NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

-------------o0o-------------

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP NGÀNH NĂM 2013

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ

DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN Ở VIỆT NAM

MÃ SỐ: DTNH.19/2013

CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI: PGS.TS. LÊ VĂN LUYỆN

HÀ NỘI, 2014

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

-------------o0o-------------

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP NGÀNH NĂM 2013

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ

DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN Ở VIỆT NAM

MÃ SỐ: DTNH.19/2013

Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS. Lê Văn Luyện

Thư ký khoa học: ThS. Trần Huy Tùng

Thành viên tham gia: TS. Cấn Quốc Hưng

ThS. Phạm Trường Giang

ThS. Phạm Mỹ Linh

ThS. Phan Anh

CN. Nguyễn Minh Phương

CN. Phạm Đức Anh

HÀ NỘI, 2014

DANH SÁCH THÀNH VIÊN

THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

STT Học hàm, học vị

Họ tên tác giả Vai trò Cơ quan, chức vụ công tác

1. PGS. TS. Lê Văn Luyện Chủ nhiệm đề tài Phó Giám đốc Học viện Ngân hàng

2. ThS. Trần Huy Tùng Thư ký đề tài Học viện Ngân hàng

3. TS. Cấn Quốc Hưng Thành viên Vụ Thanh toán -

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

4. ThS. Phạm Trường Giang Thành viên Vụ Thanh toán -

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

5. Ths. Phạm Mỹ Linh Thành viên Học viện Ngân hàng

6. Ths. Phan Anh Thành viên Học viện Ngân hàng

7. CN. Nguyễn Minh Phương Thành viên Học viện Ngân hàng

8. CN. Phạm Đức Anh Thành viên Học viện Ngân hàng

i

MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ............................................................................... iv

DANH MỤC BẢNG........................................................................................................... v

DANH MỤC HÌNH ........................................................................................................... vi

LỜI MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

Chương 1 : TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN ĐIỆN TỬ VÀ DỊCH VỤ TRUNG

GIAN THANH TOÁN ....................................................................................................... 9

1.1. TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN ĐIỆN TỬ ....................................................... 9

1.1.1. Khái niệm thanh toán điện tử .................................................................................. 9

1.1.2. Các yêu cầu đối với thanh toán điện tử................................................................ 10

1.1.3. Những thách thức đặt ra đối với thanh toán điện tử........................................... 11

1.2. TỔNG QUAN VỀ DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN ......................... 12

1.2.1. Khái niệm dịch vụ trung gian thanh toán ............................................................ 12

1.2.2. Các chủ thể tham gia vào dịch vụ trung gian thanh toán................................... 14

1.2.3. Các loại hình dịch vụ trung gian thanh toán ....................................................... 17

1.2.4. Nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ trung gian thanh toán.......... 21

1.2.5. Vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với thanh toán điện tử ............. 27

1.3. VAI TRÒ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DỊCH VỤ TRUNG GIAN

THANH TOÁN ................................................................................................................. 30

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ...................................................................................................34

Chương 2 : THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN VÀ QUẢN LÝ DỊCH VỤ TRUNG

GIAN THANH TOÁN TRÊN THẾ GIỚI .....................................................................35

2.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN

TRÊN THẾ GIỚI .............................................................................................................. 35

2.1.1. Thực trạng phát triển dịch vụ trung gian thanh toán tại Mỹ ............................. 35

2.1.2. Thực trạng phát triển dịch vụ trung gian thanh toán tại Úc .............................. 38

2.1.3. Thực trạng phát triển dịch vụ trung gian thanh toán tại Trung Quốc .............. 39

2.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN TRÊN

THẾ GIỚI........................................................................................................................... 41

2.2.1. Quản lý dịch vụ trung gian thanh toán của các nước Châu Âu ........................ 41

2.2.2. Quản lý dịch vụ trung gian thanh toán theo Ngân hàng Thanh toán Quốc tế ...... 43

ii

2.2.3. Quản lý dịch vụ trung gian thanh toán tại Mỹ .................................................... 44

2.2.4. Quản lý dịch vụ trung gian thanh toán tại Trung Quốc ..................................... 47

2.2.5. Quản lý dịch vụ trung gian thanh toán tại một số nước Đông Nam Á ............ 49

2.3. BÀI HỌC ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN VÀ QUẢN LÝ DỊCH VỤ TRUNG

GIAN THANH TOÁN CHO VIỆT NAM ..................................................................... 50

2.3.1. Bài học về vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với sự phát triển của

thanh toán điện tử trên thế giới ........................................................................................ 50

2.3.2. Bài học về phát triển dịch vụ trung gian thanh toán .......................................... 51

2.3.3. Bài học về quản lý dịch vụ trung gian thanh toán .............................................. 52

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ...................................................................................................54

Chương 3 : THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN VÀ QUẢN LÝ DỊCH VỤ TRUNG

GIAN THANH TOÁN TẠI VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .........55

3.1. QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HOẠT ĐỘNG DỊCH VỤ TRUNG GIAN

THANH TOÁN TẠI VIỆT NAM................................................................................... 55

3.1.1. Quản lý Nhà nước về hoạt động thanh toán điện tử........................................... 55

3.1.2. Quản lý Nhà nước về dịch vụ trung gian thanh toán ......................................... 57

3.2. THỰC TRẠNG CÁC DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN TẠI VIỆT NAM

............................................................................................................................................. 58

3.2.1. Các loại hình dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam ................................ 58

3.2.2. Các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam ................. 68

3.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI

SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN TẠI VIỆT NAM

............................................................................................................................................. 71

3.3.1. Đánh giá thực trạng quản lý dịch vụ trung gian thanh toán Việt Nam ............ 71

3.3.2. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ trung gian thanh

toán tại Việt Nam .............................................................................................................. 73

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ...................................................................................................84

Chương 4 : GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN VÀ QUẢN LÝ HIỆU QUẢ DỊCH VỤ

TRUNG GIAN THANH TOÁN TẠI VIỆT NAM.......................................................85

4.1. ĐỊNH HƯỚNG VỀ DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN ....................... 85

4.1.1. Định hướng phát triển và quản lý hoạt động thanh toán ................................... 85

4.1.2. Định hướng phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán ..................... 86

iii

4.2. GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ TRUNG GIAN THANH TOÁN ... 87

4.2.1. Giải pháp phát triển dịch vụ trung gian thanh toán về phía cung..................... 87

4.2.2. Giải pháp phát triển dịch vụ trung gian thanh toán về phía cầu ....................... 94

4.2.3. Giải pháp hạn chế rủi ro trong dịch vụ trung gian thanh toán ........................101

4.3. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ DỊCH VỤ TRUNG

GIAN THANH TOÁN ...................................................................................................106

4.3.1. Thận trọng trong cấp phép các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh

toán ....................................................................................................................................106

4.3.2. Hình thành cơ chế giám sát dịch vụ trung gian thanh toán .............................107

4.4. MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................................109

4.4.1. Khuyến nghị với Ngân hàng Nhà nước .............................................................109

4.4.2. Khuyến nghị với Bộ Công thương .....................................................................110

4.4.3. Khuyến nghị với Bộ Tài chính và Bộ Thông tin và Truyền thông ................111

4.4.4. Khuyến nghị với các ngân hàng thương mại ....................................................112

4.4.5. Khuyến nghị với các công ty cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán .........115

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ................................................................................................ 118

KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 119

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 121

PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 124

Phụ lục 1: CÂU HỎI PHỎNG VẤN KHẢO SÁT DỊCH VỤ TRUNG GIAN

THANH TOÁN .............................................................................................................. 124

Phụ lục 2: CÁC CHỈ TIÊU YÊU CẦU CÁC CÔNG TY CUNG ỨNG DỊCH VỤ

TRUNG GIAN THANH TOÁN BÁO CÁO HÀNG NĂM ..................................... 126

iv

DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Viết đầy đủ bằng tiếng Anh Viết đầy đủ bằng tiếng Việt

ACH Automatic Clearing House Trung tâm thanh toán bù trừ

tự động

ATM Automatic Teller Machine Máy rút tiền tự động

BIS Bank for International Settlements Ngân hàng thanh toán quốc tế

CCV Credit card validation Mã số đằng sau thẻ

CUP China Union Pay

EDC Electronic Draft Capture

Fed Federal Reserve Cục dự trữ liên bang Mỹ

IBPS Interbank Payment System Hệ thống thanh toán liên

ngân hàng

POS Point of Sale Điểm bán lẻ

OTP One time password Mật mã một lần

NH Ngân hàng

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTW Ngân hàng Trung ương

NHTM Ngân hàng thương mại

TMCP Thương mại cổ phần

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ trung gian

thanh toán ........................................................................................................................... 27

Bảng 2.1: Các điều kiện gia nhập lĩnh vực tiền điện tử tại Anh.................................. 42

Bảng 3.1: Hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến thanh toán điện tử................... 55

Bảng 3.2: Các công ty cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam đã

được cấp phép bởi NHNN................................................................................................ 68

Bảng 3.3: Các hệ thống chuyển mạch tài chính tại Việt Nam ..................................... 69

Bảng 3.4: Các ngân hàng thành viên trực tiếp của hệ thống Smartlink ..................... 70

Bảng 3.5: Các ngân hàng thành viên trực tiếp của hệ thống Banknetvn.................... 70

Bảng 3.6: Tình hình sở hữu website của doanh nghiệp từ 2009-2013 ....................... 79

Bảng 3.7: So sánh tính tiện ích giữa các phương tiện thanh toán theo đánh giá của

người tiêu dùng Việt Nam ................................................................................................ 81

Bảng 4.1: Lộ trình thiết lập hệ thống ACH bán lẻ tại Việt Nam ................................. 91

Bảng 4.2: Lộ trình phát triển tiền điện tử .....................................................................101

vi

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Mô hình tổng quát của dịch vụ trung gian thanh toán................................. 13

Hình 1.2: Mô hình rút gọn của dịch vụ trung gian thanh toán .................................... 14

Hình 1.3: Giải pháp chuyển mạch tài chính WAY4 CMS ........................................... 17

Hình 1.4: Quy trình thanh toán bù trừ tự động .............................................................. 18

Hình 1.5: Cổng thanh toán điện tử Cybersouce............................................................. 19

Hình 1.6: Mô hình dịch vụ trung gian thanh toán đơn lẻ [Mô hình 1] ....................... 21

Hình 1.7: Mô hình dịch vụ trung gian thanh toán kết hợp [Mô hình 2] ..................... 21

Hình 2.1: Xu hướng giao dịch phi tiền mặt tại Mỹ ....................................................... 35

Hình 2.2: Giá trị giao dịch phi tiền mặt bình quân tại Mỹ ........................................... 36

Hình 2.3: Tỷ trọng giao dịch phi tiền mặt bình quân tại Mỹ ....................................... 37

Hình 2.4: Thẻ Octopus lưu hành trên thị trường .......................................................... 40

Hình 2.5: Giá trị giao dịch và số món giao dịch thẻ Octopus...................................... 40

Hình 3.1: Số lượng các thiết bị phục vụ cho thẻ .......................................................... 61

Hình 3.2: Số lượng giao dịch và giá trị giao dịch qua ATM/POS/EDC .................... 61

Hình 3.3: Giá trị giao dịch qua ATM và POS/EDC ..................................................... 61

Hình 3.4: Mô hình dịch vụ Ví điện tử............................................................................. 65

Hình 3.5: Các hình thức thanh toán khi mua sắm trực tuyến tại Việt Nam ............... 66

Hình 3.6: Số lượng tài khoản tiền gửi thanh toán cá nhân và số dư tài khoản .......... 74

Hình 3.7: Số lượng thẻ ngân hàng................................................................................... 74

Hình 3.8: Tỷ lệ tiền mặt so với tổng phương tiện thanh toán ...................................... 76

Hình 3.9: Giá trị giao dịch và số lượng giao dịch qua thẻ ngân hàng ....................... 81

Hình 3.10: Giá trị giao dịch và số lượng giao dịch qua séc thanh toán..................... 81

Hình 3.11: Giá trị giao dịch và số lượng giao dịch qua các phương tiện thanh toán khác... 81

Hình 3.12: Giá trị giao dịch và số lượng giao dịch qua phương tiện lệnh chi........... 81

Hình 4.1: Mô hình thể hiện giao dịch ghi Có ................................................................ 89

Hình 4.2: Mô hình thể hiện giao dịch ghi Nợ ................................................................ 89

Hình 4.3: Mô hình thể hiện giao dịch ghi có (có sự tham gia của tổ chức cung ứng

dịch vụ trung gian thanh toán) ......................................................................................... 90

Hình 4.4: Mô hình thể hiện giao dịch ghi nợ (có sự tham gia của tổ chức cung ứng

dịch vụ trung gian thanh toán) ......................................................................................... 91

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nắm bắt được xu hướng phát triển thanh toán không dùng tiền mặt và nhu

cầu sử dụng các phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt trong đời sống, một số

tổ chức không phải là ngân hàng như Ngân lượng, Việt Phú, Onepay, M_Service...

đã và đang tham gia vào việc cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán như cổng

thanh toán điện tử, chuyển mạch tài chính hay sản phẩm ví điện tử... giúp cho khâu

thanh toán không dùng tiền mặt được diễn ra thuận tiện, nhanh chóng và hiệu quả.

Dịch vụ trung gian thanh toán là một loại hình dịch vụ mới, chủ yếu được

thực hiện trên môi trường công nghệ thông tin hiện đại như Internet, điện thoại di

động… nên tiềm ẩn nhiều rủi ro. Do trực tiếp xây dựng và vận hành hệ thống, trong

quá trình hoạt động, các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có khả

năng gây ra rủi ro đối với hệ thống thanh toán và tài chính, ảnh hưởng và tác động

bất lợi tới các bên có liên quan. Như vậy, hoạt động của các tổ chức cung ứng dịch

vụ trung gian thanh toán có mối quan hệ mật thiết với việc cung ứng dịch vụ thanh

toán của các ngân hàng cho khách hàng. Bất kỳ rủi ro nào xảy ra và xuất phát từ các

tổ chức này có thể gây nên các rủi ro, tổn thất đối với khách hàng và hệ thống ngân

hàng. Sự hoạt động an toàn và hiệu quả của các tổ chức dịch vụ trung gian thanh

toán có vai trò nhất định đối với sự ổn định của hệ thống thanh toán nói riêng và hệ

thống tài chính ngân hàng nói chung.

Tuy nhiên, quản lý Nhà nước đối với hoạt động này đang gặp nhiều khó

khăn do sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và sự liên kết giữa các

tổ chức cung ứng dịch vụ phi ngân hàng và ngân hàng trên nền tảng công nghệ.

Công nghệ phát triển nhanh chóng có thể dẫn đến sự bùng nổ của các loại hình dịch

vụ trung gian thanh toán, tạo điều kiện cho khách hàng sử dụng các dịch vụ thanh

toán mới với tiện ích cao hơn nhưng cũng có thể gây ra rủi ro cho hệ thống ngân

hàng nói chung và chính khách hàng sử dụng dịch vụ nói riêng khi chưa có sự bảo

vệ chính thức từ pháp luật.

Hiện nay, chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động và

vai trò, cơ chế quản lý dịch vụ trung gian thanh toán, đặc biệt là trong giai đoạn

2

phát triển nhanh của loại hình dịch vụ này kể từ năm 2008. Điều này gây ra sự thiếu

hụt về mặt cơ sở lý luận, kinh nghiệm quốc tế cũng như những đánh giá cụ thể về

các đối tượng cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, dẫn đến những khó khăn

trong việc điều hành chính sách. Thực trạng này đặt ra yêu cầu phải có những

nghiên cứu làm rõ vai trò, phương thức hoạt động của các dịch vụ trung gian thanh

toán, làm cơ sở cho hoạt động giám sát cơ quan quản lý đối với dịch vụ này. Đồng

thời, NHNN cũng vừa ban hành Thông tư 39/2014 về hướng dẫn dịch vụ trung gian

thanh toán sau nhiều năm dự thảo và lấy ý kiến cùng Thông tư hướng dẫn Nghị

định số 101/2012/NĐ-CP. Việc soạn thảo các Thông tư này được giao cho Vụ

Thanh toán, NHNN chủ trì. Vì vậy, việc triển khai đề tài nghiên cứu khoa học

“Định hướng phát triển và giải pháp quản lý dịch vụ trung gian thanh toán ở

Việt Nam” là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Đề tài không những đóng góp

cho việc đưa ra định hướng, phương pháp xây dựng các văn bản, chế tài của cơ

quan quản lý từ đó đáp ứng nhu cầu thông tin phục vụ quản lý của các cơ quan Nhà

nước đối với các dịch vụ trung gian thanh toán mà còn chỉ ra nhu cầu hội nhập

trong thanh toán điện tử và thương mại điện tử của Việt Nam trước sự phát triển

nhanh chóng của công nghệ thông tin.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

Đề tài được thực hiện nhằm giải quyết ba mục tiêu lớn, đó là:

Thứ nhất, phân tích vai trò của dịch trung gian thanh toán đối với thanh toán

điện tử trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.

Thứ hai, phân tích thực trạng phát triển dịch vụ trung gian thanh toán của Việt

Nam; xu hướng phát triển và những vấn đề đặt ra đối với cơ quan quản lý Nhà nước.

Thứ ba, đề xuất các giải pháp để phát triển và quản lý hiệu quả dịch vụ trung

gian thanh toán tại Việt Nam phù hợp với quy định của luật hiện hành.

Để đạt được các mục tiêu trên, các nội dung cơ bản cần được thực hiện được

trình bày trong mục 3.

3. Nội dung nghiên cứu của đề tài

- Nội dung 1: Lý luận về thanh toán điện tử, sự phát triển của các phương

tiện thanh toán và vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với thanh toán

điện tử.

3

- Nội dung 2: Kinh nghiệm quản lý và phát triển của dịch vụ trung gian

thanh toán tại một số quốc gia trên thế giới; bài học cho Việt Nam.

- Nội dung 3: Thực trạng phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán

của Việt Nam. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ trung gian thanh

toán tại Việt Nam.

- Nội dung 4: Đề xuất các giải pháp để phát triển và quản lý hiệu quả dịch

vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam phù hợp với quy định của luật hiện hành.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập trung vào dịch vụ trung gian thanh toán.

Các dịch vụ trung gian thanh toán được đề cập trong đề tài được chia thành hai loại

cơ bản theo tinh thần của Nghị định số 101/2012/NĐ-CP, đó là: dịch vụ cung ứng

cơ sở hạ tầng thanh toán và dịch vụ hỗ trợ thanh toán.

4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đề tài nghiên cứu dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam và kinh nghiệm

quốc tế về sự phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán.

5. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài có cách tiếp cận trên cơ sở lý luận về vai trò của trung gian thanh toán

trong thanh toán điện tử, nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của

dịch vụ trung gian thanh toán, kiểm chứng trên thế giới và tại Việt Nam để từ đó

đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp.

Ngoài phương pháp luận biện chứng và duy vật lịch sử thường được sử dụng

trong nghiên cứu khoa học nói chung, nghiên cứu cũng chú ý sử dụng các phương

pháp khảo sát, thống kê, so sánh, phân tích - tổng hợp, diễn dịch, quy nạp để xử lý

số liệu. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng sử dụng các sơ đồ, bảng biểu, đồ thị để làm

tăng thêm tính trực quan và sự thuyết phục. Cụ thể:

Đối với nội dung thứ nhất về: “Lý luận về thanh toán điện tử, sự phát triển

của các phương tiện thanh toán và vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với

thanh toán điện tử”, phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu đó là tổng hợp,

so sánh và phân tích. Từ khái niệm và các yêu cầu đối với thanh toán điện tử, những

4

thách thức đối với thanh toán điện tử trong việc đáp ứng các yêu cầu trong bối cảnh

mới sẽ cho thấy được tầm quan trọng của dịch vụ trung gian thanh toán. Từ đó, cơ

sở lý luận làm nổi bật vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với thanh toán

điện tử.

Nội dung thứ hai về “Kinh nghiệm quản lý và phát triển của dịch vụ trung

gian thanh toán tại một số quốc gia trên thế giới, bài học cho Việt Nam” sẽ tập trung

phân tích hai vấn đề: phát triển và quản lý. Trong đó, vấn đề quản lý tập trung vào

việc các quốc gia trên thế giới quản lý sự phát triển của tiền điện tử. Trên thế giới

chưa có khái niệm về “dịch vụ trung gian thanh toán” mà các dịch vụ cụ thể tương

tự như “dịch vụ trung gian thanh toán” lại xoay quanh phương tiện tiền điện tử. Cụ

thể: tiền điện tử dạng thẻ sẽ có dịch vụ đi kèm như dịch vụ chuyển mạch tài chính,

dịch vụ cổng thanh toán; tiền điện tử dạng ví điện tử liên quan trực tiếp tới dịch vụ

hỗ trợ thanh toán. Do đó, nội dung thứ hai chủ yếu phân tích về thực trạng phát triển

và quản lý “tiền điện tử”. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam sẽ được phân tích từ

các vấn đề đã nghiên cứu từ một số nước trên thế giới như vai trò của dịch vụ trung

gian thanh toán đối với sự phát triển của thanh toán điện tử trên thế giới, làm thế

nào để phát triển tiền điện tử, cấp phép cho các tổ chức cung ứng dịch vụ liên quan

tới tiền điện tử và giải pháp đẩy mạnh sự phát triển của phương tiện tiền điện tử.

Nội dung thứ ba về thực trạng quản lý, phát triển dịch vụ trung gian thanh toán

tại Việt Nam sẽ sử dụng phương pháp thống kê, so sánh, tổng hợp. Các dịch vụ trung

gian thanh toán, các tổ chức cung ứng và vấn đề quản lý dịch vụ này tại Việt Nam sẽ

được tổng hợp, phân tích. Từ đó, vai trò của dịch vụ trung gian thanh toán đối với

thanh toán điện tử tại Việt Nam sẽ được rút ra.

Bên cạnh đó, để đưa ra được các giải pháp khuyến nghị trong nội dung thứ tư,

nội dung thứ ba sẽ thực hiện khảo sát qua các câu hỏi phỏng vấn các đối tượng liên

quan tới dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam như cơ quan quản lý, tổ chức

cung ứng dịch vụ, người sử dụng dịch vụ, người bán hàng trực tuyến, ngân hàng liên

kết cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, các chuyên gia kinh tế để “diễn dịch –

quy nạp” ra các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của dịch vụ trung gian thanh toán.

Thông tin về cuộc khảo sát được mô tả trong bảng dưới đây:

5

TT Đối tượng Số lượng Hình thức phỏng vấn

1 Cơ quan quản lý: Vụ Thanh toán – NHNN; Cục Thương mại Điện

tử - Bộ Công thương

02 người Phỏng vấn trực tiếp

2 Tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán: Ngân lượng, Onepay, Mobivi, Banknetvn

10 người Lấy ý kiến thông qua tọa đàm

khoa học; Các bài phát biểu của đại diện tổ chức trên các diễn đàn

3 Người sử dụng dịch vụ ví điện tử 50 người Lấy ý kiến thông qua email, phỏng

vấn trực tiếp qua điện thoại

4 Ngân hàng liên kết: Vietcombank, Techcombank,

Vietinbank, BIDV

04 người Lấy ý kiến thông qua tọa đàm

khoa học; Các bài phát biểu của

đại diện tổ chức trên các diễn đàn

5 Các chuyên gia kinh tế 03 người Lấy ý kiến thông qua tọa đàm

khoa học; Các bài phát biểu của

đại diện tổ chức trên các diễn đàn

6 Người bán hàng: đơn vị có cổng thông tin thanh toán, thanh toán qua POS

05 cửa hàng

Phỏng vấn trực tiếp

Nội dung thứ tư về: “Đề xuất các giải pháp để phát triển và quản lý hiệu quả

dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam phù hợp với quy định của luật hiện

hành” sẽ được thực hiện bằng cách tổng hợp các định hướng của Chính phủ và

NHNN về hoạt động thanh toán nói chung và dịch vụ trung gian thanh toán nói

riêng thông qua phỏng vấn chuyên sâu cơ quan quản lý dịch vụ này là Vụ Thanh

toán – NHNN. Kết hợp với các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển dịch vụ trung

gian thanh toán tìm ra trong nội dung thứ ba để hình thành các giải pháp từ phía

cung, từ phía cầu và đưa ra các khuyến nghị cho các bên liên quan nhằm tăng cường

quản lý hiệu quả dịch vụ trung gian thanh toán, đồng thời có thể phát triển dịch vụ

này tại Việt Nam trong tương lai.

6. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài

Trên phạm vi thế giới, có thể nói số lượng các nghiên cứu về thanh toán qua

hệ thống ngân hàng nói chung và trung gian thanh toán nói riêng là vô cùng phong

phú. Các nghiên cứu này có thể tập trung vào việc phân tích bản chất của trung gian

thanh toán và những thay đổi trong điều kiện toàn cầu hóa như nghiên cứu của

(Geiger, 2000, Globalisation and Payment Intermediation), hay làm rõ các vấn đề

về cơ sở hình thành cũng như các yếu tố tác động tới dịch vụ trung gian thanh toán

(McAndrews và Roberds, 1999, Payment Intermediation and the Origins of

6

Banking). Bên cạnh đó cũng có một số các nghiên cứu đánh giá sự phát triển của

các dịch vụ trung gian thanh toán và những rủi ro của hoạt động này như nghiên

cứu của Kristinsson, 2000, Payment intermediation – evolution and current status,

Geiger, 2000, Globalisation and Payment Intermediation).

Mặc dù vậy các nghiên cứu cụ thể về dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt

Nam chưa có nhiều, chủ yếu tâp trung vào thanh toán điện tử và thanh toán không

dùng tiền mặt, trong khi đó thì vai trò của các trung gian thanh toán chưa được làm

rõ. Một số nghiên cứu có thể đề cập đến đó là:

Thứ nhất, đề tài “Vai trò của công nghệ ngân hàng trong chiến lược phát

triển ngành ngân hàng giai đoạn 2011-2020” năm 2011 của Nguyễn Thị Kim

Thanh. Trong nghiên cứu này, tác giả đã chỉ ra, một trong những mục tiêu chiến

lược của NHNN trong thời gian tới là đảm nhận vai trò là trung tâm thanh toán của

nền kinh tế và là nơi xử lý quyết toán tập trung cho các hệ thống thanh toán trong

nước. Theo đó, chú trọng phát triển cơ chế chính sách đối với các dịch vụ, phương

tiện thanh toán mới và các hệ thống thanh toán, củng cố vai trò vận hành hệ thống

thanh toán liên ngân hàng và vai trò tổ chức quyết toán của NHNN; đồng thời tập

trung xây dựng cơ chế và khuôn khổ pháp lý rõ ràng để cho phép thành lập các tổ

chức xử lý bù trừ tập trung các giao dịch thanh toán trên nguyên tắc cạnh tranh, tạo

cơ sở phát triển thanh toán trên bề rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ thanh toán.

Thứ hai, “Công nghệ thông tin trong việc phát triển dịch vụ ngân hàng”, năm

2011 của Đỗ Thị Bích Hồng. Trong bài viết, tác giả đề cập đến một số dịch vụ ngân

hàng hiện đại như thanh toán qua POS, máy ATM, Internet banking , Home

banking, Phone Banking… Tác giả cũng nêu thực trạng về việc thanh toán không

dùng tiền mặt và dịch vụ ngân hàng trực tuyến tại Việt Nam, rút ra nhận xét đánh

giá và trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp chú trọng vào việc ứng dụng công

nghệ thông tin để phát triển dịch vụ tiện ích của ngân hàng.

Thứ ba, nghiên cứu về “Phát triển hệ thống thanh toán quốc gia: Lĩnh vực

đột phá trong hoạt động ngân hàng giai đoạn chiến lược mới” năm 2011 của Lê

Phương Lan. Nghiên cứu chỉ ra rằng phát triển hệ thống thanh toán quốc gia cần

được xem trọng trong giai đoạn chiến lược sắp tới. Cụ thể, cần phát triển toàn diện

các yếu tố cấu thành của hệ thống thanh toán quốc gia, bao gồm: (i) các công cụ

7

thanh toán hoặc phương tiện thanh toán được sử dụng để khởi tạo giao dịch chuyển

tiền giữa người trả tiền và người nhận tiền trong các định chế tài chính nhận tiền gửi

(thường là các ngân hàng); (ii) cơ sở hạ tầng thanh toán là nơi tiếp nhận, xử lý, bù

trừ và truyền dữ liệu của khoản thanh toán; (iii) các định chế tài chính là nơi giữ tài

khoản, cung ứng phương tiện và dịch vụ thanh toán cho khách hàng là các tổ chức,

doanh nghiệp, cá nhân có nhu cầu thanh toán và cũng là nơi có mạng lưới thanh

toán bù trừ và quyết toán cho khách hàng mở tài khoản trong hệ thống của mình;

(iv) các thỏa thuận, quy định, hợp đồng, quy trình nghiệp vụ giữa các bên liên quan

để tạo lập, chuyển giao, xử lý lệnh thanh toán, chấp nhận các loại hình phương tiện

thanh toán khác nhau; (v) các luật lệ, chuẩn mực, quy định và thủ tục do các nhà lập

pháp, cơ quan quản lý nhà nước ban hành để xác định và quản lý hoạt động thanh

toán và quản lý thị trường dịch vụ thanh toán.

Ngoài ra, một số nghiên cứu khác về có liên quan tới đề tài này tại Việt Nam

có thể liệt kê là:

Lê Thị Hồng Phượng, luận văn “Giải pháp mở rộng phương thức thanh toán

không dùng tiền mặt đối với khách hàng cá nhân tại Việt Nam”, 2012.

Trịnh Thanh Huyền, “Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong dân

cư”, Trường Đào tạo và Phát triển nguồn nhân lực VietinBank, 2011.

Tuy nhiên, các nghiên cứu này mới chỉ đạt mức độ hàm lượng khoa học dưới

dạng bài báo khoa học đăng tạp chí, dừng lại ở việc phân tích sự quan trọng của

dịch vụ trung gian thanh toán đối với thanh toán không dùng tiền mặt, chưa đi sâu

phân tích cơ sở lý thuyết, kinh nghiệm áp dụng trên thế giới về vai trò, hoạt động,

định hướng phát triển của các dịch vụ trung gian thanh toán tại Việt Nam. Điều này

làm phát sinh một khoảng trống trong nội dung nghiên cứu đối với trường hợp dịch

vụ trung gian thanh toán đang hoạt động trên thị trường tài chính Việt Nam cần

được lấp đầy.

7. Những đóng góp của đề tài

Đề tài được thực hiện với mục tiêu cơ bản là giải quyết ba mục tiêu Thống

đốc phê duyệt, đó là: (i) làm rõ vai trò c ủa dịch vụ trung gian thanh toán đối với

thanh toán điện tử trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, (ii) nghiên cứu

thực trạng phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán và (iii) đề xuất giải

8

pháp nhằm phát triển và tăng cường hiệu quả quản lý dịch vụ trung gian thanh

toán. Ngoài ra, đề tài còn có đóng góp quan trọng trong việc lần đầu tiên khái quát

hóa cơ sở lý luận về dịch vụ trung gian thanh toán. Đóng góp này sẽ giúp ích cho

công tác đào tạo về hoạt động thanh toán nói chung và dịch vụ trung gian thanh

toán nói riêng.

8. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần Lời mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, và các phụ

lục, đề tài được kết cấu thành 4 chương bao gồm:

- Chương 1: Tổng quan về thanh toán điện tử và dịch vụ trung gian thanh toán.

- Chương 2: Thực trạng phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán

trên thế giới.

- Chương 3: Thực trạng phát triển và quản lý dịch vụ trung gian thanh toán

tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

- Chương 4: Giải pháp phát triển và quản lý hiệu quả dịch vụ trung gian

thanh toán tại Việt Nam.