DIZALICE 1/20

D

DIIZZAALLIICCEE Dizalice se mogu definisati kao sredstva sa ciklinim dejstvom namjenjena pretovaru (transportu)

rasute i komadne robe u okviru ogranienog radnog prostora, koji je odreen konstruktivnim karakteristikama dizalice. Pri radu dizalica u realizaciji pretovarnog procesa dominantne su operacije podizanja i sputanja tereta (LO-LO).

Dizalice se klasifikuju prema razliitim kriterijumima a za izbor pretovarne tehnologije, odnosno projektovanje pretovarnih procesa najcelishodnija je klasifikacija prema vrsti pogona i konstrukciji.

Prema vrsti pogona dizalice se razvrstavaju u dve grupe: sa elektrinim i SUS motorima. Dizalice sa elektrinim pogonom se po pravilu kreu po inama, dok dizalice sa pogonom preko SUS motora imaju nosei ram i pogonski sistem slian drumskom vozilu.

Prema konstruktivnom obliku dizalice se mogu klasifikovati u vie grupa: konzolne, graevinske (toranjske), mosne, ramne, portalne, poluportalne, auto dizalice, koturae, ekrci, rune dizalice,...

Sa aspekta realizacije logistikih procesa najznaajnije su sledee tri grupe konstrukcija:

MOSNE E, RAMNELUKE- PORTALNE

RMNAM NE

E i L

-

DIZALICE 2/20

MMOOSSNNEE DDIIZZAALLIICCEE

Mosna dizalica ima oblik mosta, po emu je i dobila ime, koji se kree po visoko podignutim inama iznad operativne povrine.

ine po kojima se kree most kod zatvorenih objekata oslanjaju se na graevinsku konstrukciju objekta, a pri radu na otvorenom staza se izvodi kao posebna konstrukcija od armiranog betona ili elika Nosivost moe da varira u opsegu od 2.5 do 5000 kN, a raspon od nekoliko metara do nekoliko desetina metara (50m).

Most dizalice slui za kretanje kolica koja nose zahvatni ureaj sa mehanizmom za dizanje i sputanje tereta.

Konstrukcija mosta treba da obezbjedi pozicioniranje zah-vatnog ureaja dizalice po najkraoj putanji u svakoj taki operativne povrine.

U glavne elemente mosne dizalice pored mosta i kolica ubrajaju se pogonski i sistem za upravljanje.

DIZALICE 3/20

Konstrukcije kolica zavise od namjene dizalice Standardne dizalice za rukovanje komadnim i rasutim teretima

sa tzv. slobodno viseim teretom. imaju kolica kod kojih se komadni teret najee kai na kuku, a u odreenim slua-jevima koriste se specijalni zahvatni ureaji (elektromagneti, kleta, pneumatski ureaji i dr.) Za rukovanje rasutom robom koriste se posebno prilagoeni oblici kolica, obino sa vie uadi za zahvatanje i odlaganje pomou grabilice;

Namjenske tj. specijalne mosne dizalice imaju kolica koja su posebno prilagoena i bitno se razlikuju od sistema koji se koriste kod dizalica opte namene. Ovu grupu sainjavaju: dizalice prilagoene potrebama procesa u metalurgiji slagai specijalne dizalice za automatizovana skladita profila i ipkastog materijala visee dizalice

Most se sastoji od jednog ili dva glavna i dva eona nosaa. U eonim nosaima su smeteni pogonski i slobodni tokovi preko kojih se most oslanja na stazu i ostvaruje translatorno kretanje

Upravljanje mosnom dizalicom moe da bude iz radnog hodnika, kabine ili automatsko

DIZALICE 4/20

Pogon mosta: Most kod lakih dizalice se na stazu oslanja preko etiri toka, a

kod teih dizalica u cilju smanjenja specifinog pritiska na stazu broj tokova je znatno vei.

Kod lakih dizalica pogon se izvodi preko dva simetrino rasporeena pogonska toka na eonim nosaima, a kod teih pogon se izvodi u etri take. Konvencionalne konstrukcije pogonske grupe su izvoene sa tzv. centralnim pogonom koji se sastoji od jednog centralno postavljenog motora i reduktora sa prenosom pogonske sile na pogonske tokove preko vratila.

Danas se uglavnom koristi princip pojedinanog pogona sa ugradnjom elektromotora i reduktora direktno na pogonski toak. Da bi se izbjeglo zakoenje mosta pri kretanju, elektromotori se sinhronizuju

Kolica Kolica predstavljaju najvaniji radni organ mosnih i ramnih dizalica.

Kod dizalice se koristi niz razliitih konstruktivnih oblika, a generalno se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe: leea i visea kolica.

DIZALICE 5/20

SSPPEEC CIIJJAALLN NII OOBBLLIICCII MMOOSSN NIIHH DDIIZZAALLIICCAA

DIZALICE PRILAGOENE POTREBAMA U METALURGIJI U metalurgiji se tradicionalno koristi nekoliko namjenski razvijenih oblika mosnih dizalica koje su do-

bile i ime prema vrsti procesa u kojima uestvuju: livake, dizalice za ariranje, traverzne dizalice i dr.

Za ovu vrstu dizalica je karakteristino da poseduju uglavnom ekstremno velike nosivosti, da su izloene uticaju visokih temperatura i da su strogo namjenski graene, tj. konstruktivno maksimalno prilagoene realizaciji specifinih zahtjeva u procesima koje opsluuju.

DIZALICE 6/20

MOSNE DIZALICE - SLAGAI Dizalice-slagai su tipian predstavnik generacije dizalica koje se

najvie koriste za rukovanje standardizovanim logistikim jedinicama, kao i specijalnim oblicima paleta i kontenera

Pored sistema sa standardizovanim jedinicama tereta, dizalice slagai nalaze primjenu i u skladitima limova velike duine, buntova, kotura (Coils), motora velike snage koji se preko traverze kae o kuke konzolnih regala bez primjene paleta,...

Pored viljuke, kao zahvatni ureaj koristi se trn, C-kuka, magnetne traverze za ploaste materijale.

O

snovna prednost dizalica - slagaa lei u injenici da drugi poznati sistemi za visoko slaganje ne

mogu da obezbede veliku nosivost na visini dizanja koju ostvaruje dizalica-slaga.

O

d z naaja j e d a s u o ne smj etene u m

rtavprostor i spod k rovne k onstrukcije, d a p ri r ukovanju t eretom

n isu p otrebni r adni h odnici v elike irine, a z a r azliku o d v iljukara z a v isoko s laganje k oji z ahtevaju i dealno r avno i zvedene i s kupe p odove r adi obezbj eenja s tabilnosti, d izalica-slaga ne g enerie p osebne z ahteve p o p itanju k valiteta p oda s kladita.

Jo jedna znaajna prednost dizalice - slagaa u odnosu na viljukarsku tehniku je i to to se sa poveanjem

visine podizanja tereta poveava stabilnost.

Vozadizalice im

a bolje radne uslove nego vozaviljukara, jer se kabina nalazi na stubu koji nosi zahvatni ureaj tj. viljuke i pri rukovanju se podie i sputa zajedno sa viljukam

a, tako da sa male

distance prati proces rada.

U skladitim

a pored rukovanja paletama u skladinoj zoni dizalica - slaga

se moe uspeno

primeniti i na frontu pretovara za utovar i istovar vozila.

DIZALICE 7/20

Osnovna prednost dizalica - slagaa lei u injenici da drugi poznati sistemi za visoko slaganje ne mogu da obezbede veliku nosivost na visini dizanja koju ostvaruje dizalica-slaga.

Od znaaja je da su one smetene u mrtav prostor ispod krovne konstrukcije, da pri rukovanju teretom nisu potrebni radni hodnici velike irine, a za razliku od viljukara za visoko slaganje koji zahtevaju idealno ravno izvedene i skupe podove radi obezbeenja stabilnosti, dizalica-slaga ne generie posebne zahteve po pitanju kvaliteta poda skladita.

Jo jedna znaajna prednost dizalice - slagaa u odnosu na viljukarsku tehniku je i to to se sa poveanjem visine podizanja tereta poveava stabilnost.

Voza dizalice ima bolje radne uslove nego voza viljukara, jer se kabina nalazi na stubu koji nosi zahvatni ureaj tj. viljuke i pri rukovanju se podie i sputa zajedno sa viljukama, tako da sa male distance prati proces rada.

U skladitima pored rukovanja paletama u skladinoj zoni dizalica - slaga se moe uspeno primeniti i na frontu pretovara za utovar i istovar vozila.

DIZALICE 8/20

MOSNE DIZALICE U AUTOMATIZOVANIM SKLADITIMA PROFILA I IPKASTOG MATERIJALA Strukturne promene u proizvodnim sistemima ubrzale su razvoj novih tehnologija u oblasti

proizvodne logistike u koje spada i nov sistem automatizovanih skladita za ipkaste materijale uokviru pogona za pripremu materijala.

ipke se skladite u specijalno prilagoenim konzolnim regalima na paletama - kasetama koje moguda budu razliite duine.

Staza za kretanje mosta je integralni deo regalne konstrukcije, a vertikalno kretanje traverze poslepozicioniranja mosta je po voicama. Zahvatanje i odlaganje kaseta se realizuje pomou kratkihteleskopskih viljuki postavljenih na traverzu.

DIZALICE 9/20

VISEA MOSNA DIZALICA Za razliku od konvencionalne leee mosne dizalice koja se

na stazu oslanja odozgo, visea dizalica je objeena na stazu. Sprezanjem tj. kombinovanjem vie paralelno postavljenih

dizalica mogu se premostiti veliki rasponi, to je i osnovnakarakteristika viseih dizalica.

Zahvaljujui tehnikoj bazi koja omoguava formiranjekompleksnih sistema kombinovanjem vie modula, viseedizalice su postale sa sistemsko - tehnikog aspekta veomainteresantno reenje za reavanje transportno - manipulativnihproblema u logistikim procesima, zbog ega su ve godinamau ekspanziji.

PPRET

RE OVTO AR

VA NIRN I CIK

CI LUKL S

US MOSMO NI

SN IHH DIZDI AL

ZA ICLI CA

A

Struktura pretovarnog ciklusa dizalice, pri realizaciji definisanog

pretovarnog zadatka, u velikoj meri zavisi od tipa, odnosno tehnikogreenja samog sredstva, koje determinie i nain kretanja zahvatnenaprave odnosno pojedinih modula dizalice.

U sluaju mostne dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se opisatisljedeim parcijalnim vrijemenima.

1

2 3

t1 [s] - vrijeme zahvatanja tereta (za uobiajene uslove cca 20-30 sec)

DIZALICE 10/20

t2 [s] - vrijeme podizanja tereta d

d2 v

Ht = (kretanje po pravcu 1), gde su Hd visina na koju se

teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s] - vrijeme vonje kolica K

K3 v

Lt = do linije odlaganja tereta (kretanje po pravcu 2), gde su LK rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica

t4 [s] vrijeme premetanja mosta (kretanje po pravcu 3), od pozicije zahvatanja tereta do linije odlaganja tereta

M

M4 v

Lt = , gde su LM rastojanje koje most prelazi i vM brzina mosta

t5 [s] - vrijeme sputanja tereta, analogno t2 t6 [s] - vrijeme odlaganja tereta, analogno t1 t7 [s] - vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2 t8 [s] - vrijeme vonje kolica do linije zahvatanja tereta, analogno t3 t9 [s] - vrijeme premetanja mosta, analogno t4 t10 [s] - vrijeme sputanja zahvatne naprave, analogno t2 Ako se pri radu mosne dizalice i kretanju izmedju proizvoljne dve take 1 i 2, koristi mogunostpremetanja tereta rezultujuom brzinom, tada se struktura vrijemena ciklusa menja u odnosu na

prethodno definisanu

DIZALICE 11/20

X

Y

LM

LK

1

2

lx

ly vx

vy

Rezultujue kretanje mosne dizalice

Pri rezultujuem kretanju tereta cilj je da se izjednae vremena koja su potrebna za pomjeranjemosta i za premjetanje kolica do mjesta istovara (utovara), tj. tei se izjednaavanju t3=t4, odnosno

t8=t9. Potrebno je, dakle, da se izjednai odnos y

M

x

K

vL

vL = , pri emu su vx i vy, brzine kolica i mosta,

respektivno, koje obezbedjuju uslov jednovrijemenog dolaska na mesto istovara (utovara).

Na ovaj nain se struktura ciklusa mostne dizalice mijenja na nain da je umesto vrijemena t3 i t4 prisutno samo jedno, zajedniko, vrijeme premetanja kolica i mosta, a isto se odnosi na vrijemena t8 i t9.

=

K

K

M

M

K

MK

K

K

M

MM

y

vL

vL

;LL

v

vL

vL

;v v

DIZALICE 12/20

Ukoliko se koriste maksimalne mogue brzine pojedinih agregata dizalice, za vrijeme kretanja se uzima vee od vrijemena potrebna za savladjivanje rastojanjaza savla ivanjerastojanja koje prelaze kolica i most

M

M

K

K

vL

; vL

max

RRAAMMNNEE DDIIZZAALLIICCEE

Sutinska razlika izme u mosne i ramne dizalice je utome to je inska staza za kretanje sputena u nivooperativne povrine, a konstrukcija koja nosi glavnenosae dizalice na insku stazu oslanja se preko etirinoge. Raspon ramnih dizalica se kree od 12 do 50 m.

Ramna dizalica je prevenstveno namenjena za realizacijurazliitih pretovarnih zadataka sa komadnom i rasutomrobom na otvorenom prostoru. Sa razvojemkontejnerskog transporta ramna dizalica je nalairoku primenu i u kontenerskim terminalima.

Ramne dizalice se grade u dva oblika: sa obrtno - pokretnom nadgradnjom na kojoj se nalazi strela i sa konvencionalnim kolicima slinim kao kod mosne dizalice Kod prve varijante obrtno-pokretna nadgradnja se kree po inama

postavljenim na glavnim nosaima portala koji se po pravilu izvodikao sanduasta konstrukcija. Strela na obrtno - pokretnojnadgradnji moe da bude sa promenljivim dohvatom i nepokretna.

DIZALICE 13/20

najvie na 30 h. Osnovna karakteristika ovih dizalica je velika nosivost od 300do 500 [kN] i velika brzina kretanja radnog organa (brzinadizanja tereta je do 150 [m/min] brzina, brzina kretanja kolicado 200 m/min sa velikim ubrzanjem i usporenjem).

Posebnu klasu ramnih dizalica ine postrojenja za istovarrasute robe iz velikih brodova. Razvoj ovih dizalica iniciralisu transportni tokovi masovnih roba, pre svega sirovina zaproizvodnju elika (gvozdene rude i uglja) koje danas razvijene zemlje u velikim koliinama prevoze pomorskim putem.

Specijalno razvijene konstrukcije ramnih dizalica velikog ka-paciteta do 2000 t/h pokazale su se kao povoljno rjeenje zarealizaciju ovih zahteva

Danas su sve znaajnije luke koje se bave prometom rasuterobe opremljene ramnim dizalicama za istovar rasute robe izvelikih brodskih jedinica.

Terminali za rasutu robu se po pravilu opremaju veim brojemdizalica, sa ciljem da se vrijeme servisa brodova ogranii

Transport materijala od dizalice realizuje se trakastim transporterom zbog ega se u okviru portala postavlja bunker, ija je zapremina obino oko desetputa vea od zapremine grabilice. Da bi se omoguilo postavljanje broda na vez i njegovaadekvatna opsluga, ovu vrstu dizalica karakterie velika visina portala dizalice kao i mogunostpodizanja prednjeg prepusta glavnog nosaa dizalice.

DIZALICE 14/20

RRAAMMNNEE DDIIZZAALLIICCEE ZZA A PPRREETTOOVVAARR KKOONNTTEENNEERRAA

Brz razvoj kontenerskog transporta pospjeio je razvoj specijalnih oblika dizalica za racionalan pretovar kontenera. U drumsko-eleznikim terminalima ramne dizalice su obino osnovni strukturni element pretovarno - skladinog sistema, dok se u lukim terminalima ramne dizalice po pravilu kombinuju i sa drugim tehnolokim elementima.

Poveanje broja kontenera i uvoenje brodova veeg kapaciteta u cilju racionalizacije transporta imali

su znaajan uticaj na promjene tehniko-tehnolokih parametara kontenerskih dizalica namenjenih za rad u kontenerskim terminalima velikih pomorskih luka.

U cilju ilustracije dinamike razvoja u tabeli je dat pregled osnovnih parametara kontenerskih brodova po generacijama, sa godinama njihovog uvoenja u eksploataciju.

DIZALICE 15/20

DIZALICE 16/20

KARAKTERISTIKE RAMNIH KONTENERSKIH DIZALICA

Tehniko-tehnoloki parametri Brzine [m/min] Nosivost na

sprederu

[kN]

Pretovarni

kapacitet

[kon./h]

Visina

dizanja

H [m]

Dohvat

R [m]

irina portal

a L [m]

Prepust L1 [m]

dizanja

kreta-nja kolic

a

kretanja

rama (portala)

Podi-zanje pre-

pusta

25 32 40

22 25 32

25 32 min 40

16 32 36 42

32(50) 63

40,63,80

125(>180)

32 8

DIZALICE 17/20

PPRREETTOOVVAARRNNII CCIIKKLLUUSS RRAAMMNNEE KKOONNTTEENNEERRSSKKEE DDIIZZAALLIICCEE

1

2

3

Za sluaj ramne kontenerske dizalice, koncept prorauna ciklusa moe seopisati sljedeim parcijalnim vremenima.

t1 [s] - vrijeme zahvatanja kontenera t2 [s] - vrijeme podizanja kontenera do visine Hd na kojoj poinje

horizontalno kretanje kolica, d

d2 v

Ht = , gde je vd brzina dizanja, (kretanje po

pravcu 1)

t3 [s] - vrijeme horizontalnog kretanja kolica do pozicije odlaganja, K

K3 v

Lt = , gde su LK rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica, (kretanje po pravcu 2)

t4 [s] - vrijeme sputanja kontenera, analogno t2 t5 [s] - vrijeme odlaganja kontenera, analogno t1 t6 [s] - vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2 t7 [s] - vrijeme vonje kolica do linije zahvatanja kontenera, analogno t3 t8 [s] - vrijeme sputanja zahvatne naprave, analogno t2 Pored navedenih vremena, u obzir se mora uzeti jo jedno vrijeme (tp), povezano sa pozicioniranjemkrana naspram narednog reda koji se opsluuje nakon zavretka istovara kontenera u tekuem redu: tP [s] - vrijeme premetanja krana (kretanje po pravcu 3),

P

PP v

Lt = , gde su LP rastojanje koje kran prelazi i vP brzina krana

DIZALICE 18/20

PORTALNE - LUKE DIZALICE

Portalne luke dizalice su jedan od najstarijihkonstruktivnih oblika dizalinih postrojenja, ije je uvoenje zapoelo jo na poetku ovog vijeka. One se sastoje od prostornog krutog rama (portala) i obrtne nadgradnje sa pokretnom strijelom. Portal se izvodi sa tri i etiri noge. Kod lakih dizalica statiki odreenih, portal je obino sa tri noge, dok se kod mailih raspona potrala (6 m) i velike nosivosti portali grade sa etiri noge.

Ovaj oblik dizalice se pokazao kao veoma pogodan za pretovar komadne i rasute robe u renim i pomorskim lukama. Portal dizalice esto premoava saobraajnu povrinu po kojima se kreu kopnena prevozna sredstva (drumska i eleznika) tako da se proces direktnog pretovara realizuje ciklinim ponavljanjem promene dohvata strijele dizalice i rotacije obrtne nadgradnje, a kod indirektnog pretovara roba se odlae na doku ili prihvata prikolicama i traktorima i odvozi u skladita. Nosivost portalnih lukih dizalica je u opsegu od 32 do 400 kN, maksimalna visina dizalice sa podignutom strelom je od 40 do 60 m, brzina kretanja portala je 20 do 25 m/min, brzina promene ugla strijele (dohvata) 40 do 90 m/min, brzina obrtanja nadgradnje 1 do 2 min-1, brzina dizanja za rad sa kukom kod rukovanja komadnom robom je 40 do 63 m/min i 40 do 80 m/min pri radu sa grabilicom.

DIZALICE 19/20

PPRREETTOOVVAARRNNII CCIIKKLLUUSS LLUUKKEE PPOORRTTAALLNNEE DDIIZZAALLIICCEE

Za sluaj luke portalne dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se opisatisljedeim parcijalnim vrijemenima.

t1 [s] - vrijeme zahvatanja tereta - za uobiajene uslove cca 20-30 sec t2 [s] - vrijeme podizanja tereta

d

d2 v

Ht = (kretanje po pravcu 1), gdje su

Hd visina na koju se teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s] - vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni istovara = 1t360

1 3

(kretanje po pravcu 3), gde su 1 ugao rotacije strele i , ugaona brzina rotacije strele

1

2

3

4

t4 [s] - vrijeme produenja (skraenja) dohvata strele DS

DS4 v

Lt = (kretanje po pravcu 2), gde

je LDS duina horizontalne projekcije skraenja (produenja strele), a vDS horizontalna projekcijabrzine skraenja produenja strele. Treba napomenuti da je trajanje ove faze radnog ciklusa mogueposmatrati i preko ugla podizanja-sputanja strijele i ugaone brzine tog kretanja.

t5 [s] - vrijeme sputanja tereta, analogno t2 t6 [s] - vrijeme odlaganja tereta analogno t1 t7 [s] - vrijeme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2 t8 [s] - vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni zahvatanja tereta, analogno t3 t9 [s] - vrijeme produenja (skraenja) dohvata strele, analogno t4 t10 [s] - vrijeme sputanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t7 t11 [s] - vrijeme premetanja dizalice tereta vLt11 = (kretanje po pravcu 4), gde su L duina

za koju se dizalica pomjera i v brzina kretanja

DIZALICE 20/20

ZZAAHHVVAATTNNEE NNAAPPRRAAVVEE

Milorad Vidovi, Mehanizacija pretovara I

MOSNE DIZALICE SPECIJALNI OBLICI MOSNIH DIZALICA PRETOVARNI CIKLUS MOSNIH DIZALICA RAMNE DIZALICE PRETOVARNI CIKLUS RAMNE KONTENERSKE DIZALICE PRETOVARNI CIKLUS LUKE PORTALNE DIZALICE ZAHVATNE NAPRAVE