donde el bosque se espesa” - teatrogayarre.com filegazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan...
Transcript of donde el bosque se espesa” - teatrogayarre.com filegazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan...
IRAKASLEEN GIDA
dondeel bosquese espesa”
“
Esperientzia pilotua
Memoria duten Eskolakbakea eta bizikidetza lantzen
EGILEAK:Oskia Ramírez Barace eta Cristina Palacios Belloso
laguntzaileak:Txomin Fernández Brieba eta Iñaki Setoain Jaurrieta
argitaratzen du:Gobierno de Navarra-Nafarroako GobernuaHerritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetarako DepartamentuaBakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Zuzendaritza Nagusia
DISEINUA ETA MAKETAZIOA: Horixe Diseño
IRAKASLEEN GIDA
dondeel bosquese espesa”
“
Esperientzia pilotua
7
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
AURKEZPENA
Gaur egungo gizarte demokratikoak iragan bor-titzeko irakurketa kritikoa egin behar dela jabetu dira, izaera faxistako diktadurek eragindako bel-durrezko esperientziak jasan zituzten pertsonen testigantzak berreskuratuz eta baita genozidioa-ren bidez, jatorria, ideologia edo sexu-nortasuna tarteko, gizarteko zati bat baztertu zuten proiektu politikoenak ere. Hausnarketa horrek ikusarazi du gazteen hezkuntzan iragan horrek tokia izan behar duela. Garrantzitsua da iragan horretara gertura-tzea eta erregimen horien arrakastak milioika per-tsonengan izan zituen ondorio konponezinen in-guruan hausnartzea. Ondare hori ezin da baztertu hiritartasun demokratikoaren heziketan.
Horregatik, Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Es-kubideen Zuzendaritza Nagusiak, Nafarroako Me-moriaren Institutuaren bidez, “Memoria duten Es-kolak” programa sortu du. Programak irakasleak zein ikasleak 1936ko kolpe militarraren ondorioz Nafarroan bizi izan zen beldurrezko iraganera hur-biltzea du helburu. 2018-2019 ikasturteko progra-man aurreikusi diren jardueren artean, “Donde el bosque se espesa” antzerki lana antolatu da Ga-yarre Antzokiarekin batera 2018ko abenduaren 14rako. Micomicón konpainiaren antzerki lana da,
UNREST europar proiektu baten barnean CSICeko ikerlarien laguntzaz sortua; ikerlari horien artean dira, besteak beste, Francisco Ferrandiz antropolo-goa eta Paco Colom filosofoa.
Hemen aurkezten den unitate didaktikoa antzerki lanaren edukiak eta esanahiak ikasleekin lantze-ko esperientzia pilotu gisa prestatu da. Iturrama BHIko Oskia Ramírez Barace eta Cristina Palacios Belloso irakasleek diseinatu dute, Txomin Fernán-dez Brieba eta Iñaki Setoain Jaurrieta irakasleen la-guntzarekin. Antzerki lanean agertzen diren gaiak (hau da, errepresio frankistaren memoria, 30. eta 40. hamarkadetako Europako faxismoaren memo-ria, Balkanetako Gerra) jorratzen saiatu dira, ikus-puntu didaktiko berritzailea erabiliz, ikaslearen protagonismo aktiboan, ikaskuntza kooperatiboan eta zereginen bidezko metodologian oinarrituta.
Beraz, jakin, esperientzia pilotua izan arren, esku artean lan oso interesgarria duzula, ikasgelako lan atsegina eta berritzailea egiteko aukerak ema-ten dituena, pentsamendu kritikoaren garapena eta ikasleen motibazioa lotuz. Esperientzia honen emaitzak eta partaideen iradokizunak kontuan hartu ondoren, ziur gaude laster lan honen behin betiko bertsioa eskainiko dugula.
8
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
9
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
1. JUSTIFIKAZIOA ETA XEDEAUnitate didaktiko honen xede nagusiena ez da historia gertaerak eta gaiak modu sakon eta garatuan lantzea, ikasleek ikusiko duten antzerkiari zentzua diezaioten, XX. mendeko testuinguruan murgiltzea eta haiekin ba-kerako hezkuntza lantzea baizik. Horregatik, hau proposamen didaktiko bat baino ez da, irakasle edo zentro bakoitzaren esku geldituko delarik, honi zehatz-mehatz jarraitzea, honetako zenbait gakoei baino ez jarrai-tzea edo honez gain, gaietan gehiago sakontzea.
Osotara bederatzi saioetako zeregin eta jarduera multzoa planteatzen dira. Horietariko bost, gerra zibila eta bigarren mundu gerrarekin dagozkion edukiak lantzeko, hiru Jugoslaviako gatazka lantzeko eta azkeneko bat, hausnarketa saio gisa planteaturikoa. Gerra zibila eta bigarren mundu gerrarekin bat egiten duten jar-duera multzoek zeregin oso bat osatzen dute. Antzerkiak duen formatuari jarraiturik, ikasleek taldeka eta modu autonomoan kutxa batean bilduriko dokumentu multzoa abiapuntu harturik, Libertad Uriz Ugarte ize-neko fikziozko emakume baten bizitza berreraiki beharko dute, historialariak bailitzan. Jugoslaviako gatazka-ren edukiak lantzeko, jarduera zehatz eta irakasleak klase osoarekin lantzekoak proposatzen dira. Helburua ez da Jugoslaviako gatazkaren gako eta eboluzioa lantzea, gerra honek berriz ere aurreko hamarkadetan bi-zitako zentzugabekerien eta errepresioaren errepikapena suposatu zuela ulertaraztea baizik. Era berean, Ju-goslaviako gerra mahai gaineratzeak, ikasleak honetara hausnarraraztea bilatzen du: berriz ere horrelakorik errepikatzeko arriskurik al dago? Gizarte eta estatuek, zerbait ikasten al dute iraganeko historiatik?
2. EDUKI BLOKEAKUnitate didaktiko honetan hauek dira garatzen diren historia eduki orokorrak:
1. Blokea: - Gerra Zibila eta honen ondorioak: diktadura frankista errepresibo eta patriarkala- II. Mundu Gerra: iheslari espainiar errepublikanoen egoera, nazien kontrako erresistentzia borroka eta
kontzentrazio esparruak. Nurenbergeko prozesua.- II. Mundu Gerraren ondorioa: gerra hotzaren araberako Europar banaketa.
2. Blokea: Jugoslaviako gerra
3. Blokea: Memoria historikoa eta bakerako hezkuntza
10
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
3. CURRICULUMAREKIN LOTURAHistoria garaikidearen ikasketa garrantzitsua da ikasleen inguruko mundua ulertzeko eta beren buruari ira-ganaz galdetzeko, hartatik begiratuta duelako orainak zentzua. Honela zehazten da hain zuzen ere, 25/2015 Foru dekretuan, apirilaren 22koan, Nafarroako Foru Komunitatean Batxilergoko irakaskuntzen curriculu-ma ezartzen duena. Honetan halaber, Mundu Garaikidearen historiak ikaslea egungo munduaren ezagutzara hurbildu behar duela dio, historia bera, biziaren alderdi guztien eragina hartzen duen prozesu baten gisara ulertuz eta landuz. Unitate didaktiko honek, bete betean erantzun nahi dio xede honi eta honetarako, curricu-lumeko aspektu hauek aintzat hartzen ditu:
EDUKIAK EBALUAZIO IRIZPIDEAK ESTANDARRAK
2. MULTZOA. INDUSTRIA IRAULTZA ETA GIZARTEAN EKARRI ZITUEN ONDORIOAK
Langileriaren sorrera eta langile klasearen antolaketa: sindikal-gintzaren muinak eta pentsa-menduaren korronteak, langileen alderdi politikoak
5. Ekonomia industrialaren ezaugarriak identifikatzen dituzten ideiak hautatuz aztertzea eta orobat, langileen egoera hobetu nahi zuten pentsamenduaren korronteak.
5.2. Langileriaren ekartegintza motak bereizten ditu eta haien ezaugarriak azaltzen.
5. MULTZOA. GERRARTEKO GARAIA, II. MUNDU GERRA ETA HAREN ONDORIOAK
Faxismo europarrak eta nazismo alemaniarra.Gatazkaren muinak eta ezaugarri orokorrak.Gerraren garapena.Gerraren ondorioak.Antisemitismoa. HolokaustoaBakearen prestakuntza. NBE
5. Faxismo europarren garrantziari antzematea, garaiko Europan gatazkak pitzarazi zituzten ideologia diren alde-tik6. II. Mundu Gerraren garapenaren eta-pak ezartzea Europari eragin ziotenak.7. Mundu Gerraren zeregina aztertzea, eguneko bizitzaren eraldatzaile den aldetik. 8. Gerrarteko garaiaren eta II. Mundu Gerraren eta gerra ostearen gaineko informazio idatzi eta grafiko adieraz-garria lotzea eta hautatzea, lehen edo bigarren mailako iturriak erabiliz.
5.2. Faxismo europarraren XX. men-dearen lehen erdialdeko sinboloak bereizten ditu. 6.2. II. Mundu Gerraren etapak azal-tzen ditu, fronte europarrean. 6.3. II. Mundu Gerraren garapen azter-tzen du, mapa historikoetatik abiatuta. 7.1. II. Mundu Gerraren ondorioak des-kribatzen ditu. 8.1. Alemania Naziak gauzatutako Holokaustoa agertzen dituen irudiak aztertzen ditu. 8.2. NBEak nazioarteko harremanetan izandako esku hartzea argitzen dituen testuak erabiltzen ditu.
6. MULTZOA. BI MUNDU DESBERDINEN BILAKAERA ETA HAIEN LISKARRAK
Bloke komunistaren eraketa blo-ke kapitalistaren parean: Gerra Hotza
4. Eredu kapitalista eta komunista alde-ratzea, ikuspegi politiko, sozial, ekono-miko eta kulturaletik. 5. Eredu komunistaren mamitzea iden-tifikatzea adibideak jarriz.
1.1. Bloke komunista eta kapitalista osatzen duten herrialdeak mapa ba-tean aurkitzea. 5.2. Mendebaldeko munduko eta mundu komunistako forma politikoak identifikatzen ditu.
8. MULTZOA. BLOKE KOMUNISTAREN KRISIA
SESBren desegiteaBalkanetako arazoa. Jugoslaviako gerra
5. Balkanetako arazoa identifikatzea, egoera horren zergatien zerrenda eta eskualde honetako gatazken garapena dakarten gertaeren laburpena eginez. 6. Iturri desberdinetatik (bibliografi-koak, internet) informazioa eskuratzea eta hautatzea, bloke komunistaren kri-sia dakarten egitateak azaltzeko.
5.2. Balkanetako gerraren zergatik, ha-ren garapena eta batez ere Jugoslavian izan zituen ondorioak deskribatzen ditu. 6.1. Interneten bilaketa gidatuak egi-ten ditu, bloke komunistaren desegitea modu arrazoituan azaltzeko.
11
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
Hauez gain, DBH 4. mailako curriculumeko, (25/2015 Foru dekretuan, apirilaren 22koa, Nafarroako Foru Komunitatean Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako irakaskuntzen curriculuma ezartzen dueneko), zenbait eduki bloke, ebaluazio irizpide eta estandar ere lantzen dira unitate didaktiko honetan. Izan ere, Espainiako historiari dagozkion edukirik ez da lehen mailako batxilergoko curriculumean aintzat hartzen, ezta memo-ria historikoarekin loturikoak ere. Alabaina eta modu zeharkakoan eta birpasa gisa bada ere, hauek historia garaikideko ikasgaian txertatzea ezinbestekotzat ikusten dugu, ikasleak gertuko historiaz jabe daitezen eta honen inguruan hausnar dezaten. Halaber, Espainiako historia, Europako historia prozesuaren baitan txerta-tzen da, gure historiako gertaerak ezagutzea, giltzarria izanik prozesu globalagoak ongi ulertzeko.
EDUKIAK EBALUAZIO IRIZPIDEAK ESTANDARRAK
5. BLOKEA GERRA ARTEKO GARAIA (1919-39)
Espainiako II. ErrepublikaEspainiako gerra zibila eta haren ondorioak Nafarroan
2. Garai honi buruzko azalpen histo-rikoetan, zergatien hierarkia azaltzen duten zergatien kateak aztertzea, baita egungo egoerarekin duten lotura ere.4. Gerra Zibila aztertzea, haren zerga-tiak eta ondorioak identifikatuz, baita nazioarteko esku-hartzea eta gertaeren joan-etorria ere bi zonaldeetan.
2.1. Espainiako II. Errepublikan egindako erreforma nagusiak azaltzen ditu, baita erreakzioak ere.2.2. Espainiako Gerra Zibilaren zergatiak azaltzen ditu, Europako eta nazioarteko testuinguruan.4.1. Bi aldeek Espainiako Gerra Zibilean zehar duten bilakaera politikoa eta egoe-ra ekonomikoa alderatzen ditu.4.2. Gerra Zibilaren giza kostuak eta on-dorio ekonomiko eta sozialak zehazten ditu, bereziki Nafarroakoak.
7. EDUKI MULTZOA (KAPITALISMOAREN EGONKORTZEA ETA BLOKE SOBIETARRAREN ISOLAMENDUA)
Francoren diktadura Espainian eta Nafarroan
3. Azaltzea zer arrazoirengatik ezarri zen diktadura bat Espainian, Gerra Zi-bilaren ondoren, eta nola bilakatu zen diktadura hori 1939tik 1975ra.4. Frankismoaren ezaugarriak azaltzea, baita haren bilakaera ere denboraren joanean, Espainian eta Frantzian; ger-tatu ziren aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialak xehakatzea, eta horiek lotzea nazioarteko egoera aldakorra-rekin.
4.1. Eskema prestatzen du frankismoaren hasierako talde ideologikoei eta sostengu sozialei buruz.4.4. Eskema prestatzen du diktaduraren kontra Nafarroan dagoen oposizioaren indar nagusien eta haien ideologiaren gainean.
10. MULTZOA. IRAGANAREN, ORAINAREN ETA ETORKIZUNAREN ARTEKO HARREMANA HISTORIAN
Iraganaren, orainaren eta etorkizunaren arteko harremana Historian eta Geografian.
1. Ezagutzea iragana “ez dagoela hila eta lurperatua” baizik oraina ezartzen edo baldintzatzen duela, baita etorkizun posibleak eta espazio desberdinak ere.
3.1. Eztabaidatzen du: nola ulertzen den Espainian eta Europan “memoria historikoa” kontzeptua. (7. eduki multzotik hartutako estandarra)
12
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
4. METODOLOGIA
Paradigma konstruktibista
Unitate didaktiko honetako ardatz metodologikoen jomuga, gure ikasleen pentsamendu kritikoa garatzea eta gaitasunak lantzea da, proposamen didaktiko honekin ikasten dutena eguneroko bizitzan aplikatzeko eta in-guratzen gaituen errealitate soziala hobe ulertzeko gai izan daitezen. Honetarako, orientabide konstruktibis-tak hartu dira ardatz, ikasleen mekanismo kognitiboak aktibatu eta ekintza mentalak ziurtatuko dituen lan dinamika, zeregin eta jarduerak proposatzen dituena. Proposamen didaktiko honek ikasleak aktibo bihur-tzea du helburu eta metodologia deduktiboari lehentasuna emanez, ikasleak ezagutzak praktikan jar ditzaten bilatzen du, ikaskuntza prozesu funtzionala bultzatuz. Irakaslearen papera edukien transmisorearena baino, motibatzailearena, behatzailearena eta orientatzailearena izango da.
Oinarri metodologiko honek bete betean bat egiten du Nafarroako curriculumak ezartzen duenarekin, honek izan ere, “Mundu Garaikidearen Historiak egungo munduaren ezagutzara ikasleak hurbildu” behar dituela dio, “Historia gizaki baten biziaren alderdi guztien eragina hartzen duen prozesu baten gisara” aurkeztuz zehazki. Era berean, hau “lanerako hipotesi batetik abiatuta eta iturri historikoen trataerak lagundurik” egin behar dela zehazten du. Hau bermatze aldera, unitate didaktiko honek proposatzen dituen zeregin eta jar-duerak, ikasleen pentsamendu kritikoa lantzera daude bideraturik.
Zereginen bidezko metodologia
Paradigma konstruktibista sustatzeko unitate didaktiko hau zeregin edo ataza ezberdinetan oinarritzen da. Zereginak ikasleei jarritako erronkak dira, ebatzi beharreko erronkak, ikasitakoarekin zerbait egin dezaten eta edukiak benetako testuinguru batean ezar dezaten. Lana zereginen arabera planteatzeak dakar ikasleei nolabaiteko konplexutasuna duten egin behar txikiak zein handiak planteatzea, zeinen bidez, maila altuko prozesu kognitiboak lantzen diren.
Zereginak ikasleek beren kabuz burutu beharko dituzte, haien lana eta ikerketaren zein hausnarketaren bi-dez, ondoriotara iritsiz. Ikaskuntza prozesu honetan haiek laguntzeko asmoz, ezinbestez ikasle talde bakoi-tzari zereginaren informazio txostena banatuko zaio, lana egiteko funtsezko gida izango dena. Irakaslearen papera unitate prozesu honetan laguntzaile eta orientatzailea izango da, baita, behatzailearena ere. Izan ere, irakasleak prozesua behatuz laguntza eskaini beharko du eta prozesua bera ebaluatu beharko du ere.
Ikaskuntza kooperatiboa (IK/KI)
Unitate didaktikoan planteatzen diren zeregin eta ataza nagusienak, IK/KI (ikaskuntza kooperatiboari) ja-rraiturik burutuko dira. Alegia, ikaskuntza kooperatiboaren metodologiak proposatzen dituen talde dinami-kei, jardueren planteamendu motei eta ebaluazio sistemei jarraiturik. Taldean lan egitea guztiz aberasgarria da. Izan ere, taldean lan eginez, ikasleek besteengandik ikasten dute, ikaskuntzaren parte aktibo bilakatzen dira eta arduratsu izaten eta elkarlanean jarduten ikasten dute. Elkarlanean jardutea hezkuntza inklusiboa sustatu eta aniztasunari erantzuteko modua da, ezen ikasle guztiek ekarpenak egiteko gai direla ikasi behar dute, hau da, edonork daukala lan bat egiteko gaitasuna eta edonork egin dezakeela talde lan batean bere ekarpena.
Unitate didaktiko honek planteatzen dituen zeregina eta jarduera nagusienak, taldeka egin beharko dira eta talde hauek, modu kooperatiboan antolatu zein jardun beharko dute. Honetarako, IK/KI metodologiatik har-tuko diren ardatz nagusi hauek jarraituko dira:
13
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
· TALDEAK:1 lehen unetik klaseko kide guztiak lauko taldeetan antolatuko dira. 24 ikasle izatekotan, lauko sei talde osatuko dira (ezin izatekotan, talderen bat hiru edo bost pertsonetakoa izan beharko da edo sei talde baino gehiago sortu beharko dira). Taldeak ezinbestez irakasleak egin beharko ditu eta heteroge-neoak izan beharko dira, honetarako, aspektu hauek aintzat hartuko direlarik:
- Talde guztiak genero aldetik anitzak izan behar dira.
- Talde guztietan ikaskideak laguntzeko prestutasuna duen ikasle bat egon beharko da, taldea modu posi-tiboan gidatzeko gai izango dena, ekipoa kohesionatzeko eta sortzen diren erronkak zein desadostasu-nak ongi bideratzeko gai izango dena.
- Talde guztietan laguntza behar izaten ohi duen ikasleren bat egon beharko da, akademikoki erritmo motelagoa izaten ohi duena edo ikaskideekin erlazionatzeko berezko trebeziarik ez duena.
· TALDEKOROLAK(ARDURENBANAKETA):2 lehen unetik, talde guztietako kideek ardura jakin bat har-tu beharko dute, taldearen funtzionamendu egokia ziurtatzeko ezinbestekoa izango dena. Norberak bere izaerarekin hobekien bat egiten duen honetako funtzio eta konpromisoak hartu beharko ditu.
- Koordinatzailea: funtsean ekipoa ongi koordinatzeaz arduratuko da eta honen bozeramaile izango da. Eguneroko lan dinamikak arduratzeaz eta egin beharreko bilerak zuzentzeaz ere arduratuko da. Era berean, hizkuntza arduraduna egunen batean faltatzekotan, bere papera bete beharko du.
- Idazkaria: eguneroko bileretan adosten dena apuntatzeaz eta “zereginen txantiloia” betetzeaz arduratu-ko da. Era berean, material arduradunaren laguntzaile izango da eta hau faltatzekotan, bere papera bete beharko du.
- Materialaren arduraduna: zeregina egiteko talde bakoitzari banatuko zaion materiala ongi gordetzeaz arduratuko da, baita, irakasleari aurkeztu beharreko materialaren txukuntasuna eta estetika egokiaz ere. Era berean, idazkaria egunen batean faltatzekotan, bere papera bete beharko du.
- Hizkuntza arduraduna: ekipoa beti euskaraz ari dela ziurtatzeaz gain, irakasleari aurkeztu beharreko la-naren kalitate linguistikoaz arduratuko da, baita denboraren kontrola eramateaz ere. Era berean, koor-dinatzailearen laguntzaile izango da eta hau faltatzekotan, bere papera bete beharko du.
· EGUNEROKO KONPROMISO TAULAK: “historialariaren zeregina” gauzatzean, talde guztiek egunero, ikasleentzako gida jarraiturik, eguneroko zeregina eta balorazioaren taula bete beharko dute. Honetarako, saioaren hasieran ezinbestez bilera bat egin beharko dute, egun bakoitzean burutu beharrekoa argi izate-ko eta lanak banatzeko. Saioaren amaieran halaber, bilera egin beharko dute, egindako lana erregistraturik utziz eta zerbait amaitu gabe gelditu baldin bada, hau etxean amaitzeko ardurak nola banatuko dituzten zehaztuz. Eguneroko konpromisoen fitxa hau betetzea ezinbestekoa izango da, izan ere, irakasleak lan pro-zesua ebaluatzeko tresnatzat hartuko du.
· GOMENDATZENDIREN“BEREMUKOJARDUERAK”: Ikaskuntza kooperatiboaren metodologiak egu-neroko klaseko jarduerak burutzeko egitura kooperatiboak proposatzen ditu (B eremuko jarduerak de-ritzenak). Ikasleek zereginek eskatzen dituzten jarduera zein atazak lankidetza egitura hauekin burutu ditzaten guztiz gomendagarria da, guztien parte hartzea eta elkarrekintza bermatze aldera. Hauek lirateke gomendatzen direnak:
- Irakurketa partekatua: testu idatziak edo dokumentu historiografikoak modu partekatuan irakurtzeko proposatzen den egitura mota da. Taldekide bakar batek ozenki testuaren lehen paragrafoa irakurri
1 Taldeka “historialariaren zeregina” egiteko antolatuko dira. Jugoslaviako jarduerak egiteko, binaka edo launaka jardungo dira, bai-na klasea errazago antolatze aldera, taldeak bere horretan mantendu daitezke edo klasean ohiko moduan eserita dauden bezala multzokatu (atzekoak aurrekoekin).
2 Funtzio hauek soilik “historialariaren zeregina” gauzatzeko banatu beharko dituzte. Jugoslaviako jarduerak egiteko, ez dira ekipoan aritu beharko, beraz, ez dituzte funtzio konkreturik izanen.
14
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
beharko du, gainerakoek adi entzuten duten bitartean. Irakurtzeaz amaitzerakoan, hurrengo kide batek irakurritakoaren laburpena egin beharko du eta gainerakoek, zerbait gehitzerik edo ikaskideak esan-dakoa zuzendu nahi duten aipatuko dute. Behin denen artean irakurritakoa ongi ulertuta, ideia gakoak apuntatuko dituzte paragrafoaren alboan. Hurrengo ikasleak, (bigarrenak, alegia, lehenbiziko paragra-foaren laburpena egin duenak) bigarren paragrafoa irakurriko du eta hirugarrenak, honen laburpena egingo du. Ondoren, laugarren eta lehenengo ikasleak laburpena zuzena ote den esango dute eta baita zerbait erantsi behar ote den ere. Hala, bata bestearen segidan, testu osoa irakurriko dute. Testuan inork ulertzen ez duen hitzik agertzen bada, honen esanahia bilatu beharko dute. Irakurketa partekatuaren egitura binaka ere egin daiteke, irakurketa eta laburpena egitearen funtzioa txandakatuz.
- Folio birakaria: ikasleen iritziak jasotzeko, jarduerak osatu eta aberasteko, jarduera batean eskatzen diren galderei erantzuna emateko… erabili daitekeen egitura da. Honetan, lehenik ikasle batek bere iri-tzia idatziko du. Ondoren, erlojuaren orratzei jarraiturik, bigarren ikasle batek berea idatziko du, bata bestearen segidan, guztien iritziak jaso arte.
Zein jardueretan erabili daiteke folio birakaria? · Libertad Uriz Ugarteren narrazioa egiteko: sortu beharreko testua ataletan bana daiteke eta bakoi-
tza, baten ardura hartu. · Jugoslaviako gerrarekin loturiko jardueretan · Unitate didaktikoko azken saioan (hausnarketa jardueretan)
- 1-2-4: bideoak eta bestelako dokumentu grafikoak ikertzerakoan ikasleek erabiltzen ahal duten egitu-ra da. Lehenik banaka nork bere ideiak folio batean idatzi behar ditu (ikusitako bideoaren ideia nagu-sienak, aztertutako dokumentu grafikoan atentzioa deitu dioten xehetasunak, irakasleak egindako edo testu batekin loturik dauden galderaren erantzunak, zerbaiten inguruan duen iritzia edo hausnarketa pertsonala…). Ondoren, binaka jarririk, ikasleek idatzitakoa partekatu eta konparatuko dute, eta bien arteko iritziak edo ideiak batuko dituzte. Azkenik, launaka jarrita, taldeko bi bikoteen erantzunak ko-mentatu, aztertu eta landu ondoren, erantzun partekatu eta sendo bat garatuko dute.
15
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
5. JARDUERAK ETA DENBORALIZAZIOA
Unitate didaktiko honetan lantzen diren hiru eduki multzo edo bloke handi bakoitzeko jarduera multzo bat planteatu da.
• GERRAZIBILA,II.MUNDUGERRALANTZEKOZEREGINA:atal hau, ikasleek taldeko lan baten bitartez landuko dute, ikerketa zeregin baten bidez zehazki. Ane izeneko historialari gaztearen paperean jarririk eta aurkezten zaizkien iturri eta pistak jarraiturik, historialari gazte baten azalean sarturik eta Gerra Zibi-laren garaiko dokumentu batzuetatik abiatuz, Libertad Uriz Ugarteren istorioa berregin beharko dute.
• JUGOSLAVIAKOGERRALANTZEKOJARDUERAMULTZOA:hainbat bideo, artikulu eta testigantzen bi-tartez ikasleek ezagutuko dute Jugoslavia oihan izaniko gerraren nondik norakoak eta gerra horrek berta-ko gizarteko bizikidetzan utzitako arrastoak ulertzen saiatuko dira, baita ondorioen inguruan hausnartu, eta halaber, etorkizunean horrelako gatazkarik berriz ere gertatzea posible den eztabaidatu.
• HAUSNARKETASAIOA:intolerantzian oinarrituriko sistema politikoak eta gerrek gure gizarteengan utzi-tako urrats zein ondorio ahaztezinen inguruan hausnartzea helburua duen saioa da. Saio honen xedea, bakean zein lankidetzan oinarrituriko gizarteak eratzearen garrantziaz eta azken batean, memoria his-torikoa bizirik mantentzearen garrantziaz kontzientzia hartzea izango litzateke, berriz ere, errepresioan oinarrituriko pasarte historikoak errepika ez daitezen. Hausnarketa hau irakasleak gidaturiko hausnarke-ta eta eztabaida saio baten bidez burutuko da. Saio hau antzerkia ikusi ondoren egitea gomendatzen da, bide batez, aprobetxatu antzezlana komentatzeko. Saio irekia izanen da, irakasle bakoitzak bere estiloaren arabera bideratuko duena.
5.1. HISTORIALARIAREN ZEREGINA: Libertad Urizen bizitzaren berreraikitzea (5 saio)
Zeregin honen xedea ikasleak historialari baten azalean sartu eta ikerketa lan bat abiatzea da. Honen bidez, jada DBH 4. mailan ikusitako zituzten eduki batzuk landuko dituzte, alegia, Gerra Zibila eta II. Mundu Gerra. Hauek alabaina, emakume baten bizitza ardatz harturik egingo dute, gerra zibiletik ihes egin, erresistentzia antifaxistan parte hartu eta Mauthausenen amaitu zuen fikziozko emakume baten istorioa berreginez.
ZEREGINARENAURKEZPENA (ikasleei idatziz pasako zaie)
Ikasleak Ane Zaritiegi Ezkerren azalean sartuko dira, historia graduko laugarren mailako ikasle bat dena. Ikasturte hasieran gradu bukaerako lana pentsatzen hasteko esan dio Aneri bere Historia Garaikideko irakas-leak eta honek, gai hau aukeratu du: Nafarroako erdialdeko emakumeen kontrako errepresioa Gerra Zibila eta lehen Frankismoan. Lanarekin hasi aurretik bere amona Florentina Otxoa Oizarekin egon da Beiren eta honek, herriko familia errepresaliatu baten istorioa kontatu dio, baita familia honetako Libertad Uriz Ugarte-ren helbidea eman ere, Alemanian erbesteraturik bizi den emakume oso adinekoarena. Anek aspaldi gutun bat idatzi dio Libertadi, bere istorioa berregiteko eta kontatzeko gogoak erakutsiz. Baina hilabeteak pasa dira eta ez du bere erantzunik jaso. Jada galdutzat duenean, mezularitza enpresa baten bidez Berlinetik pakete bat iritsi zaio Aneri. Paketean kutxa bat aurkitu du.
Ikasleak, Ane Zaritiegi Ezker bailitzan, misterioz beteriko kutxa horretan dauden argazkiak, dokumentuak, gutunak… ardatz harturik, Libertad Uriz Ugarteren eta bere senideen istorioa berregin behar dute, doku-mentazio guztia panel batean ordenatuz eta lotuz eta Libertad Urizen Ugarteren istorioaren berreraikitzea narratuz, ondoren, gainerako klase kideei azaltzeko.
16
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
JARDUERAK,ARIKETAKETADENBORALIZAZIOA
JARDUERA ARIKETAK DENBORA
1. SAIOA
Irakasleak taldeak izendatzea eta bakoitza elkarrekin esertzea
Taldeak izendatzearekin batera, egun hauetako lana egiteko beharko duten materiala banatu
5 minutu
Irakasleak banaturiko ikasle txostena ongi irakurtzea, egin beharrekoa ulertzea eta taldea antolatzea.
Ikasle txostenaren puntu nagusienak irakurri (irakurketa partekatua) datozen egunetan egin beharreko zeregina, lan prozesua eta ebaluazioaren gakoak ongi uler ditzaten. Taldeko rolak banatu.
15 minutu
5 minutuKutxan dauden dokumentuak kronologikoki ordenatu, antolatu eta elkarlotzea.
Kutxan dagoen dokumentazioa kronologikoki ordenatu. Identifikatu, argazkietan agertzen diren pertsona bakoitzak Libertad Uriz Ugarterekin duten erlazioa.
25 minutu
Taldeko bukaerako bilera egitea Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean amaitzeko banatu.
5 minutu
2. SAIOA
Taldeko hasierako bilera egitea Eguneroko ataza (hasierako bilera): aurreko eguneko lan konpromiso guztiak bete ote diren ikusi eta saio horretan egin beharreko lana banatu edo antolatu.
5 minutu
Kutxan agertzen diren pertsonaia ezberdinen bizitza berreraikitzen hastea, historialariek proba eta iturriekin egiten duten modura. Alegia, kutxan dauden dokumentu grafiko eta historiografikoak ikertuz eta ondorioak ateraz. Gida gisa lagungarri egingo zaie banatuko zaien “pisten galdetegia” dokumentua, baita, bestelako eranskinak ere. Jarduera hau egiteko lana binaka banatuko dute.
A bikotea: 1890-1939eko uztailaren 5era bitarteko dokumentuak ikertu eta Libertaden istorioa berregiten hasi. Argi gelditu behar zaie nortzuk diren Ricardo Uriz, Mercedes Ugarte eta Josefa eta Elisa Uriz Uriz Pi. Honetarako, tarte kronologiko horrekin bat datozen argazkiak zein gutunak eta 4-5-6. eranskinak kontsultatu beharko dituzte. B bikotea: 1936ko uztailaren 18tik, 1941eko ekainaren 11 bitarteko dokumentazioa ikertu eta Libertaden istorioa garai honetan berreraikitzen hasi. Argi gelditu behar zaizkie garai honetako jazoera historikoak, zer izan zen Gurs, espainiar erresistentzia antifaxista eta nortzuk izan ziren Francesc Boix eta Jesús Monzón. Honetarako, tarte kronologiko horrekin bat datozen argazkiak zein gutunak eta 4-7 eta 8. eranskinak kontsultatu beharko dituzte.
35 minutu
35 minutu
Taldeko bukaerako bilera egitea Elkarri bikoteek ikertu dutena azaldu behar diete, denek izan dezaten Libertad Uriz Ugarteren bizitza pasarteen berri.Guztien artean kutxan dagoen zuhaitz genealogikoa eta mapa betetzen hasi behar dira.Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean
10 minutu
5 minutu
5 minutu
17
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
ACTIVIDAD EJERCICIOS TIEMPO
3. SAIOA
Taldeko hasierako bilera egitea Eguneroko ataza (hasierako bilera): aurreko eguneko lan konpromiso guztiak bete ote diren ikusi eta saio horretan egin beharreko lana banatu edo antolatu.
5 minutu
Libertad Uriz Ugarteren ibilbidea ikertzea Parisera iristen denetik Berlinen amaitzen duen artea. Oraingoan, lana denen artean egingo dute.
1940. urteaz geroztiko Libertaden bizipenak berreraiki beharko dituzte (makien gerrillan aritzetik, Mauthausenen amaitzera) eta Nurenbergeko epaiketetatik antzinako gertaerak (Berlinen amaitu artekoak). Hau berreraikitzeko, tarte kronologiko horretako argazkiak, egunerokoa eta gutunak ikertzeaz gain, 9., 10. eta 11. eranskinak ikertu beharko dituzte. Maparen ibilbidea zehazten bukatu behar dute.
45 minutu
Taldeko bukaerako bilera egitea Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean amaitzeko banatu.
5 minutu
4. SAIOA
Taldeko hasierako bilera egitea Eguneroko ataza (hasierako bilera): aurreko eguneko lan konpromiso guztiak bete ote diren ikusi eta saio horretan egin beharreko lana banatu edo antolatu.
5 minutu
Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze grafiko egitea, panela osatzea.
Detektibeek egiten duten modura, panel bat osatu beharko dute kutxan dauden dokumentu guztiak antolatuz, ordenatuz eta elkarlotuz, Libertad Uriz Ugarteren istorioa ibilbidea berreraikiz.
40 minutu
Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren narrazioa planteatzen hastea.
Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze narratiboa nola egingo zuketen planteatzen hasi; sortuko duten idazlanean, paragrafo bakoitzean zeri buruz mintzatuko diren zehaztu, ideia nagusienen eskema eginez.
10 minutu
Taldeko bukaerako bilera egitea Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean amaitzeko banatu.
5 minutu
5. SAIOA
Taldeko hasierako bilera egitea Eguneroko ataza (hasierako bilera): aurreko eguneko lan konpromiso guztiak bete ote diren ikusi eta saio horretan egin beharreko lana banatu edo antolatu.
5 minutu
Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitze narratiboa egitea, idazlana. Ziurrenik hau amaitzeko ez dute nahikoa denborarik izango eta etxean amaitu beharko dute.
Libertad Uriz Ugarteren istorioaren inguruan ikertu duten guztiaren narrazioa egiten hasi, bere bizitzaren berreraikitzea kontatuz. Honetarako, kutxan agertu diren dokumentu guztietatik eta eranskinetatik jaso duten informazioa aintzat hartuz gertaera historikoak ongi deskribatu eta narratu behar dituzte.
40 minutu
Aurkeztu beharreko guztia prest ote dagoen ziurtatzea.
Behin idazlana amaituta, egin beharreko guztiak jada bukatuta dituztela eta aurkeztu behar duzuen materiala jada prest, osatuta eta txukun dutela konprobatu behar dute.
5 minutu
Taldeko bukaerako bilera egitea Eguneko lanaren balorazioa (amaierako bilera): txantiloia bete eta zerbait egiteko baldin eta gelditu bada, lana etxean amaitzeko banatu.
5 minutu
18
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
5.2. JUGOSLAVIAKO GERRA (3 saio)
Jugoslaviako gatazka zabala eta konplexua da osoa eta horregatik, hemen planteatzen direnak baino saio gehiago beharrezkoak lirateke behar bezala landu ahal izateko. Egiten den proposamenak, ez du horrenbes-tez Jugoslaviako egoera eta historian sakontzeko helburua, gaia modu zabalagoan lantzea baizik. Horregatik, hiru eduki edo ideia nagusi hauek baino ez dira ardatz hartuko:
· Gatazka bere testuinguruan kokatzea eta antzezlanean agertuko diren zenbait termino ulertzea.
· Emakumeen kontrako bortxaketak gerra-arma izanaren inguruan hausnartzea eta genozidio kontzeptua-ren erabilgarritasuna planteatzea.
· Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioen inguruan hausnartu eta egungo Europan posible ote litzatekeen horrelako egoerarik berriz ere sortzea.
JARDUERAK,ARIKETAKETADENBORALIZAZIOA3
JARDUERAK ARIKETAK DENBORA
1. SAIOA
1. Sarrera, gatazkaren testuingurua; gerrako testuingurua eta nondik norakoak aztertzea mapa, bideo eta funtsezkoak diren kontzeptuen bitartez.
1.1. Gaur egungo eta Jugoslavia ohiko mapak alderatu. 10 minutu
1.2. “La guerra de Yugoslavia” bideoaren lehengo bost minutuak ikusi. Hau egiteko, 1,2,4 IK/KI jarduera erabil dezakete.
10 minutu
1.3. Ikasleak launaka antolatu eta kontzeptuak banatu, haiek ordenagailuetan informazioa bilatu dezaten (bilatu beharreko informazio aurkitzeko jarraibideak eskainiko zaizkie: erlijioa, talde etnikoa, hizkuntza…). Talde bakoitzak bost minututan euren kontzeptuen aurkezpena eginen du eta gainontzekoek apunteak hartu, guztiok informazio berbera izateko.
35 minutu
2. SAIOA
2. Emakumeen aurkako bortxaketak gerra-arma izanaren inguruan hausnartzea baliabide desberdinen bidez.
2.1. Barbara Kruger “Your body is a battleground” artelana ikusgai jarri. Esanahiaren inguruan hipotesiak plazaratu.
5 minutu
2.2. “Grbavica” pelikularen “El secreto de Sama” zatia ikusi. 10 minutu
2.3. Taldeka, bortxatutako emakumeen inguruko artikulua irakurri eta galdetegia erantzun, baita, emakumezkoen testigantzen adibideak aztertu ere. Ondoren Barbara Krugerren irudia berriz interpretatu eta galdetegi txiki bat baliatu emakumearen paperaz hausnartzeko.
40 minutu
3. SAIOA
3. Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioen inguruan hausnartu prentsako hainbat artikulu taldeka irakurriz eta partekatuz eta egungo Europan posible ote litzatekeen horrelako egoerarik berriz ere sortzea eztabaidatu.
3.1. Ikasle-taldeei gaia jorratzen duten egunkari-artikulu bana irakurri eta aztertu (lauko taldeetan irakurketa partekatuaren bidez). Ondoren, artikuluaren sintesia egin gainerako ikas taldeari helarazteko.
40 minutu
3.2. Egun horrelako gertaerarik XXI. mendeko Europan berriz ere gerta daitezkeen ala ez hausnartu eta eztabaidatu.
15 minutu
3 Jardueren eta ariketen inguruko informazio zehatzagoa, irakaslearen gidaren 2. eranskin multzoan dago ikusgai, eta ikasleek arike-tak egiteko behar duten materiala, ikasleen gidan.
19
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
5.3. HAUSNARKETA EGITEN (saio 1)
Antzerkia ikusi ondoren hausnarketa saio bat (edo gehiago, irakaslearen esku) egitea proposatzen da, unitate didaktikoari itxiera emateko. Honen diseinua, irakasle bakoitzaren esku geldituko da, norberaren estiloaren arabera klasea diseinatuz, beti ere, gai hauek lantzea gomendatzen dela; bakerako hezkuntza, memoria his-torikoa, gizarte eta estatuen jarrera intolerante eta errepresiboak, arrazakeria eta xenofobia… Lantzeko ideia batzuk hauek izan daitezke:
· Antzezlana komentatu: hau zer iruditu zaien, ulertu ote duten, zalantzarik ote dituzten, zer sentiarazi dien obra honek…
· Eztabaida: irakasleak (bai talde handiari edo talde txikiagoetan antolatutakoei) galdera sorta bat egin die-zaieke hauen inguruan hausnar dezaten eta iritzia eman dezaten.
· Sentimenduak: unitate historiko honek ikasleengan sorrarazi dituen sentimenduak eta hauek justifikatze-ko eskaera egin daiteke.
· Egungo egoera xenofoboak Europan: egun, europar gizarte eta estatuen politika migratzaileak mahai-gaineratu daitezke.
· Idazlana edo adierazpen plastikoa: irakasleak ikasleei unitate didaktiko honekin atera dituzte ondorioei buruzko testutxo bat edo adierazpen plastiko-grafiko bat egitea eska diezaieke (unitate didaktiko osoarena, edo antzerkiarena).
· Etab.
20
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
6. BALIABIDE MATERIALAK
Unitate didaktiko honek bi eranskin biltzen ditu; lehena irakaslearentzako gida eta bigarrena, ikasleentzako gida. Honez gain, Libertad Uriz Ugarteren ikerketa zeregina burutzeko, ikasleei banatuko zaien kutxa dago.
· IRAKASLEARENGIDA(IKUSUNITATEDIDAKTIKOARENATZEALDEANDAUDENERANSKINAK):gida honetan hiru eranskin multzo dago:
- 1. eranskina: historialariaren zereginarekin (Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzearekin), loturikoa dokumentu multzoa. Honetan, istorio honetan zehar agertzen diren pertsonaia historikoen deskribapena egiten da (1.1.), ikasleek kutxan izango dituzten dokumentuak zehazten dira (1.2.), ikas-leek zeregina egiteko maneiatuko dituzten eranskinak zehazten dira (1.3.) eta baita, lana ebaluatzeko erabiliko diren errubrikak ere (1.4.).
- 2. eranskina: Jugoslaviako jardueren eta hauetan erabiliko diren materialen deskribapena egiten da.
- 3. eranskina: unitate didaktikoa diseinatzeko eta gauzatzeko erabili diren, erabili daitezkeen edo go-mendatzen diren iturri bibliografikoak zehazten dira.
· IKASLEENGIDA: talde bakoitzari hauetako gida bat banatu beharko zaio (irakaslea honen fotokopiak egi-teaz arduratu beharko da). Gida honetan bi dokumentu multzo egongo dira, bat, historialariaren zeregina egiteko beharrezkoa izanen duten materiala eta bestea, Jugoslaviako jarduerak egiteko materialak jasotzen dituena.
1.GIDA: historialariaren zeregina egiteko materiala. Hiru fitxa multzo bilduko ditu:
- 1.: Zereginaren aurkezpena (zeregina zertan datza, hau egiteko lan prozesua nolakoa den eta lana nola ebaluatuko den zehazten duen zehazten duena) irakasleari aurkeztu beharreko “zereginen txantiloia” (egunero ikasleek burutu beharreko atazak ongi zehaztuta biltzen dituzten taulak) eta ebaluazioaren taulak (ikasleek oso argi izan beharko dute irakasleak nola eta zer den zehazki baloratuko dena, honeta-rako erabiliko dituen errubrikak ikusgai izanen dituzte).
- 2: Zeregina egiteko, irakurri beharko dituzten eranskinak biltzen dituen dokumentu edo txostena.
2.GIDA:Jugoslaviako gatazka lantzeko jarduerak: Jugoslaviako gatazka lantzeko, ikasleek klasean erabili beharko dituzten baliabideak (mapak, testuak-artikuluak, etab).
21
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
7. EBALUAZIOA
7.1. EBALUAZIO IRIZPIDEAK
Ikus 4. puntua, “Curriculumarekin lotura” atalean.
7.2. EBALUAZIO ETA KALIFIKAZIO TRESNAK
7.2.1. Historialariaren zeregina: Libertad Uriz Ugarteren bizitza berreraikitzen:
II. Errepublika, Gerra Zibila, II. Mundu Gerra eta Gerra Hotzarekin loturiko edukiak taldeko lan honen bitar-tez landu eta ebaluatuko dira. Ikasleek, Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzea egin beharko dute, honetarako, kutxan dauden dokumentu guztiekin panel bat sortu eta idazlan bat idatzi beharko dutelarik. Bi elementu edo produktu hauek irakasleari entregatu beharko dizkiete kalifikatuak izateko. Produktu final hau ebaluatzeaz eta kalifikatzeaz gain, taldeko lan bat den aldetik, lan prozesua eta taldeko ekipo lana bera ere ebaluatu eta kalifikatu behar dira, baita, maila indibidualean norberak egin duen lana ere. Honetan, ira-kasleaz gain (heteroebaluazioa), ikasleek haien burua eta haien ikaskideen lana ere ebaluatuko dute (ko eta auto ebaluazioak).
Lan honetan baloratuko diren aspektu guztiak errubrika edo behaketa eskalen bidez kalifikatuko dira. Hauek guztiak, ikasleek lehen unetik material hau eskura izango dituzte (ikasleen gida txostenean atxikirik), ezin-bestez haiek kontziente izan behar baitira zehazki zer den eskatzen zaiena, zer den aintzat hartuko dena, etab.
· Produktufinalaebaluatzekoerrubrika,(panelaetaidazlana): ikasle talde bakoitzak aurkezturiko lana ebaluatzeko irakasleak erabiliko duen errubrika da. Honetan, idazlana eta panelaren zein aspektu ebalua-tuko diren eta hauek kalifikatzeko mailaketa zehazten da. Panelak eta idazlanak, nota finalaren %70eko balioa izanen dute (Ikus irakasle gida, 1.4.1 eranskina).
· Lan prozesua ebaluatzeko errubrikak: ikasleen lan prozesua eta talde lana ebaluatzeko, heteroebalua-zioa eta auto-ko ebaluazioa aplikatuko da, alegia, irakasleak jarritako nota eta ikasleek haien taldeari, haien buruari eta haien ikaskideei jarritako nota.
- Heteroebaluazioa (irakasleak eginikoa): irakasleak lan prozesua, taldeko lana eta ekipoaren funtzio-namendua ebaluatzeko eta kalifikatzeko errubrika erabiliko du (ikus irakasleen gida, 1.4.2 eranskina). Horrez gain, eguneroko atazak betetzen ari diren kalifikatuko du behaketa eskalaren bidez (ikus 1.4.2 eranskina). Bertatik ateratzen den kalifikazioak, notaren %15eko balioa izanen du.
- Koebaluazioa (ikasleak eginikoa): ikasleek bete beharreko errubrika baten bidez taldearen funtziona-mendua ebaluatuko dute (ikus irakasleen gida, eranskina 1.4.3). Ikasle bakoitzak berea bete beharko du, talde bakoitzeko lau nota egonik. Irakasleak lau nota horien bataz bestekoa eginik, kalifikazio bat aterako du, notaren %5eko balioa izanen duena.
· Notaindibiduala(ikasleekeginikoa):proiektu honetan ikasle bakoitzak bere nota indibiduala jasoko du, notaren %10eko balioa izanen duena. Nota hau, ikasleek eginiko ko eta autoebaluazioaren bidez kal-kulatzen da, ikasleek, haien ikaskideen lana eta haien burua ebaluatuko beharko dutelarik errubrika bidez (ikus irakasleen gida, 1.4.4 eranskina). Ikasle bakoitzak berea bete beharko du, talde bakoitzeko lau nota egonik. Irakasleak lau nota horien bataz bestekoa eginik, kalifikazio bat aterako du.
22
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
7.2.2. Jugoslaviako atalaren eta hausnarketa saioaren ebaluazio eta kalifikazioa
Jugoslaviako gatazka lantzeko jarduera ezberdinak planteatuko dira. Jarduera hauen helburua ez da berez Jugoslaviako gerra eta gatazka bere osotasunean lantzea, ikasleak, antzerkia ulertzeko oinarrizkoa argi izatea baizik. Horregatik, gaia, irakasle bakoitzaren esku geldituko da, soilik planteatzen diren hiru saio hauetako lanketa egitea edo gehiago luzatzea. Era berean, irakasle bakoitzaren esku geldituko da Jugoslaviari buruz lantzen dena ebaluatzeko modua erabakitzea (azterketa bidez, aparteko lan baten bidez, ebaluatu gabe uz-tea…).
Era berean, antzerkia ikusi ondoren hausnarketa egiteko erabiliko den saio horretan edo horietan lantzen dena nola ebaluatu eta kalifikatu, irakaslearen esku geldituko da.
eranskinak
irakaslearentzako gida
25
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
eranskina 1
HISTORIALARIAREN ZEREGINA(Libertad Uriz Ugarteren bizitzaren berreraikitzen)
1.1. ISTORIOAREN PERTSONAIAK
Zeregin hau horrela planteatu izanaren funtsezko arrazoia, historia eta gertaera historikoak modu dinamiko eta ezberdin batean landu eta ikastearena da. Lan honetako protagonista nagusiaren istorioa asmatutako istorioa da, baina oinarri historikoa du eta garaiko emakume askok pairatu zituzten egoerak aintzat hartu-ta sortu da. Era berean, lana egiteko ikasleek erabiliko dituzten dokumentu grafiko asko fikziozkoak dira, edo dokumentu original egokituak (hauen iturria zehazturik agertuko dela). Lanean zehar ere, zenbait per-tsonaia historikoei erreferentziak egiten zaizkio, esaterako, Francesc Boixi, Jesús Monzóni, Josep eta Conrad Mireti, edo zenbait emakume nafarrei, Uriz Pi ahizpei, Camino Oscozi, Josefina Guerendiaini eta Carmen Fle-tari. Alabaina, gure istorioaren protagonista Libertad Urizek hauekin guztiekin izandako harremanak ez dira errealak.
PERTSONAIA HISTORIKOAK ETA HAUEK LIBERTADEN FIKZIOZKO BIZITZAN DUTEN PAPERA
Hauek dira Libertad Uriz Ugarteren bizitzako kutxan zehar agertzen diren pertsonaia historikoak:
26
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
FRANCESC BOIX
BIOGRAFIA LABURRA: Bartzelonan 1920an jaiotako argazkilari eta militante komunista, eta histo-riara pasa dena besteak beste, Nurenbergeko epaiketetan parte hartu izanagatik. Gaztetan Juventudes So-cialistas Unificadas taldeko militante izan zen eta Gerra Zibilean ejertzito gorriarekin lehiatzen aritu zen. 1939ko otsailean Frantziara erbesteratu zen eta beste errepublikano asko bezala, kontzentrazio zelaietan amaitu zuen (zehazki, Vernet d`Àriége). Bertatik, ejertzito frantsesean integraturik zegoen langile atzerrita-rren konpainian sartzeko atera zen eta 1940. urtean alemaniar tropa naziek preso hartu zuten4. 1941. urtean Mauthausen-Gusenera iritsi zen (non 7.000 espainiar hil zen, zeudenen bi heren). Mauthausenen Boixek ar-gazkilari gisa lanean izan zuten bertan zegoen laborategi batean, zelaiko administrazioak betekizun polizia-letarako erabiltzen zuena. Bertan egonik zelaian hilketa praktikak egiten zirela frogatzen zituzten hainbat negatibo ezkutatzea lortu zuen. Hauetan, Mauthausenen krudeltasunen probak ikusteaz gain, zelaiaren ar-duradun ziren SSko zenbaiten eta Mauthausen bisitatu zuen hierarkia naziaren zenbait pertsonen aurpegiak agertzen ziren. 1946an Boix Nurenbergeko nazioarteko tribunalean testifikatu zuen eta bere deklarazioan, argazki hauetako asko proiektatuak izan ziren, balio handiko proba izan zirenak gerra krimenez akusatzeko. Dachaun amerikarrek ospatu zuten 61 nazien kontrako prozesuan ere parte hartu zuen eta honetan ere, ar-gazkiak proba gisa erakutsi ziren. Mauthausenetik askatu ostean Frantzian gelditu zen eta izaera komunista zuten L`Humanité, Ce Soir eta Regards bezalako aldizkarietarako erreportari grafiko gisa lanean aritu zen 1951. urtean hil zen arte. Bere bizitzaren inguruko dokumentala sortu zuen Lorenzo Solerrek 2000. urtean, Francecs Boix, un fotógrafo en el infierno: https://www.youtube.com/watch?v=_1Bx1L_3nvI
FRANCESC BOIX LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: as-matutako fikziozko Libertaden bizitzan Francesc Boix emakumearen bikote kidea da, berez, Bartzelonan eza-gutu eta Parisen erresistentzian aritu ostean elkarren pista galdu ziotenak. Francesc Mauthausenera bidali zuten eta Libertadek urte batzuk geroago, bera ere Mauthausenen zegoela, ikusi zuen. Mauthausen askatzean Boix Nurenbergeko epaiketetara lagundu zion eta ondoren, Parisera finkatu ziren. Hau deduzitzeko ikasleek, argazkiak, Libertaden egunerokoa eta Libertaden bizi ibilbidea markatzen dueneko mapa izanen dute iker-gai, baita, 10-11. eranskinak ere.
4 Libertad Uriz Ugarteren bizitza berreraikitzeko erabilitako dokumentuan (egunerokoan), Francesc harrapatzen duteneko data ez da egokia. 1942. urtean atxilotzen dutela zehazten da, beste kamarada batzuekin batera, esaterako, Josep eta Corad Miretekin. Hiru-rak Gestapok atxilotu zituen, baina ez aldi berean. Gure fikziozko istorioan halaber, deduzitzera ematen dugu hirurak erresistentzia frantsesaren zelula edo komando berean jardun zutela, baina hori ez da egia.
F. Boix, (erdian), Dachauko prozesuan parte hartzen lekuko gisa (1946).
27
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
JESÚS MONZÓN
BIOGRAFIA LABURRA: Iruñean 1910. urtean jaiota-ko politikari komunista. Madrilen zuzenbide ikasketak egin ondoren Iruñera itzuli eta 1931. urtean Euzkadiko Alderdi Komunistan integratu zen. II. Errepublikan zehar, alderdiko Nafarroako komite probintzialeko idazkari nagusia izan zen 1936.eko hauteskundeetan, Nafarroako Fronte Popularreko hautagai izan zen. Gerra lehertzean, txikitako laguna zuen Lizartza karlistaren laguntzarekin ezkutatzea lortu zuen eta 1936ko abenduan, kaputxinoz mozorroturik, Ipar Euskal Herrira ihes egin zuen. Bertatik, lehenik Gipuzkoan lehenik eta Bizkaian ondoren, jarduera politikoarekin jarraitu zuen. Besteak beste, Jose Antonio Agirrek sortu berria zuen Eusko Jaurlaritzako Herri epaitegiaren fiskal dekanoaren kargua bete zuen. Bilbo erortzean, Valentziara ihes egin zuen eta 1937.eko abuztuan, Alacanteko gobernadore zibil izenda-tu zuten eta 1938.ean Cuencakoa. 1939ko martxoan Juan Negrínek PCEko hainbat kide Gobernuan sartu zituen, tar-tean Monzón: Defentsa Ministerioko idazkari orokor izen-datu zuten. Gerra amaitzear zegoela, Monzón, PCEko buru-zagiekin batera, Espainiatik atera zen hegazkinez, Oranera (Aljeria) bidean eta handik gutxira Frantziara joan zen, ber-tatik Hego Amerika eta SESBera erbesteratzeak antolatu zi-
tuen (Uriz Pi ahizpen laguntzarekin, besteak beste). 1940ean naziek Frantzia okupatu zutenean PCE berran-tolatzen eta nazien kontrako espainiar erbesteratuen erresistentzia antolatzen aritu zen Espainiar Gerrilari Elkartea sortuz. 1944ean Frantzian nazien okupazioarekin amaitu zuenean elkarte honetako 4.000-7.000 kidek Pirinioak gurutzatu eta Araneko Bailaratik (Hueska) Espainia inbaditzen saiatu ziren (makien gerrilla-rekin bat eginik). Saiakera honek porrot egin eta PCEk arduraduntzat hartu zuen. 1945ean Espainian sartu eta atxilotu zuten 1959 arte kartzelan egon zelarik. 1973an hil zen Iruñean.
JESÚS MONZÓN LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Jesús Monzoni Libertad Ugartek bere egunerokoan aipamena egiten dio, honekin ikasleei helaraziz, Fran-tziako erresistentzia makian berarekin bat eginik lan egin zuela. Honez gain, ikasleei Monzónen inguruko biografia irakurraraziko zaie (ikasleen gidako, 9. eranskina).
28
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
JOSEP MIRET MUSTÉ
BIOGRAFIA LABURRA: 1907. urtean, familia so-zialista batean, Bartzelonan jaiotako politikari eta sin-dikalista. II. Errepublikan, Unió Socialista de Catalunya alderdi politikoan sartu eta alderdiko gaztedien burua izatera iritsi zen eta Gerra Zibila lehertzean, PSUCen fundatzaileetako bat izan bihurtu zen (izaera komunis-tako alderdia izan zena). Gerra zibilean paper aktiboa jokatu zuen PSUCeko ordezkari izanik; lehenik, Kata-luniako komite antifaxistaren miliziaren kide izan zen eta 1937. urtean, gobernu katalanaren Hornidurarako Kontseilaria bihurtu zen. Kargua utzi eta armak hartze-ko hautua egin zuen, komisario politiko gisa, frente ez-berdinetan parte hartuz, hala nola, Belchiten eta Hues-can. Nazionalek Katalunia hartzean, bere familiarekin (emaztea eta semearekin) Frantziara ihes egin zuen, Perpiñanen erbesteratuz. Familia bertan utzita, Parise-ra joan zen naziek hau okupatzerakoan eta erresisten-tziaren kide aktiboa bihurtu zen. Bere anaia Conradekin batera, erbesteratutako espainiar komunisten artean propaganda egin eta zelula edo komandoak antolatu zituzten, zenbait sabotajeak eginez, dokumentuak fal-tsutuz, etab. Erresistentzia frantsesaren sare honetako
kideak izan ziren ere Elisa eta Pepita Uriz Pi ahizpak, Josep Mireten antzinako ezagunak zirenak (ezen hauek ere izan zuten PSUCeko fundazioan paper garrantzitsua). Conrad 1942ko otsailean atxilotua izan zen Pari-sen eta hil arte torturatu zuten. Urte horretako azaroan, Josep atxilotu eta hilabeteak La Santé eta Fresnesen espetxeratua izan ondoren, 1943.eko abuztuan, Mauthausenera bidali zuten5. Bertan, 1944. urteko azaroan Hans Bühner SSko kideak erail zuen, (azken hau, gerra krimenengatik epaitua izan zen Rasttateko Auzitegi Gorenean 1950. urtean, heriotza zigorra jasoz).
MIRET ANAIAK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Miret anaiei Libertad Ugartek bere egunerokoan aipamena egiten die, honekin ikasleei helaraziz, Frantziako erre-sistentzia makian beraiekin bat eginik lan egin zuela.
5 Ikasleen kutxan dagoen Libertad Uriz Ugarteren fikziozko egunerokoaren arabera, Josep eta Conrad Miret sarekada berean ha-rrapatuak izan ziren, Francesc Boixekin batera. Hau jakina ez zen horrela izan, baina ikasleek Libertad Urizen fikziozko bizitza erraztasun handiagoarekin berregin dezaten, horrela jartzea erabaki da.
29
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
PEPITA Y ELISA URIZ PI
BIOGRAFIA LABURRA: hurrenez hurren Badostainen eta Tafallan jaiotako irakasle, pedagogo eta militante nafarrak, II. Erre-publikan nabarmendu zirenak eta Gerra Zibilaz geroztik, Frantzian erbesteraturik, makien sarea osatu zutenak. Bigarren Mundu Gerra ondoren, komunista izateaz leporatuta, gobernu frantsesak abia-tutako Operación Bolero delakoaren ondorioz, Berlinera ihes egin behar izan zuten, han geratuz heriotzara arte. Bi arreba hauen bizi interesgarria Manuel Martorell historialariak ikertu du (ikus biblio-grafian eta eranskinak).
URIZ AHIZPAK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZI- TZAN IZANDAKO PAPERA: Libertad Uriz Ugarteren fikzioz-ko bizitzan Uriz ahizpak paper ezinbestekoa betetzen dute, bere
izebak dira. Bartzelonan haiekin zegoen 1936ko estatu kolpea eman zenean eta beraiekin Parisera ihes egin zuen, bertan, erresistentzia makian parte hartuz. Elisa eta Pepitarekin halaber, 1951. urtean Berlinera joan zen bertan beraiekin erbesteratuz. Hau guztia deduzitzeko ikasleek argazkiak, gutunak, Libertaden egune-rokoa eta bere bizitza ibilbidea markatzen dueneko mapa izanen dute. Horrez gain, emakumeek II. Errepu-blikarekin eskuratutako lorpenak zein antolaketa moduak eta Uriz ahizpen bizitzaren inguruko testu bana irakurraraziko zaie (ikasleen gida, 5. eta 6. eranskinak).
CAMINO OSCOZ URRIZA
BIOGRAFIA LABURRA: 1910. urtean Iruñeko alde zaha-rrean jaiotako emakumea, irakaslea eta alderdi komunistaren zein UGTren militantea. 1934.eko Asturiaseko iraultzaren on-dotik, Socorro Rojo Internacional erakundean integratu eta Ez-kabako gotorlekuan preso zeuden gizonei laguntza eskaini zien. Emakumea, irakaslea eta errepublikanoa izateagatik atxilotua izan zen 1936ko uztailaren 31n eta egun gutxitara, abuztuaren 10ean, eraila, Urbasako Pilatos Balkoitik behera jaurtia.
CAMINO OSCOZEK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZ- KO BIZITZAN IZANDAKO PAPERA: Oscozi erreferen-tzia txikia baino ez zaio egiten Libertaden bizitzaren pasartean; berez, Libertaden ama den Mercedes Ugarteren lankide izan zela aipatzen da amak, 1941. urtean alabari idazten dion gutu-nean. Honekin ikasleek deduzitu behar dute halaber, Mercedes Ugarte irakaslea zela eta beste emakume errepublikano eta ira-kasle askoren modura, Frankismoaren garaian irakasle izateko debekua aplikatu zitzaiela.
30
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
BESTE EMAKUME NAFAR BATZUK6
Carmen Fleta: Emakume nafar militantea, Iruñean 1911n jaioa eta Ezkabako gotorlekuko emaku-me solidarioen sarean parte hartutakoa da. Amaia Kowaschek bere liburuan, “Sareak ehotzen” (2017, 53. orria) esaten duen bezala, “gazte-gaztetatik inplikatu zen gizartearen kausan eta aurrena Izquierda Errepu-blikanoan eta ondoren Alderdi Komunistan militantea izan zen” eta “adiskidantza berezia izan zuen Aurora Gómez eta haren lagun Jesús Monzón buruzagi komunistarekin”. 1934. urteko urriko iraultzaren garaian jada Ezkabako gotorlekura igotzen hasi zen SRI erakundean integratuta eta “gerraren ondotik ere segitu zuen Iruñeko Kartzel probintzialeko presoei laguntzen”. Berak, presoei laguntza eman zieten beste emakume asko bezala, presoek egindako zurezko kaxa bat jaso zuen opari gisa haien eskerrona adierazteko.
Josefina Guerendiain: Navarrerian jaiotako emakumea, oso gaztetatik UGTn afiliatu zena. Ge-rra aurretik Herriaren Etxean maiz ibiltzen zen eta bere liburuan “Nacida en la Navarrería” (1996) kontatzen duen bezala, orduan egin zen Ricardo Zabalzaren eta Julia Alvarez sozialista nabarmenduen adiskide. 1934ko urriko iraultzaz geroztik Ezkabara eraman zituzten presoak bisitatzera ere igotzen zen emakume solidario horietako bat izan zen. 1936ko uztailean atxilotua izan zen, sozialista izateagatik eta Herrriaren Etxeko ar-duraduna zen Celestino Ruiz sozialistaren neskalaguna zela leporatuta. Zazpi hilabetez egon zen kartzelan.
Guadalupe Ezkurra: 1896an Dicastillon jaio eta Iruñeko alde zaharrean bizi izan zena. 1934. urtetik aurrera Ezkabako fuertera igotzen hasi zen. 1938. urtean atxilotu eta seme alaba txikiak etxean utzita Iruñean kartzelatu zuten, 1940. urtera arte. Kowaschek bere liburuan adierazten duen bezala (A. Kowasch, 2017, 79-80), “Guadalupe atxilotzera joan ziren egunean norbaitek abisua eman zion zion eta Xabierko jai-tsierako teilatuetatik eskapatu ahal izan zen. Baina Guadaluperen bila etorri eta ikusi zutenean alde egina zela, bere seme alabak hartu eta mehatxu egin zuten zaharrenak kartzelan sartuko zituztela eta hortaz, Gua-dalupe entregatu zen (...). Guadalupek beti gogoan zituen zer gauak pasatu zituen han eta zer mehatxuak hartzen zituen. Kartzelatik atera zenetik aurrera bihotzetik gaizki egon zen”.
EMAKUME HAUEK LIBERTAD URIZEN FIKZIOZKO BIZITZAN IZANDAKO PA- PERA: Emakume hauei guztiei erreferentzia txikia baino ez zaie egiten Libertaden bizitzaren pasartean; berez, Libertaden ama Mercedes Ugartek, 1941. urtean alabari idazten dion gutunean emakume hauen berri ageri da. Fleta, Ezkurra eta Guerendiain, Socorro Rojo Internacionaleko militanteak izan ziren eta hirurak Ez-kabako gotorlekuko presoei laguntza eman zieten. Emakume hauek, bestelako hamaika emakumeen modura eta Mercedes Ugarte fikziozko pertsonaiak bezala, diktaduraren errepresioa pairatu zuten. Gutunean egiten zaien aipamenen eta ikasleei irakurraraziko zaien testu baten bitartez (ikasle gida, 8. eranskina) Frankis-moan adorea izan zuten emakume borrokalariei errekonozimendua eta oro har, garaiko emakumeek pairatu zuten errepresio patriarkal eta bortitzari erreferentzia egin zaie.
6 Emakume hauen guztien biografiak A. Kowaschen “Sareak ehotzen” (2017), liburutik hartuak izan dira.
31
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
1.2. IKASLEEK KUTXAN AURKITUKO DITUZTEN DOKUMENTUAK:
Ikasleak zeregin hau kutxan dauden dokumentuak ordenatzen eta sailkatzen hasiko dira. Hauek dira bertan topatuko dituztenak.
· ARGAZKIAK:Dokumentu asko argazkiak dira, batzuk bat datoz benetako pertsonaiekin, alegia, pertso-naia historikoenak (Uriz Pi ahizpen argazkia eta Francesc Boixen argazkia). Beste batzuk, une historikoen argazkiak izanik ere (Iruñeko 1931ko udal plazakoa edo Mauthausenen askapenekoa), bertan seinalatu ditugun pertsonaiak fikziozkoak dira edo ez diote errealitateari erantzuten. Beste hainbat argazki, ez datoz bat pertsonaiekin, Libertadenak berarenak, bere ustezko gurasoenak, etab. Aipatzekoa da, Libertad Uriz Ugarteren pertsonaia identifikatzeko erabili den argazkia berez, Freddie Oversteegen emakume holanda-rrarena dela (zehazki, 1945. urteko udazkenekoa). Freddie eta bere ahizpa, nerabeak zirela, erresistentzia holandarraren parte izan ziren, oso modu berezian jardunez gainera. Izan ere, haien egitekoa, naziak sedu-zitu eta basora eramatearena zen, bertan erresistentziako kideak zain egoten zirela naziak tiroz erailtzeko.
· GUTUNAK:beste dokumentu sorta bat, istorioari kohesioa emateko asmatutako gutunak dira, eta baita, Li-bertadek ustez idatzitako fikziozko eguneroko bat. Hauek ordea, zuzentasun historikoari jarraituz sortuak izan dira.
· BESTEBATZUK:kutxan halaber, ikasleak kokatzen laguntzeko mapa bat eta zuhaitz genealogiko bat dau-de, baita, UGTren afiliazio dokumentu bat, Diario de Navarraren 1936ko uztailaren 18ko artikulua, “spa-nier” sinboloa, edo Gursen inguruko “Argia”k publikatutako artikulu egokitu bat ere.
1.3. IKASLEEI BANATUKO ZAIEN GIDA
Ikasleei lehen unetik idatziz zeregina gauzatu ahal izateko beharrezkoa den informazio guztia pasako zaie. Irakasleak gida hauetako bat fotokopiatuta eman beharko die ikasle talde bakoitzari. Gida hau bi dokumentu multzok osatuko dute:
Zereginaren txostena
Ikasleek idatziz jasoko dute zeregin hau egiteko ezinbesteko jarraibide guztiak. Alegia;
· ZEREGINBEHARDENETANOLA:zertan datza egin beharrekoa eta nola egin beharko dute lan (lan pro-zesuari dagozkion xehetasun guztiak).
· NOLAEBALUATUKODEN:zer den irakasleak ebaluatuko duena, zer den aurkeztu beharko dutena, zer eta nola hartuko duten parte haiek ebaluaketa sisteman… Errubrika guztiak ikusgai izango dituzte.
· EGUNEROKOATAZAK:denbora ahalik eta hobekien probesteko helburuz, ikasleek eguneroko atazak zehaztuta izango dituzte.
Landu beharko dituzten aparteko dokumentuak. Eranskinak.
Ikasleak zeregina gauzatzeko, kutxan dauden dokumentuaz gain, eranskinetako dokumentuak ere landu beharko dituzte. Hauek ezinbestekoak izango dira garai horretako zenbait pertsonaien, lekuen eta gertaera historikoak ulertu ahal izateko. Eranskin hauek guztiak, iturri ezberdinak kontsultatuz eta hauek moldatuz osatu dira. Hauek lirateke banan banan eranskinak:
· 4.ERANSKINA:egunez egun ikasleek egin beharreko ataza burutzen laguntzeko pista edo galdera multzoa da. Hauek jarraituz, Libertad Uriz Ugarteren bizitzari buruzko erantzunak bilatu beharko dituzte, horre-la, bere bizitza berreraikiz. Bertan ageri diren galderei jarraituz sortu beharko dute halaber Libertad Uriz Ugarteren bizitzari buruzko idazlana. Era berean, irakasleak idazlan honetan errubrikatuko duen aspek-tuetako bat hau izanen da. Alegia, formulatzen diren galdera horien guztien erantzunak jaso ote dituzten.
32
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
· 5.ERANSKINA:Emakumeen lorpenak II. Errepublika garaian. A. Kowaschen “Sareak Ehotzen” liburua ardatz harturik osatu den testua da, zeinetan, garai historiko horretan berdintasunaren alde eman ziren urrats nagusienak biltzen diren. Honez gain, orduko emakumeen antolaketa sare batzuen inguruko infor-mazio laburra jasotzen da.
·6.ERANSKINA:Josefa eta Elisa Uriz Pi ahizpen inguruko testua da. Hau, Martorellek “Gerónimo de Uzta-riz”eko (2014-2015, 30-31. zenbakiak) aldizkarian publikaturiko artikulua eta Martorellek berak Bados-taingo kontzejuak zein Eguesibarko Udalak argitaraturiko idatzitako artikulua aintzat hartuta sortu da.
· 7.ERANSKINA:1936ko uztailak 19an Diario de Navarrak publikaturiko egunkariaren azaleko kopia bat ja-sotzen duen eranskina da, Molaren gerra bandoa jasotzen duena. Ondoan halaber Molaren biografia txikia jasotzen da.
· 8. ERANSKINA: gerra zibilaz geroztik eta franskimoaren diktaduran zehar, emakumeek pairatu zituz-ten zanpaketa, errepresioaren eta sistema patriarkatuaren inguruan hitz egiten duen testu bat da. A. Ko-waschen “Sareak Ehotzen” liburua ardatz harturik osatu den testua da.
· 9.ERANSKINA: Jesús Monzonen inguruko biografia jasotzen duen testua da. Hau nagusiki, Wikipediako informazioa hartuta sortu da. Alabaina, guztiz gomendagarriak dira pertsonaia historiko honen inguruan Martorellek publikaturiko “Monzón, el lider comunista olvidado por la historia” (Pamiela) eta Monzonen inguruko dokumentala, “Jesús Monzón el lider olvidado por la historia” (2011).
· 10.ERANSKINA:Mauthausenen inguruko informazioa biltzen duen testua da, prentsa artikulu ezberdinak ardatz hartuta sortu dena (ikus bibliografia). Honez gain, azpiko partean bi dokumental interesgarrien be-rri ematen da.
· 11.ERANSKINA:Francesc Boixen inguruko biografia jasotzen duen testua da. Hau nagusiki, Wikipediako informazioa hartuta sortu da.
1.4. ERRUBRIKAK
1.4.1. Bukaerako lana ebaluatzeko irakaslearen errubrika (kopiatu ikasleen gidako, “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.1 eranskinetik).
1.4.2. Lan prozesua eta talde lana ebaluatzeko irakaslearen errubrika eta behaketa eskala, (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.2. eranskinetik).
1.4.3. Ko ebaluazioa: talde lana (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.3. eranskinetik)
1.4.4. Auto eta ko ebaluazioa (kopiatu ikasleen gidako “Zeregina-Tarea Libertad Uriz” dokumentuko 3.4. eranskinetik).
33
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
3.1. E
RA
NSK
INA
. PR
OD
UKTU
FIN
ALA
KA
LIF
IKATZ
EKO
IRA
KA
SLEA
REN
ER
RU
BR
IKA
(H
ETER
O-E
BA
LU
AZIO
A).
NO
TAR
EN
%70
TR
ESN
AA
SPEK
TU
AOSOONGI
(1-0.8puntu)
ONGI
(0.7-0.6puntu)
ERD
IPU
RD
I(0.5-0.4puntu)
HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)
PUN
TUA
K
IDA
ZLA
NA
ADIE
RAZP
ENA
(pun
tu b
at)
Eusk
araz
ko a
dier
azpe
na
bika
inek
oa d
a, te
stua
k
kohe
rent
zia
eta
kohe
sioa
du
, loka
ilu a
bera
tsak
era
bili
dira
, eta
info
rmaz
ioa
ongi
an
tola
tuta
dag
o. E
z ditu
ap
enas
aka
ts o
rtog
rafik
orik
.
Eusk
araz
ko a
dier
azpe
n m
aila
ona
da,
test
uan
kohe
rent
zia
eta
loka
iluen
er
abile
ra n
ahik
o eg
okia
da
eta
info
rmaz
ioa
nahi
ko
ongi
dag
o an
tola
tuta
. Aka
ts
orto
graf
iko
batz
uk d
aude
.
Eusk
araz
ko a
dier
azpe
n m
aila
ez
da
sobe
ra o
na, e
z dira
ko
hesi
oari,
koh
eren
tzia
ri et
a lo
kailu
en e
rabi
lera
ri at
entz
io
nahi
korik
jarr
i eta
info
rmaz
ioa
ez d
ago
ongi
ant
olat
uta.
Akat
s or
togr
afik
o ug
ari d
ago.
Eusk
araz
ko a
dier
azpe
na
oso
trak
etsa
da,
ko
here
ntzi
ari, k
ohes
ioar
i et
a lo
kailu
en e
rabi
lera
ri
ez za
ie a
tent
zior
ik ja
rri
eta
info
rmaz
ioa
oso
naha
si a
ntol
atu
da.A
kats
or
togr
afik
oez j
osita
dag
o.
NARR
AZIO
A (p
untu
bat
)Te
stu
narr
atib
o bi
kain
a so
rtu
dute
, irak
urte
rrez
a,
arin
a et
a en
tret
enig
arria
, ira
kurle
a ha
rrap
atze
n du
ena.
Desk
ribap
en te
stu
ona
egin
dut
e, ge
rtae
rak
ongi
de
skrib
atuz
, bai
na e
z zai
o al
dart
e na
rrat
iboa
ri at
entz
io
bere
zkoa
jarr
i.
Desk
ribap
en te
stu
bat s
ortu
du
te, d
eskr
ibap
en h
utsa
egi
nez,
aspe
ktu
narr
atib
oari
inol
ako
aten
tzio
rik ja
rri g
abe.
Desk
ribap
en te
stu
xum
e et
a ka
litat
e os
o ba
xuko
a so
rtu
dute
.
KRON
OLOG
IA
(pun
tu b
at)
Kutx
an e
ta e
rans
kine
tan
zeud
en d
okum
entu
ak
aint
zat h
artu
z, ge
rtae
ra
guzt
iak
bika
in d
atat
u di
tuzt
e.
Kutx
an e
ta e
rans
kine
tan
zeud
en d
okum
entu
ak
aint
zat h
artu
ditu
zte
eta
gert
aera
geh
iena
k on
gi
data
tu d
ituzt
e.
Kutx
a et
a er
ansk
inet
ako
doku
men
tuen
kro
nolo
giar
i ez
diot
e be
har b
este
err
epar
atu,
et
a be
raz,
gert
aera
geh
iena
k ez
da
ude
ongi
dat
atua
k.
Kutx
a et
a er
ansk
inet
ako
doku
men
tuen
kro
nolo
giar
i ez
dio
te e
zert
xo e
re e
z er
repa
ratu
eta
ber
az,
gert
aera
k ez
dira
dat
atu.
OSOT
ASUN
A (p
untu
bat
)Id
azla
nean
kut
xako
do
kum
entu
guz
tiak,
er
ansk
inet
ako
info
rmaz
ioa
es
angu
rats
uena
k et
a em
anda
ko “p
ista
” guz
tiak
aint
zat h
artu
dira
.
Idaz
lane
an o
ro h
ar, k
utxa
ko
doku
men
tu g
ehie
nak,
er
ansk
inet
ako
idei
a na
gusi
enak
eta
em
anda
ko
pist
a ge
hien
ak a
intz
at h
artu
di
ra.
Idaz
lane
an k
utxa
ko d
okum
entu
as
ko e
do/e
ta e
rans
kine
tako
idei
a na
gusi
geh
iena
k et
a em
anda
ko
pist
a ug
ari e
z dira
ain
tzat
har
tu.
Idaz
lane
an e
z dira
ape
nas
aint
zat h
artu
kut
xan
zeud
en
doku
men
tuak
edo
/eta
er
ansk
inek
em
aten
zute
n in
form
azio
, ezt
a pi
sta
asko
er
e.
ALDA
RTE
HIST
ORIK
OA
(hir
u pu
ntu)
Idaz
lana
k bi
kain
jaso
tzen
et
a de
skrib
atze
n di
tu
gert
aera
, per
tson
aia
eta
leku
hi
stor
ikoa
k, id
eiak
mod
u sa
kon
eta
gara
tuan
aza
lduz
.
Idaz
lana
k on
gi ja
sotz
en e
ta
desk
ribat
zen
ditu
oro
har
ge
rtae
ra, p
erts
onai
a et
a le
ku
hist
orik
o ge
hien
ak, id
eiak
na
hiko
gara
tuz.
Idaz
lana
k ez
ditu
oro
har
ong
i ja
sotz
en e
ta d
eskr
ibat
zen
gert
aera
, per
tson
aia
eta
leku
hi
stor
ikoa
k, id
eiak
ez d
aude
m
odu
sako
nean
gara
tuak
.
Idaz
lana
k ez
ditu
bat
er
e on
gi ja
sotz
en e
ta
desk
ribat
zen
gert
aera
, pe
rtso
naia
eta
leku
hi
stor
ikoa
k, id
eiak
oso
az
alet
ik d
aude
idat
zita
.
(x 0
.3)
34
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
TR
ESNA
ASP
EKT
UA
OSOONGI
(1-0.8puntu)ONGI
(0.7-0.6puntu)ER
DIP
UR
DI
(0.5-0.4puntu)HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)PU
NT
UAK
PAN
ELA
ESTETIKA (puntu bat)
Panelak bere osotasunean oso itxura ona eta originala du, aldarte estetikoa asko zaindu delarik.
Panela bere osotasunean itxura ona du, aldarte estetikoa nahiko zainduta dagoelarik
Panelaren estetika nahiko traketsa da, ez zaiolarik arreta nahikoa jarri aldarte estetikoari.
Panelaren estetika traketsa da oso, ez zaiolarik inolako arreta jarri aldarte estetikoari.
MATERIALA
(puntu bat)Kutxan aurkitutako dokum
entu guztiak edo esanguratsuenak erabiliak izan dira.
Kutxan aurkitutako dokum
entu gehienak erabiliak izan dira, bakar batzuk falta direla.
Ez dira kutxan aurkitutako dokum
entu asko erabili edo eranskinekin nahastu eta hauek txertatu dituzte ere.
Dokumentu asko falta da
eta dauden batzuk ez dira zuzenak.
ORDENA KOHESIOA (puntu bat)
Paneleko dokumentu guztiak
kronologikoki identifikatuta daude eta haien arteko lotura guztiz logikoa da.
Paneleko dokumentu
guztiak ez daude kronologikoki ongi identifikatuta edo/eta haien arteko lotura batzuk ez dira argiak
Paneleko dokumentu gehienak
ez daude kronologikoki ongi identifikatuta edo/eta haien arteko lotura batzuk ez dira argiak
Paneleko informazio
gehiena hankaz gora dago, kronologiarik gabe eta koherentziarik gabe antolatuta.
LOR
TU
TAK
O P
UN
TU
AZIO
A
35
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
3.2
. ERA
NSK
INA
. LA
N P
RO
ZESU
A E
TA T
ALD
E L
AN
EKO
IRA
KA
SLEA
REN
KA
LIF
IKA
ZIO
A, H
ETER
O-E
BA
LU
AZIO
A
(NO
TAR
EN
%15
). A
/TA
LD
E L
AN
A K
ALIF
IKATZ
EKO
IRA
KA
SLEA
REN
ER
RU
BR
IKA
(5 p
un
tu
); ir
aka
slea
k
kla
seeta
n e
gin
da
ko
eg
un
er
oko
beh
ak
eta
n o
ina
rr
itu
z b
etetz
eko
a
ASP
EKT
UA
OSOONGI
(1-0.8puntu)
ONGI
(0.7-0.6puntu)
ERD
IPU
RD
I(0.5-0.4puntu)
HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)
PUN
TUA
K
LAN
MA
ILA
(2
pun
tu)
Tald
ekid
e gu
ztia
k go
gor
eta
mot
ibat
urik
arit
u di
ra
lane
an e
ta in
tere
sa e
raku
tsi
dute
. Egu
nero
ber
ehal
a ja
rri
dira
lane
an.
Tald
ekid
eak
oro
har,
lang
ile a
ritu
dira
, na
hiko
inte
resa
turik
eta
m
otib
atur
ik e
gon
dira
, ba
ina
batz
ueta
n hi
ztun
ibili
di
ra, e
do/e
ta la
nean
jart
zea
batz
ueta
n ko
sta
zaie
.
Tald
ekid
e ge
hien
ei o
ro h
ar k
osta
eg
in za
ie la
nean
jart
zea,
ez d
ira
sobe
ra la
ngile
arit
u ed
o/et
a na
hiko
hi
ztun
ibili
dira
. Ez d
ute
inte
res
gehi
egiri
k er
akut
si ga
ian.
Tald
ekid
e ge
hien
ek e
z dut
e la
nik
egin
, irak
asle
a ga
inea
n eg
on b
ehar
izan
da
lane
an ja
r zi
teze
n. E
z dut
e ia
inte
resi
k er
akut
si ga
ian
eta/
edo
oso
hizt
un ib
ili d
ira.
(x 0
.2)
AU
TO
NO
MIA
(pun
tu b
at)
Tald
ea o
so a
uton
omo
aritu
da
, ez d
u ap
enas
beh
ar iz
an
iraka
slear
en la
gunt
zarik
.
Tald
ea n
ahik
o au
tono
mo
aritu
da,
bain
a ze
nbai
teta
n,
iraka
slear
enga
na jo
dut
e la
gunt
za b
ila.
Tald
ea e
z da
bat e
re a
uton
omo
aritu
, ez d
itu ze
regi
na e
ta a
taza
k on
gi ir
akur
ri et
a la
gunt
za e
skea
n as
kota
n jo
dut
e ira
kasle
aren
gana
.
Tald
eak
ez d
u ba
t ere
au
tono
mia
rik iz
an,
iraka
slear
en e
teng
abek
o la
gunt
zarik
gabe
ez d
ira ga
i iz
an a
urre
ra e
gite
ko.
TALDEKOHESIOA
(pun
tu b
at)
Tald
ea o
so o
ngi m
olda
tu d
a,
beti
doin
u eg
okia
n ar
itu d
ira
eta
lana
ong
i ban
atu
dute
.
Tald
ea n
ahik
o on
gi m
olda
tu
da, n
ahiz
eta
bat
zuet
an
ezta
baid
ak iz
an. N
ahik
o on
gi
bana
tu d
ute
lana
Tald
ea e
z da
ongi
mol
datu
, hai
en
arte
an n
ahik
o lis
kar i
zan
ditu
zte
eta
lana
ez d
ute
ongi
ban
atu.
Tald
eare
n ha
rrem
anak
eta
la
n ba
nake
ta e
z da
inol
az e
re
egok
ia iz
an. G
aizk
i mol
datu
di
ra.
IRA
KU
RK
ETA
PA
RT
EKAT
UA
(pun
tu e
rdi)
Tald
eak
beha
rrez
koa
zen
ataz
a gu
ztie
tan
iraku
rket
a pa
rtek
atua
era
bili
du.
Tald
eak
gehi
enet
an
iraku
rket
a pa
rtek
atua
ren
bide
z gau
zatu
ditu
ja
rdue
rak.
Tald
eak
oso
gutx
itan
erab
ili
du ir
akur
keta
par
teka
turik
, ge
hien
etan
bak
oitz
a be
rera
arit
u da
ja
rdue
rak
egite
n.
Ez d
ute
ia in
oiz i
raku
rket
a pa
rtek
atua
era
bili,
bak
oitz
ak
bere
ra a
ritu
da ja
rdue
rak
egite
n.
(zat
i 2)
EUSK
AR
AR
EN
ERA
BIL
ERA
(pun
tu e
rdi)
Ia g
ehie
neta
n eu
skar
az a
ritu
dira
eta
hon
etan
aha
legi
ndu
dira
.
Batz
ueta
n ba
ino
ez d
ute
eusk
araz
egi
n, e
z dira
na
hiko
a ah
aleg
indu
hon
etan
.
Oso
gutx
itan
aritu
dira
eus
kara
z et
a no
rmal
ean,
irak
asle
ak a
tent
zioa
de
itu o
ndor
en.
Ez d
ira b
at e
re a
ritu
eusk
araz
, ez
ta ir
akas
leak
ate
ntzi
oa
deitu
ta e
re.
(zat
i 2)
LOR
TU
TAK
O P
UN
TU
AZI
OA
36
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
B/ L
AN
PR
OZESU
A K
ALIF
IKATZ
EKO
IRA
KA
SLEA
REN
BEH
AK
ETA
ESK
ALA
(5 p
un
tu
)
X BAT MARKATU DAGOKION TOKIAN ETA HAUEN
ARABERAKO PUNTUAK ZEHAZTU. HONETARAKO, IKASLEEK ENTREGATURIKO EGUNEROKOAREN
TXANTILOIAK AINTZAT HARTU BEHAR DIRA.
OSOONGI
(1-0.8puntu)ONGI
(0.7-0.6puntu)ER
DIP
UR
DI
(0.5-0.4puntu)HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)
Ataza guztiak edo ia guztiak bete dituzte
Ataza gehienak egin dituzte.
Ataza batzuk baino ez dituzte bete
Ez dute ia lanik egin, ataza gehienak egin
gabe dutePUNTUAK
1.EGUNEKOLA
NA:zereginaren txantiloia irakurri dute, rolak
banatu dituzte, kutxako dokumentazioa kronologikoki ordenatu
dute eta zuhaitz genealogikoa bete dute.
2.EGUNEKOLA
NA:bi bikoteek ataza guztiak egin dituzte, hots,
1890-1941. urte bitarteko dokumentu guztiak ikertu eta ulertu
dituzte, (kutxakoak zein eranskinak).
3.EGUNEKOLA
NA: 1941.urteaz geroztiko dokum
entu guztiak ikertu eta ulertu dituzte, (kutxakoak zein eranskinak).
4.EGUNEKOLA
NA:panela jada bukatuta dute eta
narrazioarekin jada hasi dira.
5.EGUNEKOLA
NA: narrazioa jada bukatu dute eta irakasleari aurkeztu behar zaion dokum
entazio guztia prest dute.
LOR
TU
TAK
O P
UN
TU
AZIO
A
LAN
PR
OZESU
A ETA
TALD
E LAN
AR
EN K
ALIFIK
AZIO
AP
UN
TU
KO
PU
RU
AGUZTIRA
TALD
E LAN
A
EGUNEROKOLA
NA
37
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
3.3
. ERA
NSK
INA
. TA
LD
E L
AN
AR
EN
BA
LORA
ZIO
OR
OKO
RRA
TALDELANARENEBALUAZIOA(Zehaztuzeinpuntuazioaem
angozenioketezuentaldelanari)
BALORA-
TZE
KO
AOSOONGI
(1-0.8puntu)
ONGI
(0.7-0.6puntu)
ERD
IPU
RD
I (0.5-0.6puntu)
HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)
PU
NT
U
LAN
A
Tald
ekid
e gu
ztia
k la
nean
gog
or
aritu
gara
, den
ek a
hale
gin
bera
eg
in d
ugu,
guz
tiok
zego
kigu
n ko
npro
mis
oak
eta
rola
k on
gi
bete
z.
Tald
ekid
e gu
ztia
k na
hiko
la
ngile
ibili
gara
,nah
iz e
ta e
z ga
ren
beha
r gen
uen
guzt
ia
ahal
egin
du. I
a de
nek,
gur
e ko
npro
mis
oak
eta
rola
k on
gi
bete
ditu
gu.
Tald
ekid
e gu
ztie
k ez
dug
u m
aila
ber
ean
lani
k eg
in.
Konp
rom
isoa
k et
a ro
lak
ez o
hi
ditu
gu d
enek
ong
i bet
e et
a ez
ga
ra a
zken
une
ra a
rte
bene
tan
lane
an a
hale
gind
u.
Oro
har t
alde
kide
guz
tiak
nahi
ko la
sai
ibili
gara
eta
oso
lan
gutx
i egi
n du
gu.
Ez d
itugu
kon
prom
isoa
k et
a ro
lak
fund
amen
tuz b
ete
eta
oso
bera
ndur
a ar
te, e
z gar
a lan
ean
jarr
i. Bak
arre
n ba
tek
ez d
u ko
lper
ik jo
.
Klas
eak
oso
ongi
pro
best
u di
tugu
. Egu
nero
mar
katu
ta
zeud
en a
taza
k eg
in d
itugu
, eta
kl
asea
n de
nbor
a ed
uki e
zen,
de
nek
etxe
an a
dost
u be
zala
bu
katu
ditu
gu. H
orre
la, e
gune
ro
egin
beh
arre
koa
egin
aha
l iza
n du
gu.
Klas
eak
nahi
ko o
ngi p
robe
stu
ditu
gu. E
gune
ro m
arka
turik
ze
uden
ata
za g
ehie
nak
egin
di
tugu
bai
na b
ukat
u ga
be
geld
ituta
ko g
uztia
k ez
ditu
gu
etxe
an a
mai
tu e
ta h
orre
gatik
, ze
rtxo
bait
atze
ratu
ta ib
ili ga
ra.
Klas
eak
ez d
itugu
beh
ar b
este
pr
obes
tu.E
gune
ro m
arka
turik
ze
uden
ata
za b
atzu
k eg
in ga
be
geld
itu za
izki
gu e
ta e
txea
n er
e ez
ohi
ditu
gu a
mai
tu. O
so
bera
ndu
jarr
i ditu
gu p
ilak
eta
horr
egat
ik, o
so a
tzer
atua
k ib
ili0
gara
.
Klas
eak
ez d
itugu
ia b
at e
re p
robe
stu.
Eg
uner
o m
arka
turik
zeud
en a
taza
ge
hien
ak e
gin
gabe
gel
ditu
zaiz
kigu
et
a et
xean
ere
ez d
ugu
lani
k eg
in. O
so
larr
i ibi
li ga
ra, e
z bai
kara
bat
ere
ong
i an
tola
tu e
z pla
nifik
atu
eta
horr
egat
ik,
oso
oso
atze
ratu
ak ib
ili ga
ra.
ELK
AR
LAGUNTZA
ETAHARRE-
MA
NA
K
Beha
rrez
koa
izan
den
ean,
ta
ldek
ide
guzt
iek
lagu
ntza
es
katu
eta
esk
aini
dio
gu. E
lkar
on
gi la
gund
u di
ogu.
Tald
ekid
e ge
hien
ak a
hale
gind
u ga
ra e
lkar
ri la
gunt
zen,
nah
iz
eta
dena
k ez
gare
n m
aila
be
rean
ego
n, b
atzu
k be
stea
k ba
ino
ekar
pen
gehi
ago
egin
di
tuzt
e.
Tald
ekid
een
arte
an
ezbe
rdin
tasu
nak
izan
dira
. Iz
an e
re, b
atzu
k be
stea
k ba
ino
gehi
ago
inpl
ikat
u et
a ah
aleg
indu
dira
, bes
te b
atzu
k os
o gu
txi e
gin
dute
n bi
tart
ean.
Ia in
ork
ez d
u la
gunt
zarik
esk
atu
eta
agia
n, la
gunt
za e
skat
u be
harr
ean
geun
den.
Izan
ere
, atz
erat
uta
ibili
gara
la
nean
eta
azk
enea
n de
na p
ilatu
zaig
u.
Dena
k na
hiko
des
astr
e ib
ili ga
ra.
Gure
art
ean,
mod
u eg
okia
n hi
tz e
gin
diog
u, e
rres
petu
z eta
la
saita
sune
z gau
zak
azal
duz e
ta
elka
rri l
agun
duz.
Gure
art
ean
mod
u eg
okia
n hi
tz
egite
n ah
aleg
indu
gara
, bai
na
batz
ueta
n ur
durit
u ga
ra e
ta
ezta
baid
aren
bat
izan
dug
u.
Tald
ekid
e ba
tzuk
mod
u za
karr
etan
hitz
egi
n di
ogu/
diet
e el
karr
i eta
ezt
abai
da
batz
uk iz
an d
itugu
.
Gure
art
ean,
ez d
iogu
bet
i err
espe
tuz
hitz
egi
n et
a ur
durit
u ga
rene
an, g
aizk
i hi
tz e
gin
dieg
u el
karr
i, zen
bait
liska
r eta
ez
taba
idak
izan
dig
ula.
HELBURUA
Oso
kont
ent g
aude
egi
ndak
o la
naz,
oso
txuk
una
eta
osat
ua
geld
itu za
igu.
Kont
ent g
aude
egi
ndak
o la
naz.
Mai
la h
andi
bat
ean,
lort
u du
gu
lan
ona
egite
a.
Lana
buk
atu
dugu
bai
na
gauz
a ba
tzuk
hob
eto
egin
ge
nitz
akee
la u
ste
dugu
.
Lana
ent
rega
tu d
ugu
bain
a ez
gaud
e po
zik
egin
dako
arek
in, g
ehia
go a
hale
gin
geni
tzak
een.
GUZTIRA
EGIN
GUZ
TIEN
BAT
URA
ETA
ATE
RATZ
EN D
EN Z
ENBA
KIA
BIDE
RKAT
U BI
DER
BI (
x 2)
38
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
3.4
. ERA
NSK
INA
. AU
TO
EBA
LU
AZIO
A E
TA K
O-E
BA
LU
AZIO
A (z
ein
no
ta ja
rr
iko
zen
iok
e z
ur
e ik
ask
ideei
eta
zu
re b
ur
ua
ri?)
BA
LOR
ATZEK
OA
OSOONGI
(1-0.8puntu)ONGI
(0.7-0.6puntu)ER
DIP
UR
DI
(0.5-0.4puntu)HOBETUBEHAR
(0.3-0puntu)Idatzi kideen izenak eta
bakoitzari puntuak eman
NI
Lanean izandako portaera
Interes handia erakutsi du/dut, beti parte hartuz eta ikasten beti saiatuz
Ia gehienetan interesa erakutsi du/dut, nahikotxo parte hartuz eta ikasten ahaleginduz.
Tira, interesa jarri du/dut, baina parte hartzea kostatu zaio/zait, interes txikia erakutsiz ikasteko.
Ez du/dut bat ere inte-resik jarri.,ez da/naiz bat ere langile aritu, oso interes gutxi erakutsiz.
Egindako lana
Izugarrizko lana egin du/dut, ikaragarri ahaleginduz eta ekarpen asko eginez.
Lan ona egin du/dut eta ahalegindu da/naiz, ekarpe-nak egin ditu/ditut.
Lan gehiegi ez du/dut egin, ez da/naiz asko ahalegindu eta ekarpen gutxi egin ditu/ditut.
Ez du/dut apenas lanik egin. Gutxi ahalegindu da/naiz. Ez du/dut bat ere ekarpenik egin.
Eguneroko konprom
isoa eta atazak
Eguneroko lan ataza eta konprom
isoak bete ditu/ditut,bai klasean bai eta etxean ere.
Ia eguneroko lan ataza eta konprom
isoak bete ditu/ditut, bai klasean bai eta etxean ere.
Oso gutxitan bete ditu/ditut nire lan konprom
i-soak eta eguneroko ata-zak, ez klasean ez etxean
Ia inoiz ez ditu /ditut nire lan konprom
isoak eta eguneroko atazak bete, ez klasean ez etxean.
Taldekoekin
harremana
Oso laguntzaile ibili da/naiz eta iniziatiba handia aritu da/naiz. Beti begirunez tra-tatu ditu/ditut ikaskideak eta atsegina izan da/naiz guztiekin
Behar izan denean lagundu du/dut, baina agian ez ini-ziatiba propioz.Saiatu da/naiz ikaskideak begirunez tratatzen.
Ez du/dut laguntza gehiegirik eskaini eta iniziatiba gutxi izan du/dut. Batzuetan, ez die/diet ongi hitz egin ikas-kideei.
Ez du/dut bat ere lagun-tzarik eskaini eta ez du/dut iniziatibarik eduki. Askotan gaizki hitz egin die/diet ikaskideei.
Rolak
Bere/nire rola bikain bete du/dut.
Bere/nire rola nahiko ongi bete du/dut.
Bere/nire rola ez du/dut sobera ongi bete.
Ez du/dut bere rola ape-nas bete.
GUZTIRA
Guztiakbatuetaateratzen
denzifrabiderkatubiderbi(x0.2)
39
ERANSKINA 2JUGOSLAVIA
40
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
2.1. JUGOSLAVIAKO GATAZKA LANTZEKO BALIABIDEAK
Jarduerak burutzeko erabili beharreko baliabideak eta irakasleak gehigarri moduan erabili ditzakeenak:
1. JARDUERA: GATAZKAREN KOKAPENA ETA TESTUINGURUA
1.1. ARIKETARAKO MAPAK: Balkanetako mapa desberdinak: Jugoslavia sozialista osatzen zuten lurraldeen mapa, egungo nazio edo etnia desberdinen mapa eta egungo banaketa politikoa adierazten duen mapa. Ikas-leek lehendabiziko jarduera egiteko erabili beharko dituztenak.
· Jugoslaviako federazio sozialistaren errepublika desberdinak (1946/1991)ITURRIA: https://historiasdelaotrahistoria.wordpress.com/?s=YUGOSLAVIA
· Balkanetako erlijio nagusienak eta hauek nagusi diren guneak erakusten duen mapa.ITURRIA: https://fradive.webs.ull.es/material/s6conflicto.html
41
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
· Jugoslavia ohia osatzen zuten errepublika desberdinen egungo etnien banaketa:ITURRIA: Wikipedia
· Balkanetako egungo antolaketa politikoa azaltzen duen mapa, egun existitzen diren estatuen izen, muga eta independentzia eskuratu zuten data agertzen direlarik.ITURRIA: Berria egunkaria, “Mapa irauli zuen eguna”, 2016/06/24.
1.2. ARIKETA: BIDEOA: ariketa honetan, “Bosnia, Serbia y Croacia: la guerra de Yugoslavia en 6 minutos” bideoa proiektatuko da klasean. Honetan, Balkanetako gerren sorrera, kausak eta ondorioak modu laburrean azaltzen dira. Esan beharra dago bideoa Mendebaldeko ideologien ikuspuntutik egina dagoela eta beraz, ira-kaslearen esku geldituko da honen ikuspuntu kritiko landu edo ez. Alegia, ematen duen ikuspuntua kontras-tatzea edo ez. Bideoaren egilea, El País Internacional da, 2016ko apirilaren 12an publikaturikoa, “Bosnia, Serbia y Croacia. La Guerra de Yugoslavia en 6 minutos”.
Esteka: https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk&feature=youtu.be
42
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
1.3.ARIKETA:HIZTEGIA:ariketa honen helburua da, ikasleek “Dónde al bosque se espesa” antzezlanean agertuko diren eta oro har, Jugoslaviako gatazka ulertzeko funtsezkoak diren kontzeptuak lantzea eta uler-tzea litzateke. Hauek lirateke kontzeptu horiek, (informazio iturria, wikipedia)
· CHETNIK(TXETNIK):Jugoslaviako milizia armatu bat izan ziren, Bigarren Mundu Gerraren hasieran Ar-datzeko Potentzien indar armatuen aurka erresistentzia eta gerrilla-guda aurrera eraman zuena, bereziki serbiar nazionalistek osatua. Gerra aurrera joan ahala, partisanoen erresistentzia-taldeen aurka ere jo zuten, antikomunistak ere baitziren. Azkenean, txetnik talde batzuk italiar faxista eta alemaniar naziekin kolaboratzera ere heldu ziren. Gerra ondoren, guztiz deseginda geratu zen milizia.
· USTACHI (USTATXA): 1929an Ante Pavelićek sorturiko talde faxista kroaziarra izan zen, Belgradoko Parlamentuan Stjepan Radićen erailketaren ondotik. Bere izena Otomandar Inperioarekin zegoen muga zaintzen zuten soldaduetatik hartu zuen. 1941ra arte terrorismoa erabili zuen ekintza politiko nagusitzat eta, urte horretan, Ardatzarekin batu zen Alemaniak eta Italiak serbiarrek kontrolatzen zuten Yugosla-via inbaditu zutenean. Ardatzeko potentziek ustatxei Kroaziako Estatu Independentearen gobernua utzi zieten. Bigarren Mundu Gerran ustatxeek errepresio handia erabili zuten Serbiako gutxiengoaren aurka. Alfabeto zirilikoa debekatu zuten eta egindako sarraskiek naziak ere harrituta utzi zituzten. Alemaniaren errendizioaren ostean ustatxek boterea mantentzea lortu zuten eta Esloveniara erretiratu ziren, ahalik eta 1945eko maiatzaren 15ean errendizioa aurkeztu zuten. Ante Pavelićek frankismoaren babesa jaso zuen eta Espainian babes diplomatikoa jaso zuen.
· ANTEPAVELIĆ(Bradina, Konjicetik hurbil, Austria-Hungaria —gaur egun Herzegovina, Bosnia-Herze-govina—, 1889ko uztailaren 14a - Madril, Espainia, 1959ko abenduaren 28a): kroaziar buruzagi faxista izan zen. 1920an, Zagreben abokatu-lanetan ari zela, Kroaziako Eskubideen Alderdian sartu zen. 1927tik 1929ra diputatu izan zen Jugoslaviako parlamentuan. 1929an, serbiar zentralismoaren aurka matxinatu zen, eta Italiako erbestetik Ustaša izeneko eskuin muturreko mugimendua antolatu zuen. Talde horre-tako kideek Jugoslaviako Alexandro erregea hil zuten Marseillan (1934). Ardatzeko armada Jugoslaviaz nagusitu zenean, 1941eko apirilean, Pavelić izendatu zuten Kroazia estatu independentearen buruzagi. Hala, Bosnia-Herzegovina osoa eta Dalmaziako zati bat hartzen zuen Kroaziak alemaniar babesleen po-litikarekin bat egin zuen, eta barnealdean serbiar ortodoxoen eta juduen aurkako politika zapaltzailea eraman zuen aurrera. 1945eko maiatzean, Alemania garaitua izanik, Pavelićek ihes egin behar izan zuen.
· BOSNIAKO:eslaviar etnia bat dira, hegoaldeko eslaviarren azpitaldekoa. Gehienbat Bosnia-Herzegovi-nan bizi dira, eta lurralde horrekin zuzeneko lotura historikoa dute. Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistako erroldan “musulman nazionalitatea” eman zitzaion baina 1990eko hamarkadatik aurrera eta Bosnia-Herzegovinako independentziarekin eskualdean fededunak izan ala ez tradizio musulmana duten eslaviarrek “bosniako” izendapena lehenetsi dute. Bosnia-Herzegovinaz gain Serbia eta Montenegron ere bizi dira, batez ere bien artean banatuta dagoen Sandžak aldean; Jugoslaviazaharreko beste eremuetan (Kosovo, Kroazia, Eslovenia) ere topatzen dira eta bai arrazoi ekonomikoengatik bai Bosniako gerragatik Europar Batasunean (bereziki Alemanian), Ipar Amerikan edota Australian ere jatorri bosniakoa duten ganorazko jende taldeak daude. Bosnia-Herzegovinan bertan gerrako garbiketa etnikoak asko murriztu zuen bere zabalpena eta gaur egun oso gutxi dira Bosniako Serbiar Errepublikan bizi direnak.
· SREBRENICASARRASKIAEDOGENOZIDIOA:8.000 gizon-mutil bosniakoren hilketa izan zen, 1995eko uztailean Srebrenican (Bosnia-Herzegovina) gertatua eta Srpska Errepublikako armadaren unitateek egina, Ratko Mladić jeneralaren agindupean. 1993an NBEk Srebrenica eremu segurutzat jo zuen, Nazio Batuen babespean. Hala ere, Babes Armadak, UNPROFOR-ek, ezin izan zuen ekidin sarraskia, Herbehe-retako 400 soldadu ongi hornituak bertan bazituen ere.Srebrenicakoa izan zen, Bigarren Mundu Gerraz geroztik, Europan gertatutako sarraskirik handiena. 2004an, Hagan egoitza duen Lehengo Jugoslaviako Nazioarteko Epaitegi Kriminalak ebatzi zuen Srebrenicako sarraskia genozidioa zela. Theodor Meron epaiburuak adierazi zuen: “Bosniako musulmanen zati bat garbituz, Bosniako serbiar indar armatuek
43
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
genozidioa eragin zuten. Haien xedea izan zen Srebrenican bizi ziren 40.000 musulmanak desagerraraz-tea, Bosniako musulmanen artean eredugarria zen taldea hain zuzen. Gizonezko preso guztiak, milita-rrak zein zibilak, gazteak zein zaharrak, ondasunik eta identifikaziorik gabe utzi zituzten, eta, berariaz hil zituzten soilik haien nortasuna zela eta”. Hildako gehienak gizonezko helduak edo mutil nerabeak izan ziren, baina tartean zeuden 15 urtetik beherako umeak eta 65 urtetik gorako gizonak ere. Zenbait emakume eta neska ere hil zituzten. Egun (2009ko uztaila) 6.186 biktima daude identifikaturik, eta 3.647 ehortzi dira Potočariko Oroimen Gunean.
· SARAJEVOKOSETIOA:indar armatu serbiarrek Bosniako Gerran Sarajevo hiriburuan egindako setioa izan zen, gerragintza modernoko luzeena, 1992ko apirilaren 5etik 1996ko otsailaren 29ra iraun bai-tzuen. Bosnia Herzegovinak Jugoslaviatik independentzia aldarrikatu ondoren, serbiarrek Sarajevo in-guratu zuten, Srpska Errepublikaserbiarra eratu nahian Bosnia Herzegovinako lurraldean. Serbiarrek 18.000 gizoneko armada kokatu zuten inguruko muinoetan, eta handik eraso zuten artileria, gerra-gur-diak, hegazkinak, tiratzaileak eta abar erabiliz. Bosniako gobernuaren tropak 40.000 izatera iritsi ziren, baina kaskar hornituta ezin zuten setioa gainditu. Estimatzen da 10.000 lagun inguru hil zirela edo falta direla, tartean 1.500 ume. Horretaz gain, 56.000 zauritu ere eragin zuen setioak. 1995erako, hilketek eta derrigorrezko migrazioak 334.663 biztanlera murriztu zuten hiriaren populazioa, gerra aurrekoaren %64.
· Hauez gain, kontzeptu hauek ere bilatu eta definitu beharko dituzte: Serbia, Bosnia, Kroazia, Tito, Milose-vic, Serbo-bosnio, Serbo-kroata eta ortodoxo.
2. JARDUERA: EMAKUMEEN BORTXAKETA GERRA ARMA GISA.
Jarduera honetan planteatzen diren ariketek helburu dute, Jugoslaviako gerran egindako milaka bortxaketen errealitatea mahai gaineratzea. Honetarako material hau izanen dugu erabilgarri:
2.1.ARIKETA.BARBARAKRUGER:Barbara Kruger “Your body is a battleground” artelana klasean proiek-tatuko da, ikasleek honen aurrean hausnar dezaten.
BARBARA KRUGER: artista kontzeptual estatubatuarra. our body is a battleground artelana.
2.2.ARIKETA.“GRBAVICA”.Emakumeek Jugoslaviako gerran sufritu bortxa eta erasoen inguruko filma da, 2006. urtekoa. Jasmila Žbanićek zuzendutako da zuzendaria. Berlineko nazioarteko zinema festibalean urrezko saria jaso zuen eta 2006. urteetako Oscarretara, Bosnia Herzegovinako ordezkari gisa, ingelesez besteko film onenaren kategorian sailkatua izan zen.
44
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
Sinopsia: Sarak, hamabi urteko alabak, ikastetxeak antolatutako bidaia batean parte hartzea nahi du Esmak. Aita gerran martiri gisa hil zela frogatzeko ziurtagiri bat nahikoa izango litzateke erdi prezioan lortzeko, bai-na alabak ziurtagiria eskatzen dionean, Esma beti luzamendutan ibiliko da.
Pelikularen “El secreto de Sama” zatia, klasean bigarren saioan proiektatuko da. Esteka: https://www.youtu-be.com/watch?v=hwayLTK2118
2.3.EMAKUMEENBORTXAKETAKGERRAARMAGISA:Ikasleei Jugoslaviako gerran izandako emakume musulmanen bortxaketen inguruan aritzen den artikulu bat irakurraraziko diegu (honen inguruko galdete-gia erantzunaraziz), baita, emakume hauetariko batzuen testigantzak ere. Honetarako, jatorrizko artikulua moldaturik dago (originala luzeegia zelakoan). Alabaina, artikulua bere osotasunean interesgarria da oso, (Carbajosa, A., “Mujeres musulmanas bosnias torturadas y violadas: Grbavica”, El País, Abril 2006) eta esteka honetan duzue irakurgai: https://elpais.com/diario/2006/04/09/domingo/1144554092_850215.html
OHARRA:Unitate didaktiko honetan hiru egun aurreikusten dira Jugoslaviako gerra lantzeko. Gaiak alabaina, emakumeen bortxaketenari dagokionean esaterako, askoz gehiagorako ematen du. Irakaslearen esku geldi-tuko da honen inguruko lanketa luzatzea edo osatzea. “Emakumeak gerra arma gisa” izenburupean, ikasleek erakusketaren bat egin zezaketen haien ikastetxeetan, adibidez, Azaroaren 25eko egunari begira.
3. JARDUERA. GERRAK BIZIKIDETZAN ERAGINDAKO ONDORIOAK
Egunkari desberdinetako artikuluak. Ikasleek taldeka irakurri beharko dituzte (irakurketa partekatuaren bi-dez), talde bakoitzak artikulu bat irakurriz eta ondoren, gainerakoei irakurritakoaren sintesia eginez. Hau egin ostean, berriz ere horrelako gerrarik gertatu daitekeenaren inguruan hausnartu ahal da talde handian. Artikuluak honakoak lirateke:
-1.ARTIKULUA:Berria egunkariko artikulua, “Mapa irauli zuen eguna”. Modu laburrean gerraren hogei urte inguru pasata Balkanetako zenbait herriren egoera politikoa azaltzen du artikuluak.
-2.ARTIKULUA:“Las ciudades rotas”. Gerraren ostean Bosniako hainbat hirien egoera sozialaren inguruko El País egunkariko artikulua. Bizikidetza eta jatorri desberdineko auzokideen inguruan dihardu.
-3.ARTIKULUA: “Mostar, la ciudad que sobrevivió al infierno y muestra sus heridas al mundo”, Bosniako Mostar hiriaren inguruko artikulua gerraren ostean, auzokideen arteko bizikidetzaren inguruan, Infobae egunkaria.
-4.ARTIKULUA:“Mostar, la herida del puente no cicatrizada”, Bosniako Mostar hiriaren inguruko artikulua gerraren ondotik. Gerrak bizikidetzan eraginiko ondorioak eta ondorio politikoak azaltzen dira. El Périodi-co egunkaritik aterea.
-5.ARTIKULUA:Srebrenicako sarraskiaren inguruko artikulua, hogei urteren ostean. La Nación egunkariko artikulua.
-6.ARTIKULUA:Krajina eskualdeko serbiarren kanporaketaz eta egun Kroazian bizi diren serbiarren egoe-raz diharduen artikulua. Sputnik egunkaritik aterea.
45
ERANSKINA 3BIBLIOGRAFIA
46
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
ERANSKINAK
“6 MINUTOS SOBRE YUGOSLAVIA” BIDEOA:https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk, (bideoaren egilea, “El país internacional”, https://elpais.com/elpais/2016/04/12/videos/1460427395_697799.html)
Ikasleen landuko duten artikuluen estekak:
-Eranskina1:
https://www.berria.eus/paperekoa/1837/016/001/2016-06-24/mapa_irauli_zuen_eguna.htm
-Eranskina2:
https://elpais.com/internacional/2018/04/28/actualidad/1524941302_578806.html
-Eranskina3:
https://www.infobae.com/america/mundo/2017/02/08/domingo-mostar-la-ciudad-que-sobrevi-vio-al-infierno-y-muestra-sus-heridas-al-mundo/
-Eranskina4:
https://www.elperiodico.com/es/internacional/20130810/mostar-la-herida-del-puente-no-cicatri-za-2569469
-Eranskina5:
https://www.nacion.com/el-mundo/terrorismo/veinte-anos-despues-de-la-matanza-de-srebrenica-bos-nia-sigue-dividida/TOEON2W3BFAJLOG7TTWFQFNWC4/story/
-Eranskina6:
https://www.jotdown.es/2015/07/las-heridas-de-bosnia-veinte-anos-despues/
47
“donde el bosque se espesa” IRAKASLEEN GIDA
ITURRIAK. BIBLIOGRAFIA
Attanasio, A., (2013), “Mostar, la herida del puente no cicatriza”, El Periódico.
Carbajosa, A., (2006), “Mujeres musulamnas bosnias torturadas y violadas: Grbavica”, El País.
Chueca, J., (2006), Gurs, el campo vasco, Txalaparta.
Chueca, J., (2006), “Emakumeak II. Errepublikan, ikurra baino gehiago?”, Argia, 2035.zkia.
Chueca, J., (2005), “Gurs, Euskaldunen kontzentrazio esparrua”, Argia, 1985. zkia.
Guerendiain Caro, J., (1996), Nacida en Navarreria, Sahats.
Hutin, I., (2017), “Mostar, la ciudad que sobrevivió al infierno y muestra sus heridas al mundo”, Infobae.
Hernández, C., (2015), “Los deportados españoles en Mauthausen y los datos que deberían estar en los libros de historia”, eldiario.es.
Kowasch Velasco, A., (2017), Tejiendo redes- Sareak Ehotzen, Iruñea, Nafarroako Gobernua.
Martorell, M., (2000), “Jesús Monzón el líder comunista olvidado por la historia”, Iruñea, Pamiela.
Martorell, M., (2014-15), “Hermanas Úriz. Dos pedagogas navarras en el ‘maquis españols’”, Gerónimo de Uztariz, 30-31 zkia, 39-58.orr.
Martorell, M., Pepita y Elisa Úriz Pi, De Badostain a Berlin Oriental. Historia y compromiso de las hermanas Úriz, Badostaingo Kontzekua eta Egues Ibarreko Udala.
Moyano Urtado, S., (2017), “Mauthausen el campo de los españoles, nunca más”, eldiario.es.
Qesada, J. D., (2018), “Las ciudades rotas”, El País.
Rodríguez, M., (2016), “Mapa irauli zuen eguna”, Berria.
Vyatkin, V., (2015), “Veinte años del fin de la República Serbia de Krajina”, S. putnik.
“Veinte años después de la matanza de Srebrenica Bosnia sigue dividida”, La Nación, 2015.
DOKUMENTALAK,PELIKULAK,ANTZERKIOBRAK
Boris Malagurski, The Weight of Chains –El Peso de las cadenas–, (2010), Malagurski Cinema, Canadá. (http://www.weightofchains.com/)
Enric Canals, (2011), “Jesús Monzón el lider olvidado por la historia”, Televisió de Catalunya / IB3 / ETB, España.
Michael Tolajian, Once Brothers - Hermanos y enemigos-, (2010), NBA Entertainment, EEUU/AEB (https://www.youtube.com/watch?v=OHqQ8CSTXC0)
Montse Armengau, Ricard Belis, (2005), El convoy de los 927, Televisió de Catalunya, TV3, España.
Ripoll L., (2018), Donde el bosque se espesa, Micomicón teatro, España.
Soler, L., (2000), Francisco Boix, un fotógrafo en el infierno, Área de Televisión S.L. para Canal Plus-España.
Zbanic, J., (2006), Grbavica, Coproducción Bosnia y Herzegovina-Croacia- Austria-Alemania, Bosnia Herze-govina.
“Bosnia, Serbia y Croacia. La Guerra de Yugoslavia en 6 minutos”, (2016), El País. Internacional. (https://www.youtube.com/watch?v=Cr2GlX4DRHk)