndikimeve nuk mund që të shprehen me një numër siç tek neto-përfitimi, megjithatë në qoftë se ka të dhëna dhe informacione, është e mundur që shpenzimet / përfitime të shprehen kuantitativisht, dhe madje edhe monetare për çdo nëngrup (p.sh.: Shpenzimet për familjet të cilat gjenden në fund të shkallës të shpërndarjes mujore mesatare të të ardhurave mund të jetë shumë më pak e mundshme të favorshme në krahasuar me ato familje që gjinden më lartë në shkallën e të ardhurave mujore).

80

Shto

jca

4

Shem

bull:

Ana

liza

të s

hpen

ziem

ve d

he p

ërfit

imev

e të

Lig

jit p

ër s

treh

im s

ocia

l

SHPE

NZIM

E DH

E PË

RFIT

IME

PËR

OPCI

ONIN

A:

NDËR

TIM

IN E

NJË

SIVE

TË

REJA

TË

BANI

MIT

DENA

RËKO

MEN

T

Sh

penz

ime

pët Q

ever

inë

1.Çm

imi i

vle

fshm

ëris

ë pë

r nd

ërtim

të 1

m²

hap

ësirë

ba

nim

i në:

а)

Shk

up z

ona1

(1.2

62)*

b)

Shk

up z

ona

2 (2

.790

) v)

Raj

oni i

1 (3

.497

) g)

Raj

oni i

2 (4

.084

) d)

Рaj

oni 3

(1.0

87)

gj) R

ajon

i 4

(2.0

80)

Gjith

ësej

t ban

esa

të n

evoj

shm

e =

14.8

00

* nu

mër

i ba

nesa

ve të

nev

ojsh

me

për

atë

kom

unë

а) 2

7.67

5 (1

.571

.663

.250

)*

b) 2

3.37

0 (2

.934

.103

.500

) v)

21.

525

(3.3

87.2

81.6

25)

g) 1

8.45

0 (3

.390

.741

.000

) d)

16.

605

(812

.233

.575

) gj

) 16.

605

(1.5

54.2

28.0

00)

Gjith

ësej

t = 1

3.65

0.25

0.95

0

shpe

nzim

i për

gjith

shëm

në

se

dë të

nd

ërto

hen

të g

jitha

ban

esat

e n

evoj

shm

e–nj

ë ba

nesë

ës

htë

45m

²

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dhë

nave

nga

kë

rkim

et;

Llog

aritj

a ës

htë:

çm

imi v

letje

s pë

r m

² х

num

ër i

m²

х nr

. I b

anes

ave

të n

evoj

shm

e Sh

embu

l për

ndë

r а

): 27

.675

х 4

5 х

1.26

2 =

1.5

71.6

63.2

50

den.

2.Sh

penz

imet

pë

r m

irëm

bajtj

en s

ipas

një

sisë

ha

pësi

rë të

ban

imit

1% n

ë vj

et n

ga v

lera

e b

ërje

s pë

r nd

ërtim

;Pl

us ,v

lera

çdo

viti

të a

rdhs

hëm

zm

adho

het

për

1 %

Sipa

s llo

garit

jeve

nga

Ent

i për

St

atis

tikë

(1

36.5

02.5

09,5

0 de

n ne

vje

t për

të

gjith

a 14

.800

një

sive

ban

imi)

81 PB

Shtojca 4 Sh

penz

ime

për p

ërdo

rues

it

3.Çm

imi i

bër

jes

për

për

qira

në

45m

² ha

pësi

rë

bani

mi n

ë nj

ësitë

sht

etër

ore

bani

mi:

а) S

hkup

zon

a 1

(1.2

62)*

б)

Shk

up z

ona

2 (2

.790

) в)

Raj

oni i

1 (3

.497

) g)

Raj

oni i

2 (4

.084

) d)

Raj

oni i

3 (1

.087

) gj

) Raj

on i

i 4 (2

.080

) Gj

ithse

jt ba

nesa

të n

evoj

shm

e= 1

4.80

0 *

num

ër i

bane

save

të n

evoj

shm

e pë

r at

ë ko

mun

ë

а) 8

00 (1

2.11

5.20

0)*

b) 8

00 (2

6.78

4.00

0)

v) 8

00 (3

3.57

1.20

0)

g) 8

00 (3

9.20

6.40

0)

d) 8

00 (1

0.43

5.20

0)

gj) 8

00 (1

9.96

8.00

0)

Gjith

ësej

t = 1

42.0

80.0

00

*shp

enzi

m i

përg

jiths

hëm

për

deris

a m

und

të

ndër

tohe

shin

të g

jitha

ban

esat

e n

evoj

shm

e-nj

ë ba

nesë

ës

htë

45m

², qi

raja

ësh

të 8

00 d

en n

ë m

uaj p

ër n

jë b

anes

ë

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e ng

a kë

rkim

et;

Llog

aritj

ësh

të:

Qira

sip

as n

jësi

së s

ë ba

nim

it х

nr. i

një

sive

të

nev

ojsh

me

bani

mi

х nu

mër

i m

uajv

e në

viti

n Sh

embu

ll pë

r në

n за

а)

: 80

0 х

1.26

2 х

12 =

12

.115

.200

den

ne

vjet

4.Sh

penz

ime

Vje

tor

të r

egjiv

e (u

jë, p

lin d

he

karb

uran

te

të tj

era)

sip

as fa

milj

es40

.739

den

.Si

pas

lloga

ritje

ve n

ga

Enti

për

Stat

istik

ë (6

02.9

37.2

00 d

en

tota

lisht

për

të g

jitha

ba

nesa

t ne

vit)

Pë

rfitim

i (pr

ofiti)

për

sek

torin

e n

dërti

mta

risë

1.Dife

renc

e pr

ofitu

ese

nga

çmim

i i b

ërje

s pë

r nd

ërtim

in të

1m

² ha

pësi

rë b

anim

i në:

а)

Shk

up z

ona

1 (1

.262

)*

b) S

hkup

zon

a 2

2 (2

.790

) v)

Raj

oni i

1 (3

.497

) g)

Raj

oni i

2 (4

.084

) d)

Raj

oni i

3 (1

.087

) gj

) Raj

oni i

4 (2

.080

) G

jiths

ejt b

anes

a të

nev

ojsh

me

= 1

4.80

0 *

num

ër o

ban

esav

e të

nev

ojsh

me

për

atë

kom

unë

а) 3

.597

(204

.273

.630

)*

b) 3

.038

(381

.420

.900

) v)

2.7

98 (4

40.3

07.2

70)

g) 2

.398

(440

.704

.440

) d)

2.1

58 (1

05.5

58.5

70)

gj) 2

.158

(201

.988

.800

) Gj

ithës

ejt=

1.7

74.2

53.6

10

* pr

ofit i

për

gjith

shëm

për

deris

a do

të n

dërt

ohen

të g

jitha

ba

nesa

t e n

evoj

shm

e në

atë

reg

jion

- nj

ë ba

nesë

ësh

të 4

5m²,

neto

-mar

zhi i

fitim

it ë

shtë

13

%

nga

çmim

i i b

ërje

s pë

r nd

ërtim

në

m²

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e ng

a kë

rkim

et;

Llog

aritj

a ës

htë:

13

% n

ga ç

mim

i i b

ërje

s pë

r nd

ërtim

sip

as

m²

х nu

mër

i m

² х

nr. I

ba

nesa

ve të

nev

ojsh

me

Shem

bull

pë n

ën а

): (2

7.67

5 х

0.13

) х 4

5 х

1.26

2 =

204.

273.

630

den

82

Shto

jca

4

SH

PENZ

IME

DHE

PËRF

ITIM

E PË

R OP

CION

IN B

: QI

RAJA

E S

UBVE

NCIO

NUAR

PËR

BAN

ESË

NËN

QIRA

NG

A PE

RSON

I I T

RETË

Sh

penz

ime

për Q

ever

inë

1.Çm

imi I

bër

jes

të s

ubve

ncio

nit p

ër q

ira n

ë 1m

² ha

pësi

rë b

anim

i në

njës

itë e

bani

mit

nga

pers

ona

të tr

etë

: а)

Shk

up z

ona

1 (1

.262

)*

b) S

hkup

zon

a 2

(2.7

90)

v)R

ajon

i i1

(3.4

97)

g) R

ajon

i i 2

(4.0

84)

d) R

ajon

i i 3

(1.0

87)

gj) R

ajon

i I 4

(2.0

80)

Gjith

ësej

t ba

nesa

të n

evoj

shm

e =

14.

800

*num

ri I b

anes

ave

të n

evoj

shm

e pë

r at

ë ko

mun

ë

а) 8

9 (6

0.65

1.72

0)*

b) 8

9 (1

34.0

87.4

00)

v) 8

9 (1

68.0

65.8

20)

g) 8

9 (1

96.2

77.0

40)

d) 6

7 (3

9.32

7.66

0)

gj) 4

5 (5

0.54

4.00

0)

Gjith

ësej

t = 6

48.9

53.6

40

*gjit

hëse

jt sh

penz

im v

jeto

r gj

ersa

dë

të s

ituoh

en të

gjit

ha

amvi

sritë

– n

jë b

anes

ë ës

htë

45m

², 89

den

/m

² ës

htë

shum

a e

subv

enci

onit

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e ng

a kë

rkim

et;

Llog

aritj

a ës

htë:

su

bven

cion

i sip

as m

² х

num

rit të

m

² х

nr.

i ba

nesa

ve të

nev

ojsh

me

х nu

mri

I mua

jve

në v

itin

Shem

bull

për

nën

а):

89 х

45

х 1.

262

х 12

=

60.6

51.7

20

2.Su

bven

cion

e vj

etor

e pë

r sh

penz

ime

regj

ie

(ujë

,rrym

ë, p

lin d

he d

eriv

ate

të tj

era)

sip

as

amvi

sris

ë

18.0

00 d

enSi

pas

lloga

ritje

ve n

ga E

nti

për

stat

istik

ë (2

66.4

00.0

00 d

en n

ë vj

et

për

të g

jitha

një

sitë

e

nevo

jshm

e ba

neso

re)

83 PB

Shtojca 4 Sh

penz

ime

për p

ërdo

rues

it

3.Çm

imi I

bër

jes

tl qi

rasë

në

1m²

hapë

sirë

ban

imi n

ë nj

ësi b

anim

i nga

per

sona

t e tr

etë:

а)

Shk

up z

ona

1 (1

.262

)*

b) S

hup

zona

2

(2.7

90)

v) R

ajon

i i 1

(3.4

97)

g) R

ajon

i i 2

(4.0

84)

d) R

ajon

i i 3

(1.0

87)

gj) R

ajon

i i 4

(2.0

80)

Gjith

ësej

t ba

nesa

të n

evoj

shm

e =

14.8

00

* nu

mri

I ban

esav

e të

nev

ojsh

me

për

atë

kom

unë

а) 2

00 (7

5.64

4.28

0)*

b) 1

33 (6

6.29

0.40

0)

v) 1

11 (4

1.54

4.36

0)

g) 8

9 (0

) d)

67

(0)

gj) 4

5 (0

) Gj

ithës

ejt=

183

.479

.040

*

gjith

sejt

shpe

nzim

vje

tor

nëse

do

të s

ituoh

en të

gjit

ha

fam

iljet

– n

jë b

anes

ë ës

htë

45m

², 89

den

/m²

ësht

ë su

bven

cion

nga

sht

eti n

dërs

a tje

tra

ësht

ë sh

penz

im

I ve

të p

ërdo

rues

ve

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e ng

a kë

rkim

et;

Llog

aritj

a ës

htë:

(ç

mm

i I b

ërje

s –

subv

enci

on s

ipas

m²)

х nu

mër

i m

² х

бр. T

ë ba

nesa

ve të

nev

ojsh

me

х

num

ri I m

uajv

e në

viti

n Sh

embu

ll pë

r në

n а

): (2

00-8

9) х

45

х 1.

262

х 12

= 9

8.52

8.44

0 de

n në

vj

et

4.Su

bven

cion

e vj

etor

e pë

r sh

penz

ime

regj

ie

(ujë

,rrym

ë, p

lin d

he d

eriv

ate

të tj

era)

sip

as

amvi

sëris

ë.

22.7

39 d

enSi

pas

lloga

ritje

ve n

ga E

nti

për

stat

istik

ë (3

36.5

37.2

00 d

en n

ë vj

et

për

të g

jitha

një

sitë

e

nevo

jshm

e ba

nim

i )

84

Shto

jca

4

Pë

rfitim

e (p

rofit

) të

Agje

nsio

neve

për

pat

unds

hmër

i

5.Dife

renc

a pr

ofitu

ese

nga

prov

izio

ni p

ër q

iranë

në

1m

² ha

pësi

rë b

anim

i në:

а)

Shk

up z

ona

1 (1

.262

)*

b) S

hkup

zon

a 2

(2.7

90)

v) R

ajon

i i 1

(3.4

97)

g) R

ajon

i i 2

(4.0

84)

d) R

ajon

i i 3

(1.0

87)

gj) R

ajon

i i4

(2.0

80)

Gjith

ësej

t ba

nesa

të n

evoj

shm

e =

14.8

00

* nu

mri

I ban

esav

e të

nev

ojsh

me

për

atë

kom

unë

а) 2

00 (9

.540

.720

)*

b) 1

33 (1

4.02

6.44

6)

v) 1

11 (1

4.67

2.71

2)

g) 8

9 (1

3.73

9.39

3)

d) 6

7 (2

.752

.936

) gj

) 45

(3.5

38.0

80)

Gjith

ësej

t = 5

8.27

0.28

7; p

or s

epse

prit

et v

etëm

40%

ng

a nu

mri

I për

gjith

shëm

të k

ërko

jnë

bane

sa n

ëpër

mje

t ag

jenc

ioni

t për

pat

unds

hmër

i , d

obia

e p

ërgj

ishe

m ë

shtë

23

.308

.115

den

në

vjet

*

Profi

ti i p

ërgj

ithsh

ëm n

ëqof

tëse

do

të je

pesh

in m

e qi

ra

të g

jitha

ban

esat

e n

evoj

shm

e -

një

ban

esë

ësht

ë 45

m²,

mar

zhi p

rofit

ues

ësht

ë 7%

nga

qi

raja

mes

atar

e në

m

²

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e ng

a kë

rkim

et;

Llog

aritj

a ës

htë:

7%

nga

qira

ja m

esat

are

nëm

² х

num

ër i

m²

х nr

. i

bane

save

me

qira

х 1

2 m

uaj

Shem

bull

për

nën

а):

200

х 0.

07 х

45

х 1.

262

х 12

= 9

.540

.720

den

. në

vit.

85 PB

Shtojca 4 Pë

rfitim

et (p

rofit

i) I

njës

ive

priv

ate

të p

rona

rëve

të

njës

ive

bane

sa p

rivat

e të

dh

ëna

nën

qira

Të

ard

hura

të p

ërgj

ithsh

me

për

pron

arët

e

bane

save

priv

ate

përd

eris

a të

gjit

ha b

anes

at e

ne

vojs

hem

e14.

800

ban

esa

janë

të d

hëna

nën

qira

.

672.

622.

056

den.

në

vjet

; Kj

o vl

erë

ësht

ë m

e pë

rqin

dje

e sh

tuar

pre

j 1%

ulje

n

për

sec

ilin

nga

vite

t e a

rdhë

shm

e të

shp

enzi

mev

e pë

r m

irëm

bajtj

e.

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dh

ënav

e n

ga k

ërki

met

; Ll

ogar

itja

ësht

ë:Vle

ra e

për

gjith

shm

e e

e qi

rasë

në

nive

l vj

etor

-shp

enzi

me

për

mirë

mba

jtjen

e ty

re-

prov

izio

n pë

r ag

jens

ioni

n pë

r pa

tund

shm

ëris

ë pë

r të

gjit

ha b

anes

at e

ne

vojs

hme

14.8

00

Resp

ektiv

isht

: 83

2.43

2.68

0 -

136.

502.

509

- 23

.308

.115

=

672.

622.

056

den.

86

Shto

jca

4

КU

ANTI

FIKI

M I

SHPE

NZIM

EVE

TË P

ËRFI

TIM

EVE

1.Sh

penz

ime

për

aplik

ime

(vër

tetim

e dh

e të

një

jt..)

në

konk

urs

1.50

0 de

n si

pas

amvi

sris

ëGj

ithës

ejt p

ër të

gjit

ha b

anes

at e

ne

vojs

hme

(22.

200.

000)

2.Të

ard

hura

nga

shi

tja e

vent

uale

i ba

nesa

ve të

nd

ërtu

ara

sipa

s çm

imit

mom

enta

l mes

atar

për

një

ba

nesë

pre

j 45m

²: а)

Shk

up z

ona

1 (1

.262

)*

b) S

hkuo

zon

a 2

(2.7

90)

в v) R

ajon

i i 1

(3.4

97)

g) R

ajon

i i 2

(4.0

84)

d) R

ajon

i i 3

(1.0

87)

gj) R

ajon

i i4

(2.0

80)

Gjith

ësej

t ban

esa

të n

evoj

shm

e =

14.8

00

* nu

mri

I ban

esav

e në

se d

ë të

ishi

n të

gj

itha

bane

sat e

nev

ojsh

me

për

atë

kom

unë

а) 2

.767

.500

(3.4

92.5

85.0

00)*

b)

2.2

14.0

00 (6

.177

.060

.000

) v)

1.9

37.2

50 (6

.774

.563

.250

) g)

1.3

83.7

50 (5

.651

.235

.000

) d)

830

.250

(902

.481

.750

) gj

) 802

.575

(1.6

69.3

56.0

00)

GJith

ësej

t= 2

4.66

7.28

1.00

0 *

të a

rdhu

ra të

për

gjith

shm

e në

se d

ë të

ishi

n të

shi

tura

të g

jitha

ban

esat

e

ndër

tuar

a

Vle

ra m

esat

are

sipa

s të

dhë

nave

nga

kë

rkim

et;

Llog

aritj

a e

: vl

era

mes

atar

e e

ban

esës

pr

ej 4

5m²

х nu

mër

i ba

nesa

ve të

ndë

rtua

ra

Shem

bull

për

ndër

а):

2.76

7.50

0 х

1.26

2 =

3.49

2.58

5.00

0 de

n.

Pë

rfitim

e In

dire

kte

1.Ku

rism

i bux

heto

r Vje

tor

(të

ardh

ura

të tr

ashë

guar

a)

për

shka

k të

shp

enzi

mev

e të

zvo

gëlu

ara

shën

detë

sore

dhe

shp

enzi

me

kore

ktue

se d

ënue

se

me

sigu

rimin

të n

evoj

ave

soci

ale

të g

rupi

t të

rezi

kuar

të p

ërdo

rues

ve47

4,00

0,00

0

Vle

rësi

mi a

rbitr

ar (m

bësh

tetu

r m

e st

udim

e sh

kenc

ore)

;Ku

rsim

i efe

ktiv

isht

prit

et p

as v

itit

të s

htat

ë dh

e çd

o v

iti të

pes

të i

ardh

shëm

do

të r

ritet

për

sht

esë

10%

87 PB

Shtojca 42.Ka

pita

li nj

erëz

or (z

hvill

imi f

uqis

ë pë

r af

tësi

pu

nues

e)-p

ërqi

ndje

vje

tore

për

kon

trib

ut p

lotë

sues

në

bux

hetin

.

142,

000,

000

Çmim

i arb

itrar

( m

bësh

tetu

r m

e st

udim

e sh

kenc

ore)

; zh

vilk

imi d

he p

rodu

ktiv

iteti

si e

fekt

pr

iten

mba

s vi

tit të

pes

të,d

he ç

do v

it i a

rdhs

hëm

pes

ë vj

et d

o të

rrit

et p

ër

shte

së 1

5%

3.Ef

ekti

i shu

mëz

uesi

t nga

sub

evnc

ioni

indi

rekt

i st

anda

rdit

jetë

sor.R

espe

ktiv

isht

,ndr

yshi

mi n

ëmes

sh

penz

imit

që

të je

të i

rreg

ullu

ar n

ë ba

nesë

në

n qi

ra n

ga p

erso

ni I

tret

ë në

ven

d të

ban

esës

sh

tetë

rore

nën

qira

par

aqet

mje

t të

lirë

për

përd

orue

sin

e fu

ndit

nën

këtë

opc

ion

I cili

tani

mun

d të

për

dorë

për

për

mirë

sim

in të

sta

ndar

dit j

etës

or

pers

onal

.Ai k

onsu

mim

I ri

para

qer

kata

lizat

or d

irekt

i t

ërë

ekon

omis

ë, g

jatë

të c

ilës

vler

ësoh

et q

ë çd

o de

nar

I sub

venc

ionu

ar r

ezul

lton

me

zm

adhi

min

e

BPV p

ër 2

.2 d

enar

ë.

690.

352.

680

den

х sh

umëz

ues

prej

2.2

=

1.51

8.77

5.89

6 de

n në

vit

Llog

aritj

a:

(paz

ari I

qira

së –

qira

ja n

ë ba

nesë

sh

tetë

rore

) х 1

2 m

uaj х

num

ri I b

anes

ave

të

nevo

jshm

e të

pë

rgjit

hshm

e; ll

ogar

itja

bëhe

t për

çd

o ra

jon

ndër

sa s

hum

a to

tale

pr

ej 6

90.3

52.6

80 d

en n

ë vi

t ësh

të

subv

enci

oni i

ndire

kt I

stan

dard

it je

tëso

r I p

ërdo

ruse

ve të

fund

it në

n op

cion

in

ndër

timi

njës

ive

të r

eja

bane

sore

.

4.N

eto-

vler

a ng

a ef

ekti

I shu

mëz

uesi

t nga

inve

stim

i di

rekt

në

sekt

orin

e n

dërt

imta

risë.

Ajo

ësh

të n

ë fa

kt

efek

t në

shum

ëzue

sin

fisk

al n

ë kë

të r

ast ë

shtë

e

vler

ësua

r në

1.5

.Res

pekt

ivis

ht ,

vler

ësoh

et q

ë çd

o de

nar

I inv

estu

ar n

ga s

htet

i në

ndër

timin

e n

jësi

ve

të b

anim

it re

zullt

on m

e rr

tijen

e B

PV p

ër n

jë d

he

gjys

ëm d

enar

ë

4.55

0.08

3.65

0 x

1.50

=6.8

25.1

25.4

75 d

en

në v

it,

Reps

ektiv

isht

vle

ra e

sht

uar

cila

duh

et q

ë të

mire

t par

asys

h ës

htë

dalli

mi n

ga0.

5, а

dhe

ajë

ësht

ë 2.

275.

041.

825

den.

në

vit

Plan

i vje

tor

për

ndër

tim të

ban

esav

e х

1.5

= v

lera

e e

fekt

it ng

a st

imul

i af

atsh

kurt

ër n

ë BP

V

(13.

650.

250.

950

/ 3)

х 1

.5 =

4.

550.

083.

650

х 1.

5 =

6.82

5.12

5.47

5

88

Shto

jca

4

5.ef

ekti

i shu

mëz

uesi

t nga

sub

venc

ioni

indi

rekt

I s

tand

ardi

t jet

ësor

.Res

pekt

iivsh

t,sub

venc

ioni

m

ujor

nga

mak

sim

um 4

.000

den

arë

për

qira

për

sh

penz

ime

regj

ie iu

mun

dëso

n pë

rdor

uesv

e në

n kë

të o

pcio

n m

jete

t të

cila

t vet

ë du

het t

i nda

jnë

për

ato

syni

me

tani

dë

ti pë

rdor

im p

ër p

ërm

irësi

min

e

jetë

s pe

rson

ale

sdan

dard

it je

tëso

r.Ai k

onsu

mim

i m

undu

r I r

i par

aqet

kat

aliz

ator

dire

kt i

të g

jithë

ek

onom

isë

gjat

ë të

cilë

s vl

erës

ohet

që

çdo

dena

r i s

ubve

ncio

nuar

rez

ulllt

on m

e rr

itjen

e B

PV p

ër 1

,3

dena

rë.

915.

353.

640

den

х s

hum

ëzue

s pr

ej1,

3 =

1.18

9.95

9.73

2 de

n në

vit

Llog

aritj

a:

(sub

venc

ion

për

qira

në*

+ su

bven

cion

pr

ej 1

500

den)

х 1

2 m

uaj х

num

ri I

përg

jiths

hëm

I ba

nesa

ve të

nev

ojsh

me

= 9

15.3

53.6

40de

n në

vit

subv

enci

on

idire

kt I

stan

dard

it je

tëso

r I

përd

orue

sve

të fu

ndit

nën

opci

onin

qi

raja

e s

ubve

ncio

nuar

për

ban

esë

nën

qira

nga

per

soni

I tr

etë

* si

pas

rajo

nit

6.N

eto

–vle

ra n

ga e

fekt

i i m

ultip

likat

orit

nga

fitm

i i

rritu

r i a

gjen

sion

eve

për

patu

ndsh

mër

i, gj

egjë

sish

t fit

imi i

rrit

ur i

agje

nsio

neve

për

pat

unds

hmër

i vl

erës

ohet

si n

diki

m p

oziti

v në

BPV

me

shum

ëzue

sin

prej

1

.15,

resp

ektiv

isht

çdo

den

ar I

subv

enci

onua

r

(inve

stue

s) k

theh

et s

i 1

.15

dena

rë.

23.3

08.1

15 х

1,1

5 =

26.8

04.3

32 d

en n

ë vi

t,

resp

ektiv

isht

vle

ra e

sht

uar

e ci

la d

uhet

të

mer

et p

aras

ysh

ësht

ë da

limi p

rej 0

,15

dhe

ajo

ësht

ë 3.

496.

217

den

në v

it

Llog

aritj

a:

Dife

renc

a p

rofit

uese

nga

pro

vizi

mi p

ër

qira

në х

1.1

5 =

vler

a e

efek

tit të

stim

ulit

afat

shku

rtër

në

BPV

23.3

08.1

15 х

1.1

5 =

26.8

04.3

32

89 PB

Shtojca 4

7.N

eto-

vler

a ng

a ef

ekti

I shu

mëz

uesi

t nga

prë

fitim

i I

rritu

r I p

rona

rëve

të b

anes

ave

priv

ate

përd

eris

a të

gj

itha

bane

sat e

nev

ojsh

me

14.8

00 ja

në të

dhë

na

nën

qira

, re

spek

tivis

ht fi

timi I

rrit

ur I

tyre

ësh

të e

vl

erës

uar

si n

diki

m p

oziti

v në

BPV

me

shum

zues

pr

ej 1

.4

672.

622.

056

х 1,

4 =

941.

670.

878

den

në

vit,

reps

ektiv

isht

vle

ra e

sht

uar

e ci

la

duhe

t që

të m

eret

par

asys

h ës

htë

dalli

mi

prej

0,4

dhe

ajo

ësh

të 2

69,0

48,8

22 d

en n

ë vi

t.Plu

s, k

jo s

hum

ë çd

o vi

ti të

ard

hshë

m

ulet

për

1%

përs

hkak

të s

hpen

zim

eve

të

ritur

a pë

r m

irëm

bajtj

e.

Llog

aritj

a:Të

ard

hura

vje

tore

të P

ërgj

ithsh

me

për

pron

arët

të b

anes

ave

priv

ate

x 1.

4 =

vler

a e

efek

tit n

ë BP

V

672.

622.

056

x 1.

4 =9

41.6

70.8

78

8.N

eto-

vler

a ng

a ef

ekti

I shu

mëz

uesi

t nga

pro

fiti I

se

ktor

it të

ndë

rtim

taris

ë I c

ili ë

shtë

i vl

erës

uar

si n

diki

m p

oziti

v në

BPV

me

shum

zues

pre

j 1.

4.Vle

rëso

het q

ë çd

o de

nar

i inv

estu

ar n

ga s

htet

i në

ndë

rtim

in e

një

sive

ban

esor

e i c

ili m

bete

t si

profi

t për

firm

at p

ër n

dërt

imta

ri va

zhdo

n që

të

evak

uohe

t në

BPV m

e su

pzim

in q

ë ai

pro

fit ë

shtë

i in

vest

uar

për

rritj

en e

kon

kure

ncës

të v

etë

firm

ave

të n

dërt

imit.

591.

417.

870

х 1,

4 =

827.

985.

018

den.

në v

it re

spek

tivis

ht v

lera

e s

htua

r e

cila

duh

et të

m

eret

par

asys

h ës

htë

ndry

shim

i pre

j 0,4

dh

e aj

o ës

htë

236.

567.

148

dena

rë n

ë vi

t

Llog

aritj

a :

Profi

t I p

ërgj

ithsh

ëm p

ër fi

mra

t e

ndër

timta

risë

х 1.

4 =

vler

a e

efek

it në

BPV

(1

.774

.253

.610

/ 3

) х 1

.4 =

591

.417

.870

х

1.4

= 82

7.98

5.01

8

90

ANALIZA E SHPENZIMEVE EFEKTIVE

Fondet publike financiare duhet të përdoren në përputhje me parimet për menaxhimit të mirë financiar që nënkupton realizimin me marëdhënie më të përshtatshme ndërmjet mjeteve të shpenzuara dhe rezultateve të arritura. Sipas asaj, masat mund të konsiderohen për “efikase” ose “efektive” në lidhje me shpenzimet , nëse objektivat e planifikuara arrihen me shpenzim sa më të vogël ose ndikimi i dëshiruar nga masat të cilat hyjnë është më i madh në lidhje me resurset e përdorura. Ky parim është bazë për zbatimin të vlerësimit të ndikimeve dhe paraqet faktor të rëndësishëm në sjelljen të vendimeve të Qeverisë.Kjo metodë ka për qëllim që t´i llogarisë shpenzimet të cilat do të jenë të nevojshme për arrtijen e rezultateve të dëshirura dhe mundëson krahasim të shpenzimeve për opcionet e ndryshme . Analiza zbatohet si alternative e analizës të shpenzimeve / përfitimeve në raste kur është rëndë ose e pa mundur përfitimi të të llogaritet në kuptimin monetar.Me këtë metodë përfitimi nëv end monetare shprehet kuantitativisht repsektivisht në njësi masë adekuate për rezulltatin i cili duhet të arrihet (p.sh.: Numri i fëmijëve të përfshirë në shkollat, numër i jetëve të shpëtuara, në sasisa metra kub ujë të pastruar, sasia e metra kub ujë të pijshëm të pastruar etj.). Nga ana tjetër, shpenzimi i vërtetuar në secilin opsion për arritjen e rezultatit të dëshiruar shprehet monetarisht (në denarë).me marëdhënien shpenzim kundrejt efektivitetit llogaritet per secilin opcion individualisht sipas formulës vijuese:

ТЕ = Т/ЕKu: Te shpenzimi (matur dhe i shprehut në denarë )Ee efikasiteti ose përfitimi (e matur në njësinë e vërtetuar ) Ai opcionon ku raporti nëmes shpenzimit dhe efikasitetit është më i vogël konsiderohet si optimale për shkak se paraqet mënyrën më të paguarpër arritjen e rezullatit të dëshiruar.

Gjatë Analizës mund të marren parasysh llojet e mëpasme të shpenzimeve:

- transfere direkte (të përdoruesve direkt ose palët e treta) nga buxheti;- Shpenzimet direkte për bizneset afariste dhe qytetarët;- Shpenzimet administrative për ministritë dhe organet e tjera të

administratës shtetërore;- shpenzime për e resurse njerzore të nevojshme për implementimin të

propozimit.

Sa më qartë janë të definuara objektiva të përcaktuara dhe rezultatet të propozim –ligji do të jetë më e lehtë për të analizuar shpenzimet kundrejt efektivitietit. Përderisa objektivat e propozimit janë më afatgjate, ndërsa

Shto

jca

4

91 PB

rezultatet e pritura janë të vërtetuara paqartësisht do të jetë e vështirë që të lidhen me shpenzimet me ndikimet (përfitimet). Në këtë mënyrë nuk do të jetë e mundur të vërtetohet me marëdhënien nëmes shpenzimeve dhe përfitimeve.

ANALIZË MUNTIKRITERIUMENë shumicën e rasteve, përfitimi që pritet nga zgjidhjet e mundshme nuk është e mundur qëtë shprehet monetarisht. Në raste të këtilla përdoret analiza muntikriteriume (AMK) e cila mundëson analizën njëkohsisht të bëhet sipas të disa kritereve të ndryshme. Ekzistojnë teknika të ndryshme për AMK e cila është qëllimi i përbashkët që t´i koncentrojë nunmrin e ndikimet pozitive dhe negative në një kornizë përshkak të krahasimit më të lehtë të opsioneve. Kjo metodë mund të jetë e dobishme në raste kur ekzistojnë një numër i madh i ndikimeve të ndryshme me kualitative, indikatorëve kuantitativ dhe monetary me përqindje të ndryshme norma të ndryshme të sigurisë.Analiza mund të përdoret për:

- të vëtetohet opsioni i preferuar;- të rangohen opcionet;- të bëhet listë i numër të kufizuar të opsionesh të cilat pastaj do të

vlerësohet në mëdetalisht;- të bëhet dallimin midis opsioneve të pranueshme dhe të papranueshme.Në AMK për secilin nga qëllimez të propozim-ligjit definohen kritere të matshme dhe faktorët peshë që të përcaktohen preferencat midis alternativave të ndryshme. Pastaj, vërtetohen karakteristikat të secilit opsion të cilët pastaj vlerësohen sipas kritereve të përcaktuara. Rëndësia e secilit kriterium vlerësohet (p.sh. 1 deri 10), dhe pastaj bëhet një përmbëledhje nga faktorët peshues dhe vlerësimet që të vjen deri tek vlera e vërtetë .Pasi që të vërtetohen qëllimet të propozim-ligjit definohen kriteriumet matëse hde faktorët peshues që të definohen preferencat nëmes opcioneve të ndryshme.Pastaj vërtetohen karakterisitkat të secilit opcion të cilët pastaj vlerësohnen sipas kritetiumeve të definuara.Rëndësia e secilit kritrium vlerësohet (p.sh. prej 1deri më 10) pastaj bëhet mbledhja e faktorëve peshues dhe notat që të vihet deri tek vlera e vetme.Pasi dë të vërtetohen qëllimet të propozim –ligjit dhe zgjidhjeve të mundshme për arrtijen e qëllimeve, hapat kryesor në implementimin të AMK janë:

- vërtetimin e kriteriumeve që do të përdoren gjatë implementimit të opcioneve (kriteriumet duhet të jenë matëse, barem në kuptimin kualitativ);

- vërtetimin të notave (nga përfshirja e caktuar p.sh. prej 1-10 ose 1-100 ) që të vërtetohet deri në cilën shkallë nga opcionet ti kënaqë kriteriumet e përcaktuara;

- vërtetimi i faktorëve peshues për çdo kriterium që të shprehet rëndësia

Shtojca 4

92

relative i kriteriumit për vendim të caktuar;- vërtetimi e opcioneve në radhë në bazë të kombinimit të llogaritjes ose

vlerësimin të faktorëve peshues dhe notat;

Rezultatet nga AMK paraqiten në tabelëm e quajtur matricë e performancave në të cilat:

- në çdo rend përshkruhet njëra nga opsionet të cilat shqyrtohen;- secila kolonë përmban kriteriumin ose performancën e cila shqyrtohet i

cili është i rëndësishëm për dallim nëmes opcioneve të ndryshme;- në fushat e tabelës vebdosen notat (sipas shkallës të zgjedhur prej 1-10

ose 1-100) për atë si çdo opcion është i vlerësuar në lidhje me kriteriumin adekuat;

Shto

jca

4

93 PB

Ana

lizë

mul

tikrit

eriu

me

për

polit

ikën

e s

treh

imit

soci

al n

ë Re

publ

ikën

e M

aqed

onis

ë

Krite

rium

eÇm

imi s

ipas

m

²Ku

alite

ti nd

ërtim

it/ba

nesë

për

st

rehi

m

Sigu

ri Ju

ridik

e e

pers

onav

e të

ak

omod

uar

Fond

i si

guru

ar

për

bane

sa n

ë (m

irëm

bajtj

a)

Shpe

jtësi

a e

e sh

përn

gulje

sPë

rfsh

irja

Soci

ale

Pesh

ë (fa

ktor

i pes

hë)

35%

10%

5%25

%10

%15

%

Ndë

rtim

i i n

jësi

ve të

rej

a ba

nues

e10

67

106

4

Qira

ja p

er b

anes

ë e

subv

enci

onua

r në

n qi

ra n

ga

pers

oni i

tr

etë

84

56

109

Shka

lla p

ër v

lerë

sim

prej

1 d

eri

10pr

ej 1

der

i 10

prej

1 d

eri 1

0pr

ej 1

der

i 10

prej

1 d

eri 1

0pr

ej 1

de

ri 10

Shtojca 4

94

AMK nuk duhet të përdoret si alternativ të analizave të shpenzimeve /përfitimeve dhe shpenzimeve /efikasitetit në raste kur është e nevojshme analiza më rigoroze kuantittive.AMK duhet të zbatohet si mjet zëvendësues nëvend alternatives të këtyre analizave sepse rezultatet janë më të pak objektive dhe të besueshme.

ANALIZA E NDJESHMËRISËAnaliza e ndjeshmërisë përdoret që të investigohet në cilën mënyrë opcionet po analizohen do të ndëroheshin si rezulaltat i variacioneve në parametrat kryesor dhe si është ndikimi i tyre i përbashkët.Ndikimi i masës (opcioni ) të cilën e analizoni mund të ndryshohet, si shembull , si rezulltat i përqindjes të rritjes ekonomike, ndryshimeve në përqindjeve të inflacionit, përqindjen e prodhimeve të cilat do miratojnë standard të caktuar dhe parametrave të tjerë të cilët munden kryesisht të ndikojnë në rezultatet e pritura.Mund të ndodhën vetëm një faktor konkret ose kombinim të faktorëve të ketë ndikim vendosës në vendimin për atë a është opcioni optimal ose jo.Në këto raste, përdoret analiza e ndjeshmërisë që të pyetet deri në cilin nivel zvogëlimi ose zmadhimi i vlerave të faktorit mund të ndikojnë në optimalen ose pagushmërinë e opcionit të caktuar.Edhe pse vlerat të këtyre faktorëve rallë munden me siguri që të llogariten, shpeshherë ekziston përfshirje të vlerave të cilat janë më pak ose më shumë ë besueshme.Analiza është e vlefshme sepse mundëspn që të vërtetohen pikat të ndryshimit, respektivisht për aq duhet që të ndryshohet vlefta e faktori jo i sigurtë ose parashikimin që të shkakton ndryshim të ndikimit të opcionit.Pastaj, duhet që të vërtetohet besushmëria të vjen deri tek ndryshimi i vlerës kritike.Hapi i parë në implementimin të analizës të ndjeshmërisë është që të ndryshohen përqindjet që janë të bëra për çdo shpenzim individual dhe përfitimi më përqindjet më pesimiste të cilat mundet arsyeshëm të paragjykohen.Kjo duhet të bëhet njëkohësisht për çdo ndryshueshmëri (variabilitet )që të shifet sa është çmimi i neto-vlerës aktuale do të ndryshohet.Nëse rezulltati është më i madh ose i njëjtë në 0, atëherë mund të konkludohet që edhe në rastet më të vështira rezullatet për opcionin më të mundhsëm do të jenë njësoj.Hapi i dytë është që të bëhet vlerësim për atë sa është propozimi i rezikshëm, respektivisht cilat janë ndryshimet (variabilet) kryesisht do të ndikojnë në ndryshimin të neto-vlerës aktuale , ndërsa cilat jo.Kjo mund që të vërtetohet me ndryshimin të vlerave të çdo ndyshimi (variabël) një pas një, përderisa ndryshimet e tjera mbesin të pandryshuara.Gjatë imeplementimit të analizës të ndjeshmërisë duhet që të koncetrohet në opcionet më të rendësishme dhe ti vërtetoni ndryshimet në vlerësimet.Kjo metodë është mënyra më e mirë të analizohen aspektet të pasigurisë dhe stabilitetit të rezulltateve të mara perms metodave të tjera.Më shumë informacione për karakteristikat, modelet dhe mënyrat për Shto

jca

4

95 PB

imeplementimin të kësaj analize të gjenden në http://ipsc.jrc.ec.europa.eu/index.php?id=617.

ANALIZA E REZIQEVE Në rastet kur problemi i cili analizohet është i lidhur me rezik, respektivisht kur ekziston mundësia problemi të zhvillohet në mënyrat të mundshme më të mëdha, atëherë gjatë procesit për VNR duhet që të implementohet analiza e reziqeve që të mund të vërtetohet mënyra më e mirë për ballafaqimin me reziqet.Definicioni Punues i rezikut është: vlefshmëria e rezikut të caktuar është i njëjtë me madhësinë (seriozitetin ) e demit shumëzuar me besimin që ajo të ndodhë.Kur dëmi i cili analizohet mund të ketë pasoja të cilat akoma nuk janë të vërtetuara shkencërisht , a veçanërisht kur ka të bëjë me reziqet sipas hapësirës ambientale dhe shëndetin e njerëzve, kafshëve dhe bimëve, sigurimin dhe reziqeve të tjera si hap i pare në menaxhimin të reziqeve po zbatohet “dispozita e kujdesit”. Kjo kupton që duhet që të sjellen vendime të kohësishme në bazë të të dhënave të paplotësuara ose fakte deri në momentin kur do të implementohet analiza e plotë dhe vlerësimi shkencor.Me qëllim menaxhimin të rezikut, duhet që të shqyrtohen dhe sjellin masa adekuate për kontrollin e tij ose zvogëlimin. Ekzistimin, vlerësimi i masave për ballafaqimin me rezikun duhet qartë të jenë të theksuara në Raportin për VNR.

Analiza e reziqeve duhet që të zbatohet kur:- mundësia për paraqitje të ndikimeve të dëmshme ose ndodhive është më

i madh prej në zero ;- nuk mund të parashikpohet cili do të jetë më së shumti i përshtatshëm

nga dëmtimi;- pasojat e dëmshme prë qytetarët , subjektet afariste, rajonet, sferat do

të jenë serioze dhe të pakthyshme (paraqitje e mundshme e vdekjes, dëmtimeve, havarive të ndryshme ose ndotjen e mjedisit hapësinor etj.)

Analiza të reziqeve po implemetohet në tri hapa:1. Vërtetimin e reziqeve me dhënien e përshkrimit të qartë të prejardhjes

të rezikut dhe natyra e pasojave të cilat mund të ndodhin.Pastaj, duhet që të vërtetohet për kë ose për çka reziku do të ketë ndikimin negative. Në të cilat rrethanat dhe në cilën mënyrë.

2. Vërtetimin të mundësisë të ndoshin pasojat negative dhe niveli i demit i cili do të mund të ndodhë. Sa është e mundur, këta dy parametra duhet që të kuantifikohen me përdorimin të fakteve shkencore, dhe jo me vlerësim subjektiv.Në rastet kur punohet me reziqet mbas shëndetit ose mjdisit hapësinor rëndë është niveli i demit të shprehet në para.

Shtojca 4

96

Megjithatë, ekzistojnë metoda të cilat mund të ndihmojnë në definimin të vlerës monetare të këtij lloji reziqesh dhe dëmesh.

3. Përshkrim i mënyrave alternative për zvogëlimin të reziqeve të vërtetuara. Reziqet rrallë mund të zvogëlohen në zero pa shpenzime të mëdha.Qëllimi i analizës të reziqeve është të vërtetohet cilast masa mund të zbatohen që të zvogëlohen reziqet në mënyrë efikase.Kontrollimi i rezikut mund të bëhet nëpërmjet zvogëlimit të besuehsmërisë nga paraqitja e rezikut, nëpërmjet kufizimit të nivelit të pasojave negative nga reziku ose nëpërmjet kombinimit të të dyve qasjeve.Ndikimi nga reziku (dëmi) duhet të kuantifikohet që të mundet të kraahsohen shpenzimet e mundhsme të cilat do të paraqiten gjatë paraqitjes të rezikut me shpenzimet për zvogëlimin të rezikut.

Rezultatet nga analiza e reziqeve janë direkt të lidhura me vërtetimin të qëllimeve (respektivisht qëllimi a do të jetë që të eliminohet ose zvogëlohet reziku) dhe me zgjidhjet e mundshme (opcinet ) për menaxhim me rezikun.

Shto

jca

4

97 PB

Shembull:Analiza e rezikut Ligjin për banim social

Krite

rium

e

Përshkrimi rezikutMundësia e paraqitjes Efekt Faktor të

rezikut Mënyra e ballafaqimit

Изгр

адба

на

нови

ста

нбен

и ед

иниц

и

1. Rritja e çmimit për ndërtim në m² 20% 4 0.8

1. Sigurimin e mjeteve financiare nga mjete burimeore fianciare shtesë 2. Garantimin dhe respektimin të afateve të respektuara për mbarimin të ndërtimit

2.të dhën joadekuate për numrin e nevojshëm të banesave

60% 7 4.2

1. Futjen e Regjistrit 2.Konsultime me më shumë dhe pale të interesuara kërkimin e mendimeve për numrin. 3.Përcaktimin e numri të caktuar plotësues nga nevoja e vërtetuar si rezervë 4. Regjistër i azhuruar 5. Përcaktimin e grupeve të lënduara prioritare

3.Getoizimi / Stigmatizimi 60% 7 4.2

1. Ndërtesa më të vogla 2. Lokacione të disperzuara 3. Kampanja për përfshirjen e banesave të përdoruesve social

4. Mirëmabjtje 30% 4 1.21.Kampanja për mirëmajtjen dhe respektimin të obligimeve ligjore

Shtojca 4

98

Изгр

адба

на

нови

ста

нбен

и ед

иниц

и

5.Kualitet joadekuat të ndërtimit në lidhje me përshkrimin minimum

40% 6 2.4 1. Futjes e penaleve nëpërmjet mbrojtjes të klauzolës në kontratën 2.Vëzhgim adekuat mbi procesin të ndërtimit 3. Vërtetimin të kriteriumeve të forta gjatë zgjdhjes të kontraktuesit

6. Prolongimin / vonimi me ndërtimin

60% 8 4.8 1. Futjes e penaleve nëpërmjet mbrojtjes të klauzolës në kontratën 2. Vëzhgim adekuat mbi procesin të ndërtimit 3.Vërtetimin të kriteriumeve të forta gjatë zgjdhjes të kontraktuesit4. Parashikim të nevojave për çvendosje me qiranë për kohën të vonimit dhe ndarjen të mjeteve parave adekuate

7. Implementimi i opcionit

80% 10 8 1. Realizimi i politikave nëpërmjet kominimit tëtë dy opcioneve

8. Josigurimi i mjeteve finaciare

75% 9 6.75 1. Sigurimin e mjeteve finaciare nga burime fianciare shtesë

Shto

jca

4

99 PB

Субв

енци

онир

ана

кири

ја з

а ст

ан п

од з

акуп

од

трет

о ли

це

1. rritja e qirasë në afat gjatë

50% 7 3.5 1.Parashikimi i më shumë mjeteve për qira për vitet e ardhëshme

2. Rritja e qirasë sepse do të zmadhohet kërkesa

65% 8 5.2 1. Organizmin të kërkesës parciale 2.Limitimi i çmimeve me tendein public për tender

3.Jorespektimi i marëdhënieve të besueshmërisë të borxhit- Për mbajtjen të tëjetuarit të vazhdueshëm

70% 7 4.9 1. Kontrata me klauzola të qarta dhe penale 2. Ngritja e vetëdijes për detyrimet

4. Kushte joadekuate për të jetuar në lidhje me minimum të përshkruarit

35% 4 1.4 1.Futjen e kriteriumeve minimum për zgjedhjen të banesës për qira

5. Të dhëna joadekuate për nunmrin e nevojshëm të banesave sociale

90% 9 8.1 1.Futjen e regjistrit 2.Konsultim me ë shumë ekpsertë dhe pale të interesuara dhe kërkesë të mendimit për numrin 3.Përcaktimine numri të caktuar plotësues nga nevoja e vërtetuar si rezervë 4. Regjistër i azhuruar 5. Përcaktimin të grupeve prioritare të lënduara

6.Zvogëlimi i fondit disponues për qiraja në periudhën e ardhshme

30% 9 2.7 1.Ndërmarjen e detyrimeve aftgjate për vendosjen e personave dhe planifikim afatgjatë adekuat të personave

7. Zbatueshmëria e opcionit

80% 10 8 1. Zbatueshmëria e politikës nëpërmjet kombinimit të të dyve opcioneve

8.Joligjshmëria e ofertës – banesave që të mos oforhen nën qira të personave për banim social

60% 9 5.4 1. Kampanja për politikën për vendosje dhe kundër dikriminimit

9. Mirëmbajtje Joadekuate

30% 4 1.2 1. Kampanja mediume për mirëmbajtjen të detyrimeve ligjore

Shtojca 4

100

MODEL I SHPENZIMEVE STANDARDEShpenzimet administrative definohen si shpenzime të cilat baskangjiten subjekteve afariste, organizatave joqeveritare, organet dhe ndërmarjet të sektorit publik dhe qytetarët (palët e interesuara )si rezullat i respektimit të detyrimit ligjor për dhëninen të informacioneve të organeve dhe administrates shtetërore ose organeve tët tjera ose të personave të tjerë fizik dhe juridik.Obligimi për informim (OI) përcaktohet si sërë informacionesh të cilat janë të vërtetuara me ligj ose rregullore tjetër dhe të cilat palët e interesuara janë të obliguar që ti parashtrojnë deri tek organi competent ose ti kenë në dispozicion në arkivë.Respektivisht, ajo është obligim ligjor për përgaditjen , sigurimin dhe ruajtjen të informacioneve që të njëjtët të jenë të dorëzuara deri tek ose të jenë të qasur për inspektim nga ana e organit competent (organ i administratës shtetërore,revizori competent etj.)Sipas metodologjisë të MSHS, janë të klasifikikuar 134 kategoritë më të rëndësishme të OI

NUMRIRENDOR LLOJ I ОI NË MSHS PËRSHKRIM I ОI SHEMBUJ PËR ОI

1

Kërkesa dhe ankesa

Të gjtiha llojet deri tek organet shtetërore dhe ankesat prë vendimet nga të njëjtët.

Kërkesa për çertifikatë, ndihmë sociale etj.

2

Sigurimin të informacioneve të detyrushem për personat e tretë

Obligime të ndryshme për informimmin të personave të tretë nënkuptojnë konsumatorët, të punësuarit perosnat me akcione(akcioner), por jo dhe institucient shtetërore.

Për shembull , dhënien e faturës fiskale për konsumatorët ose prezentimin e fakteve për të artdhurat e paguara të të punësuarve, mëtutje raportet fianciare të akcionerëve, raporte prë ndryshimin të kapitalit etj.

3

Shënim i obliguar për personat e tretë

Shënimin dhe etieketimin për shkak informimi/

Për shembull, shenjat për veprim të dëmshëm nga pirja e duhanit të cilë janë të shënuara në kutijat me cigare ose përsësi me banderollë duke i shënuar si mall me akcizë

4

Bashkëpunimi me revizorët /inspekcionet

Bashkëpunim i tërësishëm me inspektoratet për kohën të inspektimit dhe kërkesat nga revizorët në kohë të revizionit.

Nënkupton parashtrimi të dokumentave të kërkuara nga ana e inspektoratit ose revizorit dhe ndihma e mbetur interactive për kryerjen e sukseshme të obligimeve të tyre.

5

Аrhivimi i të dhënave

Ruajtjen e arhivës. Inënkupton të gjtiha detyriemt për arhivim të obliguar të dokumenbtave të ndryshme: faakturave , fatura, dokumente për tenderë, regjistrues dhe të dhëna të njëjta të mbetura. Sh

tojc

a 4

101 PB

6

Aplikimi për subvencionet, grantet dhe njgjashëm

Kërkesa , aplikacione lirimin nga detyriemet ose lloj tjetër parash ose ndihmë tjetër

Subvencionet për bujqit , grantet nga IPARD ,subvrncioneve për punësimet etj

7

Implemetimin të kontrolleve të detyrueshme

Kontrolle të zbatuara nga vetë firma .

Në raste ku vetë firma (subjekti afarist) kërkohet që të implementojë kontrolla , kërkime e të njëjtat.Zakonisht ato janë inspekcionet të imeplementuara për psersona të tretë dhe mund që të përfshihet provimi nga kontraktuesi kryesor të prodhuesit si detyrim ligjor

8Paraqitjen në listë/regjisër

Skrimin ose anëtarësimin në çdo regjistër.

Shkrarjen në regjistrin qëndror , paraqitjen si importues, regjistër i rasteve sociale etj.

9

Kërkesa për kthimine tatimit dhe raportime

Dorëzimin deri tek instittucioni competent llogaritjeve, ankesave dhe raportimeve për detyrimet ose kërkesave.

Ka të bëjë vetëm me kërkesat regulative për kthim të TVSH-së,ndërsa jo vetëm edhe të përjashtimeve.Shembull i paraqitjes mujore tatimnore si tatim i vlerës të shtuar (TVSH04 paraqitje).

10

Raportimet për aktivitetet e caktuara

Raportim deri tek institucioni competent shtetëror për kryerjen të aktivitetit të caktuar.

Transport dhe mallrat ë rezikshme, përdorimin të punëtorëve përkohësisht nga jasht.

11

Aplikime për autorizim /licence

Aplikimi për leje, os epërsëri për marrjen nga gatimë detyrimit të paraqitur

Marjen e autorizimit për kryerjen të aktivitetit të caktuar si përshembull, shitja e pijeve alkoholike, tregtisë me derivatet e naftës etj.

12

Aplikimi për miratimin ose marrjen

Aplikimi për leje, os epërësri për marrjen nga gatimë detyrimit të paraqitur

Nënkupton aplikacione për tatimpaguesit për leje mujore për TVSH-në os epërsëri dorëheqjen nga obligimi mujor për TVSH.

13

Kërkesë për shpjegim ose drejtime

Kërkesë deri tek institucioni shtetëror kompetent për këshillë deri tek institucioni shtetëror për këshillë gjatë veprimit të situatave të përcaktuara,mendime ose udhëzime për kryerjen të aktiviteit të caktuar

Qartësimin nëse transakcijoni i caktuar rrin në TVSH etj

Shtojca 4

102

Aktiviteti adminsitrativ (АА) definohet si aktivitet ose aktivitetet të cilat pala e interesuar duhet të kryejë më qëllim plotësimin të obligimit për raportim (OR).Ajo mund të jetë aktivitet i veçantë ose proces i tërë në të cilin janë të nevojshme sere aktivitetesh për realizimin të një ORSipas metodologjisë, 16 aktivitet e mëtutjeshme administrative janë të zgjedhura si më të rëndësishmet.

Numri rëndor

Aktiviteti adminsitrativnë МSHT

P[rshkrim më detal i aktiviteteve administrative

Shembuj praktik për aktivitet adminsitrativ

1 Njohja me informacione te nevojshme

Koha e nevojshme subjekti që të njihet me obligimet për raportimin.Ajo nënkupton llogaritjen e kohës të nevojshme për njohjen me detyrën, të cilët janë të dhënat e nevojshme për plotësimin e obligimeve për raportim.

Koha e nevojshme e harxhuar për njohjen e dokumentave të nevojshme për kërkesë të caktuar për subvencion.

2 Sigurimin /Mbledhjen e informacioneve të nevojshme

Sigurimin të informacioneve të nevojshme për të dhënë të caktuar e nevojshme për kryerjen e obligimit të detyruar për informim.

Vetëm sigurimin të informacioneve për të dhëna të caktuar të cilat më pare janë krijuar, por jo dhe vetë krijimi i tyre duhet të jetë e përfshirë në këtë aktivitet përshembull për kërkimit në kthim të TVSH së subjekti do të duhet të sigurojë të dhëna nga hyrëse deri tek dalëse TVSH –së për periudhë të dhënë.

3 Nota Pasiqë të gjithë të dhënat relevante potenciale janë siguruar, është e nevojshme që të vërteothet cilat nga ato janë të të vërtetë të nevojshme për pregaditjen e të dhënave të kërkuara nga ana e institucionit shtetëror

Gjatë aplikimi për subvencionin buqësor sit ë dhëna relevante konsiderohet madhësia e përpunimit të sipërfaqes,sipas hektarit repsektivisht të dhëna mbi të cilat përcaktohet lartësia e vetë subvencionit dhe aftësia për të njëjtën .

4 Llogaritja Nënkuptohet zbatimi i llogaritjes të nevojshme për harmonizimin me detyrimin për informim.

Llogaritja e shumës e cila kërkohet sipas bazës kthimi i TVSH-së

Shto

jca

4

103 PB

5 Prezentimi i informacioneve dhe numrat në format të caktuar

Përsëri duke ndërlidhur në shembullin e mëparshëm kjo paraqet prezentimin /plotësimin të llogaritjeve në tabelën e shkruar/formular.

Plotësimin të të dhënave nga llogaritja e llogaritjeve në TVSH-04 paraqitja (formular) ose informacionet për paraqitje tëtë dhënave tatimore në formularin XHTP( JTP)

6 Kontrollet Koha e nevojshme për kontroll të pamvarur Të të dhënave të mëparshme të llogaritura.

Kontrolli nga vetë subjekti në vitin mbarues llogartija në lidhje me të gjithë llogaritjet nga të cilat është e përbërë/

7 Rregullime Koha e nevojshme për kryerjen e rregullimeve të nevojshem të vërtetuara nëpërmjet rregullimit personal.

Përderisa në raportin final finaciar të aktiviteteve projektuese ështëe vërtetuar gabim, këru nënkupton kohlne nevojshme për regullimin tëkëtyre gabimeve.

8 përshkrim/Shpjegim

Nënkupton çfardo lloj shpjegimi për prezentimin të të dhënave të prezentuara

Informacionet për atë që i përmban të ardhurat e përgjithshme që llogaritet si shpenzim për набавка etj

9 Pagimet Transfer i mjeteve finaciare

Nënkupton realizimin e obligimit për pagimin e dënimit dhe obligime të njgjajshme drejt institucionit shtetëror kompetent.

10 Mledhje të mbrendshme

Mbledhje të cilat mbahen përmbrenda-nëmes anëtarëve të ndryshëm nga subjekti afarist (pala e interesuar)me qëllim miratimin me obligimet për informim.

Mbledhje nëmes sektorëve në kompaninë e caktuar për inplementim të standardeve për kualitet ISO- HASAP etj..

11 Mbledhje të jashtme Mbledhje me këshilltarët e jashtëm ose personave të tjerë për plotësimin të obligimeve për informim.

Mbledhje me kompanitë për menaxhimin të mbeturinave në lidhje me ankesën për sasinë të mbeturinave nga paketimi.

12 Inspekcioni shtetëror Kontakte dhe mbledhje me inspektorët për kohën e inspektimit.

Obligimi i sujektit që ti ndihmojë inspektoratit.Ajo është koha e harxhuar për kontakte me nëpunësin nga inspektorati shtetëror competent për kohën e vizitës së tij (inspektimit)Shembuj për kontakte dhe sigurimin të të dhënave të kërkuara nga inspektorët

Shtojca 4

104

13 Rregullime si rezulltar nga inspekcioni shtetëror

Drejtimi i mungesave të vërtetuara nga inspetorati shtetëror.

Koha e nevojshme për korigjim e mungesave të vërtetura nga ana e kontrollit të (për shembull – inspektimi nga inpsektorati kompetent shtetëror).

14 Trajnime Implementimi i trajnimeve për llogaritjen dhe sigurimin e të dhënave të nevojshme.

Koha e harxhuar për trajnim për mbrotjen të punëtorëve nga lëndimet në vendin e punës.

15 Кopjim, distrubuim dhe verifikim në dosijeve

Koha nevojshme për kryerjen e këtyre aktiviteteve

Koha e nevojshme për bërjen e kopjes nga dokumentet e nevojshme ( për shembull kopje nga dokumentet e e nevojshme nga TVSH-04 shkresa) dhe vërtetimi .Këtu nuk bëjnë pjesë shpenzimet për arhivim e saj në dosie

16 Raportim dhe dorëzim të informacioneve

Në raste kur miratimi me obligim të caktuar përpiqet ngritjen /dorëzimin të informacioneve deri tke institucioni kompetent shtetëror ose deri tek pala e tretë, koha e nevojshme që të dorëzohet ai onformacion

Dorëzimi i të dhënave deri tek enti Shtetëror për statistikë nga punimi në ndërmarjen.

Shpenzimet Administrative përbëhen prej 2 komponenteve:- Shpenzime për punën ditore -të cilat dalin si rezulltat i mbëledhjes

të përpunimit të informacioneve si subjektet afariste i kryejnë dhe pa ekzistimin të rregullores;

- Ngarkesat administrative -të cilat rrjedhin nga proceset të cilat duhet që të implementohen pikërisht përshkak të ekzistimit të regullativës respektivisht obligimit ligjor.

Llogaritja e shpenzimeve administrativeShpenzimet administrative vlerësohen në bazë të shpenzimeve mesatare për nevojën e aktivitetit administrative (çmimi) e shumëzuar më numrin e përgjithshëm të aktiviteteve të realizuara në një vit (sasia).Shpenzimi mesatar sipas aktivitetit vlerësohet kur do të shumëzohet tarifa (shpenzim mesatar për fuqinë punëtore në orë) dhe koha e nevojshme për realizimin të çdo njërit nga aktivitetet.Në raste të caktuara duhet që të merren parasysh edhe të tjera shpenzime , si për shembull angazhimin e firmës të jashtme /personit për realizimin të aktiveteteve të caktuara, porsitjen e pajisjes ose materialeve të tjera etj.

Shto

jca

4

105 PB

Sasia llogaritet si frekuencë e aktiviteteve të nevojshme e shumëzuar me numrin e tërësishëm të personave juridik të cilët duhet t´i realizojnë aktivitetet.Nëse për plotësimin të obligimit ligjor është e nevpjshme që të implemenntohen aktivitetet administrative, atlherë bëhet një mbledhje nga shpenzimet për tët tërë aktivitetet që të fitohet shpenzimi administrative për çdo obligim. Formula bazë për llogaritjen e

ΣÇ x SGjatë të cilës : për llogaritjen të çmimit Ç (çmimi)= tarifa x koha dhe Për llogaritjen të S (sasia )= numër i personave juridik x frekuencë

Zbatimi i modelit dhe hapat në implementimin të analizës Përpjekjet për vlerësimin të shpenzimeve adminsitrative duhet të jenë proporcionale në shkallën e shpenzimeve adminstrative të cilat u shtohen me propozim -ligjin, respektivisht gjatë analizave duhet që të zbatohet dispozita e proporcionaliteit- sa janë të më të mëdha arritjet barat adminstrative aq duhet të jetë më detale analiza.Sipas asaj, përderisa me propozim -ligjin kërkohet për shembull kërkesa e pajisjes më të vogëm gjatë të cilës koha e harxhuar për një aktivitet është e shkurtër, ndërsa frekuenca e aktiviteteve gjatë viti është e vogël, atëherë shpenzimet administrative do të jenë të ulëta dhe jo të rëndësishme.Vendimet për thellësinë të analizës duhet që të sillen nga rasti në rast, ndërsa shkaqet duhet që të shpjegohen në Raportin e VNR.Analiza e ndikimeve pozitive ose negative nga ndikimet adminsitrative barë për subjektet afarise, qytetarët ose administratës duhet të fillojë me vërtetimin të nevojës nga informacionet e reja për çdo nga opcionet të cilat shqyrtohen.Analiza duhet qartë të tregojë si çdonjërin nga opcionet të dallohen në lidhje me obligimet për dhënien e informacioneve.Analiza komparative duhet që të tregojë në tabelën ku tregohen llojet të obligimit për informatë, të dhënat të cilat duhet të dorëzohen, qëllimi i grupit dhe frekuenca e obligimit.Në tabelën , gjithashtu , duhet që të vërtetohet cila detyrë do të rezulltojë në barat e kryesore administrative të cilat rregullohen me vlerësim kualitativ të numrit të personave juridiktë cilët mundësisht do të jenë të interesuara, si dhe frekuenca e ndërlikuehsmërisë të të dhënave të nevojshme.Kur do të vërtetohet që shpenzimet dë të jenë në veçanti të rëndësishme, atëherë ato duhet përafërsisht kuantitativisht të definohen (në para )me ndihmë të formulës të dhënë më lartë.

Shtojca 4

106

PROC

EDURA

LIG

JORE

PËRS

HKR

IM I

OBLI

GIM

IT P

ËR

INFO

RMIM

(P

I)

PËRS

HKR

IM

I AKT

IVIT

ETIT

ADM

INSI

TRAT

IV

(PA)

Tarif

a në

min

utë

Koha

e n

evoj

shm

e (n

ë m

inut

a )

Shpe

nzim

e të

tjer

a të

rën

dësi

shm

e pë

r m

iratim

in e

pr

oced

urës

ligj

ore

(vje

tore

)

Shpe

nzim

e re

gjie

Çmim

i

Inte

rne

Ekst

erne

Inte

rne

Ekst

erne

REGJ

ISTR

IM IA

RTIZ

AN

ATIT

NË

REGJ

ISTR

IN Q

ËNDRO

R

PARA

QITJ

A N

Ë LI

STË/

RGJIS

TËR

NJO

HJE

M

E IN

FORM

ACI

ONET

E

NEV

OJSH

EM1.

96

25

1.

3063

.70

SIGU

RIM

IN /

MBL

EDH

JEN

E

INFO

RMACI

ONEV

E TË

N

EVOJ

SHM

E

1.96

30

1.30

76.4

4

PREZ

ENTI

MI I

IN

FORM

ACI

ONEV

EDH

E N

UM

RAVE

NË

FORM

AT

TË C

AKT

UAR

1.96

20

1.30

50.9

6

PAGE

SAT

1.96

10

1,

550

1.30

1,57

5.48

APL

IKIM

PËR

AUTO

RIZI

M/L

IÇEN

CË

NJO

HJA

ME

INFO

RMACI

ONET

E

NEV

OJSH

ME

1.96

25

1.30

63.7

0

2. S

IGURI

MIN

/M

BLED

HJE

N T

Ë IN

FORM

ACI

ONEV

E TË

N

EVOJ

SHM

E

1.96

30

1.30

76.4

4

5. P

REZE

NTI

M TË

IN

FORM

ACI

ONEV

E DH

E N

UM

RAVE

NË

FORM

AT

TË C

AKT

UAR

1.96

20

4,

000

1.30

4,05

0.96

PAGE

SAT

1.96

10

30

01.

3032

5.48

SHPE

NZIM

E TË

SIS

TEM

ATIZ

UARA

SIP

AS M

ODEL

IT T

Ë SH

PENZ

IMEV

E ST

ANDA

RDE

Ligj

i për

akt

ivite

t art

izan

ale

Shto

jca

4

107 PB

PROC

EDURA

LI

GJOR

EPË

RSH

KRIM

I OB

LIGI

MIT

PËR

IN

FORM

IM

(PI)

PËRS

HKR

IM

I AKT

IVIT

ETIT

ADM

INSI

TRAT

IV

(PA)

Popu

llim

i (n

umri

i pa

lëve

të

inte

resu

ara)

Num

ri i

përs

ëritj

es

vjet

ore

(frek

uenc

a)

Përq

indj

a e

pran

imit

nga

subj

ekte

t (p

rej0

der

i në

100%

)

Sasi

a

Bara

e

përg

jiths

hme

ad

min

istra

tive

sipa

s ak

tivite

tit të

ca

ktua

r

Bara

e

përg

jiths

hme

ad

min

istra

tive

sipa

s

info

rmac

ioni

t të

cakt

uar

Bara

e

përg

jiths

hme

ad

min

istra

tive

sipa

s pr

oced

urës

lig

jore

REGJ

ISTR

IM

IART

IZAN

ATIT

N

Ë RE

GJIS

TRIN

QË

NDRO

R

PARA

QITJ

A N

Ë LI

STË/

RGJIS

TËR

NJO

HJE

M

E IN

FORM

ACI

ONET

E

NEV

OJSH

EM5,

000

110

0%5,

000.

0031

8,50

0.00

8,83

2,90

0.00

31,4

15,8

00.0

0

SIGU

RIM

IN /

MBL

EDH

JEN

E

INFO

RMACI

ONEV

E TË

NEV

OJSH

ME

5,00

01

100%

5,00

0.00

382,

200.

00

PREZ

ENTI

MI I

IN-

FORM

ACIO

NEV

EDHE

NUM

RAVE

NË

FOR-

MAT

TË

CAKT

UAR

5,00

01

100%

5,00

0.00

254,

800.

00

PAGE

SAT

5,00

01

100%

5,00

0.00

7,87

7,40

0.00

APL

IKIM

PËR

AUTO

RIZI

M/

LIÇE

NCË

NJO

HJA

ME

INFO

RMACI

ONET

E

NEV

OJSH

ME

5,00

01

100%

5,00

0.00

318,

500.

00

22,5

82,9

00.0

0

2. S

IGURI

MIN

/M

BLED

HJE

N T

Ë IN

FORM

ACI

ONEV

E TË

NEV

OJSH

ME

5,00

01

100%

5,00

0.00

382,

200.

00

5. P

REZE

NTI

M TË

IN

FORM

ACI

ONEV

E DH

E N

UM

RAVE

NË

FORM

AT T

Ë CA

KTUA

R

5,00

01

100%

5,00

0.00

20,2

54,8

00.0

0

PAGE

SAT

5,00

01

100%

5,00

0.00

1,627

,400

.00

Shtojca 4

108

Shto

jca

5

SHTOJCA 5

RAPORT PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT TË RREGULLORES

Titulli i minsitrisë: Ministria e ekonomisë

Titulli i propozim ligjit: Ligji për kryerjen e aktivitetit të Zejtarisë

Persoi përgjegjës dhe kontakt informacionet:

Lloj i Raportit Hartim

Propozim

Detyrimi dhe përgaditja e propozim ligjit rrjedh nga:

Plani vjetor për punën e QeverisëНПАА

Konkluzion i QeverisëTjetër _____________________________________

Lidhshmëria me Direktivat e UE S’ka masa transponuese UE

A përmban hartim raporti inforamcione të cilat janë të definuara në përputhje me Ligjin për informacione të klasificuara

Po

Jo

Data e shpalljes të hartim Raportit të ENER :

Data e dorëzimit të hartim Raportit deri tek MSHIA:

E marrjes të mendimit nga MSHIA:

Afati i dorëzimit të propozim ligjit deri tek Sekretariati Gjeneral

x

x

x

109 PB

Shtojca 5

109

1. PËRSHKRIMI I SITUATAVE NË FUSHËN E DEFINIMIT TË PROBLEMIT

1.1 Përshkrim i situatave

Sektori artizanal në Republikën e Maqedonisë është relativisht i vogël , i larmishëm dhe karakterizohet me shumë nëngrupe specifike. Bizneset artizanale janë karakteristikisht të vogla sipas vëllimit dhe janë të shpërndara gjeografikisht . Megjithatë analizat tregojnë se ky sektor ka potencial të madh për të bëhet ë një punëdhënës i rëndësishëm , të sigurojë biznese të pranueshme , biznese të qëndrueshme në të gjitha rajonet e vendit , sidomos në zonat rurale . Të dhënat të disponuehsme më të fundit për numrin e artizanëve në Republikën e Maqedonisë , prej nga viti 2010 , ka qenë 5000 , nga të cilët pjesa më e madhe e tyre janë në Shkup dhe Tetovë . Sipas Ligjit për kryerjen e aktivitetit zejtar nga Dhjetori i vitit 2004 dhe ndryshimet e bëra në vitin 2007 , në momentin në teritorin e Republikës së Maqedonisë është e regjistruar Dhoma e Zanatçijve Kombetar të Maqedonisë dhe 14 dhomat Rajonale të artizanateve.

Korniza ligjore të cilën e rregullon sferën e artizanateve është Lligji për kryerjen e aktiviteteve artizanale, i cili është i miratuar në vitin 2004 .

Politikat për zhvillim dhe mbështetje të artizanateve janë të definuara në Strategjinë Kombëtare për zhvillimin të artitizanateve (2012-2020) dhe Programet vjetore për zhvillim të ndërmarrësisë , inovacionit dhe konkurrencës së MSP (MСП) , të cilat parashikojnë mjete për bashkëfinancim të projekteve për mbështetje dhe promovim të zejtarisë dhe subvencioneve për zejtari tradicionale .

1.2 Shkaqet për problemet të cilat janë lëndë për shqyrtim

Ekzistojnë disa shkaqe nga e cila doli nevoja për sjelljen e rregullores të re për kryerjen e aktiviteteve artizanale , dhe kanë të bëjnë me precizimin të pamjaftueshëm të dispozitave në ligjin eaktual , funksionimin jo efikas të sistemit “ dhomat rajonale të artizanateve “, si dhe mosfunksionimi i sistemit të arsimit tek zanatçijntë në pjesen e provimit për mjeshtër dhe krijimin e qendrave për trajnim .

Sistemi aktual i dhomës për tregëti rajonale të zanatçinjëve është joefikas, sepse nuk ekziston hapësirë të mjaftueshme dhe kapacitet administrativ dhomat rajonale për zbatimin të trajnimeve të zejtarëve , zhvillimin e zejtarisë dhe mbështetjen e tyre akeduate . Përvoja e deritanishme tregon se mungon koordinimi dhe bashkëpunimi në mes të dhomave rajonaledhe dhomës Qëndrore, nuk mbahen takimet e përbashkëta që do të shkëmbeheshin përvojat

110

dhe do të ishin krijuar plane për bashkëpunim dhe zhvillim . Gjithashtu nuk janë të paraqiturar iniciativat e përbashkëta të dhomave për përmirësimin e punës së tyre dhe bashkëpunimin e ndërsjelltë si dhe aplikim të përbashkët të projekteve për shfrytëzimin e fondeve në dizpizicion . Me këtë Qeveria nuk ka në dispozicion partner adekuat social për bashkëpunim mem të cilën mundet t’i krijon politikat për zhvillim të kësaj dege .

Në mënyrë plotësuese , kapaciteti dhe cilësia e shërbimeve konsultative për përgatitjen e projekteve me qëllim rritjen e përdorimit të fondeve në dispozicion për zhvillimin e artizanatit është shumë i dobët për shkak të dhe artizanët dhe Dhomat po përballen me qasje më të vogel deri tek informacionet dhe në mënyrë të konsiderueshme mbështetje më të vogël për zhvillimin e tyre . Duke pasur parasysh kapacitetin e dobët dhe mosfunkcionimin e sistemit për marrjen e titullit mjeshtër , sindikatat Rajonale dhomat tregtare nuk mund të sigurojnë arsimim të vazhdueshëm dhe zhvillimin e aftësive profesionale tek zanatçijntë që sjell deri tek zvogëlimi i konkurrencës së tyre në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar dhe cilësi më të dobët të prodhimit artizanal final . Mjeshtrit po përballen edhe me konkurrencën e pandershme e cila vjen nga kryesit prezent të aktivitetit artizanal të tregut të cilat nuk kanë kualifikime për kryerjen e të njëjtëve me çka i kërcënon edhe ato pak zejtarë të aftë dhe me profesional. Përveç kësaj gjendja e tyre gjithnjë e më shumë po kërcënohet me importin të produkteve nga jashtë vendi, të cilët janë më me çmime më të lira . Cilësia jo e pabarabartë në këtë aktivitet sjell deri tek mosekzistimi i percepsionit për zejtarinë si aktivitet propulziv me potencial të madh për zhvillim. Promovimi i këtij aktiviteti është në një nivel të palakmueshëm me shpenzime të konsiderueshme të larta për promovimin e aktiviteteve të cilat nuk janë tërësisht të drejtuara sipas llojit të zanatçijve.

Janë prezente edhe problemet të lidhura me ekzistimin e një tarife jo të unifikuar për regjistrim si dhe mosekzistimin e një baze qëndrore të të dhënave për zanatçijntë të cilët kontribuan në krijimin e mbështetjes të politikave të përshtatshme dhe zhvillimin e punimeve në bazë të informacioneve jo të plota . Tani të dhënat ruhen në vendet më të ndryshme në dhomat rajonale , madje edhe në arkivat e anëtarëve individual të dhomave .Gjithashtu shteti nuk ka kontroll mbi autorizimet publike të cilat me ligjin iu dorëzohen dhomave.

2. QËLLIMET TË PROPOZIM REGULLORESQëllimi i propozimit të rregullores së re është sigurimi i mbështetjes kualitative për zhvillim të konkurencës të zanatçijve dhe kushteve të barabarta për regjistrim dhe kryerjen e aktiviteteve artizanale.

Shto

jca

5

111 PB

3. ZGJIDHJET E MUNDSHME (OPCIONEVE)

3.1 Përshkrim i zgjedhjes „nuk bën asgje“

Sistemi momental mbajtjes të zanatçijve bëhet përmes 14 dhomave Rajonale të zanatçijnve dhe një Dhome Kombëtare të zanatçijnvetë Republikës së Maqedonisë . Sistemi është i joefikas dhe përderisa vazhdohet ehde mëtutje të zbatohet pa asnjë përmirësime , problemet ekzistuese dhe shpenzimet do të acarohen dhe do të rriten . Ekziston një përkufizim i paqartë i marrëdhënieve midis Dhomës së Zanatçinjëve të RM ( LDHRM ) dhe dhomat Rajonale , roli i LDHRM-së si partner social në Qeverinë është e përmbushur në mënyrë të paligjshme dhe në të ardhmen mund të humbet krejtësisht . Për shkak se bashkëpunimi ndërmjet dhomave është joadekuate dhe nuk janë të paraqitura iniciativat për zhvillimin të artizanatit , Qeveria nuk ka partner të fortë përmes të cilit mund t’i zbaton projektet.

Për shkak të problemit të mosekzistimit të bazës qëndrore të të dhënave, repsektivisht regjistri për kryerjen e aktiviteteve artizanale, përderisa e njëjta nuk vendoset dhe nuk mirëmbahet Qeveria do të krijojë politika të reja në bazë të informacioneve jo të plota.Disa nga problemet më të mëdha me të cilat ballafaqohen zanatçijntë është konkurrenca e dobët e produkteve artizanale dhe shërbimeve, shfaqja e konkurrencës së pandershme dhe çmimt e ulëta të produkteve të importuara artizanale nga jashtë vendi . Nëse Qeveria nuk ndërmerr masat e duhura me të cilat do të forcohet konkurrenca e zejtarisë në vend , kjo degë i rëndësishme ekonomike ngadalë mundet edhe të vdesë.

Momentalisht dhomat Rajonale kanë kapacitet të pamjaftueshëm për të shërbyer në mënyrë joefikase dhe përmbushjen e nevojave të zanatçijve. Kapacitetet të dhomave rajonale për mbajtjen e trajnimeve për zanatçitë për zhvillim të shkathtësive profesonale është shumë i dobët dhe me shpenzime të konsiderueshme më të larta , që në të ardhmen plotësisht zmadhohen ashtu siç rriten dhe nevojat e zanatçijnve. Gjithashtu mungon edhe kapacitetet për të promovuar produktet artizanale jashtë vendit, si dhe shërbimet konsultative për përgatitjen e projekteve ose aplikimin përr kredi. Në qoftë se nuk ndërhyhet në mënyrë adekuate të gjitha problemet e thkesuara direkt do të ndikojnë në ngadalësimin e zhvillimit të zejtarisë në vend, dhe me atë ky sektor i rëndësishëm do të bëhet më tërheqës për zhvillimin e bizneseve të vogla dhe numrin i zanatçinjve do të zvogëlohet çdo vit.

3.2 Përshkrim i zgjedhjeve të mundshme (opcioneve ) për zhgjidhjen të problemit

Gjatë procesit të VNR-së janë shqyrtuar dhe zbatuar tre opsione të mundshme për rregullimin e konceptit për kryerjen e aktiviteteve artiyanale , dhe atë :

Shtojca 5

112

1. Përparimin të sistemit aktual të shoqatës të dhomës rajonale,2. Themlimin e Dhomës Qëndrore 3. Vendosjen e dhomës tregtare Qëndrore me regjistrimin e zanatçijve në

regjistrin Qëndror në Republikën Maqedonisë Me qëllim zbatimin e suksesshëm të opcionit të parë është e nevojshme përparimi i infrastrukturës ekzistuese të institucioneve dhe përmirësimin e kapaciteteve institucionale të dhomës Qëndrore dhe të dhomave të zanatçijve rajonale, nëpërmjet punësimit të personave të rrinj dhe trajnim të atyre ekzistuestuese me qëllim përmbushjen e nevojave dhe shërbimin e të gjithë zanatçijve.

Me zbatimin e opsionit të dytë dhe të tretë në lidhje me shoqatën qëndrore të dhomës është e nevojshme sjellja e një ligji të ri për të kryerjen e aktiviteteve artizanale me të cilën do të riqartësohen dispozitat të ligjit ekzistues që e rregullojnë këtë fushë në pjesën e të shoqrimit të dhomave dhe lidhjeve të tyrer , autorizimet e tyre publike , preçizimin e procedurës për marrjen e titullit majstor etj .

4. VLERËSIMI I NDIKIMIT TË REGULLORES Ndikime të mundshme pozitive dhe negative nga secila nga çdonjërën prej opcioneve:

4.1 Ndikimet Ekonomike

Në drejtim me përcaktimit dhe analizimin e përfitimeve të mundshme dhe shpenzimevet për çdonjërin nga opsionet ishte parashikuar një analizë e shpenzimeve- përfitimet ,gjatë të ciës kontrollohen shpenzimet dhe përfitimet , të shprehur në njësi monetare , për të gjitha palët e interesuara , pra Qeverita, zanatçijntë , dhomat dhe konsumatorët . Për qëllimet të pregatitjes të vlerësimit të ndikimit në Ligjin për aktivitet artizanat në zeje , shpenzimet dhe përfitimet e çdo opsioni ishin të përcaktuara sipas disa aspekte të rëndësishme për implementimin të procesit të aktiviteteve artizanale , dhe atë:

- Ekzistimin e registrit të unifikuar dhe tarifen ;- Ekzistimin të regjistrimit të unifikuar dhe tarifën ;- Iplementimin të trajnimit dhe zbatimin ë kriteriumeve të provimit të ustait

(majstor) ;- Promovimi dhe internacionalizimi ;- Autorizimet Publike;- Mbështetja konsultative për zantçijntë dhe kapacitet për projektet , dhe- Konkurenca .

Rezultatet nga zbatimi i kësaj vegle janë të mëtutjeshmet :

Shto

jca

5

113 PB

Opsioni 1 - Odat Rajonale - Përparimin të sistemit të dhomave rajonale

Lidhur me opsionin e parë ,respektivisht mbajtjen e sistemit momental të dhomave Rajonale të zanaetçive , ndikimet negative respektivish shpenzimet , mbi Qeverinë që lindin nga mungesa e të dhënave në nivel qëndror dhe mungesën e bazës të të dhënave qëndrore që shkakton hartimin e politikave joadekuate, si dhe efektet negative nga keqpërdorimi i kompetencave publike nga ana e dhomave rajonale . Ndikimeve të tjera plotësuese nga ky sistem i shoqërimit kanë të bëjnë edhe në lidhje me procesin e promovimit të zanatcijnve , gjatë të cilës potenciali për promovimin nuk është shfrytëzuar plotësisht për shkak se interesave të zantçijnve janë më të përhapura në më shumë dhoma rajonale dhe degëve të ndryshme në artizanale nuk janë promovuar në mënyrë të barabartë. Shpenzimet e mundshme për palën dytë të interesuar – zantçijntë sillen me tarifën e jo uniificuar për regjistrim në mes të odave rajonale dhe mbulimit jo të plotë të të gjithë rajoneve ne vend , që shkakton edhe konkurrencën jolojale të tregut . Shpenzimet të cilat janë të lidhura me promovimin e produkteve dhe artizanatit si dhe shërbimeve konsultative për përgatitjen e projekteve janë dukshëm më të larta dhe cilësi më të ulët për shkak se përgaditen për një numër më të vogël të zanatçijnve në kornizë të çdo Dhome rajonale . Për shkak të kapacitetit të dobët administrativ të dhomave rajonale , zanaetçijntë po përballen edhe me mungesë të pamjaftueshme dhe qasje më më të vogël deri tek informacionet që ndikojnë direkt mbi konkurrencën e tyre . Përfitimet e mundshme për zanatçijntë nga vazhdueshmëria e sistemit të dhomave rajonale janë ruajtaj e e unicitetit dhe autenticitetit të rajonit në të cilën ata e kryejnë aktivitetin e tyre .Ndikimet negative mbi dhomat, si palë të interesuara , dalin nga sistemi joefikas për regjistrim të zanatçijnve dhe tarifës të jounifikuar për regjistrim që ndikon mbi punën dhe funksionalitetin e dhomave, dhe kontribuon plotësueshëm edhe për konkurnecë jolojale të tregut . Kapaciteti i dobët administrativ i dhomave rajonale parashikon shpenzime më të larta për trajnim ose angazhim plotësues të resurseve njerëzore implementim efikas të trajnimeve për zantçijntë , promovimin jashtë vendit dhe dhënien e shërbimeve konsultative për pregaditjen e projekteve dhe aplikimin për kredite. E gjithë kjo çon deri në shfrytëzimin e dobët të potencialit të mundshëm të përdorimin e fondeve ndërkombëtare .Për shkak të mjeteve finaciare të vogla për promovimin e dhomave rajonale nuk i perfaqësojnë mjaftueshëm interesat e tyre në nivel kombëtare dhe atë ndërkombëtar. Një nga shpenzimet më të rëdësishme në sistemin e dhomave të decentralizuara shoqata e dhomës është mosekzistimi e një regjistri të vetëm të të dhënave ose respektivisht regjistrit për kryerjen e aktivieteteve të zanatçijve që duhet të jetë i lidhur me institucionet e tjera relevante shtetërore. Përfitimet ekonomike për dhomat rajonale të zanatçive janë të ardhurat të cilat i realizojnë nga regjistrimi i zanatçijve, si dhe dispozicionin me autorizimet publike që iu janë ndarë sipas regulloreve ligjore.Konsumatorët e fundit , të cilët në fakt u janë dedikuar produkteve finale të zantçijnve , marrin produkte me kualitet më të ulët për shkak të gjitha dobësive të theksuara të sistemit si dhe mbështetjen e dobët të zanatçijnve dhe paraqitjen e e konkurrencës së pandershme .

Shtojca 5

114

Dho

mat

Raj

onal

e SH

PENZ

IME

2013

2014

2015

2016

2017

QEVERIA

1. S

hpen

zim

e pë

r vëz

hgim

dh

e ko

ordi

nim

i

dhom

ave

rajo

nale

912,

000

672,

000

672,

000

672,

000

672,

000

2 (të

pun

ësua

r të

rin

j në

МЕ)

х280

00 (p

aga)

х12

+

shpe

nzim

i sh

kurt

ër

pej 1

2000

0 s

ipas

të

punë

suar

për

paj

isje

, ve

tëm

për

viti

n e

parë

2x

2800

0x12

= 67

2000

+201

600+

2400

002.

Shp

enzi

me

indi

rekt

e

201,

600

201,

600

201,

600

201,

600

201,

600

30%

e s

hpen

zim

eve

tota

le p

ër p

unon

jësi

t e

rinj j

anë

shpe

nzim

e in

dire

kte

Gjith

sejt

shpe

nzim

e pë

r Qev

erin

ë1,

113,

600

873,

600

873,

600

873,

600

873,

600

ZANATÇIJNTË

nuk

ka

Gjith

sejt

shpe

nzim

e pë

r zan

atçi

jntë

0

00

00

DHOMAT

1. S

hpen

zim

e pë

r rr

jetë

,ba

za d

he

trajn

ime

, pro

vim

i pë

r maj

stor

dhe

m

irmba

jtja

3,93

6,00

050

,000

50,0

0050

,000

50,0

00

Në

viti

i par

ë sh

penz

imet

ja

në ll

ogar

itur

vetë

m

për

mirm

bajtj

en e

sh

penz

imev

e ës

htë

lloga

ritur

për

të r

uajtu

r e

traj

nim

eve

si d

he të

pr

ovim

it ar

tizan

al p

ër

zana

tpijn

të ,

ndër

sa p

ër

vite

t e tj

era

lloga

riten

sh

pçen

zim

et v

etlm

për

m

irëm

bajtj

e

Реги

онал

ни к

омор

иТР

ОШОЦ

И20

1320

1420

1520

1620

17

ВЛАДА

1. T

рош

оци

за н

адзо

р и

коор

дина

ција

на

реги

онал

ните

ко

мор

и

912,

000

672,

000

672,

000

672,

000

672,

000

2 (н

ови

враб

отен

и во

МЕ)

х280

00 (п

лата

) х12

+ е

днок

рате

н тр

ошок

од

1200

00 п

о вр

абот

ен

за о

прем

увањ

е, с

амо

за п

рват

а го

дина

.

2x28

000x

12=

6720

00+2

0160

0+24

0000

2. И

ндир

ектн

и тр

ошоц

и20

1,60

020

1,60

020

1,60

020

1,60

020

1,60

030

% о

д вк

упни

те т

рош

оци

за

нови

те в

рабо

тени

се

инди

рект

ни

трош

оци

Вкуп

но т

рош

оци

за

Влад

ата

1,11

3,60

087

3,60

087

3,60

087

3,60

087

3,60

0

ЗАНАЕТЧИИ

нем

а

Вкуп

но т

рош

оци

за

зана

етчи

и0

00

00

КОМОРИ

1. Т

рош

оци

за

вмре

жув

ање

, ба

за з

а об

уки,

м

ајст

орск

и ис

пит

и од

ржув

ање

3,93

6,00

050

,000

50,0

0050

,000

50,0

00Во

прв

ата

годи

на т

рош

оцит

е се

пр

есм

етув

аат

за о

држ

увањ

е на

обу

ки и

мај

стор

ски

испи

т за

за

нает

чиит

е, а

за

оста

нати

те

годи

ни с

е пр

есм

етув

аат

трош

оцит

е са

мо

за о

држ

увањ

е2.

Тро

шоц

и за

вр

абот

увањ

е но

ви

враб

отен

и и

обук

а на

ад м

и ни с

тра

тивн

иот

капа

ците

т за

ква

лите

тно

спро

веду

вањ

е на

об

уки

(24

нови

вр

абот

увањ

а)

11,9

52,0

009,

072,

000

9,07

2,00

09,

072,

000

9,07

2,00

018

x280

00 х

12 +

6x4

2000

х12

6.04

8.00

0+3.

024.

000=

9.07

2.00

0

Од в

купн

о 25

нов

и вр

абот

ени

18 ќ

е би

дат

на р

абот

на п

озиц

ија

со п

лата

од

2800

0 а

оста

нати

те 6

на

рако

водн

а ра

ботн

а по

зици

ја с

о пл

ата

од 4

2 00

0 де

нари

. Во

прва

та

годи

на с

е пр

есм

етув

аат

и тр

ошоц

ите

од 1

2000

де

нари

по

враб

отен

за

опре

мув

ање

Shto

jca

5

115 PBSH

PENZ

IME

2013

2014

2015

2016

2017

DHOMAT2.

Shpe

nzim

e pë

r pun

ësim

in

e pu

nëto

rëve

të

rinj d

he tr

ajni

min

e

kapa

cite

teve

ad

min

istra

tive

për

zbat

imin

kua

litat

iv

të tr

ajni

mev

e (2

4 ve

nde

pune

të re

ja

punë

sim

i)

11,9

52,0

009,

072,

000

9,07

2,00

09,

072,

000

9,07

2,00

0

Tatim

i mbi

të a

rdhu

rat

pers

onal

e m

erre

n m

e të

ard

hura

mes

atar

e m

ujor

e pr

ej 4

00 e

uro

dmth

246

00x2

00h1

2, d

uke

rritu

r çd

o vi

t për

num

rin

e ar

tizan

ëve

të r

eja

të

regj

istr

uara

18x2

8000

х12

+

6x42

000х

12

6.04

8.00

0+3.

024.

000=

9.

072.

000

Nga

gjit

hëse

j 25

të

punë

suar

të

rin

j 18

do të

je

në n

ë po

zitë

pun

uese

m

e pa

gë p

rej

280

00

ndër

sa e

6 të

tjer

ë të

mbe

tur

në

pozi

të

udhë

heqë

se m

e nj

ë pa

gë

prej

42

000

dena

rë .N

ë vi

tin e

par

ë llo

garit

en

edhe

shp

enzi

met

pre

j 12

000

dena

rë s

ipas

pu

nësu

ari p

ër p

ajis

je

3. R

ritja

e m

jete

ve

finan

ciar

e pë

r dhë

nien

e

mat

eria

leve

pr

omov

uese

560,

000

560,

000

560,

000

560,

000

560,

000

Bros

hura

për

çdo

vit

dhe

çdo

dhom

ë ve

çmas

14

х100

0х40

den

arë

(L

loga

ritja

për

fshi

het

prin

timi i

mat

eria

leve

pr

omov

uese

,për

të g

jitha

14

dhoa

m r

ajon

ale

, pre

j 100

0 ek

zem

plar

ësh

më

çmim

të

njëj

të p

rej 4

0 de

narë

4.Sh

penz

ime

për

punë

sim

e të

reja

pë

r për

puni

m

kual

itativ

të

proj

ekte

ve

5,30

4,00

04,

704,

000

4,70

4,00

04,

704,

000

4,70

4,00

0

14 të

pun

ësua

r të

rin

j dh

e sh

penz

ime

për

punë

sim

x

(280

00) =

392

000h

12 +

+

shpe

nzim

e pë

r pa

jisje

+

traj

nim

i i ty

re (2

traj

nim

e pë

r të

gjit

hë p

unon

jësi

t +1

2000

0 de

narë

)

5. K

rijim

in d

he

mirë

mba

jë e

si

stem

it në

Qen

drën

ba

zë të

tët d

hëna

ve

e të

dhë

nave

6,

000,

000

120,

000

120,

000

120,

000

120,

000

6000

000

dena

rë /

për

ve

ndos

jen

e Si

stem

i se

t-up

dhe

çdo

vit

pasu

es s

hpen

zim

et p

ër

mirë

mba

jtjen

e të

një

jtit

(120

000

den

arë

në v

it)

Shpe

nzie

m të

pë

rgjit

hshm

e të

dh

omav

e27

,752

,000

14,5

06,0

0014

,506

,000

14,5

06,0

0014

,506

,000

Gjith

sejt

shpe

nzim

e pë

r të

gj

ithë

palë

t e in

tere

suar

a 28

,865

,600

15,3

79,6

0015

,379

,600

15,3

79,6

0015

,379

,600

КОМОРИ

3. З

голе

мен

и ф

инан

сиск

и ср

едст

ва з

а из

дава

ње

на

пром

отив

ен

мат

ериј

ал

560,

000

560,

000

560,

000

560,

000

560,

000

брош

ури

за с

екој

а го

дина

и з

а се

која

ком

ора

одде

лно

14х1

000х

40 д

енар

и (П

ресм

етка

та

вклу

чува

при

нтањ

е на

пр

омот

ивен

мат

ериј

ал, з

а си

те

14 р

егио

налн

и ко

мор

и, о

д 10

00

прим

ероц

и со

еди

нечн

а це

на о

д 40

ден

ари

4. Т

рош

оци

за

нови

вра

боту

вањ

а за

ква

лите

тна

изра

ботк

а на

пр

оект

и

5,30

4,00

04,

704,

000

4,70

4,00

04,

704,

000

4,70

4,00

014

нов

и вр

абот

ени

x тр

ошоц

и за

вр

абот

увањ

е(28

000)

= 39

2000

х12

+ тр

ошоц

и за

опр

емув

ање

+ ни

вна

обук

а (2

обу

ки з

а си

те

враб

отен

и х1

2000

0 де

н)

5. В

оспо

став

увањ

е и

одрж

увањ

е на

сис

тем

на

Цент

ралн

а ба

за н

а по

дато

ци

6,00

0,00

012

0,00

012

0,00

012

0,00

012

0,00

060

0000

0 де

н/ з

а во

спос

таву

вањ

е на

сис

тем

от и

се

која

нар

една

год

ина

трош

оци

за о

држ

увањ

е на

ист

иот

(120

00

0 де

нари

год

ишно

)

Вкуп

но т

рош

оци

за

ком

ори

27,7

52,0

0014

,506

,000

14,5

06,0

0014

,506

,000

14,5

06,0

00

Вкуп

но т

рош

оци

за с

ите

засе

гнат

и ст

рани

28,8

65,6

0015

,379

,600

15,3

79,6

0015

,379

,600

15,3

79,6

00

Shtojca 5

116

PËRF

ITIM

E20

1320

1420

1520

1620

17DHOMAT

Taks

a ad

min

istra

tive

60,0

0015

,000

15,0

0015

,000

15,0

00

num

ri i r

inj i

zan

atçi

ve të

re

gjis

trua

r +

50

në v

it )

x300

300

den

arë

për

taks

a ad

min

istr

ativ

e, k

u pë

r vi

tin e

par

ë llo

garit

en

për

200

zan

atçi

jn të

rr

in, m

e su

pozi

min

që

në v

itet e

ard

hësh

me

do të

ket

ë rr

itje

prej

50

zana

tçin

jE

ardh

ur n

ga ta

timi

pers

onal

10

%

5,90

4,00

07,

380,

000

8,85

6,00

010

,332

,000

11,8

08,0

00

Tatim

i mbi

të a

rdhu

rat

pers

onal

e m

erre

n m

e të

ar

dhur

a m

esat

are

muj

ore

prej

400

eur

o dm

th

2460

0x20

0h12

, duk

e rr

itur

çdo

vit p

ër n

umrin

e

artiz

anëv

e të

rej

a të

re

gjis

trua

ra

Të a

rdhu

rar n

ga

TVSH

ja18

%

4,74

9,22

39,

593,

430

14,5

34,5

2219

,574

,435

24,7

15,1

46

Llog

aritj

a pë

r TV

SH ë

shtë

de

talis

ht e

dhë

në n

ë sh

tojc

ën 4

Pë

rfitim

e të

pë

rgjit

hshm

e pë

r Qe

verin

ë10

,713

,223

16,9

88,4

3023

,405

,522

29,9

21,4

3536

,538

,146

ZANATÇIJNTË

1. P

ërfit

imet

nga

pë

rdor

imi i

fond

eve

në d

ispo

zici

on

dhe

shër

bim

eve

kons

ulta

tive

më

kual

itativ

e 3,

690,

000

3,87

4,50

04,

068,

225

4,27

1,63

64,

485,

218

300.

000

EURO

për

sh

fryt

ëzim

i i fo

ndev

e, p

rej

të c

ilave

20%

për

zan

atet

rr

itje

+5%

rrit

je p

ër ç

do v

it pa

sues

Pë

rfitim

e të

pë

rgjit

hshm

e pë

r za

natç

ijntë

3,

690,

000

3,87

4,50

04,

068,

225

4,27

1,63

64,

485,

218

DHOMAT

1. T

ë ar

dhur

at n

ga

regj

istri

mi

800,

000

200,

000

200,

000

200,

000

200,

000

Regj

istr

imi n

ë Dho

mat

40

00 d

enar

ë pë

r 20

0 za

natç

ijn të

rin

j të

rej

a të

re

gjis

trua

ra, d

he ç

do v

it pa

sues

nga

50

zana

tçijn

të

rin

j

Shto

jca

5

117 PB

PËRF

ITIM

E20

1320

1420

1520

1620

17DHOMAT

2. T

ë ar

dhur

at n

ga

anët

arës

imi

60,0

0015

,000

15,0

0015

,000

15,0

00

anët

arës

imi v

jeto

r 3

00

den

x 20

0 za

natç

ijnë

të r

inj

3. K

apac

itet

abso

rbue

s i

dhom

ave

për

shfry

tëzi

mi e

fo

ndev

e qa

sëse

14

,760

,000

15,4

98,0

0016

,272

,900

17,0

86,5

4517

,940

,872

Rritj

a e

kapa

cite

teve

ab

sorb

uese

për

dho

mat

pë

r pë

rdor

imin

e fo

ndev

e qa

sëse

pre

j 80%

Gjith

sejt

përfi

time

për t

ë gj

itha

palë

t e

inte

resu

ara

15,6

20,0

0015

,713

,000

16,4

87,9

0017

,301

,545

18,1

55,8

72

Gjith

sejt

përfi

time

për t

ë gj

itha

palë

t e in

tere

suar

a 30

,023

,223

36,5

75,9

3043

,961

,647

51,4

94,6

1659

,179

,237

Përfi

timet

Sh

penz

imet

1,

157,

623

21,1

96,3

3028

,582

,047

36,1

15,0

1643

,799

,637

Ulja

0.89

20.

797

0.71

10.

635

0.56

7Pë

rfitim

e të

ulu

ra1,

032,

600

16,8

93,4

7520

,321

,835

22,9

33,0

3524

,834

,394

Neto

vle

ra a

ktua

le

86,0

15,3

39Ne

to v

lera

akt

uale

Shtojca 5

118

Оpcioni 2- Dhoma Qëndrore

Opcioni i dytë e cili ishte i analizuar është vendosja në sistem në dhomën qëndrore tregtare me 6 dhomat rajonale / dhomat komunale .Për vendosjen dhe dhe zbatimi të këtij sistemi nuk janë të parapara asnjë shpenzim për Qeverinë , përderisa përfitimet ekonomike ndërkohë që përfitimet me krijimin e një bazë të dhënash qëndrore që do të kontribuojë drejt krijimit efikas dhe zbatimin të politikave , si dhe krijimin e partnerit të fortë social në shtet . Përfitime shtesë për Qeverinë janë dhe pjesëmarja e zmadhuar e zanatçijce në PPV dhe të ardhurave tatimet nga kryerja e aktiviteteve të zanatçijnve . Perceptimi i përmirësuar për artizanatin , mbështetja e rritur si dhe krijimin e politikave do të kontribuojë drejt rritjes të numrit të zejtarëve që do të ndikojë direkt në uljen e papunësisë .

Shpenzimet e parashikuara të mundshme të janë shpenzimet për regjistrimin në Dhomën Qëndrore. Për shkak se parashikon numrin e dhomave të dhomave rajonale të reduktohet 14 në 6 , dhe me atë do të zvogëlohet qasja e zanatçijve dhe shpenzimeve të tyre të udhëtimit për regjistrim në dhomat që do të jenë më lartë .

Përfitimet për artizanët nga ekzistimi së i sistemit në dhomë të centralizuar të shoqatës së dhomës me ekzistimin të konkurencës të paturit e një konkurrencë të shëndetshme në treg dhe duke krijuar një plan të vetëm të unifikuar për të gjithë craftspeople dhe trajnim të cilësisë më të lartë dhe zhvillimin e vazhdueshëm të aftësive profesionale , si rezultat i të angazhohen në të përshtatshme dhe më të mirë trajnerët . Gjithashtu kriteret për të fituar titullin mjeshtër vazhdimisht dhe në mënyrë të barabartë zbatohet për shkak se detajet do të bëhen më të saktë në ligjin e ri . Punësimin e stafit të trajnuar të cilët mund të ofrojnë shërbime këshilluese të cilësisë do të kontribuojë në hapjen e më shumë mundësi për të përdorur fondet ndërkombëtare . Përsa i përket aktiviteteve promovuese , qasja e centralizuar do të lejojë kursim në shpenzimet për materiale promovuese për të shfrytëzuar ekonomitë e shkallës , më efikas dhe për të promovuar përfshirjen më të madhe të të gjithë mjeshtrit dhe mundësitë në rritje për eksportin e produkteve zejtare .

Dhomat ekonomike të shpenzimeve , gjatë opsionit të dytë të sistemi të centralizuar të lidhur me formimin e gjashtë 6 dhomave të reja rajonale / komunale apo ndërtimin e kapaciteteve administrative dhe burime financiare për të pajisur dhe për të vepruar . Shpenzimet e parashikuara të punësimin e 5 personëve të rinj dhe shpenzime të shkurtëra për pajsje të vendit të tyre të punës . Sepse parashikohet vendosja e një baz të re dhënash të re qendrore , do të kërkohet financim të rëndësishëm për krijimin e saj , lidh me dhomat dhe mirëmbajtjen rajonale . Përfitimet ekonomike të dhomave që ishin të identifikuara me të ardhurat të centralizuara nga regjistrimi i zanatçijnve, kapaciteteve adekuate administrative për të kryer në mënyrë

Shto

jca

5

119 PB

efektive funksionet e dhomës për trajnim të mirëmbajtjes , promovimin e artizanatit prodhimit dhe të ofrimit të shërbimeve të konsulencës për zhvillimin e projektit. Trajnimi lidhur me aftësi të përgjithshme dhe llojet e artizanatit të cilat është i pranishëm në disa rajone, mënyrë të centralizuar e organizimit dhe zbatimit lejon ekonomitë e shkallës dhe shfrytëzuar më e lartë.cilësinë e trajnimit, si rezultat i përvojës më të madhe dhe trajnerët më të mirë të angazhohen . Nga ana tjetër , në qoftë se ajo është një trajnimi që është specifik për një rajon të caktuar , dmth Ekspertiza është i lidhur ngushtë me rajonin dhe me trashëgiminë e artizanale nga brezi në brez, atëherë trajnimi shumë më i efektshëm e i specializuar me një numër më të vogël të pjesëmarrësve .

Dhoma Qëndrore e zanatçijve do të përfaqësojë në mënyrë efektive interesat e dhomave dhe për të nxitur bashkëpunimin në nivel rajonal , dhe do të kontribuojë në një zhvillim të projekteve të cilësisë më të mirë dhe rritjen e shfrytëzimit të kapaciteteve të fondeve në dispozicion . Aktivitete promovuese me qasje të centralizuar të shoqatës pritet të japë efekt më të madh për shkak të shfrytëzuar të mirat e veprimit të përbashkët dhe duke punuar me financim të vogël për të marrë më shumë efekte promovuese .

Ky sistem i dhomës tregtare qëndrore është ende pjesërisht i decentralizuar, duke pasur parasysh se do të vendosë dhe të veprojë gjashtë dhomat rajonale, e cila lejon mbajtjen karakteristikat e zejtari dhe të përqëndrohet në potencialin për zhvillimin e saj .

Shtojca 5

120

SHPE

NZIM

E 20

1320

1420

1520

1620

17

QEVERI

1. S

hpen

zim

et p

ër të

pr

omov

imin

e k

once

ptit

të ri

200,

000

00

00

orga

nizi

min

e fu

shat

ës,

shpe

nzim

i nj

ë he

rshë

m pë

r vi

tin e

par

ë pr

ej 20

0.00

0 de

n.Gj

ithse

jt sh

penz

ime

për

Qeve

rinë

200,

000

00

00

ZANATÇIJNTË

1.Sh

penz

ime

Rrug

ore

për

regj

istri

m (

1500

zan

atçi

jn х

10

00 d

en)

1,50

0,00

01,

560,

000

1,62

0,00

01,

680,

000

1,74

0,00

0

Ësht

ë e

para

shik

uar

30%

të

artiz

anëv

e (1

500

nga

5000

gj

ithse

jt) n

ga r

ajon

et e

tjer

a du

het t

ë ud

hëto

jnë

që të

re

gjis

troh

en. S

hpen

zim

i për

ud

hëtim

ësh

të 1

000

dena

rë,

dhe

num

ri i z

anat

çijn

ve ç

do v

it do

të r

ritet

çdo

vit

për

200

Gjith

sejt

shpe

nzim

e pë

r za

natç

ijntë

1,

500,

000

1,56

0,00

01,

620,

000

1,68

0,00

01,

740,

000

Dho

ma

Qënd

rore

Shto

jca

5

121 PB

SHPE

NZIM

E 20

1320

1420

1520

1620

17DHOMAT

1.Sh

penz

imet

për

rr

jetë

, ba

za p

ër tr

ajni

m,

mirë

mba

jtjen

dhe

pro

vim

i m

jesh

tër

3,93

6,00

050

,000

50,0

0050

,000

50,0

00

Në

vitin

e p

arë

shpe

nzim

et

lloga

riten

për

mirm

batje

n e

traj

nim

eve

dhe

të p

rovi

mit

për

za

natç

ijntë

, ndë

rsa

vite

t e tj

era

lloga

riten

shp

enzi

met

vet

ëm

për

mirm

bajtj

e 2.

Shp

enzi

met

për

form

imin

e

dhom

ave

të re

ja (t

ë pa

jisje

ve d

he k

apac

itete

ve

adm

inis

trativ

e) -

Them

elim

in

i Sis

tem

it të

Odë

s Ek

onom

ike

me

dho

mat

kom

unal

e (1

+6)

2,44

8,00

01,

848,

000

1,84

8,00

01,

848,

000

1,84

8,00

0

vetë

m 5

punë

torë

të r

inj n

ë DH

Q , p

rej t

ë ci

lëve

4 m

e pa

gë

prej

28

000

dhe

një

pozi

cion

ud

hëhe

qës

me

rrog

ë pr

ej

4200

0 de

narë

4

х280

00 х

12

mua

j +1

х 42

0000

х 1

2 m

uaj.+

5x1

2000

0=4.

Shp

enzi

met

për

krij

imin

e

një

baz

ë të

dhë

nash

dhe

pë

rpun

imin

e të

dhë

nave

dhe

m

irëm

bajtj

en e

sis

tem

it

5,00

0,00

090

,000

90,0

0090

,000

90,0

00

Shpe

nzim

në

vitin

e p

arë

prej

50

00 0

00 d

enar

ë pë

r të

krij

uar

një

sist

em p

ër li

dhje

n e

6

DhR

dhe

për

çdo

vit

pasu

es

lloga

riten

shp

enzi

emet

për

m

irmab

jatje

n e

sist

emit

në

shum

ë pr

ej 9

0 00

0.5.

Shp

enzi

me

plot

ësue

se p

ër

qira

në

72,0

0072

,000

72,0

0072

,000

72,0

00

Shpe

nzim

e pë

r hu

azim

in e

zy

rës

për

DH

Q pr

ej 6

000

dena

rë n

ë m

uaj

6. S

hpen

zim

e pë

r pun

ësim

të

per

sona

ve të

rinj

në

dhom

at ra

jona

le të

cila

t do

të p

unoj

në n

ë re

gjis

trim

in e

za

natç

ijnve

të ri

nj

2,73

6,00

02,

016,

000

2,01

6,00

02,

016,

000

2,01

6,00

0

Shpe

nzim

e pë

r nj

ë të

pu

nësu

ari t

ë rin

j për

çdo

dh

omë

=6+

shpe

nzim

e të

nj

ëher

shm

e pë

r tu

paj

isur

në

vitin

e p

arë

7. S

hpen

zim

e pë

r tra

jnim

e të

pu

nësu

arit

e rin

j 60

,000

00

00

traj

nim

i të

pun

ësua

rve

të r

ijn-

60

000(

shp

enzi

m p

ër tr

ajni

m )

Gjith

sejt

shpe

nzim

e pë

r dh

omat

14,2

52,0

004,

076,

000

4,07

6,00

04,

076,

000

4,07

6,00

0Gj

ithse

jt sh

penz

ime

për t

ë gj

tiha

plaë

t e in

tere

suar

a 15

,952

,000

5,63

6,00

05,

696,

000

5,75

6,00

05,

816,

000

Shtojca 5

122

PËRF

ITIM

ET

2013

2014

2015

2016

2017

QEVERIA

1. T

ë ar

dhur

a ng

a ta

timi p

erso

nal

10%

16,2

36,0

0023

,247

,000

30,9

18,5

1039

,296

,880

48,4

37,6

76Ta

timi m

bi

të a

rdhu

rat

pers

onal

e m

erre

t m

e të

ard

hura

t m

esat

are

muj

ore

prej

400

eur

o aj

o ës

htë

2460

0 pë

r vi

tin e

par

ë dh

e rr

itja

e sh

umës

çdo

vit

për

5% s

i dhe

rr

itja

e nu

mrit

tl za

natç

ijnve

të r

i të

reg

jistr

uar

200

në

vit

2460

0 Den

. 55

0h12

X =

(1 v

ot)

çdo

vit t

ë rr

itet

për

5%

2. T

Ë ar

dhur

at n

ga

TVSH

18%

11

,873

,057

24,3

39,7

6737

,429

,813

51,1

74,3

6065

,606

,136

Llog

aritj

et pë

r TV

SH ja

në të

dh

ëna

në s

htoj

cën

4

3. E

ard

hur n

ga ta

ksa

adm

inis

trativ

e 16

5,00

060

,000

60,0

0060

,000

60,0

00N

umër

i za

natç

ijnve

të r

inj

të r

egjis

trua

r 20

0 +

në v

it) X

300

dena

rë Ta

ksa

adm

inis

trat

ive

Përfi

time

të

përg

jiths

hme

për

Qeve

rinë

28,2

74,0

5747

,646

,767

68,4

08,3

2390

,531

,240

114,

103,

812

Shto

jca

5

123 PBPË

RFIT

IMET

20

1320

1420

1520

1620

17ZANATÇIJNTË

1. M

undë

si m

ë të

mëd

ha p

ër

zana

tçijn

të p

ër

mar

rjen

e pr

ojek

teve

dh

e sh

frytë

zim

in

e m

undë

sitë

nga

pr

ogra

met

të B

E-së

dh

e fo

ndev

e të

tjer

a nd

ërko

mbë

tare

3,69

0,00

04,

059,

000

4,26

1,95

04,

475,

048

4,69

8,80

020

% n

ga

përd

orsh

mër

ia e

fo

ndev

e qa

sëse

nd

ërko

mbë

tare

(3

00 0

00 e

uro)

ja

në të

për

doru

r pë

r za

natç

ijntë

ku

rrit

ja e

pa

rash

ikua

r e

përd

orim

it të

fo

ndev

e në

niv

el

vjet

or ë

shtë

pre

j 10

%

470,

964,

600

4,94

5,12

8,30

0

2. E

ard

hur n

ga rr

itja

e pr

odhi

mit

07,

800,

000

10,8

00,0

0014

,000

,000

17,4

00,0

00Pa

rash

ikoh

et

zmad

him

i i të

ar

dhur

ave

të

zana

tçijn

ve ç

do v

it pë

r 50

0 de

narë

si

dhe

rritj

a e

num

rit

të z

anat

çijn

ve p

ër

200

në v

itPë

rfitim

e të

pë

rgjit

hshm

e pë

r za

natç

ijntë

3,

690,

000

11,8

59,0

0015

,061

,950

18,4

75,0

4822

,098

,800

Shtojca 5

124

PËRF

ITIM

ET

2013

2014

2015

2016

2017

DHOMAT

1. P

ërpu

nim

ku

alita

tiv d

he m

ë efi

kas

i pro

jekt

eve,

ab

sorb

im i

zmad

huar

i k

apac

itete

v dh

e qa

sje

deri

tek

fond

et

ndër

kom

ëtar

e

14,7

60,0

0016

,236

,000

17,0

47,8

0017

,900

,190

18,7

95,1

9980

% e

fond

eve

qasë

se p

ërdo

ren

ngs

ana

e dh

omav

e d

he

para

shik

ohet

ka

paci

teti

i tzr

e ab

sorb

ues

që të

rr

itet p

ër 1

0% n

ë ni

vel v

jeto

r 2.

Të

ardh

ura

nga

regj

istri

mi

2,20

0,00

080

0,00

080

0,00

080

0,00

080

0,00

055

0 za

natç

ijn të

rin

j të

regj

istr

uar

në v

itin

e pa

rë

4000

den

arë

arrit

jnë

shpe

nzim

e pë

r re

gjis

trim

im.

Para

shik

ohet

rrit

je

të r

zana

tçijv

e të

eg

jistr

uar

nga

200

në v

it3.

Të

ardh

ura

nga

anët

arës

imi

16

5,00

060

,000

60,0

0060

,000

60,0

00Të

ard

hura

t nga

na

tarë

sim

i i

zana

tçijn

ve të

rin

j të

reg

jistr

uar

300

dena

rë n

ga z

anat

i

Gjith

sejt

përfi

timet

nga

dh

omat

17

,125

,000

17,0

96,0

0017

,907

,800

18,7

60,1

9019

,655

,199

Gjith

sejt

përfi

time

për t

ë gj

itha

palë

t e in

tere

suar

a 49

,089

,057

76,6

01,7

6710

1,37

8,07

312

7,76

6,47

815

5,85

7,81

1

Përfi

timet

Shp

enzi

met

33

,137

,057

70,9

65,7

6795

,682

,073

122,

010,

478

150,

041,

811

Ulja

0.89

20.

797

0.71

10.

635

0.56

7

Përfi

time

të u

lura

2955

8254

.971

4286

5655

9716

.412

8571

6802

9953

.649

0714

7747

6653

.477

8393

8507

3706

.656

4712

Neto

vle

ra a

ktua

le

316,

698,

285

Shto

jca

5

125 PB

Оpcioni 3- Dhoma Qëndrore me regjistrim në regjstrin Qëndror në R.e Maqedonisë Lidhur me opsionin e tretë nuk ishin identifikuar shpenzimet për Qeverinë . Përfitimet ekonomike të Qeverisë që rezultojnë nga krijimi i një sistemi efikas të regjistrimit dhe të kesh një tarife të unificuar , dhe shfrytëzimin e infrastrukturës ekzistuese për të krijuar një bazë të dhënash Qëndror nga Regjistri Qendror i cili do të rrisë efikasitetin e hartimit dhe zbatimit të politikave për disponueshmërisë të dhënave përkatëse dhe relevante . Përveç kësaj , përmes zhvillimit më efikas të veprimtarisë artizanale do të vjen deri tek pjesëmarrja më e madhe e kësaj dege në BPV dhe të ardhura të rritura nga tatimet.Përfitimet për zanatçijntë, si palë e prekur nga shpenzimet e udhëtimit të reduktuara për mbulimin e plotë të shtetit , duke marë pasur parasysh se Regjistri Qendror ka një numër të zyrave në të gjithë shtetin , m etë cilën dë të vendosen kushtet e barabarta për të gjithë zanatçijntë dhe ndërmarjet për Zanatçijntë do të jenë trajnimet në dispozicion të cilësisë shumë më të lartë dhe shpenzimet më të ulëta për shkak të punësimit të trajnerëve të lartë të kualifikuar. Si rezultat i aktiviteteve më efikase ndërkombëtare promovuese, të cilat do të jenë plotësisht të drejtuara sipas llojit të zanatit ose aktiviteteve , efektet mbi rritjen e eksportit të produkteve artizanale pritet të jetë më e lartë . Krijimi i kushteve të barabarta për punë dhe zhvilllim të zanatçijve do të rezulltojë në konkurrencë të ndershme në tregun për zhvillimin dhe prosperitetin e kësaj dege ekonomike . Përmes shfrytëzimit më të mirë të shërbimeve konsultative , si dhe veprim të përbashkët nga dhomave të tregjeve do të hapen më shumë mundësi për marrjen e projekteve dhe shfrytëzimin e mundësive nga programet e BE-së dhe fondeve të tjera ndërkombëtare . E gjithë kjo do të rezultojë me produkte më kualitative finale ,rritja e prodhimtarisë dhe mundësi më të mëdha për eksport . Cilësi më të lartë të shërbimit dhe prodhimi përfundimtar është një përfitim i rëndësishëm për konsumatorët e fundit.Shpenzimet e identifikuara për dhomën janë të nevojshme për përforcimin e bashkëpunimit në mes dhomave rajonale si dhe shpenzimin për krijimin të një sistemi të ri të dhomës qëndrore shoqërim tregtar me 6 dhoma të reja rajonale , dhe pritet që të punësohen 5 njerëz të rinj që do të punojnë në Dhomën Qëndrore dhe shpenzimet për paisjen e tyre të punës . Përfitimet për dhomat të cilat dalin nga opsioni i tretë janë të zvogëluara shpenzimet për trajnime si rezultat i shfrytëzimit të ekonomisë e shkallës dhe kapacitete të mjaftueshme administrative dhe me cilësi për të kryer trajnimin dhe ofrimin e shërbimeve të konsulencës . Një nga përfitimet më të rëndësishme të dhomave është shfrytëzimi i kapaciteteve ekzistuese administrative teknike për krijimin dhe ruajtjen e bazës qëndrore të të dhënave me regjistër të majstorëve, nga regjistri Qëndror. Qasja e centralizuar e shoqërimit dhe veprimit dhe bashkëpunimin e ndërsjellë mundëson përfaqësim më efikas të interesave të dhomave dhe përparimin e bashkëpunimit ndërkombëtar dhe rritjen dhe përdorimin e kapaciteteve të fondeve qasëse për zhvillim dhe mbështetje e të artizanateve.Ky sistem i shoqërimit qëndror tregtar, megjithatë është edhe pjesërisht i decentralizuar , duke pasur paraszysh që do të vendosen dhe do të funkcionojnë 6 dhoma rajonale , me çka do të lejohet mbajtjs e karakteristikave specifike të zanatçijve por edhe fokusimin e potencialit për zhvillimin e tij .

Shtojca 5

126

Dho

ma

Qënd

rore

me

regj

istr

im n

ë Dho

mën

Ra

jona

leSH

PENZ

IMET

2013

2014

2015

2016

2017

QEVERIA

1. S

hpen

zim

et

për

të p

rom

ovua

r ko

ncep

tin e

ri

(org

aniz

imin

e

fush

atës

)

200,

000

00

00

Shpe

nzim

në

vitin

e

parë

në

vler

ë pr

ej 2

00 0

00

dena

rë p

ër të

or

gani

zuar

fush

atë

për

të p

rom

ovua

r ko

ncep

tin e

ri

Shpe

nzim

et e

pë

rgjit

hshm

e pë

r Qe

verin

ë20

0,00

00

00

0

ZANATÇIJNTE

nuk

ka

5800

Shpe

nzim

et e

pë

rgjit

hshm

e pë

r m

jesh

trit

00

00

0

DHOMAT

I par

ë Sh

penz

imet

pë

r rr

jetë

zim

it ba

zë p

ër tr

ajni

m,

mirë

mba

jtjen

dhe

pr

ovim

it m

jesh

tër

5,93

6,00

050

,000

50,0

0050

,000

50,0

00

* Sh

penz

im m

ë i l

artë

në

vitin

e

parë

të 2

0000

00

dena

rë k

raha

suar

m

e dy

ops

ione

të

tjera

sep

se ë

shtë

e

nevo

jshm

e ng

a ni

veli

qënd

ror

të k

ryhe

t ed

he k

ordi

nim

i dh

errje

tëzi

mi

Shto

jca

5

127 PB

DHOMAT

2. S

hpen

zim

et p

ër

form

imin

e d

hom

ave

të r

eja

(të p

ajis

jeve

dh

e ka

paci

tete

ve

adm

inis

trat

ive)

-

Them

elim

i i

Sist

emit

PPV-

së

Odës

Eko

nom

ike

Kom

unal

e Qe

ndro

re

(1 +

6)

1,84

8,00

01,

848,

000

1,84

8,00

01,

848,

000

vetë

m 5

të

punë

suar

të

rin

j në

K. Q

endr

or, n

ga

të c

ilat 4

me

një

pagë

pre

j 280

00

dhe

një

pozi

të

men

axhe

riale

m

e nj

ë pa

gë p

rej

42.0

00 d

enar

ë.

4 x

2800

0 x

12 m

uaj

+1x4

2000

0x12

m

uaj

+5x

1200

00=

3 Sh

penz

imet

pë

r tr

ajni

min

e

puno

njës

ve të

rin

j

60,0

000

00

0

Traj

nim

i i

puno

njës

ve të

ri-

6000

0 (s

hpen

zim

pë

r tr

ajni

met

), në

vi

tin e

par

ë4

Shpe

nzim

et

shte

së p

ër q

ira

72,0

0072

,000

72,0

0072

,000

72,0

00

Shpe

nzim

et p

ër

mar

jen

me

qira

të

zy

rës

ZQ p

rej

6000

në

mua

jGj

ithse

jt sh

penz

ime

për

dhom

at

6,06

8,00

01,

970,

000

1,97

0,00

01,

970,

000

1,97

0,00

0Gj

ithse

jt sh

penz

ime

për t

ë gj

ithë

palë

t e in

tere

suar

a 6,

268,

000

1,97

0,00

01,

970,

000

1,97

0,00

01,

970,

000

Shtojca 5

128

PËRF

ITIM

ET20

1320

1420

1520

1620

17

QEVERIA

1. T

ë ar

dhur

a ng

a ta

timi p

erso

nal 1

0%

16,2

36,0

0023

,247

,000

30,9

18,5

1039

,296

,880

48,4

37,6

76

Tatim

i mbi

të a

rdhu

rat

pers

onal

e m

erre

n m

e të

ard

hura

mes

atar

e m

ujor

e pr

ej 4

00 e

uro

dmth

246

00 p

ër v

itin

e pa

rë d

he r

ritje

n e

të

ardh

urav

e çd

o vi

t me

5% d

he u

rrit

num

ri i

sapo

reg

jistr

uar

200

artiz

anët

në

vit

2460

0 Day

. 550

h12

X =

(1 y

r)

1230

.00

2583

027

121.

528

476

2. T

ë ar

dhur

at

për

regj

istr

im n

ë Re

gjis

trin

qen

dror

të

Rep

ublik

ës s

ë M

aqed

onis

ë

852,

500

310,

000

310,

000

310,

000

310,

000

Shpe

nzim

i pë

r re

gjis

trim

të R

egjis

trit

Qënd

ror

arrin

der

inë

1550

arr

iti n

ë de

narë

ës

htë

lloga

ritur

në

vitin

e p

arë

për

zana

tçijn

të e

rijn

550

dh

e 20

0 pë

r çd

o vi

t pa

sard

hës

Shto

jca

5

129 PB

PËRF

ITIM

ET20

1320

1420

1520

1620

17QEVERIA

3. T

ë ar

dhur

a ng

a TV

SH 1

8%

11,8

73,0

5724

,339

,767

37,4

29,8

1351

,174

,360

65,6

06,1

36

Llog

arite

n të

ard

hura

t ng

a TV

SH-s

ë m

e su

pozi

min

se

pjes

a e

zana

tçm

ëris

ë në

GDP

rrite

t për

5%

në

nive

l vj

etor

dhe

i nj

ëjti

ka të

bë

jë v

etëm

me

vetë

m

të a

rdhu

rë e

re

prej

TV

SH-ja

4. T

ë ar

dhur

a ng

a ta

ksat

adm

inis

trat

ive

165,

000

60,0

0060

,000

60,0

0060

,000

Gjith

sejt

përfi

time

për

Qeve

rinë

29,1

26,5

5747

,956

,767

68,7

18,3

2390

,841

,240

114,

413,

812

ZANATÇIJNTË

1. T

ë ar

dhur

a ng

a ta

ksat

adm

inis

trat

ive

07,

800,

000

10,8

00,0

0014

,000

,000

17,4

00,0

00

Para

shik

ohet

rrit

je

e të

ard

hurë

s të

za

natç

ijnve

çdo

vit

për

500

dena

r[ d

he

rritj

e të

num

rit të

za

natz

ijnve

për

200

në

vit

2.M

undë

si m

ë të

mëd

ha p

ër

zana

tçijn

të të

pr

ojek

teve

dhe

pë

rdor

imin

e

mun

dësi

ve n

ga

prog

ram

et e

BE

dhe

fond

eve

tët t

jera

nd

ërko

mbë

tare

3,69

0,00

04,

059,

000

4,26

1,95

04,

475,

048

4,69

8,80

0

Shfryt

ëzim

i 20

% e

fond

eve

në d

ispo

zici

on

ndër

kom

bëta

re

(300

000

eur

o)

janë

për

doru

r m

e m

jesh

trit

për

fond

e is

poris

teno

sta

para

shik

uar

rritj

e vj

etor

e m

e 10

% 2

0%

Gjith

sejt

përfi

time

për

zana

tçijn

të

3,69

0,00

011

,859

,000

15,0

61,9

5018

,475

,048

22,0

98,8

00

Shtojca 5

130

PËRF

ITIM

ET20

1320

1420

1520

1620

17

DHOMAT

1. P

ërpu

nim

më

efika

s dh

e ku

alite

t i p

roje

ktev

e,

kapa

cite

t i z

mad

huar

i a

bsor

buar

dhe

qa

sje

deri

tek

fond

et

ndër

kom

bëta

re14

,760

,000

16,2

36,0

0017

,047

,800

17,9

00,1

9018

,795

,199

80%

nga

fond

et

qasë

se ja

në të

pë

rdor

ura

nga

ana

e dh

omav

e dh

e pa

rash

ikoh

et

kapa

cite

ti i t

yre

i ab

sorb

uar

të r

ritet

për

10

% n

ë ni

vel v

jeto

r 2.

Të

ardh

urat

nga

an

ëtar

ësim

i

165,

000

60,0

0060

,000

60,0

0060

,000

Të a

rdhu

rat n

ga

anët

arës

imi p

ër

zana

tçijn

të e

rin

j ng

a 30

0 de

narë

pre

j za

nati

Gjith

sejt

përfi

timet

ng

a Dh

omat

14

,925

,000

16,2

96,0

0017

,107

,800

17,9

60,1

9018

,855

,199

Gjith

ësej

t për

fitim

et p

ët të

gj

itha

palë

t e in

tere

suar

a 47

,741

,557

76,1

11,7

6710

0,88

8,07

312

7,27

6,47

815

5,36

7,81

1

Përfi

time

-

Shpe

nzim

e41

,473

,557

74,1

41,7

6798

,918

,073

125,

306,

478

153,

397,

811

Ulje

t0.

892

0.79

70.

711

0.63

50.

567

Ulje

për

fitim

esh

36,9

94,4

1359

,090

,988

70,3

30,7

5079

,569

,613

86,9

76,5

59

Net

o vl

era

aktu

ale

332,

962,

323

Shto

jca

5

131 PB

Llog

aritj

a e

TVSH

BPV

PJES

ËMARR

JA E

ZA

NAT

ÇIJV

E N

Ë 2%

TË

GDP

(200

1 35

.000

STU

DIM

I

LLOG

ARI

TJA

E BP

V-SË

NË

VIT

IN 2

012

NË

5000

ZAN

ATÇI

(2

001/

7)

NIV

ELI G

DP

2013

(2

012

+5%

)DIF

EREN

CA N

Ë M

ES T

Ë BP

V-SË

20

12 -

201

3

TVSH

SI

PËRF

ITIM

TV

SH N

Ë VIT

IN

2013

BPV 2

014

(201

3+5%

)DIF

EREN

CA

NË

MES

TË

BPV-

SË (2

014

- 20

12)

TVSH

SI

PËRF

ITIM

PË

R 20

14

Dhom

at

Rajo

nale

461,

730,

000,

000

9,23

4,60

0,00

01,

319,

228,

571

1,34

5,61

3,14

326

,384

,571

4,74

9,22

31,

372,

525,

406

53,2

96,8

349,

593,

430

Dhom

a Që

ndro

re46

1,73

0,00

0,00

09,

234,

600,

000

1,31

9,22

8,57

11,

385,

190,

000

65,9

61,4

2911

,873

,057

1,45

4,44

9,50

013

5,22

0,92

924

,339

,767

BPV 2

015

(201

4 +

5%)

DALL

IMI N

ËMES

BP

V 2

015

- 20

12TV

SH S

I PË

RFIT

IM P

ËR

2015

BPV 2

016

(201

5 +

5%)

DALL

IMI

NËM

ES B

PV

2016

- 2

012

TVSH

SI

PËRF

ITIM

PËR

20

16 -

2012

BPV 2

017

(201

6 +

5%)

DIF

EREN

CA N

Ë M

ES T

Ë BP

V-SË

20

17 -

201

2

TVSH

SI

PËRF

ITIM

PË

R 20

17

Dhom

at

Rajo

nale

1,39

9,97

5,91

480

,747

,342

14,5

34,5

221,

427,

975,

432

108,

746,

861

19,5

74,4

351,

456,

534,

941

137,

306,

369

24,7

15,1

46

Dhom

a Që

ndro

re1,

527,

171,

975

207,

943,

404

37,4

29,8

131,

603,

530,

574

284,

302,

002

51,1

74,3

601,

683,

707,

102

364,

478,

531

65,6

06,1

36

Shtojca 5

132

4.2 Ndikime Fiskale

Ndikimet fiskale të treopcionet e mundshme janë lëndë të analizuara duke përdorur analizën e shpenzim- përfitimeve ( cost benefit ) . Mundësia e parë e shqyrtuar , respektivisht sistemi aktual i sindikatave rajonale të dhomave të zanatçijnve , duke shkaktuar shpenzimet direkte të buxhetit të shtetit nëpërmjet shpenzimeve të parashikuara për punësimit e 2 personave në Ministrinë e Ekonomisë që do të veprojë mbikëqyrjen dhe koordinimin e dhomave rajonale . Është parashikuar që vlera e këtyre shpenzimeve për vitin e parë do të arrijë në 912.000 denarë , dhe në vitet e ardhshme shpenzomi është vetëm për pagesën e pagave dhe shpenzimeve indirekte të përfshirë, ose një total prej 672.000 denarë për çdo vit pasues . Projekcionet për të ardhurat në buxhetin e Republikës së Maqedonisë në lidhje me faturat e tatimit mbi të ardhurat personale dhe të TVSH dhe të ardhurat nga tarifat administrative . Sipas parashikimeve , gjatë vazhdimit të sistemit të tanishëm të dhomave të znatçijnve rajonal , ose opsionin e parë konsiderohet , numri i artizanëve çdo vit do të rritet me vetëm 50 zanatçij , përderisa pjesëmarja e zejtarisë në GDP do të rritet me 2% në nivel vjetor , ndërsa prodhimi do të mbahet në nivelin prej 24600 denarë . Sipas kësaj do të rriten edhe të ardhurat nga tatimi mbi fitimin dhe TVSH-në , e cila shumë në total do të shkonte 10,713.223 den në vitin 2013 dhe do të rritet në përputhje me rrethanat për çdo vit pasues . ( Të dhënat nga analiza janë të dhëna në shtojcë)

Analizat e opsionit të dytë dhe të tretë të shoqatës të centralizuar së dhomës tregtare të zanatçijnve tregon që gjatë implementimit të tyre do të arrihet efekt i fitimit të rritur për buxhetin për shkak të numrit më të madh të zejtarëve të regjistruar dhe zhvillimin të aktiviteteve të zanatzçlnve ose të r të ardhurave të ritura nga tatimi mbi të ardhurat personale dankun dhe danakun e vlerës të shtuar . Të ardhurat e përgjithshme për Buxhetin e R. së Maqedonisë , për opcionin e dytë pritet të arrijnë në 28.274.057 denarë për vitin e parë dhe në mënyrë të përshtatshme të rriten me rritjen e numrit të zanatçijnve për 200 çdo vit pasues dhe rritje të pjesëmarjes të zanatçijnve për 5% në nivel vjetor . Lidhur me opsionin e tretë , përveç kësaj të ardhure , ekziston edhe e ardhur shtesë për buxhetin e nga regjistrimi i zanatçijnve në Regjistrin Qendror të Republikës të Maqedonisë . Kjo e ardhur për vitin e parë do të ishte 852,500 denarë për çdo vit i mëtujeshëm do të rritet më tej me rritjen e numrit të zanatçijnve për 200 .

Shpenzimet e parapara për buxhetin për realizimin e opcionit dytë dhe të tretë janë shpenzime për organizimin të fushatë të informimit për zanatçijntë dhe dhomat me qëllim njohjen me konceptin e ri të punës . Këto shpenzime , në vlerë prej 200.000 denarë , janë të vetme dhe kanë të bëjnë me zbatohet vetëm për vitin e parë .

Shto

jca

5

133 PB

4.3 Ndikime sociale

Operacioni i mëtutjshëm i sistemit ekzistues të shoqatës rajonale tregtare Odës të zejtarëve mund të shkaktojë ndikim në punësimin përmes regjistrimit dhe kryerjen të praktikuar artizanale për 50 personave të rinj për çdo vit të ardhshëm . Sistemi i themelimit të Dhomës së Tregtisë si Dhoma Qendrore me regjistrimin në Regjistrin Qëndror të Republikës së Maqedonisë do të ketë një ndikim pozitiv social mbi uljen e varfërisë me zhvillimin dhe regjistrimin e artizanëve , numri i të cilëve është dhënë çdo vit tl rritet në 200 zanatçijn plotësues , si dhe përmirësimin e cilësisë së produkteve dhe përmirësimin të standardit të jetesës .

4.4 Ndikimet në ambientin mjedisor

Opcionet e analizuara nuk parashikojnë ndikime mbi mjedisin jetësor

4.5 Ndikimet Administrative dhe shpenzimet

а) shpenzime për realizimSipas analizës të bërë të opsioneve për zbatimin me efikas të opsionit të parë për shoqërim rajonal janë të nevojshme shpenzime për punësim të dy personëve të rinj në Ministrinë e Ekonomisë që do të punojnë në mbikqyrjen e dhomave rajonale si dhe shpenzimet për pajisje në punën e tyre. Vlera totale e këtyre shpenzimeve për vitin e parë të punës së tyre është planifikuar të jetë e barabartë me 912.000 denarë, dhe për vitin e ardhshëm shpenzimi është vetëm për paga dhe shpenzimeve indirekte të përfshira, ose gjithësejt prej 672.000 denarë për çdo vit pasues.

б) shpenzime për respektimin e regulloresMe qëllim llogaritjen e shpenzimeve të reja administrative që janë të lidhura me respektimin e rregullativës ishte e përdorur mjeti Modeli i standard shpenzimeve . Rezulltatet nga analiza e bërë tregojnë se shpenzimet totale të aktiviteteve zanatçijnve nga implementim i opsionit të tretë , dmth shoqata qëndrore tregtare me regjistrimin në Regjistrin Qëndror, arrijnë 3.455.738 denarë për vitin e parë kur është e parashikua që të regjistrohen 550 zanatçijn të rinj. Edhe pse gjatë analizës i shqartojmë vetëm shpenzimet e reja , është e bërë edhe llogaritja për vitin e parë, për numrin e përgjithshëm të zanatçijnve , 5000 , vlera e të cilave është bara administrative arrin deri në 31.415.800 denarë .

Shtojca 5

134

5. KONSULTIMET5.1 Palët e interesuara dhe mënyra e përfshirjesPalët e interesuara, mbi të cilin propozim regullorja do të ketë ndikim , janë Qeveria , zanatçijntë,dhomat rajonale të zanatçijnve dhe dhomës Qëndrore , si dhe konsumatorëve e fundit.

5.2 Kontroll të mendimeve të marra dhe të inkorporuara -5.3 Mendime të cilat nuk kanë qenë të mara parasysh dhe

përse -

6. KONKLUZIONET DHE ZGJIDHJA E REKOMANDUAR6.1 Shqyrtim i krahasuar i ndikimeve pozitive dhe negative të

zjgidhjeve të mundshme (opcione)Për opcionet e parashikuara ishin të implementuara analizat e detajuara me përdorimin e mjeteve analitike , nlmes të cilave edhe analizën multikriteriume, gjatë të cilës dhe krahasimi ishtë i bërë në bazë të disa kritereve të rëndësishme siç janë : regjistrimi dhe tarifa, trajnimi dhe provimi mjeshtër, promovimi, autorizimet publike , baza qëndrore e të dhënave, mbështetja konsultative për zanatçijntë , kapacitet për projekte dhe konkurenca. ( Analiza Multikriteriume në Shtojcën 4 )

Gjatë analizës dhe krahasimit të opsioneve mund të konkludohet se përfitimet dhe anët negative të opcioneve të cilat parashikojnë centralizimin e sistemit të dhomave të shoqërimit në masë të madhe përputhetn , përveç në pjesën e vendosjes të bazës qëndrore të të dhënave.

Anët pozitive të konceptit të propozuar të dhomës qëndrore të shoqërimit me regjistrim të zanaetçijnve në Regjistrin qëndror është vendosja e një tarife të unificuar dhe të sistemit efikas të regjistrimit të zantçijnve, qasje më të madhe për të gjithë zantçijntë dhe kushtet për regjistrim . Për krahasim , në sistemin momental aktual të dhomës rajonale shoqërore ekziston një tarifë jo e unifikuar dhe sistem joefikas i regjistrimit të zanaetçijnve . mbas lidhjes të zbatimin të trajnimieve provimeve majstorllëkut,sistemi i dhomës qëndrore të shoqërimit nuk i jep rezulltatet e dëshiruara, numri i trajnimeve të mbajtura dhe përfshirja e zanatçijnve është shumë i vogël dhe shpenzimet për mbajtjen e tyre janë kryesisht më të larta për shkak të qasjes të ndarë. Gjithashtu kriteret për zbatimin e provimit e majstorisë nuk zbatohen në mënyrë Shto

jca

5

135 PB

të vazhdueshme dhe në mënyrë të barabartë për të gjithë mjeshtrit .Duke krahasuar konceptin e ri të dhomës qëndrore të shoqërimit shoqërimit në lidhje me këtë kriterium, analizat tregojnë se nëpërmjet vendosjes të sistemit të centralizuar të dhomës të shoqërimit kapaciteteve administrative do të jenë mjaftueshëm i përmirësuar duke pasur parasysh trajnuesit e angazhuar do të jenë më kualitativ dhe më profesional, përfshirja e numrit të zanatçijnve do të jetë më i madh, ndërsa shpenzimet fianciare si rezulltat i përdorimit të volumit të ekonomisë.Sipas lidhjes të kriteriumeve për zbatimin të provimit të majstorllëkut, anët pozitive të zgjedhjes të propozuar janë se ato do të jenë më qartë të precizuara dhe të nëjtët në mënyrë konsekuente dhe të barabartë dë të implementohen për të gjithë zanatçijntë.

Kriteri i tretë në lidhje se kush e ka bërë analizën dhe krahasimin i referohet kapacitetit dhe efektet nga promovimi. Anët negative nga sistemi momental i dhomës shoqërimit rajonale është cilësia e dobët dhe efekti i aktiviteteve promovuese , mungesa e fondeve të pamjaftueshme për mirëmbajtje e tyre koordinimi i dobët dhe joshfrytëzimin të potencialit, e cila sjell deri tek shkallë e ulët e ndërkombëtarizimit dhe eksportin e produkteve artizanale maqedonase. Në lidhje me këtë kriterium , sistemi i shoqatës së centralizuar tregtare pritet të ulë shpenzimet për aktivitet promovuese për shkak se veprimi do të jetë i koordinuar dhe aktivitetet promovuese tërësisht janë të drjetuara sipas llojit të aktivitetit të zanatit. Sipas rreguloreve ligjore , në sitemin për shoqërim rajonal , autorizimet publike janë të ndara në dhoma rajonale kur nuk përdoren siç duhet, dhe shteti nuk ka kontroll . Kjo anë negative në sistemin momental pritet që të kapërcehet gjatë sistemit të centralizuar të sitemit pritet që të tejkalohet gjatë centralizimiz të sistemit në shoqërim tregtar , e cila është në të vërtetë ana pozitive e sistemit të ri , dhe përfitimet për Qeverinë do të jenë transparencë më e madhe dhe raporti i kontrollit mbi autorizimet publike. Gjithashtu , një nga problemet më të rëndësishme dhe ana negative në sistemin momental të funkcionimit paraqet mospasjen e një bazë të dhënash qendrore , e cila shkakton krijimin e politikave në bazë të të dhënave jo të plota . Çmimi i krijimit të mëtejshëm dhe mirëmbajtjen e bazë të të dhënave janë të plota .Shpenzimet për vendosje të plotësueshme dhe mirmbajtjen e bazës së të dhënave janë të larta dhe të identifikuara në opsionin e parë , të dhomës tregtare rajonale, dhe në opcionine dytë në dhomë tregtare qëndrore.

Anët pozitive nga opsioni i rekomanduar e një shoqatën tregtare qëndrore me regjistrimin e zanatçijve në Regjistrin Qëndror është se ajo mund të përdoret veçma infrastruktura ekzistuese dhe kapacitetet e Regjistrit Qendror , që e bën këtë mundësi të jetë më të pranueshme. Gjatë krahasimit të trija opsioneve në lidhje me kriteriumin e aksesueshmërisë të mbështetjes këshilluese për zanatpijntë dhe kapacitet për projektet , mund të konkludohet se anët pozitive të shoqatës dhomës qëndrore tregtare janë në disponueshmëri të shërbimeve kualitative konsultuese , bashkëpunimi dhe veprimi i ndërsjellë idhomave dhe projekteve më të mira të hartuara e cilën do të rritet potenciali për shfrytëzimin e fondeve ndërkombëtare .Në sistemin momental , bashkëpunimi ndërmjet

Shtojca 5

136

tregtisë dhomave rajonale është shumë e dobët , shërbimet këshilluese janë të pakënaqshme dhe nuk ekziston asnjë iniciativë për një aplikim të përbashkët të projektit dhe përdorimin e fondeve në dispozicion.Të gjitha të metat negative lartëpërmendura dhe probleme kontribuojnë në konkurrencën e dobët të zanatçijve në tërësi dhe potenciali i zvogëluar për zhvillim të kësaj dege është eksport i vogël i produkteve të huaja me çmime më të ulëta , perceptim i dobët të zanateve në potencialin e përgjithshëm dhe të reduktuar të zhvillimit të kësaj zone dhe shumë pak eksporteve . Këto anë negative të sistemit të dhomës rajonale tregtare në krahasim me rezultatet e pritura nga përqendroj dhomat e centralizuara tregtare tregon se me konceptin e ri , perceptimi për zejtarinë si veprimtari shtytëse do të rrisë konkurrencën e zanatçijnve dhe cilësinë e produktit përfundimtar do të përmirësohet në mënyrë të konsiderueshme , dhe me atë edhe potencialet për eksportin e produkteve artizanale maqedonase .

Analiza MultikriteriumeELEMENTET RËNDËSI

Regjistrimi dhe tarifa 20%

Trajnime dhe provim majstori 15%

Promovim 15%

Autoriziem publike 10%

Baza qëndrore e të dhënave 10%

Konkurenca 20%

Mbështetje konsultative dhe kapacitet për projektet 10%

6.2 Reziqe në implementimin dhe zbatimin të çdonjërit nga zgjedhjet e mundshme (opcionet)

Me qëllim përcaktimin e rreziqeve të mundshme për krijimin dhe zbatimin e opsioneve të mundshme është bërë analizën e rezikut për të tri opsionet e përcaktuara që janë lëndë në shqyrtim . Ishte përcaktuar në mënyrë plotësuese edhe më tej dhe çfaqja e probabilitetit të çdo rreziku dhe efekti që do të ketë mbi zbatimin e vetë opsionit . Shkalla në të cilën vlerësohet rreziku ishin 1-10, ku 10 është niveli më i lartë i rrezikut .

Lidhur me opsionin ekzistues ishin përcaktuar rreziqet e mëposhtme me efektin adekuate të paraqitjes: konkurrencën më e dobët në nivel kombëtar, me vlerë 3.6 , e cila do të shfaqet si pasojë e ekzistimit së konkurrencës

Shto

jca

5

137 PB

së pandershme në tregun konkurues, përfshirje jo të plotë jo të plotë të zanatçijnve të së njëjtës veprimtari nga sfera të ndryshme , me vlerë 4.2 , e cila është rezulltat për shak i qasjes rajonale dhe funksionalitetin e të gjitha dhomave , krijimine e gabuar të politikave për shkak të informacioneve jo të plota dhe jorelevante ( 6.3 ) , Rritja e pakënaqësisë të zanatçijnve nga kushtet e pabarabarta dhe mbështetjes jokualitative ( 6 , 4 ) , si dhe reduktimin e anëtarëve të Dhomave dhe të mosregjistrimit të zanateve , me një vlerë prej 4.5 , e cila mund të paraqitet për shkak të mbështetjes joefikase për të gjithë zanatçijntë

Lidhur me opsionin e dytë të ekzistimit rajonal të Dhomës Qëndrore e Tregtisë, analiza e rezikut të ishin të identifikuara rreziqet e mëposhtme: Rezistenca për zhdukjen e dhomave rajonale , probabilitetin e shfaqjes 3.6 , humbje e unikates ( 1.5 ) ; rezistencës ri- Regjistrimi dhe shpenzime më të larta ( 1.6 ), margjinalizimin e dhomave rajonale ( 1.8 ) , ndarja e interesiva ( 3.5 ), rezistenca nga dhomat rajonale të bashkëpunimit me qëndrën ( 2.28 ), disponueshmërinë e dhomave deri tek zanatçijtë regjistrim për regjistrim( 0.4 ) .

Në lidhje me zbatimin e opsionit të tretë ishin të përcaktuara reziqet mëposhtme mund të paraqiten : Rezistenca për zhdukjen e dhomave rajonale ( 3,6 ) , bashkëpunimi ndërmjet dhomës Qëndrore dhe Regjistrit Qëndror ( 1 ) Humbja e unikatetit ( 1.5 ) ; Rezistenca e ri-regjistrimit e shpenziemeve më të larta ( 1.6 ), margjinalizimin dhomave rajonale ( 1.8 ) , ndarja e interesave ( 3.5 ) , rezistencë nga dhomat rajonale të bashkëpunim me qendrën ( 2.28 ) .

Shtojca 5

138

Analiza e Reziqeve

OPCIONET PЛRSHKRIM I REZIKUT

MUNDЛSIA PЛR PARAQITJE (R)

ЕFEKT (I) VLERA(R*I) MENAXHIMME REZIKUN

DHOM

AT R

AJON

ALE

Konkurencл mл e dobлt nл nivel bacional

0,6 6 3,6 Mrezhimi i komorave dhe organizimi i aktiviteteve tл pлrbashkлta

Pлrfshirje jo e plotл e zanatзijve nga aktiviteti i njлjtл nga fusha tл ndryshme

0,7 6 4,2 Kampanja pлr pлrfshirje tл njлjtл tл tл gjithл zanatзijve sipas regjioneve

Krijim i gabuar i politikave

0,9 7 6,3 Relativizim i tл dhлnave

Rritja e pakлnaqлsisл tл zanatзijve nga kushtet jo tл barabarta dhe mbлshtetja jokualitative

0,8 8 6,4 Barazim tл kushteve dhe promovimin tл bazлs sл barabartл pлr tл gjithл zanazзijtл

Zvogлlimin tл anлtarлve tл dhomave dhe joregjistrimin tл zanatзijve

0,5 9 4,5 Barazimi i kushteve dhe promovimin tл kushteve bazл dhe ksuhteve pлr tл gjithл zanaзijntл

Shto

jca

5

139 PB




DHOM

A QЛ

NDRO

RE

Rezistencл pлr fikjen e dhomave rajonale

0,6 6 3,6Zotim tл pлrparлsive nga shoqлrimi Qлndror i dhomave dhe shpjegimin tл rolit tл tyre nл sistemin e punimit tregлtar

Humbja e unikatitetit 0,3 5 1,5 Involvim mл i madh i dhomave tл reja tл komunave nл krijimin tл politikave , mbлshtetjen dhe promovimin nga interesi pлr зdo rajon

Rezistencл nga regjistrimi i pлrsлritur dhe harxhimeve mл tл larta

0,4 4 1,6 Zotim qл ndodhлn vetлm njлherл dhe mundлsia pлr subvencionim dhe ndihmл pлr regjistrim tл pлrsлritur

Margjinalizim tл dhomave rajonale

0,9 2 1,8 Roli i dhomave rajonale duhet tл jetл i definuar nл statusin me kompetenca tл sakta dhe tл drejta me tл cilat duhet tл dakordohen.

Ndarja e interesave 0,7 5 3,5 Intenzivimi i komuinikimit nлmes dhomave rajonale dhe dhomls qлndrore dhe krijimin tл statusit i cili barabar do ti pлrfaqлsojл tл gjitha dhomat

Rezistenca nga dhomat rajonale pлr bashkлpunim me cetralin

0,57 4 2,28 Zotim qл detyrimi лshtл ligjor dhe obligim statusor.Organizimin tл tribunave publike, debateve,mbлkedhjeve me tл cilat do tл tregohet nл arritjet nga nga pлrfshirja e tyre

Qasje nл dhomat deri tek zanatзijtл pлr regjistrim dhe etj.

0,2 2 0,4 Zotim qл regjistrimi лshtл obligim ligjor .Organizimin tл tribunave publike, debateve, mbeledhjeve dhe menaxhimin me procesin

Shtojca 5

140




Kom

una

Qлnd

rore

me

rgjis

trim

it nл

RQ

Rezistencл nga fikja e dhomave rajonale

0,6 6 3,6 Zotim tл pлrparлsive nga shoqлrimin qлndror tл dhomave dhe shpjegimin tл rolit tл tyre tл ri nл sistemin tл dhomлs punuese.

Humbja e unikatitetit 0,3 5 1,5 Pлrfshirje mл tл madhe tл dhomave tл reja tл komunave nл krijimin e politikave, mbлshtetjen dhe promovimin nga interesi pлr зdo rajon

Rezistencл nga regjistrimi i pлrsлrishлm i harxhimeve mл tл larta tл shpenziemve

0,4 4 1,6 Zotim qл ndodh vetлm njлherл dhe mundлsi pлr subvencionimin dhe ndihmлn pлr regjistrim tл pлrsлritur

Margjinalizim tл dhomave rajonale

0,9 2 1,8 Roli i dhomave rajonale duhet tл jetл i definuar nл statusin me kompetenca tл sakta dhe tл drejta pлr tл cilat duhet dakordim

Parcializim tл interesave

0,7 5 3,5 Intensifikim tл komunikimit nлmes dhomave rajonale dhe dhomлs qлndrore krijimin e statusit i cili barabart do ti pлrfaqлsojл tл gjitha dhomat

Rezistencл nga dhomat rajonale pлr bashkлpunim me centralin

0,57 4 2,28 Zotim qл лshtл obligim ligjor dhe statusor.Organizimin tл tribunave publike, debateve, mbлledhjeve me tл cilat do tл zotohet nл arrtijet nga pлrfshirja e tyre

Bashkepunim nлmes dhomлs Qлndrore dhe regjistrit Qлndror

0,5 2 1 Zotim pлr mundлsitл pлr marje tл mjeteve plotлsuese nga projektet,koordinim i rritur nga ana e (ME) dhe pjesлmarja e (ME) nл menaxhimin dhe vлzhgimin

Shto

jca

5

141 PB

6.3 Zgjidhe e Rekomanduar me shpjegim Sipas rezultateve të analizës së detajuar dhe krahasimit të tre opsionet përmes përdorimit të mjeteve analitike rekomandohet zbatimin i opsionit të tretë , dmth opsionin e krijimit të një shoqate Qëndrore tregtare me regjistrimin e zanatçijtë në Regjistrin Qëndror të Republikës së Maqedonisë .

Koncepti i ri parashikon nevojë për të ndryshuar sistemin e shoqatës qëndrore rajonale .Ajo ë shtë e nevojshme për të arritur qëllimi e dëshiruar, për të siguruar mbështetje cilësore për zhvillim të konkurrencës të zanatçijnve dhe kushteve të barabarta për regjistrimin dhe kryerjen e veprimtarisë zejtare .

Zgjidhja e rekomanduar parashikon një sistem funksional të regjistrimit të së zanatçijnve , me atë që do të vendoset baza e vetme e të dhënave, Qeveria do të ketë në dispozicion informacione të sakta dhe të plota gjatë krijimt të politikave për zhvillim dhe mbështetje të zanatçijnve.

Koncepti i propozuar ofron centralizimin e kompetencave dhe definimine qartë definimin të marrëdhënies ndërmjet Qendrës dhomës rajonale e të zanatçijve ,me çka Dhomës Qendrore zejtarëve do të mund të kryejë rolin e tij si partner social i Qeverisë . Me Centralizimin e kompetencave, roli i Dhomës Qëndrore do të forcohet dhe e njëjta do të mundet në mënzrë adekuate për të përmbushë nevojat e zanatçijnvet . Kapacitetet e dhomës Qnndrore do të jenë mjaftueshëm për organizimin efikas dhe të mjaftueshëm të trajnimit dhe përmirësimin e aftësive profesionale të zanatçijnve .Me konceptin e ri do të qartësojhen kriteriumet për zbatimin e provimit mjeshtër dhe të njëjtit do të zbatohen në mënyrë të vazhdueshme .

Në të njëjtën kohë shpenzimet për trajnimet dhe promovimit do të jetë më e ulëta . Aktivitete promovuese do të jenë në shënjestër dhe të përqendruar dhe do të jenë të përfshirë në të gjitha llojet e zanateve , ndërsa bashkëpunimi në nivel rajonal dhe kombëtar do të përparohet me çka interesat e dhomave do të përfaqësohen në mënyrë adekuate . Për shkak se parimi kryesor itë funkcionimit KQ mund të ofrojë shërbime këshilluese të cilësisë për përgatitjen e projekteve ,me atë duke rritur kapacitetin e dhomave dhe i zanatçijnve për përdorimin e fondeve të dedikuara në dispozicion për zhvillimin e zanateve. Të gjitha përfitimet e mësipërme do të kontribuojnë në mënyrë të rëndësishme drejt rritjes të cilësinë produkteve të zanaçijnve, dhe me atë konkurrenca dhe dhe munësitë e tëre për eksporti jashtë vendit .

Për çdo funksion ishte e bërë analizë për shpenzimet totale dhe përfitimet për të gjitha palët e interesuara . Rezultatet e krahasimit të tyre tregon se lidhja midis përfitimeve dhe shpenzimeve tek e treta ndërsa opsionit i propozuar shoqatës qendrore ttregtare të dhomës me regjistrimin e zanatiçjnve në Regjistrin Qëndror të Republikës së Maqedonisë , është dukshëm më e lartë se dy opvcionet e tjera , dmth përfitimet totale janë dukshëm më të

Shtojca 5

142

larta se shpenzimet totale , që është një nga elementet e rëndësishme në sjelljen e vendimit në lidhje zgjidhje të pranueshme . Llogaritjet tregojnë se me zbritjen evlerave sipas normës prej 12% , vlera aktuale neto për opsionin e tretë , dmth Dhoma Qëndrore me regjistrimin në Qëndror tregtar arrin deri në 330.778.707 , për opsionin e dytë ( Dhoma tregtare ) arrin 316 698 285 , ndërsa me opcionin e parë ( Dhomat rajonale ) vetëm 86.741.502 .

7. IMPLEMENTIM TË ZGJEDHJES TË REKOMANDUAR

7.1 Nevoja nga ndërimi e ligjeve dhe nënligjeve si dhe regullores nënligjore në sferën ose të sferave të tjera të lidhura

Me qëllim vendosjen opsionit të rekomanduar është e nevojshme që të sjellet një Ligj i ri për të kryerjen e aktiviteteve artizanale që do ta vendosë kornizën ligjore dhe më detalisht do ta rregullojë mënyrën e funksionimit të Dhomës Qëndrore të zanatçijnve me 6 dhoma rajonale, me regjistrimin e zaçatçijnve regjistrin Qëndror të Republikës së Maqedonisë.

7.2 Akte të nevojshme nënligjore dhe afat për sjelljen e tyre - Rregullore për përcaktimin e aktiviteteve të cilat mund t’i kryejnë zanatçijntë- Rregullore për plotësimin e kushteve teknike minimale- Rregullore për mënyrën e mbjatjes të regjistrit të zanatçijnve- Rregullore për formën dhe mirëmbajtjen e ftesës për edukim- Rregullore për provimin majstorial

7.3 Organe të adminitratës shtetërore, organe shtetërore dhe organe të tjera kompetente për implementim

Përgjegjës për zbatimin e opsionit të propozuar do të jetë Ministria e Ekonomisë dhe Regjistri Qëndror i Republikës së Maqedonisë.

Shto

jca

5

143 PB

7.4 Aktivitete për sigurimin të implementimit efikas të propozim ligjit

Në drejtim të zbatimit efikas rregullores të propozuar, do të organizohet fushatë informative për informimin e palëve të interesuara, zanatçijntë dhe dhomat, për përfitimet nga koncepti i ri i Shoqatës Qëndrore , repsektivisht themelimin e Dhomës Qëndrore me regjistrimin në Regjistrin Qëndror të Republikës së Maqedonisë . Fushata do të përfshijë një prezantim të konceptit të ri të dhomave ekzistuese dhe shpjegojë rolin e tyre në sistemin e ri të shoqërimit , prezentimin e përfitimeve nga centralizimdhe shoqatë tregtare dhe planet për zhvillim dhe mbështje të zanatçijnve.

8. MONITORIM DHE EVALUIM

8.1 Mënyra e monitorimit të implementimit Efektet nga zbatimi i vendimit do të përcillen nga ana e autoritetet kompetente, Ministria e Ekonomisë dhe Regjistri Qëndror në bazë të indikatorëve të parashikuar . Ministria e Ekonomisë , pas mbarimit të vitit të parë do të bëjë analizë për shkallën e përmbushjes të indikatorëve të parashikuar, do të përcjellë a do të vendosen 6 dhomat rajonale dhe mënyra e funkcionimit të Dhomës tregtare. Gjithashtu ,. Gjithashtu ,Ministria e Ekonomisë do të monitorojë nëse Ligji për krzerjen e aktiviteteve të zanatçijnve vazhdimisht dhe në tërësi do të zbatohet . Me qëllim marjen e informacionit për implementimin dhe efektet nga rregullorja do të mbahen takime dhe intervista me zanatçijntë a janë të kënaqur me rezultatet dhe objektivat e dëshiruara dhe a i plotëson ai nevojat e tyrer , Përveç kësaj ,Ministria e Ekonomisë do të jetë në bashkëpunim të vazhdueshëm me Dhomën Qëndrore dhe do të monitorojë numrin e projekteve të dorëzuara dhe të pranuara për përdorim të fondeve në dispozicion për zhvillim dhe përkrahjen e artizanateve si dhe aktiviteteve promovuese të cilat i organizojnë dhomat , në kuptim të numrit të publikimeve të bëra, materiali i përgatitur promovues, takime të organizuara ndërkombëtare që kanë të bëjnë me institucionet e njëjta dhe nivelin e bashkëpunimit si dhe pjesëmarrjen në ekspozita për promovimin e zejtarisë.

8.2 Evaluim të efekteve nga propozim ligji dhe afatetVlerësim i efekteve nga implementimi i rregullores do të pëercillen në bazë të indikatorëve të vednosur për monitorimin respektivisht :

- Vendosja e gjashtë dhomave rajonale- Punësimine 5 personave të rinj në Dhomën Qëndrore

Shtojca 5

144

- Regjistrimin e 550 zejtarëve të pa regjistruar nga vitin i parë- Ritja e numrit të mjeshtërve për 200 në nivel vjetor- Krijimi i një regjistrimi të unifikuar në dhomat prej 4000denarë- të dhëna funksionale nga regjistrin Qëndror- Rritja e e të ardhurave të zantaçijnve për 5% në nivwel vjetor- Rritja e mjeteve të mara prej fodeve në dispozicion për çdo vit- Rritja e të ardhurave nga tatimi personal i vlerës së shtuar për shtetitn- zbatimi konsekuent i kritereve për provimin e majstorisë.

Shto

jca

5

Doracak për vlerësimin e ndikimit të rregullores za PVR alb za web.pdf · - të reduktohen...

Documents

Transcript of Doracak për vlerësimin e ndikimit të rregullores za PVR alb za web.pdf · - të reduktohen...