Aan de slag in de Bestaande Bouw

Energieverspilling is zinloos

in het verleden en daarna

Donderdag 13 september 2007

samengesteld door:

Martin LiebregtsHaico van Nunen

22/25/25

33/25/25

1. Praktijk van het verleden

44/25/25

21 demonstratieprojecten

Gerealiseerd tussen 1987-1992

Doel: prestatie-eisen formuleren en realiseren t.a.v. energiegebruik en binnenmilieukwaliteit

Resultaat:Meer comfort, gezonder binnenmilieu met minder energiegebruik

Praktijk van het verledenE’novatie

55/25/25

Praktijk van het verledenDoelstellingen

Welke doelstellingen zijn haalbaar bij een renovatie?

Vooraf berekende doelstellingen m.b.t. ruimteverwarming

Doelstelling:

E’novatie-programma: 50% besparen op ruimteverwarming

66/25/25

Praktijk van het verledenResultaten

Behaalde resultaten in het E’novatieprogramma:

+/-(t.o.v.totaal)

+ /-navoor

-19%-19%18362263Totaal

+5%+142%18677Elektra (hulpenergie)

+8%+54%512333Warmtapwater / koken

-32%-39%11381853Ruimteverwarming

Gemiddeld energiegebruik (primair) in m³ aardgasequivalenten (aeq)

77/25/25

2. Huidge praktijk

88/25/25

Huidige praktijkWaarom lukt het niet?

De bestaande bouw stoot 2,5 x zoveel CO2-uit dan nieuwbouw….tel uit je winst.

Het ontbreekt aan duidelijke ambities op het gebied van energie en duurzaamheid

Het ontbreekt aan nieuwe goede voorbeelden om anderen te stimuleren

99/25/25

Huidige praktijkGalerijwoning uit periode 1970: gemiste kansen

Drie mogelijke ingrepen in 1996

- NIETS doen: 1450 m³ -4%

- ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN: 800 m³ -34%

- EXTRA BESPARENDE MAATREGELEN: 500 m³ -46%

€ 458110

€ 365

€ 93

3661 (96)

2061 (96)

400

480

1450

2006niets

2084 (54)2504 (66)3661 (96)3810 (100)CO2- uitstoot (kg)

3,6%

2,7%

8%

6,7%

9,8%

9,8%

Jaarlijkse stijging (kosten)

1996-2006

€ 420 (€ 470)

125

€ 365 (€ 415)

€ 55

1166 (54)

600

480

500

2006 extra

120110WWS-punten

€ 365 (€ 398)€ 280-Huur /mnd (correctie naar wws-punt)

€ 66€ 43-Energielast /mnd

€ 431 (€ 464)

€ 323-Woonlasten (correctie naar wws-punten)

400400221Elektra: Hulpenergie (kwh)

480480320Gas: Warmtapwater + koken (m³)

1404 (66)2061 (96)2142 (100)Aardgasequivalenten (aeq)

80014501750Gas: Verwarmen (m³)

2006E-besparendemaatregelen

19961970

Ruimteverwarming CO2

1010/25/25

Huidige praktijkEnquête onder 80 woningcorporaties

Hoe typeert u uw organisatie op energetisch gebied?

Heeft uw corporatie een energiebeleid?

Zijn er aangescherpte regels voor nieuwbouw?

Zijn er aangescherpte regels voor bestaande bouw?

Wie initiëren energetische vernieuwingen?

Ja: 86% (maar niet op papier) Nee: 14%

Behoudend:14% Gemiddeld: 67% Voorlopend: 19%

Ja: 19% (beleid op papier) Nee: 81%

Ja: 29% (beleid op papier) Nee: 71%

- management: 39%- techniek en beheer: 52% - betrokken personen: 3%

(32% respons)

- gemeente: 3%- provincie: -- bewoners: 3%

1111/25/25

Huidige praktijkHuidige opvattingen energiebesparende voorzieningen in het onderhoud

Onderhoud en verbeteringen worden op verschillende manieren in de praktijk gebracht:

• Maatregelen worden uitgevoerd tegen een huurverhoging

• Maatregelen worden uitgevoerd, huurvoor zittende hoger blijft gelijk maar streefhuur wordt aangepast.

• Vervanging vindt plaats voor een gelijkwaardig product: Men krijgt wat men nu ook heeft, meer (bijv. HR) kan tegen bijbetaling

• Verbetering vindt plaats, voorschotnota energie wordt verlaagd, terwijl de huur verhoogd wordt, woonlasten blijven (nu) gelijk

• Maatregelen worden wordt uitgevoerd tegen een huurverhoging, maar corporatie geeft besparingsgarantie

Geen structurele aanpak in de praktijk !!

1212/25/25

Huidige praktijkVoorbeelden eengezinswoningen

Isolatie dak, warmtepompboiler, mechanische ventilatie

Dak, gevel, vloer isoleren, HR++ glas,, HR107+zonneboiler,intern B

1,12A

B

C

E

D

F

G

2,75 B1,12

A

B

C

E

D

F

G

2,06

Apeldoorn Eindhoven

1313/25/25

Huidige praktijkVoorbeelden meergezinswoningen

Isolatie pui, warmtepompboiler, mechanische ventilatie, intern

Gevelpanelen isoleren, HR++ glas, kozijnen vervangen, HR combitap B

1,25A

B

C

E

D

F

G 2,97C1,50

A

B

C

E

D

F

G

2,15

Roosendaal Veenendaal

1414/25/25

2. Praktijk in de toekomst

1515/25/25

Praktijk in de toekomsteen blik vooruit

Nu:

Het bovensegment realiseert een label tussen B en C

De A-label projecten vormen een uitzondering

C en D labels vormen de regelmaat

Toekomst:

Op zoek naar label A met individuele kwaliteiten

1616/25/25

1717/25/25

1818/25/25

1919/25/25

Praktijk in de toekomstInnovatieve concepten als voorbeeldBesparing tussen 30—60%

Toekomst met installaties ligt in combinaties van systemen:

- Combiketel met zonneboiler (Lievendaal)

- Mini WKK met warmtepomp op ventilatie , zonnecollectoren en collectieve MV (Brandaris)

- Warmtepomp met zonnecollectoren en collectieve CV (Kruitberg)

- Warmtepomp, zonneboiler en warmteopslag (Haarlem)

- Mini WKK met zonnecollectoren en WP-boiler en collectieve MV (Lienaertsstaete)

- Combiketel, WP-boiler en collectieve MV (Oud Indische Buurt)

2020/25/25

2121/25/25

Praktijk in de toekomstBinnenmilieu

Comfort

- Thermisch comfort

- Akoestisch comfort

- Gebruikscomfort

Gezondheid

- Luchtkwaliteit

- Individuele beïnvloedbaarheid binnenklimaat

- Reinigbaarheid woning en installaties

Meer afstemmen op het individu

2222/25/25

Praktijk in de toekomstGebruik

Rol van de bewoners

Gebouw afgestemd op de gebruiker

In het bijzonder: Ventilatie

2323/25/25

Praktijk in de toekomstGebruik

Van oudsher zetten we een raam open om te ventileren. Daarmee laat je echter ook warme lucht uit de woning ontsnappen.

- Natuurlijk ventilatie- Mechanische toevoer, natuurlijke afvoer - Natuurlijke toevoer, mechanische afvoer- Mechanische toe- en afvoer

Verlaging EPC (~EI):

- Zelfregelende roosters ~ 0,02 – 0,09- Gebalanceerde ventilatie met WTW (95%) ~ 0,15- Vraaggestuurde ventilatie ~ 0,15 – 0,25- Klimaatradiator ~ 0,08 – 0,32

2424/25/25

Discussiepunten

1. Met afgestemde installaties (concepten) kunnen grote bijdragen in de energieambities van gebouwen gerealiseerd worden. De cyclus van een installatie maakt het mogelijk om een gebouw periodiek een impuls te geven.

2. Energieverspilling is zinloos. Het begint met een goed gebouw.Eerst het gebouw, vervolgens de installatie

3. Het gebouw en de installatie moeten afgestemd zijn op het gebruik en de bewoner.

2525/25/25