Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü · Dünyada ve Türkiye’de ... 3.6. Madencilik...
Transcript of Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü · Dünyada ve Türkiye’de ... 3.6. Madencilik...
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -1-
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -2-
İçerik
1. Giriş _________________________________________________________________________ 3
2. Dünyada Madencilik ____________________________________________________________ 4
2.1. Genel Görünüm ___________________________________________________________________ 4
2.2. Üretim __________________________________________________________________________ 5
2.3. Tüketim _________________________________________________________________________ 6
2.4. Dünya Madenciliği _________________________________________________________________ 8
2.4.1. Gelişmiş Bazı Ülkelerde Madencilik Faaliyetleri ________________________________________________ 8
3. Türkiye’de Madencilik _________________________________________________________ 10
3.1. Genel Görünüm __________________________________________________________________ 10
3.2. Madencilik Sektöründe Dış Ticaret ___________________________________________________ 14
3.2.1. İhracat ________________________________________________________________________________ 14
3.2.2. İthalat ________________________________________________________________________________ 15
3.2.3. İhracat – İthalat Karşılaştırma _____________________________________________________________ 15
3.3. Madencilik Sektöründe Vergilendirme, İstisnalar ve Teşvik Sistemi _________________________ 16
3.3.1. Vergilendirme __________________________________________________________________________ 18
3.3.2. Bazı Vergisel Düzenleme ve İstisnalar _______________________________________________________ 19
3.3.3. Teşvik Sistemi __________________________________________________________________________ 19
3.4. Madencilik Sektöründeki Sabit Sermaye Yatırımları ile Yabancı Sermayeli Yatırımlar __________ 21
3.5. Madencilikte Çevrenin Önemi _______________________________________________________ 22
3.6. Madencilik Sektörünün Sorunları ve Bunlara İlişkin Çözüm Önerileri ________________________ 24
4. Sonuç _______________________________________________________________________ 27
Ek:1 Dünya Maden Rezervleri ______________________________________________________ 28
Ek:2 Türkiye Maden Rezervleri _____________________________________________________ 29
Ek:3 Türkiye’de Bir Madenin İşletmeye Açılabilmesi İçin Alınması Gereken İzinler ______________ 31
Ek:4 Madencilik Sektöründeki Kurum, Kuruluş ve Örgütlerden Bazıları ______________________ 32
Ek:5 Türkiye Maden Yatakları Haritası _______________________________________________ 33
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -3-
1. Giriş
Ġnsan ve toplum hayatında vazgeçilmez bir yer tutan “Madencilik” sektörü, tarih boyunca geliĢmiĢ
ülkelerin sahip oldukları teknoloji ve refah düzeyine ulaĢmalarında en etkin rol oynayan
faktörlerden biri olmuĢtur. Madencilik, özellikle tarım ile birlikte toplumların hammadde
ihtiyaçlarını sağlayan iki temel üretim alanından birisi konumundadır.
Doğal kaynaklarını etkin bir biçimde kullanan geliĢmiĢ ülkeler, var olan ekonomik güçlerini büyük
anlamda buna borçludur. Sektör, gerek ekonomiye doğrudan yaptığı katkılar, gerekse ekonominin
diğer alanlarına, özellikle imalat sektörüne sağladığı girdiler nedeniyle özel bir öneme sahiptir.
Sektörler arasında en yüksek katma değer ve istihdam yaratma kapasitesine sahip olan madencilik
sektörü, daha çok kırsal alanlara yakın yerlerde gerçekleĢtirildiği için kente olan göçü önlemekte ve
bölgesel kalkınmayı da hızlandırmaktadır. Bu nedenle gerek ekonomik gerekse sosyal kalkınma
politikalarının oluĢturulmasında, sektöre özel bir önem verilmesi gerektiği açıktır. Doğru plan ve
politikaların takip edilmesi sonucunda sektörün üretim, istihdam vb. ekonomik göstergelere önemli
katkılar sağlayacağının ve ülke imalat sanayi için itici bir güç olacağının göz ardı edilmemesi
gerekmektedir.
Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde Ernst & Young Türkiye olarak bu çalıĢmadaki
amacımız, dünya ekonomisinin en önemli sektörlerinden biri olan madencilik sektörü hakkında kısa
bir bilgi vermek ve sektörün dünya ekonomisindeki yerini global ve lokal düzeyde genel okuyucu
kitlesiyle paylaĢmaktır.
Sektöre iliĢkin uygulamalar itibarıyla tereddüt edilen hususlar hakkında danıĢmanlık ihtiyacınızın
bulunması halinde, sektör uzmanlarımız sizlere yardımcı olmaktan memnuniyet duyacaktır.
ÇalıĢmamızın konuyla ilgilenenlere yararlı olmasını dileriz.
Saygılarımızla,
Ernst &Young Türkiye
Not: “Dünyada ve Türkiye’de Madencilik Sektörü” konulu çalışmamız Ernst & Young uzmanları tarafından Madencilik
Sektörü hakkında genel bir bilgi vermek amacıyla hazırlanmış olup, bu çalışmada yer alan herhangi bir bilgi veya
açıklamadan dolayı Ernst & Young ve/veya Kuzey Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş.’ye hiçbir suretle sorumluluk iddiasında
bulunulamaz.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -4-
2. Dünyada Madencilik
2.1. Genel Görünüm
Dünya maden rezervlerinde önemli payları olduğu gibi dünya maden üretiminde de rol oynayan
ülkelerin baĢında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Bunun yanı
sıra maden grubuna girmeyen petrol üretiminde Suudi Arabistan, Kuveyt, Ġran, Rusya ve Türk
Cumhuriyetleri önemli rezervlere sahiptir. Dünya ticaretinde madencilik ürünleri arasında ihracat
değerlerine göre ham petrol, demir dıĢı metaller ve endüstriyel mineraller önemli yere sahiptir.
Dünya ticaret rakamları incelendiğinde çelik, bakır, kurĢun ve kalay gibi geleneksel metallerin
kullanımı düĢerken, ileri seramik malzemeleri, plastik ve polimer kökenli malzemeler gibi yüksek
teknoloji malzemelerinin kullanımının giderek arttığı görülmektedir. Sektör birçok endüstrinin ilk
tedarikçisi konumunda olması sebebiyle küresel ekonominin temel taĢlarından biridir. Örneğin
dünya ekonomisinin lokomotifi konumundaki ABD’de maden ve madenciliğe dayalı sanayilerin
toplam üretimi 27,6 milyar dolar olup ABD ekonomisine sağladığı toplam katma değer 2,28 trilyon
dolara kadar ulaĢmaktadır. Yine dünya madenciliğinde önemli bir yeri olan Kanada’da ise toplam
madencilik üretimi 2009 yılında 45,3 milyar dolar civarında olup, sektörden elde edilen vergi geliri
ise yıllık 13,5 milyar dolar civarındadır.1
Ekonomiye sağladığı katkılar açık olan madencilik sektörüne; yatırımcıların ilgisi de her geçen gün
artmaktadır. Maden arama faaliyetlerine en çok yatırım yapan ülkelerin baĢında Kanada, Avustralya
ve ABD gelmektedir. Söz konusu ülkeler toplam arama bütçesinin yaklaĢık %69’una tekabül eden
12,6 milyar USD değerinde harcama gerçekleĢtirmektedir.2
Sektör fiyatları, metal ve mineral pazarlarındaki arz ve talebe dayalı olarak dönemsel hareket
etmektedir. 2001’den beri özellikle Çin, Brezilya ve Hindistan gibi büyümekte olan ekonomilerdeki
yüksek talep düzeyleri, küresel madencilik endüstrisinin yoğun büyüme sürecinin arkasındaki itici
güç olmuĢtur. Bu güçlü talep artıĢına dayalı olarak metal fiyatlarında da 2002–2008 yılları
arasındaki önemli artıĢlar gerçekleĢmiĢtir. Nitekim dünyanın 40 büyük madencilik Ģirketi ile
gerçekleĢtirilen bir araĢtırmada; özellikle 2006 yılında maden sektöründe faaliyet gösteren
firmaların karlarının rekor bir düzeye ulaĢtığı ve piyasa değerlerinin de ciddi oranda arttığı
görülmüĢtür.
Bütün bu olumlu geliĢmeler 2008 yılı sonlarına doğru etkisini artıran küresel kriz nedeniyle durma
noktasına gelirken, 2009 yılından itibaren dünya ekonomisinin düzelme hızına ve talebin artmasına
bağlı olarak sektörün tekrar bir düzelme sürecine girdiği gözlemlenmiĢtir.3
1 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, Sayfa 227,228 2 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 231 3 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 227
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -5-
2.2. Üretim
Günümüzde, dünyada yıllık 1,5 trilyon USD değerinde 10 milyar tonun üzerinde maden
üretilmektedir. Bu rakamın %75’i enerji ham maddeleri, %10’u metalik madenler ve %15’i
endüstriyel hammadde üretimine aittir4. Bu kapsamda verilen değerlerden madencilik endüstrisinin
dünya ekonomisi için ne kadar önemli olduğu görülmektedir.
Dünya ekonomisinin lokomotifi olan ABD’de maden ve madenciliğe dayalı sanayilerin oransal
olarak bütün ekonomi içindeki payı 2008 yılı itibarıyla %16 seviyesindedir (USGS, Mineral
Commodity Summaries 2009).
Yine dünya madenciliğinde önemli bir yeri olan Kanada’da madencilik sektöründen ciddi bir vergi
geliri elde edilmektedir. Sektörün ülkedeki istihdam yaratmadaki gücü açık olup, örnek verilecek
olursa sektörde 2008 yılında 58.506 iĢçi doğrudan çalıĢmaktayken, maden zenginleĢtirme ve ilgili
imalat sanayisinde çalıĢan iĢçilerle birlikte toplam sayı 351.400 kiĢiye ulaĢmaktadır. 5
4 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 121 5 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 228
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -6-
SanayileĢmiĢ ülkelerin Dünya nüfus oranlarına göre baĢlıca madenlerdeki genel üretim oranlarına
aĢağıdaki tabloda yer verilmektedir:
Ülkeler
Dünya Nüfus
Oranı %
Alüminyum
%
Bakır
%
Kurşun
%
Çelik
%
GeliĢmiĢ Ülkeler 14,6 61,5 56,8 60,1 48,8
GeliĢmekte Olan Ülkeler 25,2 18,3 24,6 24,2 24,7
Çin, Hindistan, Orta Doğu ve
Diğer Asya Ülkeleri 22,4 3,6 2,7 9,2 5
Türkiye 1,1 0,8 1,6 0,9 1,6
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 228
2.3. Tüketim
Geçtiğimiz yüzyılda, dünya gayrisafi yurt içi hasılası yaklaĢık 18 kat artmıĢ ve küresel kaynak
tüketim miktarı da buna paralel olarak büyümüĢtür. Dünya ham petrol tüketimi 20,43 milyon
tondan 3,5 milyar tona yükselerek 172 kat, çelik tüketimi 27,80 milyon tondan 847 milyon tona
yükselerek 30 kat artıĢ göstermiĢtir. Alüminyum tüketimi 6.800 tondan 24,54 milyon tona
yükselerek yaklaĢık 3.600 kat, bakır tüketimi ise 495 bin tondan 14 milyon tona yükselerek 28 kat
artmıĢtır.6
YaĢam standardı kalitesiyle kiĢi baĢına düĢen maden tüketimi miktarı arasında doğrusal bir iliĢki
bulunmakta olup, tüketim miktarının refah düzeyiyle birlikte arttığı görülmektedir.
AĢağıdaki tabloda, bir önceki tabloda bahsi geçen ülkelerin bir grup metal madeni için kg bazında
kiĢi baĢı tüketim miktarları verilmiĢtir:
Ülkeler
Dünya Nüfus
Oranı % Alüminyum Bakır Kurşun Çelik
GeliĢmiĢ Ülkeler 14,6 17,8 10,3 4,4 438,4
GeliĢmekte Olan Ülkeler 25,2 3,1 2,5 1,0 128,4
Çin, Hindistan, Orta Doğu ve
Diğer Asya Ülkeleri 22,4 0,7 0,3 0,2 9,3
Türkiye 1,1 0,3 3,7 0,9 188,8
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 229
6 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 228
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -7-
AĢağıdaki grafikte ise ABD, AB ülkeleri ile Türkiye’deki kiĢi baĢına hesaplanan maden tüketim
miktarları gösterilmektedir:7
Tüketim miktarlarının yüksek olmasına ve günlük yaĢantımızda kullandığımız birçok eĢyanın
hammaddesinin madencilikten temin edilmesine rağmen, zaman zaman sektörün öneminin fark
edilmemesi düĢündürücüdür. AĢağıdaki örnekler, madenciliğin önemini vurgulamaları açısından
önemlidir:8
Ortalama bir konut için yaklaĢık 400 ton,
1 km otoyol için 30.000 ton,
Orta büyüklükte bir okul / hastane için yaklaĢık 30.000 ton,
25-30 bin kiĢi kapasiteli bir stadyum için 300.000 ton agrega gereklidir.
Bu kapsamda gerek üretim ve tüketim, gerekse de istihdam verileri açısından ciddi bir potansiyele
sahip sektöre özel bir hassasiyetle yaklaĢılması, tüm ülkeler açısından büyük önem arz etmektedir.
7 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010,sayfa 228 8 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010,sayfa 282-283
0
5
10
15
20
25
ABD AB Türkiye
Kişi Başına Maden Tüketimi (Ton)
Maden Tüketimi
(Ton)
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -8-
2.4. Dünya Madenciliği
Dünyada madenciliğin güçlü olduğu ülkeler arasında ABD, Çin, Güney Afrika, Kanada, Avustralya
ve Rusya sayılabilmektedir. Madencilik faaliyetleri ile ilgilenen firmalara bakıldığında, özellikle
KOBĠ’ler yerel ve ulusal pazarlarda inĢaat malzemesi ham maddelerinde uzmanlaĢırken, çok uluslu
Ģirketler endüstriyel ve metalik madenlerin üretiminde küresel faaliyetlerde bulunmaktadır. Çok
uluslu büyük Ģirketler sayı olarak 4000’in üzerindeki maden Ģirketlerinin küçük bir bölümünü
kapsamakla birlikte, bu Ģirketler metalik minerallerin üretiminde % 83’lük bir paya sahiptirler.
Kalan % 17’lik üretim küçük ve orta ölçekli Ģirketler tarafından yapılmaktadır.
Maden aramacılığına en çok yatırım yapan ülkelerin baĢında Kanada, Avustralya ve ABD
gelmektedir. Bu oranlar ülkelerin geliĢmiĢliği ile birlikte maden potansiyeli ile de ilgilidir. Bu
ülkeler toplam arama bütçesinin % 69’una tekabül eden 12,6 milyar USD tutarında harcama
yapmaktadırlar. Madenlerin aranması için harcanan toplam para 1998’den 2002 yılına kadar hafif
bir azalma gösterirken, 2002-2008 yılları arasında sürekli artıĢ göstermiĢtir. 1998 yılından bu yana
sadece aramalar için yaklaĢık olarak 60 milyar dolar harcanmıĢtır.9
Dünya maden rezervleri (Ek1) açısından en zengin ülkeler ve bu ülkelerdeki önemli maden
cevherleri aĢağıdaki gibidir:
Güney Afrika Cumhuriyeti - Altın, platin grubu metaller, manganez, krom, alüminyum
Çin - Demir, kurĢun, manganez, molibden, kalay, zirkonyum, çinko ve fosfat
Kanada - Uranyum, çinko, altın, bakır, nikel, kobalt, demir, petrol ve doğal gaz
Avustralya - Kömür, demir, rutil, çinko, kurĢun ve uranyum
ABD - KurĢun, molibden ve fosfat cevherleri
2.4.1. Gelişmiş Bazı Ülkelerde Madencilik Faaliyetleri
Dünya madencilik faaliyetlerinde öne çıkan bazı ülkeler aĢağıdaki gibidir:10
Kanada
Kanada, dünyanın sayılı madencilik ülkelerinden biri olup, önemli mineral kaynakları arasında
nikel, kobalt, bakır, altın, demir, çinko, potas, sülfür, gümüĢ, uranyum, kurĢun, kömür gelmektedir.
Kanada dünya uranyum üretiminde % 23; potas üretiminde % 33 ile 1’inci, nikel üretiminde %
15,9; kobalt üretiminde % 13,3 ile 2’nci, titanyum üretiminde % 14,6; platinyum üretiminde % 4,4;
alüminyum üretiminde % 8,1 ile 3’üncü sırada yer almaktadır. 2008 yılı Kanada GSYH’si 1.226
milyar dolar iken madencilik ve buna bağlı endüstrinin (petrol dâhil) değeri 263,5 milyar dolardır.
2008 yılı Kanada ihracatı 455 milyar dolar olup ihracatın 132 milyar dolarını petrol ürünleri; 85,4
milyar dolarını ise madencilik oluĢturmaktadır. Alüminyum üreticisi olmamasına rağmen 6,15
milyar dolarlık alüminyum cevheri ithal eden Kanada, alüminyumu iĢleyerek 11,6 milyar dolarlık
alüminyum ihracatı gerçekleĢtirmektedir. Kanada’da kiĢi baĢına düĢen madencilik üretimi ise 2007
yılında 1.232 dolar, 2008 yılında 1.359 dolar olmuĢtur. 9 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010,sayfa 228-232 10 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010,sayfa 234-238
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -9-
Güney Afrika Cumhuriyeti
Maden rezervleri açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biri olan Güney Afrika; altın, platin
grubu metaller, manganez, krom, alüminyum, silikat ve vanadyum rezervleri açısından dünyanın
önde gelen ülkelerindendir. Titanyum, zirkonyum, antimon ve fluorpar üretiminde lider olup
kesilmiĢ elmas mücevheri üretiminde de dünyanın en büyük üreticisidir. Üretilen madenlerin
önemli bir kısmı ihraç edilmekte olup, 2009 yılında ihraç gelirlerinin % 30’dan fazlasını madenler
oluĢturmuĢtur.
Amerika Birleşik Devletleri
ABD, kendi temel endüstrisi için gerekli metal ve mineraller bakımından çok zengin bir ülkedir.
ABD’de büyük ölçüde çıkarılan maden ve mineraller arasında, demir, kömür, çinko, bakır, gümüĢ
ve suni gübre üretiminde kullanılan fosfat bulunmaktadır. Ülkede, demir-çelik fabrikaları için yılda
80 milyon tondan fazla demir üretilmektedir. Amerika’nın baĢlıca tabii kaynaklarından ikincisi
kömürdür. Yüzlerce yıl yetecek geniĢ rezervleri bulunmakta olup kömürün büyük bir kısmı elektrik
üretimi için kullanılmakta ve ülkenin elektrik enerjisinin yarısı kömürden elde edilmektedir.
Ülkedeki petrol kuyularından yılda 3,2 milyar varilden fazla petrol çıkarılmaktadır. Gaz ve benzin
gibi petrol ürünlerinin üretimi, iĢlenmesi ve pazarlanması, ABD’nin en büyük endüstrilerinden biri
konumundadır. Ülkede enerjinin % 33'ten fazlasını, doğal olarak elde edilen veya kömürden
çıkarılan hava gazı sağlamaktadır.
Çin Halk Cumhuriyeti
Dünyadaki genel ekonomik geliĢme ve özellikle Çin'in ulaĢtığı yüksek büyüme rakamları,
beraberinde ham maddelere olan yüksek talebi gündeme getirmiĢtir. Çin sahip olduğu kayda değer
maden potansiyeline rağmen, pek çok ham maddenin dünyadaki büyük alıcılarından olmaya devam
etmektedir. Çin'in ham madde talebi özellikle malzeme yoğun inĢaat ve otomotiv gibi sektörlerde
kullanılan bakır, demir, krom, alüminyum ve manganez gibi metal ham maddelere yönelik
olmaktadır. Artan büyüme rakamlarıyla, bu metal madenlerin yerli üretimleri, talebin ancak 1/3'ü ile
yarısına kadar olan miktarını karĢılamaya yetmektedir. Geri kalan talep ise ülke dıĢından temin
edilmektedir.
Çin’in giderek artan ham madde ihtiyacı göz önünde bulundurulduğunda, madencilik sektöründe
ihracatı teĢvik edici nitelikte uygulamalar olmadığı, hatta devlet tarafından uygulanan vergilerle
ihracatı engelleyici bir tutum sergilendiği görülmektedir. Ham madde ithalatı ise bunun tam tersi
sebeplerle ülkeye ham madde akıĢını sürdürülebilir kılmak amacıyla, düĢük vergilerle teĢvik
edilmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -10-
3. Türkiye’de Madencilik
3.1. Genel Görünüm
Ülkemizin karmaĢık jeolojik ve tektonik yapısı çok çeĢitli maden yataklarının bulunmasına olanak
sağlamıĢtır. Günümüzde dünyada yaklaĢık 90 çeĢit madenin üretimi yapılmaktayken ülkemizde 60
civarında maden türünde üretim yapılmaktadır. MTA verilerine göre, dünyada 132 ülke arasında
toplam maden üretim değeri itibarıyla 28’inci sırada yer alan ülkemiz, maden çeĢitliliği açısından
ise 10’uncu sırada bulunmaktadır.
BaĢta endüstriyel ham maddeler olmak üzere, bazı metalik madenler, linyit ve jeotermal kaynaklar
gibi enerji ham maddeleri açısından ülkemiz zengindir. Dünya endüstriyel ham madde rezervlerinin
% 2,5’i; kömür rezervlerinin % 1’i; jeotermal potansiyelinin % 0,8’i ve metalik maden rezervlerinin
% 0,4’ü ülkemizde bulunmaktadır. Ülkemizin zengin olduğu madenler arasında ise ilk sırayı dünya
rezervlerinin % 72’sini oluĢturan bor mineralleri almaktadır. Ancak, birkaç maden dıĢında dünya
ölçeğindeki rezervlerimiz kısıtlıdır.
Dünyada üretimi ve ticareti yapılan 90 çeĢit maden ve mineralden 13’ünün ekonomik ölçekteki
varlığı ülkemizde henüz saptanamamıĢtır. Ülkemiz 50 çeĢit madende kısmen yeterli kaynaklara
sahipken, 27 maden ve mineralin günümüzde bilinen rezervleri ve kaliteleri, ekonomik madencilik
için yetersizdir. Ülkemizin, maden kaynakları ve çeĢitliliği bakımından kendi kendine kısmen
yeterli olan ülkeler arasında yer aldığı söylenebilir. 11
11 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 126
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -11-
Türkiye’de bulunan zengin mineral kaynaklar arasında; bor tuzları, barit, jips, lületaĢı, mermer,
diyatomit, perlit, manyezit, stronsiyum tuzları, sepiyolit, fluorit, kireçtaĢı, pomza, sodyumsülfat,
zeolit, profilit, kuvars-kuvarsit, linyit, feldspat, kayatuzu, olivin, doomit, siliskumu, altın, bentonit,
trona, asbest, kalsit ve zımpara taĢı önemli mineral kaynaklar arasında; kaolen, karbondioksit, krom,
molibden, boksit, nefelin siyenit, civa, NTE, diatomit, Tras, antimuan, toryum, alünit, kum-çakıl,
gümüĢ, turba, tuğla toprağı, volfram sayılabilir.
Türkiye’deki yetersiz mineral kaynakları arasında ise bakır, manganez, grafit, boya toprakları,
kurĢun, alüminyum, maden kömürü, zirkon, çinko, arsenik, talk, titan, demir, kükürt, mika, nikel,
fosfat, kil mineralleri sayılabilmektedir.12
Türkiye maden rezerv bilgisine (Ek2) ve rezerv haritasına (Ek5) ekte yer verilmektedir.
Dünya piyasalarında gerçekleĢen talebin büyüklüğü ve yurt içinde sağlanan üretimin hacmi,
Türkiye’de madencilik sektörünün gerçekleĢtirdiği ihracatın üzerinde belirleyici olan temel bir
etkendir. Küresel piyasalardaki geliĢmeler özellikle metalik cevherlerin ihracı üzerinde etkili
olmakta, dünya piyasalarındaki elveriĢli ekonomik geliĢmeler de Türk madenciliğine önemli
geliĢim fırsatları sunmaktadır.
Türk madencilik sektörü geleneksel olarak merkezde, orta-büyük ölçekli kamu kuruluĢları ve
onların çevresinde, küçük ölçekli özel sektör kuruluĢlarından oluĢan bir yapıya sahiptir. Ancak
yakın zamana kadar devam eden bu yapı son dönemde, baĢta Eti Maden ĠĢletmelerine bağlı bazı
ortaklıkların özelleĢtirilmesi ve Türkiye Kömür ĠĢletmeleri’ne (TKĠ) bağlı iĢletmelerin bazılarının
özelleĢtirilmek üzere Elektrik Üretim Anonim ġirket’ine devredilmesi sonucunda önemli ölçüde
değiĢmiĢtir. Bugünkü durum itibarıyla Türk madenciliğinin kurumsal yapısının kamu-özel ayrımı
olmaksızın küçük ve orta ölçekli iĢletmelerden oluĢtuğu ifade edilebilir.
Ülkemizde bir madenin iĢletmeye açılabilmesi için alınması gereken izinlere ve izni veren mercilere
(Ek3) ekte yer verilmektedir.
SanayileĢme ve ulusal kalkınma açısından ihmal edilmeyecek bir öneme sahip olan madencilik
sektörünün ekonomiye katkısının en önemli göstergesi bu sektörün gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki
payıdır. Madenciliğin ülkemiz GSYH’deki payı 2009 yılı itibariyle %1,5 civarında olup, bu oran
geliĢmiĢ ülkelerdeki oran olan %4 ile kıyaslandığında, üretimimizi arttırmamız gerektiği açıktır.
12 TOBB Madencilik Sektör Meclisi, Türkiye Madencilik Sektör Raporu 2007, sayfa 2
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -12-
AĢağıdaki tabloda yıllar itibariyle GSYH içerisindeki madencilik sektör payı bilgilerine yer
verilmiĢtir:13
GSYH İçinde Madencilik Sektörünün Payı (x1.000TL)
Yıllar GSYH Madencilik Üretim Üretim ArtıĢ Oranı % Madenciliğin GSYH Payı %
1999 104.595.916 988.954 - 1,14
2000 166.658.021 1.658.124 68 1,14
2001 240.224.083 2.353.927 42 1,17
2002 350.476.089 3.225.992 37 1,05
2003 454.780.659 4.538.250 41 1,07
2004 559.033.026 5.898.572 30 1,20
2005 648.931.712 7.628.517 29 1,43
2006 758.390.785 8.952.359 17 1,44
2007 853.636.236 10.536.592 18 1,23
2008 950.534.251 13.458.457 28 1,37
2009 953.973.862 14.235.361 6 1,49
Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü (MĠGEM) verilerine göre 2003-2009 yılları arası çeĢitli maden
grupları için genel üretim değerleri aĢağıda tabloda verilmiĢtir:14
Yıllara Göre Üretim Miktarı
Maden Türü 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Birim
Karbondioksit 33.118 35.252 42.144 43.963 41.347 25.297 12.281 m3
Mermer 1.507.870 1.849.319 2.281.466 2.896.164 3.823.042 3.279.860 3.848.499 m3
Maden 161.840.759 162.907.872 248.417.344 346.939.416 408.783.622 429.912.884 470.266.682 ton
Madencilik sektörünün geliĢiminin ülkemizde istihdam ve iĢ imkanı yaratma konusundaki gücü
ortadadır.
Sosyal Güvenlik Kurumu 2008 yılı istatistiklerine göre madencilik sektöründe 4.933 iĢ yerinde
114.962 iĢçi çalıĢmaktadır. Sektörde yer alan iĢ yerlerinin ülkemizdeki toplam 1.170.248 iĢ yeri
sayısı içerisindeki oranı % 0,42; sektörde çalıĢan sigortalıların ülkemizdeki toplam 8.802.989
sigortalı sayısı içerisindeki oranı % 1,3’tür.
AĢağıdaki tabloda 2008 yılı verilerine göre madencilik sektöründeki iĢyeri ve sigortalı sayıları
bilgileri bulunmaktadır:15
13 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 141 14 http://www.migem.gov.tr/links/istatistikler/2003_2009_URETIM_%20BILGILERI.mht 15 SGK Ġstatistik Yıllığı, 2008, TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 211
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -13-
Sektördeki İşyeri Sayısı, 2008
İŞ YERİ SAYISI
KOD
NO
FAALİYET GRUPLARI
(NACE SINIFLAMASINA GÖRE)
DAİMİ
(I)
MEVSİMLİK
(II)
KAMU
(I)
ÖZEL
(II)
TOPLAM
(I+II)
5 KÖMÜR VE LĠNYĠT ÇIKARTILMASI 421 84 22 483 505
6
HAM PETROL VE DOĞAL GAZ
ÇIKARIMI 35 8 9 34 43
7 METAL CEVHERĠ MADENCĠLĠĞĠ 568 129 6 691 697
8
DĠĞER MADENCĠLĠK VE TAġ
OCAKLARI 3.116 520 45 3591 3636
9
MADENCĠLĠĞĠ DESTEKLEYĠCĠ
HĠZMET 43 9 5 47 52
TOPLAM 4183 750 87 4846 4933
Sektördeki Toplam Sigortalı Sayısı, 2008
ZORUNLU SİGORTALI SAYISI
KOD
NO
FAALİYET GRUPLARI
(NACE SINIFLAMASINA GÖRE)
DAİMİ
(I)
MEVSİMLİK
(II)
KAMU
(I)
ÖZEL
(II)
TOPLAM
(I+II)
5 KÖMÜR VE LĠNYĠT ÇIKARTILMASI 36.640 12.847 15.051 34.436 49.487
6
HAM PETROL VE DOĞAL GAZ
ÇIKARIMI 1.906 721 1.408 1.219 2.627
7 METAL CEVHERĠ MADENCĠLĠĞĠ 11.139 2.845 335 13.649 13.984
8
DĠĞER MADENCĠLĠK VE TAġ
OCAKLARI 39.862 7.889 2.798 44.953 47.751
9
MADENCĠLĠĞĠ DESTEKLEYĠCĠ
HĠZMET 996 117 529 584 1.113
TOPLAM 90.543 24.419 20.121 94.841 114.962
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -14-
3.2. Madencilik Sektöründe Dış Ticaret
Türkiye’de üretilen maden ürünleri, inĢaat sektöründe ve sanayide hammadde olarak tüketilmekte
olup, ülkemiz ekonomisine ciddi katma değer sağlamaktadır. Türkiye, belli zenginlik ve kalitede
olan maden kaynaklarını ihraç ederken; sanayisinin gerek duyduğu ve yurt içi kaynaklardan yeterli
miktar ve /veya kalitede üretemediği madenleri de ithal etmektedir. Türkiye’nin ihraç ettiği baĢlıca
madenler mermer ve doğal taĢlar, bor konsantreleri ve ürünleri, krom, sodyum feldspat, manyezit,
bakır, çinko, alçı, barit ve pomza iken ithal edilen önemli madenler arasında kömür, demir, mermer
ve doğal taĢlar, fosfatlar, bakır, manyezit, potasyum feldspat, krom, kükürt, silis kumu ve grafit
sayılmaktadır.
3.2.1. İhracat
2004 yılında 0,65 milyar dolar olan maden ihracatımız, 2008 yılında 2,1 milyar dolara yükselmiĢ;
2009 yılında küresel ekonomik krizin etkisiyle 1,58 milyar dolara gerilemiĢtir. Küresel
piyasalardaki olumsuz havanın etkisiyle, Türkiye'nin maden ihracatında önemli yer tutan bakır,
çinko, alüminyum, kurĢun ve nikel gibi metalik madenlerin değeri, yarıya yakın düĢerek 3-4 yıl
önceki fiyatlara gerilemiĢtir. Maden ihracatının gerçekleĢtirildiği ülkeler arasında 902 milyon
dolarla Çin baĢta yer alırken, bunu 340,5 milyon dolarla ABD, 219,6 milyon dolarla Rusya; 151,4
milyon dolarla Ġtalya izlemektedir. Ġspanya, Ġngiltere, Bulgaristan, Hollanda ve Hindistan maden
ihraç ettiğimiz diğer önemli ülkelerdir.
AĢağıdaki tabloda ham petrol ve doğal gaz hariç madencilik sektörünün 2000–2009 yılları ihracat
rakamlarının toplam ihracat içerisindeki payı gösterilmektedir.
Maden İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı (Milyon $)
Yıllar Toplam İhracat Toplam Madencilik İhracatı Madencilik Payı %
2000 27.775,00 395,60 1,42
2001 31.334,00 345,70 1,10
2002 36.059,00 383,90 1,06
2003 47.253,00 466,30 0,98
2004 63.167,00 649,20 1,03
2005 73.476,00 798,10 1,09
2006 85.535,00 1.145,20 1,34
2007 107.272,00 1.656,50 1,54
2008 132.027,00 2.094,20 1,59
2009 102.129,00 1.581,50 1,55 Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 145
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -15-
3.2.2. İthalat
Türkiye, kullandığı doğal gazın % 98’sini, petrolün % 90’ını, kömürün % 20’sini, altının % 95’ini,
demirin % 50’sini, alüminyumun % 80’ini ve bakırın % 80’ini ithal etmektedir. 2000-2008 yılları
itibarıyla maden ithalat değerleri 2002 yılından itibaren sürekli artıĢ göstermiĢ olup, 2004 yılında
1,6 milyar dolar civarında olan maden ürünleri ithalatımız 2009 yılında 4,2 milyar dolara ulaĢmıĢtır.
Ġthalatta en büyük artıĢ, demir-çelik sektörünün ana ham madde girdisi olan demir cevheri ve
koklaĢabilir taĢ kömüründe olmuĢtur. AĢağıdaki tablodan da görüldüğü üzere 2009 yılı toplam
ithalatı 140,9 milyar dolar; toplam maden ithalatı ise (ham petrol ve doğal gaz hariç) 4,2 milyar
dolar olarak gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılında maden ithalatının toplam ithalat içindeki payı % 3
olmuĢtur. 16
Maden İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı (Milyon $)
Yıllar Toplam İthalat Toplam Madencilik İthalatı Madencilik Payı %
2000 54.502,00 901,00 1,653
2001 41.399,00 500,00 1,209
2002 51.554,00 999,00 1,937
2003 69.340,00 1.255,00 1,810
2004 97.540,00 1.615,00 1,656
2005 116.774,00 2.181,00 1,868
2006 139.576,00 2.814,00 2,016
2007 170.062,00 3.530,00 2,076
2008 201.964,00 4.541,00 2,248
2009 140.926,00 4.247,00 3,014 Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010
3.2.3. İhracat – İthalat Karşılaştırma
Ülkemiz maden ihracatı ve ithalatı arasında 2000-2009 yılları arasındaki 10 yıllık dönemde toplam
13 milyar dolar açık olmuĢtur. Ġthalat ihracattan daha hızlı bir artıĢ göstermektedir. 2009 yılında
ihracatın ithalatı karĢılama oranı % 37 dolayında kalmıĢtır. 17
16 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 146 17 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 147
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -16-
İthalat ve İhracat Verilerinin Yıllara Göre Değişimi
(milyon USD)
Kaynak: TÜİK
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
Yıllar Madencilik İhracatı Madencilik İthalatı Oran %
2000 396,00 901,00 44
2001 346,00 500,00 69
2002 384,00 999,00 38
2003 466,00 1.255,00 37
2004 649,00 1.615,00 40
2005 798,00 2.181,00 37
2006 1.145,00 2.814,00 41
2007 1.657,00 3.530,00 47
2008 2.094,00 4.541,00 46
2009 1.582,00 4.247,00 37
Kaynak: TÜİK
3.3. Madencilik Sektöründe Vergilendirme, İstisnalar ve Teşvik Sistemi
Madencilik sektörü aĢağıda sayılan kendine has özellikleriyle diğer sektörlerden farklı bir çalıĢma
sistemi olan ve buna istinaden özel vergilendirme, teĢvik ve düzenlemeler yapılmasına ihtiyaç
duyulan bir sektör olarak karĢımıza çıkmaktadır:
1. Madencilerin faaliyet gösterecekleri yeri seçme imkânı bulunmamakta; maden neredeyse
iĢletmeler oraya kurulmaktadır. Maden ocakları genel itibarıyla yollardan ve enerji nakil
hatlarından uzak yerlerde bulunmaktadır. Bu durumda ana yollara yol bağlantısı için
müteĢebbisler kendi yollarını kendileri yapmak ve kendi enerjilerini üretmek için kendi
tesislerini kurmak veya nakil hatlarının maliyetine katlanmak zorunda kalmaktadır.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
50002
00
0
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
Toplam Madencilik İhracatı
Toplam Madencilik İthalatı
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -17-
Ayrıca diğer sektörlerin faydalanabileceği organize sanayi bölgeleri veya serbest bölgelere
sağlanan imkânlardan madencilik giriĢimleri genel olarak faydalanamamaktadır. Bu nedenle
vergi destekleri ve diğer teĢvik unsurları düzenlenirken, madenciliğin diğer sektörlerden
farklı olarak maden rezervlerinin bulunduğu yerlere bağlı olarak faaliyet gösterdiği,
çoğunlukla devlet tarafından sağlanan yol, su, elektrik gibi alt yapı imkânlarından
faydalanamadığı gerçeği de göz ardı edilmemelidir.
2. Madencilik faaliyetleri yürüten iĢletmeleri diğer kâr amacı güden iĢletmelerden ayıran en
önemli özelliklerden biri, faaliyet süresidir. Ġktisadi iĢletmeler prensip olarak süresiz olarak
faaliyet gösterirlerken, madencilik iĢletmelerinin ömrü genel olarak sahip oldukları rezervle
sınırlanmaktadır. Rezervleri tükenmiĢ maden ocaklarının mevzuat gereğince çevre
düzenlemesinin yapılarak maden iĢletmeleri tarafından tekrar doğaya kazandırılması
gerekmektedir. Maden rezervlerinin iĢletilmeye baĢlanmasıyla birlikte iĢletmenin kârlılığı
artmakta ve yüksek kârlar üzerinden vergi verilmektedir. Maden rezervlerinin bittiği
dönemde iĢletmenin kârlılığı da bitmekte, bunun karĢılığında yüksek maliyetli çevre
düzenlemesi faaliyetleri baĢlamaktadır. Bunun sonucu olarak iĢletme, yüksek kârlılık
sağladığı dönemlerdeki gelirlerinden yüksek çevre giderlerini düĢememekte; kümülatif
olarak düĢünüldüğünde daha yüksek vergi yüküyle karĢı karĢıya kalmaktadır. Madencilik
faaliyetinin maden rezerviyle sınırlı olmasının diğer bir sonucu, amortismana tabi iktisadi
kıymetlerle ilgilidir. Maden ocağında faaliyet göstermek amacıyla aktifleĢtirilmiĢ olan
iktisadi kıymetlerin ömrü genellikle madencilik faaliyetinden daha uzun olabilmektedir.
Dolayısıyla madenciliğin vergilendirilmesinde, maden rezervleriyle sınırlı olan faaliyet
süresinin sonunda çevre düzenlemesi yapılacağının; maden rezervlerinin tükenmesiyle o
madenin çıkarılması nedeniyle aktifleĢtirilmiĢ amortismana tabi iktisadi kıymetlerin artık
ekonomik ömürlerinin tükendiği hususunun göz önünde bulundurulması gereklidir.
3. Madencilik sektöründe iĢletmeye baĢlamadan önce uzun süren arama faaliyetlerinin olması
ve arama faaliyetlerinin müspet sonuç vermesi durumunda iĢletmeye baĢlanabilmesi
sermaye açısından önemli bir risktir. Uzun süren arama faaliyetleri sonucunda maden
yataklarının bulunamaması, telafisi imkânsız alternatif maliyetler oluĢturmaktadır. Arama
faaliyetlerinin yüksek maliyetli olması ve olumlu sonuçlanacağının belirsizliği ülke
ekonomisi için hayati önem taĢıyan maden rezervlerinin aranamamasına, atıl vaziyette yer
altında kalmasına yol açmaktadır. 18
4. Ülkemizde özellikle son yıllarda madencilik sektörünün geliĢmesine paralel olarak
mevzuatta da bazı değiĢiklikler yapılmıĢ olmasına karĢın, gerek sektöre yönelik vergisel
düzenlemeler gerekse de sektöre özel teĢvik uygulamalarına duyulan ihtiyaç her geçen gün
artarak devam etmektedir. Sektörün özel ve kendine has çalıĢma sistemi dikkate alındığında,
mükelleflerin, özellikle vergisel anlamda, daha açık ve detaylı yapılmıĢ düzenlemelere
ihtiyaç duydukları görülmektedir.
18 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 153-154
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -18-
5. Hazine MüsteĢarlığı tarafından verilen yatırım teĢvik belgeleri incelendiğinde, 2005-2008
yılları arasında verilen toplam 12.209 teĢvik belgesinin 557’sinin madencilik yatırımlarına
sağlandığı; yatırım teĢvik belgesine dayalı toplam 99.217.923.089 TL tutarındaki sabit
sermaye yatırımlarının 2.611.291.300 TL’lik kısmının madencilik sektöründe
gerçekleĢtirildiği; yapılan her 1.000.000 TL tutarındaki yatırımın, madencilik sektöründe
12,39; imalat sektöründe 5,71; enerji sektöründe 0,73; hizmetler sektöründe 6,73 kiĢi ek
istihdam oluĢturduğu hesaplanmıĢtır. Dolayısıyla madencilik sektörünün imalat sektöründen
2,16; enerji sektöründen 16,97; hizmetler sektöründen 1,84 kat daha fazla istihdam
oluĢturma kapasitesine sahip olduğu görülmektedir.19
Yukarıda açıklanan nedenlerle, bilhassa ülke ekonomisi için büyük önem arz eden madencilik
faaliyetlerinin vergi ve diğer teĢvik unsurlarıyla özendirilmesi ve sektörel geliĢmelere paralel
düzenlemelerin de ivedilikle hayata geçirilmesi gerekmektedir.
3.3.1. Vergilendirme
Prensip olarak, Kanun koyucunun düzenlemiĢ olduğu yasalar ve mükelleflerin vergilendirilmesine
iliĢkin genel düzenlemeler, madencilik sektörü için de geçerlidir. Öte yandan, madenlerin
çıkarılması ve iĢletilmesi hakkı devlete ait olduğundan, sektöre özel bir uygulama olarak Devlet,
madenleri çıkarma ve iĢletme hakkını devretmesi karĢılığında iĢletmelerden “Maden Devlet Hakkı”
tahsil etmektedir.
Sektörün GSYH’ye katkısı ve Ģirketlerin devlet hakkı yüklerini gösterir tablo aĢağıda yer
almaktadır. Tablodan da görüleceği üzere, son yıllarda ödenen devlet hakları, madencilik
Ģirketlerine yaklaĢık %1’lik ek bir mali yük oluĢturmuĢtur.20
YIL
GSYH'ye Katkısı
(1.000 TL)
Ödenen Devlet Hakkı
(1.000 TL)
Devlet Hakkı Yükü
(%)
2005 7.628.517 64.340 0,84
2006 8.952.359 80.815 0,90
2007 10.530.738 104.743 0,99
2008 13.458.457 130.629 0,97
Kaynak: TUĠK, MĠGEM
19 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 155 20 TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 150
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -19-
3.3.2. Bazı Vergisel Düzenleme ve İstisnalar
Maden ve petrolcülük faaliyetlerine yönelik yatırım teĢvik belgesi Ģartına bağlanmayan bazı
istisnalar ve düzenlemeler aĢağıda belirtilmiĢtir:
Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 13’üncü maddesinin (c) bendi uyarınca “Altın, gümüĢ,
platin arama, iĢletme, zenginleĢtirme, rafinaj ve Türk Petrol Kanunu hükümlerine göre
petrol arama faaliyetlerine iliĢkin olmak üzere, bu faaliyetleri yürütenlere yapılan teslim ve
hizmetler ile aynı Kanun hükümlerine göre boru hattıyla taĢımacılık yapanlara bu hatların
inĢa ve modernizasyonuna iliĢkin yapılan teslim ve hizmetler,” katma değer vergisinden
istisnadır.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı listede yer alan malların, 6326 sayılı Petrol
Kanunu hükümlerine göre petrol arama ve istihsal faaliyetlerinde kullanılmak üzere bu
faaliyetleri yapanlara teslimi özel tüketim vergisinden istisnadır.
6326 sayılı Petrol Kanunu’nun 112’nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca petrol
ameliyesinde kullanılmak üzere ithaline müsaade edilen malzemeler, Petrol Tüzüğü'nün
127’nci maddesi gereği, Petrol ĠĢleri Genel Müdürlüğünün müsaadesine istinaden baĢka bir
makamdan izin alınmasına gerek olmaksızın gümrük vergilerinden muaf olarak ithal
edilebilmektedir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 23’üncü maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca toprak altı iĢletmesi
hâlinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün iĢlerde çalıĢanların
münhasıran yer altında çalıĢtıkları zamanlara ait ücretleri gelir vergisinden istisnadır.
Ayrıca, Damga Vergisi Kanunu’na ekli 2 sayılı Tablo’nun III/3. Maddesi uyarınca bu ücret
ve primlere iliĢkin düzenlenen kağıtlar da Damga Vergisinden istisnadır.
Vergi Usul Kanunu’nun “Madenlerde Amortisman” baĢlıklı 316. Maddesi uyarınca iĢletme
sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taĢ
ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin müracaatları üzerine bunların büyüklük
ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taĢ ocağı için ayrı ayrı olmak üzere
Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilmektedir.
3.3.3. Teşvik Sistemi
Kalkınma Planları ve Yıllık Programlarda öngörülen hedefler ile uluslararası anlaĢmalara uygun
olarak, tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirmek, üretimi ve istihdamı artırmak,
yatırım eğiliminin devamlılığını ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslararası rekabet gücünü
artıracak teknoloji ve araĢtırma-geliĢtirme içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları özendirmek,
doğrudan yabancı yatırımları artırmak, bölgesel geliĢmiĢlik farklılıklarını gidermek, çevre
korumaya yönelik yatırımlar ile araĢtırma ve geliĢtirme faaliyetlerini desteklemek amacıyla çeĢitli
sektörlerde, belirli bölge ve koĢullara göre bir dizi teĢvik getirilmiĢtir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -20-
Yatırımlara sağlanan devlet yardımları, 16.07.2009 tarihli ve 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet
Yardımları Hakkında Karar ile bu Karar’a iliĢkin düzenlenen 2009/1 sayılı Tebliğ çerçevesinde
uygulanmaktadır. Madencilik yatırımları gerek Ģu anda yürürlükte bulunan Karar gerekse daha
önceki Kararlar döneminde azami ölçüde desteklenen sektörler arasında yerini almıĢtır.
Genel Teşvik Sistemi: Genel teĢvik sistemi içerisinde, teĢvik edilmeyecek yatırım konuları hariç
olmak üzere, asgari yatırım tutarının üzerindeki tüm yatırımlar, bölgesel ayrım yapılmaksızın
gümrük vergisi muafiyeti ve KDV istisnası desteklerinden yararlanabilmektedir. Genel teĢvik
sistemi içerisinde teĢvik edilmeyecek madencilik yatırımları ise; “Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa
Kömür Çelik Topluluğu Arasında Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu Kuran AnlaĢmanın Yetki
Alanına Giren Ürünlerin Ticareti ile Ġlgili AnlaĢma” eki ürün listesinde yer alan ürünlerin üretimine
yönelik yatırımlar ile kamu kurum ve kuruluĢları ile yapılanlar da dahil olmak üzere rödovanslı
madencilik yatırımlarıdır.
Bölgesel ve Sektörel Teşvikler: Halihazırda uygulanan 2009/15199 sayılı Karar kapsamında,
madencilik sektörü ülkenin hemen hemen tamamında desteklenen sektörler arasında yer almaktadır.
Karar ekinde yayımlanan Ek 2 Nolu liste dikkate alındığında, sadece Ġstanbul ili hariç tüm illerde
madencilik yatırımlarının (1. grup madenler, mıcır, rödovanslı madencilik hariç) bölgesel destek
unsurlarından (bölgeye ve yatırıma baĢlama tarihine göre gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası,
vergi indirimi, sigorta primi iĢveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi, faiz desteği)
yararlandırıldığı görülmektedir.
Büyük Ölçekli Yatırımlara Sağlanan Teşvikler: 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32/A
Maddesi uyarınca 50 milyon Türk Lirası üzerindeki yatırımlardan 2009/15199 sayılı Karar’a ek 3
Nolu listede belirlenen yatırımlar büyük ölçekli yatırımlar olarak tanımlanmıĢtır. Söz konusu listede
madencilik yatırımları da yer almaktadır. Buna göre Maden Kanunu’nda belirtilen IV/C grubu
metalik madenlerle ilgili nihai metal üretimine yönelik izabe (cevher iĢleme) tesisleri ile bu tesislere
entegre olan maden üretimine yönelik (istihraç+iĢleme) yatırımları [Avrupa Kömür Çelik Topluluğu
(AKÇT) kapsamı ürünler hariç] büyük ölçekli yatırımlar kapsamında desteklenecek yatırımlar
arasında sayılmıĢtır. Büyük ölçekli yatırımlara sağlanan destek unsurları ise gümrük vergisi
muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi iĢveren hissesi desteği ve yatırım yeri
tahsisidir.
Bunlar haricinde sektörün faydalandığı farklı teĢvikler de mevcut olup, 5084 sayılı Kanun
kapsamındaki teĢvikler, ar-ge ve çevre yatırımlarına sağlanan teĢvikler vb. bunlar arasında
sayılabilmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -21-
3.4. Madencilik Sektöründeki Sabit Sermaye Yatırımları ile Yabancı Sermayeli Yatırımlar
Sektör, ekonominin temel çarklarından biri olmasına karĢın, sektöre yönelik sabit sermaye
yatırımlarının toplam yatırımlar içerisindeki payı sadece %2 civarındadır. Bu düĢük sabit sermaye
yatırımı, bugüne kadar ülkenin maden kaynaklarının efektif bir biçimde değerlendirilerek katma
değeri yüksek ürünlere geçiĢ sağlayabilecek sermaye birikiminin sağlanamadığının açık bir
göstergesidir.21
Sektörde Sabit Sermaye Yatırımları (milyon TL)
Yıl
Toplam Sermaye
Yatırımları
Madencilik Kamu + Özel
Sermaye Yatırımları Madenciliğin Payı %
2004 78.782 1.485 1,89
2005 97.647 1.757 1,80
2006 121.623 2.096 1,72
2007 186.915 3.121 1,67
2008 191.815 3.261 1,70
2009* 160.200 3.434 2,14
(*) GerçekleĢme Tahmini
Kaynak: DPT, Temel Ekonomik Göstergeler, Mart 2010
21 Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 163
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -22-
Yabancı sermayeli Ģirketlerin madenciliğe en önemli katkısı teknoloji getirmelerinin yanı sıra,
arama faaliyetleri için ülkeye risk sermayesi getirebilmeleridir. Madencilikte yaĢanan sorunların
baĢında, maden aramaları için her sene harcanması gereken risk sermayesinin çok az olması
gelmektedir. Maden bulunmadan madencilik yapılamayacağına göre; yeni maden yataklarının
bulunabilmesi için maden arama çalıĢmalarına ayrılan bütçelerin büyüklüğü ve sürekliliği önem
kazanmaktadır. Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü verilerine göre, ġubat 2010 sonu itibarıyla
ülkemizde faaliyet gösteren toplam 23.933 adet yabancı sermayeli Ģirketin irili ufaklı toplam 488’i
madencilik sektöründe faaliyet göstermektedir. AĢağıdaki tablodan da görülebileceği üzere 2002-
2009 döneminde madencilik sektörüne toplam 932 milyon ABD doları yabancı sermaye giriĢi
gerçekleĢmiĢ olup, aynı dönemde ülkeye giren toplam yabancı sermaye tutarı ise 68,25 milyar ABD
doları civarındadır. 22
Sektörde Doğrudan Yatırım Girişleri
Yıllar
Madencilik Sektöründe
Doğrudan Yatırım Girişi
(milyon $)
Toplam Doğrudan
Yatırım Girişi
(milyon $)
Madencilik Sektörünün
Doğrudan Yatırım Girişleri
İçindeki Payı (%)
2002 2 571 0,4
2003 13 696 1,9
2004 73 1.190 6,1
2005 40 8.535 0,5
2006 122 17.639 0,7
2007 337 19.137 1,8
2008 152 14.733 1,0
2009 193 5.749 3,3
TOPLAM 932 68.250 1,4
Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı, Yabancı Sermaye Ġstatikleri, Nisan 2010
3.5. Madencilikte Çevrenin Önemi
Çevre, bütün canlıların yaĢam boyu iliĢki ve etkileĢim içinde bulunduğu sosyal, fiziksel ve kültürel
ortamlar bütünüdür. Ülkemiz önemli doğal kaynaklara sahip olup, dinamik nüfusuyla da her geçen
gün geliĢmiĢlik düzeyini artırmaktadır. Hem bugünün hem de gelecek kuĢakların çevre koĢullarını
tehlikeye atmaksızın çevresel değerleri güvence altına almak, kalkınmanın bir gereğini
oluĢturmaktadır.
Çevre kirliliği, eski zamanlardan günümüze kadar gelmiĢ ve her dönemde en önemli sorun olarak
kabul edilmiĢtir. Çevre sorunları evrensel sorunlar olup, tek baĢlarına ele alınmamaları
gerekmektedir. Bu sorunlara yol açan baĢlıca sebep olumsuz insan davranıĢlarıdır. Kaynakların
yanlıĢ kullanılması, çarpık kentleĢme gibi sorunlar, çevrede büyük bir tahribata yol açmaktadır.
22 Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010, sayfa 164
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -23-
Madenler ülkelerin önemli doğal kaynaklarındandır. GloballeĢme ile birlikte bu kaynaklara duyulan
talep de giderek artmakta olup, madenlerin yanlıĢ ve verimsiz kullanımı doğanın tahribine yol açan
önemli faktörlerdendir. Madencilik sektörü belirli karakteristik özelliklere sahiptir ve bu
özellikleriyle diğer sektörlerden ayrılmaktadır. Madenler yenilenemeyen kaynaklardır ve bu
hammadde kaynakları oluĢtukları yerlerden çıkarılmak zorundadır. Bu amaçla kurulacak tesisler ve
atık havuzları gibi yapılar teknik ve ekonomik unsurların yanı sıra mutlaka çevre unsuru da dikkate
alınarak inĢa edilmeli ve tüm bu faaliyetler gerçekleĢtirilirken çevre kirliliği en aza indirecek
önlemlerin alınması gerekmektedir.
Günümüzde çevre bilincinin artması ve madencilik sektörünün ortaya çıkardığı tahribatın farkına
varılması ve bu hammaddelerin tükenmesini önlemek amacıyla yapılan bilinçli toplumsal
hareketlerle, bu problemlere çeĢitli çözüm yolları aranmakta ve tedbirler alınmaktadır.
Sürdürülebilir kalkınma politikaları doğrultusunda doğal çevrenin korunumu için Çevre Kanunu
çıkarılmıĢtır. Türkiye’de madencilik faaliyetleri Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılmıĢ
diğer yönetmeliklere uyularak gerçekleĢtirilmektedir.
Çevresel Etki Değerlendirmesi, çevreye büyük ölçüde etkileri olabilecek projelerin tüm uygulama
aĢamalarında, bu etkilerin ve önlemlerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi sürecidir ve bugün bütün
dünyada çevre yönetiminin en üst seviyesi olarak görülmektedir. Ülkemizde de yasal bir statüye
oturtulmuĢ ve uygulamaya geçmiĢtir. Ayrıca ülkemizce taraf olunmuĢ çok sayıda sözleĢme,
protokol ve anlaĢma bulunmaktadır. Kyoto Protokolü, ozon tabakasını incelten maddelere dair
Montreal Protokolü, Cartagena Biyogüvenlik Protokolü bunların bazılarıdır.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -24-
3.6. Madencilik Sektörünün Sorunları ve Bunlara İlişkin Çözüm Önerileri
Sektörün ekonomiye katkısı açık olmakla beraber; yapısal, alt yapısal, yasal, kurumsal, yargısal,
idari, çevresel, finansal, toplumsal, sosyolojik, iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili çeĢitli sorunlarla
karĢı karĢıya kalınması, sektörü özellikle yeni yatırımcılar için cazip kılmamakta ve bu tür yeni
yatırımların önünü tıkamaktadır.
Madencilik sektöründeki sorunların araĢtırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla
kurulan TBMM AraĢtırma Komisyonu’nun Mayıs 2010 tarihli Raporuna göre sektörün belli baĢlı
sorunlarından bazıları aĢağıdaki gibidir:
Madencilik konusunda belirlenen politikaların uygulanmasındaki aksaklıklar
Mevcut rezervlerin küçüklüğü ve ölçeklerin yetersizliği
Sermaye yetersizliği ve risk algısının madenciliğe uygun olmayıĢı
Belirli kurumsal yapılardan kaynaklanan sorunlar
Sektördeki bürokratik sürecin uzun olmasından kaynaklanan sorunlar
Devlet yardımları ile ilgili sorunlar
Vergilendirme ile ilgili sorunlar
Maden sektöründeki alt yapı sorunları
Maden kanunu ve uygulama yönetmeliği ile ilgili sorunlar
Uygulamalardan kaynaklanan sorunlar
Üniversite - sanayi iĢ birliğinin geliĢtirilememesi sorunu
Madencilik sektöründe halkla iliĢkilerin eksikliği ve bilgi kirliliğinden kaynaklanan sorunlar
Madenciliğin günlük yaĢamdaki öneminin bilinmemesi
Petrol ve doğal gaz aramaları hakkında yanlıĢ bilinenler
Siyanür hakkında yanlıĢ bilinenler
Altın aranmasında siyanür kullanıldığına iliĢkin yanlıĢ bilgilendirme
Altın madenciliğinin Türkiye ekonomisine katkısının yeterince bilinmemesi
Genel bir veri tabanı eksikliği
Eğitim sorunu
Sektördeki koordinasyon-iletiĢim eksikliği
Güvenlik kültürü eksikliği
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -25-
ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları oranının yüksekliği
Meslek mensuplarının uzmanlaĢma yetersizliği
ÇalıĢanların yaptıkları iĢlerle ilgili mesleki eğitimlerinin yetersizliği
ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin tüm iĢ yerlerini kapsamaması
Sektörde iĢ birliğinin olmayıĢı
Arama yetersizliği sorunu
Madencilikteki atıl ocak ve tesislerin ülke ekonomisine kazandırılamaması
Maden arama, rezerv ve madenlere iliĢkin diğer bilgilerin güvenilir ve uluslararası
standartlara uygun olmayıĢı
Katma değeri yüksek ürünün elde edilememesi ile maden ticaretinden kaynaklanan sorunlar
Meclis AraĢtırma Komisyonunun yaptığı çalıĢmalar sonucunda, madencilik sektörünün ülke
kalkınmasına gereğince katkı sağlayabilmesi için, elde edilen bulgular ve çözüm önerilerinden
bazıları ise Ģunlardır:
Maden sektörünün ihtiyaçlarına uygun olarak Maden Kanunu ve madenciliğe doğrudan veya
dolaylı etkisi olan mevzuatın günün değiĢen ihtiyaçlarına en hızlı Ģekilde çözümler üretecek
tarzda yenilenmesi gerekmektedir.
Madencilik sektörünün geliĢtirilmesi, güçlendirilmesi, sorunların çözümü, madencilik
faaliyetlerinin desteklenmesi ve iyileĢtirilmesi kapsamında ulusal maden politikalarının
belirlenerek maden kaynaklarının dünyadaki yeni geliĢmeler ıĢığında ulusal ekonomiye
yüksek düzeyde katkı sağlayacak biçimde değerlendirilmesi için, bir Maden Master Planı
oluĢturulması zaruriyeti bulunmaktadır.
Sektörün sorunlarının çözümü ve sağlıklı bir geliĢme ortamının oluĢturulabilmesi için yasal
alt yapının yanı sıra, etkin bir bürokratik ve kurumsal yapılanmaya da aynı düzeyde ihtiyaç
vardır.
Maden sektörüne özgü kurumsal yapıların oluĢturulması için merkezi yönetimden mahalli
idarelere kadar tüm bürokratik yapıların, madenciliğin sorunlarının çözümüne katkı
yapabilecek fiziki imkânlara ve personel yapısına kavuĢturulması gerekmektedir. Bu
kapsamda, bazı kamu kurum ve kuruluĢlarının yeniden yapılandırılmasında fayda
görülmektedir.
Rekabet gücüne sahip olabilmenin baĢlıca koĢulları arasında ölçek ekonomisinden
yararlanmaya imkân verecek firma büyüklüklerine, yeterli sermaye yapısına, nitelikli iĢ
gücüne, bilgi ve teknoloji üretebilme yeteneğine sahip olmak bulunmaktadır. Bu çerçevede,
sektörde firma ve iĢletme ölçeklerinin büyütülmesine, güçlü sermaye gruplarının sektöre
olan ilgisinin artırılmasına, kredi imkânlarının geliĢtirilmesine, kaliteli eğitim yoluyla
sektörel iĢ gücünün niteliğinin yükseltilmesine özel önem verilmelidir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -26-
ÇeĢitli teĢvik tedbirlerinin yanı sıra kurumsal ve yapısal değiĢiklikleri öngören bazı
adımların atılması, madencilik bankası kurulması, kurumların akredite edilmesi ve
profesyonel mühendislik uygulamasına geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca, hazırlanan
projelerin ve maden ürünlerinin borsada iĢlem görmesi sağlanmalı ve ülkemiz ihtiyaçlarına
yönelik enerji-maden (ham madde)-uç ürün üretimi entegrasyonları ile büyük ölçekli
projeler geliĢtirilmelidir.
Bakanlıklar ve kurumların koordinasyon eksikliğine dayalı olarak, maliyet artırıcı unsurları
(iĢ ve zaman kaybı gibi) tetikleyen ve istihdam oluĢturacak müteĢebbislere yıpratıcı bir güç
olarak ortaya çıkan yetki karmaĢasına son vermek amacıyla, madencilikle ilgili bütün
izinlerin tek bir otorite tarafından verilmesi ülke ve sektör yararına olacaktır. Bu bağlamda,
bürokratik iĢlemlerin azaltılmasını, izin alma sürelerinin makul sınırlara çekilebilmesini
sağlamak ve çok çeĢitli kurumlar eliyle verilen izin süreçlerinde ortaya çıkan sorunları
asgariye indirmek amacıyla, alınması gereken izinlerin tamamının (GSM izinleri, tarım,
orman, sit alanına iliĢkin izinler vb.) ÇED kapsamına alınması önerilmektedir.
Politikaların uygulamaya geçirilmesinde ortaya çıkan sorunların yanında, mevzuatın
karmaĢıklığı ve uygulamada tek tip sağlanamaması, yetiĢmiĢ personel eksikliği, etkin bir
denetimin yapılamaması, ülkemizdeki risk sermayesinin ve finansman imkânlarının, ayrıca
iĢ kültürü ile iĢletmecilerimizin risk algısının sektörün gerekleriyle tam olarak uyuĢmaması
gibi sorunların bir an önce giderilmesi gerekmektedir.
Maden arama ve iĢletme harcamalarının KDV baĢta olmak üzere vergisel ve diğer açılardan
daha fazla teĢvik edilmesi gerekmektedir.
Rezerv yetersizliği ve ölçek küçüklüğü, ülkemiz madenciliğinin geliĢmesinde en büyük
engelleri oluĢturmaktadır. Buna karĢın yeterli ölçüde ve derinlikte arama yapılmamıĢ olması,
ülkemiz açısından bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Yerli üretimimizin artırılmasını sağlamak amacıyla aynı özellikteki ithal edilen madenler
yerine, öz kaynaklarımızın değerlendirilmesi önem arz etmektedir.
Madencilik alanında geliĢmiĢ ülkelerde uygulanan raporlama standartları, ülkemiz
madenciliğine uyarlanmalıdır. Bu bağlamda; kurum, üniversite ve kiĢilerin de ülkemizde
maden kaynak ve rezervleri için raporlama yapabilecek koĢullara getirilmesi için uluslar
arası alanda akredite olmaları sağlanmalıdır. Raporlama standartlarına uygun olarak tespit
edilecek maden rezervlerinin iĢletilmesi için banka kredisi ve borsalarda listelenme gibi
yollarla finansman kaynağı oluĢturacak bir yapı kurulmalıdır.
Üniversite-sanayi iĢ birliğinin geliĢtirilmesi ve özendirilmesi amacıyla gerekli yasal
düzenlemeler yapılmalıdır.
Türkiye’nin iĢ sağlığı ve güvenliği sorunları, ülkenin genel sosyoekonomik geliĢmiĢlik ve
eğitim düzeyi, iĢsizlik sorunları ile doğrudan ilgilidir. Sektördeki iĢ sağlığı ve güvenliğini
artırmak ve kazaları azaltmak için, iĢ güvenliği kültürünü oluĢturmak üzere faaliyetlere
öncelik verilmeli; maden iĢ yerlerinde, rödovans ve taĢeron (alt iĢverenler) uygulamaları
olan iĢ yerleri de dâhil olmak üzere, iĢ sağlığı ve güvenliği hizmetleri yaygınlaĢtırılmalı;
sektörün ihtiyacını karĢılayacak nitelik ve nicelikte iĢ güvenliği uzmanı yetiĢtirilmelidir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -27-
Bu gibi iĢ yerlerinde yapılan teftiĢlerin, iĢçi ve iĢvereni yönlendirici, bilgilendirici, koruyucu
ve önleyici yaklaĢım esas alınarak kalıcı tedbirleri oluĢturma amaçlı yapılmasına önem
verecek Ģekilde etkinliği sağlanmalıdır.
Günümüz madencilik anlayıĢında çevrenin korunması ve yeniden doğaya kazanım son
derece önem arz etmektedir. Çevre ile barıĢık sanayileĢme için gerekli çevre-sanayi
dengesinin kurulması, kalkınmada lokomotif görevini üstlenecek olan madencilik
faaliyetlerinin çevreye duyarlı bir anlayıĢ içinde sanayileĢme ile birlikte yürütülmesi
zorunludur. Ülkemizde son dönemlerde bu konuda büyük ilerlemeler kaydedilmiĢ olup,
kaydedilen bu ilerlemenin daha da ilerletilmesi için toplumun bilinçlendirilmesi çalıĢmaları
artırılmalıdır. Çevre örgütlerinin faaliyetleri, madenciliğin geliĢmesine engel olarak değil;
destekleyici ve geliĢtirici bir unsur olarak kabul edilmelidir. Bu anlayıĢla, gerekli yasal
düzenlemelerin ve uygulamaların uyumlulaĢtırılması konusunda kamuoyunu bilgilendirme
ve bilinçlendirme çalıĢmalarına ağırlık verilmeli, kuruluĢların halkla iliĢkiler bölümleri
güçlendirilmelidir.
4. Sonuç
Madencilik sektörü, geliĢmiĢ ülkelerin kalkınmalarında rol oynayan en önemli sektörlerden birisi
konumundadır. Madencilik, özellikle tarım ile birlikte toplumların hammadde ihtiyaçlarını sağlayan
iki ana üretim alanından birisi olarak geliĢmiĢ ülkelerin kalkınmasında ihtiyaç duyulan temel itici
güçlerden birisi olmuĢtur. Genellikle ülkelerin maden tüketimi ile geliĢmiĢlik düzeyleri arasında
doğrudan bir iliĢki olduğu gözlemlenmekte olup, geliĢmiĢ ülkelerin var olan ekonomik güçlerine
sahip olmalarında, doğal kaynakları etkin bir Ģekilde kullanmalarının büyük rol oynadığı
görülmektedir. Madencilik, istihdam oluĢturması; enerji ihtiyacını karĢılaması, hizmetler, imalat ve
yan sanayi sektörlerini teĢvik etmesi; bölgesel kalkınmayı ön plana çıkarması ve ülkeye döviz
sağlaması açısından ayrıca bir öneme sahiptir.
Bu nedenledir ki ülkemizde de madencilik sektörünün yeri ve önemi gün geçtikçe artmakta, konuya
iliĢkin yapılan yeni düzenleme ve giriĢimler, sektörün geliĢmesine katkı sağlamaktadır. Tüm bu
geliĢme ve gayretlere rağmen, bugün itibariyle madencilik sektörü, ülkemizin kalkınmasına
yapabileceği büyük katkıyı kendisinden beklenen düzeyde sağlayamaz durumdadır. Kaldı ki
ülkemizdeki madencilik faaliyetleri üretim, finansman olanakları, yetiĢmiĢ insan gücü, bilgi ve
tecrübe birikimi, verimlilik, ölçek ekonomisi ve teknoloji gibi kriterler açısından
değerlendirildiğinde, dünyadaki madencilik konusunda geliĢmiĢ ülkelerle henüz rekabet edecek
düzeyde bulunmamaktadır. Ülkemiz madenciliğinin ekonomimize katkısının arttırılması, istikrarlı
bir büyümenin sağlanması ve istihdamın arttırılması gibi sosyal yararların elde edilmesi için, arama
ve iĢletme süreçleri baĢta olmak üzere tüm madencilik yatırımları ve faaliyetleri daha fazla teĢvik
edilmelidir. Ayrıca ülkemizin madencilik geleceği açısından, çıkarılan madenlerin herhangi bir
katma değer eklenmeksizin doğrudan satıĢa konu edilmesinden ziyade katma değeri yüksek
madencilik ürünlerinin üretilmesine ve iĢlenmiĢ ürün kapasitesinin, ürün çeĢitliliğinin ve ürün
kalitesinin geliĢtirilmesine yönelik entegre madencilik yatırımların desteklenmesine önem verilmesi
gerekmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -28-
Ek:1 Dünya Maden Rezervleri
MADENİN ADI
REZERVLER (Bin Ton) 2008
AÇIKLAMA REZERV BAZ REZERV
Altın * Au içeriği 47.000 100.000
Antimon * Sb içeriği 2.100.000 4.300.000
Asbest RÇ RÇ
Bakır Cu içeriği 550.000 1.000.000
Barit 190.000 880.000
Boksit 27.000.000 38.000.000
Bor B2O3 içeriği 170.000 410.000**
Cıva * Hg içeriği 46.000 240.000
Çinko Zn içeriği 180.000 480.000
Demir Kullanılabilir Cevher 150.000.000 350.000.000
Diatomit RÇ RÇ
Feldspat RÇ RÇ
Fluorit 230.000 470.000
Fosfat 15.000.000 47.000.000
Grafit (Doğal) 90.000 220.000
GümüĢ * Ag içeriği 270.000 570.000
Ġlmenit TiO2 içeriği 680.000 1.400.000
Jips RÇ RÇ
Kadmiyum * Cd içeriği 490.000 1.200.000
Kalay * Sn içeriği 5.600.000 11.000.000
Kobalt * Co içeriği 7.100.000 13.000.000
KurĢun Pb içeriği 79.000 170.000
Manganez Cevheri 500.000 5.200.000
Mika (Doğal) Tabakalı RÇ RÇ
Nadir Toprak E. * NTE-Oksit içeriği (REO) 88.000.000 150.000.000
Nikel * Ni içeriği 70.000.000 150.000.000
Perlit 700.000 7.700.000
Potas K2O içeriği 8.300.000 18.000.000
Rutil TiO2 içeriği 45.000 87.000
Soda Külü (Doğal) 24.000.000 40.000.000
Sodyum Sülfat 3.300.000 4.600.000
Stronsiyum * Sr içeriği 6.800.000 12.000.000
Talk + Pirofillit RÇ RÇ
Vanadyum * V içeriği 13.000.000 38.000.000
Zirkon* ZrO2 içeriği 51.000.000 77.000.000
* : Satırdaki değerler Ton olarak verilmiĢtir.
** : ETĠ Maden Verilerine Göre B2O3 Bazlı Dünya Toplam Bor Rezervi: 1.201.200 bin tondur. Bu rezervin %
72’sini oluĢturan 866.000 bin tonu ülkemizdedir.
RÇ: Rezerv çoktur.
Kaynak: USGS, Mineral Commodity Summaries – 2009
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu – Mayıs 2010
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -29-
Ek:2 Türkiye Maden Rezervleri
TÜRKİYE MADEN REZERVLERİ*
Cinsi Rezerv (Gör+Muh)(Ton) Açıklamalar
Altın 328 Metal Au (potansiyel 560 ton)
Alünit 3.974.860 % 7.54 K2O
Antimuan 99.306 Metal Sb
Asbest 29.646.379 DeğiĢik lif boylarında, lif yüzdesi % 4 'ün üzerinde
Asfaltit 82.000.000 AID: 2876-5536 Kcal/kg
Bakır 1.462.580 Metal Cu
Barit 34.222.792 % 71-99 BaSO4
Bentonit 241.519.504 Sondaj+döküm+ağartma
Bitümlü ġist 1.641.381.000 Or.AID 541-1390 Kcal/kg
Boksit 68.910.000 % 55 Al2O3 (25.667.000 Metal Al)
Bor 3.052.568.000 % 24.4-35 B2O3 (Gör+Muh+Müm)
Civa 3.820 Metal Hg
Çinko 1.659.502 Metal Zn
Demir 113.252.000 % 55 Fe (82 458 750 t metal Fe)
Diatomit 44.001.040 iyi kalite
Disten 3.840.000 % 21-52 Al2O3
Dolomit 19.817.124.196 % 15 MgO ve üzeri
Feldspat 372.790.701 Albit ve Ortoklaz
Fosfat 70.500.000 % 19 P2O5
Fluorit 2.530.694 % 40-80 CaF2
Grafit 86.736 2-17 C
GümüĢ 5.740 Metal Ag
Kaya Tuzu 5.157.036.177 % 88,5 üzeri NaCl içerikli (200.000.000 tonu göl rezervi)
Kaolen+
Ġllit+Halloysit 420.647.806 % 15-37 Al2O3
Kil (Ser+Ref) Seramik+Refrakter kili
Krom 26.637.873 % 20 üzeri Cr2O3
198.100.000 % 5.34 Cr2O3 ortalama tenörlü
KurĢun 795.201 Metal Pb
Kuvars Kumu 1.884.208.585 % 90 üzeri SiO2
Kuvarsit 2.460.735.184 % 90 üzeri SiO2
Kükürt 625.700 % 32 S
Linyit 12.000.000.000 AID: 868-5000 kcal/kg
LületaĢı 1.483.670 iyi, orta kalite (Sandık)
Manganez 3.200.000 %34.54 Mn (Metal Mn içeriği 1.576.000)
Manyezit 106.673.833 % 41-48 MgO
Mermer 5.137.342.751 m3 toplam potansiyel rezerv (13 933 mil.ton)
Molibden 372.657 (0.5-0.27 Cu eĢdeğeri, 0.01-0.0176 Mo; Gör+Muh+Müm)
Nikel 39.500.000 Lateritik (% 1.34 Ni , 0,042-0,060 Co )
179.000 Sülfit (% 1-4 Ni )
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -30-
Olivin+Dunit 190.000.000 Ġyi Kalite Potansiyel rezerv
Perlit 5.688.021.716 DeğiĢik genleĢme oranlarında
Pomza 1.397.786.725 (m3) iyi kalite
Profillit 6.644.000 Seramik+refrakter+çimento
Sepiyolit 13.535.374 % 50 üzeri Sepiyolit içerikli
Sodyum Sülfat 11.050.467 % 81 NaSO4 (13.040.000 tonu göl rezervi )
Stronsiyum (Sölestin) 347.101 % 72 Üzeri SrSO4
Talk 427.574 iyi kalite
TaĢkömürü 1.126.548.000 iyi kalite
Titan 161.348.413 % 0,87-0,98 TiO2 (Görünür-plaser) SAKARYA-KARASU
5.131.969 % 4,95 TiO2 (Görünür-Primer) MANĠSA-ALAġEHĠR
Toryum 380.000 % 0.21 ThO2
Trona 836.283.891 % 56 üzeri Trona
Uranyum 9.129 % 0.05-0.1 U3O8
Vanadyum 41.346 SeydiĢehir boksitlerinde % 0,05-0,07 V2O5 değerlerinde vanadyum
saptanmıĢtır.
Volfram 36.719 Metal W
Vollastonit 31.500.000 DüĢük kalite
Zeolit 344.217.073 Klinopitilolit+Höylandit (gör.+Muh)
Zımpara 3.607.564 iyi kalite
*http://www.mta.gov.tr/- Güncellenme Tarihi:01.02.2010
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -31-
Ek:3 Türkiye’de Bir Madenin İşletmeye Açılabilmesi İçin Alınması Gereken İzinler
Alınacak İzin İzni Veren Makam
1 Maden Ruhsatı Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü
2 Maden ĠĢletme Ruhsatı
3 ÇED Olumlu Belgesi
Çevre ve Orman Bakanlığı 4 Atık Depolama Ġzni
5 Ön Emisyon ve Emisyon Ġzinleri
6 DeĢarj Ġzni
7 Arazi Kullanım Ġzni (Mera Tahsis DeğiĢikliği) Tarım Ġl Müdürlüğü
8 Arazi Kullanım Ġzni Arazi Sahibinden
9 Orman Ġzni Çevre ve Orman Bakanlığı
10
Tesis Ġzni (Orman Ġzinleri, ÇED
Raporu, Emisyon Ġzinleri, Geri
DönüĢüm Raporu, Atık Yönetim
Planı, GSM Ruhsatı)
Çevre ve Orman Bakanlığı, ÇalıĢma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı, Ġl Özel Ġdaresi
11 ĠĢ Yeri Açma ve ÇalıĢma Ruhsatı Belediye veya Ġl Özel Ġdaresi
12 ĠĢletme Ġzni Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü
13 Kültür ve Turizm Bakanlığı Uygun GörüĢü Kültür ve Turizm Bakanlığı
14 ĠĢ Yeri Bildirimi SGK, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
Vergi Dairesi
15 Ġmar Ġzni Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı veya Belediye
16 ĠnĢaat Ġzni Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı veya Belediye
17 Elektrik Ruhsatı TEDAġ
18 Su Ruhsatı DSĠ ve Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı
19 Patlayıcı Madde Depo ĠnĢaat Ġzni ĠçiĢleri Bakanlığı ve Bayındırlık ve Ġskân
Bakanlığı
20 Patlayıcı Madde Satın Alma ve Kullanma Ruhsatı ĠçiĢleri Bakanlığı
21 Diğer Ġzinler Millî Savunma Bakanlığı, DSĠ vb.
Kaynak: TBMM AraĢtırma Komisyonu Raporu, Mayıs 2010
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -32-
Ek:4 Madencilik Sektöründeki Kurum, Kuruluş ve Örgütlerden Bazıları
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama
Ġnönü Bulvarı No: 27
Bahçelievler/ANKARA
ġenyuva Mahallesi Mertler Sokak No 112
BeĢtepe/ANKARA
Üniversiteler Mah. Dumlupınar Bulv. No:139
06800 Çankaya/ANKARA
Tel: 0 312 212 64 20 Tel: 0 312 212 80 00 Tel 0 312 201 10 00
Faks 0 312 215 65 86 Faks: 0 312 213 84 51 Faks: 0 312 287 91 88
www.enerji.gov.tr www.migem.gov.tr www.mta.gov.tr
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Türkiye Taşkömürü Kurumu Eti Maden İşletmeleri
Hipodrom Caddesi No:12
06330 Yenimahalle/ANKARA
Bağlık Cad. Yayla Mah. Ġhsan Soyak Sok. No:2
ZONGULDAK
Korkutreis Mah.Cihan Sk. No:2
Sıhhıye/ ANKARA
Tel: 0 312 384 17 20 Tel : 0 372 252 40 00 Tel :0 312 294 20 00
Faks: 0 312 384 16 35 Faks: 0 372 251 19 00 Faks :0 312 230 60 35
www.tki.gov.tr www.taskomuru.gov.tr www.etimaden.gov.tr
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumu (TÜBİTAK) Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Maden Mühendisleri Odası
Tunus Caddesi No:80
06100 Kavaklıdere / Ankara
Dumlupınar Bulvarı No:166 Kat:10
06520 Çankaya/ANKARA
Selanik Caddesi No 19/3
YeniĢehir/ANKARA
Tel : 0 312 468 53 00 Tel: 0 312 285 83 85 Tel: 0 312 425 10 80
Faks : 0 312 427 74 89 Faks: 0 312 285 75 55 Faks :0 312 417 52 90
www.tubitak.gov.tr www.boren.gov.tr www.maden.org.tr
Jeoloji Mühendisleri Odası Jeofizik Mühendisleri Odası Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Bayındır Sokak No 7/7 YeniĢehir/ANKARA Milli Müdafa Caddesi No10/7Kızılay/ANKARA Atatürk Blv. No:149 Bakanlıklar ANKARA
Tel: 0 312 432 30 85 Tel: 0 312 418 82 69 Tel: 0 312 413 80 00
Faks: 0 312 434 23 88 Faks : 0 312 418 83 64 Faks: 0 312 418 32 68
www.jmo.org.tr www.jeofizik.org.tr www.tobb.org.tr
Madencilik Sektörü Başkanlar Konseyi
Birliği
Türkiye Mermer Doğaltaş ve Makinaları
Üreticiler Birliği
Seramik Cam ve Çimento Hammaddeleri
Üreticileri Derneği
Turan GüneĢ Bulvarı 71. Sokak No 8/2
Yıldız-Çankaya/ANKARA
Turan GüneĢ Bulvarı 71. Sokak No 8/3
Yıldız-Çankaya/ANKARA
Büyükdere Caddesi Stad Han Kat 4 D 9
Mecidiyeköy/ĠSTANBUL
Tel: 0 312 440 97 38 Tel: 0 312 440 83 63- 440 75 86 Tel: 0 212 266 52 54
Faks : 0 312 440 97 38 Faks: 0 312 440 80 83 Faks: 0 212 266 51 23
- www.tummer.org.tr www.serfed.com
Agrega Üreticileri Birliği Çimento Müstahsilleri Birliği Yapı Ürünleri Üreticileri Federasyonu
Yeniyol Sokak Cecanlar ĠĢ merkezi B Blok
20/5 Kat 3 Acıbadem-Kadıköy/ĠSTANBUL
EskiĢehir Devlet Yolu 9.km No: 359 06800
ANKARA EskiĢehir Devlet Yolu 9.km 06800 ANKARA
Tel: 0 216 545 82 00 Faks : 0 312 287 92 72 Tel: 0 312 287 32 50
Faks : 0 216 545 82 03 Tel: 0 312 287 3250-141 Faks: 0 312 287 92 72
www.agub.org.tr www.tcma.org.tr www.yuf.org.tr
Kireç Sanayicileri Derneği İstanbul Metal Maden İhracatcılar Birliği Ege Maden İhracatçılar Birliği
Çatal Sokak ġenlikköy Mahallesi No: 7A-1
Bakırköy / ĠSTANBUL
DıĢ Ticaret Kompleksi A Blok ÇobançeĢme
Mevkii Sanayi Caddesi Yeni Bosna Ġstanbul
Atatürk Caddesi No 382 Alsancak ĠZMĠR
Tel: 0 212 663 04 04 Tel :0 212 454 00 00 Tel: 0 232 488 60 00
Faks: 0 212 574 19 14 Faks: 0 212 454 00 01 Faks : 0 232 488 61 00
www.kisad.org.tr www.immib.org.tr www.egeliihracatcilar.com
Genel Maden İşçileri Sendikası Türkiye Maden İşçileri Sendikası Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı
MithatpaĢa mah. ġemsi Denizer sok. No:18
ZONGULDAK Strazburg Caddesi No 7 Kızılay/ANKARA
Cumhuriyet Caddesi, Itır Apt. No.295 Kat. 5
Harbiye –ġiĢli /ĠSTANBUL
Tel: 0 372 251 22 06 Tel: 0 312 229 79 20 Tel: 0 212 246 20 81
Fax: 0 372 253 66 45 Faks: 0 312 229 89 31 Faks: 0 212 247 51 11
www.genelmadenis.org.tr www.madenis.org.tr
Türkiye Madenciler Derneği Genç Maden İşletmecileri Derneği Altın Madencileri Derneği
Ġstiklal Caddesi No 471/1-1 Tunca Apt.
Beyoğlu/ĠSTANBUL
Kore Ģehitleri Cad. No:41 34394 Zincirlikuyu /
ĠSTANBUL
Ġran Caddesi Turan Emeksiz Sokak No:1/4
GaziosmanpaĢa/ANKARA
Tel: 0 212 245 15 03 Tel : 0 212 288 72 80 Tel : 0 312 466 36 77
Faks: 0 212 293 83 55 Fax : 0 212 288 47 35 Fax : 0 312 427 82 75
- www.gemad.org.tr www.altinmadencileri.org.tr
Kaynak: TOBB Madencilik Sektör Meclisi, Türkiye Madencilik Sektör Raporu, 2007
Dünyada ve Türkiye’de
Madencilik Sektörü -33-
Ek:5 Türkiye Maden Yatakları Haritası
Kaynak: http://www.mta.gov.tr/