DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)

11

DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL) DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)

Sualtı tabanının topografik durumunu belirlemek Sualtı tabanının topografik durumunu belirlemek amacıyla su yüzeyine dik doğrultuda (çekül amacıyla su yüzeyine dik doğrultuda (çekül doğrultusunda) derinlik ölçmeleri yapılır. Bu doğrultusunda) derinlik ölçmeleri yapılır. Bu işleme hidrografide işleme hidrografide iskandiliskandil , derinliği ölçülen , derinliği ölçülen veya derinlik ölçmesi yapılan noktaya da veya derinlik ölçmesi yapılan noktaya da iskandil noktasıiskandil noktası denir. İskandil, klasik denir. İskandil, klasik haritacılıktaki nivelman ile eş anlamlıdır. Ancak haritacılıktaki nivelman ile eş anlamlıdır. Ancak iskandilde uygulanan yöntemler ve kullanılan iskandilde uygulanan yöntemler ve kullanılan araçlar tamamen farklıdır. Burada sualtı tabanını araçlar tamamen farklıdır. Burada sualtı tabanını görmek mümkün olmadığından genellikle görmek mümkün olmadığından genellikle önceden saptanan doğrultular üzerinde ve belirli önceden saptanan doğrultular üzerinde ve belirli aralıklarla ölçmeler yapılır ve elde edilen derinlik aralıklarla ölçmeler yapılır ve elde edilen derinlik değerleri o andaki su seviyesi ile ilgilidir. değerleri o andaki su seviyesi ile ilgilidir.

22

DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL) Derinlik değerleri haritaya işlenmeden önce Derinlik değerleri haritaya işlenmeden önce

yönteme, alete ve su ortamına bağlı olarak yönteme, alete ve su ortamına bağlı olarak düzeltmeler uygulanırdüzeltmeler uygulanır ve daha sonra ortak bir ve daha sonra ortak bir su seviyesine indirgenir. Derinlik ölçmesi, su seviyesine indirgenir. Derinlik ölçmesi, kullanılan alete göre ya bir operatör tarafından kullanılan alete göre ya bir operatör tarafından bizzat yapılır veya bir alet tarafından otomatik bizzat yapılır veya bir alet tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. İskandilde kullanılan alete olarak gerçekleştirilir. İskandilde kullanılan alete göre derinlik değerleri ya doğrudan okunur ya göre derinlik değerleri ya doğrudan okunur ya da dolaylı olarak elde edilir. da dolaylı olarak elde edilir.

İskandil yöntemleri; tarihi gelişim veya alet İskandil yöntemleri; tarihi gelişim veya alet konstrüksiyonlarının tamlığı yönünden, konstrüksiyonlarının tamlığı yönünden, klasik klasik yöntemler ve yöntemler ve modern yöntemlermodern yöntemler diye iki gruba diye iki gruba ayrılabilir:ayrılabilir:

33

DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)

1. Klasik yöntemler1. Klasik yöntemler a- Lata iskandili,a- Lata iskandili, b- İp iskandili,b- İp iskandili, c- Tel (mekanik) iskandil.c- Tel (mekanik) iskandil. d- Hidrostatik iskandil,d- Hidrostatik iskandil, e- Termometrik iskandil,e- Termometrik iskandil, 2. Modern Yöntemler2. Modern Yöntemler a- Akustik iskandil,a- Akustik iskandil, b- Laser (Lidar) iskandilib- Laser (Lidar) iskandili

44

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Lata İskandiliLata İskandili İskandil lataları, 4 - 6 metre uzunluğunda, 5 - 7 cm İskandil lataları, 4 - 6 metre uzunluğunda, 5 - 7 cm

çapında daire ya da çokgen kesitli ahşap veya hafif çapında daire ya da çokgen kesitli ahşap veya hafif metalden yapılmış çubuklardır. İskandil lataları, metalden yapılmış çubuklardır. İskandil lataları, desimetre bölümlü olup okumaların kolaylaştırılması desimetre bölümlü olup okumaların kolaylaştırılması amacıyla renklendirilmiştir. Latanın suya kolay amacıyla renklendirilmiştir. Latanın suya kolay dalmasını sağlamak, fakat yumuşak zeminlere dalmasını sağlamak, fakat yumuşak zeminlere batmasını önlemek amacıyla ucuna metal bir başlık batmasını önlemek amacıyla ucuna metal bir başlık takılmıştır. Tabandan numune alınması gerektiğinde takılmıştır. Tabandan numune alınması gerektiğinde bu başlıktan yararlanılır veya zeminden parça koparan bu başlıktan yararlanılır veya zeminden parça koparan özel bir başlık takılır. Sığ sularda uzun lata boyunun özel bir başlık takılır. Sığ sularda uzun lata boyunun ortaya çıkardığı kullanma güçlüğünü azaltmak için ortaya çıkardığı kullanma güçlüğünü azaltmak için birbirine eklenebilen latalar yapılmıştır.birbirine eklenebilen latalar yapılmıştır.

55

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Lata iskandil, duran bir taşıttan uygulandığı gibi hareket Lata iskandil, duran bir taşıttan uygulandığı gibi hareket

halindeki bir bot üzerinden de uygulanabilir. Uygulamada ;halindeki bir bot üzerinden de uygulanabilir. Uygulamada ; Lata düşey doğrultuya girmeden okuma yapılmamasına,Lata düşey doğrultuya girmeden okuma yapılmamasına, Lata ucunun taban zeminine batırılmamasına,Lata ucunun taban zeminine batırılmamasına, Ölçmelerin botun daima aynı yerinden yapılmasına,Ölçmelerin botun daima aynı yerinden yapılmasına, Bot hızının ölçme işlemini güçleştirmeyecek ve inceliği Bot hızının ölçme işlemini güçleştirmeyecek ve inceliği

etkilemeyecek değerde olmasına (örneğin, bot hızı v < 1.0 etkilemeyecek değerde olmasına (örneğin, bot hızı v < 1.0 m/s olmasına ) dikkat edilmelidir.m/s olmasına ) dikkat edilmelidir.

Lata iskandilinde Lata iskandilinde en önemli hataen önemli hata, , operatörün kişisel operatörün kişisel hatalarıhatalarıdırdır. Bu hatalar, operatörün yukarıda belirtilen . Bu hatalar, operatörün yukarıda belirtilen hususlara tam dikkat etmemesinden doğan hatalar ile hususlara tam dikkat etmemesinden doğan hatalar ile okuma yanlışlıklarıdır. okuma yanlışlıklarıdır.

66

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Aletsel hataAletsel hata olarak olarak yalnızca yalnızca lata bölümleri hatasılata bölümleri hatası

vardır. Ancak bu hata, diğer hata kaynakları yanında vardır. Ancak bu hata, diğer hata kaynakları yanında genellikle ihmal edilebilecek kadar küçüktür.genellikle ihmal edilebilecek kadar küçüktür. Su Su ortamından kaynaklanan hatalarortamından kaynaklanan hatalar da; su yüzeyi da; su yüzeyi dalgalarının okumaya etkisi ve su içi akıntılarının lata dalgalarının okumaya etkisi ve su içi akıntılarının lata konumuna etkisidir. Ayrıca bot hızının büyük olması ve konumuna etkisidir. Ayrıca bot hızının büyük olması ve sualtı tabanının cinsi ve bitki örtüsü ölçmeleri etkileyen sualtı tabanının cinsi ve bitki örtüsü ölçmeleri etkileyen diğer etkenlerdir. Lata bölümlerinin okuma inceliği ±2 diğer etkenlerdir. Lata bölümlerinin okuma inceliği ±2 cm olmasına karşın, latanın tam düşey doğrultuya cm olmasına karşın, latanın tam düşey doğrultuya sokulamaması nedeniyle sokulamaması nedeniyle yöntemin inceliği ±5-10 cm yöntemin inceliği ±5-10 cm olarak kabul edilirolarak kabul edilir. Lata iskandili, derinliği 5 metreyi . Lata iskandili, derinliği 5 metreyi geçmeyen sığ ve küçük her türlü su ortamında geçmeyen sığ ve küçük her türlü su ortamında uygulanabilir. Ancak verimi çok azdır.uygulanabilir. Ancak verimi çok azdır.

77

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ İp İskandiliİp İskandili İp iskandilinde ölçme aracı olarak iyi cins keten, kenevir veya İp iskandilinde ölçme aracı olarak iyi cins keten, kenevir veya

sentetik liflerden özel olarak örülmüş ipler kullanılır. İpin suya sentetik liflerden özel olarak örülmüş ipler kullanılır. İpin suya batmasını ve kısa sürede düşey doğrultuya girmesini sağlamak batmasını ve kısa sürede düşey doğrultuya girmesini sağlamak amacıyla ucuna metal bir ağırlık bağlanır. Bu ağırlık, suyun amacıyla ucuna metal bir ağırlık bağlanır. Bu ağırlık, suyun derinliğine ve su içindeki akıntının hızına bağlı olarak 2.5 - 10 derinliğine ve su içindeki akıntının hızına bağlı olarak 2.5 - 10 kg arasında değişir. İskandil ipinin zamanla boy değiştirmesini kg arasında değişir. İskandil ipinin zamanla boy değiştirmesini azaltmak amacıyla bölümlendirme yapılmadan önce, bir gün azaltmak amacıyla bölümlendirme yapılmadan önce, bir gün kadar su içinde bekletilir ve daha sonra iki direk arasına kadar su içinde bekletilir ve daha sonra iki direk arasına gerilerek kurumaya bırakılır. İp kurutulduktan sonra, üzerine gerilerek kurumaya bırakılır. İp kurutulduktan sonra, üzerine belirli aralıklarla ( genellikle 20 cm ) renkli kumaş, deri parçaları belirli aralıklarla ( genellikle 20 cm ) renkli kumaş, deri parçaları veya pirinç plakalar bağlanarak bölümlendirilir. İpin boyu, her veya pirinç plakalar bağlanarak bölümlendirilir. İpin boyu, her ölçme işleminden önce ve sonra kontrol edilir. Sualtı ölçme işleminden önce ve sonra kontrol edilir. Sualtı tabanından örnek alınması istendiğinde özel ağırlıklar kullanılır. tabanından örnek alınması istendiğinde özel ağırlıklar kullanılır. Bu ağırlıkların altında bir oyuğa yapışkan balmumu veya kalın Bu ağırlıkların altında bir oyuğa yapışkan balmumu veya kalın yağ sürülerek örnek alınabileceği gibi, özel örnek kapları da yağ sürülerek örnek alınabileceği gibi, özel örnek kapları da bulunabilir. bulunabilir.

88

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ

99

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Bu tür uygulamada, ipin yukarı çekilip ağırlığın tekrar fırlatılması Bu tür uygulamada, ipin yukarı çekilip ağırlığın tekrar fırlatılması

için geçecek süre içinde botun ardışık iskandil noktasına henüz için geçecek süre içinde botun ardışık iskandil noktasına henüz gelmemiş olması gerekir. gelmemiş olması gerekir. Hidrografi botunun hızı, suyun Hidrografi botunun hızı, suyun derinliğine ve harita ölçeğine bağlı olarak saptanırderinliğine ve harita ölçeğine bağlı olarak saptanır. Derinlik . Derinlik arttıkça, ağırlığın sualtı tabanına inmesi ve ipin yukarı çekilmesi arttıkça, ağırlığın sualtı tabanına inmesi ve ipin yukarı çekilmesi (toplanması) için geçecek süre artacağından botun hızı azaltılır. (toplanması) için geçecek süre artacağından botun hızı azaltılır. Harita ölçeği büyüdükçeHarita ölçeği büyüdükçe iskandil noktalarının ara uzaklıkları iskandil noktalarının ara uzaklıkları küçüleceğinden küçüleceğinden bot hızı azaltılırbot hızı azaltılır. Hidrografi botunun harita . Hidrografi botunun harita ölçeğine bağlı hız değerleri şöyle verilmektedir:ölçeğine bağlı hız değerleri şöyle verilmektedir:

Harita Ölçeği 1/2000 1/5000 1/10000 1/25000 1/40000 Harita Ölçeği 1/2000 1/5000 1/10000 1/25000 1/40000 Ortalama Bot Hızı [m/s] 0.33 0.83 1.66 4.16 6.66Ortalama Bot Hızı [m/s] 0.33 0.83 1.66 4.16 6.66

Çalışma ortamındaki suyun akıntılı olması durumunda iskandil Çalışma ortamındaki suyun akıntılı olması durumunda iskandil ipinin, akıntı nedeniyle bükülerek sonucu önemli ölçüde ipinin, akıntı nedeniyle bükülerek sonucu önemli ölçüde etkilemesini önlemek amacıyla etkilemesini önlemek amacıyla derinlik ölçmesi, hareketli bot derinlik ölçmesi, hareketli bot üzerinden yapılırüzerinden yapılır. Botun akıntı yönünde ve akıntının karşı . Botun akıntı yönünde ve akıntının karşı yönünde hareket etmesi durumlarında, uygulama düzeni ve yönünde hareket etmesi durumlarında, uygulama düzeni ve iskandil ipinin bükülmesi aşağıdaki şekilde şematik olarak iskandil ipinin bükülmesi aşağıdaki şekilde şematik olarak görülmektedir.görülmektedir.

1010


1111

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Derinliği 30 metreden azDerinliği 30 metreden az ve akıntısız sularda yöntemin inceliği, ve akıntısız sularda yöntemin inceliği,

±10 cm±10 cm olarak kabul edilir. İnceliği etkileyen hata kaynakları: olarak kabul edilir. İnceliği etkileyen hata kaynakları: 1- Su Ortamının Neden Olduğu Hatalar1- Su Ortamının Neden Olduğu Hatalar Su içinde akıntı nedeniyle ipin bükülmesi önlenemeyeceğinden Su içinde akıntı nedeniyle ipin bükülmesi önlenemeyeceğinden

derinlik ölçülerinde bir miktar hata oluşur. Bu hata derinlikle derinlik ölçülerinde bir miktar hata oluşur. Bu hata derinlikle doğrusal olarak bağlı değildir. İpin akıntı nedeniyle bükülmesini doğrusal olarak bağlı değildir. İpin akıntı nedeniyle bükülmesini azaltmak için, ucundaki ağırlık bir miktar arttırılırazaltmak için, ucundaki ağırlık bir miktar arttırılır

Akıntının neden olduğu derinlik hatasının akıntının yönüne bağlı Akıntının neden olduğu derinlik hatasının akıntının yönüne bağlı olmadığı, buna karşılık akıntı hızına, suyun derinliğine ve olmadığı, buna karşılık akıntı hızına, suyun derinliğine ve iskandil ağırlığına bağlı olduğu saptanmıştıriskandil ağırlığına bağlı olduğu saptanmıştır

Su yüzeyinin dalgalı olması veya bot hızının neden olduğu Su yüzeyinin dalgalı olması veya bot hızının neden olduğu dalgalar, derinlik ölçümlerini dolayısıyla inceliği etkiler. Bu dalgalar, derinlik ölçümlerini dolayısıyla inceliği etkiler. Bu nedenle su üzerindeki çalışmaların, dalgasız ya da az dalgalı nedenle su üzerindeki çalışmaların, dalgasız ya da az dalgalı havalarda yapılması, ayrıca ölçmelerin botun dalga etkisinin az havalarda yapılması, ayrıca ölçmelerin botun dalga etkisinin az olduğu kısmından (genellikle orta kısmından) yapılması gerekir.olduğu kısmından (genellikle orta kısmından) yapılması gerekir.

1212


2- Operatörün Neden Olduğu Hatalar2- Operatörün Neden Olduğu Hatalar İp iskandilinde en önemli hata kaynağını kişisel İp iskandilinde en önemli hata kaynağını kişisel

hatalar oluşturur. Bu hatalar şunlardır:hatalar oluşturur. Bu hatalar şunlardır: - İp düşey konuma gelmeden okuma yapılması,- İp düşey konuma gelmeden okuma yapılması, -İpin fazla sağılan kısmı çekilmeden okuma -İpin fazla sağılan kısmı çekilmeden okuma

yapılması,yapılması, - Botun değişik yerlerinden okuma yapılması,- Botun değişik yerlerinden okuma yapılması, - Okuma hataları - Okuma hataları

1313

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ 3- Aletsel Hatalar3- Aletsel Hatalar İp iskandilinde en önemli aletsel hata kaynağı, ip İp iskandilinde en önemli aletsel hata kaynağı, ip

boyunun zamanla değişmesidir. İp boyundaki boyunun zamanla değişmesidir. İp boyundaki değişme, ip üzerindeki derinlik değerlerini değişme, ip üzerindeki derinlik değerlerini etkilediğinden ölçülerde sistematik bir hata olur. etkilediğinden ölçülerde sistematik bir hata olur. Hatanın etkisini en aza indirmek için;Hatanın etkisini en aza indirmek için;

- Özel şekilde örülmüş iyi cins ipler kullanılmalı,- Özel şekilde örülmüş iyi cins ipler kullanılmalı, - İpin boyunu, ölçmelerden önce ve sonra kontrol - İpin boyunu, ölçmelerden önce ve sonra kontrol

ederek gerekirse ölçülere düzeltme ederek gerekirse ölçülere düzeltme getirilmeli,getirilmeli,

- İp ucuna bağlanan ağırlığın kütlesi uygun - İp ucuna bağlanan ağırlığın kütlesi uygun seçilmelidir.seçilmelidir.

1414

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Tel İskandilTel İskandil ( Mekanik İskandil ) ( Mekanik İskandil ) Lata ya da ip kullanmak suretiyle yapılan derinlik Lata ya da ip kullanmak suretiyle yapılan derinlik

ölçmeleri yorucu ve zaman alıcı olduğundan, özellikle ölçmeleri yorucu ve zaman alıcı olduğundan, özellikle 30 metreden daha derin sularda tel iskandili uygulanır. 30 metreden daha derin sularda tel iskandili uygulanır. Bu yöntemde ölçme aracı, ucuna ağırlık bağlanmış bir Bu yöntemde ölçme aracı, ucuna ağırlık bağlanmış bir teldir. Telin sağılmasını ve özellikle sarılmasını teldir. Telin sağılmasını ve özellikle sarılmasını kolaylaştırmak ve hızlandırmak amacıyla bir makara kolaylaştırmak ve hızlandırmak amacıyla bir makara sisteminden yararlanılır. Şekilde, sisteminden yararlanılır. Şekilde, AA: çelik telin sarıldığı : çelik telin sarıldığı makara, makara, BB:yardımcı makara, :yardımcı makara, PP: İskandil ağırlığıdır. : İskandil ağırlığıdır. Yardımcı makaranın çevresi önceden ölçülmüş olup Yardımcı makaranın çevresi önceden ölçülmüş olup bellidir. Dolayısıyla devir sayısı sayılarak sağılan telin bellidir. Dolayısıyla devir sayısı sayılarak sağılan telin uzunluğu belirlenir. uzunluğu belirlenir.

1515


1616

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Diğer yöntemlerde olduğu gibi tel iskandilde de hata Diğer yöntemlerde olduğu gibi tel iskandilde de hata

kaynakları;kaynakları; - Su ortamının neden olduğu hatalar,- Su ortamının neden olduğu hatalar, - Operatör hataları,- Operatör hataları, - Alet hataları- Alet hataları olmak üzere 3 grupta toplanır. Tel iskandil, 30 - 1200 metre olmak üzere 3 grupta toplanır. Tel iskandil, 30 - 1200 metre

arasındaki derinliklerde uygulanır. Akıntı olması durumunda, ip arasındaki derinliklerde uygulanır. Akıntı olması durumunda, ip iskandilindeki gibi özel ölçme yöntemi uygulanamadığından, iskandilindeki gibi özel ölçme yöntemi uygulanamadığından, ölçülerde yanlışlık (kaba hata) mertebesine ulaşan hatalar ölçülerde yanlışlık (kaba hata) mertebesine ulaşan hatalar oluşur. Hidrografi botunun her iskandil noktasında durması oluşur. Hidrografi botunun her iskandil noktasında durması nedeniyle operatör hataları, aletin geliştirilmiş yapısı nedeniyle nedeniyle operatör hataları, aletin geliştirilmiş yapısı nedeniyle de alet hataları, su ortamından kaynaklanan hatalar yanında de alet hataları, su ortamından kaynaklanan hatalar yanında ihmal edilebilir. Örneğin, alet üzerindeki derinlik sayacı ihmal edilebilir. Örneğin, alet üzerindeki derinlik sayacı yardımıyla sağılan telin boyu ± 1 cm incelikle okunabilir. Ancak yardımıyla sağılan telin boyu ± 1 cm incelikle okunabilir. Ancak yöntemin inceliği, derinliğe bağlı olarak ±0.01 H metreyöntemin inceliği, derinliğe bağlı olarak ±0.01 H metre kabul kabul edilir.edilir.

1717

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Bu aletlerin çalışma ilkesi, basit bir çıkrık sistemine benzer. Bu aletlerin çalışma ilkesi, basit bir çıkrık sistemine benzer.

Ölçme aracı olarak 1-1.5 mm çapında kopma mukavemeti Ölçme aracı olarak 1-1.5 mm çapında kopma mukavemeti yüksek, galvanizli çelikten yapılmış paslanmaz teller yüksek, galvanizli çelikten yapılmış paslanmaz teller kullanılır. Tel, makara veya disk üzerine sarılır. Ölçme kullanılır. Tel, makara veya disk üzerine sarılır. Ölçme işleminde telin sağılan uzunluğu, makaranın devir sayısını işleminde telin sağılan uzunluğu, makaranın devir sayısını gösteren bir sayaç yardımıyla belirlenir. Mekanik iskandil gösteren bir sayaç yardımıyla belirlenir. Mekanik iskandil aletlerinin bazılarında telin hızlı ve fazla sağılmasını kontrol aletlerinin bazılarında telin hızlı ve fazla sağılmasını kontrol eden otomatik fren donatımı vardır. Tel ucundaki ağırlık, eden otomatik fren donatımı vardır. Tel ucundaki ağırlık, sualtı tabanına ulaştığında, tel üzerindeki germe kuvveti sualtı tabanına ulaştığında, tel üzerindeki germe kuvveti azalacağından fren donatımı harekete geçerek telin fazla azalacağından fren donatımı harekete geçerek telin fazla sağılması önlenir. Su derinliğine ve akıntının hızına bağlı sağılması önlenir. Su derinliğine ve akıntının hızına bağlı olarak tel ucuna 0.1 - 20 kg arasında değişen ağırlıklar olarak tel ucuna 0.1 - 20 kg arasında değişen ağırlıklar bağlanır. bağlanır.

İskandil aleti, botun veya geminin uygun bir yerine ve bir İskandil aleti, botun veya geminin uygun bir yerine ve bir platform üzerine yerleştirilir. Telin kopma olasılığı iplere göre platform üzerine yerleştirilir. Telin kopma olasılığı iplere göre daha fazla olduğundan, ip iskandilindeki gibi ileri fırlatılması daha fazla olduğundan, ip iskandilindeki gibi ileri fırlatılması söz konusu değildir. Bu nedenle söz konusu değildir. Bu nedenle hidrografi taşıtı, her iskandil hidrografi taşıtı, her iskandil noktasında ölçme işlemi tamamlanıncaya kadar durmak noktasında ölçme işlemi tamamlanıncaya kadar durmak zorundadır. zorundadır.

1818


Hidrostatik İskandilHidrostatik İskandil Sualtı tabanında ölçülen hidrostatik basınç yardımıyla Sualtı tabanında ölçülen hidrostatik basınç yardımıyla

derinliğin belirlenmesi, yöntemin temel ilkesini derinliğin belirlenmesi, yöntemin temel ilkesini oluşturur. İskandil aleti olarak hidrostatik basınç oluşturur. İskandil aleti olarak hidrostatik basınç ölçerler kullanılır. Alet, ölçme yapılacak noktada bir ip ölçerler kullanılır. Alet, ölçme yapılacak noktada bir ip veya tel yardımıyla sualtı tabanına indirilerek o veya tel yardımıyla sualtı tabanına indirilerek o noktadaki su derinliğinin fonksiyonu olaraknoktadaki su derinliğinin fonksiyonu olarak hidrostatik hidrostatik basınç ölçülürbasınç ölçülür. Hidrostatik iskandil, dolaylı sonuç . Hidrostatik iskandil, dolaylı sonuç veren bir yöntemdir. Hidrostatik iskandil aleti, veren bir yöntemdir. Hidrostatik iskandil aleti, 100 - 100 - 200 metreye kadar olan derinliklerde kullanılır200 metreye kadar olan derinliklerde kullanılır ve ve ortalama inceliği ± 3-5 metredirortalama inceliği ± 3-5 metredir. Derinlik arttıkça . Derinlik arttıkça incelik azaldığından derin sular için ya da hassas incelik azaldığından derin sular için ya da hassas ölçmeler için uygun bir alet değildir. Sürekli ve hızlı ölçmeler için uygun bir alet değildir. Sürekli ve hızlı ölçmeye olanak vermediğinden günümüzde pratik ölçmeye olanak vermediğinden günümüzde pratik değeri kalmamıştır.değeri kalmamıştır.

1919

KLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİKLASİK DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Termometrik İskandilTermometrik İskandil Sualtı tabanında aynı noktada Sualtı tabanında aynı noktada sıcaklık ve basınç sıcaklık ve basınç

ölçmek suretiyle derinliğin bulunmasıölçmek suretiyle derinliğin bulunması yöntemin temel yöntemin temel ilkesini oluşturur. Termometrik iskandil aleti olarak bir ilkesini oluşturur. Termometrik iskandil aleti olarak bir plaka üzerinde yan yana yerleştirilmiş iki basit plaka üzerinde yan yana yerleştirilmiş iki basit termometre kullanılır. Termometrelerden biri su termometre kullanılır. Termometrelerden biri su basıncına karşı kalın bir cam koruyucu tüpü içine basıncına karşı kalın bir cam koruyucu tüpü içine alınmış, diğeri ise açıktır. Termometrik yöntem, alınmış, diğeri ise açıktır. Termometrik yöntem, özellikle 1000 metre ve daha derin sularda uygulanırözellikle 1000 metre ve daha derin sularda uygulanır. . Bu yöntemde sağlanan Bu yöntemde sağlanan incelik ± 0.005 H metredirincelik ± 0.005 H metredir. . Uygulama sırasında sarkıtma telinin ya da ipinin akıntı Uygulama sırasında sarkıtma telinin ya da ipinin akıntı nedeniyle bükülmesinin derinlik değeri üzerinde nedeniyle bükülmesinin derinlik değeri üzerinde önemli etkisi yoktur. Termometrik iskandil, sürekli ve önemli etkisi yoktur. Termometrik iskandil, sürekli ve hızlı çalışmaya olanak vermediğinden günümüzde hızlı çalışmaya olanak vermediğinden günümüzde pratik değeri kalmamıştır.pratik değeri kalmamıştır.

2020

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ

Akustik İskandilAkustik İskandil Ses dalgalarının su içinde yayılma ve yansıma Ses dalgalarının su içinde yayılma ve yansıma

özelliklerinden yararlanılarak derinliklerin ölçülmesi özelliklerinden yararlanılarak derinliklerin ölçülmesi yöntemin temel ilkesidir.yöntemin temel ilkesidir. Su içindeki bir ses Su içindeki bir ses üretecinden sağlanan ve düşey doğrultuda yöneltilen üretecinden sağlanan ve düşey doğrultuda yöneltilen ses impulsları, dalgalar halinde yayılarak sualtı ses impulsları, dalgalar halinde yayılarak sualtı tabanına ulaşırlar ve buradan da yansıyarak tekrar su tabanına ulaşırlar ve buradan da yansıyarak tekrar su yüzeyine gelirler. Ses dalgalarının su içindeki yayılma yüzeyine gelirler. Ses dalgalarının su içindeki yayılma hızı hızı VV bilindiğinden, impulsların gidiş - dönüş seyir bilindiğinden, impulsların gidiş - dönüş seyir süresi süresi tt ölçülerek su derinliği, ölçülerek su derinliği,

bağıntısından bulunur. bağıntısından bulunur.

V2

t=H

2121


2222

DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİLDERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL

2323

SESİN SU İÇİNDE YAYILMA HIZISESİN SU İÇİNDE YAYILMA HIZI

Ses dalgaları su içinde yansıma, kırılma ve yutulma gibi fiziksel Ses dalgaları su içinde yansıma, kırılma ve yutulma gibi fiziksel

kanunlara uyarak yayılırlar. Sesin su içinde yayılma hızı suyun kanunlara uyarak yayılırlar. Sesin su içinde yayılma hızı suyun

yoğunluğuna, başka bir deyişle sıcaklığına, tuzluluğuna ve yoğunluğuna, başka bir deyişle sıcaklığına, tuzluluğuna ve

derinliğine (Basıncına) bağlı olarak değişir. derinliğine (Basıncına) bağlı olarak değişir.

Ses dalgalarının su içindeki yayılma hızı;Ses dalgalarının su içindeki yayılma hızı;

V = V = 1 / k 1 / k bağıntısı ile belirlenir. Burada;bağıntısı ile belirlenir. Burada;

k : suyun yoğunluğu,k : suyun yoğunluğu,

: suyun geçirgenliğidir.: suyun geçirgenliğidir.

Derinliğe inildikçe k ve Derinliğe inildikçe k ve değerleri değiştiğinden yukarıdaki değerleri değiştiğinden yukarıdaki

bağıntıya göre bulunacak hız bölgesel koşullara uygun olmaz. bağıntıya göre bulunacak hız bölgesel koşullara uygun olmaz.

Bu nedenle normal koşullardaki ( t=0 Bu nedenle normal koşullardaki ( t=0 00C su sıcaklığı, s=%035 C su sıcaklığı, s=%035

tuzluluk ve h=0m veya p=760mm Hg basıncı ) ses hızı tuzluluk ve h=0m veya p=760mm Hg basıncı ) ses hızı

ortamındaki koşullara uygun olarak düzeltilir. ortamındaki koşullara uygun olarak düzeltilir.

2424

SESİN SU İÇİNDE YAYILMA HIZISESİN SU İÇİNDE YAYILMA HIZISu ortamının maksimum ve minimum yoğunluğuna göre Su ortamının maksimum ve minimum yoğunluğuna göre sesin sesin yayılma hızı 1390-1650 m/s arasındadıryayılma hızı 1390-1650 m/s arasındadır. Bölgesel koşullar için ses . Bölgesel koşullar için ses hızının genel bağıntısı, hızının genel bağıntısı,

Vt,s,p = VVt,s,p = V00 + + Vt + Vt + Vs + Vs + Vp + Vp + Vt,s,pVt,s,p

biçiminde verilmektedir. Burada;biçiminde verilmektedir. Burada;

Vt,s,p : sıcaklığı t, tuzluluğu s ve basıncı p olan suda sesin yayılma hızı,Vt,s,p : sıcaklığı t, tuzluluğu s ve basıncı p olan suda sesin yayılma hızı,

VV00 : normal koşullardaki suda sesin yayılma hızı, : normal koşullardaki suda sesin yayılma hızı,

S. Kuwahara’ya göre S. Kuwahara’ya göre VV00 = 1445.5 m/s = 1445.5 m/s

W. D. Wilson’a göre W. D. Wilson’a göre VV00 = 1449.2 m/s’dir = 1449.2 m/s’dir..

Vt , Vt , Vs , Vs , Vp : normal koşullar dışında VVp : normal koşullar dışında V00 değerine uygulanacak değerine uygulanacak

düzeltmeler düzeltmeler Vt,s,p : her üç verinin ( t,s,p ) aynı anda değişmesi Vt,s,p : her üç verinin ( t,s,p ) aynı anda değişmesi halinde ek düzeltme anlamındadır. halinde ek düzeltme anlamındadır.

Bu bağıntıdan elde edilecek hız değerindeki duyarlık Bu bağıntıdan elde edilecek hız değerindeki duyarlık 0.3 m/s 0.3 m/s kadardır.kadardır.

2525


Ses Enerjisinin YöneltilmesiSes Enerjisinin Yöneltilmesi Demetlenmemiş bir ses enerjisi su içinde küresel bir Demetlenmemiş bir ses enerjisi su içinde küresel bir

yüzey şeklinde her yöne yayıldığından, bu tür bir ses yüzey şeklinde her yöne yayıldığından, bu tür bir ses enerjisi ile iskandil yapılmaz. Frekansı, enerjisi ile iskandil yapılmaz. Frekansı, 16 Hz ile16 16 Hz ile16 000 Hz (16 KHz)000 Hz (16 KHz) arasında olan seslere arasında olan seslere işitilebilir sesişitilebilir ses ya daya da sonik sessonik ses denir. Bunların dalga boyları büyük denir. Bunların dalga boyları büyük olduğundan enerjilerinin dar bir alan içinde olduğundan enerjilerinin dar bir alan içinde demetlenmesi olanak dışıdırdemetlenmesi olanak dışıdır. Buna karşılık . Buna karşılık su içinde su içinde dağılma ve yutulma tehlikeleri azdır ve derin denizlerin dağılma ve yutulma tehlikeleri azdır ve derin denizlerin iskandilinde tercih edilirleriskandilinde tercih edilirler. Frekansı . Frekansı 16 KHz ile 10 16 KHz ile 10 GHzGHz arasındaki seslere arasındaki seslere ultra sesultra ses denir. 10 MHz denir. 10 MHz frekans değerine kadar, sesin yayılmasında hiç bir frekans değerine kadar, sesin yayılmasında hiç bir dispersiyon olayı ortaya çıkmaz.dispersiyon olayı ortaya çıkmaz.

2626

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Dolayısıyla bu frekanslar için sesin yayılma hızı yeter Dolayısıyla bu frekanslar için sesin yayılma hızı yeter

derecede sabittir. derecede sabittir. Ultra seslerinUltra seslerin dalga boyları küçük dalga boyları küçük olduğundan ( olduğundan ( λλ = V / f ) bunların = V / f ) bunların dar bir alan içinde dar bir alan içinde demetlenmesi ve yöneltilmesi mümkündürdemetlenmesi ve yöneltilmesi mümkündür. . Demetlenmiş bir ultra ses, şekilde görüldüğü gibi koni Demetlenmiş bir ultra ses, şekilde görüldüğü gibi koni şeklinde hacimsel bir yüzey içinde yayılır. şeklinde hacimsel bir yüzey içinde yayılır. Ultra Ultra seslerinseslerin iyi demetlenme ve yöneltilme özelliğine iyi demetlenme ve yöneltilme özelliğine karşın, karşın, su içinde fazla miktarda yutulduklarındansu içinde fazla miktarda yutulduklarından enerjilerini önemli oranda kaybederler. Bu nedenle enerjilerini önemli oranda kaybederler. Bu nedenle derin sularda kullanılmazlarderin sularda kullanılmazlar; fakat sığ sularda incelikli ; fakat sığ sularda incelikli bir iskandile olanak sağlarlar. Fazla eğimli zeminlerde bir iskandile olanak sağlarlar. Fazla eğimli zeminlerde ise, yansıma dolayısıyla, enerjilerinin önemli bir kısmı ise, yansıma dolayısıyla, enerjilerinin önemli bir kısmı alıcıya ulaşamaz.alıcıya ulaşamaz.

2727


2828


Ses enerjisinin yöneltilmesi, frekanstanSes enerjisinin yöneltilmesi, frekanstan başka ses başka ses üretecinin karakteristiğine, başka bir deyişle su ile üretecinin karakteristiğine, başka bir deyişle su ile temas eden temas eden gönderici diyaframın biçimine ve gönderici diyaframın biçimine ve büyüklüğüne bağlıdırbüyüklüğüne bağlıdır. Daire şeklindeki bir diyafram . Daire şeklindeki bir diyafram için ses konisinin için ses konisinin αα/2 tepe açısı, /2 tepe açısı,

fD

V1.22=

D

λ1.22

2

αsin

*eşitliğinden hesaplanır. Burada,

V :sesin su içindeki hız (m/s)

λ :sesin dalga boyu (m)

D:diyafram çapı

f : sesin frekansı (1/s)anlamındadır.

2929


Uygun bir yöneltme Uygun bir yöneltme diyaframının çapıdiyaframının çapı, , göndereceği göndereceği sesin dalga boyunun 8 ile 10 sesin dalga boyunun 8 ile 10 katıkatı olması gerektiğinden, sonik frekanslı olması gerektiğinden, sonik frekanslı aletlerin transdüseri (alıcı-verici aygıtı) çok aletlerin transdüseri (alıcı-verici aygıtı) çok büyük olur. Bu nedenle de kullanışlı büyük olur. Bu nedenle de kullanışlı değillerdir. Sonik frekanslı sesler basit veya değillerdir. Sonik frekanslı sesler basit veya mekanik üreteçlerle elde edilmelerine karşılık, mekanik üreteçlerle elde edilmelerine karşılık, ultra sesler için magnetostriktif veya ultra sesler için magnetostriktif veya piezoelektrik ilkesine göre çalışan modern ses piezoelektrik ilkesine göre çalışan modern ses üreteçleri kullanılır.üreteçleri kullanılır.

3030


SoruSoru:: Akustik iskandil için 16 mm çaplı daire Akustik iskandil için 16 mm çaplı daire kesitli bir diyaframdan, frekansı 12 Mhz, hızı kesitli bir diyaframdan, frekansı 12 Mhz, hızı 1510 m/s olan ses dalgaları gönderiliyor. 1510 m/s olan ses dalgaları gönderiliyor. Gönderilen sesin dalga boyunu ve ses konisinin Gönderilen sesin dalga boyunu ve ses konisinin tepe açısını bulunuz. tepe açısını bulunuz.

2216.1α6108.02

α

85501α952305497495.02

α

00959479.0mm16

mm1258.022.1

D

λ22.1

2

αsin

mm1258.0m0001258.0Hz1012

s/m1510

f

Vλ

gg

6

3131


Akustik İskandil Aletleri Akustik İskandil Aletleri Akustik iskandil aletleri genellikle, gönderici - alıcı Akustik iskandil aletleri genellikle, gönderici - alıcı

ünitesi ile kontrol - kayıt ünitesi olmak üzere iki ana ünitesi ile kontrol - kayıt ünitesi olmak üzere iki ana üniteden oluşur.üniteden oluşur.

1. Gönderici - Alıcı Ünite (Transdüser)1. Gönderici - Alıcı Ünite (Transdüser) Su içinde bulunan bu ünite, gönderici ve alıcı olarak Su içinde bulunan bu ünite, gönderici ve alıcı olarak

çalışan aynı özellikte iki ses üretecinden oluşur. çalışan aynı özellikte iki ses üretecinden oluşur. Üreteçler, amaca göre ya bir koruyucu içinde yan Üreteçler, amaca göre ya bir koruyucu içinde yan yana bulunur ya da hidrografi taşıtının sağ ve sol yana bulunur ya da hidrografi taşıtının sağ ve sol karinasında ayrı yerlere tespit edilir. karinasında ayrı yerlere tespit edilir. Gönderici Gönderici durumundaki ses üreteci (transmitter), suya belirli durumundaki ses üreteci (transmitter), suya belirli frekanslarla ses impulsları verirfrekanslarla ses impulsları verir. Dalgalar halinde . Dalgalar halinde yayılan ve sualtı tabanından yansıyarak geri dönen yayılan ve sualtı tabanından yansıyarak geri dönen impulslar impulslar alıcı durumundaki üreteç tarafından tespit alıcı durumundaki üreteç tarafından tespit edilir.edilir.

3232

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ 2. Kontrol - Kayıt Ünitesi (Ekograf)2. Kontrol - Kayıt Ünitesi (Ekograf) Suya verilen ses impulsları ile geri dönen ve belirli oranda Suya verilen ses impulsları ile geri dönen ve belirli oranda

kuvvetlendirilen kuvvetlendirilen impulsların karşılaştırılması kontrol impulsların karşılaştırılması kontrol ünitesinde yapılırünitesinde yapılır. Bu karşılaştırma sonucu impulsların . Bu karşılaştırma sonucu impulsların tt seyir süresi elektronik olarak saptanır. Kontrol ünitesi belli seyir süresi elektronik olarak saptanır. Kontrol ünitesi belli bir ses hızı değerine ayarlanmış olduğundan sonuç, bir ses hızı değerine ayarlanmış olduğundan sonuç, H=tH=t**V/2V/2 ifadesine uygun olarak ya bir ışıklı göstergeye ifadesine uygun olarak ya bir ışıklı göstergeye aktarılır, ya da mekanik enerjiye dönüştürülerek kayıt aktarılır, ya da mekanik enerjiye dönüştürülerek kayıt ünitesinde bulunan çizici bir uca iletilir. Çizici uç, kontrol ünitesinde bulunan çizici bir uca iletilir. Çizici uç, kontrol ünitesinin elektriksel uyarılarına göre özel kayıt kağıdı ünitesinin elektriksel uyarılarına göre özel kayıt kağıdı üzerine belirli bir ölçekte derinlikleri işaretler. Kayıt kağıdı üzerine belirli bir ölçekte derinlikleri işaretler. Kayıt kağıdı belirli bir hızda hareket ettirilebildiğinden, ünitelerin sürekli belirli bir hızda hareket ettirilebildiğinden, ünitelerin sürekli çalıştırılması ve hidrografi taşıtının hareketli olması çalıştırılması ve hidrografi taşıtının hareketli olması durumunda, sualtı tabanının sürekli bir profili (grafiği) elde durumunda, sualtı tabanının sürekli bir profili (grafiği) elde edilir. edilir. Hidrografi gemilerinde genellikle gönderici - alıcı Hidrografi gemilerinde genellikle gönderici - alıcı ünite karinaya, kontrol kayıt ünitesi de ölçme odasına sabit ünite karinaya, kontrol kayıt ünitesi de ölçme odasına sabit olarak monte edilir.olarak monte edilir.

3333

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Kayıt KâğıtlarıKayıt Kâğıtları Aletin yapısına göre 180 - 210 mm genişliğinde ve Aletin yapısına göre 180 - 210 mm genişliğinde ve

özel yapısı olan rulo halinde kayıt kâğıtları kullanılır. özel yapısı olan rulo halinde kayıt kâğıtları kullanılır. Derinlik kayıtları 1946 yılına kadar mürekkepli çizici Derinlik kayıtları 1946 yılına kadar mürekkepli çizici bir uç ile yapılır, daha sonraları bir uç ile yapılır, daha sonraları elektrik akımı ile elektrik akımı ile kararan grafit karışımlı özel karbon kâğıtlar kararan grafit karışımlı özel karbon kâğıtlar kullanılmaya başlanır.kullanılmaya başlanır. Sürekli derinlik işaretlemesine Sürekli derinlik işaretlemesine olanak sağlamak için kayıt kâğıdı, iki makara olanak sağlamak için kayıt kâğıdı, iki makara arasında belirli ve bilinen bir hızla hareket eder. arasında belirli ve bilinen bir hızla hareket eder. Bazı aletlerde bulunan ve Bazı aletlerde bulunan ve eşit zaman aralıklarında eşit zaman aralıklarında kâğıt üzerine boydan boya düşey bir çizgi çizdiren kâğıt üzerine boydan boya düşey bir çizgi çizdiren otomatik zaman sayaçları yardımıyla, kâğıdın otomatik zaman sayaçları yardımıyla, kâğıdın ilerleme hızı kontrol edilebilir. ilerleme hızı kontrol edilebilir.

Akustik iskandil aletlerinde derinlikler sürekli olarak Akustik iskandil aletlerinde derinlikler sürekli olarak kaydedildiğinden, yatay düzlemdeki kaydedildiğinden, yatay düzlemdeki konumu ölçülen konumu ölçülen iskandil noktaları, kayıt ünitesindeki bir düğme iskandil noktaları, kayıt ünitesindeki bir düğme yardımıyla kâğıt üzerine düşey bir çizgi ile işaretleniryardımıyla kâğıt üzerine düşey bir çizgi ile işaretlenir . .

3434

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Akustik İskandilin UygulanmasıAkustik İskandilin Uygulanması Aletin YerleştirilmesiAletin Yerleştirilmesi Akustik iskandil aletinin gönderici - alıcı ünitesi daima su içinde Akustik iskandil aletinin gönderici - alıcı ünitesi daima su içinde

bulunur. bulunur. Hidrografi botlarında kullanılan akustik iskandil Hidrografi botlarında kullanılan akustik iskandil aletlerinin gönderici ve alıcı üreteçleri genellikle yan yana aletlerinin gönderici ve alıcı üreteçleri genellikle yan yana getirilerek tek bir ünite (transdüser) içinde toplanmıştırgetirilerek tek bir ünite (transdüser) içinde toplanmıştır. . Transdüser, bir askı borusu yardımıyla botun kenarından ya Transdüser, bir askı borusu yardımıyla botun kenarından ya da önünden suya indirilerek 0.75 - 1.50 m derinliğe düşey da önünden suya indirilerek 0.75 - 1.50 m derinliğe düşey konumda yerleştirilir. Kontrol - kayıt ünitesi, botun içinde konumda yerleştirilir. Kontrol - kayıt ünitesi, botun içinde herhangi bir yere yerleştirilebilir.herhangi bir yere yerleştirilebilir.

Hidrografi gemilerinde genellikle sabit konumlu akustik aletler Hidrografi gemilerinde genellikle sabit konumlu akustik aletler kullanılır ve bunlarda gönderici ve alıcı ses üreteçleri birbirinden kullanılır ve bunlarda gönderici ve alıcı ses üreteçleri birbirinden ayrı yerlere, özellikle geminin sol ve sağ karinasına sağlam ayrı yerlere, özellikle geminin sol ve sağ karinasına sağlam biçimde tesbit edilir. Kontrol - kayıt ünitesi ise ölçme biçimde tesbit edilir. Kontrol - kayıt ünitesi ise ölçme kamarasında bulunurkamarasında bulunur. Ünitelerin birbirleriyle ve enerji kaynağı . Ünitelerin birbirleriyle ve enerji kaynağı ile bağlantıları özel kablolar yardımıyla sağlanır. ile bağlantıları özel kablolar yardımıyla sağlanır.

3535

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Aletin Kontrolü ve DüzenlenmesiAletin Kontrolü ve Düzenlenmesi Akustik iskandil aletlerinin Akustik iskandil aletlerinin genel kontrolügenel kontrolü, çoğunlukla , çoğunlukla derinliği ve derinliği ve

içindeki suyun yoğunluğu bilinen havuzlarda yapılıriçindeki suyun yoğunluğu bilinen havuzlarda yapılır. Bunun dışında, . Bunun dışında, alet her çalışma ortamında kontrol edilir ve gerekirse ortamdaki alet her çalışma ortamında kontrol edilir ve gerekirse ortamdaki fiziksel koşullara uygun olarak düzenlenirfiziksel koşullara uygun olarak düzenlenir. Çünkü aletin kalibre . Çünkü aletin kalibre edildiği ses hızı ile, çalışılan ortamdaki koşullara uygun ses hızı edildiği ses hızı ile, çalışılan ortamdaki koşullara uygun ses hızı arasında önemli ayrıcalıklar bulunabilir. Akustik aletlerin arazide arasında önemli ayrıcalıklar bulunabilir. Akustik aletlerin arazide kontrol ve düzenlenmesi için iki yöntem kullanılabilir.kontrol ve düzenlenmesi için iki yöntem kullanılabilir.

a) Teorik Yöntem: a) Teorik Yöntem: Akustik iskandil aletleri genellikle belirli bir ses hızı değerine (örneğin Akustik iskandil aletleri genellikle belirli bir ses hızı değerine (örneğin

1500 m/s ) kalibre edilmişlerdir. Teorik yöntemde, 1500 m/s ) kalibre edilmişlerdir. Teorik yöntemde, çalışılan ortamdaki çalışılan ortamdaki suyun fiziksel verileri saptanarak ortam için geçerli ses hızı bulunursuyun fiziksel verileri saptanarak ortam için geçerli ses hızı bulunur ve alet bu ses hızı değerlerine ayarlanır. Ancak çalışma ortamının her ve alet bu ses hızı değerlerine ayarlanır. Ancak çalışma ortamının her yerinde aynı fiziksel koşullar olamayacağından, yerinde aynı fiziksel koşullar olamayacağından, bu hız ortamın bu hız ortamın değişik yerlerinde ölçülen sıcaklık, tuzluluk ve derinlik değerlerine değişik yerlerinde ölçülen sıcaklık, tuzluluk ve derinlik değerlerine göre bulunmuş ortalama bir ses hızı değeridirgöre bulunmuş ortalama bir ses hızı değeridir. Bu yöntem su . Bu yöntem su ortamının çeşitli yerlerinde sıcaklığın ve tuzluluğun ölçülmesini ortamının çeşitli yerlerinde sıcaklığın ve tuzluluğun ölçülmesini gerektirdiğinden masraflı ve zaman alıcıdır. Ayrıca her akustik gerektirdiğinden masraflı ve zaman alıcıdır. Ayrıca her akustik iskandil aletinde ses hızı düzenlemesi olanaklı değildir. iskandil aletinde ses hızı düzenlemesi olanaklı değildir. Bu tip Bu tip aletlerle yapılan ölçmelerden elde edilen değerlere hız düzeltmesi aletlerle yapılan ölçmelerden elde edilen değerlere hız düzeltmesi uygulanır.uygulanır.

3636

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Pratik YöntemPratik Yöntem:: Akustik aletler, ip ya da tel iskandil ile kontrol edilir. Akustik aletler, ip ya da tel iskandil ile kontrol edilir.

Bunun için Bunun için ip veya tel ucuna bağlanmış yatay konumlu ip veya tel ucuna bağlanmış yatay konumlu metal bir plakadan yararlanılırmetal bir plakadan yararlanılır ya da ya da sualtı tabanının sualtı tabanının düz olduğu tahmin edilen yerlerde kontrol ölçmeleri düz olduğu tahmin edilen yerlerde kontrol ölçmeleri yapılır.yapılır. Gönderici - alıcı ünitenin tam altına Gönderici - alıcı ünitenin tam altına 5,10,15,.. 5,10,15,.. m gibi bilinen derinliklere indirilen metal plakanın m gibi bilinen derinliklere indirilen metal plakanın derinliği, bir kez de aletle ölçülerek aynı değerler derinliği, bir kez de aletle ölçülerek aynı değerler okunacak biçimde aletin kayıt ünitesi düzenlenirokunacak biçimde aletin kayıt ünitesi düzenlenir. . Pratik yöntemden doğru sonuç alınabilmesi için Pratik yöntemden doğru sonuç alınabilmesi için karşılaştırma ölçmelerinin bölgeyi temsil edecek birkaç karşılaştırma ölçmelerinin bölgeyi temsil edecek birkaç noktada yapılması ve bu noktalarda su akıntısının noktada yapılması ve bu noktalarda su akıntısının olmaması gerekir. Kontrol, sualtı tabanının düz olduğu olmaması gerekir. Kontrol, sualtı tabanının düz olduğu bilinen yerlerde de benzer şekilde yapılır. bilinen yerlerde de benzer şekilde yapılır.

3737


3838

BAR TESTİBAR TESTİ

Akustik iskandil aleti 1510 m/s ses hızına ayarlı iken 30 m derinliğe kadar Akustik iskandil aleti 1510 m/s ses hızına ayarlı iken 30 m derinliğe kadar her 2 metrede bir bar testi okumaları yapılıyor. Aşağıdaki verilere göre her 2 metrede bir bar testi okumaları yapılıyor. Aşağıdaki verilere göre indeks ve ses hızı hatalarını bulunuz ve bu hatalara göre ölçümlerden indeks ve ses hızı hatalarını bulunuz ve bu hatalara göre ölçümlerden sonra verilerden çıkartılması gereken değeri; bar testinin hemen sonra verilerden çıkartılması gereken değeri; bar testinin hemen sonrasında sisteme girilmesi gerekli yeni ses hızı değerini hesaplayınız.sonrasında sisteme girilmesi gerekli yeni ses hızı değerini hesaplayınız.

3939

BAR TESTİBAR TESTİBar Derinliği (x) Okunan Değer Fark (y) x2 x y

2 2.30 0.30 4 0.60

4 4.20 0.20 16 0.80

6 6.15 0.15 36 0.90

8 8.10 0.10 64 0.80

10 10.00 0.00 100 0.00

12 11.95 -0.05 144 -0.60

14 13.90 -0.10 196 -1.40

16 15.80 -0.20 256 -3.20

18 17.75 -0.25 324 -4.50

20 19.75 -0.25 400 -5.00

22 21.65 -0.35 484 -7.70

24 23.60 -0.40 576 -9.60

26 25.45 -0.55 676 -14.30

28 27.50 -0.50 784 -14.00

30 29.40 -0.60 900 -18.00

240 -2.50 4960 -75.20

4040

BAR TESTİBAR TESTİ

4141


Akustik Derinlik Ölçümüne Uygulanacak DüzeltmelerAkustik Derinlik Ölçümüne Uygulanacak Düzeltmeler Akustik iskandil aletinin ses üretecinden çıkan Akustik iskandil aletinin ses üretecinden çıkan ses ses

impulsları yaklaşık olarak koni biçiminde hacimsel bir impulsları yaklaşık olarak koni biçiminde hacimsel bir yüzey içinde sualtı tabanına doğru yayılırlaryüzey içinde sualtı tabanına doğru yayılırlar. Sualtı . Sualtı tabanından yansıyarak alıcı durumundaki üniteye ulaşan tabanından yansıyarak alıcı durumundaki üniteye ulaşan impulslardan en erken gelenler, başka bir deyişle en kısa impulslardan en erken gelenler, başka bir deyişle en kısa yolu kateden impulslar kayıt kâğıdı üzerinde ilk derinlik yolu kateden impulslar kayıt kâğıdı üzerinde ilk derinlik çizimine ve daha geç dönen impulslar ise çizginin çizimine ve daha geç dönen impulslar ise çizginin kalınlaşmasına ve aşağı doğru sarkmasına neden olurlar. kalınlaşmasına ve aşağı doğru sarkmasına neden olurlar. Bu nedenle kayıt kâğıdı üzerindeki derinlik işareti ve Bu nedenle kayıt kâğıdı üzerindeki derinlik işareti ve dolayısıyla sualtı grafiği (profili) ince bir çizgi halinde dolayısıyla sualtı grafiği (profili) ince bir çizgi halinde oluşmaz. oluşmaz. Derinlik okuması özel durumlar dışında, daima Derinlik okuması özel durumlar dışında, daima grafiğin üst kenarından yapılırgrafiğin üst kenarından yapılır. Sualtı tabanının düz veya . Sualtı tabanının düz veya engebeli olmasına göre derinlik ölçülerinin engebeli olmasına göre derinlik ölçülerinin değerlendirilmesi farklıdır.değerlendirilmesi farklıdır.

4242

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ1. Sualtı Tabanı Düz1. Sualtı Tabanı DüzKayıt kâğıdından okunan derinlik, Kayıt kâğıdından okunan derinlik,

eşitliğine uygundur. H' değeri, ses konisi eşitliğine uygundur. H' değeri, ses konisi ekseninin düşey konumda olduğu ekseninin düşey konumda olduğu kabulüyle, gönderici - alıcı ünitenin alt kabulüyle, gönderici - alıcı ünitenin alt yüzeyinden sualtı tabanına kadar olan yüzeyinden sualtı tabanına kadar olan düşey uzaklıktır. İskandil yapılan düşey uzaklıktır. İskandil yapılan noktadaki su derinliğini bulabilmek için, noktadaki su derinliğini bulabilmek için, gönderici - alıcı ünitenin su içindeki gönderici - alıcı ünitenin su içindeki derinliğini eklemek gerekir. Bu durumda derinliğini eklemek gerekir. Bu durumda derinlik;derinlik;

H=H' + aH=H' + aolur. Uygulamada hesap işlemini olur. Uygulamada hesap işlemini azaltmak amacıyla, ölçmeye azaltmak amacıyla, ölçmeye başlamadan önce kayıt kâğıdının sıfır başlamadan önce kayıt kâğıdının sıfır çizgisi "a" değeri kadar ötelenmek çizgisi "a" değeri kadar ötelenmek suretiyle bütün derinliklere otomatik suretiyle bütün derinliklere otomatik olarak eklenir. olarak eklenir.

vt

H2

4343

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ 2. Sualtı Tabanı Eğimli2. Sualtı Tabanı Eğimli Sualtı tabanı eğimli ise, en kısa yolu Sualtı tabanı eğimli ise, en kısa yolu

kateden impulslar şekilde görüldüğü kateden impulslar şekilde görüldüğü gibi eğimin üst kısmına isabet eden gibi eğimin üst kısmına isabet eden ses konisinin kenar impulsları ses konisinin kenar impulsları olacaktır. Bu durumda kayıt olacaktır. Bu durumda kayıt kâğıdındaki grafiğin üst kenarında kâğıdındaki grafiğin üst kenarında okunan geçici derinlik;okunan geçici derinlik;

dır. İskandil yapılan noktadaki su dır. İskandil yapılan noktadaki su derinliğini bulmak için a değerinin ve derinliğini bulmak için a değerinin ve dHe eğim düzeltmesinin dikkate dHe eğim düzeltmesinin dikkate alınması gerekir. Bu durumda kesin alınması gerekir. Bu durumda kesin derinlik;derinlik;

H=H" + a + dHeH=H" + a + dHe eşitliği ile hesaplanır.eşitliği ile hesaplanır.

HtV2

4444

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Transdüserlerin karakteristikleri bilindiğinden Transdüserlerin karakteristikleri bilindiğinden ses konisinin tepe ses konisinin tepe

açısı açısı αα bellidir ya da hesaplanabilir. bellidir ya da hesaplanabilir. Ses konisi içindeki Ses konisi içindeki sualtı sualtı tabanının eğimi tabanının eğimi ββ sabit kabul edilerek dHe eğim düzeltmesi sabit kabul edilerek dHe eğim düzeltmesi içiniçin, şekildeki BB"A' üçgeninden,, şekildeki BB"A' üçgeninden,

dHe=BB" tan dHe=BB" tan ββ -B'B" -B'B" yazılabilir. Ayrıca B'B" = H" - AB" olduğundan, ABB" yazılabilir. Ayrıca B'B" = H" - AB" olduğundan, ABB"

üçgeninde,üçgeninde,

cos cos

sin sin

2 2

2 2

AB

AB

AB

HAB H

BB

AB

BB

HBB H

yazılabilir ve bu değerler yukarıda yerlerine konulursa,

4545


dHe H H H

dHe H H

dHe H

dHe H

sin tan cos

sin tan ( cos )

sin tancos

sin

cos

sintan

sin (tan tan )

2 2

21

2

2

12

2

12

24

2 4

4646

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Akustik iskandilde eğim düzeltmesinin alınmaması, özellikle Akustik iskandilde eğim düzeltmesinin alınmaması, özellikle

eğimli sualtı tabanındaki ölçmeler için büyük bir hata kaynağı eğimli sualtı tabanındaki ölçmeler için büyük bir hata kaynağı olur. olur. Sualtı tabanının eğimi, kayıt kağıdı üzerindeki profilden Sualtı tabanının eğimi, kayıt kağıdı üzerindeki profilden belirli bir yaklaşıklıkla saptanabildiğinden, eğim düzeltmesi belirli bir yaklaşıklıkla saptanabildiğinden, eğim düzeltmesi hesabı kesin sonuç vermez.hesabı kesin sonuç vermez. Ses dalgalarının yaklaşık koni Ses dalgalarının yaklaşık koni şeklinde hacimsel bir yüzey içinde yayıldığı için, özellikle şeklinde hacimsel bir yüzey içinde yayıldığı için, özellikle engebeli sualtı tabanları için kayıt kağıdı üzerindeki profil (eko engebeli sualtı tabanları için kayıt kağıdı üzerindeki profil (eko grafiği) botun ilerleme doğrultusundaki düşey profili temsil grafiği) botun ilerleme doğrultusundaki düşey profili temsil etmez. Bu nedenle etmez. Bu nedenle "dHe" eğim düzeltmesi değerini küçültmek "dHe" eğim düzeltmesi değerini küçültmek ve ihmal edilebilir bir sınıra yaklaştırmak için, yüksek frekanslı ve ihmal edilebilir bir sınıra yaklaştırmak için, yüksek frekanslı yani ses konisinin tepe açısı 2yani ses konisinin tepe açısı 2oo den küçük aletler geliştirilmiştir den küçük aletler geliştirilmiştir. . Ayrıca yüksek frekansların neden olduğu sakıncaları ortadan Ayrıca yüksek frekansların neden olduğu sakıncaları ortadan kaldırmak ve eko grafiklerinin daha kolay yorumlanmasına kaldırmak ve eko grafiklerinin daha kolay yorumlanmasına olanak sağlamak vb. amaçlar için, olanak sağlamak vb. amaçlar için, aynı anda biri alçak frekanslı aynı anda biri alçak frekanslı diğeri yüksek frekanslı ses gönderen modern akustik aletler diğeri yüksek frekanslı ses gönderen modern akustik aletler geliştirilmiştirgeliştirilmiştir..

4747

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Aynı Anda İki Değişik Frekanslı Ses İle İskandilAynı Anda İki Değişik Frekanslı Ses İle İskandil Tek frekanslı akustik iskandil aletleri ile yapılan derinlik Tek frekanslı akustik iskandil aletleri ile yapılan derinlik

ölçmelerinde ses konisinin tepe açısı belirli bir sınıra kadar ölçmelerinde ses konisinin tepe açısı belirli bir sınıra kadar küçültülebildiğinden,küçültülebildiğinden, özellikle eğimli sualtı tabanları için özellikle eğimli sualtı tabanları için ölçmelere eğim düzeltmesi uygulansa bile, yaklaşık bir sonuç ölçmelere eğim düzeltmesi uygulansa bile, yaklaşık bir sonuç elde ediliyordu. elde ediliyordu. Eğim düzeltmesi hesabını ortadan kaldırmak Eğim düzeltmesi hesabını ortadan kaldırmak amacıylaamacıyla, aynı anda iki değişik frekansla ölçme yapan çift , aynı anda iki değişik frekansla ölçme yapan çift transdüserli akustik aletler geliştirilmiştir. Trandüserlerden biri, transdüserli akustik aletler geliştirilmiştir. Trandüserlerden biri, ses konisinin ses konisinin tepe açısı çok küçük (tepe açısı çok küçük (αα/2<3/2<3oo)) olan yüksek olan yüksek frekanslı ses dalgaları, diğeri ise frekanslı ses dalgaları, diğeri ise ((αα /2>30 /2>30oo) olan alçak frekanslı) olan alçak frekanslı ses dalgaları göndermekte ve her iki ünite aynı bir kontrol - ses dalgaları göndermekte ve her iki ünite aynı bir kontrol - kayıt ünitesine bağlanmaktadır.kayıt ünitesine bağlanmaktadır.

4848


Bu düzende yapılmış bir akustik iskandil aleti çalıştırıldığında Bu düzende yapılmış bir akustik iskandil aleti çalıştırıldığında

bir iskandil noktası için kayıt kağıdı üzerinde ayrı iki derinlik bir iskandil noktası için kayıt kağıdı üzerinde ayrı iki derinlik

işareti görülür. Eğer hidrografi botu hareket halinde ise, eğimli işareti görülür. Eğer hidrografi botu hareket halinde ise, eğimli

sualtı tabanı için kâğıt üzerinde alt alta iki zemin profili oluşur. sualtı tabanı için kâğıt üzerinde alt alta iki zemin profili oluşur.

Yüksek frekanslı (küçük tepe açılı) ses dalgalarının Yüksek frekanslı (küçük tepe açılı) ses dalgalarının

oluşturduğu profil çizgisi dar ve koyu tonda, alçak frekanslı ses oluşturduğu profil çizgisi dar ve koyu tonda, alçak frekanslı ses

dalgalarınınki ise açık tonda geniş bir profil bandı biçiminde dalgalarınınki ise açık tonda geniş bir profil bandı biçiminde

oluşur.oluşur. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi profil bandlarının üst Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi profil bandlarının üst

sınırları, teorik olarak ses konilerine ait en kısa yolu kateden sınırları, teorik olarak ses konilerine ait en kısa yolu kateden

impulsların neden olduğu çizimlerdir yani H1" ve H2" impulsların neden olduğu çizimlerdir yani H1" ve H2"

derinlikleridir. İskandil yapılan noktadaki H' derinliği, şekildeki derinlikleridir. İskandil yapılan noktadaki H' derinliği, şekildeki

geometrik bağıntılardan geometrik bağıntılardan

4949

yazılabilir. Burada,yazılabilir. Burada,

tt11 : Açık tondaki grafiğin üst kenarından okunan derinlik, : Açık tondaki grafiğin üst kenarından okunan derinlik,

tt22 : Koyu tondaki grafiğin üst kenarından okunan derinlik, : Koyu tondaki grafiğin üst kenarından okunan derinlik,

11 : Alçak frekanslı transdüserin karakteristiği (tepe açısı), : Alçak frekanslı transdüserin karakteristiği (tepe açısı),

22 : Yüksek frekanslı transdüserin tepe açısıdır. : Yüksek frekanslı transdüserin tepe açısıdır.

H tt t H

H H

H tt t H

H H

2

2 1 22

11

22

1

2 1 11

11

22

2

2 2

2

2 2

sin

sin sin

sin

sin sin

5050

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata Kaynakları Su Ortamından Kaynaklanan HatalarSu Ortamından Kaynaklanan Hatalar a) Hız Hatasıa) Hız Hatası Akustik iskandil aletlerinin kontrol - kayıt ünitesi genellikle Akustik iskandil aletlerinin kontrol - kayıt ünitesi genellikle

belirli bir ses hızı (Vbelirli bir ses hızı (V00 ) değerine ayarlandığından, çalışılan ) değerine ayarlandığından, çalışılan

ortamdaki fiziksel koşulların gerektirdiği ses hızının Vortamdaki fiziksel koşulların gerektirdiği ses hızının V00

değerinden farklı olması halinde, kayıt kâğıdından okunan değerinden farklı olması halinde, kayıt kâğıdından okunan derinlikler dHderinlikler dHvv kadar hatalı olur. Aletin ayarlanmış olduğu kadar hatalı olur. Aletin ayarlanmış olduğu

VV00 ses hızına göre ölçülmüş geçici derinlik H ses hızına göre ölçülmüş geçici derinlik H00' ile ' ile

gösterilirse;gösterilirse;

HtV

dH HV V

V

H H dH

v

v

0 0

00

0

0

2

( )

5151

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata Kaynaklarıb) Su Seviyesindeki Düzensiz Değişmelerb) Su Seviyesindeki Düzensiz Değişmeler

Su seviyesindeki düzenli değişmeler ile gel - git etkisinden Su seviyesindeki düzenli değişmeler ile gel - git etkisinden kaynaklanan değişmeler, mareograf ölçüleri ile kaynaklanan değişmeler, mareograf ölçüleri ile saptanabileceğinden, burada dalgaların neden olduğu düzensiz saptanabileceğinden, burada dalgaların neden olduğu düzensiz seviye değişmeleri ve yalpa etkileri söz konusudur. Su seviye değişmeleri ve yalpa etkileri söz konusudur. Su seviyesindeki düzensiz değişmelerin etkisi, yalpa etkileri yanında seviyesindeki düzensiz değişmelerin etkisi, yalpa etkileri yanında ihmal edilebilir. Hidrografi taşıtının dalgalar nedeniyle öne - ihmal edilebilir. Hidrografi taşıtının dalgalar nedeniyle öne - arkaya veya sağa - sola yalpa yapması, sabit gönderici - alıcı arkaya veya sağa - sola yalpa yapması, sabit gönderici - alıcı ünitelerde ses konisi ekseninin düşeyliğini etkileyeceğinden ünitelerde ses konisi ekseninin düşeyliğini etkileyeceğinden derinlik ölçmelerinde yanlışlık derecesine ulaşan kaba hatalar derinlik ölçmelerinde yanlışlık derecesine ulaşan kaba hatalar oluşturur. oluşturur.

5252

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata KaynaklarıYalpaların düzensiz olması nedeniyle hatanın Yalpaların düzensiz olması nedeniyle hatanın miktarını saptamak mümkün değildir. Bu nedenle miktarını saptamak mümkün değildir. Bu nedenle yalpa etkisini dengeleyerek ses konisi ekseninin yalpa etkisini dengeleyerek ses konisi ekseninin düşeyliğini sağlayan transdüserler kullanılmalıdır. düşeyliğini sağlayan transdüserler kullanılmalıdır. Aksi takdirde su yüzeyinin dalgalı olduğu günlerde Aksi takdirde su yüzeyinin dalgalı olduğu günlerde ölçüm yapılmasından kaçınılmalıdır.ölçüm yapılmasından kaçınılmalıdır.

5353

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata KaynaklarıAletsel HatalarAletsel Hatalar

Akustik iskandil aletlerinin ünitelerinin her birinin yeterli ve Akustik iskandil aletlerinin ünitelerinin her birinin yeterli ve doğru çalışması zorunludur. Örneğin, enerji ünitesinin yeterli doğru çalışması zorunludur. Örneğin, enerji ünitesinin yeterli çalışmaması halinde diğer üniteler doğru çalışmayacağından çalışmaması halinde diğer üniteler doğru çalışmayacağından ölçmelerde aletsel hatalar oluşur. Bu nedenle akustik aletler için ölçmelerde aletsel hatalar oluşur. Bu nedenle akustik aletler için gereksinilen enerjinin maksimum ve minimum sınırları gereksinilen enerjinin maksimum ve minimum sınırları saptanmıştır. Aletsel hataların önemlileri şunlardır:saptanmıştır. Aletsel hataların önemlileri şunlardır:

a) Seyir Süresi Hatasıa) Seyir Süresi Hatası

Ses impulslarının sualtı tabanına gidiş-dönüş (seyir) süresi "t", Ses impulslarının sualtı tabanına gidiş-dönüş (seyir) süresi "t", elektronik olarak ve aletin inceliğine göre ±10elektronik olarak ve aletin inceliğine göre ±10-3-3 - 10 - 10-4 -4 saniye saniye doğrulukla saptanır. Bunun derinlik ölçmelerine etkisi aşağıdaki doğrulukla saptanır. Bunun derinlik ölçmelerine etkisi aşağıdaki eşitlikle belirlenir.eşitlikle belirlenir.

dHvdtt 2

5454

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata Kaynaklarıb) Ayar Hatasıb) Ayar Hatası

Aletin normal çalışma düzeninin bozulması ya da yetersiz Aletin normal çalışma düzeninin bozulması ya da yetersiz düzenlemeler düzenlemeler ayar hatasıayar hatası olarak adlandırılır. Su yoğunluğu ve olarak adlandırılır. Su yoğunluğu ve derinliği bilinen bir yerde (genellikle havuzlarda) yapılan ölçmelerle derinliği bilinen bir yerde (genellikle havuzlarda) yapılan ölçmelerle hata miktarı belirlenir. Gerçek derinlik ile kayıt kağıdından okunan hata miktarı belirlenir. Gerçek derinlik ile kayıt kağıdından okunan derinlik arasındaki fark, derinlik okuma inceliğinden küçük ise derinlik arasındaki fark, derinlik okuma inceliğinden küçük ise alete ya da ölçülere düzeltme uygulanmaz. alete ya da ölçülere düzeltme uygulanmaz.

5555

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata KaynaklarıKişisel HatalarKişisel HatalarAkustik iskandil aletleriyle otomatik ve sürekli ölçüm yapılmasına Akustik iskandil aletleriyle otomatik ve sürekli ölçüm yapılmasına karşın, ölçmeye başlamadan önce aletin kontrolü ve karşın, ölçmeye başlamadan önce aletin kontrolü ve düzenlenmesi, çalışma sırasında derinlik basamağının düzenlenmesi, çalışma sırasında derinlik basamağının değiştirilmesi, konum ölçümü yapılan iskandil noktalarının değiştirilmesi, konum ölçümü yapılan iskandil noktalarının işaretlendirilmesi ve numaralandırılması gibi işler için alet işaretlendirilmesi ve numaralandırılması gibi işler için alet operatörüne ihtiyaç duyulur. operatörüne ihtiyaç duyulur. Operatörün yapacağı hatalar ile kayıt Operatörün yapacağı hatalar ile kayıt kâğıdından derinlik okuması yapan kişinin hatalarıkâğıdından derinlik okuması yapan kişinin hataları,, kişisel kişisel hatalarıhataları oluşturur oluşturur. Bu hataların bazıları şunlardır:. Bu hataların bazıları şunlardır:a) Aletin Hatalı Düzenlenmesia) Aletin Hatalı Düzenlenmesi Kontrol ünitesinde hatalı hız ayarı ve kayıt kâğıdının sıfır ayarının Kontrol ünitesinde hatalı hız ayarı ve kayıt kâğıdının sıfır ayarının hatalı yapılması kişisel düzenleme hatalarıdır. Bunlar hatalı yapılması kişisel düzenleme hatalarıdır. Bunlar dikkatsizlikten kaynaklanan hatalardır ve ölçüleri sistematik olarak dikkatsizlikten kaynaklanan hatalardır ve ölçüleri sistematik olarak etkiler. Çalışma sırasında aletin belirli zamanlarda kontrol edilmesi etkiler. Çalışma sırasında aletin belirli zamanlarda kontrol edilmesi ile hatanın varlığı ve miktarı belirlenebilir.ile hatanın varlığı ve miktarı belirlenebilir.

5656

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata Kaynaklarıbb) Transdüser Derinliğini Ölçme Hatası) Transdüser Derinliğini Ölçme HatasıTransdüser su yüzeyinden belirli bir derinliğe indirilir. Alet daima Transdüser su yüzeyinden belirli bir derinliğe indirilir. Alet daima bu ünitenin altında kalan derinliği ölçtüğünden, su yüzeyine göre bu ünitenin altında kalan derinliği ölçtüğünden, su yüzeyine göre derinliği belirlemek için, transdüser derinliğinin de ölçülerek derinliği belirlemek için, transdüser derinliğinin de ölçülerek eklenmesi gerekir. Normal koşullarda transdüser derinlik hatasının eklenmesi gerekir. Normal koşullarda transdüser derinlik hatasının ±2 cm den küçük olduğu kabul edilir.±2 cm den küçük olduğu kabul edilir.c) Derinlik Okuma Hatasıc) Derinlik Okuma HatasıAkustik iskandilde derinlik işaretleyen aletler Akustik iskandilde derinlik işaretleyen aletler (ekograflar)(ekograflar) kullanıldığından, derinlikler kayıt kâğıdından okunur. Derinlik kullanıldığından, derinlikler kayıt kâğıdından okunur. Derinlik okumasında kişiye bağlı olarak düzenli ve düzensiz hatalar okumasında kişiye bağlı olarak düzenli ve düzensiz hatalar olabilir. Kayıt kâğıdı üzerindeki taban grafiği net ve ince bir çizgi olabilir. Kayıt kâğıdı üzerindeki taban grafiği net ve ince bir çizgi olmadığından olmadığından okuma inceliği ortalama, ±0.5mm olarak alınır.okuma inceliği ortalama, ±0.5mm olarak alınır. Kaba okuma hataları genellikle, Kaba okuma hataları genellikle, yanlış okuma ve yalancı ekoyanlış okuma ve yalancı eko dalgası olarak ikiye ayrılır. Yanlış okuma genellikle dikkatsizliğin dalgası olarak ikiye ayrılır. Yanlış okuma genellikle dikkatsizliğin bir sonucudur. Yalancı eko yanılgısı ise, okuyucunun yorumlama bir sonucudur. Yalancı eko yanılgısı ise, okuyucunun yorumlama bilgisi yetersizliği nedeniyle gerçek tabana ait olmayan çizgiyi bilgisi yetersizliği nedeniyle gerçek tabana ait olmayan çizgiyi okumasıdır. okumasıdır.

5757

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata KaynaklarıSoru :Soru :

Bir noktada akustik iskandil yapılıyor. Kontrol kayıt ünitesinde Bir noktada akustik iskandil yapılıyor. Kontrol kayıt ünitesinde ayarlı olan ses hızı, 1510 m/s, gönderilen sesin hızı 1460 m/s, ayarlı olan ses hızı, 1510 m/s, gönderilen sesin hızı 1460 m/s, transdüser derinliği 1.25 m, sesin gönderilmesi ve alınması için transdüser derinliği 1.25 m, sesin gönderilmesi ve alınması için geçen süre 0.6 saniye, ses konisinin tepe açısı 10geçen süre 0.6 saniye, ses konisinin tepe açısı 10 ve sualtı ve sualtı tabanının eğimi 12tabanının eğimi 12.4 olduğuna göre iskandil derinliğini bulunuz..4 olduğuna göre iskandil derinliğini bulunuz.

5858

Akustik İskandilde Hata KaynaklarıAkustik İskandilde Hata Kaynakları

m.....dHHH

m..).tan.(tansin.dH

)α

tanβ(tanα

sinHdH

m....dHHH

m..)(.)V

VV(HdH

m...

Vt

H

e

e

e

vı

ıv

ı

9844573625100438

736524122

1000438

42

00438001500453

00151510

1510146000453

0045315102

60

2

0

0

00

00

+a

5959

Akustik İskandilde İncelikAkustik İskandilde İncelikAkustik İskandilde İncelikAkustik İskandilde İncelikAkustik iskandil aleti ile ölçülen H' derinliğine değişik düzeltmeler Akustik iskandil aleti ile ölçülen H' derinliğine değişik düzeltmeler uygulandıktan sonra Hd düzeltilmiş derinlik değeri elde edilir. uygulandıktan sonra Hd düzeltilmiş derinlik değeri elde edilir. Akustik yöntemle elde edilen Hd derinliği ve inceliği;Akustik yöntemle elde edilen Hd derinliği ve inceliği;

eşitliği ile ifade edilir. Burada;eşitliği ile ifade edilir. Burada;

mmH'H' : Derinlik çözümleme inceliği : Derinlik çözümleme inceliği

mmaa : Transdüser derinliğinin ölçülme inceliği : Transdüser derinliğinin ölçülme inceliği

mmHvHv : Hız düzeltmesi inceliği : Hız düzeltmesi inceliği

mmHeHe : Eğim düzeltmesi inceliği : Eğim düzeltmesi inceliği

mmHaHa : Aletin ayar düzeltmesi inceliği : Aletin ayar düzeltmesi inceliği

H H a dH dH dH

m m m m m m

d v e a

Hd H a Hv He Ha

2 2 2 2 2

6060

Akustik İskandilde İncelikAkustik İskandilde İncelikAkustik aletlerin ayar düzeltmesi mAkustik aletlerin ayar düzeltmesi mHaHa laboratuvar dışında laboratuvar dışında

genellikle ip veya tel iskandili ile yapıldığından mgenellikle ip veya tel iskandili ile yapıldığından mHa << m mokok kabul kabul

edilir. Eğim düzeltmesi inceliği, öncelikle sualtı taban eğimine ve edilir. Eğim düzeltmesi inceliği, öncelikle sualtı taban eğimine ve eğim değerinin inceliğine bağlıdır. Düz sualtı tabanları için meğim değerinin inceliğine bağlıdır. Düz sualtı tabanları için mHeHe= 0 = 0

kabul edilir. Yöntemin genel inceliği;kabul edilir. Yöntemin genel inceliği;

Klasik aletlerle yapılacak ölçmeler için:Klasik aletlerle yapılacak ölçmeler için:100 metrede ±1 m (±%1 H)100 metrede ±1 m (±%1 H)

Hassas aletlerle yapılacak ölçmeler için: Hassas aletlerle yapılacak ölçmeler için: ± % (0.1 - 0.25) H metre ± % (0.1 - 0.25) H metre

olarak kabul edilir. olarak kabul edilir.

6161

Lidar İskandilLidar İskandilLidar (Laser) İskandilLidar (Laser) İskandilSu yüzeyindeki bir ışık kaynağından düşey doğrultuda Su yüzeyindeki bir ışık kaynağından düşey doğrultuda gönderilen ışık ışınları sualtı tabanından yansıyarak gönderilen ışık ışınları sualtı tabanından yansıyarak geri dönerler. Işık dalgalarının su içindeki yayılma hızıgeri dönerler. Işık dalgalarının su içindeki yayılma hızı C',C', bilindiğinden ışığın bilindiğinden ışığın tt seyir süresi ölçülerek su seyir süresi ölçülerek su derinliği; derinliği;

bağıntısından bulunur. Işık dalgalarının su içinde bağıntısından bulunur. Işık dalgalarının su içinde dağılma ve yutulmasının fazla olması nedeniyle, dağılma ve yutulmasının fazla olması nedeniyle, derinlik ölçmelerinde dalga boyları 0.48 mm - 0.55 mm derinlik ölçmelerinde dalga boyları 0.48 mm - 0.55 mm arasında olan laser ışınları kullanılır. Laser ışınları ile arasında olan laser ışınları kullanılır. Laser ışınları ile derinlik ölçme yönteminederinlik ölçme yöntemine lidar iskandililidar iskandili denir. denir.

HtC 2

6262

Lidar İskandilLidar İskandil Lidar ile iskandil denemeleri ilk kez 1969 yılında Lidar ile iskandil denemeleri ilk kez 1969 yılında

Ontario gölünde uçaktan yapılmış ve olumlu sonuçlar Ontario gölünde uçaktan yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Ancak uçaktan yapılan ölçmelerde su alınmıştır. Ancak uçaktan yapılan ölçmelerde su yüzeyinin ışık ışınları üzerinde olumsuz etkisi yüzeyinin ışık ışınları üzerinde olumsuz etkisi görüldüğünden, ölçmelerin bottan yapılması zorunlu görüldüğünden, ölçmelerin bottan yapılması zorunlu olmuştur. Lidar iskandilinin inceliği, öncelikle ışığın su olmuştur. Lidar iskandilinin inceliği, öncelikle ışığın su içindeki yayılma hızına, seyir süresinin belirlenmesi içindeki yayılma hızına, seyir süresinin belirlenmesi inceliğine bağlıdır. Ayrıca sualtı tabanından dönen inceliğine bağlıdır. Ayrıca sualtı tabanından dönen ışık ve alıcının çözümleme yeteneği inceliği etkileyen ışık ve alıcının çözümleme yeteneği inceliği etkileyen diğer faktörlerdir. Laser ışınlarının 30" - 30' gibi çok diğer faktörlerdir. Laser ışınlarının 30" - 30' gibi çok dar açı içinde demetlenebilmesi ve ışık dar açı içinde demetlenebilmesi ve ışık yoğunluğunun çok fazla olması nedeniyle sualtı yoğunluğunun çok fazla olması nedeniyle sualtı tabanının eğimi ile ilgili eğim düzeltmesi ihmal tabanının eğimi ile ilgili eğim düzeltmesi ihmal edilebilir.edilebilir.

6363

Derinlik Ölçülerinin İndirgenmesiDerinlik Ölçülerinin İndirgenmesi

Derinlik ölçüleri, yöntemle ilgili düzeltmeler getirildikten Derinlik ölçüleri, yöntemle ilgili düzeltmeler getirildikten sonra ortak bir yüzeye indirgenir. Bu yüzey, maregraf ölçmeleri ile sonra ortak bir yüzeye indirgenir. Bu yüzey, maregraf ölçmeleri ile belirlenen ortalama su seviyesinden geçen bir yüzeydir. Derinlik belirlenen ortalama su seviyesinden geçen bir yüzeydir. Derinlik ölçümü süresince maregraflar yardımıyla, su seviyesindeki ölçümü süresince maregraflar yardımıyla, su seviyesindeki değişimler izlendiğinden ortalama su seviyesinin kotu bellidir. değişimler izlendiğinden ortalama su seviyesinin kotu bellidir. Buna göre bir derinlik ölçüsün referans yüzeyine indirgenmesi;Buna göre bir derinlik ölçüsün referans yüzeyine indirgenmesi;

HHii = H = Hsksk - H - Hdd

bağıntısı ile yapılır.Burada,bağıntısı ile yapılır.Burada,

HHdd = Düzeltilmiş derinlik değeri = Düzeltilmiş derinlik değeri

HHsksk= İskandilin yapıldığı andaki = İskandilin yapıldığı andaki

su seviyesi kotu,su seviyesi kotu,anlamındadır. İndirgenmiş anlamındadır. İndirgenmiş derinlik değerleri, sualtı tabanının derinlik değerleri, sualtı tabanının yüksekliğini ifade eder. yüksekliğini ifade eder.

6464

İskandil Yoğunluğuİskandil Yoğunluğuİskandil Yoğunluğuİskandil Yoğunluğu

Haritanın yapılış amacına ve sualtı tabanın topografik yapısına Haritanın yapılış amacına ve sualtı tabanın topografik yapısına bağlı olarak iskandil yoğunluğu, noktalar arası uzaklık harita bağlı olarak iskandil yoğunluğu, noktalar arası uzaklık harita üzerinde üzerinde 0.5 - 1.0 cm0.5 - 1.0 cm olacak şekilde belirlenir. Kıyıdan açık olacak şekilde belirlenir. Kıyıdan açık denizlerde ya da sualtı tabanının düz olduğu tahmin edilen denizlerde ya da sualtı tabanının düz olduğu tahmin edilen sularda standart nokta yoğunluğu azaltılabilir. Bu koşullarda sularda standart nokta yoğunluğu azaltılabilir. Bu koşullarda özellikle akustik iskandilde, iskandil doğrultuları arasındaki özellikle akustik iskandilde, iskandil doğrultuları arasındaki uzaklık uzaklık 1.0 - 1.5 cm1.0 - 1.5 cm, doğrultular üzerinde konumu ölçülecek , doğrultular üzerinde konumu ölçülecek noktalar arası uzaklık ise noktalar arası uzaklık ise 1.5 - 2.01.5 - 2.0 cm'ye kadar çıkarılabilir. cm'ye kadar çıkarılabilir. Ancak gerekli görülen yerler için veya Ancak gerekli görülen yerler için veya derinlik derinlik (izobat)(izobat) eğrileri eğrileri çiziminin inceliğini arttırmak amacıyla, kayıt kâğıdı üzerinde çiziminin inceliğini arttırmak amacıyla, kayıt kâğıdı üzerinde bilinen noktalar arasında enterpolesyon yapmak suretiyle yeni bilinen noktalar arasında enterpolesyon yapmak suretiyle yeni noktalar belirlenebilir. İp ve tel iskandilde bu olanaklar noktalar belirlenebilir. İp ve tel iskandilde bu olanaklar olmadığından standart nokta sıklığına uyulur.olmadığından standart nokta sıklığına uyulur.

6565

İskandil Yoğunluğuİskandil YoğunluğuSualtı tabanının yükseklik eğrileri çizildikten sonra, iskandil Sualtı tabanının yükseklik eğrileri çizildikten sonra, iskandil noktalarının bir kısmı silinerek genelleştirme yapılır. Aşağıdaki noktalarının bir kısmı silinerek genelleştirme yapılır. Aşağıdaki çizelgede derinlik ölçme yöntemlerine bağlı olarak küçük ve çizelgede derinlik ölçme yöntemlerine bağlı olarak küçük ve büyük ölçekli harita çalışmaları için, iskandil doğrultuları ile bu büyük ölçekli harita çalışmaları için, iskandil doğrultuları ile bu doğrultular üzerindeki iskandil noktalarının ara uzaklığı doğrultular üzerindeki iskandil noktalarının ara uzaklığı gösterilmiştir. Sualtı tabanının düz olduğu tahmin edilen bölgeler gösterilmiştir. Sualtı tabanının düz olduğu tahmin edilen bölgeler için çizelgede yazılı olan değerlerin ikincileri alınır. Akustik için çizelgede yazılı olan değerlerin ikincileri alınır. Akustik iskandilde, kayıt kağıdı üzerinden enterpolasyonla yeni noktalar iskandilde, kayıt kağıdı üzerinden enterpolasyonla yeni noktalar belirlenerek çizelgedeki değerler standart nokta aralıklarına belirlenerek çizelgedeki değerler standart nokta aralıklarına getirilir. getirilir.

6666

İskandil Yoğunluğuİskandil Yoğunluğu İskandil doğrultularının aralıklarıİskandil doğrultularının aralıkları Ö Ö ≥≥1/40.000 Ö < 1/40.0001/40.000 Ö < 1/40.000 Klasik Yöntemler 1.0 cm 1.0 - 1.5 cmKlasik Yöntemler 1.0 cm 1.0 - 1.5 cm Akustik Yöntem 1.0 cm 1.0 - 1.5 cmAkustik Yöntem 1.0 cm 1.0 - 1.5 cm

Doğrultu üzerinde iskandil aralıklarıDoğrultu üzerinde iskandil aralıkları Ö Ö ≥≥1/40.000 Ö < 1/40.0001/40.000 Ö < 1/40.000 Klasik Yöntemler 0.5 - 1.0 cm 1.0 cmKlasik Yöntemler 0.5 - 1.0 cm 1.0 cm Akustik Yöntem 2.0 - 3.0 cm 3.0 - 4.0 cmAkustik Yöntem 2.0 - 3.0 cm 3.0 - 4.0 cm

6767

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Transdüser ve Hüzme ŞekillendirmesiTransdüser ve Hüzme Şekillendirmesi 1-300 kHz frekans aralığında yer alan basınç dalgaları en çok 1-300 kHz frekans aralığında yer alan basınç dalgaları en çok

kullanılanlardır. Titreşimli bir yüzey tarafından oluşturulurlar. kullanılanlardır. Titreşimli bir yüzey tarafından oluşturulurlar. Rezonans frekansı, gerekli olan transmisyon frekansı kadardır. Rezonans frekansı, gerekli olan transmisyon frekansı kadardır. Genellikle, titreşimli yüzey bir seramik motora elektrik gücü Genellikle, titreşimli yüzey bir seramik motora elektrik gücü uygulanmasıyla çalıştırılır ya da elektrik gücü doğrudan yüzeye uygulanmasıyla çalıştırılır ya da elektrik gücü doğrudan yüzeye uygulanır. Ardından deniz suyu etkeniyle ilişki içinde olan uygulanır. Ardından deniz suyu etkeniyle ilişki içinde olan titreşim tarafından elektrik gücü ses gücüne çevrilir. Bu sistem titreşim tarafından elektrik gücü ses gücüne çevrilir. Bu sistem transdüserdirtransdüserdir. Ses, basınç dalgaları yüzünden titreşime . Ses, basınç dalgaları yüzünden titreşime uğrayan bir transdüser, aynı şekilde ses gücünü elektrik gücüne uğrayan bir transdüser, aynı şekilde ses gücünü elektrik gücüne dönüştürecektir. Böylece, transdüser deniz suyu etkeninden dönüştürecektir. Böylece, transdüser deniz suyu etkeninden ses gücü yayabilir. Tıpkı radarın e-m dalgalarıyla işlediği ses gücü yayabilir. Tıpkı radarın e-m dalgalarıyla işlediği biçimde o da iletkenin yörüngesindeki bir hedef tarafından biçimde o da iletkenin yörüngesindeki bir hedef tarafından yansıtılan ses gücünü alabilir. yansıtılan ses gücünü alabilir. VericVerici (yayıcı) görevi yapan i (yayıcı) görevi yapan transdüserlere transdüserlere projektörprojektör, , alıcıalıcı görevi yapanlara ise görevi yapanlara ise hidrofonhidrofon denilir. denilir.

6868

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Ölçmelerde kullanılan transdüserler, çeşitli şekillerde ses gücü Ölçmelerde kullanılan transdüserler, çeşitli şekillerde ses gücü

hüzmeleri üretmek üzere tasarlanmışlardır. Genellikle, enerjiyi hüzmeleri üretmek üzere tasarlanmışlardır. Genellikle, enerjiyi yayılma yüzeyine dik bir eksen boyunca yönlendirirler. yayılma yüzeyine dik bir eksen boyunca yönlendirirler. Belirleyici faktör iletilen frekanstaki dalga boyu ile yüzeyin Belirleyici faktör iletilen frekanstaki dalga boyu ile yüzeyin boyutlarıdır. Uzun ve dar bir yüzey, ortogonal düzlemde uzun boyutlarıdır. Uzun ve dar bir yüzey, ortogonal düzlemde uzun boyuta doğru dar bir ışın (hüzme) üretecektir. Daire şeklindeki boyuta doğru dar bir ışın (hüzme) üretecektir. Daire şeklindeki

bir transdüser koni şeklinde hüzme üretirbir transdüser koni şeklinde hüzme üretir..

6969


7070

Hüzme genişlemesiHüzme genişlemesi ulaşılan ulaşılan yol göstericilikyol göstericilik derecesini yani derecesini yani transdüserin ses gücünü toplama (yönlendirme) yeteneğini transdüserin ses gücünü toplama (yönlendirme) yeteneğini belirtir. Kabaca dairesel bir transdüserin hüzme genişlemesi belirtir. Kabaca dairesel bir transdüserin hüzme genişlemesi = (65 = (65 ) / d biçiminde gösterilebilir. Burada; ) / d biçiminde gösterilebilir. Burada; , iletilen ya da , iletilen ya da alınan frekansın dalga boyu; d, ise yayılma yüzeyinin çapıdır alınan frekansın dalga boyu; d, ise yayılma yüzeyinin çapıdır (her ikisi de aynı birimlerle ifade edilmiştir). Dikdörtgen (her ikisi de aynı birimlerle ifade edilmiştir). Dikdörtgen transdüserde ise, transdüserde ise, = (50 = (50 ) / L şeklinde yazılabilir. L, dikkate ) / L şeklinde yazılabilir. L, dikkate alınan Hüzme düzlemine dikey olan yayılma yüzeyinin alınan Hüzme düzlemine dikey olan yayılma yüzeyinin

boyutudurboyutudur..


7171

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Ses dalgalarının deniz suyundaki ortalama yayılma hızı, 1500 Ses dalgalarının deniz suyundaki ortalama yayılma hızı, 1500

m /s dir. 30 kHz lik bir sesin akustik iletimi (1500 / 30 000) m m /s dir. 30 kHz lik bir sesin akustik iletimi (1500 / 30 000) m ya da 50 mm kadar bir dalga boyuna sahip olur. 30ya da 50 mm kadar bir dalga boyuna sahip olur. 30 lik bir konik lik bir konik hüzme genişlemesi için (65hüzme genişlemesi için (650.05 / 30) m ya da 110 mm çaplı 0.05 / 30) m ya da 110 mm çaplı bir transdüser gerekir. 1mbir transdüser gerekir. 1m0.1 m boyutlarında dikdörtgen bir 0.1 m boyutlarında dikdörtgen bir transdüserin hüzme genişlemesi; bir düzlemde (50 transdüserin hüzme genişlemesi; bir düzlemde (50 0.05/1), 0.05/1), bir diğerinde ise (50bir diğerinde ise (500.05/ 0.1) olacaktır. Ya da 2.50.05/ 0.1) olacaktır. Ya da 2.5 25 25 . .

Ekosander (echo-sounder)Ekosander (echo-sounder) sisteminin temel bileşenleri: sisteminin temel bileşenleri: transmisyon birimi (transceiver), alıcı / verici birimi (transducer), transmisyon birimi (transceiver), alıcı / verici birimi (transducer), bir alıcı amplifikatörü ve sinyal işlemcisi ile kayıtçı veya bir alıcı amplifikatörü ve sinyal işlemcisi ile kayıtçı veya gösterim (display) birimlerinden oluşmaktadırgösterim (display) birimlerinden oluşmaktadır

7272


7373

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ FrekansFrekans İletimin dalga boyunun ve frekansının çok önemli olduğu açıktır. İletimin dalga boyunun ve frekansının çok önemli olduğu açıktır.

Doğru ölçüm için yüksek çözümleme ve dar ışın gereklidir. Ses Doğru ölçüm için yüksek çözümleme ve dar ışın gereklidir. Ses dalgası yayılımının bir başka özelliği de dalgası yayılımının bir başka özelliği de frekans ne kadar frekans ne kadar yüksek olursa dalga boyunun o kadar kısa ve hüzme yüksek olursa dalga boyunun o kadar kısa ve hüzme genişliğinin de o kadar dar olmasıdır.genişliğinin de o kadar dar olmasıdır. Boyutları 1m Boyutları 1m 0.1 m 0.1 m olan bir transdüseri ele alalım. Eğer frekans 30 kHz den 300 olan bir transdüseri ele alalım. Eğer frekans 30 kHz den 300 kHz ye çıkarılırsa, dalga boyu (1500 / 300 000) m ya da 5 mm kHz ye çıkarılırsa, dalga boyu (1500 / 300 000) m ya da 5 mm olur. Hüzme genişliği ise 0.25olur. Hüzme genişliği ise 0.25 2.5 2.5 ye iner. Eğer derin su ye iner. Eğer derin su sondajı için uzun menzilli bir echo-soundere (ekosandere) sondajı için uzun menzilli bir echo-soundere (ekosandere) ihtiyaç varsa, gerekli hüzme genişliği 5ihtiyaç varsa, gerekli hüzme genişliği 5 olarak belirlenebilir. olarak belirlenebilir. Ancak bu durumda transdüserin çapı 650 mm, 2Ancak bu durumda transdüserin çapı 650 mm, 2 lik hüzme lik hüzme için ise 1.6 m olmalıdır. Nikel alaşımlı saçtan ya da benzeri için ise 1.6 m olmalıdır. Nikel alaşımlı saçtan ya da benzeri şekilde imal edilen böyle bir transdüser ağır, çok yer kaplayan şekilde imal edilen böyle bir transdüser ağır, çok yer kaplayan ve pahalı bir şey olacaktır. Buna çare olarak hüzme ve pahalı bir şey olacaktır. Buna çare olarak hüzme çözümlemesinden özveride bulunulmuş ve hüzme genişliği çözümlemesinden özveride bulunulmuş ve hüzme genişliği olarak, örneğin, 30olarak, örneğin, 30 kabul edilmiştir. kabul edilmiştir.

7474

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Akustik Transmisyon (Akustik İletim)Akustik Transmisyon (Akustik İletim) Basit ekosanderlarda puls, transdüsere ani elektriksel Basit ekosanderlarda puls, transdüsere ani elektriksel

deşarj uygulanarak sağlanır. Böylece büzülmesi ya da deşarj uygulanarak sağlanır. Böylece büzülmesi ya da fiziksel değişime uğraması sağlanır. Transdüser fiziksel değişime uğraması sağlanır. Transdüser diyaframı, orijinal duruma döndüğünde tekrar doğal diyaframı, orijinal duruma döndüğünde tekrar doğal frekansıyla titreşim yapar. Akustik gücün son puls frekansıyla titreşim yapar. Akustik gücün son puls titreşimler azaldıkça süratle peşinden gelen başlangıç titreşimler azaldıkça süratle peşinden gelen başlangıç yüksek genliğine sahiptir. Daha gelişmiş aletlerde yüksek genliğine sahiptir. Daha gelişmiş aletlerde özellikle de derin su ekosanderlarında ve kıyı-özellikle de derin su ekosanderlarında ve kıyı-araştırma su üstü radarlarında puls sürekli salınımlı araştırma su üstü radarlarında puls sürekli salınımlı (titreşimli) bir kaynaktan elektrik gücü girmesiyle (titreşimli) bir kaynaktan elektrik gücü girmesiyle oluşur. Bu salınım kristal kontrollüdür. Son frekans oluşur. Bu salınım kristal kontrollüdür. Son frekans oldukça nettir. Çıkan pulsun şekli ise neredeyse kare oldukça nettir. Çıkan pulsun şekli ise neredeyse kare birbir zarf zarf içindedir. içindedir.

7575


ÇözümlemeÇözümleme

Akustik bir Akustik bir aletin çözümlemesi ya aletin ölçme inceliği ya da aletin çözümlemesi ya aletin ölçme inceliği ya da algılama yeteneğinialgılama yeteneğini (detection capabilities) ifade eder ve bunlar (detection capabilities) ifade eder ve bunlar bazı faktörlerce belirlenir. Bunlar arasında: bazı faktörlerce belirlenir. Bunlar arasında:

1. Puls süresi ve uzunluğu,1. Puls süresi ve uzunluğu,

2. Akustik dalga yönünün hedefe varış açısı,2. Akustik dalga yönünün hedefe varış açısı,

3. Kayıt ortamının hassasiyeti ve çözümlemesi,3. Kayıt ortamının hassasiyeti ve çözümlemesi,

4. Hedefin doğası (fiziksel özellikleri ve büyüklüğü),4. Hedefin doğası (fiziksel özellikleri ve büyüklüğü),

5. Transmisyonun hüzme genişliği.5. Transmisyonun hüzme genişliği.

7676

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Bir ayırma pulsunun frekansı, yayılma hızı ve puls süresince Bir ayırma pulsunun frekansı, yayılma hızı ve puls süresince

belirlenen sınırlı bir uzunluğu vardır. Örneğin, 15 kHz lik bir belirlenen sınırlı bir uzunluğu vardır. Örneğin, 15 kHz lik bir frekansta 1 ms süren bir puls, 15 devirlik bir “frekansta 1 ms süren bir puls, 15 devirlik bir “demet”demet”ten oluşur. ten oluşur. Eğer ses hızı, 1500 m/s ise, dalga boyu 0.1 m olur ve 15 devir Eğer ses hızı, 1500 m/s ise, dalga boyu 0.1 m olur ve 15 devir 1.5 m lik bir puls uzunluğu yaratır. 1.5 m lik bir puls uzunluğu yaratır. Eğer puls uzunluğunun Eğer puls uzunluğunun yarısı kadar uzaklıkta yer alan iki nesne akustik hüzme yolunda yarısı kadar uzaklıkta yer alan iki nesne akustik hüzme yolunda bulunuyorsa, yansıtırlar ve tek bir hedef olarak kaydedilirler. bulunuyorsa, yansıtırlar ve tek bir hedef olarak kaydedilirler. Eğer daha da uzakta iseler, iki ayrı eko olarak kaydedilirler.Eğer daha da uzakta iseler, iki ayrı eko olarak kaydedilirler. Çözümleme ise 0.75 m ya da puls uzunluğunun yarısı olarak Çözümleme ise 0.75 m ya da puls uzunluğunun yarısı olarak belirtilir. Eğer hüzme yolu hedefe normal gelmiyorsa, etkili puls belirtilir. Eğer hüzme yolu hedefe normal gelmiyorsa, etkili puls uzunluğu daha da büyük olur ve çözümleme inceliği azaltılır.uzunluğu daha da büyük olur ve çözümleme inceliği azaltılır.

Mümkün olan en az puls uzunluğunun da doğal olarak sınırları Mümkün olan en az puls uzunluğunun da doğal olarak sınırları vardır. Her koşulda gösterim ortası alıcı devresince alınan vardır. Her koşulda gösterim ortası alıcı devresince alınan çeşitli yansımış ekoları tahlil edemeyebilirçeşitli yansımış ekoları tahlil edemeyebilir. Elektrikli mil . Elektrikli mil normalde elektro kimyasal ya da karbonlu kağıdına kaydedilir. normalde elektro kimyasal ya da karbonlu kağıdına kaydedilir. Yazıcı iğne, pulsun uzunluğundan çok daha büyük bir eko Yazıcı iğne, pulsun uzunluğundan çok daha büyük bir eko gösterebilir. Manyetik bant gibi kayıt araçlarında böyle kusurlar gösterebilir. Manyetik bant gibi kayıt araçlarında böyle kusurlar görülmez. Fakat yine de elde edilen verilerin tam bir reel zaman görülmez. Fakat yine de elde edilen verilerin tam bir reel zaman tarifini veremezler.tarifini veremezler.

7777


7878

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ Hassasiyet (İncelik)Hassasiyet (İncelik) Deniz tabanındaki ölçmelerde, önemli tereddütler ve hata Deniz tabanındaki ölçmelerde, önemli tereddütler ve hata

kaynakları bulunmaktadır. Ses hızını etkileyen faktörler, kaynakları bulunmaktadır. Ses hızını etkileyen faktörler, hüzmenin davranışını da etkiler. Hız, her derinlikte nispeten hüzmenin davranışını da etkiler. Hız, her derinlikte nispeten basit araçlarla ölçülebilir. Ancak, bu nokta gözlemleri, basit araçlarla ölçülebilir. Ancak, bu nokta gözlemleri, transdüser ve hedef arasındaki bütün yolun ortalama hızını transdüser ve hedef arasındaki bütün yolun ortalama hızını bulma ihtiyacını tatmin etmez. Sözü edilen bu yol, bir sondaj bulma ihtiyacını tatmin etmez. Sözü edilen bu yol, bir sondaj hattı boyunca sürekli olarak çeşitlilik gösteren bir mesafedir. hattı boyunca sürekli olarak çeşitlilik gösteren bir mesafedir. Ses hızı, sıcaklık, tuzluluk ve yoğunluğun bir fonksiyonudur. Bu Ses hızı, sıcaklık, tuzluluk ve yoğunluğun bir fonksiyonudur. Bu üç özellik de günlük, mevsimlik ve gel-git akıntısı, yağış gibi üç özellik de günlük, mevsimlik ve gel-git akıntısı, yağış gibi tesadüfi ya da periyodik etkilere bağlı olarak değişir. Üçü de tesadüfi ya da periyodik etkilere bağlı olarak değişir. Üçü de derinliğe göre çeşitlilik gösterir ki bu zaten en sık aralıkla derinliğe göre çeşitlilik gösterir ki bu zaten en sık aralıkla ölçmek zorunda kalınan parametredir. ölçmek zorunda kalınan parametredir.

7979


Hassas derinlik kaydediciler ve ekosanderlar dışındaki pek Hassas derinlik kaydediciler ve ekosanderlar dışındaki pek çok su üstü radar gereçleri, dikkatle bağlanmış motor hızını çok su üstü radar gereçleri, dikkatle bağlanmış motor hızını içerirler. Genellikle bu, derinlik/menzil ölçeğini 1500 m/s lik içerirler. Genellikle bu, derinlik/menzil ölçeğini 1500 m/s lik bir ses hızıyla eşitleyen bir motor hızıdır. Kalibrasyon normal bir ses hızıyla eşitleyen bir motor hızıdır. Kalibrasyon normal olarak pek mümkün değildir. Dünyanın tüm deniz alanları olarak pek mümkün değildir. Dünyanın tüm deniz alanları için bölgesel ses hızı tahminlerinin olduğu çizelgeler için bölgesel ses hızı tahminlerinin olduğu çizelgeler kullanılır. Düzeltme işlemi sıkıcıdır ve genellikle de pek kullanılır. Düzeltme işlemi sıkıcıdır ve genellikle de pek güvenilir değildir. Bunun sebebi de ısının çok düşük, güvenilir değildir. Bunun sebebi de ısının çok düşük, yoğunluğun ve ses hızı formüllerinin dayandığı tuzluluk yoğunluğun ve ses hızı formüllerinin dayandığı tuzluluk gözlemleridir.gözlemleridir.

8080

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ En iyi yöntem, gerekli tüm detektörleri (sensörleri) içeren En iyi yöntem, gerekli tüm detektörleri (sensörleri) içeren

sondaj, su sütunu boyunca alçalttıkça, derinliğe karşı doğrudan sondaj, su sütunu boyunca alçalttıkça, derinliğe karşı doğrudan ve sürekli bir sıcaklık, tuzluluk ve ses hızı okuması yapan bir ve sürekli bir sıcaklık, tuzluluk ve ses hızı okuması yapan bir alet kullanmaktır. Uygun bir bilgisayar programı, okumaları alet kullanmaktır. Uygun bir bilgisayar programı, okumaları tamamlayıp ortalamalarını almak suretiyle ortalama ses” hızını tamamlayıp ortalamalarını almak suretiyle ortalama ses” hızını saptayabilir. Bu işlem, sondajı alçaltıp yükseltmek kadar bir saptayabilir. Bu işlem, sondajı alçaltıp yükseltmek kadar bir zaman alır. Bu da kıta sahanlığı derinliklerinde 20 dakikalık bir zaman alır. Bu da kıta sahanlığı derinliklerinde 20 dakikalık bir iştir. Ancak araç gerecin masrafı, EPF zinciri veya uydu iştir. Ancak araç gerecin masrafı, EPF zinciri veya uydu alıcısına eşittir ve genellikle daha az incelikli yöntemler tercih alıcısına eşittir ve genellikle daha az incelikli yöntemler tercih edilir. edilir.

8181

MODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİMODERN DERİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİ 200 metreye kadar ya da o civardaki kıta sahanlığı su 200 metreye kadar ya da o civardaki kıta sahanlığı su

derinliklerinde basit bir ses hızı ölçer kullanılır. Su sütunundan derinliklerinde basit bir ses hızı ölçer kullanılır. Su sütunundan aralıklarla elde edilen okumaların çok belirgin bir hata aralıklarla elde edilen okumaların çok belirgin bir hata olmaksızın ortalama ses hızını belirlemek üzere aritmetik olarak olmaksızın ortalama ses hızını belirlemek üzere aritmetik olarak ortalaması alınır. Bu araç çok pahalı değildir ve şu prensiple ortalaması alınır. Bu araç çok pahalı değildir ve şu prensiple işler: Bir transdüser, çok kısa ve kesin olarak belirlenmiş bir işler: Bir transdüser, çok kısa ve kesin olarak belirlenmiş bir geçit uzunluğuna ses pulsu verir. Puls, ilkini alınca ikinci bir puls geçit uzunluğuna ses pulsu verir. Puls, ilkini alınca ikinci bir puls vermek için ayarlanmış transdüsere geri döner. Böylece puls vermek için ayarlanmış transdüsere geri döner. Böylece puls tekrarı oranı doğrudan ses hızıyla bağlantılı olur. Bu sayede tekrarı oranı doğrudan ses hızıyla bağlantılı olur. Bu sayede gereken birimlerde (genellikle her saniye için metre) doğrudan gereken birimlerde (genellikle her saniye için metre) doğrudan okumalar elde edilir.okumalar elde edilir.

8282

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Tek hüzmeli klasik akustik iskandillerin yanında uygulamaya Tek hüzmeli klasik akustik iskandillerin yanında uygulamaya

konan çok sayıda umut verici diğer teknikler çok hüzmeli konan çok sayıda umut verici diğer teknikler çok hüzmeli sistemler ve yandan taramalı sonarlardır. sistemler ve yandan taramalı sonarlardır. Çok hüzmeli Çok hüzmeli (Multibeam) echo sounder sistemleri(Multibeam) echo sounder sistemleri, etkin çözümlemeyi , etkin çözümlemeyi geliştirmek için geliştirmek için çoklu paralel hüzmeler üretmektedir.çoklu paralel hüzmeler üretmektedir. Bu Bu sistemler genellikle sistemler genellikle su derinliğinin 7 misline kadar bir yanal su derinliğinin 7 misline kadar bir yanal taramatarama yapabilmektedirler. Her taramada gemi rotasına dik yapabilmektedirler. Her taramada gemi rotasına dik yönde 64 adet derinlik ölçümü yapılabilmektedir. yönde 64 adet derinlik ölçümü yapılabilmektedir.

8383

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji

8484

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji

8585


8787


8989

Yandan taramalı sonar; deniz altı resimlendirmelerde olağanüstü Yandan taramalı sonar; deniz altı resimlendirmelerde olağanüstü detaylar üreten ve gemi enkazı, dipteki özelliklerin ortaya detaylar üreten ve gemi enkazı, dipteki özelliklerin ortaya çıkarılmasında gerçekçi görüntüler veren ışık yerine ses dalgası çıkarılmasında gerçekçi görüntüler veren ışık yerine ses dalgası kullanan modern bir yöntemdir.kullanan modern bir yöntemdir.

Batimetrik haritalandırma aletleriyle yapılan harita solda,Batimetrik haritalandırma aletleriyle yapılan harita solda,Yandan taramalı sonar kullanılarak elde edilen görüntü sağda Yandan taramalı sonar kullanılarak elde edilen görüntü sağda

İki şekil arasındaki en önemli fark; İki şekil arasındaki en önemli fark; 1. sinde çok önemli özelliklerin kaydedilmesi için yeterli hassasiyetin 1. sinde çok önemli özelliklerin kaydedilmesi için yeterli hassasiyetin olmamasıdır. Yandan taramalı sonarlar elde edilen sertlik/yumuşaklık olmamasıdır. Yandan taramalı sonarlar elde edilen sertlik/yumuşaklık derecesine göre ayrılmış pek çok alan var ama resim üzerinde şeklini derecesine göre ayrılmış pek çok alan var ama resim üzerinde şeklini belli eden derinlik eğrileri yok.belli eden derinlik eğrileri yok.

9090

Sol tarafta görülmeyip sağ taraftaki resimde görülen Sol tarafta görülmeyip sağ taraftaki resimde görülen özellikler:özellikler:

Yandan taramalı resimde özellikler belirgin olarak ortaya Yandan taramalı resimde özellikler belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Açıkça görülen volkanik kraterler ile küçük çıkmaktadır. Açıkça görülen volkanik kraterler ile küçük volkanik tümsekler gibi bazı detaylar Batimetrik haritada fark volkanik tümsekler gibi bazı detaylar Batimetrik haritada fark edilememektedir. edilememektedir. Açık renk veya beyaz renkli olan kısımlar Açık renk veya beyaz renkli olan kısımlar deniz tabanından güçlü olarak dönen akustik sinyalleri ifade deniz tabanından güçlü olarak dönen akustik sinyalleri ifade etmektedirleretmektedirler. Beyaz çizgilerin anlamı ise sonarın küçük . Beyaz çizgilerin anlamı ise sonarın küçük hatalarla geri dönmesi veya yaklaşık düşey,sarp duvarlardır. hatalarla geri dönmesi veya yaklaşık düşey,sarp duvarlardır. Volkanik deliklerin orta kısımları hakkında ise tam bir sonuç Volkanik deliklerin orta kısımları hakkında ise tam bir sonuç alınamaz çünkü bu kısımlarda hiçbir akustik sinyal; ses alınamaz çünkü bu kısımlarda hiçbir akustik sinyal; ses enerjisinin buradan alınamamasından dolayı kraterlerden geri enerjisinin buradan alınamamasından dolayı kraterlerden geri dönmemektedir. dönmemektedir.

9191

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji 200 metre derinliğe kadar sularda 200 metre derinliğe kadar sularda en fazla en fazla 15 cm olan teorik 15 cm olan teorik

derinlik hatasıderinlik hatası, algılayıcılardan gelen bilgilerle, sistem içinde ve , algılayıcılardan gelen bilgilerle, sistem içinde ve ölçme anında yapılan düzeltmelerle ölçme anında yapılan düzeltmelerle teorik olarak teorik olarak 2 cm ye 2 cm ye kadar indirgenebilir.kadar indirgenebilir. Son yıllarda derinlik ölçme çalışmalarındaki Son yıllarda derinlik ölçme çalışmalarındaki ölçüm profil aralıklarının sıklık derecesini en ekonomik şekilde ölçüm profil aralıklarının sıklık derecesini en ekonomik şekilde belirlemek ve araştırıcının yorumuna gerek kalmadan yalnızca belirlemek ve araştırıcının yorumuna gerek kalmadan yalnızca enterpolasyon yöntemiyleenterpolasyon yöntemiyle derinlik eğrili haritaların çiziminde derinlik eğrili haritaların çiziminde gerekli olan ölçüm devamlılığını optimum düzeyde sağlamak gerekli olan ölçüm devamlılığını optimum düzeyde sağlamak için, yandan taramalı sonar görüntülerinden yararlanılmaktadır.için, yandan taramalı sonar görüntülerinden yararlanılmaktadır.

9292

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Alışılmış akustik derinlik ölçme yöntemlerinde düşey doğrultuda Alışılmış akustik derinlik ölçme yöntemlerinde düşey doğrultuda

yayılan akustik ışın demeti kullanılır. Buna karşılık yayılan akustik ışın demeti kullanılır. Buna karşılık yandan yandan taramalı sonar yönteminde, ana ekseni yatayın biraz altında taramalı sonar yönteminde, ana ekseni yatayın biraz altında olan eğik bir akustik ışın demeti kullanılırolan eğik bir akustik ışın demeti kullanılır. Sistem akustik enerji . Sistem akustik enerji yansımalarını kaydederek, deniz dibinin oldukça geniş planda yansımalarını kaydederek, deniz dibinin oldukça geniş planda sürekli bir görüntüsünü verir. Sonar verileri isteğe bağlı olarak sürekli bir görüntüsünü verir. Sonar verileri isteğe bağlı olarak çeşitli şekillerde kayıt edilebilirler. Genellikle kalitatif (nitel) çeşitli şekillerde kayıt edilebilirler. Genellikle kalitatif (nitel) yorumlanan ve son zamanlarda kantitatif (nicel) neticeler yorumlanan ve son zamanlarda kantitatif (nicel) neticeler üretilebilen bu yöntem, deniz tabanı jeolojisi ve jeoteknik üretilebilen bu yöntem, deniz tabanı jeolojisi ve jeoteknik araştırmalarda kullanılmaktadır araştırmalarda kullanılmaktadır

9393

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Nicel derinlik bilgilerinden ziyade yansıma görüntülerini Nicel derinlik bilgilerinden ziyade yansıma görüntülerini

veren yandan taramalı sonarlar, 1 m den daha küçük bir veren yandan taramalı sonarlar, 1 m den daha küçük bir çözümleme ile birkaç yüz metre genişlikteki bantlar halinde çözümleme ile birkaç yüz metre genişlikteki bantlar halinde taban kaplaması verirlertaban kaplaması verirler. Son yıllarda derin sular için . Son yıllarda derin sular için üretilen sistemler ise daha büyük ve pahalı olup, büyük üretilen sistemler ise daha büyük ve pahalı olup, büyük tonajlı araştırma gemilerinde kullanılmaktadır. tonajlı araştırma gemilerinde kullanılmaktadır. Derin sularda Derin sularda daha yüksek çözümleme, transduceri dibe yakın çekerek daha yüksek çözümleme, transduceri dibe yakın çekerek sağlanabilir.sağlanabilir. Bu şekilde birkaç metre çözümleme ile 2-5 km Bu şekilde birkaç metre çözümleme ile 2-5 km genişlikli taramalar yapılabilirse de, gemi hızı saatte 1-2 mil genişlikli taramalar yapılabilirse de, gemi hızı saatte 1-2 mil ile sınırlı olduğundan, etüt süresi çok artmaktadır.ile sınırlı olduğundan, etüt süresi çok artmaktadır.

9494

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Tekniği yandan taramalı sonarlar gibi olan Tekniği yandan taramalı sonarlar gibi olan interferometrik interferometrik

yandan taramalı sonarlardayandan taramalı sonarlarda eko eko geliş yönünün tespiti için ikinci geliş yönünün tespiti için ikinci bir alıcı kullanılmaktadır.bir alıcı kullanılmaktadır. Böylece nicel derinlik verileri elde Böylece nicel derinlik verileri elde edilebilmektediredilebilmektedir. Derin sularda 10 m çözümleme ile 10 km, orta . Derin sularda 10 m çözümleme ile 10 km, orta derinlikteki sularda, 0.5 m çözümleme ile 1 km ve 60 m den derinlikteki sularda, 0.5 m çözümleme ile 1 km ve 60 m den sığ sularda 0.5 m çözümleme ile 200 m tarama sığ sularda 0.5 m çözümleme ile 200 m tarama yapılabilmektedir. yapılabilmektedir. Tek veya çok kanallı akustik iskandil Tek veya çok kanallı akustik iskandil sistemleri ile birleştirilen yandan taramalı sonar sistemleri çok sistemleri ile birleştirilen yandan taramalı sonar sistemleri çok başarılı olmakta ve klasik sonograflara benzer çıktılar elde başarılı olmakta ve klasik sonograflara benzer çıktılar elde edilebilmektedir. edilebilmektedir.

9595

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Sığ sularda sonar hatları, deniz biriminin altında ve en az 50 m Sığ sularda sonar hatları, deniz biriminin altında ve en az 50 m

yanal menzilli deniz tabanını tarayacak şekilde düzenlenirler. yanal menzilli deniz tabanını tarayacak şekilde düzenlenirler. Bununla birlikle deniz tabanındaki herhangi Bununla birlikle deniz tabanındaki herhangi bir cismin sonograf bir cismin sonograf üzerinde görüntü verebilmesi için ardışık en az 5 eko alması üzerinde görüntü verebilmesi için ardışık en az 5 eko alması gerektiğinden, incelenen cisim ya da yapıların büyüklüğüne gerektiğinden, incelenen cisim ya da yapıların büyüklüğüne göre gemi hızı ve iki ardışık puls arası zamanın doğru göre gemi hızı ve iki ardışık puls arası zamanın doğru ayarlanması gerekir.ayarlanması gerekir. Sonar görüntülerinin düzeltilebilmesi için Sonar görüntülerinin düzeltilebilmesi için kayıtları etkileyen kayıtları etkileyen gürültü ve bozulmaların bilinmesi gereklidir.gürültü ve bozulmaların bilinmesi gereklidir. Sonograflarda karakteristik desenler oluşturan Sonograflarda karakteristik desenler oluşturan başlıca üç ana başlıca üç ana akustik girişim kaynağı vardır.akustik girişim kaynağı vardır.

9696

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Sürekli girişim deseniSürekli girişim deseni : : Yandan taramalı sonar ile aynı anda Yandan taramalı sonar ile aynı anda

çalışan çeşitli sismik ve akustik aletler mevcutsa, sonograf çalışan çeşitli sismik ve akustik aletler mevcutsa, sonograf üzerinde sürekli bir girişim deseni oluşur.üzerinde sürekli bir girişim deseni oluşur.

Su sütunundaki yoğun asılı maddelerin oluşturduğu girişimSu sütunundaki yoğun asılı maddelerin oluşturduğu girişim : : Bu Bu maddeler yeteri kadar yoğun olduğunda sonar ışınları maddeler yeteri kadar yoğun olduğunda sonar ışınları dağılıma uğrar veya deniz tabanına ulaşamadan geri yansır. dağılıma uğrar veya deniz tabanına ulaşamadan geri yansır. Sonograflarda bu maddeler koyu görüntüler verirken, akustik Sonograflarda bu maddeler koyu görüntüler verirken, akustik ışın alamayan bölgeler beyaz boşluklar gösterir. Balık sürüleri ışın alamayan bölgeler beyaz boşluklar gösterir. Balık sürüleri ise aynı şekilde keskin kenarları olan, fakat bu kez dağınık ise aynı şekilde keskin kenarları olan, fakat bu kez dağınık siyah lekecikler oluştururlar.siyah lekecikler oluştururlar.

Diğer gemilerin ultrasonik dalgalarının yarattığı girişim Diğer gemilerin ultrasonik dalgalarının yarattığı girişim :: Sık Sık rastlanan bu olay, ayrık bir desen oluşturduğundan diğer rastlanan bu olay, ayrık bir desen oluşturduğundan diğer girişimlerden kolaylıkla ayrılabilir.girişimlerden kolaylıkla ayrılabilir.

9797

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDeniz tabanı sonar haritası deniz tabanının akustik imajı yani plan Deniz tabanı sonar haritası deniz tabanının akustik imajı yani plan görüntüsüdürgörüntüsüdür. Bu harita pixel adıyla bilinen ve tek renkten oluşan . Bu harita pixel adıyla bilinen ve tek renkten oluşan doku elemanlarının iki boyutta dizilmesiyle oluşmuştur. İki boyutta doku elemanlarının iki boyutta dizilmesiyle oluşmuştur. İki boyutta dizilmiş bu pixellerin her birinin yoğunluğu değişik olup, o dizilmiş bu pixellerin her birinin yoğunluğu değişik olup, o noktadaki hedef noktacığının yansıtma şiddetinin genliğini temsil noktadaki hedef noktacığının yansıtma şiddetinin genliğini temsil etmektedir. etmektedir. Sert cisimler ve objeler kayıtlarda koyu, çöküntü Sert cisimler ve objeler kayıtlarda koyu, çöküntü alanları ve cisimlerin gölgeleri ise açık renklerde gözlenirleralanları ve cisimlerin gölgeleri ise açık renklerde gözlenirler..

9898

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Sonograflardan mozaik haritası üretilirken birçok görüntü Sonograflardan mozaik haritası üretilirken birçok görüntü

bozucu faktörün varlığı görülür. Bu faktörler, alışılagelmiş bir bozucu faktörün varlığı görülür. Bu faktörler, alışılagelmiş bir sonograf kaydında önemli geometrik görüntü bozulmalarına ve sonograf kaydında önemli geometrik görüntü bozulmalarına ve distorsiyonlara neden olurlar. distorsiyonlara neden olurlar. Işınların eğik gelmesinden dolayı Işınların eğik gelmesinden dolayı gerçek yanal ölçek doğrusal olmadığından ve deniz biriminin gerçek yanal ölçek doğrusal olmadığından ve deniz biriminin dipten olan yüksekliği değiştiğinden ende (yanal görüntü dipten olan yüksekliği değiştiğinden ende (yanal görüntü sıkışması),sıkışması), gemi (çekme) hızı sabit tutulamadığından boyda gemi (çekme) hızı sabit tutulamadığından boyda (görüntü sıkışması(görüntü sıkışması ve açısal değişim)ve açısal değişim) ve enerji saçılmasından ve enerji saçılmasından dolayı yükseklikte (genlik),dolayı yükseklikte (genlik), kısaca her üç boyutta değişik kısaca her üç boyutta değişik distorsiyonlar vardır. Genel olarak distorsiyonlar vardır. Genel olarak kayıt geometrisi ve çekme kayıt geometrisi ve çekme hızından doğan hatalar dışındaki nedenlerden oluşan hızından doğan hatalar dışındaki nedenlerden oluşan distorsiyonlar rasgele olduklarından düzeltilemezler.distorsiyonlar rasgele olduklarından düzeltilemezler. Ancak Ancak deniz biriminin üç boyutlu sapmaları okunup, kayıt ediliyorsa deniz biriminin üç boyutlu sapmaları okunup, kayıt ediliyorsa bazı düzeltmeler daha uygulanabilir.bazı düzeltmeler daha uygulanabilir.

9999

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiKayıt geometrisi ve çekme hızından doğan hataları düzeltebilmek Kayıt geometrisi ve çekme hızından doğan hataları düzeltebilmek için deniz tabanı haritalama sistemleri kullanılır.için deniz tabanı haritalama sistemleri kullanılır. Bu sistemler, Bu sistemler, sayısal bir sonar işlemcisi olan "access unit", derin sularda sayısal bir sonar işlemcisi olan "access unit", derin sularda kullanılan mikroişlemcili ve çok algılayıcılı deniz birimleri için güç kullanılan mikroişlemcili ve çok algılayıcılı deniz birimleri için güç ve kontrol sinyalleri üreten "ve kontrol sinyalleri üreten "sayısal modemsayısal modem", ", düzeltmeleri yapan düzeltmeleri yapan mikroişlemci kontrollu tam otomatik "haritalama birimimikroişlemci kontrollu tam otomatik "haritalama birimi" " ile yandan ile yandan taramalı sonar alt birimlerinden oluşurtaramalı sonar alt birimlerinden oluşur. Ayrıca konum belirleme . Ayrıca konum belirleme verilerini elde edip haritalama birimine transfer edecek akustik ve verilerini elde edip haritalama birimine transfer edecek akustik ve radyo konum belirleme birimleri ile hız bilgisini sağlayacak radyo konum belirleme birimleri ile hız bilgisini sağlayacak birimlere ihtiyaç vardır. birimlere ihtiyaç vardır. Sistemin uyguladığı üç temel düzeltme;Sistemin uyguladığı üç temel düzeltme;

100100

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji - - Genlik düzeltmesi:Genlik düzeltmesi: Sonograftaki bir pikselin genliği, sistem ve Sonograftaki bir pikselin genliği, sistem ve

kullanıcıdan bağımsız olarak, deniz tabanındaki materyalin bir kullanıcıdan bağımsız olarak, deniz tabanındaki materyalin bir fonksiyonu olmalıdır. Kullanıcının belirlediği zamanla artan bir fonksiyonu olmalıdır. Kullanıcının belirlediği zamanla artan bir genlik kazanç kurtarım fonksiyonugenlik kazanç kurtarım fonksiyonu (TVG),(TVG), gerçekte gerçekte uygulanması gereken TVG fonksiyonunu tam olarak temsil uygulanması gereken TVG fonksiyonunu tam olarak temsil etmeyebilir. etmeyebilir. İdeal TVG fonksiyonunu belirlemek içinİdeal TVG fonksiyonunu belirlemek için deniz deniz biriminden yayılan akustik dalgaları etkileyen şu faktörler biriminden yayılan akustik dalgaları etkileyen şu faktörler dikkate alınmalıdır:dikkate alınmalıdır:

- Uzaklık,- Uzaklık, - Transduser ışın demedinin şekli,- Transduser ışın demedinin şekli, - Işınların deniz tabanına iniş açıları,- Işınların deniz tabanına iniş açıları, - Deniz tabanının yansıtma şiddeti- Deniz tabanının yansıtma şiddeti Pikselin büyüklüğü, temsil ettiği deniz tabanı noktasının Pikselin büyüklüğü, temsil ettiği deniz tabanı noktasının

yansıtma gücünü temsil etmelidir. Kaynaktan olan mesafe ile yansıtma gücünü temsil etmelidir. Kaynaktan olan mesafe ile oluşan sinyal düşmeleri aktif sonar denklemine göre oluşan sinyal düşmeleri aktif sonar denklemine göre tasarımlanmış bir analog TVG devresiyle karşılanır.tasarımlanmış bir analog TVG devresiyle karşılanır.

101101

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji - Eğik uzaklık düzeltmesi:- Eğik uzaklık düzeltmesi: Her pikselin gidiş-geliş Her pikselin gidiş-geliş

yansıma zamanına ya da diğer bir ifade ile hedefin yansıma zamanına ya da diğer bir ifade ile hedefin eğik uzaklığına göre sonograf üzerinde eğik uzaklığına göre sonograf üzerinde konumlandırılmalıdır. Burada sözü geçen eğik uzaklık, konumlandırılmalıdır. Burada sözü geçen eğik uzaklık, deniz biriminden hedefe olan düzgün doğru parçasıdır. deniz biriminden hedefe olan düzgün doğru parçasıdır. Transdüserin tam altındaki deniz tabanından gelen Transdüserin tam altındaki deniz tabanından gelen yansıma için eğik uzaklık düşeydir. Profilden yanlara yansıma için eğik uzaklık düşeydir. Profilden yanlara doğru uzaklaştıkça eğik uzaklık doğrusu yataya doğru doğru uzaklaştıkça eğik uzaklık doğrusu yataya doğru yaklaşıryaklaşır. Deniz birimi, deniz tabanından belli bir H . Deniz birimi, deniz tabanından belli bir H yüksekliğinde çekildiği için sonograftaki eko imajının yüksekliğinde çekildiği için sonograftaki eko imajının konumu ile hedefin gerçek yanal uzaklığı arasındaki konumu ile hedefin gerçek yanal uzaklığı arasındaki ilişki doğrusal olmayıp, yanal deformasyon oranları ilişki doğrusal olmayıp, yanal deformasyon oranları farklıdır. farklıdır.

102102

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel Teknoloji Her sonar transmisyonu için yeni bir deniz birimi Her sonar transmisyonu için yeni bir deniz birimi

yüksekliği belirlenerek, bilgisayarlar yardımıyla yüksekliği belirlenerek, bilgisayarlar yardımıyla doğrusal olamayan bu distorsiyon oranları saptanabilirdoğrusal olamayan bu distorsiyon oranları saptanabilir ve her piksel, ve her piksel, 1 piksel doğrulukla kendi gerçek 1 piksel doğrulukla kendi gerçek konumuna yerleştirilebilir. Uygulamada her bir kanal konumuna yerleştirilebilir. Uygulamada her bir kanal için her taramada 800 eğik uzaklık düzeltmesi için her taramada 800 eğik uzaklık düzeltmesi yapılabilmektedir. yapılabilmektedir. Normal koşullarda bu düzeltmeler Normal koşullarda bu düzeltmeler yapılırken deniz tabanının yatay olduğu kabul edilir.yapılırken deniz tabanının yatay olduğu kabul edilir. Deniz tabanı eğik ise düzeltme miktarlarında değişiklik Deniz tabanı eğik ise düzeltme miktarlarında değişiklik olacaktır. olacaktır. 1515 lik deniz tabanı eğikliğinde bile gerçek lik deniz tabanı eğikliğinde bile gerçek konum belirlemedeki hata % 3 kadar olduğundan konum belirlemedeki hata % 3 kadar olduğundan genellikle yalnızca eğik uzaklık düzeltmesiyle yetinilirgenellikle yalnızca eğik uzaklık düzeltmesiyle yetinilir ..

103103

Derinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiDerinlik Ölçümünde Güncel TeknolojiHız düzeltmesi:Hız düzeltmesi: Grafik kayıtçının grafik çıktı hızını, gemi hızına Grafik kayıtçının grafik çıktı hızını, gemi hızına basit bir şekilde ayarlamakla bu düzeltme tam olarak yapılamazbasit bir şekilde ayarlamakla bu düzeltme tam olarak yapılamaz. . Ancak gemi hızı saatte 2.6 milden az ise bu ayarlama yeterli Ancak gemi hızı saatte 2.6 milden az ise bu ayarlama yeterli olabilir. Çünkü tarama aralığı hız ile değişmektedir. olabilir. Çünkü tarama aralığı hız ile değişmektedir. Hız artarken Hız artarken görüntü yoğunluğu azalır, tarama izleri arasındaki boşluklar görüntü yoğunluğu azalır, tarama izleri arasındaki boşluklar genişler ve kayıt okunamaz hale gelir.genişler ve kayıt okunamaz hale gelir. Her iki yönde de eşit Her iki yönde de eşit ölçekler verebilmek ve distorsiyonları yok etmek için sistem ölçekler verebilmek ve distorsiyonları yok etmek için sistem tarafından, tarafından, gemi hızına göre veriler otomatik olarak düzeltilir.gemi hızına göre veriler otomatik olarak düzeltilir. Böylece her gemi hızı için sabit bir tarama aralığı sağlanır. Böylece her gemi hızı için sabit bir tarama aralığı sağlanır.

104104

Otomasyon SistemleriOtomasyon Sistemleri

Ölçme anındaki nokta konumunun belirlenmesi, konumu Ölçme anındaki nokta konumunun belirlenmesi, konumu belirlenen bu nokta ile bir sonraki konum belirleme noktası belirlenen bu nokta ile bir sonraki konum belirleme noktası arasındaki doğrultu üzerinde periyodik aralıklarla derinlik arasındaki doğrultu üzerinde periyodik aralıklarla derinlik ölçümleri yapılması ve bu bilgilerin sayısal veya grafik olarak ölçümleri yapılması ve bu bilgilerin sayısal veya grafik olarak gösterilmesi, derinlik haritalarının yapımında arzu edilen gösterilmesi, derinlik haritalarının yapımında arzu edilen hususlardır. hususlardır. Deniz haritacılığında otomasyon, 1950 lerin sonunda Deniz haritacılığında otomasyon, 1950 lerin sonunda radyo seyir sistemlerinin kullanılmasıyla başlarradyo seyir sistemlerinin kullanılmasıyla başlar. Bilgisayar ve . Bilgisayar ve mekanik çizicilerin devreye girmesiyle, delikli okuma kartlarına mekanik çizicilerin devreye girmesiyle, delikli okuma kartlarına girilen konum belirleme okumaları, bilgisayar tarafından girilen konum belirleme okumaları, bilgisayar tarafından çizdirilmeye başlanmıştır. çizdirilmeye başlanmıştır.

105105

Otomasyon SistemleriOtomasyon Sistemleri1965 yılında ise, bilgiler serdümenin önündeki ekrana 1965 yılında ise, bilgiler serdümenin önündeki ekrana aktarılmıştır.aktarılmıştır. Klasik çizim aletlerine göre çok daha hızlı bir Klasik çizim aletlerine göre çok daha hızlı bir elektronik harita gösterimi olan bu ekranlara, bütün seyir bilgi ve elektronik harita gösterimi olan bu ekranlara, bütün seyir bilgi ve noktaları çizdirilerek, hesapları kolaylıkla takip edilebilmektedir. noktaları çizdirilerek, hesapları kolaylıkla takip edilebilmektedir. 1970 lerde okunan veriler, manyetik bant veya kasetlere sayısal 1970 lerde okunan veriler, manyetik bant veya kasetlere sayısal olarak aktarılmaya başlanmıştır.olarak aktarılmaya başlanmıştır. Konum belirlemeden sonra, Konum belirlemeden sonra, etüd sonu çalışmalarında derinlik verilerini otomatik olarak etüd sonu çalışmalarında derinlik verilerini otomatik olarak haritaya dökme işlemlerine de bu tarihlerde başlanılır. haritaya dökme işlemlerine de bu tarihlerde başlanılır. Günümüzde bu sistemler, radyonavigasyon sistemleri ile birlikte, Günümüzde bu sistemler, radyonavigasyon sistemleri ile birlikte, yönölçer (cayro), parakete (hız logu) ve uydu sistemleri gibi yönölçer (cayro), parakete (hız logu) ve uydu sistemleri gibi birçok konum belirleme sistemleri entegre edilebilmekte ve birçok konum belirleme sistemleri entegre edilebilmekte ve

verilerin kalite kontrolu anlık olarak yapılabilmektedirverilerin kalite kontrolu anlık olarak yapılabilmektedir..

106106

Otomasyon SistemleriOtomasyon SistemleriBöylece konum belirleme, derinlik ölçme ve haritalama Böylece konum belirleme, derinlik ölçme ve haritalama çalışmaları, boyutları küçülen bilgisayarların araştırma gemilerine çalışmaları, boyutları küçülen bilgisayarların araştırma gemilerine monte edilmesiyle, tek bir sisteme entegre edilebilmiştir. Böyle monte edilmesiyle, tek bir sisteme entegre edilebilmiştir. Böyle bir sistemde, çalışma hatları ve anında hesaplanan gemi bir sistemde, çalışma hatları ve anında hesaplanan gemi konumları, serdümen önündeki ekrana veya oto pilota konumları, serdümen önündeki ekrana veya oto pilota gönderilebilmektedir. Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya gönderilebilmektedir. Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan otomatik konum belirleme, derinlik ölçme, depolama, başlanan otomatik konum belirleme, derinlik ölçme, depolama, veri işleme ve haritalama sistemlerinin klasik ölçme yöntemleri veri işleme ve haritalama sistemlerinin klasik ölçme yöntemleri yerine tercih nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Doğan ve Alpar yerine tercih nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Doğan ve Alpar 1994):1994):

107107

Otomasyon SistemleriOtomasyon Sistemleri• Azalan rutin işler ve daha az kalifiye eleman gereksinimi,Azalan rutin işler ve daha az kalifiye eleman gereksinimi,• Hızlandırılmış işlem ve hesaplamalar,Hızlandırılmış işlem ve hesaplamalar,• Karmaşık işlemlerin gösterime daha kolay sunulabilmesi,Karmaşık işlemlerin gösterime daha kolay sunulabilmesi,• Emniyet açısından kritik alarm durumlarının anında tespiti,Emniyet açısından kritik alarm durumlarının anında tespiti,• Yorucu rutin işlemlerden doğan kişisel hataların azaltılması,Yorucu rutin işlemlerden doğan kişisel hataların azaltılması,• Gerekli veri ve koşulların standart bir şekilde uygun kayıt Gerekli veri ve koşulların standart bir şekilde uygun kayıt

ortamlarına depolanabilmesi,ortamlarına depolanabilmesi,• Maliyet giderlerinin azalması,Maliyet giderlerinin azalması,• Gelişen veri işlem kolaylıkları,Gelişen veri işlem kolaylıkları,• Kullanıcıların manevralarına daha fazla zaman ayırabilmeleri.Kullanıcıların manevralarına daha fazla zaman ayırabilmeleri.

108108

Otomasyon SistemleriOtomasyon SistemleriGerekli durumlarda sahildeki bir gelgit ölçerden su seviyesi bilgileri Gerekli durumlarda sahildeki bir gelgit ölçerden su seviyesi bilgileri telemetrik olarak sisteme sokulabilmekte ve derinlik verilerinden su telemetrik olarak sisteme sokulabilmekte ve derinlik verilerinden su seviyesi değişimlerinin etkileri çıkartılarak veriler belli bir datuma seviyesi değişimlerinin etkileri çıkartılarak veriler belli bir datuma indirgenebilmektedir. Çevresel birimlerden gelen sayısal veri indirgenebilmektedir. Çevresel birimlerden gelen sayısal veri sinyalleri alan ve çevresel birimlere sayısal kontrol sinyalleri sinyalleri alan ve çevresel birimlere sayısal kontrol sinyalleri gönderen sistem, gerek radyonavigasyon, gerekse uydu verilerini gönderen sistem, gerek radyonavigasyon, gerekse uydu verilerini kullanan konum belirleme aletleri ile gemideki yön ölçer ve hız kullanan konum belirleme aletleri ile gemideki yön ölçer ve hız ölçerden yararlanarak sürekli mevki koyabilir. Derinlik ölçme ölçerden yararlanarak sürekli mevki koyabilir. Derinlik ölçme sistemlerinden gelen sayısal derinlik verileri de sistemde sistemlerinden gelen sayısal derinlik verileri de sistemde depolanırlar. Sistem, akustik iskandil, sismik, manyetometre ve depolanırlar. Sistem, akustik iskandil, sismik, manyetometre ve yandan taramalı sonar gibi çevresel birimlere, belli aralıklarla veya yandan taramalı sonar gibi çevresel birimlere, belli aralıklarla veya istenen bazı özel anlarda konum markalamaları gönderir. Böylece istenen bazı özel anlarda konum markalamaları gönderir. Böylece elde edilen veriler arasında koordinasyon sağlanır. Sistemin doğru elde edilen veriler arasında koordinasyon sağlanır. Sistemin doğru çalışması, yan birimlerin doğruluğuna bağlıdır. Bu nedenle konum çalışması, yan birimlerin doğruluğuna bağlıdır. Bu nedenle konum belirlemede mümkün olduğunca fazla konum belirleme sistemi ve belirlemede mümkün olduğunca fazla konum belirleme sistemi ve sahil istasyonu kullanılmasına özen gösterilmektedir. Çalışma sahil istasyonu kullanılmasına özen gösterilmektedir. Çalışma sonrası elde edilen veriler, veri işlem teknikleri uygulanarak sonrası elde edilen veriler, veri işlem teknikleri uygulanarak haritalanabilir. haritalanabilir.

109109

Otomasyon SistemleriOtomasyon SistemleriDerinlik haritalarında dip topografyası birçok değişik biçimde Derinlik haritalarında dip topografyası birçok değişik biçimde belirtilebilir. Yaygın olarak kullanılan seyir haritalarında, yoğun belirtilebilir. Yaygın olarak kullanılan seyir haritalarında, yoğun aralıklarla derinlik değerleri belirtilerek belli aralıklarla eş derinlik aralıklarla derinlik değerleri belirtilerek belli aralıklarla eş derinlik eğrileri çizilmektedir. Ülkemizde memleket kara haritaları içinde eğrileri çizilmektedir. Ülkemizde memleket kara haritaları içinde kalan kıyı denizlere ait hidrografik çalışmalar Gauss-Krüger kalan kıyı denizlere ait hidrografik çalışmalar Gauss-Krüger projeksiyonuna göre çizilmektedir. Diğer bir harita şekli ise, projeksiyonuna göre çizilmektedir. Diğer bir harita şekli ise, derinliklerin belli aralıklı eş derinlik eğrileriyle belirtildiği derinliklerin belli aralıklı eş derinlik eğrileriyle belirtildiği haritalardır. Bunlar kullanıcının dip topografyasını daha iyi haritalardır. Bunlar kullanıcının dip topografyasını daha iyi algılayabilmesini sağlar. Diğer batimetri haritaları ise, algılayabilmesini sağlar. Diğer batimetri haritaları ise, renklendirilmiş haritalar, şekillendirilmiş boyamalı haritalar ve renklendirilmiş haritalar, şekillendirilmiş boyamalı haritalar ve gölgelendirilmiş şekilli haritalar olup, eş derinlik eğrilerinin gölgelendirilmiş şekilli haritalar olup, eş derinlik eğrilerinin çizilmediği yerlerde gerçek derinlikleri gösteremedikleri için pek çizilmediği yerlerde gerçek derinlikleri gösteremedikleri için pek kullanışlı değildirler. kullanışlı değildirler.

110110

Otomasyon SistemleriOtomasyon SistemleriHidrografik haritaların yapılması için açılan paftalara önce jeodezik Hidrografik haritaların yapılması için açılan paftalara önce jeodezik noktalar işaretlendikten sonra kıyı şeridine ait ayrıntılar işlenir. noktalar işaretlendikten sonra kıyı şeridine ait ayrıntılar işlenir. Daha sonra her konum noktası için ölçülmüş olan derinlik Daha sonra her konum noktası için ölçülmüş olan derinlik değerleri haritaya geçirilir. Profiller, gridler şeklinde alınmışsa, değerleri haritaya geçirilir. Profiller, gridler şeklinde alınmışsa, kesim noktalarındaki derinliklerin birbirleriyle uyuşumu kontrol kesim noktalarındaki derinliklerin birbirleriyle uyuşumu kontrol edilir. Haritaya geçirilecek değerler, düzeltilmiş ve indirgenmiş edilir. Haritaya geçirilecek değerler, düzeltilmiş ve indirgenmiş değerler olmalıdır. Otomatik veri toplama, depolama ve işleme değerler olmalıdır. Otomatik veri toplama, depolama ve işleme sisteminde ise, haritalama işlemi yapılmadan önce sistem sisteminde ise, haritalama işlemi yapılmadan önce sistem konfigürasyonu, çalışma hatları, veri tabanları ve gelgit dosyaları konfigürasyonu, çalışma hatları, veri tabanları ve gelgit dosyaları hazırlanmalıdır. Daha sonra kayıt verilerin, işlenebilir XYZ hazırlanmalıdır. Daha sonra kayıt verilerin, işlenebilir XYZ dosyalarına formatlanması, ölçme noktaları ve yardımcı seyir dosyalarına formatlanması, ölçme noktaları ve yardımcı seyir istasyonlarının XY koordinatlarının datum indirgemesi yapılır. Bu istasyonlarının XY koordinatlarının datum indirgemesi yapılır. Bu çevrimdeki en önemli işlemler, derinlik düzeltmeleri ile ilgili çevrimdeki en önemli işlemler, derinlik düzeltmeleri ile ilgili olanlardır (Doğan ve Alpar 1994):olanlardır (Doğan ve Alpar 1994):

111111

Otomasyon SistemleriOtomasyon SistemleriGelgit Düzeltmesi:Gelgit Düzeltmesi:

• Su seviyesi verilerinin hazırlanması,Su seviyesi verilerinin hazırlanması,• Temel istasyondan olan zaman farkına göre gelgit hesabı,Temel istasyondan olan zaman farkına göre gelgit hesabı,• Ortalama gelgit seviyesinin girilmesi,Ortalama gelgit seviyesinin girilmesi,• Derinlik dosyalarının düzeltilmesi.Derinlik dosyalarının düzeltilmesi.

Ses Hızı Düzeltmesi :Ses Hızı Düzeltmesi : Sudaki ses hızlarının derinliğe göre sisteme girilmesi,Sudaki ses hızlarının derinliğe göre sisteme girilmesi, Bu verilerin dosyalanması,Bu verilerin dosyalanması, Derinlik dosyalarının düzeltilmesi.Derinlik dosyalarının düzeltilmesi.

Bundan sonra, kaydedilen ham derinlik verilerinin ses hızı, gelgit Bundan sonra, kaydedilen ham derinlik verilerinin ses hızı, gelgit ve transdüser derinliği düzeltmeleri, hazırlanan veri dosyalarına ve transdüser derinliği düzeltmeleri, hazırlanan veri dosyalarına göre sistem tarafından otomatik olarak yapılır göre sistem tarafından otomatik olarak yapılır

DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)

Documents

Transcript of DERİNLİK ÖLÇÜMÜ (İSKANDİL)