DÜNYADA ve TÜRKİYE’DE

BİLİM ve TEKNOLOJİ

Türkiye için bir Kalkınma Stratejisi

Önerisi

Bayram Ali Eşiyok

Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok

ii

Etik Sözleşme

Okur, bu kitabı satın alarak, şu etik sözleşmeyi de imzalamış olmaktadır:

“Satın almış olduğum bu e-kitabın telif haklarının, kısa adı HBT olan Herkese Bilim

Teknoloji’ye ait olduğunu biliyorum. HBT Yayıncılık bu e-kitabı, mümkün olduğunca

kolay ve rahat okumam ve kullanmam için bilgisayarıma indirme hakkı verdi. Bu kitabın

kullanım hakkının sadece bana ait olduğunun bilincindeyim. E-kitabı yaymayacağıma,

dağıtmayacağıma ve HBT ve kitapta imzası olan yazar haklarını zarara uğratmayacağıma

ilişkin bu etik sözleşmeyi kabul etmiş oluyorum.”

HBT Akademi

iii

HBT Akademi E-kitapları 1

Dünyada ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji: Türkiye İçin Bir Kalkınma Stratejisi Önerisi

Bayram Ali Eşiyok

Kapak Tasarımı : Duygu Yücel

Dizgi ve E-Kitap Uygulama : ENTROPOL Kitap

HBT YAYINCILIK TİCARET LTD. ŞTİ.

HALİTAĞA CADDESİ, EKŞİOĞLU İŞHANI NO 16/85

KADIKÖY 34710 İSTANBUL – TÜRKİYE

+90 (216) 449 99 42

www.herkesebilimteknoloji.com

info@herkesebilimteknoloji.com

Facebook.com/herkesebilimteknoloji

HBT_Dergi

© Bu kitabın yayın, satış ve dağıtım hakları Telif Hakları Kanunu gereğince HBT Yayıncılık ve Ticaret Ltd. Şti.’ne aittir. İzinsiz olarak kopyalamak, satmak ve dağıtmak yasaktır.

Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok

iv

Yazar: Bayram Ali Eşiyok

1988 Yılında Türkiye Kalkınma Bankası’nın sınavını kazanarak iktisat uzman

yardımcısı olarak göreve başlayan B. Ali Eşiyok, halen Kalkınma Bankası’nda

Kıdemli uzman iktisatçı olarak görev yapmaktadır. Yazarın Kalkınma Bankası’nda

çıkan yayınları yanında, çeşitli bilimsel dergilerde yayınlanmış makaleleri ve ortak

kitap çalışmaları bulunmaktadır. Yazarın uğraştığı başlıca alanlar; azgelişmişlik,

kalkınma ve kalkınma politikaları, bilim ve teknoloji politikaları, sanayileşme,

sanayileşme politikaları, bölüşüm, bölgesel kalkınma, dış ticaret, planlama olarak

sayılabilir. Yazar İngiltere ve ABD’de teknoloji, sanayileşme ve kalkınma politikaları

konusunda araştırma faaliyetlerinde bulunmuştur. Herkese Bilim Teknoloji dergisi

yazarıdır.

HBT Akademi

v

HBT–Akademi e-kitapları ile merhaba

Bir dergide yayımlanan yazılar, eğer ciddi bilgiler, yeni fikirler, ufuk açıcı

bakışlar içeriyorsa, tartışmalara ve başka fikir ve yeniliklerin doğumuna kuluçkalık

ediyorlarsa, asla eski değillerdir; onları bir başka bileşim içinde etkisini ve varlığını

geliştirerek ve genişleterek gündeme getirmek bir görevdir.

Yayıncı olarak, önceleri Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji (CBT) dergisinde

yapmak isteyip de yapamadığımızı, şimdi Herkese Bilim Teknoloji’nin (HBT) özgür

olanakları çerçevesinde gerçekleştirme fırsatını bulduğumuz için çok mutluyuz.

Yazarlarımızın yoğun bilgi içeren makalelerinden derlemeleri, bu kez kendi

içinde sınıflandırılmış, dahası güncellenmiş ve arada yeni makaleler katkısıyla ayrı

ayrı bütünlük içinde sizlere sunuyoruz.

Bunu, dergimizde yer alan diğer önemli konular – yazılar içinde yapacağız.

HBT – Akademi çerçevesinde e-kitap olarak yapacağımız yayınlar sonuçta

çeşitli bilim, teknoloji, tekno-ekonomi, dünya ve Türkiye vb gibi konularda zengin

bir bilgilendirme havuzu ve başvuru kütüphanesi oluşturacaktır.

Tüm amacımız, ülkemiz insanlarına, kurumlarına, meraklılarına,

araştırmacılarına, bilgi açlarına, düşünmek ve tartışmak isteyenlere, üretmek ve yeni

fikir yıldızları peşinde koşanlara yardımcı olmaktır.

İnsan için.. Ülkemiz için.. Bilinç için... Aydınlanma için... Üretim için..

Kendimizi gerçekleştirmek, varoluş ve varkalmak için... Gelecek için...

HBT Akademi ile açtığımız bu yeni pencereden hepinize merhaba diyoruz..

***

İlk e-kitabımız olarak, ülkemiz ve dünyada bilim teknoloji ve kalkınma

ilişkileri konusunda uzman araştırmacımız Bayram Ali Eşiyok’un “Dünyada ve

Türkiye’de Bilim ve Teknoloji - Türkiye İçin Bir Kalkınma Stratejisi Önerisi” kitabını

sunmaktan onur duyarız..

Orhan Bursalı

Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok

vi

Önsöz: Bilim ve Teknoloji Konuşmak

Prof. Dr. Ergun Türkcan

Günümüzde bilim ve teknoloji konuşmak çok moda… Hele beş vakitte bir

“yenilik de yenilik” veya daha akademik olsun diye “inovasyon da inovasyon” derseniz

sizin büyük bir aydın, derin bir âlim olduğunuzdan kimse kuşku duymaz. Bugün

dikip yarın meyvelerini yiyeceğinizi sandığınız kökü olmayan meyve ağaçları gibi,

her yere serpiştirdiğiniz üniversiteler, TÜBİTAK’ın proje, burs ve kuluçka

makineleri ile sayısız tekno-parklarla dolu “Törkiş” Silikon Vadilerden teknolojiler,

yenilikler fışkıracağını ummak, zaten bizim bilim ve teknolojiyle laf düzeyinden

daha ileri bir ilişkimiz olmadığının resmidir.

Artık modern teknoloji, modern bilimlerle ilişki kurmadan ortaya çıkmıyor.

Bir mikro-işlemci, bir düdüklü tencere gibi taklit edilemiyor. Bunlara ayrılan parasal

kaynaklar, Boğaz köprü ve tünellerinden çok daha fazladır. İki yüz üniversitenin

temel bilimler bölümleri her geçen gün boşalıyor, okutacak hoca kalmıyor.

Biz bu sorunu görmeyip, Kararsız Kasım gibi, orta öğretim ve üniversite

sınavlarını kaldırıp-indirmekle meşgulüz. Yenilik denen iktisadi olgu ise bilim-

teknoloji sisteminin ortaya çıkardığı bazı sonuçların sanayide, tarımda ve çeşitli

hizmet sektörlerinde istihdam sağlayan, katma değer yaratan ürünlere

dönüşmesidir. Burada bu sonuçları okuyup, harekete geçecek girişimci fertler ve

firmalar olmalıdır ki, bunlar da çok farklı bir iktisadi-hukuki sistemi, çok yeni

toplumsal paradigma gerektirir. İşte bütün bu sistemi ve çalışmasını görmek için

dünyaya ve tabii ülkemize istatistiksel-veri bazında bakıp, görmemiz gerekir.

Böylece ham hayallerden kurtulmak ve yere basmak mümkün olur.

İşte, Bayram Ali Eşiyok’un bu kitabı, okumadan-bilmeden ahkâm

kesenlerin, bol keseden atanların bir pan-zehri; ciddi olarak da bir şeyler düşünmek,

acı gerçekleri öğrenmek isteyenlerin ilacı olacaktır.

Gerçi, yazarımız bunları kaç yıldır yazıp duruyor, Önceleri Cumhuriyet

Bilim-Teknoloji’te, o imkânsızlıktan kapanınca, haftalık Herkese Bilim

Teknoloji dergisinde bu bilgileri-verileri, çok etkili kısa makaleler halinde vermişti.

Şimdi elinizdeki bu kitapta otuzdan fazla makalesini bize toplu olarak sunuyor.

HBT Akademi

vii

Bilim ve teknolojide, sadece büyük devlerin yaptıklarını değil, bundan 65 yıl

önce savaşta yerle bir edilmiş, doğal kaynakları ve nüfusu Türkiye’nin yaklaşık yarısı

kadar olan bir ülke, Güney Kore’nin, bir kaplan gibi, nasıl sıçrayıp, devler arasında

bile yer alabildiğini görüyoruz. Üstelik bu ülke dünyanın öteki ucunda,

askerlerimizin kurtarmaya gittiği, bir şekilde dil ve kan bağımız olduğu söylenen bir

toplumdur; şimdi Türklerin elinde Güney Kore’nin cep telefonları, altında arabaları

dolaşıyor.

Bu küçük kitabın ülkesini düşünen ve durumundan memnun olmayan tüm

ciddi aydınlarının elinden düşürmeyeceği kolay bir referans eseri olacağını

düşünüyor ve yazarını bu çabasından ötürü kutluyorum. Temennim odur ki, bu hoş

kitabı siyasilerimizin ve akademisyenlerimizin de gözden geçirip, durumumuzu bir

daha değerlendirmelerine “vesile olmasıdır”.

Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok

viii

İÇİNDEKİLER

Etik Sözleşme ......................................................................................................................................... ii

HBT Akademi E-kitapları 1 ................................................................................................................. iii

Yazar: Bayram Ali Eşiyok ..................................................................................................................... iv

HBT–Akademi e-kitapları ile merhaba ................................................................................................ v

Önsöz: Bilim ve Teknoloji Konuşmak ................................................................................................ vi

Başlarken ................................................................................................................................................ 1

Bilim Üretmeden Teknoloji Üretilir Mi? ............................................................................................ 3

Türkiye’nin Bilim ve Teknolojideki Yerine Kısa Bir Bakış ................................................................ 6

‘Temel Bilimlerini Kapatan’ Bir Ülke Teknoloji Üretebilir Mi? ........................................................ 9

Bilgi Toplumunda Türkiye’yi Aramak... ............................................................................................ 14

Kalifiye İşgücü Olmadan Teknoloji Üretilemez ................................................................................ 18

Siyam İkizleri: Eğitim ve Kalkınma .................................................................................................... 26

Büyük Dilemma: Eğitim mi? İnşaat mı? ............................................................................................. 31

Quo Vadis Eğitim? ............................................................................................................................... 34

Türkiye’nin Uluslararası Eğitim Karnesi ........................................................................................... 37

İktisat Kuramları Çerçevesinde Teknolojiye Panoramik Bir Bakış ................................................. 46

Üretimin ve Katma Değerin Teknolojik Yapısı ................................................................................ 53

Gelişmekte Olan Büyük Ekonomilerde Katma Değerin Teknolojik Yapısı ................................... 56

Türkiye-AB Arasında Dış Ticaretin Teknolojik Yapısı ................................................................... 66

HBT Akademi

ix

Yüksek Teknoloji Üretimi İçin: Bilim ve Teknoloji Politikaları... .................................................. 75

Bilim ve Teknoloji Bakış Açısıyla Bir Değerlendirme ...................................................................... 78

Yüksek Teknoloji Yoğunluklu Sektörlerde En Yüksek Pazar Payına Sahip Ülkeler ve Türkiye .. 83

Yüksek Teknoloji Üretimi: Engeller ve Fırsatlar .............................................................................. 86

Türkiye Yüksek Teknoloji İhracatında Neden Tökezledi? .............................................................. 91

Teknoloji Yoğunluğuna Göre Rekabet Gücü .................................................................................... 95

Kalkınma İçin Teknoloji: Nasıl? ....................................................................................................... 101

Seçilmiş BT Göstergeleri ve Türkiye’nin Hal-i Pür Melali ............................................................ 104

Türkiye Dünya Patent Liginin Neresinde? ...................................................................................... 111

Çin: Dünya Ekonomisinin Zirvesine Mi? ........................................................................................ 116

Türkiye Ekonomisinin Bilim ve Teknoloji Eksenli Yeniden Yapılanmasına İlişkin bir Strateji

Önerisi ................................................................................................................................................ 121

Aziz Sancar ve Nobel’in Öyküsü ....................................................................................................... 149

Hey Türkiye Nasılsın? ....................................................................................................................... 153

İki Temel Yapıt: Ulus Yıkıcılığı Zamanları ve Tayfur Özşen Anısına 70.Yaş Armağanı ............ 157

Tarihten Teknolojiye ........................................................................................................................ 161

HBT Umutsuzluğun Değil Umudun Adıdır .................................................................................... 163

Bilim ve Teknolojiyi Sevdiren Dergi: CBT ..................................................................................... 165

HBT Akademi

1

Başlarken

Bilim ve teknolojinin ekonomik ve sosyal yaşamdaki rolü gün geçtikçe

artıyor. Ülkelerin yeni pazarları fethinde kritik öge teknoloji. Bilim ve Teknolojide

(BT) başarılı olan ülkeler aynı zamanda dünyanın “efendisi” konumundalar. BT

ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin en temel göstergesi. Teknolojik gelişmeyi ise

bilimdeki gelişmeler, özellikle de temel bilimlerdeki gelişmeler önceliyor. Temel

bilimlerde yetkinleşmeden teknoloji üretiminde başarı sağlamak imkânsız.

Türkiye yüksek teknoloji üretiminde ve ihracatında istenen noktada değil.

Bunun birçok nedeni var. Türkiye’de görece ucuz ve bol emek rezervleri teknolojik

gelişmeyi özendirmiyor. Sanayiciler, mevcut faktör donanımı (emek ve sermaye

yapısı) ile neyi ucuza üretiyorsa onun üretimine yöneliyor. Ortaya harcı-alem

sektörlere dayalı bir uzmanlaşma ve düşük teknolojiye kilitlenmiş bir sanayi çıkıyor.

Oysa sanayileşmede başarılı olmuş yeni sanayileşen ülke deneyimleri bize şunu

söylüyor: Statik mukayeseli üstünlüklerden dinamik mukayeseli üstünlüklere

geçmeden, Türkiye gibi yarı-sanayileşmiş ülkelerin yüksek teknoloji üretiminde

başarılı olmaları mümkün değil. Dinamik mukayeseli üstünlükler ise sanayi

politikası demek, sanayileşme politikalarının vazgeçilmez bileşeni olan BT

politikaları demek, sabit yatırımlar demek…

Türkiye’nin yüksek teknoloji üretimi ve ihracatında nasıl tökezlediğini daha

somut verilerle açıklayalım. 2015 yılında Türkiye’nin yüksek teknoloji yoğunluklu

ihracatı sadece 2.3 milyar dolar. Yüksek teknoloji yoğunluklu ihracatın toplam

imalat sanayi ihracatı içindeki payı ise %2,2. Oysa 1960’lı yıllara Türkiye’nin

gerisinde başlayan Güney Kore’nin 2015 yılındaki yüksek teknoloji ihracatı 126.5

milyar dolar. Yüksek teknoloji yoğunluklu ihracatın toplam imalat sanayi ihracatı

içindeki payı ise %26,8. Kore’nin teknolojide sağladığı başarının arkasında bilim ve

teknolojiyi ekonomiye içselleştirmesi ve seçici sanayi politikaları yatıyor…

Kitap, bilim ve teknoloji üzerine yazdığımız makalelerden, araştırmalardan

oluşuyor. Makalelerde yer alan ancak güncelliğini kaybeden kimi bulgular kitap için

yeniden gözden geçirilip güncelleştirildi.

Kitapta, Türkiye için bilim ve teknoloji eksenli bir kalkınma stratejisi

önerisine de yer verildi. Strateji ile bilim ve teknoloji politikalarının ekonomiye

içselleştirilerek Türkiye ekonomisinin yeniden yapılanması hedeflenmektedir.

Dünya’da ve Türkiye’de Bilim ve Teknoloji Bayram Ali Eşiyok

2

Son 30,35 yıldır giderek çölleşen bilim ve teknoloji dünyamıza inat, nitelikli

kitaplar ve dergiler yayınlanmaya devam ediyor. Bu bağlamda Herkese Bilim

Teknoloji dergisini özellikle belirtmek gerekir. Kitabın sonunda geleceğe umutla

bakmamamızı sağlayan dergi ve kitap eleştirilerine de yer verildi. Okuyucunun bu

yayınları kaçırmayacağını umuyoruz.

B. Ali Eşiyok

Ankara Mayıs 2017

HBT Akademi

3

Bilim Üretmeden Teknoloji Üretilir Mi?

Pre-historik dönemden 18.yüzyıla kadar oldukça yavaş, evrimsel bir çizgide

gelişen teknoloji, son iki yüzyılda yaşanan sanayi devrimleri sonucunda hızlandı. Bu

nedenle, hızlı teknolojik gelişmelerin tarihini, modern kapitalizmin tarihi olarak

okumak mümkün. Ancak “Yaratıcı yıkım” a dayalı bir tarih… Avusturya okulunun

en bilinen ismi Schumpeter’in ifadesiyle; kapitalizmde “sürekli yaratıcı yıkım

fırtınası esmektedir-Perennial gale of creative destruction.”

Yüksek teknoloji üretiminde başarılı olmuş ülkelerin hemen hepsinin

bilimde, özellikle de temel bilimlerde başarılı olması bir rastlantı mı? Kuşkusuz

hayır. Teknoloji aysbergin görünen kısmı ise, fizik, kimya, biyoloji ve matematik

gibi temel bilimlerdeki gelişmeler aysbergin görünmeyen asli ögelerini oluşturuyor.

Bu nedenle, temel bilimlerde yetkinliğe ulaşmadan teknoloji üretiminde başarılı

olmak mümkün değil.

Ancak, temel bilimlere yönelik araştırmalar, uzun, zahmetli ve maliyetli bir

iş… Araştırma faaliyetlerinin yüksek maliyetli olması, elde edilen sonuçların hemen

getiriye dönüştürülememesi, yatırım sonuçlarının belirsiz olması ve risk içermesi vs.

gibi nedenlerle özel kesimin temel bilimlere yönelik araştırma faaliyetleri oldukça

sınırlı.

Türkiye gibi henüz bilim ve teknolojiyi henüz ekonomiye içselleştirmemiş bir

ülkenin bırakınız temel bilimlere yönelik araştırma faaliyetlerini, uygulamaya

yönelik araştırma faaliyetleri de düşük. Türkiye uluslararası ticarete yenilik ve

üretkenlik artışları ile değil, düşük teknoloji içerikli sektörlerde, göreli fiyatlar

yoluyla eklemleniyor. Bu da fakirleştiren uzmanlaşma demek.

21. yüzyılın sofistike teknolojilerini üretmek için sadece bir ya da bir kaç

temel bilim dalında değil, temel bilimlerin tümünde yetkinliğe ulaşmak gerekiyor.

Disiplinler-arası bir işbirliği olmadan yüksek teknoloji üretmek daha da zor artık.

Örneğin, milimetrenin milyonda biri boyutlarında, nanometre ölçeği (gözle

göremediğimiz atom vb.) ile ilgilenen, maddenin atom seviyesinde işlenmesiyle daha

gelişmiş ve/veya tümüyle değişmiş malzemeler elde etmeyi hedefleyen nano-

teknoloji, farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının ortaklaşa geliştirdiği bir

teknoloji…

Örnek Sayfalar Sonu

Kitabınızı web sitemizden satın alabilirsiniz.

www.herkesebilimteknoloji.com