DEVLETLERİN ULUSLARARASI DEVLETLERİN ULUSLARARASI SORUMLULUĞUSORUMLULUĞU

Hazırlayan Merve SEREN

Devletlerin Uluslararası Sorumluluğu

1. Kavramsal Değerlendirme

2. Tarihçe ve Kodifikasyon

3. Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemler

4. Devletin Sorumlu Organları

5. Zararın Tazmini

6. Sorumluluğu Ortadan Kaldıran Haller

7. Uluslararası Hukukta Yaptırımlar

1. Kavramsal Değerlendirme

UA hukuk kişileri, uluslararası yükümlülüklerini genellikle iradî olarak oluşturdukları gibi, yine rızalarıyla veya yetkilendirdikleri bir merci hükmüyle sorumluluk üstlenirler. Bir devlet, ua örf ve adet Bir devlet, ua örf ve adet kuralını ihlal eder veya bir antlaşmayla üstlendiği yükümlülükleri kuralını ihlal eder veya bir antlaşmayla üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmekten kaçınırsa, ua hukuka aykırı bir davranış sergiler. yerine getirmekten kaçınırsa, ua hukuka aykırı bir davranış sergiler. Bu davranışından dolayı sorumlu tutulur ve yol açtığı zararları Bu davranışından dolayı sorumlu tutulur ve yol açtığı zararları ödeme yükümlülüğü taşır.ödeme yükümlülüğü taşır.

Sorumluluk şekli;

1.1. Mümkün olduğu şekilde eski halin iadesi (restitutio in integrum)Mümkün olduğu şekilde eski halin iadesi (restitutio in integrum)2.2. Zarar gören devlete uygun bir tazminat ödenmesiZarar gören devlete uygun bir tazminat ödenmesi

Sorumluluk derecesi, şekli ve kapsamı, ihlal edilen hukuk normunun niteliğine bağlıdır.

1. 1. Bir devlet, ua hukukun emredici (jus cogens) normunu ihlal etmişse bütün Bir devlet, ua hukukun emredici (jus cogens) normunu ihlal etmişse bütün devletlere karşı (ergo omnes)devletlere karşı (ergo omnes)

22. Bir devlet, emredici olmayan (jus dispositivum-aksi kararlaştırılabilir) kuralı . Bir devlet, emredici olmayan (jus dispositivum-aksi kararlaştırılabilir) kuralı ihlal etmişse, sadece ihlalden doğrudan zarar görev devlete karşı sorumlu ihlal etmişse, sadece ihlalden doğrudan zarar görev devlete karşı sorumlu olur.olur.

2. Tarihçe ve KodifikasyonDevletlerin sorumluluğuna ilişkin temel düşüncelerin oluşması Devletlerin sorumluluğuna ilişkin temel düşüncelerin oluşması Grotius’a, Westphalia Barışına kadar eskiye dayanmaktadır. Ancak 19 Grotius’a, Westphalia Barışına kadar eskiye dayanmaktadır. Ancak 19 yüzyılda ve özellikle sonraki dönemde uluslararası hukukun bu alanına yüzyılda ve özellikle sonraki dönemde uluslararası hukukun bu alanına özel bir ilgi oluşabilmiştir.özel bir ilgi oluşabilmiştir.

Kodifikasyon çalışmalarıKodifikasyon çalışmaları ilk önce özel kuruluşlar ve uzman topluluklar ilk önce özel kuruluşlar ve uzman topluluklar tarafından yapılmıştır. İlk çalışma: (1925) Amerikan Uluslararası Hukuk tarafından yapılmıştır. İlk çalışma: (1925) Amerikan Uluslararası Hukuk Enstitüsü.Enstitüsü.

MC Dönemi:MC Dönemi: 1924, Uluslar arası hukukun kodifikasyonu için Uzmanlar 1924, Uluslar arası hukukun kodifikasyonu için Uzmanlar Komitesi oluşturulması kararı alındı. 1930, La Haye Konferansı yapıldı Komitesi oluşturulması kararı alındı. 1930, La Haye Konferansı yapıldı ama somut sonuç alınamadı. ama somut sonuç alınamadı.

Neden?Neden? Devletlerin ulusal çıkar çatışmalar, siyasi bakış açısının Devletlerin ulusal çıkar çatışmalar, siyasi bakış açısının farklılık arz etmesi yüzünden uzlaşamama.( Örnek: ABD- Latin Amerika farklılık arz etmesi yüzünden uzlaşamama.( Örnek: ABD- Latin Amerika ülkeleri arasında yabancılara yönelik davranışların sergilenmesi ülkeleri arasında yabancılara yönelik davranışların sergilenmesi konusu ve yabancıların diplomatik koruması tartışmaları)konusu ve yabancıların diplomatik koruması tartışmaları)

Önemi:Önemi: Görüş ayrılıklarına rağmen kısa sürede birçok devletin biraraya Görüş ayrılıklarına rağmen kısa sürede birçok devletin biraraya gelmesi ve ilkelerin oluşturulması yönünde çaba sarf etmeleri, önemli gelmesi ve ilkelerin oluşturulması yönünde çaba sarf etmeleri, önemli bir girişimdir.bir girişimdir.

BM Dönemi:BM Dönemi:

Md.13: BM Genel Kuruluna, öteki görevlerinin yanında “uluslar arası hukukun giderek geliştirilmesini ve kodifikasyonunu özendirme” görevi yüklenmektedir.

Bu görevi çerçevesinde Genel Kurul, 21.11.1947 tarihli kararıyla “Uluslararası Hukuk Komisyonunu” kurmuştur.

1949: İlk oturumda, geçici olarak belirlenen ilk 14 konudan birisi “devletin sorumluluğu” olmuştur.

Taslak: 52 yılda, 5 özel raportörün yaptığı kapsamlı bir çalışma ve 30 dan fazla raporun ortaya koyulması ile gerçekleşti.

2001 UHK Tasarısı: Devletin Uluslararası Hukuka Aykırı Fiil, Fiilin Bir Devlete İsnad Edilmesi, Uluslararası Yükümlülüğün İhlâli, Bir Devletin Bir Diğer Devletin Fiiliyle İlgili Olarak Sorumluluğu, Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Durumlar, Devletin Uluslararası Sorumluluğunun İçeriği, Zararın Giderimi, Genel Uluslararası Hukukun Emredici Normlarından Doğan Yükümlülüklerin Ciddî İhlâlleri, Devletin Uluslararası Sorumluluğunun İşletilmesi, Devletin Sorumluluğuyla İlgili Başvuru ve Karşı Önlemler

UHK Tasarısı Tasarıda, ua hukuka aykırılığın kesin ve net bir tanımı

yapılmamıştır. Ancak devletler hukuka aykırı davranışlarının sonuçlarından sorumludurlar ve hiçbir devlet bundan muaf tutulamaz.

Tasarıya göre, bir eylem veya hareketsizlik ua yükümlülüğe aykırı ise, bu ua hukukun ihlali demektir. İhlal keyfiyeti devletin iç hukuk kurallarına göre değil, uluslararası hukuk kurallarına göre belirlenir. (1969 Viyana Antlaşmalar Hukuki Sözleşmesi: bir devlet ua sözleşmeye aykırı davranışını kendi iç hukukuna dayanarak haklı gösteremez)

UA Antlaşmaların ihlalinden, ua hukukun sujeleri olan devletler sorumludur.Ancak devletler birbirlerine tazminat öderler. Bu hak bireylere sadece ua antlaşmaların açıkça öngördüğü hallerde tanınır.

Sonuç: Tasarıda kabul edilen hükümler, uluslararası sorumlulukla ilgili genel ilkelerin bir kanunu niteliğindedir. Bunlar, evrensel bir destek olmasa da, devletlerin geniş ölçüde üzerinde uzlaştıkları ilkelerdir.

3. Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemler

Taslağa göre, uluslararası hukuka aykırı bir eylemTaslağa göre, uluslararası hukuka aykırı bir eylem

a)a) Uluslararası hukukun tanıdığı bir devlete isnat Uluslararası hukukun tanıdığı bir devlete isnat edilebiliredilebilir

b)b) O devletin uluslararası bir yükümlülüğünün O devletin uluslararası bir yükümlülüğünün ihlali niteliğinde bir eylem olmalıdır.ihlali niteliğinde bir eylem olmalıdır.

Uluslararası Hukuk İhlallerinde AyırımUluslararası Hukuk İhlallerinde AyırımSuç SorumluluğuSuç SorumluluğuA. Uluslararası Cürüm:A. Uluslararası Cürüm: Doğrudan etkilenenlerin olduğu kadar bütün Doğrudan etkilenenlerin olduğu kadar bütün

devletler topluluğunun haklarını ihlal eden bir fiildir. (jus cogens-devletler topluluğunun haklarını ihlal eden bir fiildir. (jus cogens-ergo omnes-kuuvet kullanma yasağı)ergo omnes-kuuvet kullanma yasağı)

UHK Md.19 UHK Md.19 Saldırganlık yasağı gibi, barış ve güvenliği sağlayan kuralların ihlaliSaldırganlık yasağı gibi, barış ve güvenliği sağlayan kuralların ihlaliKuvvet kullanarak sömürge oluşturmak, halkların kendi geleceklerini Kuvvet kullanarak sömürge oluşturmak, halkların kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesini güvence altına alan ilkelerin ihlalikendilerinin belirlemesini güvence altına alan ilkelerin ihlaliKölelik, soykırım, ayrımcılık yasağı gibi ua yükümlülüklerin ihlaliKölelik, soykırım, ayrımcılık yasağı gibi ua yükümlülüklerin ihlaliÇevre korunması yükümlülüğünün ağır ihlaliÇevre korunması yükümlülüğünün ağır ihlali

TARTIŞMA (!)TARTIŞMA (!) Suçun asıl unsuru kast (intention). Devletin kast sahibi Suçun asıl unsuru kast (intention). Devletin kast sahibi olması mümkün olmadığı için, suçu işlemesi imkansızdır. (Nürnberg-olması mümkün olmadığı için, suçu işlemesi imkansızdır. (Nürnberg-Tokyo Mahkemeleri)Tokyo Mahkemeleri)

B. Uluslararası Suç: B. Uluslararası Suç: Yalnızca bundan zarar gören devletin haklarının ihlali Yalnızca bundan zarar gören devletin haklarının ihlali sayıldığından, sorumluluk sadece doğrudan onlara karşıdır.sayıldığından, sorumluluk sadece doğrudan onlara karşıdır.

İSNADİYET SORUNU Devlete atfedilebilecek bir misyon veya resmi bir eylem arasında nedensellik bağı

olduğunun kanıtlanması gerekir.

A. Silahlı Güçlere Mensup Kişilerin Eylemleri: Bir devletin silahlı güçlerine üye kişilerin eylemlerinden sorumlu tutulup tutulamayacağıdır. Md 7. “Bir devletin organının eylemi bu organ ya da kişi yetkisini aşmış ya da emirleri ihlal etmiş olsa da uluslararası hukuk tarafından o devletin eylemi addedilecektir; yeter ki o kişi ya da organ o sıfatla hareket etmiş olsun.”

B. De Facto Ajanlar: Hükümetin silahlı güçlerine karşı savaşan silahlı bir grubun hangi koşullarda yabancı bir devletin de facto ajanı olarak kabul edilebileceğidir Md 8.”Bir kişi ya da grup bir fiili işlerken bir devletin emrinde, idaresi ya da kontrolü altında hareket etmişse, söz konusu kişi ya da grubun eylemi uluslararası hukuka göre o devletin eylemi sayılır.” (UAD, Nikaragua Davası, ABD için yüksek düzeyde etkili kontrol kanıtı aranması)

C. Resmi Otoritelerin Yokluğundaki Ya Da Zayıf Olduğu Durumlardaki Eylemler

Resmi otoritelerin yokluğunda ya da zayıf olduğu hallerde sivillerin kendiliklerinden silahlanarak düşmanla karşı karşıya geldikleri hallerde bu sivillerin eylemlerinden ve ihlallerinden devlet sorumlu tutulmaktadır..

D. Ayaklanma Hareketlerinin Eylemlerinden Sorumluluk

Genel olarak ayaklanma halinde ayaklananların eylemlerinden devlet sorumlu tutulmamaktadır. Bununla birlikte ayaklanma başarıya ulaşarak iktidara gelmişse ya da yeni bir devlet kurmuşsa eylemlerinden devlet olarak sorumludur.

Tartışma: Bir devletin yasadışı eylemlerinden sorumlu tutulabilmesi için mutlaka kusurlu olup olmaması gerekir mi?

2 görüş

1. Objektif veya Tehlike Sorumluluğu: Devletin kasten mi yoksa kusurlu olarak mı o tasarrufu yaptığının hiçbir önemi yoktur.

2. Subjektif Sorumluluk: Devletin sorumluluğu onun kusuruna dayanmalıdır. Bu kusur, zarar verme kastı (dolus) veya ihmal (culpa) şeklinde söz konusu olabilir.

Sonuç:

ua hukuku ihlal eden eylemlerin devletlere yüklenmesi ve

devletlerin ua sorumluluğu konusunda bütün devletlere

uygulanabilecek, çerçevesi net olarak çizilmiş ve sorunlara

yanıt olabilecek bir hukuki çerçeve yoktur.

4. Devletin Sorumlu Organları

UHK Tasarısı

i. Yasama, yürütme ve yargı organlarının tasarrufları (Md. 6)ii. Devletin iç hukukuna göre devlet adına işlem yapma

yetkisine sahip birimlerin tasarrufları (Md.5)iii. Resmi görev yapan kamu görevlilerinin tek başına veya

birlikte yaptıkları eylem ve işlemler (Md.8)

Resmi görevlilerin sorumlu olduğu hallerde, rütbe ve makamlarının önemi yoktur. Görevlilerin sadece yetki içinde değil, yetki dışında yaptıkları işlemler de sorumluluk doğurur. Devlet bu görevlilerin tümünün her türlü eylem ve işlemlerinden sorumludur. (Md.10)

5. Zararın Tazmini

Eski Hale Getirme: Sorumlu devlet zarar gören devletin zararını aynen tazmin eder. Örn. Elçilik binasının tahrip edilmesi. Sorumlu devlet yeniden inşa ettirir ya da tamir ettirir.

Maddi Tazminat: Eski hale getirmenin mümkün olmaması halinde, sorumlu devlet uygun bir tazminat öder. Ancak zararı her zaman matematiksel olarak hesaplamak ve zararın kapsamını belirlemek mümkün değildir. Örn. Fransa’nın Pasifik Okyanusunda yaptığı nükleer denemeler sonucu Yeni Zelanda ile arasında çıkan uyuşmazlık. 1990 hakem kararı sonucu, Fransa, maddi manevi tazminat kapsamında çifte tazminat ödemek zorunda kalmıştır.

Manevi Tazminat: Çeşitli şekillerde gerçekleşir. Sorumlu devletin özür dilemesi, sembolik ödeme yapması, benzer olayların bir daha olmayacağına söz vermesi, ya da hakem veya mahkemenin ua hukuka aykırılığını tespit ettiği açıklayıcı kararı.

6. Sorumluluğu Ortadan Kaldıran Haller1. İlgili Devletin Onay Vermesi (Md.29/ devletlerarasındaki bu

anlaşmanın jus cogens olmaması gerekir)2. Karşı Önlem (Md.30/ Diğer devletin sorumlu devlete karşı

önlem alması sorumluluğu ortadan kaldırır.)3. Beklenmeyen Hal (Md.31/Sorumlu devletin denetimi

dışında, beklenmeyen ve karşı konulamayacak şekilde bir olayın gerçekleşmesi durumudur. İlgili devletin durumun oluşmasına bizzat katkıda bulunmamış olması gerekir.)

4. Zaruret Hali (Md.32/ Devletin kendi geleceğini, vatandaşlarını ya da sorumluluğu altında bulunan insanların hayatlarını kurtarmak amacıyla son çare olarak hareket etmesidir.)

5. Olağanüstü Hal (Md.33/ Sorumlu devlet mevcut ve ağır tehlikeyi savuşturmak için tek çare kalması durumunda ve karşı devletin menfaatlerine esaslı bir zarar vermediğinde olur.)

6. Meşru Savunma (BM Şartında öngörülen şekilde yasal bir meşru savunma tedbiri olmalıdır.)

7. Uluslararası Hukukta Yaptırımlar

1.Uluslararası Kuruluşların Yaptırımları

a) Dışa Karşı Yaptırımlar: Örneğin BM Md.41 BMGK 1990/661 sayılı kararı ile Irak’a karşı ekonomik yaptırım uygulanmıştır.

b) Kendi İçindeki Yaptırımlar: Üyelerden birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi halindedir. Örn. GATT Antlaşması Md 6-16 dumping veya sübvansiyon yasağının ihlal edilmesi sonucu AB kendi içerisinde yaptırım uygulamıştır.

2. Devlet Yaptırımları

a) Karşı Önlem: Devletin haksız eylemine cevaben, zorlama/durdurma/zararı karşılama amacıyla gerçekleşir.Ekonomik baskı, ambargo, diplomatik ilişkilerin kesilmesi, ticaret yollarının kapatılması gibi. Örn. ABD-İran diplomatik ilişkilerin kesilmesi

b) Misliyle Davranma: Örn. İnsan hakları ağır bir şekilde ihlal eden devlete karşı diğer devlet/devletlerin antlaşma çerçevesinde yükümlü olmalarına rağmen ekonomik yardımı kesmeleridir. Misilleme, ölçülülük/orantısallık ilkesi, kuvvet kullanma yasağına uygun olmalıdır. 3. devletlerin ve insanların haklarını ihlal etmemelidir. Örn. İsrail Arap devletlerine karşı denetimsiz ve keyfi şekilde yoğun olarak misilleme uygulamaktadır.

c) Meşru Savunma ve Zorunlu Savunma: Bir devletin askeri güç kullanarak karşılık vermesidir. BM Md. 51 uygun olarak yapılmalıdır.

NOT: karşı önlem-misilleme-meşru savunma yaptırımlarını birbirinden kesin çizgilerle ayırmak zordur.