PITANJA ZA DRUGU PARCIJALU

- RAZVOJ ESK PRAVA- SADRŽAJ ESK PRAVA- SMISAO ESK PRAVA- MEĐUNARODNI DOKUMENTI- KATALOG LJUDSKIH PRAVA DRUGE GENERACIJE- LJUDSKA PRAVA TREĆE GENERACIJE- HUMANITARNO PRAVO- USTAVNI OKVIR ZAŠTITE LJ.P.U BIH- KATALOG LJUDSKIH PRAVA U USTAVU BIH- OMBUDSMEN u BiH- MEĐUNARODNI SISTEM ZAŠTITE LJUDSKIH PRAVA- EVROPSKA KONVENCIJA – PRINCIPI, KATALOG, OGRANIČENJA, SUD- OGRANIČENJA LJUDSKIH PRAVA

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 2/8 - 623. – Medinska povelja (ustav)

o Pravni akt političkog konstituiranja prve muslimanske zajednice; religijska etička, socijalna i politička dimenzija Ku`rana, jasno ukazuje na postojanje dimenzije ljudskih prava u islamu koja izrasta na osnovama razumjevanja čovjeka i svijeta na način kako ga islam definira.

o Uređenje odnosa, prava i dužnosti vjernika i nemuslimana – organizacija javnog života, prava, finansija, vojske, itd. – jednakost građana, religijske slobode, zajednička odbrana...

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 3/8 - 1215. – Magna Carta Libertatum

o Sporazum i regulisanje odnosa između kralja i plemstva i potvrđena prava i slobode svih slobodnih ljudi u Engleskoj.

o Velika povelja prava kojom se priznaju prava i temeljne slobode građana, da vlast kralja nije neograničena – uspostavljanje ustavne monarhije u Engleske – rezultat uspostavljanje Parlamenta

o Uspostavljena veza između ljudskih prava i demokratije

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 4/8 - 1679. - Habeas Corpus Amendment Act- Zakon za bolje osiguranje slobode podanika i zabranu prekomorskog zatvora

o Habeas Corpus je institut engleskog prava koji je kroz historiju mijenjao značenje.

o Predstavlja jedan od najznačajnijih dokumenata u pogledu zaštite integriteta ličnosti – štiti čovjeka od zloupotrebe vlasti, zabrane nezakonitog hapšenja bez sudskog naloga, nezakonitog držanja u zatvoru, maltretiranja,... (u čl. 9. MPGPP)

o Odredbe Habeas Corpus Acta su ušle u katalog ljudskih prava UN i priznate kao univerzalna prava.

1

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 5/8- 1689. – Bill of Rights (Zakon o pravima)

o Označilo početak moderne engleske državno-pravne historijeo Dokument kojim je uspostavljena ustavna monarhija i ograničena kraljeva

vlast; potvrđivanje građanskih i političkih prava i sloboda; uspostavljanje novog odnosa između zakonodavne i izvršne vlasti.

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 6/8- 1776. – Deklaracija nezavisnosti SAD

o Proglas nezavisnosti od engleske kolonijalne vlasti; o Naslonjena na ideje prirodnog prava i političke teorije liberalizma – jednakost

ljudi sa neotuđivim pravima; individualna prava i slobode;o Prvi ustavni dokument u kojem je prisutna ideja o suverenitetu naroda i pravo

na smjenjivanje tiranske vlasti; o Inspiracija za francusku Deklaraciju prava čovjeka i građanina; - osnov za UN

Univerzalnu deklaraciju i katalog ljudskih prava; o 1791 – Bill of Rights (Ustavni amandmani (10) SAD)

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 7/8- 1789.–Francuska deklaracija o pravima čovjeka i građanina

o Predstavlja sabirnu tačku pravnog, filozofskog i političkog naslijeđa zapadnoevropskih zemalja, prije svega Engleske;

o Nastala u povijesnim zbivanjima Francuske buržuaske revolucije koja je preobrazila Francusku u građansko društvo.

o Deklaracije proglašava da se ljudi rađaju slobodni i jednaki u svojim pravima – pravna i politička jednakost građana;

o Deklaracija promovira model demokratskog društva i pravne države.

Najznačajniji povjesni dokumenti o ljudskim pravima 8/8 - 1948. – Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima UN

o Prvi sveobuhvatni instrument ljudskih prava proglašen od univerzalne međunarodne organizacije; Moralni, politički i pravni značaj;

o Član 1. – “Sva ljudska bića rađaju se jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i treba da jedno prema drugom postupaju u duhu bratstva.”

- Regionalni sistemi zaštite ljudskih pravao Evropski, američki, afrički,...o 1950. – Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava

Klasifikacija ljudskih prava

- I generacija – Građanska i politička pravao Odnos pojedinca i države (građanska - Pravo na život, privatnost, pravedan

sudski postupak...); (politička – prava čovjeka da učestvuje u upravljanju države i zajednice);

o Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (UN 1966.)- II generacija –Ekonomska, socijalna i kulturna prava

2

o Priznavanje prava na rad, uvjete rada, soc.osiguranje, životni standard, zaštita porodice, zdravlja, pravo na školovanje,...

o Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (UN 1966)- III generacija – Kolektivna prava (prava naroda)

o Afrička povelja o ljudskim pravima i pravima naroda (1986)o Ravnopravnost naroda, samoopredjeljenje, upravljanje narodnim bogatstvom i

prirodnim resursima, zaštita okoline...

Ljudska prava u BiH- Daytonski sporazum – Okvirni mirovni sporazum – Aneks 4 – Ustav BiH- Ustav BiH je u potpunosti preuzeo sva ljudska prava Evropske konvencije za zaštitu

ljudskih prava i njenih protokola;- Nešto drugačiji sistem zaštite ljudskih prava;

GRAĐANSKA I POLITIČKA PRAVA( I generacija) – OPŠTE KARAKTERISTIKE

- Svojim sadržajem uglavnom usmjerena na zaštitu prava pojedinaca i odnose se na temeljne vrijednosti:

o Zaštitu života, fizičkog, psihičkog i moralnog integriteta ličnosti, razne slobode o Skup političkih prava koja sugeriraju demokratski oblih uređenja, vladavinu

prava.- Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (1966.) (MPGPP)- Fakultativni protokol uz MPGPP (1966.)- Drugi fakultativni protokol uz MPGPP (1989.)

- DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA I GENERACIJEo NARODNI SUVERENITETo PODJELA VLASTIo PRAVNA DRŽAVA I VLADAVINA PRAVA

- PRAVO NA ZAŠTITU INTEGRITETA LIČNOSTIo PRAVO NA ŽIVOTo PRAVO NA SLOBODU I LIČNU SIGURNOSTo SKUP PRAVA VEZANIH ZA KRIVIČNI POSTUPAKo PRAVO NA PRIVATNOST

- POLITIČKA PRAVA I SLOBODEo SLOBODA MISLI, SAVJESTI, RELIGIJE ILI UVJERENJAo SLOBODA IZRAŽAVANJA I INFORMIRANJAo SLOBODA UDRUŽIVANJA I OKUPLJANJAo PRAVO UČEŠĆA U VLASTI

MEĐUNARODNI DOKUMENTI – UJEDINJENE NACIJE

- Konvencija o sprječavanju kažnjavanju zločina genocida (1948./1951.)- Konvencija o statusu izbjeglica (1951./1954.)- Protokol o statusu izbjeglica (1966./1967.)- Konvencija o političkim pravima žena (1952.)- Konvencija o smanjenju broja lica bez državljanstva (1961./1975.)- Minimalni standardi i postupanju prema zatvorenicima (1955. – potvrđeno ’57 i ’77)

3

- Dopunska konvencija i ukidanju ropstva, trgovine robljem i institucija i prakse slične ropstvu (1956./1957.)

- Konvencija o statusu udatih žena (1957./1958.)- Konvencija o pristanku na brak, minimalnoj starosti za brak i registrovanje braka

(1962.)- Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije (1965./1969.)- Konvencija o nezastarjevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti (1968.)- Međunarodna konvencija o suzbijanju i kažnjavanju zločina aparthejda (1965.)- Kodeks ponašanja lica odgovornih za primjenu zakona (1979.)- Konvencija o ukidanju svih oblika diskriminacije žena (1979./1981.)- Deklaracija o ukidanju svih oblika netrpeljivosti i diskriminacije na osnovu

vjeroispovjesti ili uvjerenja (1981.)- Garancije za zaštitu prava osobama nad kojima treba da bude izvršena smrtna kazna

(1984.)- Konvencija protiv mučenja i drugog svirepog, neljudskog ili ponižavajućeg

kažnjavanja ili postupanja (1984./1987

SMISAO GRAĐANSKIH I POLITIČKIH PRAVA

- Ograničavanje moći slobodnog djelovanja represivnih državnih organa do granice iza koje počinje prostor ličnih prava i sloboda građanina; - Pravno zaštićen prostor od uplitanja trećih lica i državnih organa; - Zahtjev da svaka radnja mora biti zasnovana na zakonu

- SVRHA – da zajamče pojednicu samostalnost u odnosu na državnu vlast, slobodu od države i nasuprot njoj – ne dovođenje prava i sloboda u pitanje! – klasična građanska prava

- Smisao odnosa lj.p. i države – razumjevanje države kao nadosobne, zakonom ograničene strukture moći (i aparata za prisilu) koja poštuje prava i slobode svojih građana!

KATALOG LJUDSKIH PRAVA( I GENERACIJE)

- Pravo na život, slobodu i zaštitu integriteta ličnosti- 2. Sloboda od ropstva i prakse slične ropstvu- 3. Sloboda od prisilnog rada- 4. Zaštita od torture i ostalih oblika okrutnog, nehumanog i

ponižavajućeg kažnjavanja i postupanja- 5. Zaštita od samovoljnog hapšenja i pritvaranja- 6. Ljudska prava u sudskom postupku- 7. Pravo napuštanja zemlje i povratka u svoju zemlju- 8. Pravo na svojinu- 9. Sloboda misli, savjesti, uvjerenja i religije- 10. Sloboda mišljenja i izražavanja- 11. Sloboda udruživanja- 12. Pravo učestvovanja na svim nivoima vlasti u državi

4

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA (I GENERACIJE)

- NARODNI SUVERENITETo Osnov svake vlasti nalazi se u naroduo Kao nosiocu suvereniteta, narodu pripada pravo na političko samoopredjeljenje

– slobodni izraz političke volje.o Pojam demokratije je usko vezan za narodni suverenitet

- PODJELA VLASTIo ZAKONODAVNA, IZVRŠNA, SUDSKAo Sprječava neograničenu moć države

- ZAKONODAVNA VLAST:o Građani svojim aktivnim i pasivnim političkim pravom legitimiraju

predstavnike vlasti u parlamentu – Zakonodavna vlasto Izbori moraju biti redovni, demokratski, opći, jednaki, tajni.

- IZVRŠNA VLAST:o Zakonski ograničena i podliježe kontroli parlamenta.o Građani bez diskriminacije imaju pravo učestvovati u upravljanju javnim

poslovima – direktno i indirektno (čl.25 MPGPP).

- SUDSKA VLAST:o Odvojena od zakonodavne i izvršne, djeluje u okviru pravnog okvira,

nezavisna od ostale 2 grane i vanjskih utjecaja i pritisaka.o Postojanje nezavisnog sudstva je preduvjet za:

- Pravo na nezavisno i nepristrasno suđenje (UDLJP čl. 8)

PRAVNA DRŽAVA I VLADAVINA PRAVA

- Pravna država predstavlja nadosobnu, zakonom ograničenu strukturu moći, odnosno vladavinu zakona; Zakon je jednako obavezujući za sve građane u državi, za one koji vladaju i kojima se vlada.

- Vladavina prava – zakoni uvažavaju pojmove pravde, jednakosti, uniformisani i jednako obavezujući za sve – inkorporirane civilizacijske tekovine i ljudska prava.

KLASIČNA GRAĐANSKA I POLITIČKA PRAVA

- Prava vezana za integritet ljudske ličnosti- Politička prava- Kulturna prava- Ekonomske slobode

Ograničenja ljudskih prava u odnosu na druge iskazana priznavanjem istih prava i sloboda drugim, a u odnosu na državu poštovanje zakona.

PRAVO NA ZAŠTITU INTEGRITETA LIČNOSTI

5

- Ova prava i slobode imaju za cilj garanciju da će zahvatanje represivnih organa države u ova prava biti zasnovano na zakonu.

- PRAVO NA ŽIVOT: o Zakonska zaštita prava na životo Zaštita od samovoljnog lišavanja životao Ograničenje smrtne kazneo Uspostavljanje dodatnih garancija za osuđenike na smrto Ukidanje smrtne kazne

- PRAVO NA ŽIVOT: o SMRTNA KAZNA:o Samo najteža KD određena zakonomo Lice starije od 18 godinao Pravedan puni sudski postupak (pravni lijekovi)o Ne može se izvršiti nad trudnim ženama, majkama male djece, mentalno

poremećenim osobama, i za vrijeme žalbenog procesao Na način da uzrokuje što manje patnje

- PRAVO NA SLOBODU I LIČNU SIGURNOST I S TIM U VEZI ZABRANA TORTURE I SVAKOG OKRUTNOG NEHUMANOG I PONIŽAVAJUĆEG POSTUPKA ILI KAŽNJAVANJA

- Država štiti u okviru svog pravnog sistema, ali jedina ima mogućnost da represivnim djelovanjem svojih organa ograniči ili uskrati slobodu građana

- Ograničenje ili uskraćivanje slobode se temelji na zakonu, da je jednoobrazno, nediskriminirajuće, kontrolirano (MPGPP čl. 9.) (i naknada štete kada nezakonito primjenjeno)

- Konvencija protiv torture i drugih surovih, nehumanih ili ponižavajućih kazni ili postupanja

- Tortura – svi akti koji namjerno nanose bol, teška tjelesna ili duševna patnja u cilju iznuđivanja informacija, priznanja; kao kazna za počinjeno djelo; kao oblik zastrašivanja; na osnovu diskriminacije

- Minimalni standardi u postupanju sa zatvorenicima (boravak, higijena, posjete...)- SKUP PRAVA VEZANIH ZA KRIVIČNI POSTUPAK - Pravo na nezavisno, nepristrano, javno suđenje pred sudom ustanovljenim na osnovu

zakona (čl 14. MP)- Prvo na pretpostavku (prezumpciju) nevinosti (čl.14)- Pravo na poznavanje predmeta optužbe (čl.14(3))- Pravo na odbranu- Pravo na predlaganje dokaza i dokaznih radnji- Pravo na šutnju okrivljenog- Pravo na žalbu- Načelo ne bis in idem (double jeopardy) (čl.14. (7))- Pravo na jednakost- Poštivanje principa zakonitosti (čl.15.(1))- PRAVO NA PRIVATNOST (čl. 17. MPGPP ) - Svaki čovjek ima pravo na poštivanje privatnog i porodičnog života;- Nepovredivost stana i prepiske; - Privatnost obuhvata slijedeće oblasti:

o Zaštita podatakao Tjelesna privatnost (genetski testovi, testovi na drogu,...)

6

o Privatnost komunikacije (pisma, telefon, email,...)o Privatnost prostora (stan, radno mjesto,...)

- Izazovi sa razvojem tehnologije (el. nadgledanje, satalitske komunikacije, biologija, eksperimenti na ljudima,...)

POLITIČKA PRAVA I SLOBODE

- Sloboda misli, savjesti i religije ili uvjerenja (čl.18)- Sloboda izražavanja i mišljenja (čl.19)- Sloboda udruživanja i okupljanja (čl.22)- Pravo učestvovanja u vlasti (čl.25)

o Zaokružuje politička prava i demokraciju

EKONOMSKA, SOCIJALNA I KULTURNA PRAVA (II generacija)

– OPŠTE KARAKTERISTIKEo RAZVOJ ESK PRAVAo SADRŽAJ ESK PRAVAo SMISAO ESK PRAVAo MEĐUNARODNI DOKUMENTIo KATALOG LJUDSKIH PRAVA DRUGE GENERACIJE

EKONOMSKA, SOCIJALNA I KULTURNA PRAVA – OPŠTE KARAKTERISTIKE

- Razvoj ekonomskih, socijalnih i kulturnih pravao Negativne implikacije industrijske revolucijeo Položaj radnika u XIX vijeku karakterisan teškim ekonomskim i socijalnim

položajemo Formiranje radničkog pokreta koji je vršio snažne pritiske na izmjenu

postojeće situacijeo Svijest da ni jedna država neće pojedinačno pristupiti promjenama i oslabiti

vlastitu konkurentnu sposobnost na tržištu- Razvoj ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava

o 1890. god - Berlin – Prva međ. diplomatska konferencija o poboljšanju položaja radnika

o 1900. – Pariz – Međ. udruženje za pravnu zaštitu radnikao 1906. – Bern – Međ. konvencija o smanjenju upotrebe bijelog fosfora u

proizvodnji šibica - Međ. konvencija o zabrani noćnog rada žena u industriji

- Prvi međ. dokumenti u smislu zaštite ESK prava

- Poslije prvog svjetskog rata, u skladu sa uvjerenjem da nema općeg mira bez socijalne pravde, osnovana je:

- 1919. god. – Međunarodna organizacija rada (MOR) (Int. Labour Organization – ILO)

- Predstavnici radnika, poslodavaca i država članica- Cilj: Poboljšanje uslova života i rada radnika (usvajanjem brojnih normi – konvencija

i preporuka)

7

- Suzbijanje diskriminacija prema radnicima- Zaštita žena, stranaca, migranata, domorodačkog stanovništva (prisilni rad,

obrazovanje, socijalna sigurnost,…)- SADRŽAJ ESK PRAVA

- Dok se građanska i politička prava odnose prema državi negativno (nečinjenje, ograničenja moći države, …),

- ESK prava traže aktivan odnos države (činjenje, stvaranje ukupnih ekonomskih i političkih pretpostavki, usvajanje efikasnih mjera za njihovo ostvarenje,…)

- Na osnovu filozofskog poimanja čovjeka kao bića slobode i urođenog dostojanstva – uključuju i slobodu od bijede, stvaranje ESK prilika koje neće dovoditi u pitanje ljudsko dostojanstvo.

- ESK prava nastala na kritičkom preispitivanju kapitalističkog načina proizvodnje i njegovih političkih,ESK implikacija na čovjeka i državu

- Sloboda (u filozofskom smislu) postala upitna u situaciji u kojoj se veliki broj ljudi nalazi u “ropskom” odnosu koji mu nameće ekonomska pozicija, socijalna nesigurnost i kulturna zanemarenost

- Na osnovu Marksove filozofske misli nastaju socijaldemokratski pokreti za promjenu opštih ESK prilika u društvu i položaja radnika.

- Zemlje komunističkih režima – apolutni primat ESK pravima (opravdanje za minimiziranje građanskih i političkih prava)

- Liberalne demokracije – isključivi primat građanskim i političkim pravima- Kompromisno rješenje kroz UN Univerzalnu deklaraciju i međunarodne pakte- Socijalna dimenzija u zapadnoevropskim državama – min. naknada za rad, socijalna

sigurnost, otvaranje državnih (javnih) škola, sistem zdravstvene zaštite

MEĐUNARODNI DOKUMENTI – UJEDINJENE NACIJE

- Univerzalna deklaracija UN- Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (1966)- Međunarodna konvencija o zaštiti prava svih radnika migranata i članova njihovih

porodica (1979)- Konvencija o ukidanju svih oblika diskriminacije žena (1979)- Međ. konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije- Preporuke i konvencije MOR i UNESCO- Imajući u vidu nejednak stepen ekonomskog razvoja država članica MPESKP data je

obaveza državama da pojedinačno i kroz međunarodnu suradnju preduzimaju korake u postepenom ostvarivanju ESK prava korištenjem svih raspoloživih sredstava.

- Država se ne obavezuje da odmah omogući sva prava, nego prihvata obavezu da preduzme korake “u granicama najviših mogućnosti svojih raspoloživih sredstava…”

- Da dostigne “postepeno puno ostvarenje” tih prava.

KATALOG LJUDSKIH PRAVA (II GENERACIJE)

- PRAVO NA RAD- PRAVO NA OBRAZOVANJE- PRAVO NA ZDRAVLJE- PRAVO NA ZAŠTITU I USLUGE- PRAVO NA KULTURU

8

- Posebno naglašena ravnopravnost spolova i nediskriminacija

IMPLEMENTACIJA ESK PRAVA

- Imajući u vidu nejednak stepen ekonomskog razvoja država članica MPESKP data je obaveza državama da pojedinačno i kroz međunarodnu suradnju preduzimaju korake u postepenom ostvarivanju ESK prava korištenjem svih raspoloživih sredstava.

- Država se ne obavezuje da odmah omogući sva prava, nego prihvata obavezu da preduzme korake “u granicama najviših mogućnosti svojih raspoloživih sredstava…”

- Da dostigne “postepeno puno ostvarenje” tih prava.- Pretpostavku da MPESKP ne stvara nikakve bezuslovne obaveze oborio je Komitet za

ekonomska, socijalna i kulturna prava (organ za nadgledanje implementacije)- “Pakt nalaže postepeno ostvarivanje (…) on nameće i raznovrsne obaveze koje imaju

bezuslovan efekt”- - da garantuje prava bez diskriminacije; i obavezu da “preduzme korake”

KATALOG LJUDSKIH PRAVA (II GENERACIJE)

- PRAVO NA RAD- PRAVO NA PRAVIČNE I POVOLJNE USLOVE RADA- PRAVO NA PRAVIČNU ZARADU I JEDNAKU NAGRADU ZA RAD JEDNAKE

VRIJEDNOSTI- PRAVO NA BEZBJEDNE I ZDRAVE USLOVE RADA- PRAVO NA NAPREDOVANJE U SKLADU SA GODINAMA STAŽA I

SPOSOBNOSTIMA- PRAVO NA ODMOR, RAZUMNO ORGANIČENJE RADNOG VREMENA,

POVREMENA PLAĆENA ODSUSTVA- PRAVO NA ORGANIZOVANJE (SINDIKALNA PRAVA I SLOBODE) I PRAVO

NA ŠTRAJK- PRAVO NA SOCIJALNU SIGURNOST- PRAVA PORODICE, DJECE I MALOLJETNIKA NA ZAŠTITU- PRAVO NA ODGOVARAJUĆI ŽIVOTNI STANDARD I ZAŠTITU OD GLADI- PRAVO POJEDINCA NA NAJVEĆI STEPEN FIZIČKOG I MENTALNOG

ZDRAVLJA- PRAVO NA OBRAZOVANJE- PRAVO RODITELJA NA MORALNI I VJERSKI ODGOJ U SKLADU SA

NJIHOVIM UVJERENJIMA- PRAVO NA UČESTVOVANJE U KULTURNOM ŽIVOTU- PRAVO KORIŠTENJA DOSTIGNUĆA NAUKE I TEHNIKE- PRAVA KOJA PROISTIČU IZ AUTORSKIH PRAVA- PRAVO NA SLOBODU U OBLASTIMA NAUKE I STVARALAŠTVA- PRAVO NA USLOVE KOJI OBEZBJ. RAZVOJ NAUKE I KULTURE

Pravo na rad

- Pravo koje pripada svakom licu kao mogućnost zarađivanja kroz slobodno izabran ili prihvaćen posao.

- Podrazumijeva negaciju prisile i slobodu izbora zaposlenja

9

- Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima; MPESKP; Kon.o uklanjanju svih oblika rasne diskriminacije; Kon.o ukljanjanu svih oblika diskriminacije žena; Dokumenti MOR-a (111, 122)

- Svako ima pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na pravične i zadovoljavajuće uvjete rada i na zaštitu od nezaposlenosti” (UDLJP – član 23(1))

- Pravo na pravične i povoljne uvjete rada(čl.7 MPESKP)- Zaštita radnika- Pravo na povoljnu i pravičnu naknadu- Pravo na jednaku platu za jednak rad- Pravo na ograničenja broja radnih sati i odmor

Pravo na socijalnu sigurnost

- Pravo na socijalnu sigurnost svakoj osobi kao članu društva, a posebno u slučajevima nezaposlenosti, bolesti, nesposobnosti, udovištva, starosti, ili dr.pomanjkanja sredstava za život u prilikama izvan njegove moći.

- (čl.9 MPESKP) - MOR Konvencija 102 (1952. godine)

Zaštita porodice, zaposlene majke i djeteta

- Određenje porodice kao prirodnog, osnovnog, sastavnog dijela društva istovremeno povlači i obavezu društva na što širu pomoć i zaštitu.

- Član 10. MPESKP – “Treba pružiti najveću moguću zaštitu i pomoć porodici koja je prirodna i temeljna društvena zajednica…”

- Zaštita majke (porod) i materinstva; zaštita djece i omladine od ekonomske i socijalne eksploatacije…

Pravo na obrazovanje

- Pravo na obrazovanje priznaje se svakom pojedincu i vezano je za puni razvoj ljudske ličnosti i dostojanstva.

- “Svako ima pravo na školovanje. Školovanje treba biti besplatno bar u osnovnim i nižim školama. Osnovna nastava je obavezna…” čl. 26 UDLJP

- Obrazovanjem se pojačava svijest i potreba poštovanja ljudskih prava i temeljnih sloboda.

- OSNOVNI PRINCIPI : Jednaka dostupnost školovanju svima; obavezno besplatno osnovno obrazovanje, postepeno ostvarivanje besplatnog srednjeg i višeg obrazovanja.

Kulturna prava

- Skupom kulturnih prava zaokružuje se ideal slobodne svestrane ličnosti- Pravo da sudjeluje u (a) kulturnom životu; (b) da se koristi znanstvenim napretkom;

(c) da se koristi zaštitom moralnih i materijalnih interesa koji poizilaze iz nekog znanstvenog, književnog ili umjetničkog stvaranja kojemu je autor.

- (…)obezbijediti mjere za održavanje, razvoj i širenje znanosti i kulture.

KOLEKTIVNA PRAVA/ prava naroda ( III generacija )

10

- HUMANITARNO PRAVO- ŽENEVSKE KONVENCIJE

- Sugerira kasnije vremensko nastajanje u odnosu na građanska i politička, kao i ESK prava

- Afrička povelja o pravima čovjeka i naroda- “Prava naroda” – kolektivna prava – grupe kao subjekti prava- Svaki pojedinac je nosilac prava, ali se prava garantiraju i narodu; Porodica kao

prirodna ćelija na kojoj se zasniva društvo.- Problematiziranje pravne prirode ovih prava

- Afrička povelja (1981. / 1986.) o Pravo na ravnopravnost naroda (čl. 19)o Pravo na samoopredjeljenje (čl. 20 – kao neotuđivo pravo koje se ne može

dovesti u pitanje)o Pravo na slobodno upravljanje narodnim bogatstvom i prirodnim izvorima (čl.

21.)o Pravo na ekonomski, socijalni i kulturni razvoj (čl.22)o Pravo na mir (čl. 23)o Pravo na zaštitu okoline (čl. 24)

- Prvo na ravnopravnost naroda o Ekonomska, socijalna i kulturna dominacija jednog naroda nad drugim

direktno je suprotstavljena pojmu slobode, jednakosti i nediskriminacije.o Pravo naroda je suprotstavljeno aparthejdu kao zločinu protiv čovječnosti

kojem su narodi Afrike bili izloženi.

- Pravo na samoopredjeljenje o Vanjski aspekt – Upravljanje nacionalnim resursima; ekonomski i socijalni

sistem koji im odgovara; nosilac prava na samoopredjeljenje je narod, a prava na nezavisnost – država

o Unutrašnji aspekt – klasično ljudsko pravo svakog građanina da ima pravo i mogućnost utjecaja na vršenje javnih poslova i time na određenje svog političkog statusa.

- Pravo na razvoj o Otpor prema svim oblicima strane ekonomske, političke i kulturne dominacije

koji države i narode afričkog kontinenta održava u položaju podređenosti.o U oslobađanju od kolonijalne vladavine, zajedno sa pravom na korištenje

nacionalnog bogatstva i prirodnih resursa, upotpunjuje se pravom na slobodan i samostalan izbor razvojnog puta kao zaokruženje pojma nezavisnosti.

o Neokolonijalizam

HUMANITARNO PRAVO

- Humanitarno pravo – ljudskopravna komponenta prava rata- Grana prava ljudskih prava koja se primjenjuje u međunarodnim oružanim sukobima i

u određenim ograničenim okolnostima u unutrašnjim oružanim sukobima.

11

- Glavni izvori tog prava, iako ne i jedini, su (4) Ženevske konvencije iz 1949. god i dva dopunska protokola iz 1977. god.

- Također se sastoji od ranijih dokumenata i običajnog međunarodnog prava.

ŽENEVSKE KONVENCIJE I PROTOKOLI

- Ženevske konvencije su zaključene 1949. godine i stupile na snagu 1950. godineo Ž.K. za poboljšanje položaja ranjenika i bolesnika u oružanim snagama u ratuo Ž.K. za poboljšanje položaja ranjenike, bolesnika i brodolomaca u oružanim

snagama na moruo Ž.K. o postupanju sa ratnim zarobljenicimao Ž.K. o zaštiti građanskih lica u vrijeme ratao Protokol (I) – Zaštita žrtava međ. sukoba (1977)o Protokol (II) – Nemeđunarodne oružane sukobe

- Nijedan međunarodni instrument o lj.p. nema tako velik broj država ugovornica kao Ženevske konvencije

- Danas se smatra da su značajni dijelovi Ž.K. stekli status običajnog međ. prava i tako postali obavezni i za one države koje nisu ugovornice tih instrumenata.

LJUDSKA PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI

- Preambula Ustava BiH se poziva na Univerzalnu deklaraciju ljudskih prava i na paktove o građanskim i političkim kao i o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima.

- U članu II. (stav 2.) Ustava Evropska konvencija o ljudskim pravima se direktno primjenjuje u Bosni i Hercegovini.

- Uspostavljena je lista od 15 međunarodnih sporazuma i konvencija u oblasti ljudskih prava kojima pristupa Bosna i Hercegovina:

- Konvencija o sprječavanju i kažnjavanju zločina genocida- Ženevske konvencije I- IV o zaštiti žrtava rata i njeni dodatni protokoli I-II- Konvencija o pravnom statusu izbjeglica- Konvencija o državljanstvu udatih žena- Konvencija o smanjenju broja apatrida- Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije- Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima i njegovi dodatni protokoli- Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima- Konvencija o eliminiranju svih oblika diskriminacije žena- Konvencija protiv torture i drugih surovih, neljudskih ili ponižavajućih kazni i

postupaka- Evropska konvencija o sprječavanju mučenja, nehumanog ili ponižavajućeg tretmana

ili kažnjavanja- Konvencija o pravima djeteta- Međunarodna konvencija o zaštiti prava radnika na privremenom radu i članova

njihovih obitelji- Evropska povelja o regionalnim jezicima i jezicima manjina- Okvirna konvencija o zaštiti manjina.

Uz prava sadržana u međunarodnim sporazumima koja imaju vrijednost ustavnih prava, Ustav nabraja 13 temeljnih prava:

- pravo na život,

12

- pravo da se ne bude podvrgnut mučenju, nehumanom ili ponižavajućem tretmanu i kažnjavanju,

- pravo da se ne drži u ropstvu i u sužanjstvu i pravo da se ne bude podvrgnut nasilnom i prinudnom radu,

- pravo na slobodu i zaštitu ličnosti,- pravo na jednak proces u građanskom i krivičnom domenu i u pravima vezanim za

krivični postupak,- pravo na poštovanje privatnog i obiteljskog života, mjesta stanovanja i

korespondencije,- sloboda mišljenja, savjesti i vjeroispovijesti,- sloboda izražavanja,- sloboda mirnog okupljanja i sloboda udruživanja,- pravo na brak i formiranje obitelji,- pravo na privatno vlasništvo,- pravo na obrazovanje,- pravo na slobodu kretanja i mjesta boravka.- Sva ta prava su garantirana bez diskriminacije.- Ustav precizira još i pravo izbjeglica na povratak, na vraćanje oduzetih dobara i na

poništavanje diskriminatornih odluka donijetih za vrijeme rata. - Za izbjeglice, Ustav se poziva na Aneks 7. Dejtonskog sporazuma koji se potpuno

posvetio tom pitanju.- Bosna i Hercegovina je član Savjeta / Vijeća Evrope i te priznaje jurisdikciju

Evropskog suda za ljudska prava. - Ugledavši se na funkcioniranje Suda, Bosna i Hercegovina je dobila kontrolni sistem

primjene tih prava pod nazivom Komisija za ljudska prava.Pod tim nazivom se nalaze dva organa:

o Ombudsmeno Dom za ljudska prava

- Pojam OMBUDSMENA dolazi iz skandinavskih zemalja u kojima ta institucija ima za zadatak odbranu interesa pojedinaca protiv uprave, uz značaj istražnog postupka, kao i odlučivanje o slučajevima kojima se bavi.

- Osobenost te formule se proširila na druge zemlje u kojima su se takve institucije razvile, sa malim razlikama u funkcioniranju. Skandinavsko ime se rasprostranilo. U zavisnosti od zemlje, on je nazvan “republički posrednik” ili “branitelj građana”.

- Ombudsmen ima zadatak da sprovede istragu radi uspostavljanja činjenica i da brzo donese zaključke na osnovu žalbi pojedinaca i organizacija o narušavaju ljudska prava nabrojanih u Ustavu, Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima i drugim već spomenutim sporazumima.

- Vlast kojoj se prigovara za narušavanje ljudskih prava ima određeni rok u kojem pismeno mora pojasniti način na koji misli sprovesti odluke ombudsmena.

- Ako ombudsmen misli da je potrebno, on u svakom trenutku postupka može žalbu priložiti Domu za ljudska prava, kao i dostaviti izvještaj raznim vladajućim strukturama u Bosni i Hercegovini, koje se o tome moraju izjasniti.

- Ukoliko zaključci i preporuke nemaju učinak ombudsmen na to može upozoriti Visokog predstavnika.

- DOM ZA LJUDSKA prava je sačinjavalo 14 članova, 4 iz Federacije Bosne i Hercegovine, 2 iz Republike Srpske, dok su ostali nominirani od strane Ministarskog Vijeća Savjeta/Vijeća Evrope.

13

- Komisija za ljudska pri Ustavnom sudu BiH je nasljednik Doma (od 31. 12. 2003.)- Pet članova - tri domaća i dva međunarodna člana - Rješava predmete Doma koji su primljeni do 31.12.2004.- Sve nove slučajeve rješava Ustavni sud BiH

14