1

Details Related to Awards

ARBITRAGG NUMRU ARB M4001/2014

DATA TAD-DECIZJONI 22/06/2015

ARBITRU Camilleri Xuereb Kevin

RIKORRENT

INTIMAT

Fogg Ins. Ag. Ltd et

Vs

Farrugia Colin

VETTURI FBS 903, EBS 587

RAPPREZENTANT RIKORRENT

RAPPREZENTANT INTIMAT

Frendo Ramona

Zammit Joseph

POST TAL-INCIDENT Zurrieq

KLIEM EWLIENI

2

CENTRU MALTI TA’ L-ARBITRAGG

Arbitru AVV. DR. KEVIN CAMILLERI XUEREB

Arbitragg Mandatorju nru. M4001/2014

fl-ismijiet:

FOGG INSURANCE AGENCIES LIMITED GHAN-NOM U IN RAPPREZENTANZA TAS-SOCJETÀ ESTERA ARGUS INSURANCE COMPANY (EUROPE) LIMITED U DINA KIF SURROGATA FID-DRITTIJIET TA’ L-ASSIGURAT TAGHHA LAURENCE HILI U L-

ISTESS LAURENCE HILI

VERSUS

COLIN FARRUGIA

I. KONTESTAZZJONI B’Avviz ta’ l-Arbitragg u b’Talba bil-Miktub introdotti fil-25 ta’ April, 2014 ir-rikorrenti talbu li l-intimat, sewwieq tal-vettura targata EBS-587, jinstab responsabbli ghall-incident stradali li sehh nhar it-22 ta’ Novembru, 2012 fi Triq il-Belt Valletta gewwa z-Zurrieq li bi traskuragni, negligenza, imperizja u nuqqas t’osservanza tar-regolamenti stradali holoq dan l-incident mal-vettura targata FBS-903, proprjetà tar-rikorrent Laurence Hili, dakinhar misjuqa minn Janice Hili. L-ammont mitlub mir-rikorrenti hu komplessivament ta’ €558.24c. Din l-ammont jirrifletti €55.00c bhala excess payment mhallsa ghall-ftuh tal-claim relattiv mill-assigurat Hili u €503.24c bhala hsarat riportati fil-vettura FBS-903 mhallsa mill-assigurazzjoni ta’ l-istess Hili. Ir-rikorrenti talbu l-ispejjez tal-proceduri prezenti u ta’ atti gudizzjarji maghhom konnessi. Talbu ukoll li l-interessi fuq l-ammont reklamat jiddekorri mill-intavolar tal-prezenti proceduri arbitrali sad-data tal-hlas effettiv.

3

B’Risposta mressqa fis-26 ta’ Mejju, 2014, l-intimat irrezista ghat-talbiet tar-rikorrenti u, inter alia, wiegeb li l-incident odjern ma sehhx kagun tieghu, hekk kif kien ser jirrizulta fil-kors tal-proceduri. B’ittra datata 3 ta’ Gunju, 2014 is-sottoskritt gie maghrraf mic-Centru Malti ta’ l-Arbitragg li kien gie maghzul u mahtur mill-partijiet sabiex jiddeciedi dan il-kaz. Ghal tali skop hu zamm tmien (8) seduti biex il-partijiet iressqu l-provi rispettivi taghom. Is-seduti kienu dawk ta’ l-Erbgha, 8 ta’ Ottubru, 2014 [seduta 1], tat-Tlieta, 4 ta’ Novembru, 2014 [seduta 2], tat-Tnejn, 1 ta’ Dicembru, 2014 [seduta 3], tal-Gimgha, 23 ta’ Jannar, 2015 [seduta 4], tal-Hamis, 12 ta’ Frar, 2015 [seduta 5], tal-Gimgha, 6 ta’ Marzu, 2015 [seduta 6], tal-Gimgha, 27 ta’ Marzu, 2015 [seduta 7] u tat-Tlieta, 28 ta’ April, 2015 [seduta 8]. L-Arbitru zamm zewg accessi fuq il-post ta’ l-iskontru stradali mertu tal-proceduri, wiehed nhar is-Sibt, 11 ta’ Ottubru, 2014 fis-2:00pm u iehor nhar l-Erbgha, 29 ta’ April, 2015 fit-8:30pm. Wara l-gbir tal-provi tal-kontendenti u wara li sema’ t-trattazzjoni orali tad-difensuri taghhom, l-Arbitru jinsab jirrelata dwar il-fatt tal-prezenti vertenza hekk kif gej. II. DINAMIKA TA’ L-INCIDENT U L-PROVI Dan hu ncident illi sehh fit-22 ta’ Novembru, 2012 fi Triq il-Belt Valletta gewwa z-Zurrieq, bejn il-vettura bin-numru ta’ registrazzjoni FBS-9031 proprjetà tar-rikorrent Laurence Hili u dakinhar misjuqa minn Janice Hili u l-vettura bin-numru ta’ registrazzjoni EBS-587 misjuqa mill-intimat Colin Farrugia. Dan l-incident stradali jikkoncerna skontru bejn l-imsemmija zewg vetturi fi triq li hija wahda ghad-dritt, fejn dik misjuqa minn Hili baqghet diehla fuq wara tal-vettura misjuqa minn Farrugia. Iz-zewg veikoli kienu qed jinstaqu fl-istess direzzjoni.

1 Korrezzjoni minn “FBS-403” ghal “FBS-903” mitluba u akkordata fis-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014 [vide

verbal relattiv].

4

Lill-Warden li nvestiga l-kaz, Hili sostniet li, “Kont qeda insuq minghajr hadd quddiemi f’daqqa wahda gie EBS-587 gie waraja u beda’ jross mieghi dana qabizni bis-salt giet quddiemi u waqafli f’daqqa”, filwaqt li Farrugia afferma li, “Kont ghaddej il-vettura FBS-903 kienet qeda issuq bil-mod jiena mort naqbzu u x’hin qbiztu qasamli qattus waqaft u hassejt daqqa wara, wara irriversjat lura.” Ghall-ahjar intendiment ta’ l-akkadut, wiehed jissenjala d-deposizzjonijiet tax-xufiera koncernati u tax-xhieda okulari li assistew ghal dan l-iskontru.

Il-verzjoni ta’ Janice Hili in ezami2 kienet is-segwenti:

Dakinhar ta’ l-incident kont qed insuq il-vettura FBS-903 fi Triq il-Belt

Valletta, Zurrieq u nghid illi abbord mieghi kelli lil Martha Gatt bil-qieghda

fuq is-sit tal-passiggier ta’ quddiem. Kont gejja mid-direzzjoni tal-main-road

taz-Zurrieq (il-bypass) u konna ser naqbdu Valletta Road, biex jiena

inwassal lil Martha Gatt Birzebbugia. Il-velocita’ tieghi kienet ta’ bejn 60 u

65k.m.f.s. Bhala traffiku nghid illi ma kienx hemm, hlief xi karozza jew tnejn.

Meta kont wasalt hdejn il-ground tal-futbol taz-Zurrieq, insibu lil Colin

Farrugia li kien nizel minn side-street li tigi fuq in-naha tal-lemin tieghi u

qabizna mall-ewwel. Hu gie quddiemi, kompla isuq iserrep quddiemi. Jiena

komplejt insuq warajh. Kif wasalna fejn il-ground ta’ hdejn il-petrol station,

Farrugia beda’ jzomm brejkijiet. Dan ghamlu xi tlett (3) darbiet u qisu jieqaf

b’hasda. Kull meta Colin Farrugia beda’ jahsad il-brake, jiena ukoll kont

inwaqqaf. F’dawn il-mumenti ta’ meta Colin beda’ jahsad il-brake, l-velocita’

tieghi kienet ta’ 30k.m.f.s. Dan l-episodju ta’ hsid ta’ brejkijiet dam sekondi.

Nghid illi mat-tielet (3) darba li hasad il-brake, jiena bqajt diehla go fih.

Mistoqsija mill-arbitru kemm kienet i-distanza minni mizmuma bejn il-

vettura tieghi u dik ta’ Colin, nghid illi nikkalkula li kien hemm distanza li

fiha toqghod “mini minor”. Tali distanza naqset meta imbaghad Colin beda’

jahsad il-brakes kif ghadni kemm nispjega. Tali distanza, nikkalkula, li

naqset b’nofs “mini minor”. Tali distanza naqset ghax jien bdejt ninhasad.

Ezatt wara li sehh l-impatt, jiena mmedjatament irriversjajt il-karozza

tieghi.

Bhala hsara fil-vettura tieghi kelli ghafsa zghira fuq il-bumper u ftit grif

fuq il-bumper ta’ quddiem. Bhala hsarat fuq il-vettura l-ohra, nghid illi din

kellha ghafsa zghira fuq in-naha ta’ wara fejn hemm in-number plate.

2 Seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014.

5

Nghid illi Colin Farrugia kien l-ex gharus tieghi. Fid-data ta’ l-incident,

ahna ma konniex flimkien.

Wara l-incident u wara li rriversjajt, Colin hareg mill-vettura u habbat

mal-hgieg tal-karozza li kont qed insuq u qali li issa bilfors ridna nohorgu

mill-karozza. Kien ukoll qalli li minhabba dan l-incident kien ser jithallas

mill-insurance tieghi xi daqqa li gja’ kellu fuq il-vettura tieghu.

Nghid illi Colin Farrugia kellu ukoll relazzjoni ma’ Martha Gatt fl-istess

waqt li kien johrog mieghi. Kienet l-istess Martha li kixfitu.

Il-karozza hi ta’ missieri Laurence Hili, u din hi assikurata fully

comprehensive. Kont mort ma’ missieri ghand l-assigurazzjoni sabiex

ftahna l-calim. Bhala excess hallasna €55.

Fil-kontro-ezami taghha,3 Hili qalet hekk:

Nghid illi xi zmien qabel l-incident, u dan kien xhur qabel, jiena u Martha

Gatt konna ircivejna ittra bl-avukat fejn gejna imwissija sabiex ma nsegwux

il-passi tieghu (ta’ Colin Farrugia). F’dak iz-zmien kien hemm ukoll kwerela

maghmula minn Martha Gatt kontra Colin Farrugia.

Mistoqsija nghid ghaliex konna prezenti fil-lokalita’ taz-Zurrieq, nghid illi

jiena u Martha konna hemm ghax morna sal-Wied taz-Zurrieq.

L-incident sehh ghall-habta tal-11:00pm.

Nghid illi Colin Farrugia hareg mill-ahhar side-street tal-lemin tieghi inti

u ssuq lejn il-pompa tal-petrol li qedgha kwazi quddiem ir-roundabout.

Qatt ma kien hemm mument li jiena kont qabel Colin fis-sewqan. Hu

dejjem kien qed isuq qabli dakinhar.

Meta Colin kien qed isuq quddiemi u jserrep, niddeskrivi l-velocità tieghu

bhala normali.

Qed tinqrali l-verzjoni tieghi li tajt lill-warden u l-arbitru wkoll qed jerga’

jaqrahieli u jispjegaha u jiena nikkonferma tali verzjoni.

Mistoqsija nghid liema hi l-verzjoni korretta, jiena nghid illi nixtieq

nikkoregi ruhi dwar il-verzjoni li tajt fis-seduta tallum u nispjega li Colin

hareg mis-side-street tal-lemin tieghi, hareg u gie warajna, beda’ jrossni,

3 Il-kontro-ezami kien beda’ fis-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014 u ipprosegwa f’dik tat-23 ta’ Jannar, 2015.

6

qabizni u meta kien quddiemi, hdejn il-petrol station, beda’ jserrep u

jibbrejkja. Din hi l-verzjoni korretta tieghi.

Jiena lill-warden niftakar li ghedtlu dwar il-brakes li kien qed izonn Colin,

izda ma niftakarx jekk ghedtlux li Colin kien qed iserrep ukoll.

Mistoqsija ghaliex bqajt insuq wara Colin la darba Colin kien qaghad

iserrep quddiemi, nghid illi dik kienet triqitna.

Dakinhar ta’ l-incident jiena kont hierga ‘l barra miz-Zurrieq. Colin

Farrugia kien hareg min-naha tal-lemin ezatt kif taqbez il-ground tal-

football u gie warajja. Mill-mument li jiena ilmahtu hiereg, Colin kien ghadu

fis-side-road fuq il-lemin tieghi u f’dak il-mument id-distanza bejn il-vettura

tieghi u dik ta’ Colin kienet id-distanza tal-karreggjata li kienet tifridna, cioe’

l-karreggjata li tiehu fid-direzzjoni opposta ghas-sewqan tieghi. Meta

ilmahtu l-ewwel darba Colin kien wieqaf fis-side-road, lest biex johrog.

Colin joqghod iz-Zurrieq.

Meta Colin hareg mis-side-road, hu hareg bis-sahha. Nispjega illi Colin,

hekk kif hareg mis-side-road, mall-ewwel qabizni. Nispjega illi ghall-ewwel

hareg u gie warajja, izda ma damx isuq warajja ghaliex mall-ewwel qabizni,

cioe’ li wasal warajja u qabizni mall-ewwel.

Meta qabizni u gie quddiemi, Colin ma baqax isuq b’velocita’.

Qed nigi mistoqsija illi fix-xhieda precedenti tieghi jiena kont ghedt li

Colin beda’ jserrep u jahsad il-brake quddiemi u ghalhekk qed jigi mitlub

minni nispjega ghaliex jiena ma waqaftx meta rajt dan, u nwiegeb illi dik

kienet triqti u ghalhekk ma waqaftx.

Bhala prekawzjoni, jiena bdejt inzomm lura minnu. Nikkalkula illi bdejt

inzomm boghod minn Colin tul ta’ karozza zghira bhal ma hi ‘Smart’. Il-

velocita’ tieghi f’dak il-mument kienet ta’ bejn wiehed u iehor 35-40k.m.f.s.

F’dawk l-ahhar mumenti ta’ qabel l-impatt, id-distanza ta’ bejnietna

kienet ta’ anqas minn dik li ghadni kemm nispjega.

Jekk niftakar sew, warajja ma kienx hemm karozzi, izda kien hemm

karozzi ghaddejin fuq il-lane opposta ghal tieghi.

Fejn sar l-impatt hemm zewg lanes li jaghtu f’direzzjonijiet opposti.

Il-verzjoni ta’ Colin Farrugia in ezami4 kienet is-segwenti:

4 Seduta tas-6 ta’ Marzu, 2015.

7

Qed jinqrali l-istatement li jiena kont tajt lil Warden fid-data ta’ l-incident

u nikkonferma dik il-verzjoni kif moghtija.

Jiena nispjega li noqghod fejn Gnien il-Bennej, it-Triq jisimha Dun Mikiel

D’Amato gewwa z-Zurrieq.

Mistoqsi nghid kif naf lil Martha Gatt u lil Janice Hili nghid li lil Janice

nafha ghax kont gharus maghha u domna madwar sitt (6) snin flimkien u lil

Martha kont ghamilt ftit inqas minn sena (1) maghha. Nghid illi wara r-

relazzjoni ma’ Hili kienet bdiet dik ma’ Gatt.

Dakinhar ta’ l-incident nispjega illi jiena kont wasalt fl-10:30pm fejn id-

dar tieghi u bqajt fil-karozza biex nuza l-WIFI provdut mill-Gnien tal-

Bennej. Wara 5 minuti, nilmah ghaddejja il-vettura ta’ Janice Hili mit-triq

fejn kont ipparkjajt quddiem il-bieb tad-dar. Ghalija kienet sorpriza li Janice

ghaddiet minn hemmhekk peress li fi proceduri kriminali Janice kellha

toqghod ‘il boghod minni u jiena ‘l boghod minnha.

Wara 10 minuti li lmahtha ghaddejja, Janice regghet ghaddiet minn

hdejja, fl-istess direzzjoni, ossia daret mall-blokka. F’din it-tieni okkazzjoni

intbaht li maghha kien hemm Martha Gatt.

Wara ftit regghu ghaddew fl-istess direzzjoni ghat-tielet darba. F’dan il-

waqt, jiena hrigt mill-karozza tieghi u mort nistenna bil-wieqfa fuq il-

bankina ta’ quddiem id-dar tieghi, fil-kantuniera. Wara ftit regghu ghaddew

ghar-raba’ darba. Huma inhasdu meta rawni fil-kantuniera. Huma waqfu.

Jiena staqsejthom x’kienu qed jaghmlu jigu/jghaddu quddiem dari. Huma

ma tkellmu xejn, izda qabdet u saqet.

Jiena ergajt dhalt fil-karozza u cempilt lil siehbi biex immur sa hdejh, halli

jekk jergghu jghaddu ma jsibunix hemm. Din mhux l-ewwel darba li grat

sitwazzjoni bhal din.

Kif kont qed nghid, jiena qbadt it-triq biex immure ghand siehbi Fabio, li

ghandu l-garage Hal Ghaxaq fejn ipoggi l-karozzi. Dan jibqa’ hemm sa tard,

inaddaf il-karozzi etc. ghax dilettant. Gieli ghamilna sal-4:00 ta’ filghodu fil-

garage.

Jiena qbadt Valletta Road u d-direzzjoni tieghi kienet min-naha tal-

pompa tal-petrol direzzjoni lejn il-ground tal-futbol. Tali direzzjoni tidher

mir-ritratt f’pagna 7 minn 9 tar-Rapport tal-Wardens. Qabel ma sehh l-

incident jiena kont ghadni fi kwart (1/4) ta’ Valletta Road, fejn qbizt il-

pompa tal-petrol izda mhux il-ground tal-futbol. Nghid li l-ground tal-futbol

kien jigi fuq in-naha tal-passiggier tieghi.

8

F’dan il-mument inzertajt lill-karozza ta’ Janice quddiemi u xi hadd

minnhom kien qed jilghab bil-mobile u dan nafu ghax rajt id-dawl jirrifletti.

Biex zgur nevita li jghidu li qed niffolowjahhom, jiena qbadt u qbizthom, u

ergajt dhalt fil-lane f’posti quddiemhom. Karozzi dak il-hin ma kienx hemm.

Meta kont qbizthom u dhalt quddiemhom, kien hemm bejn wiehed u iehor

zewg (2) jew tlett (3) karozzi distanza bejnietna. Meta ghamilt il-manuvra

ta’ surpass, il-ground tal-futbol kont ghadni ma qbiztux. Imbaghad bqajna

ghaddejjin u kif wasalt fuq il-punt immarkat mill-Arbitru bhala “X” fuq

ritratt 7 minn 9 tar-rapport tal-Wardens, qasmitli qattusa min-naha tal-

lemin (tad-driver) ghan-naha tax-xellug (tal-passiggier). Jiena waqaft biex

ma ntajjarhiex u fil-fatt ma hallejtx brake-marks u dan ghax ma kontx

ghaddej b’velocita’. F’daqqa wahda Janice Hili baqghet diehla fil-karozza

tieghi minn wara.

Wara li dahlet go fija, bdejt inhoss il-karozza tieghi ticcaqlaq. Jiena inzilt

nara u nsib lil Janice tipprova tirriversja halli tohrog minn taht il-karozza

tieghi. Fil-fatt hi irriversjat hekk kif jidher fir-ritratt gja’ msemmi numru 7.

Janice kienet sahansitra kienet ser taqbad u ddawwar l-isteering biex tibqa’

sejra. F’dak il-waqt jiena ghedtilha li ma tistax titlaq ghax inkella tigi bhala

“hit-and-run”.

Jiena cempilt lil Wardens u Hili u Gatt baqghu fil-karozza. Sakemm gew

il-Wardens, giet omm Martha Gatt. Imbaghad gew ommi u missieri.

Imbaghad, kif tfaccat omm Martha Gatt, Janice u Martha hargu mill-karozza

u bdew jghajtu qishom tigieg.

F’dan l-ghajjat kollu, missieri cempel lill-Pulizija li imbaghad gew fuq il-

post sakemm gew il-Wardens.

Wara li hassart ma Janice, kont irrangajt ma’ Martha. Ovvjament, Martha

kienet taf dwar ir-relazzjoni li kelli ma’ Janice. Eventwalment, saru hbieb

huma u inqlajt jien.

Fil-kontro-ezami tieghu,5 Farrugia qal hekk:

Mistoqsi nghid kemm seta’ ghadda hin mill-ewwel darba li Janice Hili

ghaddiet minn quddiemi meta kont ipparkjat quddiem id-dar tieghi sar-

raba’ darba li l-istess Janice regghet ghaddiet, nghid illi bejn okkazzjoni u

ohra qisu ghaddew xi hames minuti u ghalhekk b’kollox qisu ghaddew xi

ghoxrin (20) minuta.

5 Seduta tas-27 ta’ Marzu, 2015.

9

Kien fit-8 ta’ Novembru, 2012 li kont l-ahhar rajt u kont flimkien ma’

Janice Hili u Martha Gatt. Dakinhar kien il-birthday tieghi u konna iltqajna

bi ftehim ghax konna bqajna hbieb. L-ordni tal-Qorti biex ma navvicinawx

lil xulxin kienet giet wara l-birthday tieghi.

Nghid ukoll li kien hemm ordni ohra mill-Qorti anke qabel tali data. Ma

niftakarx id-data jew iz-zmien kemm din l-ordni inghatat qabel.

Dwar l-ordni tal-Qorti li giet wara l-birthday tieghi, nghid illi din kienet

dwar kwistjoni li sehhet ukoll wara gheluq snini, izda qabel l-incident

stradali.

Bejn l-imsemmija ordni u d-data tal-kollizzjoni jiena rajt lil Janice Hili

drabi ohra ddur fil-vicinanzi tad-dar tieghi.

It-triq fejn noqghod hi triq pubblika u tinsab hdejn gnien pubbliku.

Bejn id-dar tieghi u l-post fejn sehh l-incident, hemm madwar nofs siegha

boghod bil-pass.

F’dawk l-okkazzjonijiet li Janice u Martha kienu qaghdu jghaddu erbgha

(4) darbiet minn quddiemi, huma m’ghamlu l-ebda sinjal hlief li qaghdu

iharsu biex jaraw fejn jien.

Mistoqsi nghid ghalfejn ma cempiltx lill-Pulizija meta Janice u Martha

qadu jghaddu minn quddiemi bi ksur ta’ l-ordni tal-Qorti, nwiegeb illi ma

kellix ghalfejn incemplilhom.

Meta Janice u Martha ghaddew ghar-raba’ darba minn quddiemi, jiena

immedjatament dhalt fil-karozza biex immur il-garage ta’ siehbi Fabio (ma

nafx kunjomu). Jien tlaqt minn fuq il-post biex nevita l-inkwiet u ma

ndahhalx il-pulizija.

Mistoqsi mill-Arbitru ghaliex ma dhaltx id-dar, jiena nwiegeb li huma

xorta kienu jibqghu hemmhekk iduru quddiemi.

Il-garage ta’ siehbi Fabio jinsab fil-by-pass ta’ Hal Ghaxaq. Dak iz-zmien

ta’ l-incident xogholi kien ta’ xufier tal-linja.

Meta hrigt ghal fuq il-by-pass, jiena ma rajtx il-vettura ta’ Janice fil-by-

pass.

Meta jien qbizt ir-roundabout li hemm hdejn il-pompa tal-petrol, jiena

rajt il-vettura ta’ Janice li kienet ftit ‘il boghod minni, nikkalkula tul ta’ zewg

(2) xarabanks quddiemi.

10

F’dak il-mument Janice kienet qed issuq b’velocita’ normali u huma kienu

qed jilghabu bil-mobile. Jiena kont gej insuq wara Janice bis-60k.f.s.

Jiena gejt biex naqbez lil vettura ta’ Janice u f’daqqa wahda, minhabba l-

qattusa, jiena hsadt il-brake u waqaft zoptu bla ma hallejt brake-marks.

B’referenza ghax-xhieda tieghi fejn kont ghedt li Janice kienet ser

iddawwar biex tibqa’ sejra, jiena nghid illi dakinhar rajt r-roti mdawwrin.

Meta lil Janice ghedtilha biex ma titlaqx, Janice fil-fatt baqghet hemm u

waqfet minn dak li kienet qed taghmel.

Wara l-mument ta’ l-impatt, jiena kont cempilt lil missieri biex icempel lil

Wardens. Nikkalkula li kienu ghaddew xi hames (5) minuti bejn l-impatt u

t-telefonata.

Farrugia gie ri-ezaminat6 u qal hekk:

Nispjega illi jiena ma kontx dhalt id-dar ghas-semplici raguni ghax

inkella nispicca nghid lill-genituri tieghi b’Martha u Janice u kien jaf jinholoq

xi inkwiet. Ghalhekk kont qbadt triqti lejn il-garage ta’ Fabio halli nevita

stejjer.

Il-genituri tieghi jafuhom lil Janice u lil Martha ghax kienu jidhlu d-dar

ghandi.

In sostenn tat-tezi taghha, Hili ressqet lil Martha Gatt,7 passiggiera maghha fid-data ta’ l-incident. Din qalet hekk:

Dakinhar ta’ l-incident jiena kont passiggiera fil-karozza misjuqa minn

Janice Hili. Kont passiggiera fuq is-seat ta’ quddiem. Konna gejjin miz-

Zurrieq sejrin direzzjoni ta’ Birzebbugia. Dakinhar Janice u jiena konna iz-

Zurrieq ghax konna iltqajna ma’ xi hbieb taghna. Konna sejrin B’Bugia ghax

jiena noqghod hemm u Janice kienet ser twassalni lura.

Fil-hin ta’ l-incident, il-hin kien tard u bhala traffiku nghid illi ma kienx

hemm traffiku. Jiena ma nsuqx u ma nafx nghid ezatt b’kemm velocita’

kienet qed issuq Janice, izda nghid li l-velocita’ taghha kienet normali.

Meta wasalna hdejn il-ground tal-futbol, ninnota li kien hemm karozza

warajna. Jiena ntbaht li dan kien Colin Farrugia. Nghid illi dan kien l-ex-

6 Seduta tas-27 ta’ Marzu, 2015.

7 Seduta ta’ l-4 ta’ Novembru, 2014.

11

boyfriend tieghi. Nghid illi bhala velocita’ Colin kien qed isuq mhux hazin,

cioe’ b’velocita’ gholja. Nghid ukoll illi bhala distanza bejn wara tal-karozza

ta’ Janice u quddiem tal-karozza ta’ Colin, id-distanza vera kienet ftit, kwazi

iross maghna. Konna ghaddejjin b’Colin iross maghna minn wara minn

hdejn, pressapoco, l-ground tal-futbol sal-pompa tal-petrol li hemm fl-istess

triq.

Meta mbaghad konna wasalna hdejn il-pompa tal-petrol, Colin kien

qabizna, gie quddiemna u beda’ jserrep. Waqt li kien quddiemna iserrep,

Colin ma bediex isuq hafna, cioe’ naqqas l-ispeed.

Meta Janice rat li Colin iserrep quddiemha, hi bdiet taqta’ lura.

Safrattant, Colin beda’, bhal speci, jahsad il-brakes u din grat darbtejn. Meta

Colin beda’ jahsad il-brakes, Janice bdiet tisslowja wkoll.

Mistoqsija mill-Arbitru x’kienet, bejn wiehed u iehor, id-distanza bejn

il-vettura ta’ Janice u dik ta’ Colin meta dan ta’ l-ahhar kien quddiemha,

nghid illi li kieku vettura ohra riedet taqbizna, din setghet facilment tidhol

fid-distanza ta’ bejnietna.

Nispjega illi meta Colin beda’ jserrep, id-distanza ta’ bejnietna kienet

wahda vicina, izda d-distanza kibret ghal kif ghadni kemm nispjega meta

Colin imbaghad beda’ jahsad il-brakes.

Imbaghad, Colin hasad f’daqqa il-brakes u waqaf u ovvjament Janice

ma setghetx tevitah u b’hekk saret il-habta.

Jiena u Janice ma hrigniex mill-karozza taghha wara l-habta. Ma

hrigniex ghax kemm jiena u kif ukoll Janice bzajna mir-reazzjoni tieghu.

Nispjega illi jiena bzajt ghax xi xahar qabel dan l-incident, kelli iehor ma

Colin u peress li kien hemm sahansitra proceduri dwar irfih ta’ idejn fuqi,

jiena ghalhekk bzajt.

Eventwalment, hrigt mill-karozza meta giet fuq il-post ommi.

Wara l-habta u waqt li konna ghadna fil-karozza, Colin hareg mill-

karozza tieghu u gie mat-tieqa tan-naha tax-xufier u qalilna: “Issa ser

ikollkom tinzlu ghax dhaltu go fija!”.

Bhala hsara fil-vettura ta’ Janice, dawn kienu fuq quddiem u ‘slight’.

Ta’ Colin kienu fuq wara, n-naha tal-fanal tan-naha tax-xufier u dawn ma

kienux xi hsarat kbar skond jien.

12

Fil-kontro-ezami taghha,8 Gatt qalet dan:

Qed nigi mistoqsija jekk jiena kontx l-ex tfajla ta’ Colin Farrugia wara

Janice Hili u nghid illi ma naqbilx ghax is-sitwazzjoni kienet illi kemm jien u

kif ukoll Janice konna, minghajr ma nafu, flimkien ma’ Colin Farrugia

f’relazzjoni. Meta jien u Janice sirna nafu li Colin kien qed johrog maghna fl-

istess hin, jiena cempilt lil Janice u kienet Janice li telqet lil Colin l-ewwel.

F’perjodu qasir imbaghad kont tlaqtu jien.

Dakinhar ta’ l-incident konna qed insuqu ‘l barra miz-Zurrieq, sejrin

id-dar tieghi f’Birzebbugia. Inti u hierga miz-Zurrieq l-ewwel taqbez il-

ground tal-futbol u mbaghad wara tigi l-pompa tal-petrol.

Dakinhar Colin hareg minn side-street fuq il-lemin taghna u gie jsuq

warajna. Din is-side-street qieghda fl-istess triq tal-ground tal-futbol.

Wara li saq ghal ftit warajna, Colin qabizna u gie jsuq quddiemna.

F’dak il-waqt li Colin kien qed jaqbizna l-velocita’ tal-karozza taghna

niddiskriviha bhala wahda mhux gholja. Meta Colin hareg mis-side-street il-

velocita’ tieghu kienet bis-sahha.

Ahna konna qbizna s-side-street tal-lemin taghna fi ftit meta jiena

ilmaht lil Colin hiereg minn gos-side-street.

Meta Colin kien qed isuq warajna, d-distanza bejn il-vetturi kienet

zghira hafna, ghax Colin kien qed iross warajna.

Meta gie quddiemna, Colin kien qed isuq mghaggel u wkoll beda’

jserrep quddiemna b’mod mghaggel. Sadanittant, ahna bqajna nsuqu bil-

mod wara Colin. Waqt li Colin beda’ jserrep, Colin kien ukoll qaghad jahsad

il-brakes. Waqt li Colin kien qed jaghmel dan kollu quddiemna, ahna

zammejna ftit naqra ‘l boghod. Nghid ukoll illi Colin beda’ jnaqqas l-ispeed

tieghu f’dak il-mument.

Ezattament qabel l-impatt, id-distanza bejn il-karozza taghna u dik ta’

Colin kienet ta’ karozza normali.

Nghid illi meta Colin beda’ jintebah li Janice pruvat izzomm boghod

minnu, Colin beda’ jnaqqas l-ispeed tieghu. Imbaghad kien zied l-ispeed u

hasad il-brake f’daqqa u dan wassal biex ovvjament ahna dhalna go fih.

Meta Colin kien zied l-ispeed, naturalment, id-distanza ta’ karozza normali li

semmejt, zdiedet xi ftit, izda mbaghad hasad il-brake u ahna bqajna diehlin

go fih.

8 Seduta tat-12 ta’ Frar, 2015.

13

F’dawk il-mumenti li Colin kien quddiemna jserrep u jibbrejkja, ma

niftakarx li jiena u Janice tkellimna jew ghaddejna xi kummenti.

Ir-rikorrenti pproducew ukoll xhieda dwar in-natura tal-hsarat riportati fuq il-vettura FBS-903. Tressaq Walter Vella,9 li hu motor surveyor. Dan qal hekk:

Jiena nokkupa l-kariga ta’ motor surveyor, impjegat ma’ Argus

Insurance Agencies Ltd. Jiena kont gejt inkarigat mill-imsemmija

assigurazzjoni biex naghmel spezzjoni fuq il-vettura Suzuki Alto nin-numru

FBS-903. L-ispezzjoni saret fil-5 ta’ Dicembru, 2012.

F’dan il-kaz ma kienux spjegawli kif gew ikkagunati l-hsarat fuq il-

vettura izda semplicement qaluli fejn kienu jinsabu. L-ispezzjoni ghamiltha

flimkien ma’ Maurice Azzopardi ta’ MG Garage li hu panel-beater u

sussegwentement hrigt is-survey report li qed nezibixxi seduta stante

mmarkat bhala “Dok: WV.1”.

Bhala hsarat kien hemm il-bonnet, li kellu ghafsa. Kien hemm il-front

bumper u kif ukoll il-front panel. Dawn ma kienux miksurin. Nghid illi l-

bumper kellu ghafsa ‘l gewwa bil-konsegwenza li kkaguna hsara lill-front

panel. Dawn id-danni li ghadni kemm insemmi kienu kollha kompatibbli

bejniethom dwar l-istess incident.

Ahna konna sewwejna kollox u ma konniex biddilna parts.

Fir-rapport tieghi hemm l-ittra “S” hdejn il-bumper, bonnet u front

panel. Dik tfisser “straightening”.

L-ammonti fil-kaxxa “Estimate Summary” huma netti minn VAT.

Fuq ir-ritratti annessi ma’ “Dok: WV.1” qed naghmel vleggeg sabiex

nindika fejn kienu riportati l-hsarat.

Qed nara r-ricevuti “Dok: RF.3” sa “Dok: RF.5” u nghid li l-ammonti li

jidhru fuqhom huma kollha kompatibbli mac-cifri minni indikati fis-survey

report.

Meta kontro-ezaminat,10 Vella sostna hekk:

9 Seduta ta’ l-1 ta’ Dicembru, 2014.

10 ibid.

14

L-assigurazzjoni li nkarigatni ma qaltlix kif sehhew il-hsarat fuq il-

vetturi.

Mistoqsi nghid kif allura ghadni kemm insostni li d-danni huma

kompatibbli ma’ l-incident inwiegeb illi l-hsarat huma kollha f’direzzjoni

wahda, li jigifieri li huma konnessi ma’ xulxin. Nispjega, in oltre, illi meta

ikun hemm daqqa frontali, l-lock tal-bonnet jinafas, bil-konsegwenza illi l-

panel tal-bonnet jingibed/jinqaras. Nispjega, in oltre, illi b’referenza ghall-

marka ①, din tidher li hi kagun dirett ta’ l-impatt, filwaqt li b’referenza ghall-

marka ① din hi konsegwenza tal-gibda/qarsa. Qed nasal ghal din il-

konkluzjoni a bazi ta’ l-esperjenza li ghandi f’dan il-qasam peress li qabel

kont nahdem ta’ panel-beater.

Ix-xibka ma intmessitx, fis-sens illi ma graliex hsara. Fil-fatt mhux

elenkata fis-survey report.

Mistoqsi nghid ghaliex m’hemm l-ebda hsara fix-xibka, filwaqt li

hemm hsara fil-bonnet, nispjega illi l-bonnet ikun aktar mahrug ‘il barra

mix-xibka u ghaldaqstant l-impatt jaffettwa lill-bonnet u mhux ix-xibka.

Ma wettaqt l-ebda verifika a konfront tal-vettura l-ohra involuta fl-

incident.

Dan kollu jiena qed nassumieh a bazi ta’ l-esperjenza tieghi.

Fl-ahhar, tigi wkoll ri-prodotta d-deposizzjoni ta’ Christopher Cutajar [Warden nru. 409],11 li qal hekk:

Qed nezibixxi zewg dokumenti. Wiehed huma l-prime note li huma

mmarkati “Dok: CC.2” u l-eTars li huma mmarkati bhala “Dok: CC.1”.

Nghid illi jiena kont il-warden li mort fuq il-post ta’ l-incident, li hadt

ir-ritratti annessi ma’ “Dok: CC.1” u wkoll li hadt il-verzjonijiet tal-partijiet.

F’dan il-kaz ma kontx hejjejt skizz u dan ghaliex din kienet habta front-to-

rear.

Mistoqsi mill-arbitru jekk kienx hemm debris jew brake-marks ma’ l-

art, nghid illi ma kienx hemm. Nghid ukoll li l-impatt, skond il-hsarat, kien

wiehed zghir.

Nigbed l-attenzjoni ta’ l-arbitru ghall-fatt li n-numru korrett tal-

vettura misjuqa minn Janice Hili ghandu jkun “FBS-903”, hekk kif muri fil-

prime note u mhux FBS-403 kif indikat f’ “Dok: CC.1”. 11

Seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014.

15

Nghid illi meta mort fuq il-post, sibt il-vetturi hekk kif jidhru f’ritratt

numru 7 minn 9 anness ma’ “Dok: CC.1”. nghid ukoll li x-xufier ta’ EBS-587

kien qalli li wara l-impatt “irriversjat lura” u dan fil-konfront tal-vettura l-

ohra.

III. KUNSIDERAZZJONIJIET TA’ DRITT Jigu hawn issa rikalkati certa principji ta’ natura legali hekk kif applikabbli ghal-kaz in dizamina. (a) Nozzjon ta’ “Proper Look Out” In-nozzjoni ta’ proper look out ssib postha fil-kaz odjern gjaladarba illi hekk kif ezatt konducent jidhol fil-vettura tieghu u jsuq fit-triq, dan awtomatikament jilbes l-obbligu u d-dover li jkun kostantement prudenti fis-sewqan tal-veikolu tieghu u li joqghod il-hin kollu attent ghal dak li qed jigri madwaru sabiex jadegwa s-sewqan tieghu ghall kull sitwazzjoni probabbli li tista’ tigri u li hija prevedibbli wkoll li ssehh; attenzjoni, prudenza u prevedibilità li ghandhom jikkoezistu sabiex b’hekk l-istess konducent jkun jista’ dejjem jikkontrolla l-veikolu tieghu fit-triq u jevita dawk l-imprevvisti li potenzjalment jivverifikaw ruhhom u li jistghu jwasslu ghal xi ncident. Issa, fuq din it-tematika, jinsab assodat li hu d-dover ta’ kull sewwieq ta’ vettura li jkun dejjem attent u f’kull waqt li jzomm proper look out ghal dak li qed jigri madwaru u ghal vetturi ohra li qed jinstaqu, kemm jekk huma fil-karreggjata tieghu u/jew prossimi ghalih u ankè ghal dawk li huma misjuqa f’karreggjati u toroq ohra u relattivament distanzjati minnu. Sewwieq ma ghandu qatt jiskarta tali obbligu stante li dan hu dmir esklussivament intrinsiku fis-sewqan tieghu. Fuq din it-tematika ta’ poper look out rikjest minn konducenti ta’ vetturi nsibu gurisprudenza ampja u ormai din in-nozzjon tinsab affarmata u konsolidata f’numru ta’ sentenzi tal-Qrati taghna, kemm fis-sede penali12 kif ukoll f’dawk civili13. Fil-kawza fl-ismijiet

12

Ara inter alia Il-Pulizija v. Jason Delia [(19.09.2006) App. Krim. Nru: 63/2005]; Il-Pulizija v. Noel Gauci

[(25.03.2004) App. Krim. Nru: 32/2004]; Il-Pulizija v. Robert Zaffarese [(06.11.2002) App. Krim. Nru:

177/2002]; 13

Ara inter alia Mary Bonello noe et v. Sylvia Fsadni [(11.03.1998) App. Civ. Nru: 1168/83]; Joseph

Fenech et v. Maria Bajada et [(13.01.1988) App. Civ. Nru: 1036/81]; Dott. Remigio Zammit Pace noe v.

Thomas Catania et [(26.11.1987) Vol:LXXI-III-722];

16

Il-Pulizija v. Roderick Debattista,14 il-Qorti ghamlet taghha bran mehud minn decizjoni precedenti15 u sostniet s-segwenti:

Gie appropositu ritenut li hu dover ta’ driver ‘to see what is in plain view’

(Appell Kriminali: Il-Pulizija vs Joseph Vella [10/08/1963] u li ‘min ma jarax

dak li ragonevolment ghandu jara jfisser li ma kienx qed izomm a proper

lookout’ (Appell Kriminali: Il-Pulizija vs J.M. Laferla [17/06/1961]). Illi fi

Newhaus N.D. vs Bastion Insurance Co. Ltd. (1968), il-Qrati Inglizi kienu

rritenew li:

“Keeping a proper lookout means more than looking straight ahead – It

includes awareness of what is happening in one’s immediate vicinity. A

motorist should have a view of the whole road from side to side and, in the

case of a road passing through a built up area, of the pavements on the side of

the road as well.”

Inoltre, fil-kawza ta’ Untours Insurance Agents Limited pro et noe v. Etienne Saliba et16 gew spjegati z-zewg regoli kardinali tas-sewqan, ossia li hija regola generali, fi kwestjonijiet ta’ stharrig ta’ responsabbilità, li kull sewwieq irid ihares zewg regoli ewlenin, ossia li jirregola s-sewqan tieghu skond ic-cirkostanzi kollha tal-inhawi fejn ikun (maghduda maghhom il-konfigurazzjoni tat-triq, il-hin u l-kundizzjonijiet atmosferici), u li jzomm attenzjoni (“proper look out”) dwar dak li jkun qieghed isehh fil-qrib jew huwa mistenni li jsehh minnufih.17 Mà dan jizdied dak li gie osservat fis-sentenza fl-ismijiet Richard Fenech v. Rook Construction Limited et18 u cioè illi “… hu […] dmir ta’ driver li jzomm dik li komunement tissejjah ‘a reasonable careful look-out’, liema dmir igib mieghu li d-driver jara dak li jkun ragjonevolment vizibbli.” Hu rikonoxxjut illi kull sewwieq ghandu jkun konsapevoli li xufiera ohra jistghu jkunu negligenti fis-sewqan taghhom u ghalhekk hu rikjest minn xufier li, barra li jadegwa s-sewqan tieghu ghall-ambjent ta’ madwaru, ghall-kundizzjoni u stat tat-triq li jinsab fiha, ghad-densità tat-traffiku, ghall-

14

Appell Kriminali deciz fis-26 ta’ Mejju, 2004 [App. Krim. Nru: 18/2004]. 15

Appell Kriminali deciz fil-25 ta’ Marzu, 2004 per Onor. Imh. Joseph Galea Debono fl-ismijiet Il-Pulizija v.

Noel Gauci [App. Krim. Nru: 32/2004]. 16

Deciza fid-29 ta’ Jannar, 2004 mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili [Cit. Nru: 643/2001/JRM]. 17

Ara s-sentenza citata ghall-gurisprudenza ulterjuri fiha kompendjata. 18

Deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili fit-3 ta’ Ottubru, 2003 [Cit. Nru: 1997/1997/PS].

17

velocità idoneja fic-cirkostanzi partikolari u anké fir-rigward tat-temp,19 hu ghandu wkoll jadegwa ruhu ghall-imprudenza fis-sewqan ta’ terzi persuni.20 Fuq dan l-ahhar punt jigi misluf bran mill-kaz ta’ P.M. inc. Mancinelli tal-Qorti ta’ Kassazzjoni Penali Taljan [Sez.IV – Ud. 29 gennaio 1965]21 illi jghid li, “L`obbligo di adeguare la propria condotta di guida alle circostanze comprende anche il dovere di fare attenzione alle imprudenze altrui, almeno quando queste si presentano probabili.” Illi dan jinsab ukoll addottat mill-Qrati nostrani, fejn fis-sentenza fl-ismijiet Maria Agius v. Herman Bezzina, deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili fl-20 ta’ Mejju, 1996 mill-Imhallef Albert J. Magri22 (citata b’approvazzjoni recentement fis-sentenza fl-ismijiet Emanuel Conti et v. Salvu Mifsud23) intqal, inter alia, illi, “Min ghandu l-kontroll ta’ vettura jrid, il-hin kollu, joqghod attent sew ghas-sewqan tieghu, sew ghas-sewqan ta’ terzi … ”. Fuq dan il-punt utili tkun l-asserzjoni tal-Qorti ta’ l-Appell fid-decizjoni taghha fl-ismijiet Claire Camilleri v. Paul Gauci et24 fejn inghad li, “Ma jistax ikun negat illi influwenti hafna fuq l-individwazzjoni ta’ mgieba kolpuza esklusiva da parti tas-sewwieq [ta’ wara] hu n-nuqqas tieghu li juniforma ruhu ghan-normi tac-cirkolazzjoni stradali u dawk tal-prudenza komuni li kienu jiddettawlu li jzomm certa distanza bizzejjed biex jaffronta ghall-evenjenzi mprovvizi u li jimmodera s-sewqan tieghu in relazzjoni ghall-possibilità konkreta ta’ kull avvistament. Kif sewwa gie ritenut, «min isuq ghalkemm ma jaghmelx dawk il-kalkoli matematici li huma mehtiega biex fil-Qorti jigi apprezzat u gudikat il-kaz, ghandu, però, jkun jaf u jirrealizza li fis-sewqan awtomobilistiku distanzi u kollizjonijiet huma kwestjoni ta’ split second, u ghandu jirregola l-ghemil tieghu fis-sewqan konformement» (Il-Pulizija v. Joseph Muscat, Appell Kriminali, 7 ta’ Gunju, 1952).”

19

Ara Richard Fenech v. Rook Construction Ltd et, deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili, fit-3 ta’ Ottubru,

2003 [Cit. Nru: 1997/1997/PS]. 20

Ara Gasan Insurance Agency Limited v. Francis Falzon, deciza mill-Qorti ta’ l-Appell (Civili, Inferjuri) fis-

16 ta’ Dicembru, 2002 [App. Civ. Nru: 2114/1998/PS]. 21

Silta mehuda minn “Cassazione Penale: Massimario Annotato”, Indici Generali (Giuffrè Editori); Vol:X

[1965] p.486 massima nru. 873. 22

Mhux pubblikata. 23

Moghtija mill-Qorti tal-Magistrati (Ghawdex) Gurisdizzjoni Superjuri, fil-25 ta’ Jannar, 2008 [Cit. Nru:

112/1998/AE]. 24

Deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili fit-30 ta’ Jannar, 2008 [Cit. Nru: 1809/1997/PS].

18

Inoltre, fis-sentenza fl-ismijiet Brian R. Mizzi et noe v. John Ciappara,25 gie affermat illi, “… sewwieq ta’ vettura ghandhu jsuq b’mod diligenti tali li jkollu l-kontroll shih tal-vettura misjuqa minnu. Konformament mà dan, huwa ghandu l-obbligu li jassigura li s-sewqan tieghu ma jpoggihx f’sitwazzjoni fejn ma jkunx jista’ jirreagixxi b’mod adegwat ghal xi emergenza li tista’ tinholoq.” (b) In-Nozzjon ta’ “Tamponament” Illi skond il-fehema ponderata ta’ l-Arbitru, l-odjern incident ghandu jigi kkollokat fix-xenarju ta’ tamponament. Ghar-rigward insibu diversi dicta, kemm esteri u kemm lokali, li esprimew ruhhom fuq din it-tematika. Ta’ min josserva illi fuq dan is-suggett hemm il-posizzjoni l-antika u dik aktar moderna addottata kemm mill-gurisprudenza u kemm minn awturi awtorevoli. L-orjentament l-antik kien jaddossa htija fuq is-sewwieq ta’ quddiem jekk dan jieqaf f’salt u ghalhekk johloq sitwazzjoni ta’ emergenza subitaneja fuq is-sewwieq li jkun gej minn wara. Dwar tali posizzjoni, l-Qrati Taljani26 kienu biss inklinati jezoneraw lis-sewwieq ta’ quddiem minn kull responsabbilità ghall-incident jekk jigi pruvat li l-waqfien f’daqqa tieghu kien minhabba kawza gustifikata, bhal meta jaqsam b’mod inaspettat u improvvis pedestrian. Ghalhekk, f’dan ix-xenarju passat, il-Qrati Taljani kienu jsostnu illi, “È jus receptum che la fermata del veicolo antistante può eliminare la colpa presunta del conducente del veicolo proveniente da tergo se l’insorgenza dell’ostacolo sia stata improvvisa ed egli sia stato posto nella

25

Deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili fis-26 ta’ Marzu, 2003 [Cit. Nru: 912/1994/NC]. 26

Inhasset il-htiega li l-Arbitru – kemm hawnhekk u kemm f’partijiet ohra ta’ dan il-lodo arbitrali – jdur

lejn id-duttrina legali u decizjonijiet esteri proprju ghaliex jinsab profess illi, “hija prattika kostanti li l-Qrati

taghna, meta jigu biex jinterpretaw ligijiet simili ghal ligijiet esteri, li huma jaghmlu referenza ghal u anke

isegwu l-awturi eminent li jikkummentaw fuq dawk il-ligijiet esteri u l-Qrati esteri superjuri li

japplikawhom” (Il-Prim’Ministru et v. Sister Luigi Dunkin noe, Appell Superjuri, 3 ta’ Gunju, 1981; mhux

pubbikata). Ara wkoll, f’dan is-sens, d-decizjoni in re Dr. Alessandro Claudio Debono ne v. Dr. Alessandro

Barone Chapelle ed (Appell Superjuri, 22 ta’ Jannar, 1890 riportata f’Kollez. Vol.XII(B), p.365) u in re

Nobile Luisa Strickland v. Il Marchese Felicissimo Apap (Appell Superjuri, 14 ta’ Frar, 1879 riportata

f’Kollez. Vol.VIII(D), p.710). Agguntivament, fis-sentenza in re Marquis James Cassar Desain v. James

Louis Forbes, O.B. E. nomine (Appell Superjuri, 7 ta’ Jannar, 1935 riportata f’Kollez. Vol.XXIX(A)-I-43 a

p.47) gie ritenut illi t-taghlim legislattiv u dottrinali ta’ l-Italja u anke ta’ Franza, “are among the recognised

sources of our own general Jurisprudence”.

19

impossibilità di evitare la collisione.” [Qorti ta’ Kassazjoni (sezzjoni civili) fis-sentenza tas-6 ta’ April, 1960, numru 789].27 Izda mal-mhedda taz-zmien il-Qrati Taljani bdew jinterpretaw din ir-regola b’mod aktar rigidu fir-rigward tas-sewwieq li gej minn wara. Tali rigidità fl-interpretazzjoni emanat mill-fatt li l-konducent tal-vettura li qed issegwi hu dejjem tenut li josserva certa distanza bejnu u bejn il-vettura li qed tipprecedih, u dan sabiex tali osservanza tigarantixxi li f’kull kaz, is-sewwieq li jinsab fuq wara jkun jista’ jieqaf tempestivament. L-awtur Roberto Rovelli jikteb a tali propositu illi, “Se il conducente del veicolo che segue tiene dal veicolo che precede una tal distanza di sicurezza, non appena percepisce il segnale luminoso dell’uso dei freni del primo veicolo, dovrebbe, se procede con la doverosa attenzione, riuscire ad evitare l’investimento; se l’incidente per tamponamento si verifica, il fatto stesso dell’incidente dimostra che la distanza fra i veicoli non era una distanza di sicurezza.”28 Tevidenzja tali posizzjoni, huma d-decizjonijiet tal-Qorti ta’ Kassazjoni Taljana tat-23 ta’ Marzu, 1966 [Sezzjoni penali, fl-isem ta’ “Gnoffo”] u dik tal-1 ta’ Frar, 1971 [Sezzjoni penali, fl-isem ta’ “Zarantonelli”] fejn, bl-istess uzu ta’ kliem, jiddettaw illi, “Il repentino arresto del veicolo che precede costituisce circostanza pur sempre prevedibile da parte del conducente del veicolo che segue. Questi pertanto deve adeguare la propria condotta all’eventuale situazione di pericolo derivante dal verificarsi della detta circostanza. Ne segue che, verificatosi un tamponamento, sussiste la colpa del conducente del veicolo investitore, per inosservanza della distanza di sicurezza, anche nel caso d’arresto improvviso del veicolo che precede.”29 Issa, m’hemmx ghalfejn wiehed jistrieh solament fuq il-posizzjoni estera Taljana sabiex jitratta t-tematika tat-tamponament u dan ghax tali nozzjon tezisti wkoll fil-gurisprudenza lokali. Fis-sentenza fl-ismijiet Claire Camilleri v. Paul Gauci et30 il-Qorti sostniet, b’referenza ghal kaz iehor passat, illi, “In linea ta’ principju l-ipotesi ta’ tamponament tal-vettura li tipprecedi vettura ohra jqieghed a kariku ta’ min ikkaguna t-tamponament presunzjoni de facto ta’ negligenza. Jinsab f’dan il-kuntest enuncjat illi «hu

27

Silta mehuda mill-ktieb ta’ Roberto Rovelli, intitolat “Le Responsabilità Civili e Penali per gli Incidenti

Della Strada”, Vol: II (UTET, 1974) §96; p.38 [footnote (8)]. 28

ibid., §96; p.40. 29

ibid., §96; p.40 [footnote (9)]. 30

Deciza mill-Prim’Awla tal-Qorti Civili fit-30 ta’ Jannar, 2008 [Cit. Nru: 1809/1997/PS].

20

korrett li jigi presunt iuris tantum illi sewwieq tal-vettura ta’ wara kellu jigi ritenut responsabbli tas-sinistru sakemm dan ma jipprovax li s-sewwieq tal-vettura ta’ quddiem kien agixxa b’mod in vjolazzjoni tar-regolamenti tat-traffiku li kien hu li pprovoka l-incident. Jigifieri f’kazijiet ta’ din ix-xorta hemm spostament ta’ l-oneru tal-prova ghal fuq is-sewwieq tal-karozza fuq wara li jrid jipprova l-allegazzjoni tieghu li l-incident gara htija tas-sewqan tad-driver tal-vettura ta’ quddiem u li hu, avolja kien qed isuq skond kif jipprovdu r-regolamenti, ma setax tempestivament jagixxi biex jevita s-sinistru proprju minhabba l-emergenza subitanea li kkrejalu d-driver ta’ quddiemu» (Arthur Bonello noe v. James Camilleri et, Prim' Awla, Qorti Civili, 13 ta’ Jannar 1998 per Imh. Joseph Said Pullicino).” In oltre wiehed jerga’ jirreferi ghad-decizjoni gjà fuq imsemmija in re Brian R. Mizzi et noe v. John Ciappara li, in tema ta’ tamponament, elenkat l-obbligi tas-sewwieq li gej minn wara u affermat hekk: “Is-sewwieq ta’ wara ghandhu: (1) ikollu l-karrozza taht il-kontroll tieghu b’mod li jieqaf meta l-karrozza ta’ quddiemu tieqaf; (2) l-obbligu li jzomm certu distanza mill-karrozza ta’ quddiemu, ghaddej bi speed li jkun jista’ jieqaf jekk jieqaf ta’ quddiemu; u (3) izomm a proper look out biex jekk ta’ quddiemu jieqaf, jaraha tieqaf mill-ewwel u jieqaf. Dawn l-obbligi jizdiedu meta l-konfigurazzjoni tat-triq tirrikjedi grad oghola ta’ attenzjoni.” Katalogati b’dan il-mod il-principji ta’ dritt li jridu jithaddnu fl-evalwazzjoni tal-prezenti kaz, wiehed issa jdawwar l-attenzjoni tieghu biex – applikati l-istess normi guridici – jindividwa fejn taqa’ r-responsabbilità ghall-prezenti incident stradali. IV. KUNSIDERAZZJONIJIET DWAR IL-KAZ Mill-provi johorgu dawn l-elementi fattwali ta’ indole oggettiva: a. it-triq li fiha saret il-habta (Triq il-Belt Valletta, fiz-Zurrieq) hi wahda

dritta u li, kemm filghodu u kif ukoll filghaxija, toffri vizwali tajba ghal min qed isuq fiha;31

31

Dan hu facilment konstatabbli minn access fuq il-post. F’dan ir-rigward, jigi osservat illi l-access in situ

huwa, “L’osservazione immediata dei fatti, che cadono sotto i nostri sensi, è fonte di convinzione al certo

più diretta e più sicura di quella che deriva dall’induzione, cioè dalla testimonianza o dall’avviso di un

terzo.” (Luigi Mattirolo, “Trattato di Diritto Giudiziario Civile Italiano”, Torino 1894; Vol.II, §1065, p.893) u

illi l-istess, “consiste appunto nella osservazione diretta, oculare, dei luoghi o delle cose controverse, fatta

21

b. bhala densità ta’ traffiku, jidher mhux kontestat li din kienet wahda

minima fil-mumenti ta’ qabel u konkomitanti ghall-impatt.32 Dan ifisser li ma kienx hemm kwantità u/jew kwalità ta’ traffiku fid-dintorni ghas-sewqan ta’ Hili u ta’ Farrugia, li kienu jfixklu, ftit jew wisq, l-attenzjoni tax-xufiera odjerni. Anzi, it-triq tidher li kienet libera minn distrazzjonijiet;

c. ghalkemm inizjalment kien hemm naqra konfuzjoni jekk Farrugia kienx qed isuq il-hin kollu quddiem Hili,33 jidher li hemm qbil li kien hemm mument fejn Farrugia kien qed isuq wara Hili, izda imbaghad dan issorpassaha u gie jsuq quddiemha;34

Kunsidrati dawn l-elenkati fatturi oggettivi u mpoggija fl-isfond tal-principji applikabbli ghall-kaz, l-Arbitru jara nuqqas, car u manifest, fis-sewqan ta’ Janice Hili. Dan ghax hi kienet dejjem fid-dmir li tkun prudenti u attenta u li tosserva dak li kien qed jigri u jsehh quddiemha (u dan gie trattat taht il-kappa tan-nozzjon ta’ «proper look out») u hi kellha d-dmir li zzomm dik id-distanza ragjonevoli u idoneja minn kwalsiasi vettura ohra li qed tipprecediha biex tkun tista’ tarresta u twaqqaf minnufih u tempestivament

dall’autorità giudicante. L’accesso giudiziale, come dice il Borsari, è ‘il giudizio degli occhi del tribunale’ …

è un’operazione fatta direttamente, esclusivamente, o almeno in via principale, dal giudice; è un mezzo,

col quale l’autorità giudicante acquista una cognizione diretta del fatto controverso, su cui essa deve

pronunciare senza d’uopo di ricorrere all’intervento di terze persone.” (ibid., §1074, p.899). Fuq l-istess

identici binarji ta’ hsieb, huwa l-kummentatur Lodovico Mortara (“Manuale della Procedura Civile”, UTET

1921; Vol.I, §439, p.448) fejn ighid illi, “L’accesso giudiziale (descente sur les lieux; meglio, ispezione del

luogo o della cosa controversa) è un mezzo di prova che non può essere adatto e utile se non in quelle liti

nelle quali sia ragionevole reputare che l’esame del luogo o della cosa per parte del giudice possa recare

una luce assai più viva ed efficace sui fatti di quella che si otterrebbe da una semplice deposizione

testimoniale o da una relazione di periti.” 32

Fis-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014, Hili sostniet: “Bhala traffiku nghid illi ma kienx hemm, hlief xi karozza

jew tnejn” u “Jekk niftakar sew, warajja ma kienx hemm karozzi, izda kien hemm karozzi ghaddejin fuq il-

lane opposta ghal tieghi.” Anke Farrugia sostna dan fis-seduta tas-6 ta’ Marzu, 2015 fejn qal: “Karozzi dak

il-hin ma kienx hemm.” 33

Hili sostniet hekk in kontro-ezami tat-8 ta’ Ottubru, 2014: “Qatt ma kien hemm mument li jiena kont

qabel Colin fis-sewqan. Hu dejjem kien qed isuq qabli dakinhar.” 34

Fis-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014, waqt il-kontro-ezami, Hili kienet ikkoregiet ruhha u qalet hekk: “…

nispjega li Colin hareg mis-side-street tal-lemin tieghi, hareg u gie warajna, beda’ jrossni, qabizni u meta

kien quddiemi, hdejn il-petrol station, beda’ jserrep u jibbrejkja … Nispjega illi ghall-ewwel hareg u gie

warajja, izda ma damx isuq warajja ghaliex mall-ewwel qabizni, cioe’ li wasal warajja u qabizni mall-

ewwel.” Fis-seduta tas-6 ta’ Marzu, 2015 Farrugia xehed hekk: “F’dan il-mument inzertajt lill-karozza ta’

Janice quddiemi u xi hadd minnhom kien qed jilghab bil-mobile u dan nafu ghax rajt id-dawl jirrifletti. Biex

zgur nevita li jghidu li qed niffolowjahhom, jiena qbadt u qbizthom, u ergajt dhalt fil-lane f’posti

quddiemhom.”

22

il-vettura taghha f’kaz li dik il-vettura li tinsab quddiemha tieqaf zoptu jew tirrallenta f’daqqa (u dan gie trattat taht il-kappa tan-nozzjon ta’ «tamponament»). Dawn in-nuqqasijiet wasslu lil Hili tidhol fil-vettura li kienet tinsab quddiemha misjuqa minn Farrugia. Ghalhekk, l-Arbitru jemmen illi l-htija ta’ dan l-incident ghandha tirrikadi esklussivament fuq ix-xufier tal-vettura FBS-903, Janice Hili. Id-difensuri tal-kontendenti ghamlu diversi sottomissjonijiet fit-trattazzjoni ta’ l-gheluq u esprimew il-veduta taghhom dwar certu aspetti tal-kaz. Tali sottomissjonijiet gew ilkoll kunsidrati, izda ghas-sejbien ta’ htija l-Arbitru irrestringa l-evalwazzjoni tieghi ghal dawk il-provi u fatturi li kienu essenzjali.35 Ir-ragunijiet tal-htija huma s-segwenti: i. M’hemmx necessità li wiehed joqghod jispigola fil-provi – ghalkemm kull prova giet skrutinata a se stante – biex wiehed jintebah li l-komportament ta’ Hili ma kien xejn idoneju fic-cirkostanzi partikolari ta’ dan l-incident. Mix-xhieda taghha stess, johrog xenarju ta’ xufier li hu konxju ta’ dak li qed isehh quddiemu, izda li jaghzel ma jikkonformax ruhu b’mod preventiv biex jittenta jevita eventwali sinistru. In fatti, fix-xhieda taghha in

35

Kif ritenut, “Hu fil-poter diskrezzjonali tal-gudikant li jislet mill-istess provi dik il-prova li hu jqis l-aktar

attendibbli u affidabbli ghall-formazzjoni tal-konvinciment u li jwarrab jew jiskarta dik il-prova li hu jqis

inkompatibbli mar-ratio decidendi adottata.” (Elizabeth Bugeja v. Anthony sive Tony Muscat, Appell

Inferjuri, 27 ta’ Gunju, 2007). Inoltre, kontendent fi proceduri gudizzjarji (sija attur u sija konvenut) ma

jistax jippretendi illi min ghandu jiggudika ghandu jaccetta bhala sagrosant l-assunzjonijiet kollha tieghu

kontra l-konvinzjonijiet ta’ min hu tenut jiggudika (vide Antoine Vassallo v. Paul Portelli, Appell Inferjuri,

27 ta’ Frar, 2008) ghax, kif maghruf, il-gudikant, f’sede civili, hu fakoltizzat bid-diskrezzjoni li japprezza l-

elementi probatorji akkwiziti u li jispogola minnhom dawk il-fonti ta’ provi li hu jidhirlu l-aktar idoneji biex

isostni d-decizjoni tieghu (vide Anthony Mifsud et v. Victor Calleja et, Appell Inferjuri, 9 ta’ Jannar, 2008).

In oltre, hu sahansitra rikonoxxut illi anke jekk sabiex tasal ghar-ratio decidendi tas-sentenza, il-qorti ta’ l-

ewwel grad taghzel tistrieh kwazi ghal kollox fuq ir-rizultanzi istruttorji forniti minn parti wahda, u mhux

fuq l-assjem tal-provi, dan ma jgibx ghal daqshekk illi s-sentenza hi radikalment hazina jew erroneja (ara

f’dan is-sens Bonalco Aluminium Limited v. John Peresso, Appell Inferjuri, 12 ta’ Dicembru, 2007). Ir-

raguni wara dan jista’ jinsilet mill-insenjament tal-Qorti ta’ Kassazzjoni Civili Taljana, fil-kaz ta’ ‘Zambelli c.

Tarozzo’ tat-28 ta’ Jannar, 1977, fejn hemm affermat hekk: “L’obbligo della motivazione deve ritenersi

assolto dal giudice del merito ogni qualvolta questi indichi gli elementi sui quali fonda il proprio

convincimento, dovendo ritenersi disattesi, per implicito, quei diversi rilievi e quelle circostanze, che,

sebbene non menzionati espressamente, siano logicamente incompatibili con la decisione addottata.”

(silta kaptata minn “Massimario della Giurisprudenza Italiana” Anno XLVII – 1977; UTET 1979, massima

nru. 444 riportata f’pagna 107).

23

ezami, Hili tghid li meta Farrugia qabizha u gie jsuq quddiemha, Farrugia “kompla isuq iserrep quddiemi. Jiena komplejt insuq warajh. Kif wasalna fejn il-ground ta’ hdejn il-petrol station, Farrugia beda’ jzomm brejkijiet. Dan ghamlu xi tlett (3) darbiet u qisu jieqaf b’hasda. Kull meta Colin Farrugia beda’ jahsad il-brake, jiena ukoll kont inwaqqaf. F’dawn il-mumenti ta’ meta Colin beda’ jahsad il-brake, l-velocità tieghi kienet ta’ 30k.m.f.s. Dan l-episodju ta’ hsid ta’ brejkijiet dam sekondi. Nghid illi mat-tielet (3) darba li hasad il-brake, jiena bqajt diehla go fih.”36 Qalet ukoll: “Mistoqsija mill-arbitru kemm kienet i-distanza minni mizmuma bejn il-vettura tieghi u dik ta’ Colin, nghid illi nikkalkula li kien hemm distanza li fiha toqghod “mini minor”. Tali distanza naqset meta imbaghad Colin beda’ jahsad il-brakes kif ghadni kemm nispjega. Tali distanza, nikkalkula, li naqset b’nofs “mini minor”. Tali distanza naqset ghax jien bdejt ninhasad.”

37 Sewwieq iehor – aktar u aktar meta z-zewg xufiera kellhom passat kemmxejn movimentat bejniethom38 – kien izomm boghod minn vettura li kienet quddiemhu twettaq manuvri bhal dawk deskritti minn Hili. Certament, sewwieq diligenti u prudenti kien izomm ferm aktar boghod minn tul ta’ “mini-minor” bejn il-vettura tieghu u dik li qed tipprecedieh u taghmel manuvri inkonsulti. Sewwieq prudenti kien jaghzel jieqaf kompletament jew ihalli l-vettura ta’ quddiemu tallontana ruhha minn quddiemu.39 ii. Hili sostniet tghid li, “Bhala prekawzjoni, jiena bdejt inzomm lura minnu. Nikkalkula illi bdejt inzomm boghod minn Colin tul ta’ karozza zghira bhal ma hi ‘Smart’. Il-velocità tieghi f’dak il-mument kienet ta’ bejn wiehed u iehor 35-40k.m.f.s. F’dawk l-ahhar mumenti ta’ qabel l-impatt, id-distanza ta’ bejnietna kienet ta’ anqas minn dik li ghadni kemm nispjega.” Illi mehuda wehidha, il-velocità ta’ 35-40k.f.s. hi wahda baxxa u idoneja ghat-triq tranzitata. Madanakollu, il-momentum jew il-velocità ta’ vettura ghandha dejjem tittiehed fl-isfond tac-cirkostanzi pekuljari tal-kaz. Il-velocità wehidha ma tikkalibrax il-prudenza u lanqas tikklassifika sewwieq bhala wiehed diligenti. Tali prudenza u diligenza huma ingredjenti li jitnisslu min-numru ta’ fatturi fattwali ohra. Per ezempju, sewqan b’40k.f.s

36

Seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014. 37

Seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014. 38

Fix-xhieda in ezami tas-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014 Hili stqarret hekk: “Nghid illi Colin Farrugia kien l-

ex gharus tieghi. Fid-data ta’ l-incident, ahna ma konniex flimkien.” Apparti dan, id-difensuri tal-partijiet,

fit-trattazzjoni orali finali, qablu li kien hemm ukoll certa “animozitâ” bejn Hili u Farrugia. 39

Dan il-punt gie maghmul ukoll mid-difensur ta’ l-intimat fit-trattazzjoni ta’ l-gheluq.

24

f’zona dizabitata u f’kundizzjonijiet ambjentali, ecc. hi velocità ottimali, izda l-istess sewqan qrib skola, f’hiijiet tal-iskola, hi wahda imprudenti. B’dan kollu registrat, il-fatt li Hili ghazlet li tibqa’ timxi wara Farrugia f’distanza ta’ “tul ta’ karozza zghira bhal ma hi ‘Smart’” b’velocità ta’ 35-40k.f.s. hi wahda inkawta u imprudenti, aktar u aktar meta l-vettura ta’ quddiem qed tigi osservata taghmel manuvri insoliti (tisrip u brejkar). iii. L-unika raguni li Hili offriet biex tispjega ghaliex hi ma waqfitx meta kienet konxja tal-fatt tal-manuvri maghmula minn Farrugia, l-istess Hili sostniet tghid li dik kienet triqitha u ghalhekk baqghet ssuq warajh. Fil-kontro-ezami taghha, meta mistoqsija “ghaliex bqajt insuq wara Colin la darba Colin kien qaghad iserrep quddiemi, nghid illi dik kienet triqitna.” 40 Tali raguni giet ribadita fil-kontro-ezami ulterjuri, fejn qalet hekk: “Qed nigi mistoqsija illi fix-xhieda precedenti tieghi jiena kont ghedt li Colin beda’ jserrep u jahsad il-brake quddiemi u ghalhekk qed jigi mitlub minni nispjega ghaliex jiena ma waqaftx meta rajt dan, u nwiegeb illi dik kienet triqti u ghalhekk ma waqaftx.”41 Ghall-Arbitru din m’hijiex raguni tajba. Sewwieq diligenti kien jieqaf jew jaghzel jirrallenta biex b’hekk jhalli lis-sewwieq ta’ quddiemu jiddistanzja ruhu minnu. Ma kienx ghemil prudenti da parti ta’ Hili – li implicitament stqarret li bejnha u bejn Farrugia kien hemm storja passata amoruza li ma spiccatax tant tajjeb – li taghzel tibqa’ ssuq warajh f’distanza daqstant ravvicinata. Anzi, kien agir li s-sottoskritt jista’ solament jikkwalifikah bhala sfrontat, fejn Hili saqet bi sfida wara Farrugia. In kjuzura, dwar l-agir ta’ Farrugia – almenu mill-provi migjuba a konjizzjoni tas-sottoskritt – l-Arbitru ftit ghandu x’jikkummenta.42 Ma giex muri kif kien l-agir ta’ Farrugia li kienet il-kagun, il-kawza prossima jew in-nexus tal-prezenti incident.43 Jekk, bhala ipotezi, Farrugia verament qaghad iserrep u jahsad il-brake quddiem il-vettura ta’ Hili, dan jaghmlu sewwieq immatur u imprudenti, izda certament mhux x-xufier responsabbli li ta’ lok ghall-iskontru stradali de quo, aktar u aktar meta Hili kellha kull opportunità li zzomm distanza minnu u/jew tieqaf kif fuq gjà osservat.

40

Fil-kontro-ezami tas-seduta tat-8 ta’ Ottubru, 2014. 41

Fil-kontro-ezami tas-seduta tat-23 ta’ Jannar, 2015. 42

Ara footnote §35 supra. 43

L-Arbitru ma jikkondividix l-affermazzjoni tad-difensur tar-rikorrenti maghmula fit-trattazzjoni finali li

tghid illi kien Farrugia li holoq emergenza subitanea ghal Hili u li, ghakhekk, kien il-kagun tal-kollizzjoni. Ir-

ragunijiet huma dawk li gejjin fid-decizjoni.

25

Min-naha l-ohra, l-allegazzjoni li Farrugia qaghad iserrep u jahsad il-brake, giet minn Hili.44 Dwar tali allegazzjoni, l-Arbitru jirrileva illi meta parti fi proceduri (li naturalment inkollha interess) tixhed u taghti l-verzjoni taghha, dik l-istess parti “articola i fatti, ma ciò non basta, e tutto ciò che essa allega come vero non costituisce che una pretensione interessata, non già una testimonianza. Le pruove debbono sempre essere prese al di fuori di tali allegazioni. In una parola, la qualità di testimonio e quella di parte non possono qui separarsi.” (cfr. Auguste Sourdat, “Trattato Generale della Responsabilitá” Napoli 1853; Vol.I, §347, p.428). Inoltre, “Le dichiarazioni pro sé hanno, per evidenti ragioni, efficacia probatoria minima, in considerazione della scarsa affidibilitá della affermazione di fatti a sé favorevoli e sfavorevoli alla controparte.” (cfr. Giorgio Bianchi, “La Prova Civile”, ed. CEDAM 2009; p.172).45 Issa, a tempo vergine Hili kienet stqarret mall-Warden li nvestiga l-kaz li, “Kont qeda insuq minghajr hadd quddiemi f’daqqa wahda gie EBS-587 gie

44

Wiehed hawnhekk jiftah partenesi biex jirrileva li meta gie kontro-ezaminat (seduta tas-27 ta’ Marzu,

2015), l-enfazi kienet dwar il-vicendi bejn Hili u Farrugia antecedenti ghad-data ta’ l-incident. L-aspett ta’

l-allegati manuvri ta’ tisrip u brejkjar quddiem il-vettura ta’ Hili ma giex imsemmi. Dwar dan l-Arbitru

jaghmel referenza ghat-taghlim li jghid li jekk ma jsehhx kontro-ezami, l-fatti narrati mix-xhud in ezami li

ma jigux skossi b’kontro-interrogatorju, ghandhom jittiehdu bhala riflessjoni awtomatika tas-sewwa, u

dan ghax ma gewx direttament opposti jew kuntrastati bl-ghodda tal-kontro-interrogatorju. Kif insenjat,

il-kontro-ezami “is beyond any doubt the greatest legal engine ever invented for the discovery of truth”

(Larry S. Pozner u Roger J. Dodd, “Cross-Examination: Science & Techniques”, 2nd

ed., 2004; §1.02, pp.1–

3). Dwar il-materja tal-kontro-ezami, ferm interessanti huma d-decizjonijiet, inter alia, Joseph Gauci pro

et noe v. Angelo Grixti (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 15 ta’ Gunju, 2012); Scicluna Installations Limited v.

Direttur Qrati u Tribunali Kriminali (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 15 ta’ Lulju, 2013); Carmel Agius v. Abba

Properties Limited (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 17 ta’ Settembru, 2013); Martin Chetcuti pro et noe v.

Joseph Grech (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 8 ta’ Jannar, 2014); Edwin Cilia v. Carmela sive Melina Cilia

(Appell Superjuri, 28 ta’ Settembru, 2012); u Dr. Allessandro Lia noe v. Kosecp (Distribution And Business

Services) Limited (Qorti tal-Magistrati [Malta], 15 ta’ April, 2015). Ta’ min jirrimarka illi minn ricerka

maghmula, dan is-suggett gie l-ewwel darba affrontat f’nota ta’ osservazzjonijiet attrici [datata 16 ta’

Novembru, 2011] fil-kawza fl-ismijiet Emmanuel Grech nomine v. Mare Blu Tuna Farm Company Limited

(Prim’Awla, 17 ta’ Settembru, 2012) u wara f’nota ohra ta’ osservazzjonijiet attrici [datata 12 ta’ Awwissu,

2011] fil-kawza li ghadha pendenti fl-ismijiet Knightsbridge Developments Ltd v. Citadel Insurance p.l.c.

(rikors guramentat nru. 978/2008/JRM). 45

Rilevanti wkoll dak rimarkat minn Francesco Ricci (“Delle Prove”, UTET, 1891; §151, pp.250–251) u cioè

illi,“Non tutti gli individui, capaci a referire di aver veduto uno stesso ogetto, trovasi dotati di uguale

intelligenza, o forniti delle sufficienti cognizioni ate a porli in grado di riferire che la cosa da ciascuno

veduta sia per tutti egualmente bella e piacevole: ne consegue da ciò che i testi … risponderebbero

secondo il dettame della rispettiva loro intelligenza e nel limite delle loro cognizioni; infine le loro risposte

sarebbero l’espressione del personale loro pensiero, del loro relativo apprezzamento, che potrebbe essere

fallace, e non conterrebbero la sola relazione di un fatto constatato coi loro sensi esteriori, nella quale

debba e possa fondarsi la pronunzia dei giudici.”

26

waraja u beda’ jross mieghi dana qabizni bis-salt giet quddiemi u waqafli f’daqqa.” It-tisrip u l-ibbrekjar ma jissemmewx f’tali stqarrija, izda saru centrali u primarji fil-verzjoni ta’ Hili waqt il-proceduri arbitrali. Dwar din l-apparenti diskordja, l-Arbitru jirrammenta l-affermazzjoni maghmula fid-decizjoni in re George Micallef v. Carmelo Galea et (Appell Superjuri, 25 ta’ Jannar, 1971; mhux pubblikata) fejn inghad illi, “l-verità la darba tigi affermata spontaneament ma tistax titbiddel imhabba konvenjenzi personali jew ekonomici: veritas una vis, una facies est (Sen. Ep. 102, 14).” Fuq l-istess stregwa kienet id-decizjoni in re Edgar Zahra v. Carmelo Vassallo (Appell Superjuri, 5 ta’ April, 1971; mhux pubblikata), cioè li, “meta parti f’kawza tipprova a kwalunkwe kost timmonta difiza ghal kollox kuntrarja ghal dak li evidentement ikun gara, ir-rizultat necessarjament ikun dak li l-Qorti ma tistax taghti ebda valur probatorju … Il-verità infatti hija wahda u indivisibbli: veritas una vis, una facies est (Seneca, Ep. 102, 14).” Tali brani u rimarki huma sufficjenti wehidhom biex juru l-inklinazzjoni ta’ hsieb tal-Arbitru, minghajr htiega li jartikolah hawnhekk, iswed fuq l-abjad. L-istess riljevi supra japplikaw ghax-xhieda ta’ Martha Gatt. Dan qed jinghad ghax, ghas-sottofirmat, id-deportament ta’ Gatt indikalu li l-istess deheret li kellha (jew ghad ghandha) interess ittendi awtomatikament lejn il-verzjoni ta’ Hili milli lejn verzjoni veritjiera ta’ dak li sewwasew sehh fid-data ta’ l-incident. Id-duttrina46 tghallimna li, “If a witness gives evidence in a forthright way, unperturbed under cross-examination, the court may well be more disposed to believe the evidence than would be the case with a halting and prevaricating witness” (J. D. Heydon, “Cross of Evidence”, Butterworths 8th ed., 2010; §1285, p.57). In oltre, “The attitude of the witness, and the way the witness answers questions – whether he or she is clear or confused, helpful or evasive, confident or nervous, etc. – have been thought to be useful guides to the weight that can be placed on the witness’s evidence … When a court takes note of a witness’s demeanour it is in effect observing for itself an evidentiary fact. The demeanour is an item of information from which inferences may be drawn about the

46

Dwar l-applikabilità tad-duttrina Anglo-Sassona ghad-dritt procedurali Malti ara d-decizjonijiet in re

Martin Chetcuti pro et noe v. Joseph Grech (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 8 ta’ Jannar, 2014); Carmel Agius

v. Abba Properties Limited (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 17 ta’ Settembru, 2013); Scicluna Installations

Limited v. Direttur Qrati u Tribunali Kriminali (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 15 ta’ Lulju, 2013); u Joseph

Gauci pro et noe v. Angelo Grixti (Tribunal Ghal Talbiet Zghar, 15 ta’ Gunju, 2012) li lkoll jelaboraw

ulterjorment fuq it-tematika, b’siltiet mill-monografija intitolata “Storia della Legislazione in Malta”

(Malta, 1897), tal-gurista u imhallef Malti, Paolo De Bono.

27

probative value of the testimony … Accordingly, demeanour is rightly treated as an item of real evidence analogous to the appearance of persons and the observable qualities of an object” (Ian Dennis, “The Law of Evidence”, Sweet & Maxwell 4th ed., 2010; §12.17, p.516). Mix-xena domestika, l-qrati taghna asserew illi, “il-komportament tax-xhud fuq il-pedana tax-xhieda jista’ jaghti hjiel importanti dwar il-kreddibilità o meno tieghu.” (Mario Spiteri et v. Etienne Cachia, Appell Superjuri, 30 ta’ Novembru, 2007). Fil-kawza in re Victor Borg Barthet v. Carnik Constructions Limited (Appell Superjuri, 13 Ottubru, 2008) intqal ulterjorment li, “Huwa maghruf illi l-komportament ta’ xhud waqt li huwa jiddeponi jghati hjiel tajjeb hafna lill-gudikant attent u ta’ esperjenza, dwar il-veracità o meno ta’ dak li l-istes xhud ikun qed jiddeponi. Dana difficilment jigi rifless fit-traskrizzjoni tax-xhieda, izda gudikant ta’ esperjenza li jkun qieghed jisma’ xhud generalment ikun ghassa ghall body language tax-xhud bhal ezitazzjonijeit fil-vuci tieghu, l-espressjoni ta’ ghajnejh u movimenti li jun qieghed jaghmel waqt li jixhed u cirkostanzi ohra li ma ssibhomx fit-traskrizzjoni tax-xhieda, liema indikazzjonijet jghinu hafna lill-gudikant biex jasal ghad-decizjoni tieghu dwar il-veractià o meno ta’ dik ix-xhieda.” Fl-istess sens, fost bosta ohra, ara wkoll id-decizjoni in re Doris Mizzi et v. Jane Bonnici (Appell Superjuri, 28 ta’ Gunju, 2013). Ghall-Arbitru li assista d-deportament ta’ Gatt in ezami u in kontro-ezami, l-verzjoni taghha ftit li xejn titfa’ dawl siewi fuq il-fatti tal-vicenda. Certament, tali verzjoni ma taghtix suffraggju lit-tezi ta’ Hili; anzi tkompli tissottolineja n-nuqqasijiet fis-sewqan ta’ Hili u fid-decizjonijiet – decizjonijiet li digà gew trattati u kkundannati aktar kmieni f’dan il-lodo – li l-istess Hili hadet f’dawk il-mumenti ftit qabel l-impatt ma’ Farrugia. Kunsidrat kollox u b’zieda ma’ dak fuq espress, ghall-Arbitru, l-kawza prossima ta’ l-incident stradali de quo – anke jekk wiehed kellu jiehu bhala fatt accertat li l-vettura EBS-587 misjuqa minn Farrugia qaghdet twettaq manuvri ta’ tisrip u ta’ brejkjar b’hasda – kien il-komportament imprudenti tas-sewwieqa tal-vettura FBS-903, peress li ma zammitx dik id-distanza ta’ sikurezza, hekk kif anke previst fir-Regolament numru 279 tal-“Kodici ghat-Traffiku fit-Triq” (edizzjoni Settembru, 2011) li, inter alia, jghid biex “thalli

28

spazju bizzejjed bejnek u l-vettura ta’ quddiemek halli tkun tista’ tieqaf bla periklu jekk tnaqqas mill-velocità tieghek.”47 V. DECIZJONI Ghas-suesposti motivi u kunsiderazzjonijiet, l-Arbitru qed jaqta’ u jiddeciedi billi jiddikjara illi responsabbli ghall-incident in kwistjoni li sehh fit-22 ta’ Novembru, 2012 fi Triq il-Belt Valletta, iz-Zurrieq, bejn il-vettura bin-numru ta’ registrazzjoni EBS-587 misjuqa minn Colin Farrugia u l-vettura bin-numru ta’ registrazzjoni FBS-903 misjuqa minn Janice Hili, kien is-sewwieq ta’ din l-ahhar imsemmija vettura, ossia Janice Hili, u dan minhabba nuqqas ta’ attenzjoni fis-sewqan u tramite mprudenza u nuqqas ta’ osservanza tar-regolamenti tat-traffiku kif deskritt f’dan il-lodo arbitrali.

Ghaldaqstant, it-talba tar-rikorrenti, kif misjuba fl-Avviz ta’ l-Arbitragg u fit-Talba bil-Miktub tal-25 ta’ April, 2014, qed tigi michuda u, konsegwentement, l-ispejjez tal-proceduri ghandhom jigu interament sopportati mill-istess rikorrenti.

Decizjoni moghtija llum, 22 ta’ Gunju tas-sena elfejn u hmistax (2015) mill-Arbitru sottofirmat.

Avv. Kevin Camilleri Xuereb 45, Flat 2, Triq id-Dejqa, Valletta, VLT 1434 email: kcx@ccxlegal.com

47

Ghandu jigi precizat illi fin-natura taghhom, ir-regoli stabbiliti fl-appena msemmi Kodici huma ta’

semplici gwida ta’ kondotta u fil-komportament prudenzjali waqt is-sewqan (fil-kaz ta’ sewwieqa) u/jew

meta fit-triq (fil-kaz tal-pedestrians) u mhux legalment vinkolanti ghal min huma ndirizzati (a differenza,

per ezempju, tal-“Codice della Strada” Taljan). Dwar il-portata ta’ l-imsemmija regoli ta’ sewqan, ara s-

sentenza in re Richard Matrenza v. Francois Farrugia (Appell Civili, 16 ta’ Lulju, 1986; mhux pubblikata).

Madanakollu, n-nuqqas ta’ osservanza ta’ xi regola (jew regoli) partikolari, mehuda fil-kwadru tal-fatti

pekuljari ta’ kaz, jistghu jghinu fl-individwazzjoni tal-htija. Ghalhekk, ghakemm di natura huma bla

effikacja guridika, l-portata dixxipplinari intrinseka fihom taf titfa’ dawl fuq il-mertu ta’ incident stradali in

disputa.