De

Nat

uurv

riend

Mededelingenblad van de KNNV afd. Gouda e.o.Nummer 2016-1

Blad en afdelingDe Natuurvriend is het mededelingen-blad van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV), Vereniging voor Veldbiologie, afdeling Gouda en omstreken. Het blad verschijnt drie maal per jaar in januari, mei en september.De doelstellingen van de KNNV zijn natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Activiteiten zijn onder meer excursies, lezingen en cursussen. Er zijn zeven werkgroepen actief.

Website: http;//www.knnv.nl/goudae-mail adres: gouda@knnv.nl

ContributieGewone leden: 34.00 euroHuisgenootleden (zonder Natuurvriend en Natura) en jeugdleden 16.00 euro.Bankrek. NL91 INGB 0003980717 t.n.v. KNNV afd. Gouda e.o. te Gouda.Opzeggen lidmaatschap: voor 1 november bij de ledenadministratie.

Kopij volgende nummer Per e-mail in Word, inzenden voor resp. 15 april, 15 augustus en 15 december.

BestuurVoorzitterFrans Kingma, Deborah Hoeve 92804 HH Gouda 0182-531615frans.kingma@planet.nl

SecretarisLourien van der Hoek, Palenstein 122804 GB Gouda 0182-532151secretaris@gouda.knnv.nl

Natuurhistorisch secretarisJan Uilenbroek, Klaverveld 172742 GH Waddinxveen 0182-618037n.h.secretaris@gouda.knnv.nl

LedenadministratieSari Bestebreurtje, Lage Gouwe 1122801 LK Gouda 0182-511736ledenadministratie@gouda.knnv.nl

PenningmeesterMarius van Rouwendal (waarnemend)Hudsonlaan 12, 2803 GD Gouda0182-526305marius01@caiway.nl

Algemeen bestuurslidRies van Vliet, Zoutmansweg 362811 ET Reeuwijk 0182-392154riesvanvliet@hetnet.nl

Redactie Natuurvriend Jan Uilenbroek (voorlopig)

Coördinatoren WerkgroepenPlantenwerkgroepAntoon van der Arkvdark@casema.nl

VlinderwerkgroepHuig Bouterhuig.bouter@caiway.nl

Vogelwerkgroepvacant

WeidevogelwerkgroepRies van Vlietriesvanvliet@hetnet.nl

NatuurbeschermingswerkgroepHenk v.d. Weijdenhenkvdweijden-t@telfort.nl

ZoetwaterbiologieGerard Tijsselingg.i.tijsseling@kpnplanet.nl

GierzwaluwwerkgroepRob Schröderrobschroder2807@gmail.comwww.gierzwaluwengouda.nl

2

InhoudVan de voorzitter 3Agenda algemene ledenvergadering 4Vogelcursus 2016 5Midweek naar zuidwest Drenthe 6Uitslag van de Natuurvriend lezers test 7Monitoring van weidevogels in de Oostpolder 8Verslag paddenstoelencursus 2015 9Nestkastcontrole in ’t Gouwe bos 10Nestkastcontrole in het Reeuwijkse Hout 11Gierzwaluwenbescherming in Waddinxveen 11Verslag 2015 van de weidevogelwerkgroep 12Bericht van het oeverzwaluwenhotel 13Waterdiertjes in de Heemtuin 14Post uit Suriname (3) 15Wortelloos kroos, maar dan anders 16Activiteitenprogramma 18

Van de voorzitter2015 is het warmste jaar, sinds het begin van de metingen. Talloze wilde planten bloeien in hartje winter. In de tuin staan geraniums en rozen nog volop in bloei. Exoten rukken meer en meer op, terwijl vertrouwde, haast iconische soorten, zoals de grutto verdwijnen. Overal uiten zich de gevolgen van klimaatverandering. Maar ook recent menselijk handelen speelt een rol, zoals bij het reduceren van de weidevogelstand. Mogelijkheden voor natuurstudie en natuurbescherming zijn er dus volop.Onze vereniging bloeit ook. We mogen trots zijn op ons aantal leden en de vele activiteiten die er worden ontplooid. De landelijke samenwerking met het IVN draait in een lagere versnelling. Zij komt overeen met de zienswijze van ons bestuur: samenwerken waar zinvol en mogelijk.

Fotoverantwoordingtitelpagina Velduil in Zevenhuizen Marius van Rouwendalpg 6 bezoekerscentrum website pg.9 excursieleider Anja de Knijff Jan Uilenbroekpg.11 aanbrengen neststenen Pim Mul (AD)pg.12 logo grutto nationale vogel vogelbescherming

3

4

Algemene ledenvergaderingWoensdag 17 februari 2016, 20.00 uur

Kinderboerderij, Bloemendaalse weg 34, Gouda

Agenda1 opening2 vaststellen agenda3 notulen alg. ledenverg. 11 febr. 20154 mededelingen5 jaarverslag secretaris6 jaarverslag natuurhistorisch secretaris7 jaarverslag publiciteit8 jaarverslag penningmeester9 verslag kascommissie10 decharge bestuur11 benoeming nieuwe penningmeester12 begroting 201613 benoeming nieuwe kascommissie14 jaarplan 201615 rondvraag16 sluiting

Torenvalk (Marius van Rouwendal)

Vogelcursus 2016Samen met het IVN IJssel en Gouwe wordt dit jaar weer een vogelcursus georganiseerd. Anders dan vorig jaar zullen een paar specifieke groepen worden behandeld zoals steltlopers en roofvogels. Evenals vorig jaar bestaat de cursus uit 4 theorieavonden en 20.00 uur tot 22.00 uur en 4 excursies op zaterdagmorgen. De theorieavonden worden weer gegeven door Jan Westgeest van de KNNV afd. Leiden. Drie theorieavonden vinden plaats in de filmzaal van het streekmuseum in Reeuwijk en één avond in de kantine van de kinderboerderij “de Goudse Hofsteden” in Gouda.Het programma ziet er als volgt uit:Woensdag 16 maart steltlopersWoensdag 23 maart roofvogelsWoensdag 13 april vogelzang en –geluidenWoensdag 20 april vogels en liefdeDe excursies zijn:Zaterdag 19 maart StarrevaartplasZaterdag 26 maart De Groene JonkerZaterdag 16 april vroege vogelexcursie Gouwe BosZaterdag 23 april Hooge Boezem HaastrechtDe kosten voor deze cursus zijn voor leden van de KNNV, IVN en medewerkers van de Heemtuin 30,- euro en 45,- euro voor niet-leden. Voor deze cursus kunt u zich opgeven bij Jan Uilenbroek, tel 0182-618037, email j.uilenbroek@hccnet.nl

5

Midweek naar zuidwest DrentheDit jaar wordt van maandag 20 juni tot vrijdag 24 juni een midweek georganiseerd naar zuidwest Drenthe. We verblijven in het vakantiepark “de Noordster”. Het park is gelegen aan de noordrand van het Nationaal Park Dwingelerveld. Het nationaal park omvat o.a. de Dwingelose heide, de Kraloërheide, de Anserdennen en de boswachterij Dwingeloo. De Dwingelose heide is het grootste natte heidegebied van Europa. Uitgebreide velden met dopheide bedekken een groot deel van het reservaat. In deze vochtige heidevelden groeien o.a. klokjesgentiaan, beenbreek en lavendel-heide. In het Dwingelerveld treft men ook droge heide- en stuifzandvegetaties aan met o.a kraaiheide en diverse kostmossen. Ook kunnen we een bezoek brengen aan het Nationaal Park Drents Friese Wold. Het is na de Veluwe het grootste aaneengesloten bosgebied van Nederland. Behalve het bos is er ook een stuifzand- en heidegebied.

Op het vakantiepark “de Noordster” hebben we de beschikking over twee 6-persoons bungalows. De bungalows hebben een zitkamer met open keuken, toilet, badkamer en op de begane grond 3 slaapkamers met elk 2 eenpersoons bedden. De kosten bedragen 80.- euro per persoon exclusief reiskosten en maaltijden. Opgave na overmaking van 80.- euro op giro NL40 INGB 0001258942 t.n.v. J. Uilenbroek, Waddinxveen met vermelding midweek.

bezoekerscentrum 6

Uitslag van de Natuurvriend lezerstestVoor wie niet aanwezig was bij de Nieuwjaarsborrel volgt hier de uitslag. Het goed antwoord was Chelidonium majus, ofwel Stinkende gouwe. Er waren 4 inzendingen. Een ervan had er 3 maanden over moeten nadenken, maar kwam wel met de juiste oplossing. De onbetwiste winnaar is Yvonne Morak. Een goede tweede is Antoon van der Ark en de derde prijs gaat naar Heleen Troost.

Stinkende gouwe (Chelidonium majus) (foto wikipedia)

De naam Stinkende gouwe heeft niets te maken met de stank van Goudse grachten maar slaat op het oranje melksap. Het bekende onkruid behoort tot de papaverfamilie. Verspreiding van de plant vindt vaak plaats door mieren. Zij nemen de zaden mee om de witte vettige zaadsluier (mierenbroodje) waar ze dol op zijn. Het melksap wordt gebruikt tegen wratten en de plant wordt daarom ook wel wrattenkruid genoemd.Het woord Chelidonium majus in de test ontstond door resp. de volgende juiste antwoorden op de gestelde vragen: Carboon, oeverzwaluwenhotel, bever, Auke Hielkema, Philipp von Siebold, Brediuspark, Antoon van der Ark, Juriaan van Leeuwen, zes en tachtig, Gouden regen, Marleen Baltus, Tiengemeten, nestkastcontrole, Iemkje Tijsseling, Huig Bouter en Reeuwijkse Hout.

7

Monitoring weidevogels in de Oostpolder, resultaten 2015Na de herinrichting van de Polderpark Oostpolder als recreatie- en natuurgebied is door de Gemeente Gouda aan KNNV en IVN gevraagd na te gaan hoeveel weidevogels er voorkomen. Afgesproken is dat er een weidevogelmonitoring wordt uitgevoerd gedurende een periode van 3 jaar (2014-2016). De inventarisatie in 2015 is uitgevoerd door hetzelfde team als in 2014 (voor de KNNV Ries van Vliet, Annemarie van Putten en Elly Meindert en voor het IVN Ton van Rossum). Ook deze keer trad Aletta van de Zijden op als adviseur. De monitoring is uitgevoerd volgens de richtlijnen van SOVON. In 2014 zijn 5 tellingen gedaan, in 2015 zijn 7 tellingen gedaan. Deze 2 extra tellingen waren nodig om het broedsucces van de Scholekster en de Tureluur te bepalen. Deze vogelsoorten broeden wat later De resultaten zijn weergegeven in onderstaande tabel

aantal territoria2014 2015

Grutto 5 3 (2 met jongen)Kievit 5 (4 met jongen) 6 (3 met jongen)Scholekster 3 (1 met jongen) 4Tureluur 3 (1 met jongen) 4 (2 met jongen)Slobeend 1 1

Vergeleken met 2014 is het broedsucces van de Grutto verbeterd, in tegenstelling tot dat van de Scholekster. Het broedsucces van Kievit en Tureluur is min of meer hetzelfde gebleven.Uit het onderzoek bleek dat de weidevogels voornamelijk broeden in het natte noordwestelijke deel. Na het broeden bleken de weidevogels en hun jongen naar het aangrenzende grasland te trekken. Vooral een stuk met bloemrijk grasland is door de aanwezigheid van voldoende insecten van essentieel belang voor het opgroeien van de jonge vogels. Astrid Kant wees tijdens haar lezing vorig jaar op het belang van kuikenland.

Concluderend kan gesteld worden dat het Polderpark Oostpolder nog steeds een goed weidevogelbroedgebied. Om dit te handhaven dienen echter maatregelen te worden genomen om de verruiging tegen te gaan.

Ries van Vliet

8

Verslag paddenstoelencursus 2015Na een aarzelende start schreven zich ten slotte toch nog 15 personen in voor de cursus paddenstoelen. De opzet was dezelfde als die in 2014 met 2 theorieavonden, 3 excursies en 3 docenten. De docenten waren Lia van de Sandt, Bregje Vellinga en Anja de Knijff. Lia zorgde op de theorieavonden voor een korte inleiding en na de pauze werd er geoefend met meegebracht materiaal. De eerste excursie was naar Meyendel met prachtig nazomerweer. Voor deze excursie waren er behalve onze drie vaste docenten nog twee excursieleiders die het gebied goed kennen en ons meenamen naar de Klip, een voor het publiek niet toegankelijk gebied. Dat leverde tientallen soorten op typisch voor de duinen zoals de Peperbus (een aardster) en de Melige stuifzwam. De excursie naar de Haeck verliep onder duidelijke minder gunstige weersomstandigheden. Het miezerde. Daardoor lieten de cursisten zich echter niet weerhouden. Het lusthof de Haeck, ooit aangelegd als privé jacht- en visgebied van dokter Teupken, bood zeer veel bijzondere soorten paddenstoelen zoals de Groene glibberzwam en het Gewoon vuurzwammetje. De laatste excursie was naar het Brediuspark in Woerden. Allereerst leiden de docenten ons rond in een voor publiek gesloten gebied met o.a. narcisridderzwammen en de Witte kluifzwam. Vervolgens leiden ze ons over een paadje dat aan weerskanten bezaaid was met honingzwammen, een soort die door mycologen wordt beschouwd als onkruid. Maar op dit pad stond ook de zeldzame Gezoneerde stekelzwam. Al met al werden meer dan 40 verschillende soorten geteld. De cursus werd afgesloten met koffie in de Brediusschuur, het NME centrum van Woerden.

Jan Uilenbroek

9

Nestkastcontrole in ’t Gouwe bos en het Reeuwijkse HoutZaterdag 12 december hebben Gerben Nieuwland en Gert Vonk met hulp van 2 vrienden de nestkasten in het Gouwe bos gecontroleerd. Van de 28 kasten zijn er 7 vervangen en zijn er 6 nieuwe bijgeplaatst, zodat er thans 34 kasten hangen: 15 aan de oostkant en 19 aan de westkant.

westkant oostkantKoolmees 10 7Pimpelmees 5 5Grote bonte specht 2 1Grauwe vliegenvanger - 1Boomklever 1 -Bosuil - 1Torenvalk 1 -

Op de 2 spechtenkasten na zijn alle gecontroleerde kasten bewoond geweest. De spechtenkasten waren wel bezocht en bewerkt, maar er is geen nestmateriaal aangetroffen. Van de 23 gecontroleerde mezenkasten waren er maar 3 met 2 legsels. Na 2 jaar afwezigheid is de kast van de Torenvalk weer bewoond geweest, waarschijnlijk omdat bij de vorige controle nogal wat takken en struiken zijn gesnoeid om ruimte te creëren. Volgens een waarneming van Johan van Wichen zijn er jongen (takkelingen) uitgevlogen. En tot slot de Bosuil. Geen succes dit jaar. In de kast, die nu vervangen is, werd wel prooi aangetroffen.

vervangen van de uilenkast (foto Gerben Nieuwland)10

Volgend jaar moeten er tenminste 3 mezenkasten worden vervangen. Ook de bevestiging van de kast van de Torenvalk is aan vervanging toe.

Gerben Nieuwland

Bij de schoonmaak van de 12 bestaande nestkasten in het Reeuwijkse Hout bleek dat alle nestkasten bewoond waren geweest. Zowel van de 7 pimpel-mezenkasten als van de 5 koolmezenkasten hadden er twee een dubbel legsel. Er zijn 15 kasten bijgeplaatst: 4 koolmezenkasten, 6 pimpelmezen-kasten, 4 spechtenkasten en 1 grauwe vliegenvangerkast. Er is besloten de nieuwe kasten vroeger te plaatsen dan in afgelopen jaren.

Gert Vonk

Tenslotte een woord van dank aan Jan Kempers voor het maken van diverse prachtige nieuwe nestkasten en aan Cees van Vliet en Michael Woudsma van Groenalliantie voor de financiële bijdrage en de toestemming om met groot materieel het Gouwe bos in te mogen. Jammer dat de oproep van Sari om mee te helpen in ’t Gouwebos zo weinig respons opleverde.

Mariette Coppens en Burgemeester Cremers

Gierzwaluwenbescherming in WaddinxveenBij een grootschalige renovatie van woonhuizen aan de Esdoornlaan in Waddinxveen zijn neststenen voor gierzwaluwen aangebracht. Het initiatief was genomen door een inwoner van Waddinxveen (Mariette Coppens). De werkgroep gierzwaluwen heeft meegedacht en na overleg met de woningcorporatie konden 28 neststenen worden geplaatst. In oktober zijn de eerste vier neststenen door de initiatiefneemster samen met Burgemeester Cremers aangebracht.

11

Verslag 2015 van de weidevogelwerkgroepHet broedseizoen van de weidevogels viel dit jaar laat door het koude weer vanaf april. Evenals in voorgaande jaren werden de werkzaamheden uitgevoerd in de polder Abessinië (een polder tussen de A12 en de Reeuwijkse plassen). Er zijn in totaal 6 vaste vrijwilligers en 3 vrijwilligers, die op onregelmatige tijdstippen meedoen. Daarnaast zijn nog 2 vrijwilligers aan het werk die geen lid zijn van de KNNV. Het werkgebied is 192 ha groot en betreft 4 agrarische bedrijven; twee bedrijven door KNNV leden en twee bedrijven door niet KNNV leden. De aantallen gevonden legsels zijn in de afgelopen 3 jaren als volgt: 214 legsels in 2013, 186 legsels in 2014 en 193 legsels in 2015. Van de 4 bedrijven zijn bij 3 bedrijven het aantal gevonden legsels iets gestegen. Bij één bedrijf echter zijn aanzienlijk minder legsels

gevonden, namelijk 49 legsels in 2014 en slechts 29 legsels in 2015. De achteruitgang van de kievit is t.o.v. vorig jaar gestopt. Met de scholekster gaat het nog steeds goed.

In 2016 start een nieuw stelsel van overheidssubsidies. De nadruk zal meer liggen op het behoud van jongen i.p.v. het aantal legsels. Hiervoor zijn een aantal beheer-pakketten beschikbaar om het broedsucces en de overlevingskansen van jonge vogels te verbeteren. Enkele

pakketten zijn aangepast of nieuw. Het pakket kuikenland (last minute beheer) is een nieuw maatwerkpakket. In 2014 en 2015 is dit nieuwe pakket reeds toegepast bij een van onze boeren. In 2016 willen we dit pakket ook bij de overige drie bedrijven onder de aandacht brengen.Enkele percelen in de betreffende polder zijn in eigendom van de Gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Er is in 2015 overleg geweest met deze gemeente. Hieruit kwam naar voren dat deze gemeente de betreffende percelen gaat verkopen.

Ries van Vliet

12

Bericht over het oeverzwaluwenhotel Begin oktober hebben vrijwilligers, samen met de ontwerper en bouwer van het hotel, onderhoud gepleegd. Aangezien aalscholvers de kasten ontdekt hadden zaten ze regelmatig op het dak en lieten als dank de nodige mest vallen op het sedum-dak en op het hout. Dat kwam de houdbaarheid van beide “materialen” niet ten goede. Daarom is er nylondraad op de daken van de kasten gespannen. De vogels zijn met succes verdreven. KNNV ers, IVN ers en mensen van Milieudefensie werkten hierbij samen en ik vind dat ik wel moet vertellen hoe de goed de sfeer bij zo’n activiteit is Helaas hoefden wij de nestbuizen niet schoon te maken, want er kwamen geen oeverzwaluwen in de kasten dit jaar.Regelmatig werd er door natuurliefhebbers gesproken over ons lege hotel. En onafhankelijk van elkaar kwamen twee mensen met een idee. Ik hoorde van Goof Overbeek dat hij dacht aan het storten van zand onder de kasten. De vogels nestelen het liefste in zand, als er geen echte oevers beschikbaar zijn. Als wij zand onder de kasten aanbrengen en de vogels nestelen hierin, dan komen zij dichtbij het luxer verblijf dat wij voor ze regelden. Je hebt kans dat ze het dan hogerop zoeken. Later bleek dat André van Kleinwee , die vanaf het eerste begin bij het project betrokken is, hetzelfde idee had. Onze vrijwilligers reageerden positief op dit plan. Maar op het moment dat ik dit schrijf (begin december), ben ik niet optimistisch over de financiën die daarvoor nodig zijn. Het bestuur is daarmee bezig en ik hou er rekening mee dat dit plan dus niet door kan gaan. Ik hoop volgend jaar positief nieuws over het oeverzwaluwen project te kunnen melden.

Iemkje Tijsseling.

schoonmaken oeverzwaluwenhotel (foto Iemkje Tijsseling)

13

Waterdiertjes in de HeemtuinDe werkgroep zoetwaterbiologie heeft vorig jaar maandelijks op zondagmorgen van april tot en met september een waterdiertjesinventarisatie gedaan in de Heemtuin in de Goudse Hout. Op 4 verschillende plekken zijn watermonsters genomen en is gekeken naar waterdiertjes. Met behulp van zoekkaarten en het boek “Zoetwaterleven van Noordwest-Europa” is geprobeerd alle diertjes op naam te brengen. Voor sommige diertjes was het gemakkelijk de soortnaam te bepalen, van andere kwamen we niet verder dan de naam van de orde, familie of geslacht. De stereomicroscoop van de afdeling was daarbij een nuttig hulpmiddel. Zo kon van sommige jufferlarven vastgesteld worden dat het de larve van een Kleine roodoogjuffer of de larve van een Lantaarntje betrof. In tegenstelling tot vorig jaar, toen 4 locaties in de Reeuwijkse Hout bemonsterd werden, zijn in de Heemtuin schrijvertjes gevonden. Er werden 19 verschillende soorten weekdieren gevonden: 16 zoetwaterslakken en 3 twee-kleppigen. Op alle 4 bemonsterde locaties werd de Platte schijfhoorn gevonden. De soort staat als kwetsbaar op de Rode lijst van Land- en zoetwaterweekdieren. Verheugend is ook het voorkomen van de Kleine modderkruiper, een andere Rode lijst soort. In totaal zijn 91 verschillende soorten waterdieren genoteerd. Een volledige lijst opgesteld door Aart Pijl kunt u vinden op de website van de afdeling onder werkgroep zoetwaterbiologie. Onze gastvrouw op de Heemtuin was Tineke Kelderman, die ons voorzag van koffie en ons onderdak bood in de werkschuur toen op een zondag het water met bakken uit de hemel viel.

(foto Iemkje Tijsseling)

14

Post uit Suriname (3)Dit keer wat voorbeelden van de camouflage waarmee veel Surinaamse insecten zich beschermen tegen roofdieren. Hij zit hier, aangetrokken door een felle lamp, op een laken. Maar welk hongerig vogeltje zou deze vlinder herkennen als een smakelijk hapje? Er zijn naar schatting tussen de 20.000 en 30.000 (!) soorten nachtvlinders in Suriname, en velen daarvan zijn perfect gecamoufleerd. Dit exemplaar (foto 1) lijkt bijvoorbeeld op een kleine afgebroken dood takje. Alleen de pootjes verraden dat het in werkelijkheid om een insect gaat. De naam van dit motje heb ik nog niet kunnen achterhalen.

foto 1 (Auke Hielkema) foto 2 (Auke Hielkema)

Een andere goed gecamoufleerde nachtvlinder is deze uit de familie der Thyrididae (venstervlekjes). Deze soort (foto.2) lijkt op een grotendeels geskeleteerd en al deels vergaan blad. In diverse andere families komen ook vlinders voor die sterk op bladeren lijken. Daar zitten soorten bij die door de patronen op hun vleugels niet alleen de kleuren van een dood blad imiteren, maar zelfs vanuit vrijwel elke hoek een driedimensionale indruk maken. Hierdoor kunnen ze, ondanks hun feitelijk platte vleugels, een heel overtuigende indruk geven van een opgerold blad. Helaas is dit effect niet in gewone foto’s te vangen en beschik ik niet over een stereocamera.Niet alleen nachtvlinders weten perfect in hun omgeving op te gaan. Enkele weken terug zag ik in het bekende natuurpark Brownsberg een vreemd stukje schors op een blad liggen (foto 3). Mijn ogen zijn erop getraind, en daardoor viel de symmetrie me op. Duidelijk een beestje, maar wat voor één? Pas toen ik hem had omgedraaid bleek hij zes pootjes te hebben, met daartussen een naar achteren geklapte zuigsnuit: een wants! De lichaamsvorm deed me aan een schildwants (Pentatomidae) denken, en navraag op internet bevestigde dit. Het blijkt te gaan om een mannetje van de soort Ceratozygum horridum. Deze soort was al bekend uit onder andere Venezuela en Frans Guyana, maar dit is het eerste uit Suriname bekende exemplaar. Het meest opvallende

15

aan dit bizarre diertje is zijn kop die op de voorkant van een heftruck lijkt. De vrouwtjes hebben deze uitsteeksels niet.

foto 3 (Auke Hielkema) foto 4 (Auke Hielkema)

Sabelsprinkhanen zijn ook vaak heel goed aangepast om in hun omgeving op te gaan. Het exemplaar op deze foto (foto 4) imiteert niet alleen de kleuren en grillige patronen van met korstmos overdekte schors. Ook zijn antennes hebben een vreemde vorm gekregen om maar niet te verraden dat ze bij een sprinkhaan horen. Deze sprinkhaan behoort tot het geslacht Paraphidnia.

Auke Hielkema

Wortelloos kroos, maar dan anders.Wortelloos kroos (Wolffia arrhiza) is een plantje dat in sloten in het veenweidengebied sinds mensheugenis algemeen is geweest. Het hele plantje is niet meer dan een groen bolletje van ½ tot 1½ mm doorsnee, zonder wortel, zonder blad en het is in Nederland nooit in bloei gezien. Veel mensen zien er niet eens plantje in. In 2014 ontdekte Bart Achterkamp, medewerker van Bureau Waardenburg (Wageningen), twee soorten van het geslacht Wolffia die in Nederland nooit eerder waren waargenomen: W. columbiana (uit Amerika) en W. australiana (uit Australië). Aangenomen wordt, dat ze zonder opzet met vijver- en aquariumplanten geïmporteerd zijn. Inmiddels lijkt W. columbiana al sinds 2007 in Nederland aanwezig te zijn, zonder dat iemand dat in de gaten had. In de Nationale Database Flora en Fauna zijn daarom alle waarnemingen van Wortelloos kroos vanaf 2007 twijfelachtig geworden en tot het niveau van Wolffia spec. verlaagd (spec. is een afkorting van species ‘soort’ en beduidt ‘een niet nader benoemde soort’). Het oude vertrouwde Wortelloos kroos lijkt uit enkele gebieden geheel verdwenen. In plaats daarvan komt in Zuid-Holland vooral Wolffia columbiana veel voor, meer dan

16

Wortelloos kroos. De andere nieuwe soort, W. australiana (inderdaad uit Australië en Nieuw Zeeland afkomstig en voorlopig Smalle wolffia genaamd) is in Nederland minder algemeen dan W. columbiana. Definitieve Nederlandse namen voor de nieuwe soorten zullen wel gepubliceerd worden in de nieuwe Flora, die al enige tijd verwacht wordt. Om de nieuwe soorten goed te kunnen determineren zijn enige ervaring, goede ogen en een binoculaire loep nodig. Alle soorten van Wolffia missen een worteltje en zijn daarmee goed van soorten van Lemna (één worteltje) te onderscheiden. Er zijn wereldwijd 11 soorten van Wolffia, waarvan er dus nu drie in Nederland te vinden zijn en het zijn allemaal kleine, groene bolletjes met maar weinig en dan nog subtiele verschilletjes. Smalle wolffia heeft aan de onderzijde een opvallende kiel. W. columbiana blijkt soms te bloeien, maar de bloempjes bestaan slechts uit één piepklein stampertje en één dito meeldraadje. Verder onderscheid zit hem in het aantal huidmondjes en de breedte van het randje van de bovenzijde dat onder water zit.

Wortelloos kroos en veelwortelig kroos.(foto Wikipedia)

Het bovenstaande had ik nog niet meegekregen toen ik dit jaar een blok in Waddinxveen inventariseerde. Na een opmerking van het districtshoofd, die aan mijn vondst van Wortelloos kroos twijfelde, heb ik vier monsters watervegetatie van verschillende plekken naar Menno Soes van bureau Waardenburg opgestuurd. Daarin bleek Wortelloos kroos helemaal niet meer voor te komen, maar W. columbiana daarentegen zeer veel. Ik was nogal verrast, dat een soort die in het veenweidengebied altijd algemeen is geweest zo maar zonder afscheid te nemen verdwenen is.

Antoon van der Ark

17

ActiviteitenprogrammaDe excursies maken we meestal per auto. We maken auto’s dan ‘vol’, zodat er met zo weinig mogelijk auto’s wordt gereden. Van de mensen die meerijden wordt een “liftersgeld” gevraagd van 5 eurocent per gereden kilometer. Dit bedrag wordt met de bestuurder van de auto verrekend. Wilt u weten of er voldoende auto’s/meerijdplaatsen zijn, dan kunt u van tevoren contact opnemen met de natuurhistorisch secretaris. De KNNV is niet aansprakelijk voor ongevallen en beschadiging of verlies van eigendommen. Voor meer inlichtingen: Jan Uilenbroek, tel 0182-618037, n.h.secretaris@gouda.knnv.nl .

Woensdag 20 jan. Lezing over de mariene flora en faunaDeze lezing over het onderwaterleven in de Oosterschelde en Grevelingen wordt gegeven door Mick Otten van de strandwerkgroep KNNV Waterweg-Noord. De lezing vindt plaats in de filmzaal van het streekmuseum, Oudeweg 3 in Reeuwijk, aanvang 20.00 uur.

Woensdag 3 febr. Natuur en landschap van het Utrechts veenweidegebied

Deze lezing wordt gegeven door Wim Weijs, auteur van het boek Natuur en Landschap van de Vechtstreek. De lezing wordt gegeven in de filmzaal van het streekmuseum, Oudeweg 3 in Reeuwijk, aanvang 20.00 uur.

Woensdag 17 febr. Algemene ledenvergaderingDe algemene ledenvergadering vindt plaats in de Kinderboerderij “de Goudse Hofsteden”. De vergadering begint om 20.00 uur. De stukken worden u per email toegestuurd of kunt u opvragen bij de secretaris en worden u dan per post toegestuurd. Na de pauze zal Huig Bouter enkele waarnemingen uit 2014 laten zien.

Woensdag 2 maart Grasduinen in de flora van Zuid-HollandDeze lezing wordt gegeven door Willemien Troelstra, districtscoördinator voor FLORON. De lezing wordt gegeven in de kantine van de kinderboerderij “De Goudse Hofsteden”, Bloemendaalse weg 34 in Gouda, aanvang 20.00 uur

Zaterdag 12 maart Bezoek aan Micropia in AmsterdamNaast Artis staat ’s werelds eerste museum waar de onzichtbare wereld van de micro-organismen zoals bacteriën, schimmels en eencelligen zichtbaar wordt gemaakt. We nemen de trein van 9.19 uur naar Amsterdam. De toegang bedraagt 14.50 euro. We verwachten om 15.00 uur weer terug te zijn.

18

Zaterdag 2 april Excursie naar ’t Weegje en de OostpolderDoorsneden door spoorlijnen vormen de 2 natuurgebieden een geheel. Weidevogels kunnen opvetten in ’t Weegje en broeden in de Oostpolder. In dit laatste gebied voert de afdeling een weidevogelmonitoring uit. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. Het is een halve dag excursie.

Zaterdag 9 april Plantenexcursie naar AmelisweerdDe landgoederen Rhijnauwen en Amelisweerd liggen langs de Kromme Rijn tussen Utrecht en Bunnik. In het voorjaar verwachten we er stinzeplanten. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. We verwachten om 15.00 uur weer terug te zijn.

Zaterdag 30 april Vogelexcursie naar de WilleskopBij Oudewater ligt het waterrijke natuurgebied de Willeskop. We verwachten hier veel watervogels. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. Het is een halve dag excursie.

Zaterdag 14 mei Excursie naar het BentwoudTussen Waddinxveen, Boskoop en Benthuizen is een natuur- en recreatiegebied in ontwikkeling. We willen zien hoever het is gevorderd. Wil van den Hoven van “de vrienden van het Bentwoud” zal ons er rondleiden. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. Het is een halve dag excursie.

Zaterdag 28 mei Plantenexcursie LoetbosIn de Krimpenerwaard ligt een natuurgebied dat steeds gevarieerder begint te worden. We vertrekken om 9.00 uur vanaf het NS station Gouda, Bloemendaalse zijde. We verwachten om 13.00 uur weer terug te zijn.

19

De Natuurvriend is het orgaan van de afdeling Gouda en omstreken van de KNNV, Vereniging voor Veldbiologie. Het verschijnt drie maal per jaar.

Afzender/ledenadministratieLage Gouwe 1122801 LK Gouda

20