Programma Zeeland Centraal

De Zeeuwse Onderwijsdag

Redactie: Aly Breemhaar

‘ Van Zeeland Centraal naar samen digitaal’, Middelburg 19 oktober 2016

Inleiding

De Zeeuwse Onderwijsdag beleefde z’n première op 19 oktober 2016. Een dag voor alle sectoren van het onderwijs in Zeeland, van primair onderwijs tot wetenschappelijk onderwijs. Bedoeld voor docenten, managers, stafmedewerkers en bestuurders. Doel: kennisuitwisseling en verbinding. Verbinding met elkaar én met nieuwe en toekomstige ontwikkelingen. Thema: professionalisering is een doorlopend proces.

Het initiatief voor deze dag is van het programma Zeeland Centraal dat daarmee tevens zijn driejarig programma officieel afsloot. Programma Zeeland Centraal heeft in 2014 en 2015 twee studiedagen georganiseerd waarin eigen resultaten en projecten gepresenteerd werden. Ook nu gebeurde dat tijdens zes themasessies die gehouden werden gelijktijdig met themasessies van de samenwerkingspartners voor deze eerste Zeeuwse Onderwijsdag. In 2017 krijgt deze dag een vervolg, om precies te zijn op 11 oktober. En als het aan de organisatie én de aanwezigen ligt, is het een blijvertje: kennisdeling en in contact komen met elkaar is volgens de brede Zeeuwse onderwijsgemeenschap zinvol, inspirerend en leerzaam.

Dit verslag is een vervolg op de verslagen van de studiedagen 2014 en 2015 en beschrijft specifiek de bijdragen vanuit het programma Zeeland Centraal. In de bijlage is algemene informatie opgenomen over het nu afgesloten programma Zeeland Centraal.

Partners:

Programma Zeeland Centraal

PlatformKwaliteitszorg

3

Opening

Het duurt even voordat de ruim 300 aanwezigen allemaal een geschikte plaats hebben gevonden in de grote zaal van het Van der Valkhotel in Middelburg en het geroezemoes verstomd is. Geroezemoes als in een klaslokaal, zegt dagvoorzitter Ramona van Zweden met een knipoog. Haar poging om boven dit geroezemoes uit te komen, slaagt al gauw wonderwel. Ze heet de mensen van harte welkom, is lovend over het initiatief en over de grote opkomst en komt dan uit bij Hendrik Jan Arenthals, CvB-voorzitter van Scalda die de officiële opening zal verrichten. Op haar vraag of het doel van Zeeland Centraal behaald is, is zijn antwoord volmondig ‘ja’. Wat het deel kenniscirculatie betreft, blijkt dat al uit het feit dat deze onderwijsdag breed georganiseerd is en zoveel aanwezigen naar zich toe getrokken heeft. Kennis wordt nu ook gedeeld met PO en VO, terwijl deze sectoren niet deelnamen aan Zeeland Centraal. En wat de integratie van technologie in het onderwijs betreft, noemt Van Arenthals de verschillende projecten waarover we deze dag zullen vernemen en de communitysite die vanuit Zeeland Centraal is opgezet. Waarover later meer.

Keynotelezing Ruud Veltenaar: onderwijs en de toekomst

En dan is daar Ruud Veltenaar, filosoof, trendwatcher en buitengewoon hoogleraar aan de London Business School. Poeh, een vloed aan technologische hoogstandjes stort hij over ons heen. Opdat we ons realiseren dat dit soort technologie ‘de toekomst vormt van onze leerlingen en studenten. Als u niet openstaat voor die toekomst en zich daar niet mee verbonden voelt, hebt u dus ook geen verbinding met uw leerlingen en studenten.’Maar niet alleen voorbeelden van duizelingwekkende technologie presenteert hij ons, ook houdt hij ons de grote uitdagingen voor van deze tijd: de grote verschillen tussen arm en rijk, het ecologische vraagstuk, geestelijke problemen die veel voorkomen (Veltenaar noemt het ‘spirituele problemen’ en doelt op zelfdoding, burnout). Bereiden we onze kinderen voor op deze uitdagingen? Durven we hen bijvoorbeeld te laten falen? Want falen hoort bij de weg om tot oplossingen te komen, om creatief te zijn. Waar gaat het in het onderwijs om volgens Veltenaar? Niet om leerlingen in een sociaal isolement te storten, want dat doen we als we zeggen dat ze hun mobiel moeten inleveren. En ook niet om hen individueel te laten werken op momenten dat het echt moeilijk wordt – bij examens - terwijl de hele samenleving er juist dan op gericht is samen te werken. Het gaat erom jonge mensen zodanig op te leiden dat ze een meerwaarde kunnen vormen voor de samenleving vanuit een basishouding om de wereld een beetje beter te maken, in sociale, ecologische of financiële zin. Niet een meerwaarde vanuit een vak dat ze geleerd hebben waar later geen werk meer in is, maar omdat ze geleerd hebben hun innerlijke wereld te ontdekken en te ontwikkelen. Dát is de functie van onderwijs: leerlingen hun innerlijke wereld laten ontdekken en ontwikkelen, opdat ze die zelf kunnen laten aansluiten op de uiterlijke wereld. Daar hoort falen bij, daar hoort onzekerheid bij. Natuurlijk zijn we bang om zekerheden los te laten, als ouders, als docenten, en toch moet dat volgens Veltenaar. Want het zijn illusionaire zekerheden. We moeten juist aan kinderen leren dat onzekerheid fijn is, want dan word je nieuwsgierig. En vanuit nieuwsgierigheid ontstaat creativiteit, enz. Ruud Veltenaar sluit af met een simpele formule die hij wil meegeven aan alle docenten in de zaal: “If it is to be, it is up to me.”

Themasessies

Programma Zeeland Centraal:• Blik op scholen van de toekomst;• Sociale media en 24-uurs onderwijs;• Kennis en kunde delen: inzet semantisch webplatform;• Expertise in de 21e eeuw, het virtuele klaslokaal;• Living Lab in de praktijk: ‘Over leven met kanker’;• Afstandsleren: effectief werken met Skype.

Blik op scholen van de toekomst

Het programma ‘Scholen voor de toekomst’ werkt aan een leven lang leren en aan het ontwikkelen van een onderzoekende houding bij leerlingen. Het programma wil de samenwerking tussen de pabo van de HZ University of Applied Sciences en het beroepenveld van het primair onderwijs in zuidwest-Nederland versterken. Doelstellingen:

• Curricula toekomstbestendig maken;• Visieontwikkeling;• Kennisdelen en kennis borgen.

De deelnemers aan de sessie gingen in groepjes van drie aan de slag met vragen als: Wat is mijn gewenste toekomst en hoe ziet die er concreet uit? De ‘Vision deployment matrix’ diende daarbij als leidraad: Welke morele doelen hebben we gezamenlijk (visie), welke opvatting en waarden hebben we daarvoor nodig (mentale modellen), welke structuren in het systeem bevorderen de realisatie van die doelen (systeemstructuren), welke patronen laten zien dat de visie dichterbij komt (patronen) en welke gebeurtenissen laten zien dat die visie steeds meer werkt in de dagelijkse praktijk (gebeurtenissen)?

Themasessie door Marjan Glas

5

Sociale en media en 24-uurs onderwijsThemasessie door Robbert van Megen

‘Op Facebook zitten ze allemaal, e-mail bekijken ze bijna niet’, aldus Robbert van Megen, docent procestechniek Scalda in Terneuzen. Hij gaat daarom ‘mee’ met de leerlingen en communiceert met hen via sociale media als Facebook. Op deze manier kan hij interactief lesgeven, huiswerk nakijken op afstand en lesmateriaal delen. Dat lesmateriaal zelf plaatst hij in Dropbox, het linkje ernaartoe is altijd bovenaan de speciale Facebook-groepspagina te vinden die hij heeft aangemaakt. Robbert gebruikt niet alleen Facebook, ook Edmodo, een onbekendere tool voor de aanwezigen bij deze sessie, is een tool die speciaal ontwikkeld is voor het onderwijs om te communiceren en lesmateriaal te delen. Robbert liet het zien door de deelnemers te laten inloggen in een Edmodo-omgeving op hun tablet of laptop.Andere tools die Robbert presenteerde waren Quayn, een online toetsprogramma en Nearpod voor het delen van PowerPointpresentaties. Hoewel de tools niet voor iedereen nieuw waren, reageerden de deelnemers aangenaam verrast door de mogelijkheden die Robbert liet zien van deze programma’s.

Kennis en kunde delen: inzet semantisch web platformThemasessie door Anton Bil en Hans de Bruin

Het semantisch web is een manier om data op het internet of binnen een site aan elkaar te koppelen en erover te redeneren. Data kunnen bijvoorbeeld allerhande feiten en definities zijn afkomstig uit o.a. algemeen beschikbare thesauri. De wijze waarop data gekoppeld zijn, leidt tot informatie. Wat je vervolgens doet met die informatie om problemen op te lossen, is kennis en hoe je dat doet, kun je wijsheid noemen. Dit geheel is weer te geven als een piramide: de DIKW-piramide. Het semantisch web zit als het ware ‘achter’ deze piramide. Het is het kennisniveau in de piramide dat Anton Bil en Hans de Bruin willen verrijken en delen en daarmee beschikbaar maken voor derden. Anton Bil en Hans de Bruin zijn resp. docent-onderzoeker en lector aan de HZ University of Applied Sciences. Het verrijken van kennis gebeurt met behulp van expert-informatie oftewel handelingsinformatie van deskundigen: wat zouden zij doen in een bepaalde situatie gegeven bepaalde informatie? Dit soort kennisdeling en –verrijking speelt zich af in living labs, wat betekent dat andere experts dit kunnen aanvullen of wijzigen en dat het dicht bij de mensen (‘afnemers’) staat. Een voorbeeld van een dergelijke living lab is ‘Over leven met kanker’.Een van de deelnemers vroeg zich af of zo’n living lab ook mogelijk is voor het onderwerp aansluiting vmbo - mbo. Dit werd bevestigd, allerlei betrokkenen kun je immers hier hun ervaringen in laten delen (best practices), onderzoeksresultaten en andere informatie in weergeven of een interactieve warme-overdracht-animatie in opnemen.

Het virtuele klaslokaalThemasessie door Bauke de Boer

Bauke de Boer is docent-onderzoeker bij de HZ University of Applied Sciences en gespecialiseerd in het ontsluiten van complexe informatie. Hij houdt zich bezig met praktische toepassingen van technologie in het onderwijs. Bauke: ‘Wat nu nog duur en exotisch is, wordt heel snel gemeengoed, ook voor het onderwijs.’Als voorbeeld nam hij de Microsoft hololens. Bauke: ‘Technologisch is dit een heel knap instrument. Over twee weken hebben we er zo een op de HZ. Je kunt vertellen aan leerlingen wat een woestijn is, maar je kunt hen ook zo’n bril opzetten. Dan zijn ze echt in een woestijn en kunnen erin ronddwalen. Of je kunt hen laten kijken in het menselijk lichaam: ze zien niet alleen het skelet, maar ook het zenuwstelsel bijvoorbeeld. Waar wij mee bezig zijn, is van een klaslokaal een museum maken. Alleen maar door studenten zo’n bril op te laten zetten. Informatie die nu nog in boeken zit, daar kun je straks doorheen lopen.’Baukes ICT-studenten hebben een virtuele omgeving gemaakt waarin de onderdelen van een graafmachine getoond worden. Deze omgeving hebben zij gepresenteerd op de wetenschapsdag van oktober 2015 aan kinderen en middelbare scholieren. Maaike, een van de studenten, liet via haar laptop en haar VR-bril die omgeving zien aan de vele belangstellenden van deze sessie.

Afstandsleren: effectief werken met SkypeThemasessie door Stefan Schipper

Bijna iedereen kent Skype van het bellen via internet met familie en vrienden. Kosteloos en handig omdat je elkaar kunt zien via de camera van je device. Sommigen zullen het ook kennen van het vergaderen op afstand. En juist die toepassing is ook voor het onderwijs heel geschikt. Stefan Schipper, docent bij het Edudelta College (AOC) in Goes is een warm pleitbezorger van deze toepassing. Met stagebedrijven (‘bpv-bieders’) die zich op relatief grote afstand bevinden kan Stefan op deze manier goed contact hebben tijdens de stageperiodes van zijn leerlingen. En natuurlijk met de leerlingen zelf. Een groot voordeel van Skype vindt hij de mogelijkheid om schermen te delen. Zo kan hij bijvoorbeeld tijdens een skypesessie laten zien hoe je een stage-overeenkomst invult. Met zijn mentorgroep heeft hij twee keer per week een soort skypespreekuur afgesproken. Zijn leerlingen zijn daar erg positief over. Om de mogelijkheden te tonen, liet Stefan de aanwezigen in een skypesessie samenkomen. Een van hen gaat binnenkort op studiereis naar Engeland. Daarvoor wil hij ook Skype inzetten door ter plekke de leerlingen van de scholen die hij daar bezoekt, via Skype te koppelen aan zijn leerlingen thuis. De presentatie van Stefan bevestigt hem in dat voornemen.

7

Living Lab in de praktijk: Over leven met kankerThemasessie door Hans de Bruin en Paulette de Kraker

Tijdens de studiemiddag van het programma Zeeland Centraal in 2015 hielden lector Hans de Bruin aan de HZ en Paulette de Kraker van ZB Planbureau en Bibliotheek van Zeeland, ook een presentatie over dit thema. Nu, een jaar later zijn ze een heel stuk verder met het project dat gemaakt is voor kankerpatiënten en professionals in de zorg. Zo is de sociale kaart/informatiekaart inmiddels klaar. Aan de verdere invulling wordt gewerkt: wie zijn de specialisten met wie je te maken kunt krijgen, welke symptomen doen zich voor en welke behandelvormen zijn er. In de sociale kaart worden dergelijke zaken benoemd en aanklikbaar gemaakt voor meer informatie. Aan de kaart ligt de thesaurus ten grondslag van Stichting Stimulanz uit Utrecht met zo’n 35.000 zoektermen (gebruik in licentie). De semantische zoekmachine ‘achter’ de kaart is afhankelijk van deze thesaurus. Hans en Paulette tonen de aanwezigen de voorloper van een interactieve narratieve 3D-animatie, gemaakt door een studente van Scalda. In deze animatie gaan we mee met patiënte Claire die net vernomen heeft dat ze borstkanker heeft. Wat gebeurt er met haar, hoe ziet haar medische weg er vanaf nu uit, hoe reageren collega’s op haar werk? In feite is deze animatie een geavanceerde versie van een conceptmap waarin situationeel gedrag beschreven is. Dergelijke beschrijvingen van gedrag in verschillende situaties zijn o.a. mogelijk geworden door de diepte-interviews die in het kader van deze living lab gehouden zijn met patiënten, zorgverleners en artsen. (Zie ook: dezeeuwsehuiskamer.nl)

AfsluitingMet Ramona van Zweden, Gedeputeerde Harry van der Maas, Edwin Torn Broers en muzikant/songwriter Bart Kiers

Terug in de grote zaal ontlokt Ramona vakkundig aan de aanwezigen enkele reacties: ‘Ik heb (weer) geleerd dat leren begint met vragen stellen, nu ook met behulp van digitale techniek.’ ‘Ik ben over het algemeen sceptisch over dit soort bijeenkomsten, maar deze dag was erg fijn, inspirerend en had zeer interessante workshops.’ ‘Ik houd dit soort dagen altijd in de gaten, ik verneem graag over nieuwe ontwikkelingen.’ ‘Volgend jaar zal er weer veel nieuws zijn, dan moeten we er weer bij zijn.’ Gedeputeerde Van der Maas van de Provincie Zeeland met o.a. Onderwijs in zijn portefeuille, heeft zich ook bij de gasten gevoegd. Hij geeft aan dat de provincie dit soort initiatieven van harte ondersteunt. Want onderwijs is de sleutel voor kennis en innovatie. Goed onderwijs voor Zeeuwse jongeren is voor hen én de provincie de sleutel tot succes.

Wat het programma Zeeland Centraal ook heeft voortgebracht is de community-website over technologie en onderwijs. Wie werkt met welke tool of welk concept, vanuit welke achtergrond en hoe bevalt het? Wat zijn de voor- en nadelen, welke tips voor gebruik kan hij of zij geven? Programma’s als Quayn, Nearpod, Appear.in worden toegelicht op de site. Evenals het simulatiespel over de Hudsucker Company. Werken in virtuele omgevingen met studenten: hoe gaat dat? De userinterface Roomz van Bauke de Boer en zijn studenten, QuizStud, Flipping the classroom, het zijn allemaal zaken die aan bod komen op deze site. Edwin Torn Broers van de Dienst Onderwijs bij de HZ University of Applied Sciences, vertelt over de communitysite en roept de aanwezigen op een kijkje te nemen en om met een passende naam voor de site te komen. Op de speciaal ontworpen bierviltjes graag, na afloop te deponeren in de ‘bierviltjesbox’!

Website: (zeeland-centraal.nl)

En dan was er Bart Kiers uit Doetinchem. Hij bezocht 18 van de 21 themasessies om een quote op te slaan, een observatie te noteren of een kort commentaar vast te leggen. Hij wist ze alle 18 te verbinden inclusief de lezing van Veltenaar en het afsluitende deel, tot een spetterend lied, 13 minuten lang. Een digitaal verhaal met Zeeland Centraal over ons allemaal. Werkelijk geniaal!

9

BijlageInformatie over programma Zeeland Centraal

Programma Zeeland CentraalIn het programma Zeeland Centraal werkten kennisinstellingen in Zeeland samen om de kennisinfrastructuur van Zeeland te versterken en een gevarieerd opleidingsaanbod te kunnen behouden voor jonge mensen en bedrijven.

Aan Zeeland Centraal deden de volgende kennisinstellingen mee: • Scalda (mbo);• Edudelta (aoc);• Hoornbeeck College (mbo);• HZ University of Applied Science (hbo);• University College Roosevelt (wo);• ZB Planbureau en Bibliotheek van Zeeland.

De looptijd van het programma was van 2012 tot 2016. In die periode vond kennisdeling plaats via studiedagen en een slotsymposium. De eerste studiedag was op 17 september 2014, de tweede op 15 oktober 2015. Het slotsymposium vond plaats op 19 oktober 2016 en betrof verbreding tot een ‘Zeeuwse Onderwijsdag’ voor het gehele onderwijs, van PO tot WO. Kennisdeling bij uitstek dus.

AchtergrondDe kennisinstellingen in Zeeland zagen in dat ze elkaar veel te bieden hebben en dat er meer met hun kennis gedaan kan worden als ze deze niet op de (eigen) plank zouden laten liggen. De instellingen hebben in het programma Zeeland Centraal samengewerkt om kennis en ervaring toegankelijk te maken, niet alleen voor elkaar maar ook voor het bedrijfsleven en de samenleving. Via twee deelprogramma’s is gewerkt aan de concrete realisatie: Onderwijs 2.0 werd geleid vanuit Scalda (mbo) door Maartje Meijers, en Kenniscirculatie 2.0 werd geleid vanuit HZ University of Applied Sciences (hbo) door Kees Bal.

Deelprogramma Onderwijs 2.0Onderwijs 2.0 experimenteerde met afstandsonderwijs, begeleiding van leerlingen via social media en met het anders organiseren van theorieverwerving (‘flipping the classroom’). De doelen van het deelprogramma waren:

• innovatie van het onderwijs door de inzet van digitale middelen;• behoud van het brede opleidingsaanbod in Zeeland ondanks dalende leerlingenaantallen.

Als een opleiding op een bepaalde locatie niet meer rendabel is en reisafstanden te groot worden, kan onderwijs op afstand een oplossing zijn.

Deelprogramma Kenniscirculatie 2.0Het deelprogramma Kenniscirculatie 2.0 had tot doel de Zeeuwse kennisinfrastructuur te versterken. Dit werd in het deelprogramma gedaan door kennis vanuit onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven en vanuit ZB Planbureau en Bibliotheek van Zeeland, in kaart te brengen en vervolgens softwarematig te koppelen en te verrijken. Daarvoor is een semantische wiki ingezet. Die heeft ertoe geleid dat studenten, medewerkers van bedrijven en andere informatievragers vanaf een virtuele plek toegang hebben tot actuele en relevante kennis over hun vakgebied of kennisgebied. Via thematisch ingerichte living labs wordt deze kennis ingezet en uitgebreid.