DÜNYAKLASİKLERİDİZİSİ:99

TARASBULBAII

http://eskikitaplarim.com

Bu kitap CumhuriyetDünyaKlasikleri Dizisi'nde Sn.MehmetÖzgül'ünizniylebasılmıştır.

Yayınahazırlayan:EgemenBerköz

Dizgi:YeniGünHaberAjansıBasınveYayıncılıkA.Ş.

Baskı:ÇağdaşMatbaacılıkYayıncılıkLtd.Şti.

Mayıs2000

GOGOL

TARASBULBAII

Rusçadançeviren:

MehmetÖzgül

Hümanizmaruhunuanlamaveduymadailkaşama,insanvarlığınınensomut anlatımı olan sanat yapıtlarının benimsenmesidir. Sanat dallarıiçindeedebiyat,buanlatımındüşünceöğelerienzenginolanıdır.Bununiçindir ki bir ulusun, diğer ulusların edebiyatlarını kendi dilinde, dahadoğrusu kendi düşüncesinde yinelemesi; zekâ ve anlama gücünü oyapıtlar oranında artırması, canlandırması ve yeniden yaratmasıdemektir. İşte çeviri etkinliğini, biz, bu bakımdan önemli ve uygarlıkdavamıziçinetkilisaymaktayız.Zekâsınınheryüzünübutürlüyapıtlarınher türlüsüne döndürebilmiş uluslarda düşüncenin en silinmez aracıolan yazı ve onun mimarisi demek olan edebiyatın, bütün kitleninruhuna kadar işleyen ve sinen bir etkisi vardır. Bu etkinin birey vetoplumüzerindeaynıolması,zamandavemekândabütünsınırlarıdelipaşacak bir sağlamlık ve yaygınlığı gösterir. Hangi ulusun kitaplığı buyönde zenginse o ulus, uygarlık dünyasında daha yüksek bir düşüncedüzeyindedemektir.Bubakımdançevirietkinliğinisistemlivedikkatlibir biçimde yönetmek, onun genişlemesine, ilerlemesine hizmetetmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Türk aydınlarınaşükranduyuyorum.Onlarınçabalarıylabeşyıliçinde,hiçdeğilse,devleteliyle yüz ciltlik, özel girişimlerin çabası ve yine devletin yardımıyla,onun dört beş katı büyük olmak üzere zengin bir çeviri kitaplığımızolacaktır.ÖzellikleTürkdilininbuemeklerdeneldeedeceğibüyükyararıdüşünüpde şimdiden çeviri etkinliğine yakın ilgi ve sevgi duymamak,hiçbirTürkokurununelindedeğildir.

23Haziran1941.

MilliEğitimBakanı

HasanÂliYücel

SUNUŞ

Cumhuriyet'le başlayan Türk Aydınlanma Devrimi'nde, dünyaklasiklerinin Hasan Âli Yücel öncülüğünde dilimize çevrilmesinin,kuşkusuzönemlipayıvardır.

Cumhuriyetgazetesiolarak,Cumhuriyetimizin75.yılında,buetkinliğiyineleyerek, Türk okuruna bir "Aydınlanma Kitaplığı'' kazandırmakistedik.

Bu çerçevede, 1940'lı yıllardan başlayarak Milli Eğitim Bakanlığı'ncayayınlanandünyaklasikleriniokurlarımızasunmayabaşladık.

BüyükilgigörenbuetkinliğiMilliEğitimBakanlığı'ncayayınlanmamış-ancakAydınlanmaDevrimiyarıdakalmasaydıyayınlanacağınakesinlikleinandığımız-dünyaklasiklerinidekataraksürdürüyoruz.

Cumhuriyet

NİKOLAYGOGOLVETARASBULBA

Nikolay Vasilyeviç Gogol, 1809'da Ukrayna'nın Poltava ili, Mirgorodilçesi, Bolşiye Soroçintsi kasabasında doğdu. İyi bir eğitim görmüş,edebiyata, tiyatroya düşkün bir derebeyi (toprak ağası, pomeşçik)ailesindengelenGogol,Ukrayna'nınilkyazarlarındanVasiliAfanasyeviçGogol-Yanovski'ninoğludur.

Gogol'ünçocukluğumülklerininbulunduğuVasilyevkaköyünde,zenginbirdoğanıniçindegeçti.Küçükyaşlardakörhalkozanlarındandinlediği,düğünlerden,panayırgösterilerindenkulağındakalanmasallar,şarkılar,söylenceler onda halk sanatına karşı büyük bir ilgi uyandırdı.Ukrayna'nın çeşitli halk sanatlarından edindiği izlenimler gelecektekibinbirrenkledoluyapıtlarınınbaşlıcakaynağınıoluşturdu.

Buaradadahaokulçağlarındadöneminintoplumsal,siyasalolaylarınıyakındanizledi;öğretmenlerinden,kişininözgürlüğü,hiçbiryetkeyeköleolmaması konusunda yönlendirici bilgiler aldı. Öğrenimi sırasındaedebiyata, tiyatroya duyduğu yakınlık dolayısıyla okul gazetelerineşiirler,romantiköyküleryazdı;birkaçyıllıkbirsüreiçindetamamladığı"Türlü Çeşitli Olaylar Kitabı" ya da "El Ansiklopedisi" adındakiçalışmasına okul kitaplarından öğrendiklerini, halk şarkılarını,atasözlerini, düğün ve şölen geleneklerini, halkın inanış türlerinikaydetti. Budunbilim (etnografya) değeri taşıyan bu malzemenin,Gogol'ün ilk önemli yapıtları olan "Dikanka Yakınlarındaki Bir ÇiftlikteGeceler",hatta"MirgorodÖyküleri"ndekullanıldığınıgörüyoruz.

Babasının 1825'de ölmesinden sonra, Gogol 1828'de liseyi bitirirbitirmez başkent Petersburg'a yollandı. Edebiyat çevresine girmekumuduylayanınailkyapıtı"HansKülhergarten"adlıduygusalşiirinidealmıştı. Ne var ki başkent onu iyi karşılamadı. Yaşam orada çok

pahalıydı.Romantikşiirinineleştirmenlercealaylakarşılanmasıüzerine,Gogolbastırdığınüshalarınhemenhemenhepsinitoplayıpyaktı.Tiyatrooyunculuğudenemesidebaşarısızlığauğrayıncabakanlıklardanbirindeufakbiryazıcılıkgörevibulupçalışmayabaşladı."BirDelininGüncesi"ve"Kaput"öykülerininkahramanlarınınhüzünlüyazgısıylaosıralardayüzyüzegelmişolsagerek.

Taşradan gelmiş, yaşam dolu bir gencin bakanlık kodamanlarınındoldurduğubaşkenti"ruhsuz"bulmasıkaçınılmazdı.Gogoldekendisinibuortamdankurtarıpedebiyatçalışmalarınakoyuldu.Arasırakatıldığıedebiyatçılar çevresinin de yardımıyla başkent okullarından birindetarihöğretmenliğinebaşladı.DahasonraPuşkin'letanıştı.

Ukrayna'nınrenklidoğasını,insanlarını,söylencelerini,şarkılarınıkonueden"DikankaYakınlarındakiBirÇiftlikteGeceler"adlıöykülertoplamı,1831-1832yıllarıarasındayayınlanarakyazarınabeklenenünüsağladı.Daha 22 yaşındaki yazarın kendine duyduğu güven tamdır artık. Buarada Petersburg Üniversitesi'nde aldığı tarih profesörlüğü göreviGogol'ün tarih konusuna eğilmesini sağladı. 1835'te, "DikankaYakınlarındakiBirÇiftlikteGeceler"inuzantısıolan,"TarasBulba"nındaiçindebulunduğu"MirgorodÖyküleri"yayınlandı.

Puşkin'le tanışıp yakınlaşması sonucunda Gogol'ün ilk yapıtlarındakialaycı, "kaygısız" hava değişmeye başlamıştır. Gogol, "Geceler"ianlatışındaki neşeli gülücüklerden "Petersburg Öyküleri", "Müfettiş","Ölü Canlar"daki acı toplumsal taşlamaya geçişini Puşkin'in etkisine,dahasıdoğrudandoğruyaişekarışmasınaborçludur.Neyazıkkibuacıtoplumsal taşlama, başkent bürokrasisinin hoşuna gitmedi. Sibirya'yasürmekle gözünü korkutan bu çevrelerin baskısıyla moral dengesibozulan Gogol, ülke dışına çıktı. 1836 - 1848 yılları arasında kısasürelerle Rusya'ya dönerek çeşitli Avrupa ülkelerinde 12 yılı geçirdi.Fakatyurtdışındakaldığısürecehepülkesiniözledi,yapıtlarınaülkesinikonu etti. Puşkin'in düelloda öldürülmesi olayından sonra önemli birdesteğini yitiren Gogol, yazdıklarının doğruluğundan kuşkulanmayabaşladı.GenedebüyükozanPuşkin'everdiğisözdedurarak"ÖlüCanlar"adlıdestansıyapıtınıtamamladı.Dahasonra,içinegirdiğidinselhavanında etkisiyle "Ölü Canlar"ın ikinci cildini yazdı, ama beğenmediği için

basılankitaplarınınhepsiniyaktı.

Kudüs'e gidip "hacı" olması bu sıralara raslamaktadır. Ülkesinedöndükten sonra, huzur bulmak için sığındığı dinsel ortam; yobaz dinadamaları, gericiler çevresi Gogol'ü bütün yazdıklarını yadsımayazorladı.Bukişilerinbaskısıylayazaryenibaştanyazdığı "ÖlüCanlar"ınikincicildinibirdahayaktı.1852yılındaysa,geçirdiğiruhsalbunalımlaradayanamayıpnerdeyseçıldıraraköldü.

Yukarıda tam bir listesini vermeye çalıştığımız az sayıda fakat özlüyapıtlar toplamını 43 yıllık kısa yaşam süresinde verebilen Gogol, Rusedebiyatının temel taşlarından biridir. O olmasa herhalde en azındanDostoyevski olmazdı. Son yapıtlarının tümüne egemen olan acıgülücükler, gözyaşları arasında beliren gülücükler, Gogol'ün en büyüközelliğidir.

"Taras Bulba" Gogol'ün "Mirgorod Öyküleri" adlı yapıtındakiöykülerden biridir. Bu uzun öykü XV.- XVI. yüzyıllarda batıdaPolonyalılara(Lehlilere),güneydeyseKırımTatarHanlığı'naveOsmanlıİmparatorluğu'na karşı bağımsızlığını korumaya çalışan Ukraynahalkının(KüçükRusların)savaşlarınıkonueder.Karadaatlarla,denizdekayıklarlabüyükordularoluşturupakınlaryapanKazaklar,Ukrayna'nın(Kıyı Ülkesi'nin) rahat yüzü görmeyen savaşçılarıdır. OsmanlıDevleti'ninuçbeylikleriniandıranbuuçbölgesi,Rusya'nıntarihboyuncagüneyevebatıyakarşıgüvenliğinisağlamıştır.Kazaklar,askerliğimeslekedinenUkraynalılardır.Barıştaçiftiyle-çubuğuylauğraşanlarolduğugibi,durmadan yer değiştiren ordugahlarında savaşta kazandıklarını yiyipiçen,geziptozan,birçeşitbaşıbozukkışlayaşamısürdürenlerdevardır.ZaporojyeKazakları,Dinyeperçağlayanlarının(sekilerinin)güneyindekidüzlük bölgeyi yurt edinmiş Kazaklardır. Taras Bulba kendini yurdunaadamış;yurdu,diniuğrunaKazak türüaskerliğegönülvermiş; savaştatopladığı ganimetlerle çok zenginleştiği halde, lüks bir yaşamadalaraksadehalkıngeleneklerine,yaşantılarınayabancılaşmamış,mert,yiğitbirKazakkocasıdır.İkidelikanlıoğlunudayurdununsavunulmasındakendiyolundayetiştirmekistemektedir.TarasBulbabirKazakdestanınınbaşkahramanıdır.

"Kazak" sözcüğü "kaçmak", "koşmak" ya da "göçmek" eylem

köklerindentüremiş,"bağımsızadam"anlamındaTürkçebirsözcüktür.Slav kökenli bir topluluğa verilen bu adın, Aral gölünün kuzey vedoğusunda yaşayan Türk kökenli Kazak (Kazah) topluluğuyla bir ilgisiyoktur.

MehmetÖzgül

VII

Zaporojyelilerin ordusunda bir gürültüdür, bir kargaşadır gidiyordu.Düşman destek kuvvetlerinin kente girdiğini önce kimse anlayamadı.Sonradan öğrenildi ki, kentin yan kapısını tutan Pereyaslav bölüğününKazaklarıbirgünönceiçipiçipsızmışlar;düşmanbaskınyapıncayarısıkılıçtan geçirilmiş, yarısı da neye uğradıklarını bilemeden tutsakedilmişler. Komşu bölükler patırtıdan uyanıp silahlarına sarılıncayadeğin Lehliler kapıdan içeri girmeyi başarmışlar; üstelik karmakarışıkbir durumda saldıran, yarı sarhoş, yarı uykulu Zaporojyelileri yaylımateşinetutmuşlar.

AtamanbütünKazakların toplanmalarınıbuyurdu,gelenlerhalkaolupkalpaklarınıçıkardılar.Atamanşöylekonuştu:

─Bugeceolupbitenleri gözlerinizlegördünüz, arkadaşlar.Bakın, içkidenen zıkkım insanın başına ne işler açıyor! Düşmana rezil olduk! Buhuyunuzdan vazgeçmezseniz daha nice bela gelecek başınıza! İçkipayınızı artırdık diye hepiniz kör kütük sarhoş oldunuz. Düşmanbacağınızdan şalvarınızı çekip alsa, bir de suratınıza tükürse gene defarkınavarmayacaktınız!

Kazaklar başlarını önlerine eğmiş, suçlu suçlu dinliyorlardı.Nezamaykov bölüğünün komutanı Kukubenko çıkıp bu sözleriyanıtlamasadahadasessizsessizdinleyeceklerdi.

─ Bir dakika, ağam! dedi Kukubenko. Ataman konuşurken sözünükesmektöredeyokturamaişlerhiçdesöylediğingibiolmadı.KocabirHıristiyan ordusunu kolayca suçlayamazsın. Eğer Kazaklar yürüyüşsırasında,çarpışırken,önemlibirgörevyaparkeniçselerdi,yerdengöğehakkınızvardı,ozamanhepsininkellelerininuçurulmasıgerekirdi.Fakatbir kentin kapısında kollarımızı kavuşturmuş bekliyor, hiçbir işyapmıyorduk. Hani, perhiz ayı falan da değildi ki, dinimiz içkiyi

yasaklasın. Aylak bir adam oturup can sıkıntısından kafayı çekmişse,böyleyapmaktabencehiçgünahıyoktur.Şimdibizgider,uyurkenbaskınyapmanın ne demek olduğunu gösteririz düşmana. Zamanında çokdayağımızıyediler,şimdideöylebirsopaçekerizki,dünyanınkaçbucakolduğunuanlarlar!

Bölükbaşının konuşması Kazakların çok hoşuna gitmişti. Önlerinedüşen başlarını biraz olsun dikleştirdiler, Kukubenko'yu onaylayanlar,destekleyenlerçoğaldı.

AtamanınbirazilerisindeduranTarasBulba;

─Senbuişenedersin,ağam?Kukebenkodoğrusöylemiyormu?diyesordu.

─ Hem de çok doğru söylüyor! Anaların ne yiğitler doğurduğunugörüyorsunuz. Güç duruma düşmüş birini azarlamakla, suçlamaklakimsenin eline bir şey geçmez. Hüner onu yüreklendirmek, onurunuyükseltmektir. Atı, suyunu içtikten sonra mahmuzlarsanız nasıl hızlıgittiğini bilirsiniz. İşte ben de sizi yüreklendirici sözler söylemeyehazırlanırkenKukubenkobendentezdavrandı.

Zaporojyelilerkomutanlarınınkonuşmasınıdabeğenmişlerdi.Yeryer;

─Doğrusöylüyor!Tamyerindekonuştu!diyebağıranlaroluyordu.

Kır düşmüş tepe perçemleri, aklaşmış bıyıklarıyla boz şahinlerebenzeyenyaşlıKazaklar,önderlerinialçaksesleonayladılar.

─Haklı.İyisöylüyor...

Ataman;

─Arkadaşlar,beniiyidinleyin!dedi.Kaleduvarlarınatırmanarak,sularaltındanlağımlarkazarakkentdüşürmekbizKazaklarayakışmaz;Almanustalarının yöntemini bırakın düşmanlarınız uygulasın. Anlaşıldığınagöre Lehliler kente fazla yiyecek sokamamışlardır, kaç arabaylageldiklerini görmediniz mi? İçerdekiler günlerdir aç, bu yiyecek fazladayanmazonlara.Sonrahayvanlarıdaotister,arpaister...EğerKatolikerenleri tepeden onlara çuval çuval buğday atarsa, ona bir diyeceğimyok.Yalnızca,papapazlarınınlafebeliğindenbaşkabirişyapmadıklarını

biliyoruz... Sizin anlayacağınız, er geç dışarı çıkacaklardır, kentte fazladuramazlar.Ordumuzuüçeayırıp,üççıkışkapısınıtutacağız.Anakapıyabeş bölük, yan kapılara üçer bölük yeter. Diyadkov bölüğüyle Korsunbölüğüpusuyayatsınlar;AlbayTarasBulbadaaskerlerinialsın,pusuyagirsin. Titarev bölüğüyle Timoşev bölüğü sağ kapıya, Sçerbinov ileSteblikov'un atlı birlikleriyse sol kapıya yedek güç olarak ayrılsın.Aranızdançenesikuvvetligençleredüşmanıkızdırmagöreviveriyorum.Lehlilerinaklıbirazkıtolur,sövüpsaymayahiçgelemezler.Bakarsınız,hemenbugünfırlayıverirlerdışarıya.Herbölükkomutanıbölüğünüiyicedolaşsın,gözdengeçirsin,eksiğivarsaPereyaslavbölüğündenartanlarladoldursun. Adam başına birer somunla birer bardak şarap dağıtın.İçsinler de mahmurlukları geçsin. Ama dün akşamki yemekten sonragene de yemeğe iştahları olur mu, bilmem... Öyle bir tıkındınız ki,geceleyinnasılkimseçatlamadı,şaştımdoğrusu.Birdiyeceğimdahavar,odaşu:EğerYahudimeyhanecilerdenbirihelebirparçacıkiçkivereyimdesin,alnınabirdomuzkulağımıhlatıpbaşaşağıastırmazsambanadaKazakdemesinler!Hadi,şimdiişbaşına!Dağılın,arkadaşlar!

Başkomutanın buyruğunu duyanKazaklar, bel kırıp oradan ayrıldılar,ancakhayliuzaklaştıktansonrakalpaklarınıgiyebildiler.Yerlerinedönerdönmez ilk işleri kılıçlarını, palalarını bilemek, barutluklarına barutdoldurmak,arabalarısonkezgözdengeçiripatlarıtımaretmekoldu.

Alayına doğru yollanan Taras Bulba hep oğlu Andrey'i düşünüyordu.Başına bir şey mi gelmişti? Onu da ötekiler gibi uyurken bağlayıpgötürmesinlerdi? Ama Andrey düşmanın eline sağ geçecek yiğitlerdendeğildi. Ölüler arasında da bulunmadığına göre ne olabilirdi?.. Böyledalgın dalgın yürürken alayın önüne varmıştı. Birinin, adıyla onaseslendiğininedensonraduyabildi.

─Nevar?Neistiyorsun?dedisesedönerek.

Yahudi bezirganYankel'di onu çağıran.Önemli bir şey söyleyecekmişgibiheyecandankesikkesikkonuşuyordu.

─Albayım!Bugünkentteydim,nelerolduğunubirbilsen!dedi.

Taras'ınağzışaşkınlıktanbirkarışaçıkkaldı.

─Ne?Kenttemiydin?Nasılgirdinoraya?

─ Hepsini anlatacağım. Güneş doğarken baktım, bir gürültü oluyor.Kazaklarınateşebaşladığınıduyuncakaftanımıkaptığımgibiseğirttim.İnanolsunkaftanınkollarınıyarıyoldagiydim.Olupbitenibiranönceöğrenmekistiyordum.Tamkentinkapısınavarmıştım,sonLehlileriçerigiriyor.BaşlarındadaYüzbaşıGalyandoviçvar.Tanırımonu,üçyılöncebenden ödünç altın almış, vermemişti. Ben alacağımı istiyormuş gibidüştümpeşine,birliktekentegirdik.

─Demek,hemkentekaçakgirdin,hemdeadamdanalacağını istedin.Nasıloldudaköpekgibiasmadılarseni?

─Asmayakalktılarelbet.Adamlar tutuphemenoracıktaboynuma ipigeçirdiler. Ama ben yalvardım; borcunu ödemesi için istediği kadarbekleyebileceğimi, izin verir de öbür subaylardan alacağımı toplarsamkendisineyenidenborçvereceğimisöyledim.Böylecekurtardımyakamı.Bilirim, yüzbaşının çiftlikleri, malı mülkü, üç konağı, Sklov'a değinuzanan geniş toprakları vardır ama paraya gelince Kazaklar gibidımdızlaktır. Silahlarını, giyim kuşamlarını, donanımlarını BreslavlıYahudilersağlamışlar.Onlarolmasasavaşadakatılamazdı.

─Pekiyi,neleryaptınkentte?Bizimkilerigördünmü?

─ Nasıl görmem? Bir sürü tanıdıkla karşılaştım. İstka, Rahum,Samuylov,tefeciHayvalokhepsioradaydılar.

Taraskızdı:

─CanlarıcehennemeseninYahudilerin!Bananeonlardan!SanabizimZaporojyelilerigördünmüdiyesoruyorum.

─Hayır,kimseyigörmedim.YalnızcaoğlunAndrey'igördüm.

─ Nasıl, Andrey'i mi gördün? Nerede? Ne yapıyordu? Çukura mıatmışlar?Elini kolunumubağlamışlar?Hapsemidüşmüş?Yoksadahakötübirşeymi?..

─Andreyefendimizinkılınadokunmakkiminhaddine?Giyimkuşamıpırılpırıl,aslangibibirsubayolmuş.Azkaldıtanıyamayacaktım.Sırmaomuzluklar takmış, kolluklar sırmalı, zırhları sırmalı, kemeri sırmalı,

kalpağı sırmalı, hep altın sırmalar içinde. Bahar sabahı güneş nasılışıldar; kırlardakuşlarınötüştüğü, bülbüllerin şakıdığı, otlarınmis gibikoktuğu güzel bir günde güneş nasıl parlar? Andrey efendimiz de işteöyleparlıyordu.Voyvodayiğitdelikanlınınaltınaen iyiatınıçektirmiş.Yalnızcabuatikiyüzaltıneder.

Bulbadonupkaldı.

─Nediyeyabancılarıngiysisinigiymiş?

─Ogiysilerdahagüzeldeonuniçinolsagerek...Atınabinmiş,ötekilerlebirlikte eğitim yapıyordu. Leh beylerinin en zenginiymiş gibi cakasatıyor,öğretiyor,öğreniyordu.

─Bunlarıyapmayakimzorlamışonu?

─ Zorlandığını kim söyledi? Efendimiz, onun karşıya kendi isteğiylegeçtiğinibilmiyormuydunuz?

─Kimgeçmişkarşıya?

─Andreyefendimiz...

─Karşıyamıgeçmiş?

─Evet,karşıyageçmişya...Temellionlardanyanaolmuş.

─Yalansöylüyorsun,domuzkulaklıherif!

─Niçinyalansöyleyeyim?Yalansöyleyipdebaşımabelamıalacağım?EfendisininyanındayalansöyleyenbirYahudi'ninköpekgibiasılacağınıbilmiyormuyum?

─YanisenAndreyiçindinini,yurdunusattımıdiyorsun?

─Benöylebirşeydemedim.Öbüryanageçtiğinisöyledim,okadar.

─Kıtıratıyorsun,Çıfıtköpeği!DünyakurulalıberiHıristiyanülkesindekimseyapmamıştırbunu.Balgibiuyduruyorsunişte!

─ Uyduruyorsam ocağıma baykuşlar tünesin! Babamın, annemin,kaynanamın, büyükbabamın, dedemin mezarlarına tükürsünler. Eğerefendimizisterse,oğlununniçinLehlilerdenyanageçtiğinisöylerim.

─Söyle!Çabuk!

─Voyvoda'nınçokgüzelbirkızıvar,onunyüzünden.Öylegüzelbirkızki,bireşidahabulunmaz.

Yahudi bunları söylerken, kızın güzelliğini yüzünde canlandırmakistercesinekırıttı,biçimdenbiçimegirdi.

─Ee,güzelseneolmuş?

─Oğlunbütünanlattıklarımıonuniçinyaptı.Birerkekgönlünübirkızakaptırdımı,suyabasılmışpabuçköselesinebenzer. İstediğingibieğer,bükersinonu.

TarasBulbakoyukoyudüşündü.Hoppabirkadının,birerkeğinbaşınaaçmayacağı iş yoktu. Kadın uğruna kendini yitirmiş insan az mıydı?Belliydi, Andrey kadın güzelliğine çabuk kapılacak yaradılıştaydı...Bunlarıdüşünürkenyerindekıpırdamadanduruyordu.

Yahudi;

─ Efendimize duyduklarımın hepsini anlatacağım, dedi. Gürültüyü ilkişittiğimde,baktımkikentegiriyorlar;neolur,neolmazdiyeyanımabirdizi de inci almıştım. "Kentte güzel hanımlar olduğuna göre, yemezler,içmezler,genedeinci-boncukalırlar"diyedüşündüm.Bizimyüzbaşınınadamları beni bırakır bırakmaz doğruca Voyvoda'nın sarayına gitim.Amacımincilerigöstermekti.KarşımabirTatarhalayıkçıktı.Anlattığınagöre Zaporojyeliler kentten kovulunca hanımıyla sizin oğlanevleneceklermiş.Andreysözvermişonlarayardımedeceğine.

─Sendeöyledurdun,birşeyyapmadınha?Şeytanınpiçinigeberteyimdemedinmi?

─Nedenöldürecekmişim?Karşıyakendiisteğiylegeçmişbirinsananedenir?Mademhoşunagitmiş,bırakkalsıncanınınistediğiyerde.

─Hiçonunlayüzyüzegeldinmi?GördümmüAndrey'i?

─Gördümya...Dinimüzerineyeminederim,gördüm.Boyluposlu,aslangibibirdelikanlı.Hepsinden,amahepsindengüzel,yakışıklı.Benihementanıdı.Yanınaçağırdı,dediki...

─Çabuksöyle,nededi?

─Beniönceparmağıylayanınaçağırdı."SenYankeldeğilmisin?"dedi.Ben,"Sende,Andreyefendimizsin."dedim."Bak,benidinle!"dedi."Söylebabama,söyleağabeyime,söylebütünZaporojyelilere,bütünKazaklara,herkesesöyle!Artıkbenimbabamyok,ağabeyimyok,arkadaşlarımyok.Hepsibenimcandüşmanım.Onlarladişedişçarpışacağım."dedi.

─Yalansöylüyorsun,Çıfıt'ınpiçi!İsa'yıöldürendeseningibibirYahudideğil miydi? Bütün söylediklerin yalan, köpeğin dölü! Defol, gözümgörmesinşeytansuratını!Yoksasenihemenşuracıktagebertirim!

Taras böyle diyerek kılıcını çekti. Yahudi öyle korktu ki, zayıfbaldırlarınınbütüngücüylekaçmayabaşladı.GeriyedönüpbakmaksızınKazakarabalarınınarasındanseğirtirkenTarasonukovalamayıçoktanbırakmıştı. Öfkesini ilk eline geçenden çıkarmak onun gibi bir adamayakışırmıydı?

Birdenaklınageldi,Andrey'ingeçengecebirkadınlabirlikteyanındangeçtiğini görmüştü.Bunuanımsar anımsamazkır perçemli başı önünedüştü. Oğlunun böyle aşağılık bir iş yapacağına, ruhunu da, dinini deyabancıyasatacağınainanmakistemiyordu.

Alayınıalıppusukuracaklarıyeregötürdü.BurasıKazaklarınçıkardığıyangınlardan kurtulmuş tek ormandı. Uman, Popoviçev, Kanev,Steblikov, Nezamaykov, Gurguzev, Titarev, Timoşev bölükleri atlısıyla,yayasıylabirerbirergeçipkentinüççıkışkapısınıtuttular.

AralarındaPereyaslavbölüğüyoktu.Çünküöncekigeceonlarfazlasıylatıkınmışlar; ayıldıklarında kimi kendini düşmanlar arasında bağlıbulmuş,kimidedaldığıuykudanhiçuyanmaksızınkaratoprağagirmişti.Bölükbaşı Hlib bile şalvarını, cepkenini giymeye fırsat bulamadanLehlilerinelinetutsakdüşmüştü.

Kenttekiler,Kazaklararasındakikıpırdanmayıgörmektegecikmediler.Kısa sürede tabyaların üstü askerle doldu. Birbirinden yakışıklı,gösterişli Leh subaylarına insan bakmaya kıyamazdı, doğrusu. Beyaztüyler dikilmiş tunç başlıkları güneş vurdukça pırıl pırıl parlıyordu.Kimileridebaşlarınapembeyadamavihafifkalpaklargiymiş,bunları

cakayla yana eğmişlerdi. Sırmalı, işlemeli, kordonlu kaftanlarınıomuzlarınaöyleceatıverdikleriiçinyenleriboştasallanıyordu.Bütünbugiyimkuşama, gümüşkakmalı kılıçlarına, tüfeklerinekimbilirnekadarpara dökmüşlerdi! Bucak alayının komutanı kırmızı şapkası, yaldızlariçindekikaftanıylaenöndeydi.Herkestenuzunboyluydu,urbasınıniçinesığmayan ağır gövdesiyle pek cakalı duruyordu. Başka bir yerde, yankapılardan birinin yakınında ufak tefek, cılız bir albay daha vardı. Gürkaşlarının altından cin gibi parlayan, civelek bakışlı, ufak gözlerinden;sağa sola fırt fırt dönerek kuru eliyle bir şeyler göstermesinden,yanındakilere durmadan emirler yağdırmasından bütün çelimsizliğinekarşın,askerlikişindenepeyanladığıgörülüyordu.Onunhemenyanındadikilenupuzunboylu,posbıyıklı,alyanaklıbiryüzbaşıvardı.Yüzbaşınınkanlı canlı görünüşüne bakılırsa yemeyi içmeyi pek sevdiğianlaşılabilirdi.Dahabirnicebeyler,kişizadelerzengingiyimleri,pahalısilahlarıyla gelmişlerdi oraya. Kimisi devletin parasıyla, kimisi kendialtınlarınıharcayarak,kimisidedededenkalmaşatosundanebulduysaYahudi bezirganlara rehin verip eline geçen paralarla donanıpkuşanmıştı. Soylu kişilerin yanlarında bir sürü de uşakları vardı.Efendilerinin sofrası çevresinde dört dönen bu dalkavuklar, fırsatınıbuluncabüfedengümüşbirkupayıaşırıverirler, ertesi günsebaşkabirbeyinarabasındauşakolarakbelkırarlardı.Kısacası, tabyanınüstündeher türlüsünden adam vardı. Yemeye bir dilim ekmek bulamayanlar,savaş için süslenip gelmişlerdi. Kazaklar surların önüne saf safdizilmişler, hiç kıpırdamıyorlardı. Birkaçının elindeki, düşmandanalınmış kılıçların kabzalarında, tüfeklerin dipçiklerinde bulunan gümüşkakmaları saymazsak; hiçbirinde altının, gümüşün parlaklığınıgöremezdiniz. Zaten Kazaklar savaşa giderken süslü püslü giyinmeyisevmezler.Şalvarlarınınüstündemintanları,bununüzerinegeçirdiklerizırhları, giyile giyile rengini atıp kirlenmiş kırmızı kalpakları... Onlarınsavaşurbalarıbunlardıişte.

İkiKazak,saflardanayrılıpatlarınınüstündetabyalaradoğruilerlediler.Birigenç,öbürüyaşlıcaOhrimNaşveMikitaGolopitenkoadlarındakibuiki Kazak laf ebeliğiyle ün salmışlardı. Onların arkasından da DemidPopoviçgeliyordu.YıllardırZaporojye'deboygösterenbusağlamyapılıKazak ömründe çok şeyler görüp geçirmişti. Bir akın sırasında Edirne

kapılarınadayanmış;oradayakalanıpateşeatıldıktan,saçısakalı,bütünyüzü yandıktan sonra, ölümden kıl payı kurtulup gene Zaporojye'yedönmüştü.Ogündenberiağzıyüzüdüzeliphaylisemiren,kömürkarasıgür bıyıklar bırakan, uzattığı tepe perçemini bir kulağına dolayanPopoviç,batıcısözleriylekarşısındakininiçineişlemesinibilirdi.

─ Görüyorum ki, bütün ordu pırıl pırıl giyinmiş, kuşanmış. Ama bukaftanlarınaltındakiyüreklerinkorkudannasılkütkütattığınıduymakisterdim!diyehaykırdı.

İriyarıalbaydayukardanbağırdı:

─Şimdisiziyakalatıpbağlatırsamgününüzügörürsünüz!Hadi,teslimedin atlarınızı, silahlarınızı! Sizinkileri nasıl bağlayıp götürdüğümüzübiliyorsunuz.Getirindegörsünlerşututsakları!

Elleri arkalarına bağlı tutsakları getirdiler. En önde bölükbaşı Hlibyürüyordu,yakalandığıgibibırakıldığıiçinüstündenemintanıvardı,nedeşalvarı.Hlib, arkadaşlarıkarşısındaçıplaklığından,uykulubirköpekgibisarhoşyakalanmasındanutanıyor,başıeğikduruyordu.Birgecedesaçlarıağarmıştı.

Kazaklaraşağıdan;

─Tasaetme,Hlib,senikurtaracağız!diyebağırdılar.

BölükbaşıBorodatiyde;

─Üzülme,dostum,dedi.Dongömlekyakalandındiyekederetme!Böyleşeyler her yiğidin başına gelir. Seni çıplak bıraktıkları, ortaya böyleçıkardıklarıiçinasılonlarutansınlar!

Golopitenkotabyadaduranlarasataşıyordu:

─Anlaşılansizinkahramanlığınızuyuyanlarasöküyor!

Lehlilerde;

─Durun,gitmeyin!Tepenizdekiperçemlerikeselimdeelinizeverelim,diyekarşılıkverdiler.

Golopitenko:

─Nasılkeseceğinizipekmerakettik!diyehaykırdı.

Sonraarkadaşlarınaseslendi:

─ŞuLehlilerinsöylediğidepekyalanabenzemiyor.Başlarındaokocagöbeklikomutanlarıdurdukçaçokkolaysavunurlarkendilerini.

Kazaklar Popoviç'in iğneleyici bir söz bulduğunu anladıkları içinsordular:

─Nedenkolaysavunurlarmışkendilerini?

─Nedenolacak;bütünorduirigövdesininarkasınasaklandımı,artıkmızrağıvuracağınadamıarakibulasın!

Kazaklar kahkahadan kırılıyorlardı. "Şu bizim Popoviç yok mu ya,adama bir takmaya görsün. Kimse dayanamaz" sözleri ağızdan ağızadolaştı.

KazaklarınacısözleriniişitenLehlilersapsarıkesildiler.Albaybeklenenişaretiverdi.

─Çekilin,surlardangeriçekilin!diyehaykırdıKazakkomutanı.

Zaporojyelilerin geri çekilmesiyle tabyalardanüzerlerine yaylım ateşiaçılmasıbiroldu.Biraraaksakallıvoyvodagöründü,hemenardındandaanakapılaraçılıpLehlilerdışarıtaştılar.Enöndesırmalıcepkenliatlılargidiyordu. Onların arkasından zırhlı, tunç başlıklı, eli kargılı piyadeleryürüdü.Sonraherbiriayrıgiyimliözelbeylikordularıgöründü.Gururlubeyleröbüraskerlerin arasınakarışmak istemiyorlar, öbeköbekkendiadamlarının ortasında gidiyorlardı. Gene sıra sıra askerin ardındanyüzbaşı çıktı, onun arkasından da, savaşçıların başında iri yarı albaygeliyordu. Son çıkanaskerlerin arkasındaysakısaboylu, çelimsiz albayvardı.

Kazakordukomutanı:

─Dizilipsafkurmalarınıengelleyin!diyebağırdı.Bütünbölüklerbirdensaldırın! Öbür kapıları tutan Kazaklar da gelsin! Titarev bölüğü birkanattan, Diyadkov bölüğü öbür kanattan saldırsın! Kukubenko,Polivoda,sizdegeridenkuşatın!Çullanınüzerlerine,vurun,darmadağın

edin!

Kazaklar dört bir yandan saldırıp Lehlileri çevirdiler, tüfekle ateşetmelerine bile fırsat bırakmadan kılıçlarıyla, kargılarıyla saflarınarasına daldılar. Kazaklarla Lehliler küme küme birbirine girmişti. Biranababagünü,yiğitlikgösterisibaşlıyorduşimdi.

Demid Popoviç kargısıyla üç piyadeyi delik deşik etti, iki beyi deatlarınınüzerindenyuvarladı.

─ Ne güzel atlar! Çoktandır böylelerinde gözüm vardı! diyerek atlarıkırlara doğru kovaladı. Kazaklara bunları yakalayıp kösteklemelerinisöyledi. Sonra aynı hızla çarpışanların arasına katıldı. Yere yuvarladığıLehbeyleritoparlanamamışlardıdaha.Onlardanbiriniöldürüpötekininboynuna da kemendini geçirdikten sonra atının eğerine bağladı.Belinden elmas kabzalı kılıcını, altın dolu kesesini aldıktan sonrayedeğindeçektigötürdü.

Çiçeği burnunda, acarbirKazakolanKobita, Lehordusununyiğit bircenkçisiyle gırtlak gırtlağa kapışmıştı. Epeyce süren bir boğuşmadansonratamsivriTürkkamasınıçekipdüşmanınıngöğsünesaplamıştıki,kendisideşakağındanyediğiyağlıbirkurşunlaoracığayığılıverdi.Onuyereyıkan, Leh savaşçılarının enünlüsü, engösterişlisi, kral soyundangelmebirbeydi.Selviboyuyladoruatınınüstündeoradanorayakoşuyor,her yere yetişiyordu. İki Kazak'ı kılıcıyla ikiye bölmüş, yiğit cenkçiFiyodorKorj'u atıyla birlikte vurup yere yuvarlamış, birKazak'ın atınıyaraladıktansonrakargısıylabinicisiniatınüstündençekipalmış,dahabir nicesinin kolunu, kellesini uçurmuş, en sonunda da Kobita'yışakağından çivilemişti.Ne yiğit bir savaşçı olduğu atınınüstündenhiçeğilmeyişindenbelliydi.

NezamaykovbölüğününkomutanıKukubenko:

─ Ben boy ölçüşeceğim adamımı buldum! diyerek atını Lehli yiğidinardındanmahmuzladı.

Yıldırımgibiuçarkenöylebirçığlıkkopardıki,işitenlerinaklıyerindenoynadı,hayvanlarbilebiransendelediler.AtkoşturanLehlidurupgeriyedönmek istedi, ama korkunç çığlıktan ürken hayvan binicisini

dinlemeyerek yana sıçradı, bundan yararlanan Kukubenko da kurşunuyapıştırdı.KurşunLehliyiğidinkürekkemikleriarasınagirmişti.Atındanhemen yere düştüyse de kılıcını elinden bırakmadı, güçlükle kaldırdığıkoluyla bir süre daha düşmanını vurmaya çalıştı. Kukubenko ağırpalasını çıkarmıştı. Onu iki eliyle tutup Lehli beyin solgunlaşan ağzınasoktu. Keskin pala ön dişleri kırdı, dili ikiye biçti, ense omurgasınıparçalayıptoprağasaplandı.BöyleceyeremıhlananLehli'ninsoylukanıpınar gibi fışkırdı, altın sırmalı kaftanını ala boyadı. Kukubenko onuçoktan bırakmış, bölüğünün adamlarıyla birlikte yeni çatışmalaradalmıştı.

UmanbölüğününbaşıBorodatiy,adamlarındanayrılıpKukubenko'nunöldürdüğüLehbeyinedoğruyürüyerek:

─İnsanböylegüzelşeyleribırakırdagidermi?dedi.Benkendielimletamyedibeyöldürdüm,hiçbirideböylesinedonanmışdeğildi.

Gözünümalhırsıbürüdüğüiçinölününüstündekilerisoymayakoyuldu.SapısedefkakmalıTürkkamasıylaaltındolukesesinikemerindenaldı;koynuna el atınca ince bir beze sarılmış gümüş bir madalyon, bununyanındaysa,yiğidinsevgilisindenaldığı,bir tutamsaçbuldu.Borodatiybunlarlauğraşadursun,kırmızıburunluLehyüzbaşısıarkadanonadoğruhızlayaklaştı.Borodatiydahaönceonunlakarşılaşmış,atınınüstündenyeredüşürdüktensonrayüzbaşıyaunutamayacağıbirdersvermişti.İşteöldürdüğünü sandığı düşman ensesindeydi şimdi. Yüzbaşı kılıcınıkaldırdı, Borodatiy toparlanmaya fırsat bulamadan boynuna indirdi.Zavallı Kazak'ın açgözlülüğü kötü sonuçlandı. Kellesi bir yana, gövdesibir yana uçtu, kanı kara toprağı suladı. Azgın Kazak ruhu, bu güçlügövdeden neden böyle hemencecik ayrıldığını anlamadan, öfkeyle,somurtarak yükseldi göklere. Lehli yüzbaşı, kesik başı perçemindenyakalayıp atının eğerine takmak istediyse de vakit bulamadı,Borodatiy'inöçalıcısıyetiştipeşinden.

Atmaca gökte nasıl döner döner de avını görünce kanatlarını açıpsüzülür,sonra,yolkenarındaötenbıldırcınaokgibisaldırırsa;Taras'ınoğlu Ostap da Lehli subayın üzerine öyle atıldı, kemendi boynunageçiriverdi. Kemendin ilmiği boynunu sıktığı için yüzbaşının kırmızıyüzü morardı, eli belindeki piştovuna giderek tetiği çekti, fakat canı

kesilen kolu titreyerek kurşun boşa gitti. Ostap, sımsıkı yakaladığıyüzbaşının atını durdurdu, eğerinden tek bir kaytan çekti. Lehlilersavaşta tutsaklarını bağlamak için böyle kaytanlar kullanırlardı. Ostapkendikaytanıylayüzbaşınınellerini,ayaklarınıbağladı,kemendinucunuatınıneğerinetaktı,cesediovadasürüklemeyebaşladı.AtınıkoştururkenUmanbölüğününKazaklarına:

─ Borodatiy öldü, gidin de bölükbaşınıza son saygıda bulunun! diyebağırdı.

Bunu işitenler savaşı bırakıp ölünün başında biriktiler. Şimdi bir deyenikomutanseçmekgerekiyordu.Aralarındatartışmayabaşladılar.

─ Uzun boylu çekişmeye gerek yok! dedi birisi. Taras Bulba'nın oğluOstap'taniyisinimibulacağız?Gençolmasınagenç,amabirniceKazakkocasınıcebindençıkarır.

Ostap kalpağını çıkarıp onu seçenlere teşekkür etti; savaş sırasındabulunmaları dolayısıyla, toyluğunu, deneysizliğini ileri sürerekbaşlangıçta gösterilmesi gereken alçakgönüllü davranma geleneğineuymadı; Kazaklarını topladığı gibi savaş alanına götürdü. Böylece onuseçenlerinnedenlihaklıolduklarınıdagöstermişoluyordu.

Lehliler baktılar ki, işler sarpa sarıyor; saflarını yeniden toparlayıpçekidüzen vermek için ovanın öbür ucuna yürüdüler. Ana kapınındibinde dört yedek bölük bırakmışlardı. Çelimsiz albayın bir işaretiüzerine bu dört bölük Kazaklara yaylım ateşi açtılar. Fakat kurşunlarKazaklaradeğilde,Zaporojyeordusunungerilerine,çarpışanlarabelbelakanöküzlerintepesineyağdı.Hayvanlarkudurmuşadöndü,korkunçbirböğürmeylebirliktearabalarıdeviripKazaklarıçiğneyereksürühalindekoşmayabaşladılar.TamosıradaTarasBulbaalayınıgürültüylepusudançıkardı.OnlarınçığlıklarınıişitenöküzlerbuseferLehbirliklerinedoğrudönüpatlısı,yayasıylaönlerinekimçıktıysatepeleyipgeçtiler.

Zaporojyelilerbuişeçoksevinmişlerdi.

─ Yaşasın, yiğit öküzler! Bize yük çekmede yardım ettiniz, şimdi desavaştayardımediyorsunuz!diyebağırdılar.

Yenibirgüçlesaldırdılar,birçokdüşmanaskeriniöldürdüler.Metelitsa,

Şilo,Pisarenkokardeşler,VovtuzenkogibipekçokKazakbuçarpışmadabüyük yararlık gösterdiler. Lehliler durumun kötüye gittiğini iyiceanlamışlardı, alay sancaklarını bile almadılar, kapıları açmaları içintabyada duranlara bağırdılar. Demir dövmeli kapılar gıcırdadı; bitkindüşmüş,tozatoprağabulaşmışLehliler,davarınahıragirdiğigibi,sürüsürükapıdaniçeridaldılar.ZaporojyelilerarasındakaçanlarıkovalamakisteyenbirçokkişiçıktıysadaOstapkendiadamlarınıbırakmadı.

─ Sakın ha, arkadaşlar! Kale duvarları tekin değildir. Oraya fazlasokulmayagelmez.

Gerçekten de dediği doğru çıktı, tabyalardan açılan ateşle pek çokKazakcanverdi.Ataman,olanlarıgörmüştü,gelerekOstap'ıkutladı.

─Aferindelikanlı!Gençsinamabölüğünekocalardandaha iyikomutaediyorsun!

TarasBulba yeni bölükbaşını tanımak istedi.Ostap,Umanbölüğününilerisindeydi;kalpağınıyanaeğmiş,bölükasasınıdaelinealmıştı.Taras,hemen anladı durumu, "Bizim oğlan yaman savaşçıymış!" dedi.KoltuklarıkabararakoğlunagösterilensaygıdandolayıUmanbölüğüneteşekküretti.

Kazaklar,arabalaradoğruçekildiler,tabyalaryenidenLehlilerledoldu.Amabusefer cepkenleriparçaparçaolmuştu,kaftanlarıkan içindeydi,tunçbaşlıklarıtozdangörünmüyordu.

Zaporojyelileraşağıdanbağırdılar.

─Nasıl,bizleribağlayabildinizmi?

Şişkoalbayelindekikaytanısalladı.

─Sakınelimegeçeyimdeme!Görüyorsun,iphazır.

Lehliler bitkin bir durumdaydılar. Gene de tehdidi bırakmıyorlardı.Şimdidahadakızıştıklarıiçinkarşılıklısözyarışısürüpgidiyordu.

EnsonundaKazaklardağıldılar.Kimibirköşedesavaşınyorgunluğunuçıkarıyor, kimi yarasına bir avuç toprak serptikten sonra düşmanındeğerli giysilerinden kestiği parçaları sargı yerine kullanıyordu. Daha

diri görünenler, arkadaşlarının ölülerini topladılar, onlara son saygıyahazırlandılar. Kargılarla, palalarla çukurlar kazıldı; kalpakların içine,mintanların eteklerine konarak toprakdışarı taşındı; böylecemezarlaraçılmışoldu.Ölüleriniçukurlarakoyupüstünetaze toprakattılar.Artıkkurda kuşa yem olmayacaklar, akbabalar gözlerini oymayacaktı.Lehlilerinölüleriniyseürkekatlarınkuyruklarına ikişerüçerbağladılar;hayvanları arkadan kırbaçlayıp kovalayarak ovanın ortasına sürdüler.Atlar hendeklerden, sel yataklarından, çukurlardan, tümseklerden deligibikoştukçakana,toza,toprağabulanmışcesetlerbaşlarınıyerdenyerevuruyorlardı.

Havakararıncaherbölükkendiarasındahalkaolupoturdu,savaştakiyiğitliklerdensözettiler.Ogününolaylarınesildennesileanlatılacak,birgüngelipdestanlaşacaktı.EnsonyatmayagidenTarasBulbaoldu.ÇünküKazaklarAndrey'indüşmanaskerleriarasındabulunmayışınabiranlamveremiyordu. "Yezit oğlan, arkadaşlarına karşı çarpışmaktan utandığıiçin çıkmamıştır belki. Yoksa pis Yahudi yalan mı söyledi? Düşmanatutsak düşmüş de olabilir" diyordu kendi kendine. Ama Andrey'inkadınlara düşkünlüğünü, onların albenisine dayanamayacağınıanımsayınca üzüntüsü yenilendi, oğlunu büyüleyen Leh güzeline karşıiçindebüyükbirkinbeslemeyebaşladı.Onuelinebirgeçirse;"Tanrıseniövmüşyaratmış"demeden,gürsaçlarındanyakalayıpyereçalar;ondansonra Kazakların gözleri önünde takır takır sürüklerdi. Varsın akmemeleri, kar gibi omuzları kana, toza bulansın; oğlunun sarmayadoyamadığı bedeni param param parçalansın... Taras böyle kurupdururkenertesigünonunelerinbeklediğinibirbilseydi!..

Yavaşyavaşüstünebirağırlıkçöktü,oturduğuyerdederinbiruykuyadaldı. Ateş başlarında beklemeyen nöbetçiler gözlerini kırpmadılar,sabahadekkaranlığıniçindedüşmangözlediler.

VIII

Güneş daha tam öğlenki yerine varmadanKazaklar önemli bir konuyugörüşmek üzere toplandılar. Çünkü seferde olmalarından yararlananTatarların Zaporojye'ye baskın yaptığını öğrenmişlerdi. Güzel yurtlarıtalan edilmiş, yeraltında gizledikleri hazine çalınmış, geride kalaninsanlar kılıçtan geçirilip tutsak edilmiş, yılkılar, sığırlar, davarlarPerekop'a doğru sürülüp götürülmüştü. Bütün bunları haber veren deMaksim Goloduha adında yiğit bir Kazaktı. Anlattığına göre son andaTatarlarınelindenkurtulmayıbaşarmış,birmirzaöldürüpkemerindenaltınkesesinialmış,TatarkılığınagiripbirTataratınabindiktensonraikigün,ikigecedörtnalaatsürmüş.Atıyorgunluktanölünce, ikincisinebinmiş. Onun da çatlaması üzerine bir üçüncüsüne atlayıp Kazaklarınbulunduğu yere varabilmiş. Dubno'nun kuşatıldığını yolda öğrenmiş.Kazakların konaklama yerine geldiğinde öylesine yorgundu ki, yurttakalanZaporojyelilerinherzamankisarhoşluklarınedeniylemiböylebirbaskınauğradıklarını,gizlihazineninnasılelegeçtiğini,nedenTatarlarakarşı koyamadıklarını doğru dürüst anlatamadan uyuyakaldı. Zavallıadamatkoşturmaktanbitmiş,rüzgârdan,güneştenyüzüyanmış,heryeridavulgibişişmişti.

Bu gibi durumlarda Zaporojyeliler hemen atlarına atladıkları gibiçapulcuların peşlerine düşerlerdi. Çünkü tutsak Kazakların Anadolupazarlarında,İzmir'de,Girit'tesatılığaçıkarılmadanönceelegeçirilmesigerekirdi.Eğergeçkalırlarsa tepesiperçemli adamlarınkimlere satılıphangi konaklarda kölelik edeceklerini kimse bilemezdi. İşte bunun içintoplanmışlardı alanda. Üstelik, atamanın buyruklarını dinlemeye değil,onunla denk birer arkadaş gibi görüşüp danışmaya geldikleri içinkalpaklarınıdaçıkarmamışlardı.

Birkaçkişi:

─Öncekocalarkonuşsun!dedi.

Birikiside;

─Atamannesöyleyecek,onudinleyelim!diyebağırdılar.

Bunun üzerine Kirdiyaga kalpağını çıkararak ileri yürüdü. Amacının,onlarla bir komutan gibi değil, arkadaş olarak konuşmak olduğunugöstermekistiyordu.Öncekendisinesözvermelerindendolayıteşekkürederek;

─ İçinizde savaş alanlarındabenden eski, benden akıllı kişiler çoktur,diye başladı. Ama önce bana konuşma hakkı verdiğinize göre benimsöyleyeceğim şu. Hiç vakit yitirmeden Tatarların ardına düşmeliyiz.Tatarların nasıl insanlar olduklarını bilirsiniz, biraz ağırdan alırsaktutsak pazarlarında bile bulamayız soydaşlarımızı. Onun için sizeöğüdüm, durmayalım gayrı. Buralarda çok oyalandık. Lehliler de kimolduğumuzu iyi öğrendiler. Dinimizin öcünü aldığımıza göre aç birkentinönündebeklemeklenegeçecekelimize?Ben"Hemenyürüyelim"derim,geçkalmayalım!

Kazak birlikleri arasında; "Gidelim! Durmayalım!" bağrışmalarıyayılmaya başlamıştı. Taras Bulba bundan hiç hoşlanmadı. Dağtepelerinde üzerlerine kuzey kırağaları düşmüş çalılar gibi yarısı kara,yarısıakkaşlarınıçatıpgözlerininüstüneindirerek:

─ Hayır, ağam, senin öğüdün öğüt değil, dedi. Senden böyle birkonuşma beklemezdim. Lehlilerin tutsak aldığı arkadaşlarımızıunutuyorsun,anlaşılan.Canyoldaşlığınınenkutsaltöresiniayaklaraltınaalmak, onları düşmana bırakmak mı istiyorsun? Ukrayna'dakiatamanımızın, bir nice Rus yiğidinin başına gelenleri bir düşün! Onlargibi bunların da diri diri derileri mi yüzülsün? Gövdeleri parça parçaedilip panayırlarda mı dolaştırılsın? Lehlilerin kutsal varlıklarımızıaşağılamasıyetmedimi?Sanasoruyorum,buradakiherkesesoruyorum:Neyizbiz,nebiçimadamlarız?Arkadaşınıdüşmanabırakan,onunyabanellerde köpek gibi gebermesine göz yuman bence Kazak değildir.Kazaklık onurunu beş paralık edenin, ak sakalına tükürtenin, töresinesövdüreninyanındayokumben.Tekbaşımadaolsaburadakalacağım!

BusözlerüzerineZaporojyelilerderindensarsıldılar.Ataman;

─ Yiğit albay, güzel söylüyorsun, ama Tatarların eline düşenlerin dearkadaşlarımızolduklarınıunutmuşabenziyorsun,dedi.Şimdibizonlarıkurtarmazsak ne olurlar, biliyor musun? Hepsi köle olup satılırlarkenbirçok Hıristiyanın kanı pahasına kazandığımız hazinemiz de giderelimizden.

Kazaklar derin derin düşünmeye başladılar. Ne diyeceklerinibilemiyorlardı. Adının kötüye çıkmasını istemediği için kimse ağzınıaçmıyordu.OzamanKazakordusununenyaşlısıolanKasyanBovdiyukortayageldi.BütünKazaklaronabüyüksaygıbeslerlerdi.Çünküikikezatamanlığaseçilmiş,savaşlardabüyükyararlıklargöstermişti.Artıkiyicekocadığından çarpışmalara katılmaz; gününü yan gelip yatmakla,çubuğunutüttürüpsavaşöyküleridinlemeklegeçirirdi.Kimseninsözünekarışmaz,heleöğütvermektenhiçhoşlanmazdı.Konuşulanlarısessizcedinlerken, arada bir parmağıyla kısa çubuğunun külünü silkelerdi, okadar.Onun,böylegözleriniyarıkapatıpkımıldamadanduruşundan,pekçokları uyuduğunu sanırdı... Hayli zamandır Zaporojye'den ayrılmadığıhaldebuseferodagelmekistemiş,kollarınıaçıp:

─ Yahu, ben ne güne duruyorum? Geleyim, belki bir işe yararım,demişti.

Kasyan Bovdiyuk ortaya gelince Kazaklar dikkat kesildiler, çoktandırsesiçıkmayansaygıdeğerkocanınsöylediklerinicankulağıyladinlediler.

─ Ağalar, kardeşler, size bir çift sözüm var, diye söze başladı. Buihtiyarın söylediklerine iyi kulak verin! Komutan doğru konuştu.Ordunun başı olarak askerlerini, hazinesini korumak önce onungörevidir.Obakımdaniyikonuştu,yerindekonuştu.ŞimdigelelimAlbayTaras'ınsöylediklerine...Benimdiyeceğimşuki,Tanrıonauzunömürlerversin, Ukrayna'ya bağışlasın böylelerini. Onun sözleri de doğrudur,böyle konuşmakta yerden göğe kadar hakkı vardır. Çünkü onurlu birKazak'ınyapmasıgereken ilk işarkadaşınıdüşünmek,onukorumaktır.Bunca yaş yaşadım, ne bir Kazak'ın arkadaşını düşmana bıraktığınıişittim,nedeyakınınahayınlık ettiğini.Buradakilerdearkadaşlarımız,oradakiler de... Hangisinin çok olduğu önemli değil; hem buradakiler,hemoradakilerbizimcanyoldaşlarımızdır.İşteonuniçinsizediyeceğimşu: Tatarların eline düşen Kazakları sevenler onlara yardım etsin,

Lehlileretutsakdüşenlerisevenlerseburadakalıpsavaşsınlar.OrdununyarısınıalıpTatarlarıkovalamakatamanınboynununborcudur.Ordununöteki yarısı da kendine bir baş seçer. Ak sakalıma bakar da sözümüdinlerseniz, Taras en uygun adamdır. Yiğitlikte, gözüpeklikte üstüneyoktur.

Bovdiyuk böyle deyip sustu. Akıllarını başlarına getirdiği için bütünKazaklarondanhoşnutkaldılar.Kalpaklarınıçıkarıphavayaatarak;

─Sağolbaba,çokyaşa!diyebağırdılar.Sustunsustunamasonundapekbilgece konuştun. Sefere çıkarken, "Belki de bir işe yararım" demiştin.Bundanbüyükyararlıkmıolur?

AtamanKirdiyaga:

─Nedersiniz?Yapalımmıbabanındediğini?diyesordu.

Kazaklar;

─Yapalım!Yapalım!Bunadündenhazırız,dediler.

─Öyleysetoplantıyıbitiriyoruz...

─Kararverilmiştir.

─Şimdikomutanolarakbenidinleyinarkadaşlar!

Atamanböylediyerekkalpağınıgiydi,öneyürüdü.BütünZaporojyelilerkalpaklarını çıkardılar, bir başkomutanı dinlerken yaptıkları gibi,başlarınıeğipyerebaktılar.

─ Benimle gelecekler sağa, burada kalacaklar sola ayrılsınlar. Birbölüğün büyük bir kısmı ne yana geçerse bölükbaşı da oraya geçer.Bölüktenartanlarsabaşkabirbölüğekatılırlar.

Kazaklar ayrılmaya başladılar, kimi sağa geçti, kmi sola. Bölüğünçoğunluğunun gittiği yere bölükbaşı da gitti; geri kalanlar başka birbölüğe katıldılar. Sonunda görüldü ki, gitmek isteyenlerle kalmakisteyenler birbirlerine denk düşüyor. Nezamaykov bölüğünün hemenhepsi, Popoviçev bölüğünün yarısından çoğu, Uman bölüğüyle Kanevbölüğününhepsi,SteblikovbölüğüyleTimoçevbölüğününçoğukalanlararasındaydı.ÖtekibölüklerçoğunluklaTatarlarınpeşinedüşmeyiuygun

bulmuşlardı. İkiyandadayiğit,gözüpeksavaşçılarvardı.Perekatipole,Lemiş, Prokopoviç, Homa gidecekler arasındaydı. Güngörmüş kocaÇerevatıyilebiryerebağlanmayısevmeyen,Lehlilerlekozunupaylaştığıiçin şimdi de Tatarlarla dövüşmek isteyen Demid Popoviç de onlarakatıldılar. Nostiyugan, Pokrişka, Nevelıçkin bölüklerinin başları, dahabirçokkahraman,bileğinegüvenenKazak, kılıçlarını, kollarınıngücünüTatarlara karşı denemeye niyetliydiler. Gidenler öyle de kalanlaronlardanaşağımıydı?Hiçdedeğil!Demidroviç,Kukubenko,Vertıhvist,Balaban, Bulba'nın oğlu Ostap gibi bölükbaşları yanında Vovtuzenko,Çereviçenko, Stepan Guska, Ohrim Guska, Mikola Gustıy, Zadorojnıy,Metelitsa, İvan Zakrutıguba, Mosiy Şile, Diyogtiyarenko, Siderenko,Pisarenko,ikincibirPisarenko,sonraüçüncübirPisarenkogibibirnicebabayiğit Kazak, Lehlilerle kıyasıya dövüşmeye karar verdiler. Çetinsavaş yıllarında Anadolu kıyılarına, Kırım'ın bozkırlarına, tuzluhavuzlarına,Dinyeper'edökülenküçüklbüyüklü ırmaklara,kocanehrinbüklümlerine, adalarına, hatta Moldav, Ulah illerine, Türk yurdununiçlerine sefere katılmış Kazaklardı hepsi de. Çifte dümenli kayıklarıylaKaradeniz'ibirbaştanbirbaşadolaşmış,okayıklarınellisinibirarayagetiripbüyükgemileresaldırmış,niceTürkkalyonunubatırmış,bitmektükenmekbilmezsavaşlardafıçıfıçıbarutyakmışlardı.Yaralarınasargı,ayaklarına dolak olsun diye değerli urbalarını mı yırtmamışlar,şalvarlarının uçkuruna kese kese altınmı bağlamamışlardı?.. Ama sırahovardalığa gelince bir insana ömür boyu yetecek parayı avuç avuçsaçarlar, vur patlasın, çal oynasın eğlenirlerken sofralarına kim gelirsedoyururlar, har vurup harman savururlardı. İçlerinde, TatarlarınZaporojye'yi ansızın basabileceğini düşünerek Dinyeper'in kamışlık,ıssızadalarınagümüşkupalar,altınbilezikler,gömenlerdeolurduama,onların sakladıklarını Tatarların bulması şöyle dursun, zamanla gömüyerlerini kendileri bile unuturlardı. Dubno önünde kalıp arkadaşlarınayardımetmek,OrtodoksluğunöcünülehlilerdenalmakisteyenKazaklarböyleinsanlardıişte.KocamışBovdiyukdakalanlararasındaydı.

─BuyaştansonraTatarlarınpeşinedüşüpdeneolacak?dedi.YiğitbirKazak'ıbekleyenölümburadadavar.Canımısavaşalanında,dinuğrunaşehitolarakalsındiyeTanrı'yayakardımdurdum.Dualarımyerinibuldu.YaşlıbirKazakiçinbundanşanlıölümolmaz...

Kazaklar,ikiyeayrılıpkarşılıklıikisaftabölükbölüktoplandılar,atamangelerektamortadadurdu.

─ Ey ağalar, birbirinizden hoşnut musunuz? Kırılan, gücenen var mıaranızda?

─Hayır,hoşnutuzbirbirimizden.

─Öyleyseayrılmadanöpüşüpkucaklaşın.Birdahakimbilirbirbirinizine zaman göreceksiniz! Belki de hiç göremezsiniz. Komutanlarınızınsözünden çıkmayın.Onurunuzukoruyun.Kazaklık onurununnedemekolduğunuçokiyibilirsiniz.

Kazaklar sırayla uğurlaşmaya başladılar. Önce bölükbaşları karşıkarşıya geldi; bıyıklarını sıvazlayıp tokalaştıktan sonra birbirlerinibağırlarına bastılar. Kırlaşmış başlarını birbirlerinin omuzlarınakoyarlarken; "Hoşçakal, kardeşim. Bir daha kavuşacak mıyız?" diyesormak istiyorlar, fakat ne demek istediklerini birbirlerinin gözündenanladıkları için susuyorlardı. Bu uğurlaşma töreni bu kadarla bitmedi.Lehlilere sayılarının azaldığını sezdirmemek için ortalık kararıncayadeğin beklemeye karar verdiler. Herkes kendi bölüğüne gidip öğleyemeğini yedi. Sonra, yola çıkacaklar dinlenmek için yattılar. Sankikeyiflerince uyudukları son uykuymuş gibi derin bir uykuya daldılar.Ancak güneş batıp hava kararınca kalktılar. Dingiller, tekerlekleryağlandı, arabalar sıra olup yola düzüldü. Arabaların ardından yayalar,yayaların ardından da atlılar yürüdüler. Karanlıkta birbirlerini görmezoluncayadeğinşapkalarsallandı.Atlarınayakseslerinden,birdegeceninkaranlığından iyi yağlanmamış ya da pası açılmamış arabalarıngıcırtısındanbaşkaçıtçıkmıyordu.

Geridekalanlarhiçbirşeygöremediklerihaldekaranlıktabirsüredahael salladılar. Sonra dönüp yerlerine geldiklerinde yüreklerine bir sızıçöktü. Çünkü arabaların yarısı gitmiş, yıldızların soluk ışıkları altındabomboşyerlerikalmıştı.Odeğerliarkadaşlarınınçoğuyoktuartık,karşıkoyamadıkları bir üzüntü içinde başlarını önlerine eğdiler, öylecedurdular.

Taras, Kazakların içine çöken bu üzüntüyü, onların yiğitliğineyakışmayan bu durgunluğu gördü, ama bir şey demedi. Arkadaşlardan

ayrılmanın verdiği bu yalnızlık duygusu geçmeli, buna alışmalıydılar.Onuniçinzamanıkollayacak,tamkıvamıgelinceonlarıöylebirtavlayıpcoşturacaktı ki, eskisinden daha atak olacaklardı. Kazaklar bir denizebenzetilirse öbür uluslar onun yanında cılız birer dere kalır. Fırtınalıhavadabudenizkabarır, coşar,kükrer,havadurgunlaşıncadadalgalaryatışarak sütliman olur, uçsuz bucaksız enginleriyle bakan gözleredinginlikverir.

Taras adamlarını çağırıp arabalarından birini açmalarını buyurdu.Açmasınıistediğiaraba,ötekilerdenayrıbiryerdeduran,tekerlekleriçiftkatşınalı, tıkabasayüklenmiş,üstümandaderisiyleörtülmüş,katranlıhalatlarlasımsıkı bağlanmış,ordusununeniriyükarabasıydı.Taras'ınkilerlerinde yıllanmış iyi cins şarapların konduğu fıçılar vardı içinde.Dillere destan bir savaşın sonunda kazanılacak büyük utkununkutlanacağı mutlu günde içeceklerdi bu şarabı. Her Kazak'a bol bolyetecekkadar alınmıştı.Albayınbuyruğunuduyan adamları palalarıylabir vuruşta urganları kestiler, örtüyü kaldırdılar, fıçıları indirmeyebaşladılar.

Taras;

─ Herkes alsın şaraptan! dedi. Karavanasıyla, at suvardığı tasıyla,çanağıyla,kalpağıyla,eldiveniyle,hiçbiriyoksaavucuylaalıpdoyadoyaiçsin.

Kazaklar karavanlarını, taslarını, çanaklarını uzattılar. Hiçbirinibulamayan iki avucunu birleştirip açtı. Taras'ın adamları kucaklarındafıçılarla, damacanalarla cenkçilerin arasında dolaşıyor, herkesin kabınıdolduruyordu. Ama içkilerini içmemeleri, işaret beklemeleri istenincekimse içmedi. Anlaşılan komutan konuşacaktı. Gerçekten de Taras'ınaskerlerinesöyleyeceklerivardı.İyibirşarapruhatekbaşınagüçverirsede içmeden önce söylenecek birkaç güzel söz şarabın etkisini artırır,içenlerinyüreğinipekiştirirdi.

─ Ağalar, arkadaşlar! dedi. Bu şarabı beni ataman seçtiğiniz içindağıtıyorum sanmayın. Arkadaşlarınızdan ayrıldığınız için de değil.Başka zaman olsa beni seçtiğiniz için de, arkadaşlarınızdan ayrıldınızdiye de içerdik, ama zaman o zaman değil şimdi. Bizi büyük görevler,

Kazakların onurunu yükseltecek büyük işler bekliyor. Kutsal dinimizinyücelmesi için içelim! Yeryüzündeki bütün başka dinlerin batması,Hıristiyanlığın yayılıp güçlenmesi için içelim! Sonra yurdumuzun,Zaporojye'nin onuruna içelim! Güzel yurdumuzun ele güne karşıbirbirinden yiğit, birbirinden gürbüz oğullar yetiştirmesi için içelim!Haydi, hepimizin sağlığına içelim arkadaşlar! Torunlarımız,torunlarımızın torunları bizimle övünsünler; arkadaşlarımızı düşmaneline bırakmadığımız için, dedelerinin yaptıklarıyla koltukları kabarsındiyeiçelim.Dinimizaşkınaiçelim!

Önsıralardabulunanlartoktesleriylebağırdılar.

─Dinimizaşkınaiçelim!

Genci,yaşlısıylabütünKazaklardinaşkınaiçtiler.

TarasBulbakadehinikaldırdı.

─Yurdumuzun,Zaporojye'ninonurunaiçelim!

Geneönsıralardan;

─Zaporojye'ninonuruna!sesleriyükseldi.

Yaşlılarkırlaşmışbıyıklarınıoynatarak,gençleryırtıcıkartallargibigözsüzerekhaykırdılar.

─Zaporojye'ninonuruna!

Ovabuhaykırışlarlainiminiminledi.

Taras;

─ Kadehimizi şimdi de din kardeşlerimiz adına, yeryüzünde yaşayanbütünHıristiyanlaradınakaldırıyorum!dedi.

─ Yeryüzünde yaşayan bütün Hıristiyanlar adına! sesleri Kazakordusunun saflarında bir süre daha yankılandı. Böylece taslardan,çanaklardansonyudumiçkileriçilipbitirildi.

KadehlerboşalmıştıamaKazaklarınkollarıgenedehavadaydı.Şarabınneşelendirdiği gözler ateş saçıyordu. Öte yandan bu neşe, bu parıltısavaşta yapacakları talandan; değerli silahlar, sırmalı kaftanlar, Çerkez

atları,altınlar,gümüşlerelegeçirmekhırsındanilerigelmiyordu.Hayır,hayır!Yalçınkayalarındoruğunakonmuşbirkartalın,ayaklarınınaltındauzananbirovayabakarkenduyduğuhazdıbu.Ormanlaroyükseklikten,genişdüzlüğünşurasındaburasındaçayırkümelerigibigörünür;ovanındenizle birleştiği kıyılarda ufacık köyler, kentler vardır. Daha ilerde,sonsuzdenizinyüzeyigemiler,kalyonlar,herçeşittenmavnayladoludur.

İşte Kazaklar, ovayı böyle yırtıcı kartal gözleriyle tarıyorlardı şimdi.Gelecekte onları kim bilir neler bekliyordu? Koca ovanın bütün ogirintileri, çıkıntıları bir gün belki Kazak kanlarıyla sulanıp beyazkemiklerle dolacak; parçalanmış arabalardan, kırılmış kılıçlardan,kargılardan ayak basacak yer kalmayacaktı. Akbabalar dört bir yanasaçılmış Kazak kellelerinin başına üşüşüp kana bulanmış tepeperçemlerini,sarkıkbıyıklarınıdidikleyecek,gözlerinioyupoyupdışarıçıkaracaktı.AmaKazakkemiklerininserildiğibuölümdöşeğindeniyilikfışkıracaktı yeryüzüne. İşlenen en ufak sevap boşa gitmeyecek,Kazaklığınşanı,tüfeknamlusundansilinentozlargibiuçuvermeyecekti.Birgüngelir,aksakalıgöğsüneinenyaşlıbirozanelinebandurasınıalır;sözlerindende,ezgisindendemertliktaşanbirdestanlaosavaşıanlatır.OzamanKazaklarınünüyeryüzünükaplar,gelecekkuşaklardadildendiledolaşır. Çünkü bakıra saf gümüş katılarak yapılan, usta işi kilise çanıinsanları nasıl kutsal yakarıya çağırırsa; ozanın güçlü sesi de kentlere,köylere,evlereyayılarakgüzelsözlerinionlaraduyurur.

IX

ZaporojyelilerinyarısınınTatarlarıkovalamakiçingittiğinikenttekimseöğrenememişti. Belediye konağının tepesindeki nöbetçi, Kazakarabalarının bir bölümü ormana doğru yola düzülünce, orada pusuyayatacaklarını sandı. Leh ordusundaki Fransız istihkamcısı da öylesöylüyordu.

Kazak komutanının dedikleri doğru çıkmıştı, çünkü çok geçmedenkentte yiyecek kıtlığı baş gösterdi. Eskiden bir ordunun neleregereksinme duyacağı önceden hesaplanmadığı için sık sık böyledurumlar ortaya çıkardı. Kentte kıtlık başlayınca Lehliler kuşatmayıyarmayı denediler, ama yarısı öldürüldü, geri kalanlarsa canlarını zorkurtardılar. Kentteki Yahudiler bu çıkıştan yararlanıp havayı şöyle birkoklamışlar;Kazaklardankiminnereyegittiğini,kaleninçevresindekaçbölük asker kaldığını, bunların ne yapmak istediklerini kısa süredeanlayıvermişlerdi. Haber hemen bütün kente yayıldı. Lehli komutanlaryüreklendiler,Kazaklarlacenkhazırlığınakoyuldular.

Kaledeki koşuşmaların artmasından, gürültü patırtıdan bir hazırlığınbaşladığını anlamıştı Taras. O da kendi ordusuna çeki düzen verdi;alayınıüçtaburaayırıp,surlarlakuşatırgibihertaburunçevresineyükarabalarınıdizdirdi.Zaporojyelilerinbusavaşdüzenindeyenildiklerihiçgörülmemişti.İkibölükpusuyayatırıldıktansonra,belkibiryolubulunurdadüşmansüvarilerikovalanıptuzağadüşürülürdiye,ovanınbirucunakargıkırıkları,bozuk tüfekler, sivrikazıklarçakıldı.Bütünbu işlerolupbittiktensonraTarasBulba,Kazaklarıtoplayıpbirkonuşmayaptı.Amacıonlaraöğütveripyüreklerinipekiştirmekdeğildi,askerlerininböylebirkonuşmayapmasadasağlam,güvenilirolduklarınıbilirdi.İçindebirikenduygularınhepsinisöyleyipbitirmekistiyordu.

─ Arkadaşlar, Kazak dayanışması nedir, size onu anlatacağım, diyebaşladı konuşmaya. Ülkemizin tarihte eriştiği ünü dedelerinizden,

babalarınızdan işitmişsinizdir. Halkımız kendini Yunan ulusuna iyitanıtmış,Bizans'ıkaçkereharacakesmiştir.Birzamanlarbutopraklardabayındır kentler, zengin kiliseler, Rus kanından gelme beyler vardı.Uydurma Katolik krallarına kimse yüz vermezdi. Daha sonra dinsizlergelmişler, soyup soğana çevirmişler bizleri. Kazaklar dımdızlakkalmışlar;yurtları,eriniyitirendulkarıyadönmüş.İşteşimdieleleveripdayanışma kurmamızın tam zamanıdır. Arkadaşlık bunu gerektirir.Kardeşlik bağlarından daha kutsal bir şey var mı? Elbet ana babalarçocuklarını sever, onların üstüne titrerler. Çocuklar da analarını,babalarını sayarlar.Böylebir yakınlıkdeğil benim söylemek istediğim.Hayvanlardayavrularınısevmiyorlarmı?Öteyandansoydaşlarınakanbağındanbaşkabirşeyle,gönülbağıylabağlanmakyalnızcainsanoğlunavergidir. Başkauluslardaböylekardeşlikgörülmüştür,amahiçbiriRustoprağındaki arkadaşlıkla boy ölçüşemez. Her biriniz yabancı ülkeleregitmiş,oralardaaylarcasürtmüşsünüzdür.Bilirsiniz,oradadasizingibi,benim gibi adamlar vardır. Oturursunuz, bir yakınınızmış gibiçekinmedenkonuşursunuz.Amabirdegönlünüzkabardı,duygularınızıcoşkuyladilegetirmekistedinizmi,ozamanişdeğişir.Hiçbirianlamazsizi,oysaaklıbaşındainsanlardırhepside.Akıllıolmaklaişbitmiyorki...Bu insanların bize benzerlikleri yanında büyük bir eksiklikleri vardır.Evet,kardeşler,birRus'unbütünyüreğiyle,bütünbenliğiyle sevmesinionlardabulamazsınız.

Taras elini ileri uzattı, konuşmanın heyecanıyla başı sarsılırken kırbıyıklarıtitredi.

─ Kardeşlerim, bizden başkası anlamaz bu coşkuyu. Biliyorum,ülkemizdenice soysuzlar türemiştir. Bunlar ambarının tahılla, ahırınınsığırla,kilerininyıllanmışşarapladolmasınabakıyor.Yabancıgörenekleröz geleneklerimize baskın çıkmış; ana dilimizi konuşmaktan utanır,kardeş kardeşi saymaz olmuşuz. Bakıyorsunuz, biri çıkıyor, dinkardeşlerinehayınlıkediponlarıpazardahayvansatargibisatıyor.LehKralı'nıngözünegirmekteyarışıyorbaşımızdakilerinçoğu.Bırakınkralı,sarı çizmeleriyle suratlarını tekmeleyen aşağılık Leh beyleri bile onlariçin öz kardeşlerinden üstündür. Ama bayağılık çirkefine bulanmış,dalkavukluğunendüşüğünübenimsemişbualçaklardabileRuslukonurubüsbütün kırılmamıştır, biraz kırıntısı olsun kalmıştır. Bir gün gelecek

onlar saçlarını yolacak, başlarını taştan taşa vuracak, yaptıklarıalçaklıklarıödemekiçinacılarınenağırınakatlanmayarazıolacaklardır.İşteRusillerindedostlukbağlarıneymiş,görsünozamanbütündünya!Ölmekten korkmayan başka bir ulus bulabilir misiniz yeryüzünde?Rus'unyaradılışındayılgınlığınyeriyoktur!

KomutanBulba, konuşmasını bitirdiğinde, Kazaklık uğrunda ağarttığıbıyıkları,kırlaşmışbaşıheyecandantitriyordu.Busözleroradabulunanherkesin içine işlemiş, ta can evinden vurmuştu. Yaşlı Zaporojyelilerbaşlarını sessizce önlerine eğdiler, gözlerinden inen yaşları yenleriyleusulca sildiler. Sonra, sanki söz birliği etmişcesine, hep birden ellerinikaldırıp görmüş geçirmiş başlarını sallayarak ant içtiler. Taras Bulba,yaşamsıkıntılarının,binbirçeşit tasanınkörelttiğiduygularınıyenidenalevlendirmiş, onlara bambaşka bir dirilik kazandırmıştı. Gençler bile,pırılpırılyüreklerinintatmadığıocoşkuyutaderindenduydular.Ocoşkuonlaraatalarındanarmağandeğilmiydi?

Bu sırada düşman ordusu trampet çalıp boru öttürerek kentin anakapısından sökün etti. Leh soyluları, ellerini bellerine dayamışlar,askerlerininortasındagösterişyapıpçalımsatıyorlardı.SaldırıyıBucakalayınınkomutanışişmanalbayyönetiyordu.Lehliler,öfkedenparlayangözleri, güneşte ışıldayan zırhlarıyla tüfeklerini Kazak askerlerineçevirdiler;sıralarınıbozmadanyürüdüler.DüşmantamtüfekmenzilinegirinceilkateşiKazaklaraçtı,hemdeateşüstüneateşyağdırdılar.Bütünova,çevredekitarlalar,kırlartüfekpatırtısındaninledi;solukdaraltanbirgümbürtüsardıortalığı.Lehliler,Kazaklarınardıarkasıkesilmedennasılateşettiklerineşaşıpkalmışlar,arkasıradakilerintüfekleridoldurupönsıralaraaktardığınıanlayamamışlardı.Anladıkları tekşey, tepelerindensüreklikurşunyağdığı,birdekoyubirdumanaboğulduklarıydı.Busisiniçindekiminölüpkiminkaldığıbellideğildi.İşinsarpasardığınıanlayıptoparlanmak için geri çekildikleri, böylece barut dumanındanuzaklaştıkları sırada saflarından birçok cenkçinin eksildiğini gördüler.OysaKazakordusundanölenlerbirkaçkişiydi.OnlarınbuaralıksızateşikarşısındaLehordusununFransızdanışmanıbilehayrankalmıştı.Böylebir savaş yöntemini hiçbir yerde görmediğini, Zaporojyelilerinuyguladığıtaktiğinçokbaşarılıolduğunusöyledi.HemenarkasındandaKazakordusunatopateşiaçılmasınısalıkverdi.

Dökme demir topların geniş namlularından gümbürtüler koptu, bugümbürtülerden yer gök inledi, ovayı saran duman iki kat koyulaştı.Yanmış barut kokusu ta uzak kentlerin sokaklarında, alanlarındaduyuldu.Nevarki,nişancılarnamlularıfazlayukarıçevirmişlerdi;kızgıngülleler büyük bir eğri çizerek, korkunç uğultularla Kazaklarıntepesindenaştı,hayligerileredüştü.Güllelerindüştüğüyerlerdentopraksütunlar yükseldi, koca koca çukurlar açıldı. Bu beceriksizliği görünceFransız topçuluk uzmanı saçlarını yoldu; sağından; solundan vınlayanKazakkurşunlarınaaldırmaksızıntoplarınbaşınakendisigeçti.

Taras Bulba, Nezamaykov bölüğüyle Steblikov bölüğünün tepesindedolaşantehlikeyitabaşındangörmüştü.

─Bininatlarınızadaarabaçemberinindışınaçıkın!diyekükredi.

Belki her iki bölüğün askerleri de buna pek fırsat bulamayacaklardı.AmaosıradaOstap,bölüğününadamlarıylaLehtopçubirliğinesaldırdı.Altı fünyeciyi tepelediler, fitilleri havaya savurdular, geriye kalandördünesırageldiğinde,Lehlileronlarıgeripüskürttü.Osıradayabancıdanışman fitili eline almış, topların en büyüğünün başına geçmişti.Hiçbir Kazak'ın ömründe görmediği, namlusundan bin ölüm kusan,dehşetlibirtoptubu.Artardadörttopbirdengürleyerektozudumanakattı,niceocaklarsöndürdü.

Kim bilir kaç Kazak anası, kocamış kuru elleriyle bir deri bir kemikkalmış bağrını dövecekti! Gluhov'da, Nemirov'da, Çernigov'da, ötekikentlerdekaçgelindulkalacak;pazardagelipgeçenleriçevirerekkocasımıdırdiyeyüzünebakacak,sevdikleribirgünçıkagelirdiyegözleriyoldabekleyecekti! Ama kentlerden sürü sürü asker geçecek; gözleri yoldabekleyenlerinbirçoğukocasına,yavuklusunakavuşamayacaktı...

YeryarılmıştıdaNezamaykovbölüğününyarısıyerindibinegeçmiştisanki. Buğday tarlasına düşen dolu, altın sarısı başakları nasıl yerleresererse,yiğitKazaklardaöylevurulupserilmiştitoprağınüstüne.

BölüğününeniiyiadamlarınınyokolduğunugörenKukubenko,öfkedençılgınadöndü.Kalanaskerinitoplayıpdüşmanınüstüneöylebirsaldırdıki, görenlerparmaklarını ısırdılar.Karşısınaçıkan ilkLehliyiparçaladı,

birkaçsüvariyiatlarıylabirliktekargısıyladelikdeşiketti.Sonradüşmantopçusuna hücum edip toplardan birini ele geçirdi. O sırada Umanbölüğünün başı Stepan Guska da büyük topu almaya uğraşıyordu.Kukubenkobunugörünce,kendiadamlarını toplayarakdüşmanabaşkabir yönden saldırdı. Bölüğünün askerleri nereden geçerlerse orada birboşluk açıyordu. Böylece geçtikleri yerleri kasıp kavurarak hayliilerlediler. Tırpanla biçilen buğday sapları gibi dökülüyordu Lehliler,düşman safları gitgide seyrekleşiyordu. Araba çemberinin yanındaVovtuzenko, onun arkasında Çereviçenko, biraz ilerde Diyogtiyarenko,gerilerdeVertihvistdurmadandüşmankırıyorlardı.Diyogtiyarenko, ikiLehliyi kargısına takarak havaya savurduktan sonra bir üçüncüsününüstüneabandı.AmababayiğitsavaşçıydıLehli,pırılpırılkoşumlubiratabinmiş, yanına elli adamını almıştı. Diyogtiyarenko'nun elindenkurtulmasıylaonualtınaalmasıbiroldu.Kılıcınıkaldırıpvurmadanönceşöylebağırdı:

─SiziköpekKazaklar!Karşımakimçıkacaksagelsindegörelim!

─Benvarım!diyerekileriatıldıMosiyŞilo.

GözüpekKazaktı Şilo, kaptanlık ettiği zamanlar başından çok olaylargeçmişti. Bir günTrabzonyakınlarında arkadaşlarıyla birlikteTürkleretutsak düşmüştü. Kalyona forsa yapılarak ellerine, ayaklarına zincirvuruldu;birkaçhaftaboyuncaağızlarınadeniz suyundanbaşkabir şeygirmedi. Tutsaklar birçok işkenceden geçirildiler, ama hepsi dayandı,hiçbiri dinini değiştirmedi. Yalnızca Mosiy Şilo, baş bildikleri adam,hayınlık etti; kutsal dinini ayaklar altına alarak, başınaMüslümanlarınsarığını doladı. Dinini değiştirdiğini görünce paşa onu yanına çağırdı,forsaların başına gardiyan yaptığını söyledi, zindanın anahtarını elineverdi. Bu durumun Kazaklara ne kerte ağır geldiğini anlatmaya gerekyok. En yakın arkadaşları düşmana katılır, sonra da yapmadığı eziyetibırakmazsa,bunakatlanmakzorduişte.MosiyŞiloonlarıüçerüçerdizipayaklarına yeni zincirler vurdu, kollarındaki zinciri, kemiklerisızlayıncaya değin sıktı, sonra da hepsini dayağa çekti. Türklerkendilerinebağlıbiruşakbulduklarıiçinkıvançlıydılar.Birgünşölendetıka basa yediler, şarabın dinlerinde haram olmasına bakmaksızınkörkütük sarhoş oldular. Mosiy Şilo, kuşağındaki altmış dört anahtarı

teker teker arkadaşlarına dağıttı. Tutsaklar zincirleri çözüp denizeattıktan sonraellerinegeçirdikleri gemidekibütünTürkleridoğradılar.KazaklarZaporojye'yeonurladöndüler,birçoksavaşganimetigetirdiler.MosiyŞilo'nunünüozanlarınşarkılarıylabütünülkeyeyayıldı.

Şilo tuhaf huyları olan bir adamdı, işte bu yüzden onu atamanlığaseçmemişlerdi.Kimizamankimseninbeceremediği işleribaşarır,kimizamandaaklagelmezaptallıklaryapardı.Hovardalığı,içkiyedüşkünlüğüyüzünden Kazak ordusunda borçlanmadığı adam kalmamıştı. Hele birkeresindegeceleyinsokakhırsızıgibikomşubölüktenbirkoşumtakımıçalmış, götürüp meyhaneciye rehin etmiş. Zaporojye yasalarına görehırsızlığın cezası ağırdı. Şilo'yualandabirdireğebağlayıpyanınakalınbir çanak koydular, gelenin geçenin var gücüyle kafasına birer kerevurmasınısöylediler.Suçununkarşılığınıölümüyleödeyecekti,amayiğitbir Kazak'ın başarılarını unutmayan Zaporojyelilerden biri bile ona elkaldırmayayanaşmadı.

İşteböylebiradamdıMosiyşilo.Lehlibeyinüzerineatılıp;

─ Seni köpek! Leşini serecek biri varmıymış, şimdi göreceksin! diyekükredi.

Kıran kırana bir dövüş başladı. Kılıçlar karşılıklı indikçe omuzlarçöküyor,zırhlarparçalanıyordu.LehsavaşçısıbirvuruştaŞilo'nunçelikyeleğinideldi,yarasındanboşanankan,gömleğinialaboyadı.AmaŞiloaldırmadı buna, demir yumruğunu kaldırıp Lehli'nin başına öyle hızlaindirdiki,tunçmiğferbiryana,sersemsemleyenLehlibiryanasavruldu.Şilo palasını çekerek düşmanın üzerine abandı. Vurma Kazak, vurma!Döndearkanabirbakıver!AmaKazakarkasınabakmadı.OsıradaLehlibeyin adamlarından biri bıçağını kaptığı gibi Şilo'nun ense kökünesapladı.Şilogeriyedönüpamansızdüşmanıyakalamaküzereydiki.Lehlibarut dumanlarının arasına karıştı. Ağızdan dolma tüfekler dört biryandan kurşun yağdırıyordu. Şilo sendeledi, öldürücü bir yara aldığınıanlamıştı. Yere kapaklandı, elini yarasının üstüne bastırarakarkadaşlarınadönüpşöyleseslendi:

─Tanrı'yaemanetolun,kardeşlerim!KutsalRusülkesivarolsun,ünübütünyeryüzünüsarsın!

Sonragözlerikapandı,hoyratbedeninesığınanKazakruhugökyüzüneuçtugitti.Bir Şiloölmüşne çıkar!Zadorojni askerlerini almış ilerliyor,bölükbaşı Vertihvist, Leh saflarını darmadağın ediyor, Balabandurmadansaldırıyor...

Taras,bölükbaşlarınaseslendi:

─Ağalar!Keselerdedahabarutunuzvarmı?Kazaklarıngücüyerinde,düşmanakarşıdayanıyorlarmı?

─ Evet, baba, keselerimizde barut var daha. Kazakların gücü yerinde,düşmanakarşıdireniyoruz.

Kazaklarbastırdıkçabastırdı.Lehaskerlerinibozgunauğrattı.Çelimsizalbay süslü püslü sekiz sancağını açtırıp boru çaldırtarak bütün ovayadağılan askerlerini toplamak istediyse de, yiğit Kukubenko onlarıntoparlanmasına fırsat vermeden tam ortadan saldırdı, dosdoğru şişkoalbayınüstüneçullandı.Albaybaktıki,işlerkötüyegidiyor,atınınbaşınıçevirdiği gibi kaçmaya başladı. Stepan Guska, uzaktan bu durumugörünceatınınboynunayatıpvargücüylesürerek,elindekikemendibiratışta albayın başından geçirdi. Kıpkırmızı kesildi albayın yüzü;boğulmaktan kurtulmak için ipi eline dolayıp koparmaya çalıştıysa da,Guska'nın kargısını saplamasıyla onu yere mıhlaması bir oldu. AmaGuska'nın kendisi de kurtulamadı ölümden. Kazaklar bir de dönüpbaktılar ki, zavallıcık dört Lehlinin kargısının ucunda havadadebeleniyor.

─ Bütün düşmanlarımız gebersin! Rus ülkesi sonsuza dek var olsun!diyehaykırdıGuskasonkez.

Onundaruhugöklereağmıştı.StepanGuskagittiysekalanlarabirşeymi oldu? YiğitMetelitsa bir yanda Lehlilere bekledikleri dersi veriyor,bölükbaşı Neveliçkiy ilerde adamlarıyla birlikte durmadan vuruyor,Zakrıtuguba arabalarının yakınında aslan gibi dövüşüyor, üçüncüPisarenko beş on kişiyi önüne katmış kovalıyor. Gerilerde, uzaktakiarabalarınçevresindeysekıyasıyabirsavaşsürüyor.

TarasBulbaönegeçipbölükbaşlarınasordu:

─ Nasıl ağalar! Keselerimizde barut bitmedi mi? Kazakların gücü

yerinde,düşmanakarşıkoyuyorlarmı?

─ Görüyorsun baba, keselerimizde barut var daha. Kazakların gücüyerinde,düşmanakarşıvargücümüzledayanıyoruz.

ArabadadinlenirkenBovdiyugbirdenbireyereyuvarlandı:Birkurşuntamyüreğinesaplanarakzavallıkocayıcanevindenvurmuştu.Ölmedenöncebütüngücünütoplayarak;

─Budünyadangittiğimeyanmıyorum,Tanrıhepimizeböylebirölümversin!BizölsekdeRusülkesivarolsun!diyebildi.

Ruhu gökyüzüne ağdı. Orada kendinden önce ölenlere, Rustopraklarında insanların nasıl dövüştüklerini, hele kutsal din uğrunanasılöldüklerinianlatacaktı.

Çok geçmeden bölükbaşı Balaban da devrildi. Son anda öldürücüyaralar almışlardı. Biri kargı, biri kurşun, biri de ağır pala yarası.Kazakların en gözüpeklerinden biriydi Balaban. Denizlerde kaptanlıkyaptığısıralarbirçokseferekatılmış,birkeresindedeAnadolukıyılarınıvurmuştu. Sayısız gümüşler, altınlar, zenginTürk giysileri talan ettiler.Ama dönüşte atılan gülleler kayıkların yarısını devirdi, birçok Kazakdenize dökülüp boğuldu. Öteki kayıklar, iki yana bağlanmış sazlarsayesinde batmaktan kurtuldu. Kürekçiler kayıkların burnunu güneşeveriparalıksızkürekçekerekgüneştengözlerikamaşanTürklerinonlarıgörmesiniönlediler.Geceolunca taslarla,kalpaklarlakayıklardakisularboşaltıldı,delikleronarıldı,üstlerindebaşlarındanevarsakesilipyelkenyapıldı; böylece hızlı Türk gemisinin ateşinden kurtuldular. YurtlarınasağesenvardıklarındaKiyev'dekiMejigorManastırıbaşrahibinesırmalıbircüppeyleZaporojye'dePakrovKazakKilisesi'ndekiazizresimleriiçingümüş çerçeveler getirmiş bulunuyorlardı. Banduracılar onların bubaşarısınıyıllarcadillerindendüşürmediler.

Balabanaldığıyaralardanöleceğinianlayıncabaşınıönüneeğdi.

─ Kardeşler, ne yüce bir ölümle öldüğümü biliyorum, dedi sessizce.Yedi kişinin kellesini uçurdum, dokuzunu kargımla delik deşik ettim;kurşunladığım, atımla tepelediğim düşmanın sayısı belli değil. BizölüyoruzamaTanrıRusülkesiniyüceltsin!

Balaban'ındaruhugöklereyükseldi.

Kazaklar,Kazaklar!Ordumuzungözbebekleribirerbirerölürkensizboşmu duracaksınız? Bakın Kukubenko'yu dört yandan sardılar.Nezamaykovbölüğündetoputopuyedikişikaldı.Bölükbaşınıngömleğikanlanmış,askerlersongüçleriyleçarpışıyorlar.

Kukubenko'nundurumununkötüyegittiğinigörenTarasBulbaherşeyibırakıp onu kurtarmaya koştuysa da geç kalmıştı. Adamlarıyla gençyiğidinçevresindekidüşmanlarıdağıtmaya fırsatbulamadanzavallınıngöğsüne bir kargı saplandığını gördü. Hemen oracıkta, arkadaşlarınınkollarınayığılıverdiKukubenko.Sankibeceriksizuşaklar,değerlişarabıkilerdençıkarırkeneşiktetökezleyipbillursürahiyikırmışlarda,güzelimşarap yerlere dökülmüştü. Evin yaşlı efendisi üzüntüden saçlarınıyoluyor, eski bir arkadaşının onuruna sakladığı eşi bulunmaz içkiyigençlikgünlerininanısınaiçipcoşamadıklarıiçindövünüyor...

Kukubenko'nungözlerikaydı,ölmedenönce;

─ Şükür Tanrı'ya, siz arkadaşlarımın kollarında can vereceğim içingözlerim açık gitmiyor. Bizden sonrakiler mutlu yaşasınlar, İsa'nınsevdiğiRusülkesişanla,şerefledolsun!diyebildi.

Genç ruhu uçtu gitti. Melekler onu kucakladılar, yedi kat gözyüzüneçıkardılar. Orada İsa karşılayacak onu. "Gel, Kukubenko, sağıma otur.Arkadaşlarına hayınlık etmedin; dürüstlükten, doğru bildiğin yoldanayrılmadın,benimkilisemikorudun,'diyecek.

Kukubenko'nun ölümü kalanların yüreğini dağladı. Kazak saflarındaçarpışanlarınsayısıgitgideazalıyor,yiğitlerardıardınavurulupdüşüyor,genedeLehlilerekarşıdireniyorlardı.

Tarasgeriyekalanbölükbaşlarınabirdahasordu:

─ Arkadaşlar, keselerimizde barut kaldı mı? Kılıçlarınız keskin mi?Kazaklarıngüçleriyerinde,düşmanadayanıyorlarmı?

─ Bize yetecek barutumuz var, baba. Kılıçlarımız keskin, Kazaklardayanıyorlar.

Düşmana öyle bir saldırdılar ki, onları görenler azaldıklarını hiç

akıllarınagetirmezdi.Oysatoputopuüçbölükkalmıştı.Irmaklargibikanakıyor,KazakölüleriyleLehliölüleridağlargibiyığılıyordu.Taras,başınıkaldırdı, sürü sürü akbabaların gökte süzülerek dolandıklarını gördü.Kimbilirdahakimlerin leşlerineüşüşeceklerdi? İşteMetelitsa'nınbaşıbir düşman kargısına geçirilmiş. İkinci Pisarenko'nun kellesi gözlerinioynatarakhavadauçuyor.Dört yerindenkılıç yarası alanOhrimGuskayerlerde sürünüyor. Taras, "Haydi!" diyerek mendilini salladı. Ostapbabasının verdiği bu işaret üzerine, bölüğüyle birlikte pusudan fırladı,Lehlilerin üzerine çullandı. Kıran kırana bir savaş başlamıştı. Lehlilerfazla dayanamadılar. Kazakların kargı kırıkları, bozuk tüfekler, sivrikazıklar çaktıkları tuzağa doğru gerilediler. Kazıklı tuzakta atlartökezleyip kapaklanmaya, binicilerini yere fırlatmaya başladılar.Arabaların gerisine sinen Korsun bölüğünün askerleri "Fırsat bufırsattır!"deyiptüfekleriniateşlediler.Lehlilerşaşkınadönmüşlerdi,neyapacaklarını bilemiyorlardı. Zaporojyeliler sevinçten utku çığlıklarıatıyorlar,şenlikborularıçalıyorlar,bayrakaçıyorlardı:"Kazandık!Savaşıkazandık!" Bozguna uğrayan düşman kaçacak delik arıyordu. Fakat osıradaTaras'ıngözlerikentinkapılarınatakıldı.

─ Durun bakalım! Daha utkuyu tam kazandık sayılmaz, dediyanındakilere.

Dediğidoğruçıktı.

Kentinanakapısıaçıldı.Lehsüvarilerindenseçilmişhassaalayıokgibidışarıyafırladı.Hepsidedonanıpkuşanmışlardı.Başlarındaysayakışıklımı yakışıklı bir yiğit vardı. Tunç başlığının altından kara saçlarısavruluyor; kızların en güzelinin kendi eliyle işleyip bağladığı hamaylı,rüzgâr çarptıkça kolunda bayrak gibi dalgalanıyordu. Hassa alayınınbaşında gelenin, oğlu Andrey olduğunu anlayan Taras, beynindenvurulmuşadöndü.

Koluna sevgilisinin hamaylı bağlı Andrey, buna layık olduğunugöstermek istercesine ileriye atıldı. Gözüpek delikanlı, efendisininallayıppulladığıbir tazı gibi, çevresinikuşatan tozundumanın içindensıyrıldı; olanca yiğitliğiyle, güzelliğiyle, gençliğiyle Kazakların üzerineçullandı.Cinsbirtazıdatavşanınpeşindenkoşarkenböyleokgibifırlar,kulaklarınıarkayayatırıpgövdesiniyereyapıştırarak,kovaladığıtavşanı

on kez geçer de gene çılgınca koşusunda duramaz... Taras, oğlununsağına, önüne kim çıkarsa ekin biçer gibi biçtiğini, kılıç savurduğunu,kendineyolaçtığınıgördükçedeliyedönüyor;nediyeceğinibilemiyordu.Ensonunda;

─ Ne yapıyor bu serseri? Vurdukları kendi arkadaşları! Kardeşlerinekıyıyor!diyebağırdı.

Ama Andrey'in kimseyi gözü görmüyordu. Onun gözünün önündeyalnızcabir şeyvardı:Öpücükleriylebaşınıdöndürensevgilisininuzunipek saçları, ay yüzü, ırmak kuğusunun göğsünü andıran ak göğüsleri,boynunadolanankolları...

Tarasbütünhıncıylabağırdı:

─Şunukaldırındaormanaçekin!Benimiçinormanaçekinşunu!

Otuz yiğit Kazak ileri fırladı, hassa alayına yandan saldırarak öndegidenleriarkadakilerdenayırdılar.ArkadaşlarıdurmadankılıçsallarkenGolopitenko arkadan Andrey'e yaklaştı, kılıcını yanlamasına sırtınayapıştırdı, ondansonradörtnalaormanadoğruat sürdü.Andreyhızladöndü, öfkeden gözleri ateş saçıyordu. Atını mahmuzladığı gibikaçanların ardına düştü. O sırada dönüp arkasına baksaydı, peşindenancak yirmi adamının geldiğini görecekti. Kazaklar rüzgâr olmuşuçuyorlardı, gene de Andrey onlara yetişti. Tam ormana dalıpGolopitenko'yu yakalamak üzereydi ki, birinin güçlü eli atınındizginlerineyapıştı.Döndü,baktı:TarasBulba,babası,dimdikkarşısındaduruyordu. Donakaldı, ne diyeceğini bilemedi, yüzü sapsarı kesildi.Okuldaarkadaşınasataştığıiçinyüzünecetvelyiyen,sonradaonavuranarkadaşınıdövmek içinkovalarkensınıfınkapısındaöğretmenleburunburuna gelen bir çocuk nasıl korkar, sus pus olursa, Andrey de öyle,babasınınkarşısındasütdökmüşkediyedönmüştü.

TarasBulba'nınsuratındandüşenbinparçaolurdu.Oğlunungözlerinedikdikbaktı.

─Ee,söylebakalım,sananeyapalımşimdi?

Andrey'inbaşıönündeydi,susuyordu.

─Demek, arkadaşlarına, yurduna hayınlık eder, dinini satarsın ha! İnbakalımatından!

Andreyuslubirçocukgibibabasınınsözünüdinledi,atındaninerekyarıdiri,yarıölü,karşısındadurdu.

─ Dur orada, kıpırdama! Seni ben dünyaya getirdim, öldüren de benolacağım!

Böylediyerekbiradımgeriledi,omuzundantüfeğiniçıkardı.Andrey'inyüzükireç gibi ağarmıştı, dudakları kıpırdadı, bir ad fısıldadı.Amabu,yurdununadıdeğildi, anasınınadıdeğildi,kardeşininadıdeğildi;Lehligüzelinadıydı.Tarasateşetti.

Tırpanla biçilmiş başak gibi, yüreğine saplanan bıçağın soğukluğunuduyan kuzu gibi, Andrey'in başı önüne düştü; tek söz bile söylemedenotlarınüstüneyığıldı.

Baba,öldürdüğüoğlununbaşındadikildi,onunsolukalmadanyatışınıuzunuzunseyretti.Andrey,ölürkenbileyakışıklıydı.Azöncesıksankanfışkıracakyüzününgüzelliği,buyüzünhiçbirkadınınkarşıkoyamayacağıbüyüsü olduğu gibi duruyordu. Kömür kaşları, solgun yanaklarınınüzerineyasiçingerilmişikikarakadifeparçasıydısanki.

TarasBulba;

─ Gerçek bir Kazak olmak için nesi eksikti bu oğlanın? dedi. Fidanboylu, kara kaşlı, güzel yüzlü, savaşta bileği bükülmez bir babayiğitti.Amaharcadıkendini,birköpekgibipisipisinegeberdi.

Ostapatınınüstündehızlababasınayaklaştı:

─Baba,baba,neyaptın?Senmiöldürdünkardeşimi?

Tarasbaşınısalladı.

Gözlerini Andrey'den ayıramıyordu Ostap. İçi yanıyordu ama neyapabilirdiki?

─ Baba, bari onu gömelim de kurda kuşa yem olmasın, düşmanınayaklarıaltındaçiğnenmesin.

─ Biz olmadan da gömerler onu. Başında ağlayanı, yas tutanı eksikolmaz.

Bir iki dakikaöylecedurdu.Oğlununölüsünüakbabalaramıbıraksın,yoksa her yiğide karşı gösterilmesi gereken saygıyı mı göstersin,bilemiyordu.O sıradaGolopitenko, atını dörtnala koşturarak yanlarınayaklaştı.

─Haberlerkötü,baba!Lehlilereyardımgeldi,yenidentoparlanıyorlar!

Vuvtuzenko'nunardındanPisarenkokoştu.

─ Baba, nerede kaldın? Kazaklar her yerde seni arıyorlar. Nevelıçkiyöldü, Zadorojnıy öldü, Çereviçenko öldü, ama kalan arkadaşlardayanıyorlar.Ölmedenöncesenibirkezdahagörmekistiyorlar.Ölümenasılatıldıklarınıgörmeli,onlarölürkenyanlarındabulunmalıymışsın.

Taras,askerlerinisonkezgörmek,sonnefesleriniverirkenyanlarındabulunmakamacıyladavrandı.

─Haydi,Ostap!Binatına!

Dahaormandançıkmayafırsatbulamadan,ellerikargılı,kılıçlıbirsürüdüşmanaskeriyleçevrildiklerinigördüler.

─Ostap!Ostap!Korukendini!diyebağırdıTaras...

Kılıcını çekmişti, önüne kim çıkarsa kellesini uçuruyordu. Altı Lehli,Ostap'ın üstüne çullandı, fakat kötü bir zamanda gelmiş olmalılar ki,birinin kellesi o an gitti. İkincisi iki adım geriledi, yere yuvarlandı,üçüncüsü kargıyı kaburgasından yedi, daha atik davranan dördüncüsübaşını kurşundan kurtardıysa da atı göğsünden yaralandı, hayvanşahlanıpsırtüstüdüştü,düşerkendebinicisinialtınaalıpezdi.

Tarasbiryandanhabirekılıçsallıyor,biryandanda;

─Yaşa,oğlum!Dayan,aslanım!Bak,bendearkandayım!diyordu.

Ostapbaşınaüşüşenaltıkişidenkurtulmuş,fakatonlarınyerineşimdisekizigelmişti.Taras,oğlunungüçdurumdaolduğunuanladı.Önünekimçıkarsapırasagibidoğrayarakonadoğruilerledi.TamosıradabirLehli,Ostap'ın boynuna kemendini geçirdi, birkaç Lehli daha koştu. Ostap'ı

sürüklemeyebaşladılar.

─Ah,Ostap!Dayan,oğlum!Dayan,geliyorum!

Böyle demeye kalmadı, başının üstüne ağır bir şey indi, beynindeşimşekler çaktı. İnsan başları, kargılar, dumanlar, ışıklar, ağaç dallarıgözlerinin önünde karmakarışık oldu. Sonra balta yemiş meşe kütüğügibidevrildi,gözlerinibirsisperdesibürüdü.

X

Gözlerini açtığında ağır bir sarhoşluktan yeni ayılıyor gibiydi. Neredeolduğunu,yanındakimlerinbulunduğunuanlamayaçalışarak:

─Çokmuuyudum?diyesordu.

İyice zayıf düşmüştü, kollarını kımıldatacak durumda değildi.Tanımadığıbirodanınköşelerini,duvarlarınıbellibelirsizseçebiliyordu.Ensonundabaşucundaoturan,solukalışlarınıdinlemeyeçalışanbirinitanıdı.Tovkaç'tıbu,enyakınarkadaşı,yardımcısıTovkaç.

Tovkaç içinden, "Çok uyudun ya... Neredeyse bir dahauyanamayacaktın" diye geçirdiyse de sesini çıkarmadı, parmağınıgözdağı verircesine sallayarak susmasını bildirdi. Ama Taras kendinizorluyor,olanlarıanımsamayaçalışıyordu.

─Neredeyimben?Onubarisöyle.

Tovkaçarkadaşınaçıkışmakzorundakaldı:

─ Sussana be adam! Ölümden döndüğünü bilmiyor musun? Bak, heryerin yara bere içinde! İki haftadır dur durak bilmeden at üstündekaçıyoruz. Yollarda ateşten yandın, aralıksız sayıkladın. İlk kez doğrudürüstuyuyorsun.Kendinekötülüketmekistemiyorsankonuşmaartık.

Ama Taras'ın susmaya niyeti yoktu. Başından geçenleri anlamayauğraşıyordu.

─ Dört bir yandan düşmanla çevrilmiştim. Kaçıp kurtulmamolanaksızdı.Nasılolduda...

Tovkaç'ınsabrıtükenmişti.Büyüttüğüyumurcağınsözdinlememesinekızanbirdadıgibi;

─Susbe,kocabebek!dedi.Nasılkurtulduğunuöğrenipdeneolacak?

Duaet,senisevenarkadaşlarınvarmış.Geceleriatüstündebirsüredahayolgideceğiz.SeniönemsizbirKazaksaymadıkları,başına ikibinaltınkoymalarındanbelli...

Taras, Lehlilerin Ostap'ı gözleri önünde bağlayıp götürdüklerinianımsadıbirdenbire.Yattığıyerdedavranarakdoğruldu.

─YaOstap?Ostap'aneoldu?

Acısı öylesine büyüktü ki, bu acıya dayanamayarak yaralarındakisargıları koparıp koparıp attı, sesini yükseltip bir şeyler söylemeyeçalıştıysa da yeniden sayıklamaya başladı. Ateşi artmıştı, ağzındansaçmasapansözlerdökülüyordu.

Ama yanında, onu bırakmayan arkadaşı Tovkaç vardı. Taras'a ağzınageleni söyledikten sonra onu sımsıkı kucakladı, yaralarını yeni baştansarıp bir bebek gibi kundakladı. Şimdi sıra, üzerine öküz derisigeçirmeye, ondan sonra da sağına soluna tahta koyup eyere sıkı sıkıbağlamayagelmişti.Bütünbuişlerbitincegenedörtnalayolakoyuldular.

─Ölsen de bırakmam seni düşman eline! Lehlilerin, etini dilimdilimedipkuşlaraatmalarına,Kazaklıkonurunuayaklaraltınaalmalarınagözyumamam,.Etiniyiyeceksebizimkartallarımızyesin,gözlerinioyacaksabizim kartallarımız oysun; Lehistan akbabalarına bırakmam seni! Sağkalırsandirini,ölürsenölünüUkrayna'yagötüreceğim!

Vefalıdostdediğinideyaptı;gecedemeyip,gündüzdemeyipdurmadanat sürdü, yorgunluktan bitmiş de olsa Taras'ı Zaporojye'ye ulaştırdı.Geriye can yoldaşını iyileştirmek kalıyordu. Tovkaç çeşitli otlarla,pansumanlarlabunudadenedi.BulupgetirdiğibirYahudikadını,TarasBulba'ya ilaçlar içirdi, yarasına merhemler sürdü. Bir ay sonradüzelmeye yüz tuttu Taras. Verilen ilaçlardan mı, yoksa yedi canlıoluşundan mı, ölmedi; bir buçuk ay sonra sapasağlam ayağa kalktı.Gövdesindeki sıra sıra yara izlerini görmeseler, koca Kazak'ın hangitehlikelerdengeçtiğinekimseinanmazdı.

Ama bir durgunluk çökmüştü üstüne, gece gündüz kara karadüşünüyordu.Alnındabelirenüçderinkırışıkbirdahagitmedi.Sağındasolundagördüğüinsanlarhepyeniyetmelerdi,bütünyakınarkadaşlarını

savaş alanında yitirmişti. Onunla birlikte din uğruna, kardeşlik uğrunaçarpışanlardanbiribilekalmamıştı.AtamanlabirlikteTatarlarınardınadüşenlerdeyokolmuşlardı.Kimisisavaşalanlarındacanvermiş,kimisiKırım'ın çorak topraklarında açlıktan, susuzluktan kırılmış, kimisi deTatarlaratutsakdüşmeyikendilerineyediremedikleriiçinkahırlarındanölmüşlerdi.Neatamangeriyedönebilmişti,nedeötekiyaşlıarkadaşları.Toprağakarışangüçlübedenlerindenyabanotlarıfışkırmıştışimdi.

İçkili bir eğlentinin, gürültülü patırtılı bir şölenin sabahını düşünün.Kadehler yerlere atılıp kırılmış, kilerde bir damla şarap kalmamış,uşaklar, eve gelen konuklar, bütün değerli kaseleri, altın kupaları alıpgötürmüşler.Evinefendisi,"Olmazolaydıböyleşölen!"diyesızlanıyor...İşteTaras'ındurumudaaynıydı.Gönlünüalmak,onuneşelendirmekiçinneyaptılarsahepsiboştu.Evinebirigidipbirigelensakallıozanlar,onuniçin düzülmüş türküleri çalıp söyledilerse de o hiçbirini dinlemiyordu.Bakışları durgunlaşmış, suratı asılmıştı. Oğluna çok üzüldüğü belliydi."Oğlumbenim!Ostap'ım!"diyordabaşkabirşeysöylemiyordu.

Zaporojyeliler yeni bir deniz seferine çıktılar. İki yüz kayıkDinyeper'denaşağıindi,kazınmışkafalı,uzunperçemliKazaklar,KüçükAsyakıyılarındaboygösterdiler.Anadoluyakasınınbereketlitopraklarıkısa sürede talan edildi, yakılıp yıkıldı. YüzlerceMüslüman sarığı, renkrenk çiçekler gibi deniz kıyılarına, kanla sulanmış savaş alanlarınasaçıldı.KatranabulanmışKazakşalvarları,karakırbaçlı,kaslıkollardörtbir yana korku saldı. Üzümler çiğnendi, asmalar söküldü, camilerpislendi. Kazaklar en güzelinden Acem şallarını kesip kesip kirlimintanlarınınbellerinekuşakyaptılar.Baskındansonrauzunsüreyerlihalk kısa Kazak çubuklarını, savaşın acı anıları olarak, bırakıldıklarıyerlerdentopladılar...

Yurtlarına neşeyle dönmek üzereydiler ki on toplu bir Türk kalyonuyollarını kesti, açılanateş sonundaKazaklar çil yavrusugibidağıldılar.Kayıklarınüçtebiridenizindibiniboyladı,kalanlarsaon iki fıçıdolusualtınlaDinyeperkıyılarınaulaştılar.

AmaTaras'ıngönlübuhaberdendeneşelenmedi."Avagidiyorum."diyeevden çıkıyor, tüfeğini bir kez olsun ateşlemeden geriye dönüyordu.Böylece kırlara, bayırlara günlerce boşuna gitti geldi. Tüfeğini deniz

kıyısındabiryeredayıyor,üzgünbaşınıönüneeğerekderindüşünceleredalıyordu. "Ostapım! Aslan oğlum!" sözleri düşmüyordu dilinden.Karadenizpırılpırılbirçarşafgibiydiönünde,sazlıktaarasırabirmartıbağırıyordu.Gözlerindensüzülenyaşlarkırlaşmışbıyıklarınııslatıyordu.

Taras, oğlununacısınadayanamazolmuştu.Bir gün; "Kalkıpgideyim;öldümü,sağmı,sorupsoruşturayım.Öldüdemezarakonmadıysaonudaöğreneyim!"diyerekkararınıverdi.

Bir hafta sonra atına binmiş, tüfeğini, kılıcını kuşanmış, yanına yolazığını, içki tulumunu,barutkesesini,yoldagerekecekherşeyinialmışolarakUmankentininyolunu tuttu.Kentevarınca ilk işipis,yıkıntıbirevi aramak oldu. Aradığını da buldu. Evin ufacık pencereleri istengörünmez olmuş, bacasına paçavralar tıkılmış, delik çatısına bir sürüserçekonmuştu.Kapınınönündeyseyığınlasüprüntüvardı.Hotozundakiinciler isten kararmış bir Yahudi karısı evin penceresinden başınıuzatmış bakıyordu. Taras atından indi, hayvanın dizginlerini duvaraçakılıdemirtokayageçirdiktensonra;

─Kocanevdemi?diyesordu.

Yahudikarısı:

─Evde,diyerekyerindenfırladı,atınönüneyulafkoydu,Taras'adabirbardakbiragetirdi.

─NeyapıyorseninYahudi?

─İçerdeduaediyor.

Taras, bira bardağını dudaklarına götürürken Yahudi karısı yerleredeğineğildi.Kazakefendiyesağlıklardiledi.

─Senburadakal.Biz içerdeykenatabakar, yem, suverirsin.Kocanlakonuşacaklarımvar.

Taras'ın aradığı Yahudi, Yankel'den başkası değildi. Burada hancılık,meyhanecilik yapmakla, mal kiraya vermekle hayli zengin olmuştu.Yahudi becerikliliği sonunda ülkenin irili ufaklı birçok beyini avcununiçine almış, paralarını da cebe indirmişti. Kentin çevresinde, onunaçgözlülüğüyüzündenyıkılmadıkev,dağılmadıkocakkalmamışgibiydi.

Kimse evine bakmaz olmuş, elindekini avucundakini meyhaneyeyatırmıştı.O çevre insanlarınıngiyimlerini görenler yangınyadavebasalgını geçirdiklerini sanırdı. Eğer Yankel oralarda on yıl daha kalsabütün yöreyi soyup soğana çevirir, daha bir nicesinin ocağına incirdikerdi.

Taras içeriye girdiğinde, sırtındaki kirli entarisiyle Yankel son duayadurmuştu.Dininingereğiolarakbaşınıyanaçeviripşeytana tükürdüğüsıradaarkasındadikilenTaras'ıgördü.Kazakbeyinigörürgörmez,yaşlıyiğidin başına konan iki bin altın geldi aklına. Ama bu düşüncesindendolayı utandı. Bir Yahudi'nin beynini kurt gibi kemiren para hırsınıbastırmayaçalıştı.

Taras, konuştuklarını kimse duymasın diye kapıyı kapattı, karşısındadurmadanyerlereeğilenYahudi'yedöndü:

─ Beni iyi dinle, Yankel! Biliyorsun, seni ölümden kurtardım, benolmasam Zaporojyeliler seni parça parça etmişlerdi. Şimdi sıra sende,banabiriyiliktebulunacaksın.

BusözleriişitenYahudi'ninsuratıburuştu.

─Amanefendim,elimdengelenbirşeyvarsabaşımüstüne.

─Lafıgevelemeyibırak.BeniVarşova'yagötürmeniistiyorum.

Yankelşaşırmıştı.Omuzlarınıkaldırdı,kaşlarınıçattı.

─NeVarşova'yamı?Varşova'daneyapacaksın?

─Kessesini!BeniVarşova'yagötüreceksin,dedim.Neolursaolsunonugöreceğim,birsözcükdahiolsaonunlakonuşacağım.

─Ogörüpkonuşacağınkimmiş?

─OğlumOstap.

─Ağambilmiyormu...

─ Biliyorum, hepsini biliyorum. Kellemi getirene iki bin altınverileceğiniişittim.Köpoğullarıneyedeğerbiçtiklerinipekiyibiliyorlar.Amabensanabeşbinaltınvereceğim.Şimdilikalşuikibini.Üstünüde

dönüşteöderim.

Bulba böyle diyerek koynundan bir meşin kese çıkardı, içindekialtınların hepsini masaya boşalttı. Yahudi kaptığı bir havluyu hemenaltınlarınüstüneörttü,sonraaltınlardanbirinialıpelindeevirdi,çevirdi,dişleriyledenedi.

─Ay,ay!Netemizaltın!Negüzelaltın!Bunlarıkiminelindenaldıysançokyaşamamış,kahrındanölmüştür.Çilçilaltınlardanayrılmayahangiyürekdayanır?

─ Varşova'ya götürmeni senden istemez, tek başıma giderdim, amaköpoğlu Lehliler, beni hemen tanırlar. Siz Yahudiler gibi cin fikirlideğilim, kurnazlığa pek aklım ermez. Bilirim sizler şeytana külahı tersgiydirirsiniz.İşteonuniçinsanageldim.Varşova'dakendibaşımabirişbecereceğimi bilsem hiç durmazdım. Hadi, arabanı koş da hemengidelim.

─Ağam,senbuişiöylekolaymısanıyorsun?Kısrağıarabayakoş,dehle,tamam,öylemi?..Yo!..Senigüzelcesaklamadanyolaçıkamam.

─İyi,nasılsaklayacaksansakla.İstersenfıçıyakapa.

─Ay,ay!Senifıçıyanasılkaparım?Görenleriçindevotkavarsanmazlarmı?

─Neolursanırlarsa?

Yahudi iki eliylebirdenuzunsaçlarınıkavradı, sonrakollarınıhavayakaldırdı.

─Nemiolur?

─Nevarbunda?Niyeöyleafalladın?

─ Bilmez misin, ağam? Tanrı votkayı içilsin diye yaratmış. Oradaherifler içki diye deliriyorlar. Fıçıyı uzaktan görünce başına bir sürüadam üşüşür. Birisi kılıcını çekip fıçıda bir delik açar da içinden içkiakmadığınıgörürse,başımanelergeleceğinihiçdüşündünmü?"Ay,buYahudi fıçıyı boş götürmez, içinde bir şey olmalı. Tutun Yuhudi'yi sıkısıkıbağlayın,paralarınıalıptıkınkodese!"demezlermi?Yahudi'denher

kötülük beklenir. Bilirsin, ağam, kimse Yahudi'yi insan yerine koymaz,adamdansaymazYahudiyi.

─Öyleysearabanabalıkyükler,benideiçinesaklarsın.

─ Olmaz, ağam, olmaz! Lehistan'da kıtlık var şimdi, herkes acındangeberiyor.Balığıgörüpkapışırlarsasenidebuluverirler.

─Bulbiryolunu.İstersenbenişeytanınsırtınabindir.Neyaparsanyap,amagötürVarşova'ya!

Yahudi,entarisininyenlerinikıvırdı,onparmağınıaçarakBulba'yaiyicesokuldu.

─ Şimdi diyeceklerimi iyi dinle, ağam. Almanya'dan mühendislergelmiş;kaleler,şatolaryapıyorlarmış.Yollardataştaşıyan,tuğlagötürenarabadan geçilmiyor. Sen, arabanın dibine uzanırsın, ben de üzerinetuğla yığarım. Bilirim, sağlamsındır; o ağırlığın altında ezilmezsin.Arabanındibindebirdelikaçarım,yiyeceğini,içeceğinioradanveririm.

─Benigötürde,nasılgötürürsengötür!

Birsaatsonraikiarıkatınçektiği,tuğlayüklübirarabaUman'danyoladüzüldü. Yankel, beygirlerden birinin üstüne kurulmuştu. Hayvanzıpladıkça, takkesindendışarı fırlayanuzun,kıvırcıkYahudisaçlarıhophopoynuyor, upuzunboyuyla yolunortasındadimdik giderkenbostankorkuluğunabenziyordu.

XI

Buolayıngeçtiğiçağlardasınırlardavekentkapılarındanegümrükvardı,ne gümrük memurları. Onun için isteyen, istediği malı karşıyakorkusuzca geçirirdi. Ama sınır koruyucusunun aklına eser de neleringelip geçtiğini şöyle bir yoklamak isterse, bu onun gönlüne kalmış birişti. Hele gözüne iyi bir mal ilişir, eli de biraz uzun olursa arabaları,hayvanlarınyükünükolaçanetmedenbırakmazdı. Fakat tuğlanınböylebir özelliği bulunmadığından, Yankel'in arabası Varşova'nın anakapısındaniçerirahatçageçiverdi.TarasBulbasıkışıpkaldığıdartuğlakafesinde bağırıp çağırmalardan, araba takırtılarından başka bir şeyişitmedi.

Yankel, üzerine kurulduğu, toza bulanmış, kuyruğu güdük beygirininüstündebirazdahahoplayıpzıpladıktansonradar,karanlıkbir sokağasaptı. Varşova Yahudilerinin oturduğu bu yere Pis Sokak da derlerdi,YahudiSokağıda.Sankiarayabirduvarçekilmişgibi,burasıkentinöbürmahallelerindenayrılmıştı.Güneşışığınınpekuğramadığıbusokak,isliahşapevlerarasındauzanansırıklaraasılmışçul çaputyüzündendahadakaranlıkgörünürdü.Aradabirgözeçarpankırmızıtuğladuvarlarbilekirden, isten kararıp koyulaşmıştı. Eğer üst kısmı badanalı beyaz birduvarabirazgüneşvuracakolsa,bukaranlıktainsanıngözlerikamaşırdı.Pencerelerden fırlamış soba boruları, yerlere atılmış paçavralar, yemişkabukları,çanakçömlekkırıklarıylasokağınkarmakarışıkbirgörünüşüvardı. Herkes evinde işe yaramayan ne varsa sokağa atar, pencerealtlarından gelip geçenler başlarına yağan bu şeylerden bol bolnasiplerinialırlardı.Evdeneveuzanansırıklaranelerasılmazdıki!Atıylageçen birisi kolunu uzatsa, sırıklara asılı kadın çoraplarına, çocukdonlarına, isli kaz kızartmalarına eli değerdi. Bazen evlerinin köhnepencerelerinden, kararmış incilerle süslü hotoz giymiş Yahudigüzellerinin başları gözükürdü. Evler arasında koşuşan, kıvırcık saçlı,üstübaşıyırtıkbirsürükirliçocuğunişigücüsokağınpislikleriarasında

oynamaktı.

ÇilliyüzüserçeyumurtasınıandırankızılsaçlıbirYahudi,penceredenbaşını uzattı. Yankel onunla konuşmayabaşladı. Az sonra da arababirevinavlusundaniçerigirdi.YoldangeçenbaşkabirYahudidekonuşmayakatılmıştı.TarasBulbabiryolunubuluptuğlalararasındançıkıncabaktıki,üçYahudiateşliateşlitartışıpduruyorlar.

Yankel, Bulba'ya döndü, Ostap'ın Varşova Tutukevi'nde yattığınısöyledi.Gardiyanlarıkandırmakzormuşamaonuoğluylagörüştürmeninbiryolunubulabilirlermiş.

Taras,üçYahudi'ylebirliktebirodayagirdi.

Onlar gene aralarında konuşmaya daldılar. Ama Taras ne dediklerinianlamıyor,sıraylabironun,birötekininsuratınabakıyordu.Onlarıböyledinledikçe durgun yüzü canlanmaya, içinde bir umut ışığı belirmeyebaşladı.İnsanın,karamsarlığınsondemindeböyleumudakapıldığıolur.Taras sanki yeniden gençleşmişti, yüreği küt küt atıyordu. Sesiheyecandantitreyerek;

─ Dinleyin beni, Yahudiler! dedi. Sizin üstesinden gelemeyeceğiniz işyoktur. İsterseniz denizin dibini kazar, toprak çıkarırsınız. Bir atasözüvardır,"Yahudi,insanıngözündensürmeyiçekerdefarkınavarmazsınız"der. Onun için kurtarın Ostap'ımı! Bir yolunu bulun da kaçırıntutukevinden, kaçırın o cehennemden! Şu adama beş bin altınvereceğimi söyledim, şimdi beş bin daha ekliyorum. Evimde ne kadaraltın, gümüş varsa; malım mülküm, kabım kacağım hepsi sizin olsun.Bundanböylesavaşlardakazanacağımşeylerinyarısınısizevereceğim,bukonudasizesenetimzalarım.

Yankel;

─Amaağam,seninbuistediğinolmaz.Yapamayız,dedi.

İkinciYahudide;

─Olacakişdeğil,diyeonayladıYankel'i.

Sonraüçübakıştılar.ÜçüncüYahudi,ötekilerinyüzüneürkekbirbakışfırlattıktansonra;

─Birdenesek.BelkiTanrıbizeyardımeder,dedi.

Üçü birden konuşmaya başladılar. Taras onların ne dediklerinianlamıyordu,amasıksık"Mordahay"adınıngeçtiğinedikkatetti.

EnsonundaYankel;

─Bak,ağam,dedi.Bizşimdigidipbiriylekonuşacağız.Buöylebirkimseki,altındankalkamayacağıişyoktur.SüleymanPeygambergibiakıllıbiradamdır.Eğerbuişiniçindenoçıkamazsa,dünyadakimseçıkamaz.Senburadaotur.İşteevinanahtarı,içeriyekimseyisokma!

Yahudilerböylediyerekayrıldılar.

Taras kapıyı kapadı, odanın küçük penceresinden Yahudi Sokağı'nıseyretmeyekoyuldu.ÜçYahudivarıpsokağınortasınadikildiler,oradaateşli bir konuşmayadaldılar.Derken, yanlarınabirdördüncüsü, sonrabirbeşincisigeldi.Hepsideikidebir,"Mordahay,Mordahay"diyorlardı.Biryandandagözlerinisokağınbirköşesinedikmişlerdi.Osıradaköhneevlerinbirindensırtındagocuk,ayaklarındaYahudiyemenisibulunanbiradamçıktı.OnugörüncebeşYahudibirden"Mordahay,Mordahay!"diyebağırdılar.Bu,boyuYankel'denbirazdahakısa,amaçoksıskaYahudi'ninbumburuşukbiryüzüvardı,üstdudağıkocamandı.Mordahayötekilerinyanına gelince hepsi birden, birbirlerinin sözünü keserek, ellerinikollarınısallayarakharılharılkonuşmayabaşladılar.KonuşmaarasındaMordahay'ınikidebirondanyanabakmasından,Taraskendisindensözedildiğini anladı.Mordahaydaötekilergibi elinikolunusallıyor,onlarıdinlemektençokkendisikonuşuyor,hiçgereğiyokkenelinigocuğununcebine sokup sokup çıkarıyor, oradan eline geçen ıvır zıvırı eviripçeviriyor,buaradagiydiğipantolonununneberbatbirşeyolduğudahaiyi göze çarpıyordu. Sokak toplantısı Yahudi havrası gibi gürültülü birdurumalınca,gözcüdiktikleribaşkabirYahudi,susmalarını işaretetti.Doğrusu Taras, güvenliğinden kaygılanmaya başlamıştı. Ama sonra,Yahudilerin ancak konuşarak düşünebildiklerini, konuşmalarınıysaşeytanınkendisininbileanlayamayacağınıanımsayıncarahatladı.

İki dakika sonra Yahudiler, Taras'ın bulunduğu odaya doluştular.Mordahay,Taras'ınyanınageldi,omzunutapışladı;

─Bizistersek,Tanrıdayardımedersedileğinyerinegelir,dedi.

Taras, her işin üstesinden gelen, Hazreti Süleyman görünüşlü adamabaktı, içindeki umut güçlendi. Gerçekten de Yahudi'nin yüzü, Tanrı'nınher kulunda raslanmayan erdemlerin toplandığı bir yer gibiydi. Üstdudağınınkorkunç iriliğibirtakımdışnedenlerebağlıolmalıydı.Çünküpara için gözünü budaktan sakınmayışı yüzünden yediği dayaklardanyanağındaodenliçokizkalmıştıki,kendisibilebunlarıanadandoğmabenolarakgörmeyebaşlamıştı.SüleymanPeygamber'insuratındasakalyerine topu topu on-onbeş kıl vardı, onlar da yüzünün bir yanındabitmişti.

Mordahay, bilgeliğine inanmış Yahudileri yanına aldı, birlikte dışarıçıktılar.Taras,odadageneyalnızkalmıştı.Ogünedeğintatmadığıtuhafbirduygu,birtedirginlikvardıyüreğinde.Yaşamındailkkezürperdiğinihissediyordu. Meşe gibi dayanıklı, yılmaz, sarsılmaz bu koca Kazakgitmiş,yerineürkek,zayıfbirvarlıkgelmişti.Enufakhışırtıdan,sokağınucundagörünenherYahudi'denirkiliyordu.Ogünyemedi,içmedi,küçükpencereninönündenayrılmaksızınkuşkuiçindesokağıgözetledi.AncakakşamleyingeçvakitMordahayileYankelevedönebildiler.BeklemektenTaras'ınyüreğinerdeyseduracaktı.

Birhabervarmı?diyesordusabırsızlıkiçinde.

YahudilersorusunuyanıtlamadanönceTaras,Mordahay'ıntakkesininaltından fırlayan saç lülelerinden birinin eksildiğini fark etti. Zavallıadam,pismisdeolsa,suratınagüzellikverenbirşeyiniyitirmişti.

Yankel ağzını açtı, ama öksürüğe tutulmuş da konuşamıyormuş gibituhafseslerçıkarmayabaşladı.Mordahayiseöyleçokşeylerzırvaladıki,Tarasbirtürlünedemekistediğinianlayamadı.EnsonundaYankel:

─Ah,efendiciğim,olmuyor!diyebildi.Adamdeğilbunlar,yezit,yezit!Albirini,vurötekine!İştesorMordahay'a,çokuğraştıadam,çok...Elindenneişgelirsehepsiniyaptı.Demek,Tanrıböylebuyurmuş.Tutukevindetamüçbinaskervar.Yarıntutsaklarıişkenceedereködüreceklermiş.

Taras,gözlerinikaldırıpYahudilereşöylebirbaktı.Amabubakıştanebirkinvardı,nedeherhangibirheyecan.

─ Ama ağamız oğluyla görüşmek isterse; yarın erkencecik, güneşdoğmadan gideriz. Nöbetçi gardiyanları elde ettik, çavuş sağlam sözverdi.Amaikiyakalarıbirarayagelmesinpisheriflerin!BöyleaçgözlülerYahudimilletiarasındabilebulunmaz.Herbirinetamellialtınverdim.Çavuşagelince...

─Olsun,olsun!Beniorayagötürün!dedi.

Taras, Yankel'in isteği üzerine Almanya'dan gelmiş bir kont kılığınagirmeyerazıoldu.Yabancıkonukiçingerekligiyimkuşamöncedenhazıredilmişti.

Yatmavaktigelinceevsahibi,yüzüçilliYahudihasırkaplıincebirşilteçıkardı,bunusedirinüstünesererekTaras'adöşekyaptı.Yankeliseyere,gene böyle bir şiltenin üzerine uzandı. Bu işler bitince çilli Yahudi birçanağa içki cinsinden bir şey doldurup içti, sırtındaki gocuğu çıkardı,ayaklarında çorap ve yemenisiyle kalınca paçalı horoz gibi bir süreortalıktadolaştı,sonrakarısınıalıpdolabımsıbirboşluğaçekildi.Evinavköpeklerigibiikisidolabındibinekıvrıldılar.

Taras bütün gece uyumadı. Şiltenin üstünde kıpırdamadan otururkenparmaklarıyla masayı tıklattı durdu. Çubuğunu ağzından hiççıkarmamıştı. Tütün dumanı ev sahibine pek iyi gelmemiş olacak ki,zavallı Yahudi uykusu arasındadurmadan aksırdı, hep burnunu kaşıdı.TanyeribirazağarıncaTaras,Yankel'iayağıyladürttü.

─Kalkbakalım,Yahudi!ŞubizimAlmangiysisinigetir.

Birkaçdakika içindeTarasbambaşkabir adamolmuştu. SoyluAlmankılığına girdikten sonra kaşlarını ve bıyıklarını boyadı; başına koyurenkliufacıkbirşapkageçirdi.Onuböylegörseler,enyakınarkadaşlarıbile tanıyamazdı.Görünüşteotuzbeşyaşlarındavaryoktu.Sırmagiysiona pek yakışmış, yanaklarına bir pembelik gelmişti. Yüzündeki yaraizleri,tavırlarınabuyurucubirhavaveriyordu.

Sokaklar bomboştu. Ellerinde tablolarla erkenden sökün eden gezginsatıcılar bile kalkmamışlardı daha. Taras ile Yankel tünemiş kocamançulluğabenzeyenbiryapınınönünegeldiler.Bubasık, yayvan,kapkarayapınınbirucundanleylekboynugibidarbirkuleyükseliyordu;kulenin

tepesindeyseküçücükbir çatı vardı.Bizimyolcularaynı zamandahemkışla, hem tutukevi, hem de mahkeme görevi yapan bu yapıdan içerigirincekendilerinigenişbirsalonda,dahadoğrusuüstüörtülübiravludabuldular.Meğerburasıbinkişininuyuduğubirkoğuşmuş.Karşılarındaalçacık bir kapı, kapının önünde de iki nöbetçi vardı. Nöbetçileroturduklarıyerde,ikiparmaklarıylabirbirlerininavucunavuraraktuhafbir oyun oynuyorlardı. Eğer Yankel onlara seslenmese, gelenlerin kimolduğunabilealdırmayacaklardı.

Yankel;

─Bizgeldik,biz!deyincebiribireliylekapıyıaçtı;

─Geçin!dediktensonraötekieliniaçıpoyuniçinarkadaşınauzattı.

TarasileYankeldar,karanlıkbirkoridordangeçtiler,oradan,tavanındaküçük küçük pencereler bulunan ikinci bir koğuşa girdiler. Ama girergirmezbirkaçkişibirdenbağırdı:

─Kimdiro!Burayagirmekyasak!

Taras, koğuşu bekleyen, tepeden tırnağa silahlı bir sürü asker gördü.Yankelhabire;

─Biziz,ağalar!Tanıyorsunuzbizi,bizgeldik!diyenekadardildökersedöksün,onupekdinleyenolmadı.

O sırada iri yarı, şişman bir gardiyan girdi içeriye. Bağıra bağırasövmesinebakılırsaoradakilerinkomutanıolmalıydı.

Yankel;

─Biziz,efendimiz,bizitanımadınızmı?diyeatıldı.KontHazretlerisizeçokteşekküredecek.

Komutanaskerlerebağırdı:

─ Bırakın da geçsinler! Son olarak bu şeytanın dölleri girsin, ondansonrakimseyibırakmayacaksınız!Hey, süklümpüklümdurmayınöyle!Kılıçlarınızıdiktutun!

Bizim yolcular sunturlu küfürlerin sonunu işitmeden oradan

uzaklaştılar.KarşılarınakimçıkarsaYankelhemen;

─Biziz...Bizgeldik...Yabancıdeğiliz...Sözleriylegeçmeyeçalışıyordu.

Koridorun bittiği yere yaklaştıklarında Yankel oradaki nöbetçilerdenbirine:

─Bizgeldik,izinverindegeçelim,dedi.

─ Geçin ama, sizi hücreye sokacaklarını pek sanmıyorum. Çünkü şuandaYanyok,yerinebirbaşkasıbakıyor.

Yahudikimseyeduyurmadan;

─Aay,ayefendimiz!Haberlerkötü!diyemırıldandı.

Tarasoralardaoyalanmakistemediğinden;

─Yürüsen,durma!diyeyüreklendirdionu.

Bodruma inen kapının önündebıyığı üç çatala ayrılmış, çamyarmasıgibi bir gardiyan duruyordu. Bıyığının bir çatalı yukarıya, bir çatalıaşağıya,birçatalıdaönebakangardiyan,bugörünüşüyletıpkıbiryabankedisine benziyordu. Yankel onu görünce ufaldı, sonra ezile büzüleyanınasokuldu.

─Efendimiz!Yüceefendimiz!

─Bunlarıbanamısöylüyorsun,Çıfıt!

─Sizeya,soyluefendimiz!

─Hımm!Amabenbasitbirgardiyanım!

Çatalbıyıklıasker,böyledediysedegözlerisevinçtenparlıyordu.

─ Ben de sizi buranın komutanı sanmıştım. Aman efendim, bu neheybetlgörünüş!..

Yahudi, bir yandan boyun büküp bel kırarken, bir yandan dayaltaklanmasınısürdürdü:

─ İnan olsun, sizi albay sanmıştım. Albaydan ne eksiğiniz var ki?Altınızafırtınagibibiratçekipbiralayınbaşınageçincegörmelisizi!

Nöbetçi,bıyığınınaltçatallarınıdüzeltti,keyiflikeyiflikuruldu.Yahudihiçdurmuyordu:

─ Şu askerlere bayılıyorum, doğrusu! Göğüslerindeki sırma şeritler,pırıl pırıl düğmeler ne yakışıyor! Hangi genç kız gönlü dayanır bugüzelliğe!

Nöbetçi, koltukları kabararak başını salladı, bu sefer bıyığının üstçatallarını burmaya başladı. Keyfinden at kişnemesine benzer seslerçıkarıyordu.

Yahudi;

─ Bize bir iyilikte bulununuz, efendimiz, dedi. Kont hazretleri tauzaklardan geldiler. Ömründe hiç Kazak görmedikleri için onları pekmerakediyorlar.

O zamanlarbirçokyabancı kont, baronLehistan'a gelirler, yarıAsyalısaydıkları bu ülkeyi yakından tanımak isterlerdi. Ama Moskovatopraklarına, Ukrayna'ya Asya gözüyle baktıkları için oralara pekuğrayanolmazdı.

Nöbetçi,yabancıkonuğunönündesaygıylaeğildi.

─ Kazakları görüp de ne yapacaksınız, soylu efendimiz? Onlar insandeğil, sözüm yabana, it sürüsü! Hepsi de dinsiz imansız birer haydutbozuntusubunların!

Taras'ınbirdentepesiattı:

─Ulan,şeytanınpiçi,sensinit!Kimsedinimizeeluzatamaz!Asıldinsizimansızhaydutlarsizlersiniz!..

─Ya,öylemi?Şimdianladımseninkimolduğunu!Seningibileriçerdebiryığın.Şimdibizimkileriçağırayımdagörürsüngününü!

Taras, çıkışının gereksizliğini anladıysa da, gururunayediremediğinden yanlışını düzeltmeye yanaşmadı. Bereket versin,hemenYankelyetiştiyardımına:

─Aman,yüceefendim!KonthazretlerinenasılKazakdersiniz?Kazak'abenzerbirgörünüşü,Kazakduruşuvarmışusoylukişinin?

─Onukülahımaanlat!

Nöbetçiböylediyerekötekigardiyanlarıçağırmak içindavrandı.AmaYankelzordurdurduonu:

─ Durun, efendimiz, yapmayın! Sizin gibi soylu efendiye bağırıpçağırmakyakışırmı?Biziiçerisokarsanızsizeçokparaveririz.Tamikialtınveririzsize!

─Ne?İkialtınmı?Onasenparamıdiyorsun?Benikialtınısakalımınyarısınıtıraşedenberberimeveriyorum.Yüzaltınçıkarşuradan,Yahudi!Çıkarmazsanhemennöbetçileriçağırırım.

Gardiyanböylediyerekbıyığınınönçatallarınıburmayabaşladı.

Yankel;

─Okadarparaistenirmi?dedi.İnsafyokmusizde?

Yüzüsapsarıkesilmişti,genedekesesininkaytanınıçözdü.İçindeyüzaltından çok olmadığı, olsa bile bu haydut yüzden sonrasını saymayıbilmediği için seviniyordu.Amagardiyanın, altınları avucunadoldurupdasaymayabaşladığınıgörünce,dahaçokistemediğinepişmanolurdiyeTaras'ınkolundançekti.

─Aman,çabukgidelimburadan,efendimiz!Bualçaklarıngözüdoymaz.

Yahudi,gardiyanadöndü:

─Ee!Hemparayıaldın,hemdebizi içeri sokmayacakmısın?Mademaltınlarıaldın,artıkaçkapıyı!

─Çekilin,gidinburadan!Gitmezsenizşimdinöbetçileriçağırırım!

ZavallıYankel;

─Efendim,çabukkaçalım!Buaçgözlüadamlarınyüzünüşeytangörsün!Hemengidelim!diyeyalvarıyordu.

Bulbabaşınıönüneeğdi,yavaşyavaşgeriyedöndü,yürümeyebaşladı.Yankel,verdiğiyüzaltınınacısınıunutamıyordubirtürlü.Taras'a;

─Nevaröyleöfkelenecek?dedi.Kendikendineitgibiürüsündursun.

Köpekmilletideğilmi,hırlaşmadanedemezlerbunlar.Talihinböylesinedepesdoğrusu!Bizikapıdışarıetmekiçintamyüzaltınaldıherif.AmaYahudi'ye gelince zırnık koklatmazlar. Saçı sakalı koparılır, suratıdayaktanmorarır,üstdudağışişer,genedeçıkarıpyüzaltınvermezler.AmanTanrım,senbizeacı!

Girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlanması, Taras'a çok ağır gelmişti.Gözlerindenateşsaçarak;

─Gidelim.Tutsaklaraişkenceyapacaklarıalanagidelim!diyetutturdubusefer.

─ Ay, ay, efendim, bunun size ne yararı var? Onlara bir yardımınızdokunmadıktansonra!..

TarasBulbaniyetindencayacakgibieğildi.

─Gidelimdiyorumsana!

YahudiiçiniçekerekTaras'ınarkasınadüştü.

Halkdörtbiryandanorayaaktığıiçinişkenceyapılacakalanıbulmaktagüçlük çekmediler.Hoyratça yaşanano çağlarda işkenceleri seyretmekyalnızca ayak takımının değil, kelli felli, kibar insanların da en büyükeğlencesiydi.Ensofukocakarılar,yufkayüreklikadınlar,gençkızlar,kangörüncebayılanödleklerbile"birfırsatçıksadaişkenceseyretsek"diyecan atarlardı. Ama sonra korkulu düşler görüp gece yarısı uykudançığlıkla uyanacaklarmış, kim düşünür onu? "Ah, bu kadar da olur mu?İnsana bu denli eziyet edilir mi?" diye kıvranırlar, gözlerini kapayıpbaşlarını çevirirler de oradan kalkıp gitmeyi akıl etmezlerdi. Taras'laYankelalanavardıklarında,işkenceyeçekilecektutsaklarıdahayakındangörmekiçinhalküstüsteyığılmıştı.Kollarınıileriuzatan,ağzıaçıkayranbudalasıgibibakandargörüşlü,sıradaninsanlararasında,ablaksuratlıbir kasap da hazırlıkları bir bilirkişi tavrıyla izliyor; bir zamanlarmeyhanede kafa çekerken ahbap olduğu, yanındaki silahçı ustasına,heyecanlı insanlarınteksözcüklükonuşmasıylakeyiflikeyiflibirşeyleranlatıyordu.Ateşlitartışmalaragiren,hattabahsetutuşanlarbilevardı,ama çoğunluğu parmaklarıyla burunlarını karıştıran hımbıltakımındandı.

Kalabalığın önüne dizilmiş bıyıklı koruma polislerinin hemenarkasında,kurumlutavırlartakınarakkibarlıktaslayan,resmigiyimlibirgenç dikkati çekiyordu. Eski pabuçlarıyla yırtık gömleğinden başkaevinde ne varsa takmış takıştırmış; boynunaysa, uçlarında birer dukaaltınısarkanikizincirbirdenasmıştı.YanındayavuklusuYuzisyavardı.İkidebirgeridönüyor,sevgilisininipeklifistanınıburuşturmasınlardiyearkadakileresertsertbakıyordu.Sevgilisineöyleipesapagelmezşeyleranlatıyordu ki, dinleyince insanın aklı dururdu: "İşte, Yuzisyacığım,bütün bu insanlar işkenceleri seyretmeye gelmişler. Şurada, elinde birbaltaylaişkencegereçleritutanadamvarya,iştetutsaklarıtemizleyecekcellat odur. Suçluları önce çarka gerip çevirecek, öldürmeden önce birsürü işkenceden geçirecek, iyice bitkin düştüklerinde kafalarınıkesiverecek. İşkenceye çekilenler tepinirler, bağırıp çağırırlar amakelleleri kopuncahemencecik ölüverirler.Artıknebağırırlar, nede yeriçerler. Öyle değil mi, canım, insanın kafası olmayınca böyle şeyleriyapabilirmi?"Yuzisyaürperiyor,genedeilgiyledinliyordu.

Evlerin damları insan doluydu. Bıyıklı, hotozlu başlar pencerelerdensarkmış; kentin soylular takımı süslü sundurmalara, balkonlarayığılmıştı. Kar gibi beyaz elleriyle korkuluğa tutunan bir bey kızı kıkırkıkır gülüyor; besili, kelli felli kodamanlar aşağıdaki kalabalığa bakıpçalımsatıyorlardı.Kibarlarıntoplandığıbalkonlardasırmagiysili,elleritepsili uşaklar vardı. Bunlar, efendilerine içkiler, çeşitli yiyeceklertaşıyorlar; kara gözlü fingirdek bir hanım da eline geçirdiği çörekleri,yemişleri kalabalığa atıyordu. Aşağıda şapkalarını çıkarıp, atılanyiyecekleriyakalamayaçalışanbirsürüaçdelikanlıarasındauzunboylubir herif vardı. Sırtına kırmızı kadifeden bir giysi geçirmişti, amaceketinin sırmaları çoktan kararıp solmuştu. İşte bu koca sırık, uzunkollarıyla, fingirdek kadının attıklarını herkesten önce kapıyor,dudaklarınagötürüpöpüyor,sonradaağzınatıkıyordu.Sundurmalardanbirininaltındasarkan,yaldızlıbirkafesekonmuşbirkartaldabirpençesihavada, başı yana eğik, yukardakiler gibi kalabalığı seyretmekteydi.Birdenbirekalabalıkdalgalandı;dörtbiryandan,"Kazaklarıgetiriyorlar!Kazaklarıgetiriyorlar!.."sesleriyükseldi.

Başları açık, uzun perçemleri yandan sarkan Kazaklar uzaktangöründüler. Tutsak kaldıkları sürece saçları sakallarına karışmıştı.

Bakışlarındaneüzüntü,nedekorkuvardı;gururlayürüyorlardı.Giysilerieskimiş, liyme liyme olmuştu. Sağlarına, sollarına bakmadanyürüyorlardı, tavırlarından kalabalığı hiçe saydıkları belliydi. En öndeOstap gidiyordu. Koca Taras, oğlunu görünce kim bilir yüreği hangiduygularla burkuldu? Gözlerini ona dikmiş, dikkatle bakıyor; en ufakhareketini bile kaçırmıyordu. Tutsaklar işkence yerine varınca Ostapdurdu.Zehirdolukadehönceonasunulacaktı.Arkadaşlarınabaktı,elinikaldırdı,yükseksesle:

─ Tanrım, bana öyle bir dayanma gücü ver ki, şu din sapkınlarınınönünde ağzımdan tek inleme dahi çıkmasın! Bir Hıristiyan'ın çığlıkattığınıduyamasınlar!diyehaykırdı.

Sonraişkencemasasınayaklaştı.

Taras,kırsaçlıbaşınıönüneeğmişti,yavaşça;

─Aferin,oğlum!Sendenbunubeklerdim,dedi.

Cellat, Ostap'ın üstündeki paçavraları sıyırdı, aldı; kollarından,bacaklarındanişkenceçarkınasımsıkıbağladı...

Şucehennemacılarınıanlatmayıbırakalımdaokurlarımızürpermesin,tüyleri diken diken olmasın. Hoyrat, aman bilmez bir çağdı o çağ.İnsanlar savaştan sonra yerlerde sürüklenirler; ruhları kanlı olaylarla,insanlık dışı işkencelerle nasırlaşırdı. Bu korkunç azaplarındurdurulmasınıisteyenaklıbaşındabirkaçkişiçıkmadıdeğil,amaonlarıdinleyen kim? Lehistan Kralı ile duyguları yücelmiş bazı saray ilerigelenleri Kazaklara yapılacak işkencelerin, bir ulusun kininikörüklemekten başka bir işe yaramayacağını söylediler. Fakatdüşüncesizlikleri,dargörüşlülükleri,gelgeçhevesleriveboşgururlarıyladevlet yönetimini çocuk oyuncağına çeviren meclis üyeleri bu sözlerikulakardıettiler.

Ostap, işkencelere bir dev gücüyle dayandı, dudaklarından tek iniltiçıkmadı. Kollarındaki bacaklarındaki kemikler teker teker kırılırken,kırılan kemiklerin takırtısı, ölü sessizliğine gömülen izleyicilerinkulaklarında yankılanırken, kibar hanımlar ürpererek başlarını yanaçevirirken bile çığlık atmadı; yüzü acıdan buruşmadı. Kalabalığın

arasında başı önüne eğik duran Taras Bulba, arada bir gözlerinikaldırıyor;

─Aferin,oğul,aferin!diyemırıldanıyordu.

Ama işkencelerin sonuna doğru Ostap'ın gücü tükenir gibi oldu.Gözleriylekalabalığışöylebirtaradı:AmanTanrım,hepsiyabancı,hepsiyadırgıinsanlar!Hiçolmazsabiryakınıölürkenyanındabulunsaydı!

İstediği, ne yufka yürekli annesinin hıçkırıkları, ne de saçını başınıyolan, ak göğsünü yumruklayan bir yavuklunun acı çığlıklarıydı. Hayır,hayır,obirerkeğinölümanındaavutucu,yüreklendiricisözleriniişitmekistiyordu.Bucandanyardımınyokluğundansarsıldı;

─Baba,nerdesin?Beniduyuyormusun?diyebağırdı.

Ölümsessizliğinegömülenkalabalığınarasından;

─Duyuyorum,oğlum,duyuyorum!haykırışıyükseldi.

Bir ürpertiyle birlikte bütün başlar o yana çevrildi. Tutsaklarınkoruyucularındanbirbölümüatlarınınbaşlarınıdöndürdüler,kalabalığınarasından haykıran adamı aramaya başladılar. Yankel'de bet benizkalmamıştı. Atlılar yanından biraz uzaklaşınca Taras'a bakmak içindöndü,fakatTarasyoktuortalarda.Sankiyeryarılmıştıdayerindibinegeçmişti.

XII

Taras'ınizibulunduensonunda.TamyüzyirmibinKazakaskeri,yerdenbiter gibi bir gün Ukrayna sınırında gözüktü. Bu, ne talana çıkmış birZaporojyealayı,nedeTatarlarınpeşinedüşenbirordudöküntüsüydü.Hayır, bu seferki, sabrı taşan bir halkın, öcünü almaya ant içmiş birulusun ayaklanmasıydı. Hakları yendiği, töreleri çiğnendiği, atalarınındini, kutsal inançları ayaklar altına alındığı, kiliseleri aşağılanıpbirleştirildiği, Lehli buyurganlar halkı ezdiği, Yahudi bezirganlarıülkelerindeHıristiyanları iniminiminlettiği içinayaklanmışlardı.Uzunyıllar biriken, yüreklerinden taşan zehir gibi acı bir kin sürüklemiştionlarıburaya.

KazakordusununbaşınaOstranitsaadındagençamayiğitbiratamangeçmişti. Günya adındaki yaşlı, deneyli bir arkadaşı da yanındadanışmandı. On iki bin kişilik sekiz alayın başında sekiz albay vardı.Sancaktarbaşı ordunun büyük sancağını taşıyordu, daha bir nicesancaklar,bayraklaraçılmıştı.Tuğcularalayvetaburtuğlarıdikmişlerdi.Yayaveatlıbirliklerinyanısıraarabacıbirlikleri,alaylarınaraçsubayları,yazıcılarvardı.Kayıtlıaskeryanındabirokadardagönüllütoplanmıştı.Kazaklar nerelerden gelmemişlerdi ki... Çigirn'den, Pereyaslav'dan,Baturin'den, Gluhov'dan, Dinyeper Irmağı'nın kolları arasından, genişırmağın adalarından, aşağı Dinyeper ovasından... Sürülerle atların,dizilerle arabaların sayısı belli değildi. Kazak alaylarının en düzgünüTarasBulba'nınkomutasındakialaydı.Taras,yaşıyla,askerlikbilgisiyle,alayınıyönetmedekibecerisiyle,enönemlisidedüşmanakarşıbeslediğikinlebütünkomutanlarınsaygısınıkazanmıştı.Kazaklarınkendileribileonun sertliğini, acımasızlığını aşırı buluyorlardı. Ordu toplantılarındaasmaktan, kesmekten, kılıçtan geçirmekten başka söz çıkmıyorduağzından.

Kazakların nasıl sefere çıktıklarını, Lehlilerle nasıl savaştıklarını

anlatmayagirişmeyeceğiz;tarihbunlarıuzunuzunyazar.Öfkesikabaranbir ulusun din uğruna yaptığı bu savaşta yenilmezliğini ortayakoyduğunubütündünyabilir.O,öylebirulusturki,fırtınalı,kükreyenbirdenizin ortasında dimdik duran yılmaz, sarsılmaz bir kayaya benzer.Kocaman taşlardan yapılmış kale surları gibi, denizin ta dibindenbaşlayıp başını bulutlara dayayan ulu bir kaya... Nereden bakılırsabakılsın, her yerden görülür, bütün azgın dalgalar onu tanır. Kasırgayatutulup ona çarpacak gemilerin vay haline! Gövdesi, kaburgası parçaparçaolur,içindekilerinölümçığlıklarıgökleritutar...

Leh askerlerinin kentlerini bırakıp bırakıp kaçtıklarını, vicdansızYahudi tefecilerin darağaçlarında sallandırıldıklarını, Leh Kralı'nınbaşkomutanıNikolayPototskiyilebüyükordusunun,yenilmezKazaklarkarşısında çil yavrusu gibi dağıldıklarını tarih kitapları bütünayrıntılarıylaanlatır.

PototskiybozgunauğrayanordusunuKazaklardankurtarayımderken,ufacıkbirırmaktangeçtiğisıradaenseçmesavaşçılarınısularakaptırdı.GenedeKazaklar,Polonnıykasabasındaonayetişipordusunudörtbiryandan kuşatınca "Aman!" dedi, Ukraynalıların bütün haklarını, bütüneski topraklarını geriye verecekleri konusunda kral ve hükümeti adınaant içti.AmaKazaklar, Lehli andınınneolduğunu iyi biliyorlardı.ArtıkNikolayPototskiy altı bin altın değerindeki atına kurulup saraylı kibarhanımlara caka satamayacak, Lehistan Meclisi'nde verdiği görkemlişölenlerle hovardalık gösterisi yapıp senatörleri kıskançlıktançatlatamayacaktı. Fakat Polonnıy'da Kazakların yollarını kesen Ruspapazları kurtardı Pototskiy'i. Başında tacıyla en önde piskopos, onunarkasında, pırıl pırıl işlemeli cüppelerini giymiş, ellerinde haçlar, azizresimleri tutan bir papaz alayı karşıdan görünüverince, Kazaklarkalpaklarını çıkardılar, saygıyla eğildiler. O sırada kim olursa olsun,kralın kendisine bile bu saygıyı göstermezlerdi.Ama, Ortodoks dinadamlarına karşı başka türlü davranabilirler miydi? Kazak atamanıalbayları topladı; Ortodoks kilisesinin bağımsız olacağı, bütündüşmanlıkların unutulacağı, Kazak ordusuna bir zarar verilmeyeceğikonusunda Pototskiy'den söz aldıktan sonra onu salıverdiler. Yalnızcabiralbayonaylamadıbarışı,odaAlbayTaras'tı.Perçemindenbirtutamsaçkopararak;

─ Beni iyi dinleyin, ağalar, albaylar! dedi. Sizin bu yaptığınızı karılaryapmaz. Lehlilerin sözüne kanarsanız kancık köpekler gibi sizisatacaklarınıbilmiyormusunuz!

Ama ordu yazıcısı antlaşmayı getirip de ataman mührünü basınca,Taras Bulsa en has çelikten yapılma Türk işi yatağanını çekti; dizininüstündebir vuruşta ikiyeböldükten sonrabirparçasınıbir yana, öbürparçasınıbiryanafırlattı.

─Elveda,dostlarım!Bukılıcınparçalarınasılbirleştirilipyenidenkılıçyapılamazsa,bizdesizinleartıkbirarayagelemeyiz.Sizesöyleyeceğimsonsözlerikulaklarınızıaçıpiyidinleyin!

Perde perde yükselen sesi oradakilerin üzerinde büyük bir etkiuyandırmıştı.TarasBulba'yıbüyülenmişgibidinliyorlardı.

─ Sanıyor musunuz, artık barışa, dinginliğe kavuştunuz? Sanıyormusunuz,ülkenizdeartıközgüryaşayacaksınız?Gafiller!..Hey, ataman,sen düşmanının, derini yüzüp içine darı kepeği doldurduktan sonrapanapırpanayırdolaştıracağınıbilmiyormusun?Siz,albaylar,eğerdiridiri kazanlara atılıp kuzu kızartılır gibi kızartılmasanız bile rutubetlizindanlardaçürüyeceğinizdenhaberinizvarmı?

Kendialayınınaskerlerinedöndü:

─ Arkadaşlarım! Aranızda karılarının eteği dibinde, ocak başlarındamiskin miskin ölmek, meyhane köşelerinde ömür tüketmek isteyenvarsa, burada Katolik papazlarına kulluk etmek isteyenler varsa,atamanla kalsınlar! Ama Kazaklık onurunu unutmayıp bütünkardeşleriyle birlikte kucak kucağa ölüme atılacaklar varsa gelsinlerbenimle!

Alayınbütünerleri;

─Seninleyiz,ağa,seninlegeliyoruz!diyebağırdılar.

ÖtekibölüklerdendebirçokZaporojyeligelipTaras'ınalayınakatıldı.

Taras;

─Öyleyseyürüyün,kardeşlerim!dedi.

Kalpağını başına sımsıkı geçirdi, atının üstünde daha bir dik oturdu,kalanlaraöfkeliöfkelibaktıktansonrakendiadamlarına;

─ Adınız bu ülkede hayırla anılacak, dedi. Haydi, arkadaşlar! Gidelimbakalım,Katoliklernedurumdalar...

Kırbacınıvurupatınısürdü,yüzarabalıkbirkervandaonunpeşindenyürüdü. Atlısı, yayasıyla bir alaydan çok askeri vardı. Taras birkaç kezdönüp meydan okurcasına baktı; kimse onu durdurmaya, yolundançevirmeyekalkmadı.

Atamanilealbaylarınyüreğinebirtasadırçökmüştü.İçlerinedoğanbirönsezibuişinsonununiyiyevarmayacağınısöylüyordu.

Çok geçmeden Taras'ın bütün dedikleri çıktı. Atamanın başı kesilipkazığageçirildi,birçokKazakalbayınınderileriyüzüldü.

"Ya Taras'a ne oldu?" diyeceksiniz. Taras alayıyla Lehistan'ın altınıüstünegetirdi,tamonsekizköylekırkayakınmanastırıyaktı,taKrakovönlerine değin vardı. En zengin konaklar talan edilip soylular kılıçtangeçirilmiş,Lehbeylerininkilerlerindesakladıklarıyüzyıllıkşaraplar,enlezzetliballaryerleredökülmüş;sandıklarındançıkarılandeğerligiysiler,en ağır kumaşlar, evlerdeki en gözde eşyalar kesilmiş, kırılmış,yakılmıştı. Taras, "Kimsenin gözünün yaşına bakmayacaksınız!" diyebuyuruyordu. Kara gözlü, ay yüzlü, kar gibi ak göğüslü kızlar diri diriateşe atıldı; kiliselere sığınanlar kiliseyle birlikte yakıldı. Alevlararasından yükselen ak kolları, acıklı çığlıkları gören, işiten en katıyürekler bile ta derinden sarsılıp ürperdiler. Ama Kazaklar hiçbirinealdırmadılar, sokaklarda buldukları insanları kargılarının ucuna takıptakıp ateşe attılar. Taras. "Alın bakalım, pis Lehliler, işte ben Ostap'ınruhuna böyle dua okuturum!" diyordu. Taras Bulba'nın yaptıklarınınçapulculuğu çoktan aştığını gören Leh hükümeti, azılı hayduduyakalamasıiçinNikolayPototskiy'inemrinetambeşalayverdi.

Kazaklaratlarınısapayollardansürerekaltıgün,altıgeceLehlilerdenkaçtılar. Yiğit atlar bu amansız kovalamacadan binicilerini zorkurtarıyordu.Pototskiy,Kazakları adımadım izledi, nereyegittilerseodaarkalarındansürdü.TarasBulba,Dinyesterkıyılarınavarıncayıkıkbir

kaleyesığındı,oradabirsüredinlenmeyekararverdi.

Kale, Dinyester Irmağı'nın kıyısında, sarp bir kayalığın tepesindeydi.Bütüntabyalaryıkılmış,surlardabüyükgedikleraçılmıştı.Duvarlarherançökerekyerlebirolacağabenziyordu.

Pototskiy yetişip Kazakları iki yandan sardı. Zaporojyeliler dört günyiğitçe karşı koydular; kurşun attılar, taş attılar, tuğla attılar. Askerinyiyeceği, tüfeklerin barutu tükenince, Taras, kuşatmayı yarma emriverdi. Kazaklar belki bu işi de becereceklerdi, fakat Taras birden atınıdurdurdu: "Durun, arkadaşlar! Çubuğumla tütün kesemi düşürdüm.Düşmanın eline geçmesini istemiyorum" dedi. Karada, denizde, bütünseferlerde yanından ayırmadığı tiryaki avadanlığını otlar arasındaaramayakoyuldu.OsıradaLehlilertepesineüşüşmüşlerdi.Onusımsıkıyakaladılar. Taras silkindi, onu yakalayan Lehlilerden kurtulmakistediyse de gücü yetmedi. "Ah, gözü kör olası yaşlılık!" diye sızlandı.Oysasuçyaşlılıktadeğil,kuvvettenüstünolankuvvetteydi.

OtuzkadarLehlikollarına,bacaklarınasarılmışlardı.

─ Seni pis karga, işte şimdi elimize düştün!Ölümlerden ölümbeğen!diyebağırdılar.

Pototskiy'in de izni alındıktan sonra Taras Bulba'nın ateşteyakılmasınakararverildi.Yakınlarda,tepesiyıldırımlardanparçalanmışkurubirağaçvardı.Taras'ıağacıngövdesine,herkesingörebileceğibiryüksekliğeellerindençivileyipbağladılar,altınakucakkucakodunyığıptutuşturdular.AmaTaras,altındakiateşedeğil,Kazaklarınkaçtığıyönebakıyordu.Yüksektenonlarınbütünyaptıklarınıgördüğüiçin;

─Ormanınarkasındakitepeyekaçın!Lehlilerorayayanaşamazlar!diyebağırdı.

Ama rüzgâr sesini dağıttı, Kazaklara ulaştırmadı. Taras büyük birüzüntüiçindeydi.

─ Kurtulamayacaklar! Kurtulamayacaklar! Kurtulamayacaklar! diyeinledi.

Tam o sırada gözleri sevinçle parladı. Dinyester'in sularında, birçok

sandalınçalılararasındadurduğunugörmüştü.Bütüngücünütoplayarakbağırdı:

─Kıyıyakoşun,yiğitler,kıyıyakoşun!Tepeninsolundakiçılgadaninin!Oradakayıklarvar!Hepsinialınkiarkanızdanyetişemesinler!

Buseferrüzgâryardımetmiş,kocaKazak'ınsöyledikleriniaskerlerineiletmişti. Deliye dönen Lehliler ellerindeki baltanın tersiyle Taras'ınkafasınanasılvurdularsaonuhemenoracıktabayıttılar.

Kazaklartaşlık,dolambaçlıbirçılgadanatlarınısürdüler.PeşlerindedeamansızLehlilervardı.Yol,gidegidebiruçurumunbaşındabitti.

─Arkadaşlar,yolburadabitiyor!diyehaykırdıbirisi.

Fakat bir an durup bekledikten sonra kamçılarını şaklattılar,altlarındakiçevikTataratlarıyılangibikıvrılıphavayasıçradı,boşluktabir eğri çizerek uçurumun dibindeki Dinyester'e düştüler. Yalnızca ikikişiırmağaulaşamamış,atlarıylabirliktekayalaraçarpıpparçalanmıştı.Kazaklar atlarının üstünde yüze yüze kayalıklara vardıkları sıradauçurumun başına gelen Lehliler ırmağa atlayıp atlamamaktakararsızdılar. Kazakların yaptıkları bu işe şaşıp kalmışlardı. Andrey'insevdiğikızınağabeyiolan,genç,yakışıklı,acarbiralbayfazlabeklemedi;atını mahmuzladığı gibi uçurumdan aşağı saldı. Ama havada üç taklaatan hayvan sivri kayaların üstüne düşmekten kurtulamadı; at da,binicisi de parça parça oldular. Genç yiğidin kanla karışmış beyniuçurumunyamaçlarındakiçalılaratakıldıkaldı.

TarasbaygınlıktankurtulupkendinegeldiğizamanKazaklarkayıklarabinmişler, hızla küreklere asılıyorlardı. Tepelerinden yağan kurşunlaronlarayetişmektençokuzaktı.Taras'ıngözlerisevinçtenparladı.

─ Elveda, arkadaşlar! diye bağırdı yukardan. Beni unutmayın! Birdahaki bahara gene gelin buralara; vurun, kırın, gönül eğlendirin! Sizesöylüyorum, şeytanın dölü Lehliler! Hani elinize ne geçti? Kazaklarıyıldıracağınızımısandınız?Dahadurunbakalım,günügelecekOrtodoksinancınınnemenembirdinolduğunuanlayacaksınız!Uzakyakınbütünuluslar Rus halkının toparlanacağını, hiçbir kuvvetin onlara karşıduramayacağınıgörecekler!..

Alevleryükseldikçeyükseliyor,Taras'ınbacaklarınıkavurduktanbaşkaağacın gövdesini de tutuşturuyordu. Ama yeryüzünde Rus'un gücünüyenecekgüç,Rus'usindirecekişkencevarmıdır?

Dinyester Irmağı, yatağında sere serpe yayılmış akıyor. Sular kimiyerde sığ, kimi yerde derin, kimi yerde coşkun... Sazlık adacıklarınserpiştirildiği bu ışıltılı sularda kuğular çığlık atıyor, cakalı balıkçıllar,kırmızı bağırtlaklar, uzun gagalı çulluklar bağrışarak av kovalıyorlar...Kazaklar küreklere asılıyorlar durmadan. Çifte dümenli kayıklarını sığyerlerden tehlikesizce aşırtıp sürü sürü kuşları ürkütüyor, yiğitkomutanlarınıkonuşuyorlar...