DOĞAL,YAPAY BALLAR VE BALDA

KALINTI

UZM. BĠYOLOG DUYGU NUR BÖLÜKBAġI

2010

BALIN TANIMI

• Bal, bitkilerin nektarının ya da canlı kısımlarınınsalgılarının veya canlı kısımlarının üzerinde beslenenbazı böceklerin salgılarının, balarıları tarafındantoplanarak, kendine özgü spesifik maddelerle karıĢtırılıp,dehidre edilip, olgunlaĢması için peteğe bırakılan, doğaltatlı bir maddedir.

• Arıların yararlandığı bitki kaynağına göre bal, salgı balıve çiçek balı olmak üzere ikiye ayrılır.

• Balın kimyasal kompozisyonu bitki kaynağına bağlıdır vebu nedenle nektar ve salgı ballarının içeriği birbirindenfarklıdır .

ÇĠÇEK BALI

• Çiçek balı, bal arısının

bitkilerin çiçeklerinde

bulunan

nektaryumlardan

topladığı nektarın,

vücutlarındaki bezlerden

salgılanan maddelerle

karıĢtırarak

zenginleĢtirmesi ve

peteklerde

olgunlaĢtırması sonucu

elde edilir .

SALGI BALI

• Salgı balı, bal arılarının

bitkiler üzerinde yaĢayan

bazı aphidlerin

(Marchalina hellenica)

salgılarını topladıktan

sonra, kendine özgü

salgılarla karıĢtırarak

değiĢikliğe uğratıp, petek

gözlerine depoladıkları

maddedir .

ÇAM BALI

• Bir salgı balı çeĢidi olan çam balı, Homoptera familyasına ait

Marchalina hellenica‟nın Pinus brutia Ten ve Pinus halephensis

Miller türleri üzerindeki balçiği sekresyonununun bal arıları

tarafından kovana taĢınması ile üretilmektedir .

• Bu bal tipi sadece Yunanistan ve Türkiye‟de üretilmektedir.

BALIN ĠÇERĠĞĠ

• Bal, yaklaĢık olarak 181 madde içermektedir .

• Bal, %70-80 Ģeker, %10-20 su ve organik asitler, mineral tuzlar,vitaminler, proteinler, fenolik bileĢikler, yağlar ve serbest aminoasitler gibi diğer minör bileĢikleri içermektedir.

• Balın içeriğinde aynı zamanda, laktonlar, vitaminler ( B1, B2, C venikotinik asit), polen, balmumu ve pigmentler bulunmaktadır.

• Balın içeriği, bitki orjinindeki farklılıklara, iklim koĢullarına veçevresel faktörlere bağlı olarak değiĢmektedir.

• Balda bulunan inorganik bileĢikler su, potasyum (K), kalsiyum (Ca),magnezyum (Mg), bakır (Cu), manganez (Mn), demir (Fe), klorür(Cl), sülfür (S), fosfor (P) ve silisyumdur (Si) (Crane, 1980).

• Balın mineral içeriği ve eser miktarda bulunan elementler, coğrafikorjininin belirlenmesinde kullanılabilir .

TÜRKĠYE‟DE BAL ÜRETĠMĠ

• Türkiye‟de yaklaĢık, 26593178 hektar tarım alanı

bulunmakta, bunun 18109857 hektarı ekili alan

olarak kullanılmaktadır .

• Günümüzde doğal ürünlere olan talebin giderek

artması, arıların tozlaĢmayla bitkisel üretime

yaptıkları katkıların anlaĢılması, arıcılığın az

sermaye ve düĢük girdi kullanımı ile toprağa

bağlı olmadan yapılması nedeniyle arıcılık bütün

dünyada yapılan tarımsal bir uğraĢ haline

gelmiĢtir .

TÜRKĠYE‟DE BAL ÜRETĠMĠ

• Anadolu ise arıcılığın yapıldığı en eski merkezlerden biridir. Türkiye‟nin zengin florası, coğrafik konumu, farklı vejetasyon tipleri ve iklim özellikleri. 5 000 0000 adet koloni varlığı ve yıllık ortalama 48 000 ton bal üretimi ile arıcılığın geliĢerek sürdürülmesini sağlamıĢtır.

• Bu rakamlar iklim Ģartlarına göre değiĢkenlik göstermektedir.

• Ülkemizde son yıllarda modern kovan kullanımı yaygınlaĢarak, arı hastalık ve zararlıları ile mücadelede ve gezginci arıcılık uygulamalarında büyük ilerlemeler kaydedilmiĢtir .

• Yeryüzünde yaklaĢık 375 000 bitki türü yetiĢmektedir. Bu bitkilerin yaklaĢık 500 kadarı nektarlı bitkidir .

• Davis (1965-1988)‟in “Flora of Turkey and The East Aegean Islands” adlı on ciltlik eserinden elde edilen bilgilere göre ise Türkiye‟de doğal olarak yaklaĢık 9222 bitki türü yetiĢmekte olup, bunların 3000‟i endemiktir. YaklaĢık 450 bitki taksonu ise arıcılık için önem taĢımaktadır .

Balın Kalitesinin Tespitinde Yapılması Gereken

Analizler

• Bitki kaynağına, üretim ve pazarlamametotlarına göre değiĢik Ģekil ve görünüĢte olanbalların kaliteleri arasında da farklar mevcuttur.Bal kalitesinin belirlenmesi yalnızca tek birparametre ile değil, birçok parametreninincelenmesi ile gerçekleĢmektedir .

• Balın kalitesinin belirlenmesinde balın,melitopalinolojik, fiziksel, kimyasal, veorganoleptik analizlerinin mutlaka birlikteyapılması gereklidir.

Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği‟nin Ürün

Özelliklerini Kapsayan 6. Maddesi

MELĠTOPALĠNOLOJĠK

ANALĠZLER

• Melitopalinoloji (balınmikroskobik analizi),organoleptik analizlerle birlikteson bin yıldır balın botanik vecoğrafik orjinininbelirlenmesindekullanılmaktadır.

• Polen analizi, balın,fermantasyonu, tağĢiĢi, niĢastatanesi içerip içermediği vemineral tozlar gibikontaminasyonla bala bulaĢanve balda bulunmamasıgereken mikroskobik partiküllerhakkında önemli bilgilervermektedir .

TPS 10

• Sorkun ve Doğan (2002) yaptıkları

çalıĢmada doğal ve yapay balları ayırt

etmede TPS 10‟un önemli bir kriter

olduğunu tespit etmiĢlerdir.

TPS 10

• Moar (1986), 10 g saf baldaki Toplam Polen Sayısının 20.000 ile 100.000 arasında değiĢebileceğini ifade etmiĢtir.

• Lamiaceae familyası ballarında ise bu değerin 15.000-16.000 civarında olacağı; 1.000.000 TPS-10‟na ise çok az balda rastlanılacağı bildirilmiĢtir.

• Jose et al. (1989), tarafından TPS-10‟u 20.000‟den az olan ballar polen içeriği çok az ballar kategorisine konulmuĢ, TPS-10‟u 20.000-100.000 olanlar poleni normal ballar (%65 civarında) ve 500.000-1.000.000 arasında TPS-10 değerine sahip olanlar poleni çok zengin ballar olarak sınıflandırılmıĢtır .

BALDA NĠġASTA ANALĠZĠ

• POLEN NĠġASTA ĠÇERĠRMĠ?

• Polenin içerdiği niĢasta ilediğer niĢastaları (soya,patates, fasulye, mısır vb.)birbirinden ayırmakmikroskop altındamümkündür. En belirgin farkboyutlarda olup, polenniĢastası bir birim iken, diğerniĢastalar en az 100 birimbüyüklüktedir .

NEDEN ARICI ARISINA NĠġASTA

VERĠR?• Koloninin yavru geliĢmesi döneminde, erken ilkbaharda

ya da geç sonbaharda, nektar ve polen akıĢının olmadığıveya ihtiyacı karĢılayamadığı zamanlarda ilave beslemekoloninin beslenmesine yardımcı olabilir ya da koloniyigüçlü ve üretken kılabilir .

• Fakat bazı üreticiler daha fazla bal veya daha fazlakazanç elde etmek için nektar akıĢının yoğun olduğudönemlerde arılarına aĢırı Ģeker Ģurubu yüklemesiyaparak, yapay bal elde etmekte ve bunu doğal bal adıaltında pazarlayabilmektedir .

• Ancak, sürekli Ģeker Ģurubu yüklemesi yapılarak, bir baĢka deyiĢle arıyasürekli Ģeker Ģurubu yedirilerek, kolay Ģekilde bal üretimi kabul edilebilir biruygulama değildir. Bu yolla üretilen bal, „„sahte bal‟‟ sayılmaktadır.

• Ayrıca Ģekerin inversiyonu sonucu oluĢan, invert Ģeker Ģurubunun bir miktarsaf bala katılımıyla hazırlanan bal „„suni bal‟‟ olarak bilinmektedir. Isıtılmaetkisi ile suni balların hidroksimetil furfural içeriği arttığı ve diyastaz sayısıdüĢtüğü için, bu ballar kolayca tespit edilebilmektedir . TağĢiĢ, balın üretimiveya iĢlenmesi sırasında bala endüstriyel Ģurup veya Ģeker gibi bazıtatlandırıcılar katılarak da yapılmaktadır .

• Türkiye‟de üretilen sahte ve suni ballar, iç pazarlarda genel bal kalitesinidüĢürmekte, gerçek bal üreticisi ürününü iyi fiyata satamamakta ve tüketicikandırılmaktadır. DıĢ pazarlarda ise Türk balları düĢük kaliteli olaraktanınmakta, ve bu durum ihracat kapasitemizi düĢürüp pazar kaybına yolaçmaktadır .

BALDA PARTĠKÜL ANALĠZĠ

• Balda gıda katkı maddeleri de dahil olmak üzere dıĢarıdan hiçbir madde katılamaz.

• Bal doğal bileĢiminde bulunmayan organik ve/veya inorganik maddelerden ari olmalıdır.

• Ġnsan sağlığını tehdit eden hiçbir patojen mikroorganizma, parazit ve/veya parazit yumurtası bulunamaz,Clostridium botulinum bulunamaz.

BALDA PARTĠKÜL ANALĠZĠ

• Doğal bal, içerdiği yoğunĢeker ortamı veantimikrobiyal etkisi nedeniile doğal olarak da kendisterilliğini koruyabilmekte vebakteri, fungus ya daprotozoonlar bal içerisindekiyoğun ozmotik basınçnedeniyle üretken durumdabulunamamaktadır.

• Fakat, tağĢiĢli bal ya daĢeker solüsyonları,bakterilere doğal balıngösterdiği etkiyigösteremezler .

BALDA PARTĠKÜL ANALĠZĠ

FĠZĠKSEL VE KĠMYASAL

ANALĠZLER

• Balın fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki

farklılıklar bitki kaynağına, içeriğini

oluĢturan nektar ve poleninin rengine,

tadına, nemine, protein ve Ģeker içeriğine

dayanmaktadır .

• Fiziksel ve kimyasal analizler sonucunda,

doğal ve yapay ballarda belirlenen kriterler

farklıdır.

BALDA KALINTI

• Bal, bal arılarının dolaĢtığı çevre hakkında detaylı bilgiler verebilmektedir.

• Bal arılarının kolonilerini geliĢtirmeleri, toprak, hava ve suya bağlıdır.

• Bal arıları, bir bitkiden diğerine gitmekte, dal ve yapraklara konmakta, su içmekte ve tüylü vücutları aeresol partiküllerini toplamaktadır

• Bal arılarının, bitkilerden yiyecek toplamak için yedi km2‟den daha geniĢ bir alanı ziyaret ettikleri tahmin edilmektedir.

• Bir arı kolonisi, çevreden nektar, salgı, reçinemsi

maddeler (propolis üretmek için), polen ve suyu

geliĢimsel ihtiyaçları için toplayan on binlerce

bireyden oluĢmaktadır .

• Bal arıları, uzak bölgeleri ziyaret ettikleri ve pek

çok bitkiyle temasta oldukları için, bal rahatlıkla

çevre kirletici göstergesi olabilmektedir.

• Her yıl, arılar gezginciarıcılıkla binlercekilometre ötedeki arıkolonileri ile temasetmekte ve böylecepek çok bakteriyel,viral ve parazittürlerine maruzkalarakhastalanmakta, hattaölmektedir .

REAKTÖRLER

KENT MERKEZLERĠ

SANAYĠ BÖLGELERĠ

ARICILIK SAHASI

TAMPON ALAN

MADEN ĠġLETMELERĠOTOYOLLAR

HĠDROLĠK VE TERMĠK SANTRALLER

ATIK MERKEZLERĠ

BALDA KALINTI KAYNAKLARI

• Tarımsal mücadele ilaçları

• Arı hastalık ve parazit ilaçları

• ÇeĢitli sebeplerle kirlenmiĢ su kaynakları

• Balmumuna katılan katkı maddeleri

• Naftalin

• Sağlıksız hasat ve depolama

• Hava kirliliği

AĞIR METALLER

• Yapılan çalıĢmalara göre, çok iĢlek yol kenarlarının ya da demir fabrikalarının yanında bulunan kovanların ballarında, yüksek oranda ağır metale rastlanmıĢtır.

• Ağır metaller çoğunlukla koyu renkli ballarda bulunmuĢtur .

• Ağır metal, klor ve fosfor içeren pestisitler, veteriner ilaçlarının önemli çevre kirletici ajanları arasında olduğu düĢünülmektedir. Bunların hayvansal besinlerde (bal da bu tip ürünlere dahil edilmektedir) bulunma miktarı büyük oranda kısıtlanmıĢ olup, uzmanlaĢmıĢ uluslararası komisyonlar tarafından besinlerdeki varlığı kontrol edilmektedir .

ARI HASTALIKLARINDA

KULLANILAN ĠLAÇLAR

BİLEŞİK KULLANILDIĞI HASTALIK

AMİTRAZ VARROA

FLUMETRİN VARROA

FLUVALİNAT VARROA

FORMİK ASİT VARROA

KOUMAFOS VARROA

MALATİYON VARROA

ERİTROMİSİN AVRUPA YAVRU ÇÜRÜKLÜĞÜ

FUMAGİLİN NOSEMA HASTALIĞI

ASETİL SALİSİLİK ASİT KİREÇ HASTALIĞI

ARICILIKTA ANTĠBĠYOTĠK

KULLANIMI

• FUMAGĠLĠN HARĠÇ YASAKLANMIġTIR.

ARILARDA ĠLAÇ KULLANIMI

• Arı hastalık ve zararlılarıyla mücadele ruhsatlı ilaçlarla yapılmalıdır.

• Hastalık ve zararlılarla mücadele en uygun zamanda, en uygun ilaçla, en uygun Ģekilde ve tavsiye edilen dozda yapılmalıdır.

• Bilinçsiz ilaç kullanımının arılara, bala, balın kalitesine, ekonomik kayba ve çevreye zarar vereceği unutulmamalıdır.

• Hastalık görülmeyen kovanlara ilaç verilmemelidir.

• En iyi koruma yöntemi kovanları kuvvetli ve sağlam tutmaktır.

• Arılarda ruhsatsız ve bilinçsiz ilaç kullanımı balda kalıntıya neden olmakta bu da insan sağlığını ,bal ihracatını olumsuz etkilemektedir.

NAFTALĠN

• Mum güvesi mücadelesinde kullanılmaktadır.

• Ancak kullanımı kesinlikle yasaklanmıĢtır.

• Mum güvesi mücadelesinde en iyi koruma yöntemi kolonileri güçlü ve sağlam tutmaktır.

• Güveli çerçeveler imha edilmelidir.

• Arının kullanmadığı temel petekler kovanda saklanmamlıdır.

NAFTALĠN

• Yüksek konsantrasyonlardaki naftalin, arılara toksik olabilir ve sonuçta koloni yok olabilir.

• Naftalin yüksek derecede buharlaĢan ve yağ ile bal mumunda kolaylıkla çözünen bir maddedir.

• Bal mumu bu maddeyi alabilir ve bir kısmı daha sonra bala geçer.

• Bal mumunda depolanan naftalin miktarı, bu maddeye maruz kalma süresine bağlıdır.

• Naftalin kristallerinin çoğu peteklerde toplanır ve daha uzun kalır ve bala geçer kalıntı oluĢturur.

Temel Petek Alımına Dikkat

ZĠRAĠ MÜCADELEDE

KULLANILAN ĠLAÇLAR• Zirai mücadelede kullanılan insektisidlerin arılara zararlı

etkilerini azaltmak için arılara karĢı zehirliliği düĢük ilaçlar seçilmelidir.

• Arıların çiçek tozlarını topladığı bitkilerin çiçeklenme dönemlerinde ilaçlama yapılmamalıdır.

• Arıcılığın geniĢ bir alanda yapıldığı bölgelerde ilaçlama arıların kovana döndüğü akĢam saatlerinde yapılmalıdır.

• Kısa etki süreli insektisidler seçilmelidir.

• Ayrıca ilaçlamadan 7 gün önce bölgedeki arıcılar uyarılmalıdır

KALINTI BĠRĠKĠMĠ

• Ġlaç ve kimyasal maddelerin çoğu, uygulandıkları alan ve canlıların vücudunda kısmen parçalanarak zararsız hale gelirken, organik klorlu bileĢikler, poliklorobifeniller, polibromobifeniller, metaller, bazı mantar ilaçları yavaĢ ayrıĢmaları dolayısı ile giderek artan miktarda birikirler ve besin zinciri yoluyla son tüketici olan insana ulaĢırlar.

BĠTKĠLER

HAYVANLAR

ĠNSANLAR

• Pestisidler kullanma amaçlarının bir gereği

olmasa da, vahĢi yaĢam da dahil, insan ve

hayvanlar için, bireysel ve toplu halde,

akut,subakut ve kronik nitelikli

zehirlenmeler ile mutajenik, karsinojenik

etki tehlikesi taĢırlar.

• Ayrıca, çevre ve besin kirlenmesine yol

açabilirler.

Bir tarım ülkesi olan ülkemizde hemen hemen

tüm tarımsal ürünlerde, kullanılan pestisitlere

bağlı olarak gıda kirliliği gün geçtikçe ortaya

çıkmaktadır.

Ballar diğer tarımsal ürünlerden farklı olarak

daha denetimsiz koĢullarda üretilip

pazarlandıkları için bu sorun daha yoğun

Ģekilde kendini hissettirmektedir.

• Son yıllarda Türkiye‟deki ballarda insan sağlığınıtehdit eden katkı maddelerinin varlığı gündemegelmektedir.

• Naftalin ve pestisit kalıntısı yüzünden Türkiyeballarının ihracatı sekteye uğramıĢtır.

Arıcılık ürünlerinde pestisitler ve veteriner ilaçlarıyla ilgili kalıntı limitleri

TEġEKKÜR EDERĠM