Korrik, 2014

1

Të zbulojmë Shqipërinë

Jemi në korrik! Muaji i verës së plotë!I nxehtë! I gjallë! Me shumë lëvizje në udhët që çojnë drejt bregut, plazheve me rërë,porteve dhe aeroportit. Duket sikur shtohen të rinjtë në korrik. Thua se rendja e tyre drejt plazheve, aventurës, argëtimit i jep muajit gjallërinë e moshës! Por ka edhe mundësi të tjera në Shqipëri! Të bukurive të rralla! Të qeta, të mrekullueshme dhe njëkohësisht plot me mundësi për aventurë. Jepini vetes një shans të zbuloni sekretin e:

1. Luginës së Valbonës; një nga perlat e turizmit malor . 2. Udhëtimit nga Tirana në Valbonë; në çdo stinë të vitit. Valbona u tregon udhëtarëve madhështinë e saj

përmes maleve hijerënda, thellësinë përmes pyjeve, pastërtinë përmes ujit të kristaltë ku vallëzojnë troftat e arta, mikpritjen përmes njerëzve të mrekullueshëm që ka, bukurinë e saj përmes veshjeve shumëngjyrëshe të zonës.

3. Shijes së veçantë të shurupit të përgatitur me boronicat e freskëta të luginës, mazës së zieme, fërlikut dhe flisë.

4. Gjirit të Gjipesë; mrekullisë së vogël me rërë të imët, shpella të shumta, bregdet shkëmbor, që shtrihet mes Dhërmiut dhe Jalës.

5. Festivalit të Muzikës së Vjetër; që synon jo vetëm të kultivojë shijet e artdashësve për muzikën e vjetër baroke, por edhe të promovojë vlerat e trashëgimisë sonë historiko-kulturore.

Korrik, 2014

2

Lugina e Valbonës Vendndodhja gjeografike Shtrihet në zemër Alpeve dhe konsiderohet si një nga zonat natyrore më të bukura të Shqipërisë. E shpallur park kombëtar në vitin 1966, lugina e Valbonës zë një sipërfaqe prej 8.000 hektarësh. Ndodhet 27 kilometra larg qytetit të Bajram Currit, rreth 260 km nga Tirana dhe 245 km nga aeroporti “Nënë Tereza”. Kjo perlë e turizmit malor, me një peizazh që sfidon bukurinë paraqet dy pamje të ndryshme, zonën malore me maja në formë kulle shkëmbore që kulmojnë me Jezercën dhe luginën e thellë e gjarpërushe. Lugina e Valbonës është zona turistike më e vizituar në rrethin e Tropojës dhe një nga më të vizituarat në Alpet Shqiptare.

Para hyrjes në Valbonë mrekullia e parë e vogël me të cilën do të ndesheni është burimi i kristaltë i Shoshanit. Përgjatë Luginës së Valbonës shtrihen fshatrat e Dragobisë, Valbonës dhe Rragamit, që dallohen për shtëpitë e ndërtuara në stilin alpin, natyrën e virgjër dhe ajrin e pastër . Kur të kaloni Dragobinë, aty në një shpat mali, në vendin ku derdhet përroi i Cerremit, ndodhet shpella e famshme ku u vra heroi kombëtar Bajram Curri. Fshati i fundit përpara burimit të Valbonës është Rragami, që shtrihet në mes të natyrës së virgjër dhe të paprekur. E gjithë lugina shquhet për një kolorit dhe bukuri të rrallë ku ndërthuret një dinamikë e jashtëzakonshme imazhesh si uji i pastër i lumit të Valbonës, shpatet e pjerrëta të maleve, bimësia e gjelbër. Veç boronicave dhe luleshtrydheve që gjenden gjithandej nëpër luginë, në ujërat e lumit, rritet e ashtuquajtura trofta e mermertë, e pashoqe për nga shija dhe vlerat e saj ushqimore. Lugina dallohet për klimën e saj të veçantë: e freskët në verë dhe

e ftohtë në dimër. Në dimër dëbora zbardh gjithë zonën dhe arrin trashësinë 1.5 m. Vera është e freskët dhe temperaturat nuk arrijnë kurrë maksimumin për shkak të pozicionit të zonës në lartësi, çka favorizon turizmin malor dhe të gjelbër. Kjo zonë me bukuri të rrallë preferohet nga turistët vendas dhe të huaj, që shkojnë në Valbonë për trekking , sportin e kanoeve në zona të caktuara të lumit, skitë, ngjitjet alpinistike në malin e Jezercës (maja e dytë më e lartë në Shqipëri) apo ecjet me kuaj përgjatë luginës së lumit.

Korrik, 2014

3

POPULLSIA Dikur lugina ka qenë shumë e populluar, ndërsa sot një pjesë e madhe e banorëve janë zhvendosur drejt qendrave urbane. Aktualisht fshati Valbonë, i vendosur buzë lumit dhe me një lartësi prej 810 m mbi nivelin e detit, ka afro 37 shtëpi me vetëm 300 banorë. Banesat janë kryesisht kulla të vjetra dy dhe trekatëshe, me mure të trasha guri e çati karakteristike alpine me dërrasa druri. Në kullat karakteristike, tërheqin vëmendjen dritaret shumë të vogla dhe frëngjitë e ndërtuara në çdo drejtim për t’u mbrojtur. E gjithë komuna përfshin 10 fshatra, me 4310 banorë dhe 719 shtëpi, ku banojnë 986 familje. Fshati më i madh dhe qendra e komunës Margegaj, ka 227 shtëpi. Por fshatra të vegjël, si Rragami, në një shtrirje të madhe ka vetëm 31 shtëpi.

HARTA ARKEOLOGJIKE KALAJA E SHOSHANIT: Pas Dragobisë, në këmbët e malit ku bashkohet lumi i Valbonës është shpella e famshme ku heroi kombëtar Bajram Curri u rrethua dhe u vra. Aty ku fillon gryka e Dragobisë, në të majtë të lumit Valbona, mbi një shkëmb të fuqishëm që bie thikë rreth 60 m mbi lumë, gjenden rrënojat e një vendbanimi të fortifikuar të periudhës romake, i njohur me emrin Kalaja e Shoshanit. Me një sipërfaqe prej 0.4 hektarësh, e rrethuar nga tre anët me mure që kapin gjatësinë 150 m dhe gjerësi 1 - 1.70 m, mbi të cilat vendoseshin tre kulla. Pranë kalasë, në shpellat buzë lumit, është gjetur nga banorët një shat dhe një shpatë antike, ndërsa në sipërfaqen e sheshtë në lindje, ka copëza qeramike të periudhës romake. Kalaja e Shoshanit dallon nga fortifikimet e kësaj zone për nga përmasat më të mëdha dhe shtrirja buzë rrugës në një terren të sheshtë. Kjo kala ka shërbyer si pikë strategjike mbrojtëse e luginës së Malësisë nga ana e Grykës së Dragobisë.

Korrik, 2014

4

DUSHAJ : Në një tarracë të lumit Valbona, ku ka qene fshati Dushaj (më pas lagje e qytetit të Fierzës) është gjetur rastësisht një çekiç guri i periudhës së bronzit të hershëm (1900-1700 vjet p.e.s), i cili ruhet në fondet e muzeut të Tropojës. Është i punuar më gurë lumi ngjyrë hiri me nuanca jeshile, me gjatësi 8 cm e gjerësi 4 cm. Ky çekiç, si dhe veglat e punës prej stralli të zbuluara në këto zona, tregojnë se lugina e Valbonës është banuar qysh në periudhën e bronzit të hershëm, rreth 3900 vjet më parë. Në Dushaj janë gjetur edhe disa enë balte dhe një shat hekuri që i përkasin periudhës mesjetare. Ndërsa në Dushaj të Epërm, lagje e fshatit, ruhen edhe sot rrënojat e një kishe të shek XVII me një numër të madh varresh rreth saj, për të cilën Frang Bardhi në vitin 1638 citon se ishte kisha e Shëngjergjit, e fshatit Krasniqe. KOÇANAJ : Në anën veriperëndimore të këtij fshati, përballë Shoshanit, në të djathtë të lumit Valbona, në vendin e quajtur kodra e Vuthajt, gjendet një vendbanim i hapur i shek. I të erës tonë. Objektet arkeologjike të zbuluara këtu si fragmente enësh balte, profile tjegullash e tulla, i përkasin shek. II – IV të erës tonë. Nga teknika e punimit dhe nga format e motivet zbukuruese të saj, ngjason me qeramikën ilire të epokës së hekurit të hershëm (shek. XII – X p.e.s),gjë që tregon për ruajtjen dhe ringjalljen e traditave të hershme ilire tek banorët e kësaj treve në shek. e III – IV të e. tonë.

EKONOMIA Blegtoria dhe bujqësia janë sektorët kryesorë të ekonomisë së zonës. Fermerët punojnë tokën e paktë, kryesisht për konsum vetjak, ndërsa prodhimet blegtorale të të imëtave janë më të shumta. Vitet e fundit edhe zhvillimi i turizmit malor po kthehet në një biznes fitimprurës për banorët e zonës. Gati çdo familje e mbështet zhvillimin e vet kryesisht mbi turizmin. Bujtinat alpine me dritare të vogla dhe orendi prej druri, po tërheqin turistë të shumtë vendas e të huaj pothuajse gjatë gjithë vitit. Në verë, Valbona i ngjan një metropoli të madh që bie në gjumë pas mesnatës, ndërsa prenotimet e haneve zgjasin deri në vjeshtë. Pasuritë pyjore ofrojnë mundësi të mira zhvillimi për biznese të vogla që lidhen me tregtimin dhe përpunimin e gështenjave, arrave, mollës së egër, boronicave, lajthive dhe luleshtrydheve.

Korrik, 2014

5

Kostumet popullore

Në Luginën e Valbonës janë përdorur dhe përdoren ende, sidomos në raste dasmash dhe ceremonish, veshje popullore. Burrat përdorin veshjet me tirq me kapuçin e bardhë, veshjen me “lidhce e marhame”, si dhe veshjen me “xhubletë”. Larmi e madhe ekziston edhe te veshjet e grave me këmishët brej beze të bardha me mëngë të gjata, fundet poshtë gjurit me dhe pa zbukurime. Lugina dallohet edhe për punimet karakteristike artizanale si qilima dhe sixhadetë, shiltet dhe rrugicat, këllëfë jastëku të qëndisur, strajca etj.. Larmia ornamentale dhe kombinimet e ngjyrave krijojnë një sistem karakteristik dhe të papërsëritshëm të veshjeve dhe ngjyrave, që spikat në rrafshin kombëtar.

Këngët dhe vallet e zonës Këngët lirike, baladat dhe epika historike janë pjesë e folklorit të kësaj zone. Shoqërimi i këngëve të burrave bëhet me çifteli, ndërsa i grave me daire. Në luginë këndohen këngët e eposit të kreshnikëve që shoqërohen me lahutë apo çifteli.Vallet epike kërcehen më shumë nga burrat, ndërsa gratë kërcejnë ato lirike dhe rituale që shpesh shoqërohen daire e çifteli.

Korrik, 2014

6

Kuzhina tradicionale Gatimet karakteristike të kësaj zone përfshijnë specialitete të tilla si “maza e zier”, flija”, apo “pitja”. Turistët preferojnë më shumë gatimet tradicionale, të gjitha të gatuara me produkte të freskëta të zonës si mish të thatë, fasule, qumësht, djathë, mjaltë dhe produktet organike. Nga gatimet më të preferuara, mbetet trofta e mermertë e lumit të Valbonës apo qulli me tamel, që gatuhet me miell misri. Djathi i përgatitur me qumështin e freskët të bagëtive të zonës, përdoret thuajse në çdo gatim. Kuzhina tradicionale e Thethit përbehet nga "ferliku" (mish i pjekur), gatimi i troftës se përroit te Thethit, si dhe nënproduktet e qumështit (djathërat e ndryshëm, gjiza, kosi i freskët, etj). Ja disa gatime tradicionale të zonës:

Djathë i bardhë dhie: Bëhet nga qumështi i dhisë, është i butë dhe me shije karakteristike. Ferliku: Është mish qengji ose keci i moshës mbi 12 muajsh. Përgatitet në rastin e festave dhe kur vjen një mik i rrallë. Maza e zieme: Përgatitet me ajkën e qumështit dhe miell misri. Ka ngjyrë të bardhë ose të kuqe sipas llojit të miellit. Raki manaferre: Prodhimi lidhet me pjekjen e frutave në vjeshtë. Është produkt alkoolik i

hershëm që përdoret kryesisht nga burrat, dhe shpesh edhe si mjet kurativ.

Troftë Valbone: peshku piqet në një pllakë guri afër zjarrit dhe me saç nga lart. Pasi

gatuhet, shërbehet me kripë dhe limon. Mish i thatë: Përgatitet në periudhën e dimrit, preferohet gatimi me fasule. Cilësisht ruan pamjen, ngjyrën dhe vlerat ushqimore të mishit të freskët. Speca me ajkë kosi (ngjyme specash): është kombinim i kosit të freskët me qumësht, vaj ulliri dhe speca. Fli: Futet në grupin e brumërave që përgatiten në saç. Ka ngjyrë të verdhë, me shumë shtresa tepër të holla: Përgatitet kryesisht me miell gruri por me raste dhe me miell misri.

Mjaltë gështenje: produkt natyral me ngjyrë të kuqërremtë në kafe. Shija karakteristike është paksa e hidhur.

Korrik, 2014

7

Pyjet, flora dhe fauna

Lugina dallohet për bimësinë përherë të gjelbër. Gjen aty pyje të ahut, pishës, rrobullit, bredhit, livadhe alpine (bjeshkë) dhe pyje me drurë gështenjash të egra. Gjitarë të mëdhenj si ariu , ujku , rrëqebulli , dhitë e egra, kaprolli , kanë habitatin e tyre në luginë.

Shqiponja e malit, është shpendi më i veçantë në bjeshkët e luginës.

ETNOGRAFIA Trashëgimia arkitekturore në këtë trevë zë fill qysh në kohët e lashta, në Iliri. Banesat janë vendosur në vende të pjerrëta, në kodra, mbi shkëmbinj ku spikat karakteri mbrojtës.Karakteristike është vendosja e tyre larg njëra-tjetrës.Ndërtimi i banesave të kësaj zone ka kaluar nëpër disa faza: nga banesë njëkatëshe(përdhese), tek ato dykatëshe e deri tek banesa trekatëshe tip kulle, e kohëve të sotme. Dikur banesa ndërtohej që t’i përshtatej kushteve të jetesës dhe luftërave të kohës. Ndër format më të preferuara të ndërtimit të tyre ishin kullat e tipit të Malësisë, një zgjedhje e zgjuar e asaj periudhe historike. Banesa dykatëshe, ndërtohej me gurë të gdhendur lidhur me llaç, me gëlqere ose me baltë. Mbuloja e tyre ka ndryshuar vazhdimisht, nga rrasat e gurit, në dërrasa lisi, e deri te tjegullat. Banesa dykatëshe e fortifikuar u shfaq në Malësinë e Gjakovës, në gjysmën e dytë të shek XIX. Ajo gjeti një hapësirë të madhe në trevë. Katin e parë përdhes, ku mbahej bagëtia, vendasit e quanin aher. Jeta e familjes zhvillohej në katin e dytë të banesës.“Soba e grave” apo “Oda e zjermit” zinte sipërfaqen më të madhe të këtij kati. Në krah të tyre janë “Qyleret” ose dhomat e fjetjes për çiftet.“Oda e burrave” ose “Oda e miqve”, vendoset në katin e tretë. Dera e “Odës së burrave” është e vendosur gjithmonë përballë oxhakut, në të majtë për miqtë dhe në të djathtë për burrat e shtëpisë. Një pjesë e rëndësishme e katit të tretë është divahanja, elementi më karakteristik i të cilës është

dysheklleku.Ai ngrihet 40-50 cm nga dyshemeja dhe krijon një kënd komod ndenjjeje.Është i shtruar me dërrasa dhe ka një numër dritaresh të vogla për të vështruar natyrën.Banesa tradicionale e Malësisë së Gjakovës (Tropojë) përfaqëson fazën më të fundit të përpunimit arkitektonik të banesave në Shqipëri dhe një nga format më të përkryera të banesës së fortifikuar në Shqipërinë Veriore. Karakteristikë e zonës janë edhe banesat sezonale të quajtura stane. Ato ndërtohen në bjeshkë ku dërgohen bagëtitë në kullota vere.

Korrik, 2014

8

Monumentet e natyrës në Valbonë:

Shpella e Haxhisë.Ndodhet në majën e Thatë, afër fshatit Valbonë, komuna Margegaj, 1630 m mbi nivelin e detit.

Shpella e Akullit. Ndodhet pranë fshatit Valbonë, komuna Margegaj, 2230 m mbi nivelin e detit.

Shpella e Dragobisë.Ndodhet pranë fshatit Dragobi, 1200 m mbi nivelin e detit. Njihet edhe me emrin “Shpella e Bajram Currit”, i cili u strehua aty kur ndiqej nga armiqtë e tij.

Lugina e varur akullnajore e Kukajt. Ndodhet afër fshatit Rragam, komuna Margegaj, 1200 m mbi nivelin e detit.

Lugina akullnajore e Motinës. Ndodhet midis malit të Hekurave e Grykëve të Hapura, afër fshatit Dragobi, komuna Margegaj, 1100 m mbi nivelin e detit.

Kanioni i Shoshanit. Ndodhet afër urës së Shoshanit, në luginën e Valbonës, 400 m mbi nivelin e detit.

Burimi i Qukut të Dunishës. Ndodhet afër fshatit Valbonë, 870 m mbi nivelin e detit. Burimi i Shoshanit. Ndodhet pranë fshatit Shoshan, komuna Margegaj, pranë shtratit të Valbonës, 350 m mbi nivelin e detit.Rrobulli në liqenin e Ponarëve. Është pranë majës së Hekurave dhe fshatit Shoshan, komuna Margegaj, 1200-1300 m mbi nivelin e detit.

Bredhishta e Rragamit ose Hormoqi i Valbonës Ndodhet afër fshatit Rragam, komuna Margegaj, 900-1000 m mbi nivelin e detit.

Korrik, 2014

9

Arra e Dragobisë.Ndodhet në fshatin Dragobi, komuna Margegaj, 400-500 m mbi nivelin e detit.

Burimet e Valbonës. Ndodhet pranë fshatit Valbonë, komuna Margegaj, 932 m mbi nivelin e detit.

Korrik, 2014

10

TURIZMI

Fshati Valbonë është pika më e rëndësishme turistike e luginës.Natyra me bukuri të rrallë, klima e shëndetshme, ajri shumë i pastër, trashësia e madhe e dëborës dhe traditat e pasura të popullsisë, ofrojnë mundësi shumë të mëdha për zhvillimin e turizmit të gjelbër dhe malor. Valbona u tregon udhëtarëve madhështinë e saj përmes maleve hijerënda, thellësinë e saj përmes pyjeve e humnerave, pastërtinë e saj përmes ujit të kristaltë ku vallëzojnë troftat e arta, mikpritjen e saj përmes njerëzve të mrekullueshëm që ka, bukurinë e saj përmes veshjeve shumëngjyrëshe të zonës. Këtu do të gjeni dëborën e përjetshme edhe gjatë verës, do të admironi ujëvarat magjepsëse, do të shëtisni maleve.

Pyjet, kullotat, llojshmëria e luleve, shtëpitë karakteristike, bujaria dhe mikpritja e banorëve, krijojnë kushte ideale për zhvillimin e turizmit. Shkëmbinjtë, majat e maleve janë një nga mrekullitë e papërsëritshme të natyrës alpine shqiptare, e cila për çdo stinë ndërron koloritin e ngjyrave, duke paraqitur imazhe mahnitëse.Kjo zonë me bukuri të rrallë preferohet jo vetëm nga turistët vendas, por edhe nga turistët e huaj, të cilët pëlqejnë të njihen edhe me zakonet apo traditat e fshatrave të veriut. Sot, Valbona vizitohet nga mijëra turistë, vendas dhe të huaj, në çdo stinë të vitit.

Korrik, 2014

11

Të nisesh nga kryeqyteti Për të shkuar në Valbonë duhet të udhëtosh të paktën 5 - 7 orë nga kryeqyteti. Pjesa dërrmuese e rrugës kalon në aksin nacional Tiranë - Bajram Curri, ku çdo turist ka mundësinë të shijojë një udhëtim me traget nëpër liqenin e Komanit.Fshatrat e vegjël në të dyja anët e liqenit dhe kullat e vetmuara prej guri, janë elementet më interesante

të udhëtimit.Përrenjtë dhe luginat e vogla që lidhin liqenin me pellgun e Drinit krijojnë fjorde të vogla që futen në brendësi të masiveve malore. Udhëtimi me traget zgjat për dy orë e gjysmë. Nga Bajram Curri në Valbonë mund të shkohet me makina të larta apo mjete që përshkruajnë çdo ditë këtë aks rrugor.

Gatimi Shurupi i boronicës Përgatitet me boronicat freskëta të mbledhura në luginë. Është një nga pijet që banorët e zonës, ofrojnë për të

gostitur miqtë që vizitojnë hanet e tyre. Mund të përgatitet lehtësisht në shtëpi.Mjafton që boronicat të jenë të freskëta e të jenë mbledhur në Valbonë.

Përgatitja 1 kg boronicë e grirë futet në një napë (mafez).Pastaj vendoset në një enë ku janë hedhur 10 litra ujë,1 kg sheqer. Vihet në zjarr dhe lihet për 1 orë në temperaturën 70ºC,duke e përzier napën çdo 5 minuta. Hiqet napa pa u ftohur dhe lëngut i shtohet 5 gr. limontos.Pasi përzihet, lihet të ftohet dhe ruhet në shishe të mbyllura mirë.Ruhet në frigorifer në temperaturën 2-5ºC. Mund të konsumohet brenda dhjetë ditëve.

Korrik, 2014

12

Gjiri i Gjipesë

Shtrihet mes Dhërmiut dhe Jalit.Nis me ujëvarën e Petasmas dhe përfundon me gjirin dhe plazhin e mrekullueshëm të Gjipeut.Është një nga gjiret e shumta të virgjëra të Rivierës Shqiptare që dallohet për rërën e imët dhe të pastër, shpellat e vogla dhe bregdetin shkëmbor.

Kanioni i Gjipesë është krijuar nga përroi me të njëjtin emër, pellgu ujëmbledhës i të cilit shtrihet në zonën mes fshatit Ilias në veri dhe atij Vuno në Jug. Ky përrua mbledh ujërat e shumta të përrenjve, forca gërryese e të cilëve ka prerë në fillim depozitimet e shumta të argjilave të kuqërremta. Më pas kanë arritur të gërryejnë në thellësi edhe një segment të shkëmbit mëmë ose të bazamentit që përbëhet nga ata gëlqerorë dhe ata dolomitikë të periudhës jurasike. të formuar rreth 200 milionë vjet më parë. Kjo është mënyra me të cilën ky përrua ka krijuar këtë kanion kaq të bukur dhe mahnitës , që mban statusin e zonës së mbrojtur . Ai ka një gjatësi prej 600m, gjerësi 40-60 m dhe thellësi 80-120 m. Në fund të rrjedhës së tij, përroi ka krijuar një plazh zallishtor, që njihet si plazhi i Gjipesë.

Korrik, 2014

13

Si të shkosh në Gjipe Mund të arrihet përmes detit dhe tokës. Vetëm pak kilometra pasi lë Dhërmiun, rruga të çon në Ilias. Fshati piktoresk, më i vogli i zonës, është vendosur në rrëzë të kodrës Cikopulla, maja e së cilës rrethohet nga muret e kalasë 3000-vjeçare. Një degëzim rruge brenda fshatit të drejton në Manastirin e Shën Theodhorit. Prej aty, për rreth 20 minuta mbërrin në pikën ku bashkohet përroi i Gjipesë me detin Jon. Aty shfaqet si magji një peizazh që rrallë të hiqet nga kujtesa: gjiri i vogël i Gjipesë.

Korrik, 2014

14

Në Tiranë për Festivalin e Muzikës së Vjetër “Vox Baroque”

Festivali i Muzikës së Vjetër “Vox Baroque” është festivali i parë në Shqipëri që i kushtohet tërësisht repertorit barok. Synimi i këtij festivali është të përhapë muzikën baroke të luajtur me instrumente origjinalë, në respekt të plotë të stilit, rregullave dhe mënyrës së interpretimit të asaj kohe. Këta rregulla, siç dihet, ishin të ndryshëm, si nga pikëpamja gjeografike ashtu edhe nga ajo kohore, nuk shënoheshin në partitura dhe e vetmja mënyrë për t'i njohur dhe mirëinterpretuar sot, është studimi i traktateve teorike dhe i kronikave të asaj kohe. Një synim tjetër i këtij festivali është të zgjerojë sa më shumë panoramën e barokut duke i sjellë publikut një repertor të pasur jo vetëm me pjesë të kompozitorëve të njohur, por edhe me pjesë që deri më sot nuk janë luajtur në skenat shqiptare. Ky festival zhvillohet në pesë nga qytetet më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore të Shqipërisë si: Durrësi, Tirana, Shkodra, Berati dhe Fieri. Koncerti i fundit do të zhvillohet në zonën turistike të Voskopojës. Krahas grupeve të ndryshme barok që marrin pjesë, në festival do të debutojë për herë të parë edhe trio e Albanian Baroque Ensemble, e formuar nga muzikantë shqiptarë që në shkollat italiane. Ky aktivitet organizohet me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës.

July, 2014

1

Discover Albania

It’s July! A full month of summer! Hot! Alive! With lots of traffic heading towards the coast, sandy beaches, ports, and airports. It’s seems like there are more young people popping up everywhere in July. You’d think that their rush towards the beaches, adventure, and entertainment gives July the liveliness of their youth. However, there are other opportunities in Albania! Rare treasures! Peaceful, wonderful, and at the same time, full of opportunities for adventure. Give yourself a chance to uncover the secrets of:

1. Valbona Valley; one of the pearls of mountain tourism. 2. Traveling from Tirana to Valbona; in every season of the year. Valbona shows its splendor to its

travelers through its imposing mountains, dense forests, pure crystal clear lakes where golden trouts dance, generous hospitality from the welcoming locals, and through its landscapes brimming with color.

3. The special syrup made with fresh blueberries from the valley, boiled cream, fërlik and fli. 4. Gjipe Bay; a small miracle with fine sand, numerous caves, a rocky coast, located between Dhermi and

Jal. 5. The Old Music Festival; which aims to, not only cultivate tastes for art lovers of old baroque music, but

also to promote the values of our historical and cultural heritage

July, 2014

2

Valbona Valley Geographic Location Valbona Valley rests in the heart of the Alps and it’s considered to be one of the most beautiful natural zones in Albania. It became a national park in 1996 and it covers an area of 8,000 hectares. It’s 27 kilometers from the city of Bajram Curri, around 260 km from Tirana, and 245 km from Mother Teresa Airport. This pearl of mountain tourism, with a landscape that defies beauty, presents two different views; the mountainous zone with rocky tower shaped peaks that culminate in Jezercë, and the deep winding valley. Valbona Valley is the most visited tourist zone in the Tropoja district and one of the most visited places in the Albanian Alps.

Before entering Valbona the first little miracle that you’ll encounter is the crystal clear Shoshani spring. Stretching along the Valbona Valley are the villages of Dragobisë, Valbonës and Rragamit. These villages are known for their houses built in the alpine style, their virgin landscape and fresh air.When you pass by Dragobine you can find, located at the mountain slope where the Cerremit stream flows, the famous cave, where the national hero Bajram Curri was killed.

Rragami, the last village before the Valbona spring, rests inside of the virgin and untouched nature. The whole valley is distinguished for its rare and beautiful colors where the extraordinary dynamic images of the clean waters of Valbona, the steep mountain slopes, and the green plants combine.

Besides the blueberries and the strawberries that grow everywhere in the valley, in the river waters, the so-called marble trout, unrivaled for its taste and nutritional value, is raised. The valley is known for its unique climate: cool in the summer and cold in the winter. In the winter snow covers the valley with a thickness of 1.5 m. The summer is cool and the temperature never reaches the maximum because of its high altitude which favors mountain and eco tourism. This zone of rare beauty is prefered by Albanian and foreign tourists alike. They visit Valbona for trekking, canoeing in certain selected zones of the river, skiing, mountain climbing in Jezerca (the second highest peak in Albania) and horseback riding along the river.

July, 2014

3

POPULATION The valley used to be very populated, but now a large part of the residents have moved to urban areas. Actually the village of Valbona, located on the river’s edge with an altitude of 810 m above sea level, has around 37 houses with only 300 residents.

The houses are basically old towers, made up of two to three stories, with thick stone walls and with wooden roofs characteristic of the alps. A feature of those towers that attract attention are the little lights and turrets built in every direction for defense purposes. The whole municipality includes 10 villages with 4310 residents and 719 houses, where 986 families live. The largest village and the center of the municipality, Margegaj, has 227 houses. However, the small villages, like Rragami, take up a large surface area, but there are only 31 houses.

ARCHEOLOGICAL MAP SHOSHANI CASTLE: After Dragobise, where the Valbona River joins the foot of the mountain, the famous cave where the national hero, Bajram Curri, was captured and killed, is located.

At the gorge of the Dragobise, on the left side of the Valbona River, above a strong rock that is 60 m above and perpendicular to the river, the ruins of a fort from the Roman period, called the Castle of Shoshani, is located. The Castle takes up a space of 0.4 hectares and it’s surrounded on three sides by walls that are 150 m tall and 1-1.70 m thick and on top of the walls there are three towers.

Next to the tower, by the caves at the edge of the river, the locals found an antique hoe and sword, while by the flat lands to the east they found pieces of pottery from the Roman period. Shoshani is different from the other fortifications of this zone because of its large surface area and its location on a flat surface by the road. This castle served as a strategic point of defense for the Highland Valley on the side of the Dragobise gorge.

July, 2014

4

DUSHAJ : On a terrace along the Valbona River, where the Dushaj village used to be located (later a neighborhood of the city of Fierze), someone accidently found a stone hammer from the Early Bronze period (1900-1700 BCE), and it is now preserved in the Tropoja museum. It is made out of soot colored river stones with nuances of green and has a length of 8 cm and 4 cm wide. This hammer, like the flint tools found in the area, show that the Valbona Valley was inhabited during the Early Bronze Age, around 3900 years ago. In Dushaj some clay dishes and a iron sword were found, that date to the Medieval period. However, in the neighborhood village of Upper Dushaj, the preserved ruins of a church from the XVIII century, with a large number of graves around it, is located. Frang Bardhi, in the year 1638, cited the church as belonging to Saint George from the Krasniqe village. KOÇANAJ : On the northwest side of the village, opposite of Shoshani, to the right of the river Valbona, in a place called Vuthajt hills lies an open settlement from the first century of the common era. The archaeological objects found here, like fragments of clay dishes and brick and tile profiles, are from the second to the fourth centuries of the common era. From the technique and the forms of decoration, it looks like the Illyrian pottery of the Iron Age (XII century- X BC), which shows the preservation and rebirth of the ancient Illyrian traditions by the inhabitants of this region in the III – IV centuries CE.

ECONOMY

Livestock and agriculture are the main economic sectors of the area. The farmers do not have large plots of land and only produce enough for their own subsistence. However, livestock production is plentiful. In the past few years the development of mountain tourism is becoming a profitable business for the locals. Almost every family has developed something in the tourism trade. The alpine guesthouses with little windows and wooden furnishings attract foreign and domestic tourists throughout the year. In the summer Valbona resembles a large metropolis that falls asleep past midnight and the guesthouses are booked until autumn. The richness of the forest offers great

opportunities for the development of small business that are related to the trading and processing of chestnuts, nuts, wild apples, blueberries, hazelnuts and strawberries.

July, 2014

5

Folk Costumes In the Valbona Valley, many variations of traditional folk costumes continue to be in use, especially during weddings and ceremonies. Men wear costumes with “triq”, white caps, traditional garments such as “lidhce e marhame” and “xhubletë.”

There are a wide variety of women’s clothes as well, like their white cloth long sleeved button-up shirts, skirts below the knee with or without ornamentation. The valley is also distinguished for its characteristic artisanal works like carpets and runners, cushions and rugs, embroidered pillow cases, strajca, etc…

The variety of decorations and color combinations create a distinctive and unrepeatable system of clothing and colors that stand out when compared to the other costumes of the country

Traditional Songs and Dances of the Region

Lyrical songs, ballads and epic histories are a part of the folklore of the region. Male’s songs are typically accompanied with a çifteli, a two stringed-guitar-like instrument, whereas women’s songs are accompanied with tambourines (daire). In the valley they sing the songs of the eposit të kreshnikëve that are accompanied by a lahutë or çifteli. The males perform the more intense dances, while women perform the more lyrical and ritual ballads that are often accompanied with a çifteli or tambourine (daire.)

July, 2014

6

Kuzhina tradicionale Specialty dishes that are characteristic of this area include “boiled cream,” “cooked cream,” “flija,” or ”pitja.” Tourists prefer these more traditional dishes, all cooked with fresh products from the area, like dried meats, beans, milk, cheese, honey and various organic products. The most popular dishes remain those with marble trout from the Valbona River or qulli me tamel, a soup with a corn flour base. Cheese, made with the fresh milk from the local cattle, is used in almost every dish.

White goat cheese: It is made from goat milk, it is soft and creamy with a very rich and distinguishable taste. Ferliku: Made from baby lamb or baby goats of at least 12 months old. It is typically prepared for holidays or when important visitors come through. Boiled Cream: It is prepared with the creamy layer that forms atop boiled milk and corn flour. It is a white or reddish color depending on the type of flour used. Blackberry Raki The by product is linked to the ripening of the Blackberry fruit during the Fall. It is

an alcoholic product that is regularly favored by men, and also used for healing purposes

Honeyed Chestnuts: A natural product honey drizzled over atop of roasted Chestnuts to give a slight sour kick to the taste of the Chestnuts.

Valbona Trout: Fish baked on a stone platter near a fire, and with saç atop. After it is cooked, it is prepared with lemon and salt. Dried Meat: It is prepared during the winter, and it typically accompanies dishes like bean soup (fasule). Dried meats are used as a means of preserving not only the look, but also the color and caloric value of fresh meats. Yogurt pickled peppers: It is a combination of fresh yogurt and milk, olive oil and peppers (typically yellow peppers). Fli: It falls under the breads categories, and it is prepared “në saç” a cooking technique that is done in a large pan over hot rocks. Fli is yellow in color, with many thin layers of batter poured on top of one another as they cook to form many crispy layers.

It is usually prepared with wheat flour and sometimes even corn flour.

July, 2014

7

Forests: Flora and Fauna

The valley has always been distinguished for its green vegetation. You find forests of oak, pine, rrobullit,fir alpine meadows (mountainous) and hardwood forests with wild chestnuts.Large mammals such as bears, wolves, lynxes, wild goats, and deer live in the valley.

The Mountain Eagle is the most unique bird in the mountains of the valley.

ETHNOGRAPHY Architectural heritage in this region originates from ancient times, in Illyria. Houses are located upon steep hills, atop rocky cliffs, appearing defensive in character. It is also characteristic of the houses to be built far apart. The construction of housing in this region has undergone several phases: from one-story houses (ground floor), to two-story flats, to the modern-day three-story-tower-like houses. In the past, the houses built were constructed to fit the mold of the living conditions and the wars of the time period. Among the most preferred forms of construction were the Highland Towers that stood at the top of the mountain, a smart choice for that historical period. Two story dwellings were built with carved stones connected with mortar, lime or mud.

The outer appearance of the houses has changed constantly, from carved stone exteriors, to oak paneling, and more recently to that of tiling. The two story fortified houses first appeared in the Gjakova Highlands (Malësinë e Gjakovës) in the second half of the XIX century. This type of house quickly became popular in the area. The first floor (the ground floor), where the livestock was kept, was what the locals referred to as “aher.” Family life took place on the second floor of the house. "The Women’s Oven" (“Soba e grave”) or "Chamber of Zjermit" (“Oda e zjermit”) occupied most of the second floor. Next to them were the "Qyleret", or master bedrooms for couples. "Chamber of Men" (“Oda e burrave”) or "Chamber of Friends" (“Oda e miqve”), was placed on the third floor. The door leading into the "Chamber of Men" was always placed opposite the fireplace, the left side was for friends and visitors of the

men of the house, and the right side was for the men of the house. One of the most important parts of the third floor is the divahanja and the most characteristic element of it is the dysheklleku. It rises about 40 to 50 cm from the floor and creates a cozy corner lounge area. The room has hardwood floors and a small number of windows from which one can observe nature. Traditional houses of the Gjakova Highlands (Tropojë) represent the latest architectural stage of housing in Albania and one of the most perfect forms of fortified houses in northern Albania. A unique type of builing in the area are the seasonal home called stane. They are built in the mountains where the cattle graze their summer pastures.

July, 2014

8

Natural monuments of Valbona

Haxhise Cave (Shpella e Haxhisë): Located at the peak of Thate Mountain, near Valbona Village, Margegaj municipality, 1630m above sea level. Ice Cave (Shpella e Akullit): Located by Valbona village, Margegaj municipality, 2230 m above sea level.

Dragobise Cave (Shpella e Dragobisë): Located by Dragobi village, 1200 m above sea level. Also known as the Cave of Bajram Curri ( Shpella e Bajram Currit), after he hid there from his enemies.

Shoshani Canyon (Kanioni i Shoshanit): Located by the Shoshani bridge in the Valbona valley, 400 m above sea level. The Land of Dragobise (Arra e Dragobise): Located at the Dragobi village, Margegaj municipality, 400-500 m above sea level. Kukaj’s hanging glacial valley (Lugina e varur akullnajore e Kukajt): Located by Rraham village, Margegaj municipality, 1200 m above sea level.

Motine’s glacial valley (Lugina akullnajore e Motinës): Located between the Iron Mountain and the Open Gorges, by Dragobi village, Margegaj municipality, 1100 m above sea level.

The Qukut spring of Dunishe (Burimi i Qukut të Dunishës): Located by the Valbona village, 870 m above sea level.

July, 2014

9

Shoshani Spring (Burimi i Shoshanit): Located by Shoshan village, Margegaj municipality, at the bed of Valbona, 350 m above sea level. Bredhishta e Rragamit ose Hormoqi i Valbonës: Located by the Rragam village, Margegaj municipality, 900- 1000 m above sea level. Margegaj, 400-500 m mbi nivelin e detit.

Rrobulli në liqenin e Ponarëve: It’s located by the peak of the Iron Mountain and Shoshan village, Margegaj municipality, 1200-1300 m above sea level. Valbona Springs (Burimet e Valbones):Located by Valbona village, Margegaj municipality, 932 m above sea level.

July, 2014

10

TOURISM

Valbona village is the most important tourist point in the valley. Rare and beautiful nature, healthy climate, clean air, the thickness of the snowfall and the rich traditions of the people, offer great opportunities for the development of mountain and eco tourism. Valbona shows its splendor to its travelers through its imposing mountains, dense forests, pure crystal clear lakes where golden trouts dance, generous hospitality from the welcoming locals, and through its colorful folk costumes. Here the eternal snow falls even during the summer. You’ll admire the captivating waterfalls and take mountain walks.

The forests, the pastures, the variety of flowers, the characteristic houses, the generosity and hospitality of the locals, create ideal conditions for the development of tourism. The rocky mountain tops, that change color with each season, are one of the unique natural wonders of the albanian Alps and this combination presents stunning images. This zone with rare beauty, isn’t just prefered by Albanian tourists, but by foreign tourists as well because they want to understand the ways and traditions of the northern villages. Today, Valbona is visited by many tourists, domestic and foreign, in every season.

July, 2014

11

How to get there from the capital To get to Valbona you have to drive, at least, 5 - 7 hours from the capital. The majority of the trip is on the Tirana - Bajram Curri national road, where each tourist has the opportunity to ride the ferry on lake Koman. The little villages on both sides of the river and the solitary towers

made of stone are the most interesting elements of the drive to Valbona. Small streams and valleys connect the lake with the Drin Basin to create little fjords that enter inland to the massive mountains. Traveling by ferry takes about 2.5 hours. From Bajram Curri to Valbona you can take an SUV or by local transportation.

Cooking Blueberry Syrup

Prepared with fresh blueberries from the valley. It is a common drink that residents of the area prepare and serve to friends visitin g and staying in their guesthouses. It can be prepared easily at home. The

blueberries must be freshly picked in Valbona.

Preparation 1 kg of minced blueberries is placed inside of a cheesecloth (mafez). The cheesecloth is then placed inside of a dish with 10 liters of water and 1 kg sugar. The dish is left to boil for 1 hour at a temperature of 70° C, making sure to stir the blueberry contents in the cheesecloth every 5 minutes. The cheesecloth is removed before the dish is cooled and 5 gr of citric acid is added to the syrup. Once mixed, it is left to cool and then it is stored in a tightly capped bottle. It is to be stored in the refrigerator at a temperature of 2-5° C. It should be consumed within ten days of preparation.

July, 2014

12

Gjipe Bay

It’s located between Dhermi and Jale. It begins at the Petamas waterfall and ends at the magnificent beach of Gjipe. It is one of the many virgin bays in the Albanian Riviera that distinguished for its fine and clean sand, small caves and rocky coast.

The Gjipe Canyon was created by the steam of the same name whose catchment area is between the Ilias village to the north and the Vuno village to the south. This stream collects multiple streams of water whose corrosive force cuts into the red argyle rock. The stream managed to erode into the deeper parts of the bedrock or basement rock which is made out of limestone and dolomites that date to the Jurassic period, around 200 million years ago. This is the manner that the stream created this beautiful and outstanding canyon which has the status of a protected zone. It has a length of 600m, width of 40-60 m and depth of 80-120 m. At the end of its course the stream has created a pebble beach known as the beach of Gjipe. .

July, 2014

13

How to get to Gjipe You can get there by land or sea. A few kilometers past Dhermi the road takes you to Ilias. This picturesque village, the smallest in the area, is located at the foot of the Cikopulla hill, whose peak is surrounded by 3000 year old castle walls. A smaller road off the main road inside the village takes you to the Monastery of St. Theodore. From there, in about 20 minutes you arrive at the place where the Gjipe stream joins the Ionian Sea. It appears, like magic, a landscape that you won’t soon forget: the small Bay of Gjipe.

July, 2014

14

In Tirana for the Old Music Festival “Vox Baroque”;

The Old Music Festival “Vox Baroque” is the first festival of its kind in Albania. The aim of this festival is to spread baroque music played with original instruments, in full respect of the style, rules and manner of interpretation of that time. These rules, as is known, were different by geography and time, they were not written down and they only way to play them today is to study the theoretical treatises and chronicals of that time. Another goal of this festival is to expand the panorama of baroque by bringing to the public a repertoire, not only with famous composers, but also with those who, until today, have not been part of the Albanian scenes. This festival takes place in the most important cultural cities in Albania, like: Durres, Tirana, Shkodra, Berat and Fier. The last concert will take place in the tourist zone of Voskopoja. In addition to the various participating baroque groups, the Albanian Baroque Ensemble, formed by Albanian musicians in Italian schools, will makes its debut. This activity is organized with the support of the Ministry of Culture.