De kracht vandeTop600

De kracht van de Top600 5

Inhoud

De kracht van de Top600 7

1. De Top600- regisseurs over hun vak 8

2. De eigenheid van het vak en de werkzaamheden van de regisseur 10

2.1 De eigenheid van het vak 10 2.2 Wat doe je als regisseur? 13

3. Het profiel van de Top600-regisseur 16 3.1 Drijfveren 16 3.2 Competenties 17

4. Belangrijke factoren voor succes 20

5. Leren en ontwikkelen van een vak vol weerbarstigheid 22

6. Tot slot 26

6

De kracht van de Top600 7

Binnen de aanpak Top600 werken we met meer dan veertig partijen samen om personen die high impact delicten plegen aan te pakken en zo de veiligheid in de stad en de regio te verbeteren. De echte drijvende kracht van de Top600 zijn de Top600-regisseurs: het meest vernieuwende element binnen de aanpak. Geworven vanuit verschillende organisaties in de hele straf- en zorgketen voeren zij regie op het totaal.

De regisseur heeft een cruciale rol in de aanpak, en dat is geen eenvoudige rol. Daarom bouwen we sinds eind 2014 met een speciale opleiding voor Top600-regisseurs verder aan dit vak. Met trots presenteren we de kern van de verhalen van de regisseurs over hun vak.

Actiecentrum Veiligheid – Aanpak Top600

De kracht van de Top600

8

“Allereerst wil ik benadrukken dat de gemeente Amsterdam, Eberhard van der Laan in het bijzonder, het enige juiste heeft gedaan aangaande de regisseurs, namelijk: benoemen dat het regiehouderschap niet zomaar iets is dat je er af en toe tussendoor doet, net als je andere taken, maar het een functie is. Daardoor wordt duidelijk gemaakt dat er competenties vereist zijn om de aanpak Top600 uit te kunnen voeren. Dat regisseurs een opleiding hebben kunnen volgen benadrukt dit alles ook.”

Bovenstaand citaat is afkomstig uit een van de bijna zeventig verhalen, gemaakt door de Top600-regisseurs, ter afsluiting van de opleiding die zij in 2015 hebben gevolgd. Het idee achter de opdracht was dat het belangrijk is dat je als professional in een nieuw vakgebied woorden geeft aan wat je doet. Bijvoorbeeld door antwoord te geven op vragen als: hoe kijk ik naar het vak van regisseur, waar geloof ik in, welke methodische bagage zet ik in, hoe ziet de optimale samenwerking er voor mij uit en hoe heb ik mijzelf ontwikkeld in dit vak? Zo maak je je kenbaar en word je herkenbaar als professie. En

wanneer je eenmaal de woorden hebt gevonden die uitdrukken hoe je in je vak staat, heb je meestal zelf ook weer scherper waar het echt om gaat in je alledaagse handelen.

Alle Top600-regisseurs zijn professionals die goed zijn opgeleid in hun eigen vakgebied. De opzet van de regisseursopleiding sloot hier op aan. Centraal stond het leren van en met elkaar. Elkaars visie en werkwijze leren kennen, elkaars opvattingen en keuzes verkennen, verschillen daarin ontdekken en onderzoeken, om van daaruit het vak naar een hoger plan te brengen. Dit reflectief leren is verrijkt met kennismodules op het gebied van straf en zorg en met nieuwe methodieken in het regievoeren zonder doorzettingsmacht, het uitoefenen van verbindend gezag en het denken in scenario’s.

De verhalen die als afsluitende opdracht van de regisseursopleiding zijn gemaakt vormen een veelzijdig palet aan dagboeknotities, presentaties, inspirerende spreuken, gedichten en verhalen. Verhalen over succes en teleurstelling, over bronnen van inspiratie en

1. De Top600- regisseurs over hun vak

De kracht van de Top600 9

lastige dilemma’s, over nieuwe inzichten, drijfveren en persoonlijke overtuigingen. De rode draad hieruit is geïllustreerd met citaten van de regisseurs. Elk citaat ademt de rijkdom van het regisseursvak. De citaten vertellen dan ook vaak meer dan waar ze strikt gesproken naar verwijzen.

Top600-regisseur zijn is een vak, een vak dat veel vraagt, maar ook veel geeft. Een vak in ontwikkeling, want het ambacht is nog relatief jong. Dit relaas maakt zichtbaar hoe de Top600-regisseurs naar hun werk kijken. Het is een state of the art van het vak, bezien door de bril van de vakmensen zelf. Het gaat over de eigenheid van het vak en de werkzaamheden die daar bij horen, over het type mens dat goed past in het profiel van de Top600-regisseur, over belangrijke pijlers voor het succes van de aanpak en over de eigen vakontwikkeling.

10

Het vak heeft een aantal unieke kenmerken. Deze eigenheid vormt de grondtoon van waaruit de regisseur zijn of haar werkzaamheden uitvoert. 2.1 De eigenheid van het vakDe eigenheid van het vak ontstaat door een combinatie van: aandacht en een scherpe focus, creatief maatwerk, intensieve samenwerking, een persoonlijke verantwoordelijkheid die sterker is dan organisatorische grenzen, een grote dynamiek in het werk en een proactieve aanpak.

Aandacht en een scherpe focus:Top600-regisseurs zijn te beschouwen als leveranciers van aandacht, zorgvuldige aandacht die nog meer aan kracht wint door de scherpe focus ervan:- “Aandacht en maatwerk dus. Een busje voor de deur een dag na een spijbeldag om betrokkene aan zijn haren mee te slepen is niet slechts

een reactie op normoverschrijdend gedrag, maar het getuigt ook van respect. Je bent belangrijk en we laten je niet los! Je kunt het niet melden van spijbelen bij leerplicht zien als tof gedoogbeleid, maar in the bottom straal je als overheid (school) desinteresse uit. Je wordt niet gezien en bent dus niet de moeite waard. Je bent een nummer.”- Ik geloof dat het in het regisseursvak voor een groot deel draait om aandacht. Aandacht voor de topper, aandacht voor de samenwerkingspartners, aandacht voor het proces. (..) de aandacht die wij vanuit de visie van de Top600 moeten geven aan de persoon en zijn context, de expliciete opdracht aan ons om out-of-the-box te denken (of heb ik dat zelf bedacht?) biedt voor mijn gevoel een uitweg aan onze afvinklijstjes-samenleving die wij soms zijn. Ik geloof echt dat aandacht een deel van de oplossing is. Aandacht aan de persoon van

2. De eigenheid van het vak en de werkzaamheden van de regisseur

De kracht van de Top600 11

de dader, aan zijn context, de beschikbare tools, elkaars kunde en kennis.”- “Ik vind het succes van de Top600 dat je ECHT focust. Dit werk kun je niet halfbakken doen.”

Creatief maatwerk:Het werk van de Top600-regisseur wordt getypeerd door een voortdurende zoektocht naar creatieve oplossingen:- “Iedere casus is een puzzel: Wie heeft het vertrouwen van het subject, wie moet ik binnenboord krijgen om het verschil te kunnen maken?” - “Wat wordt plan B als A niet lukt?”

Samen Werken:Je kunt praten over samenwerking of echt samen aan het werk zijn. Dát is wat de regisseurs doen. Belangrijk voor de onderlinge samenwerking is openheid, vertrouwen in elkaars kennis en kunde, elkaar kennen en waarderen en verschillen productief kunnen maken: ‘zonder wat wrijving af en toe geen glans’. En dat levert veel op, getuige de vele passages die de regisseurs hieraan wijden:- “Elkaar periodiek opzoeken in een casus is een must, ook als er niets te melden is. ‘Als er wat te melden is kom ik wel over de lijn’ is dan zo’n dooddoener. Goede relaties en wederkerigheid maken dat ik effectief regie kan voeren zonder doorzettingsmacht.”- “Een goed overleg met uitvoerders

(uvo)is vele malen plezieriger en effectiever dan eindeloze mailwisselingen die vaak tot niets leiden”.- “Het geheel is meer dan de som der delen. Interventies die los van elkaar ingezet worden, daar geloof ik niet in. Afstemming en timing van wat je doet zijn van essentieel belang.”- “Kennis is macht, maar kennissen zijn nog meer macht.”- “Ik heb graag nauw contact met de interventieplegers, dat geeft mij een gevoel van saamhorigheid en dat je samen strijdt voor het lange termijn doel.”- “Wat merkbaar is bij H., is dat hij kleine, fundamentele stappen maakt. Hij moppert veel minder dat ‘iedereen’ het niet goed doet en hij recidiveert al een tijd niet meer. Hij heeft meer vertrouwen in anderen en hij heeft zelfs zijn taakstraffen helemaal afgerond, iets wat vroeger een grote narigheid was. H. wordt respectvol en met het stellen van grenzen benaderd. Hij belde laatst en zei: ‘U en ..(van het Netwerkinterventieteam) zijn er toch maar voor mij hè?’. Wij zien dat betrokkene langzaam meer vertrouwen krijgt en daardoor positieve stappen neemt. Het is een kwestie van lange adem met H. Laten zien dat je er weer bent, respect hebben voor zijn situatie en duidelijk grenzen aangeven. Niet alleen betrokkene zelf moet geduld hebben, maar het netwerk ook, wij

12

stralen dit naar hem uit. Van belang is ook dat betrokkene ziet dat dit netwerk een goede werkzame band heeft met elkaar. Het duurt even, maar dan heb je ook wat!”

Kortom, Top600-regisseurs ervaren dat er veel mogelijk is zònder doorzettingsmacht, dat met hechte netwerken interventies effectiever zijn en dat collegiale support van grote betekenis is om volhardend te kunnen blijven werken aan de afgesproken doelen.

Persoonlijke verantwoor delijkheid sterker dan organisatorische grenzen:Als Top600-regisseur ervaart men een persoonlijke verantwoordelijkheid om samen met anderen alles te doen wat nodig is om de persoon1 op het rechte pad te krijgen en te houden. Die inzet valt volgens de regisseurs niet altijd samen met de focus van de organisatie van waaruit men werkt. Toch wint het persoonlijke commitment aan de Top600-doelstelling het van de afzonderlijke organisatiebelangen, ook als is dat niet altijd een gemakkelijke opgave:

1 Er circuleren vele aanduidingen voor diegenen op wie de Top600-aanpak zich richt, zoals bijvoorbeeld: cliënt, boef, topper, subject of jongere. Omdat niet iedereen tot de leeftijdscategorie ‘jongeren’ behoort en we de aanduiding niet willen inkleuren, kiezen we hier voor de meest neutrale aanduiding, namelijk: ‘persoon’. In de citaten zijn de gehanteerde aanduidingen uiteraard ongewijzigd gebleven.

- “Als regisseur ben je degene die wordt aangesproken als er zaken moeten worden geregeld, en, nog belangrijker, ook aangesproken als zaken niet geregeld zijn of fout lopen. Daar heb ik wel aan moeten wennen. Ik heb me afgevraagd hoe het kwam dat ik daaraan moest wennen en wat dan het verschil maakt met andere taken. Ik denk dat het erg belangrijk is dat je als regisseur een aanspreekbaar persoon bent. Je bent geen instelling, maar een persoon. Het moeilijke kan dan zijn dat je ondanks dat je verantwoordelijk wordt gesteld nauwelijks macht hebt om zaken te regelen of af te dwingen. Dus verantwoording zonder macht eigenlijk. Ik heb daar mijn weg in moeten vinden.”- “Voorheen werd er naar elkaar gekeken en geroepen ‘dat is de verantwoordelijkheid van die organisatie’. Dat klopt. Dat is het nog steeds, maar het samenwerken en elkaar aanjagen is een essentieel onderwerp geworden. Het wijzen naar elkaar is minder geworden.”

De kracht van de Top600 13

Dynamisch en uitdagend:Het vak van Top600-regisseur kent een grote dynamiek en vele uitdagingen. Daarmee is het ook een continu leerproces. Onderstaande citaten illustreren de dynamiek en de uitdaging die het vak met zich meebrengt:- “Hectiek en chaos zijn aan de orde van de dag.”- “Het is een grote uitdaging: soms is het een cadeau waar ik lang naar uitkeek en soms een cadeau waar ik niet om gevraagd heb of niet goed weet wat ik er mee aan moet.”- “Het is een vak met constant nieuwe leermomenten.”- “De Top600 regisseur is te vergelijken met een Octopus-kermisattractie, waarin de regisseur in de chaos en hectiek in het leven van een subject iedereen moet blijven motiveren om de goede kant uit te bewegen.”

Proactieve aanpak:Kenmerkend voor de Top600-aanpak is dat momenten van relatieve rust heel goed benut worden om vooruit te denken en zodoende proactief te kunnen handelen: “Haim Omer zegt: ‘Je moet het ijzer smeden als het koud is’. Ik lees hierin dat je als regisseur altijd verantwoordelijk bent. Dus ook als er even niets speelt. Juist als er niets dringends speelt. Het proactieve deel van de aanpak is zo belangrijk en geeft het voor veel van onze organisaties ook een andere manier

van kijken en doen. We zijn vaak reactief bezig en gaan pas werken als het fout gaat, maar deze spreuk geeft prachtig weer dat het ook anders kan. Ik denk dat dit ook een zeer belangrijk punt is van onze aanpak”.

2.2 Wat doe je als regisseur?De essentie van wat je als regisseur doet is het bouwen en onderhouden van een effectief netwerk, het verzamelen en delen van informatie, het zorgen voor een gezamenlijke focus, het aanjagen en bewaken van het proces - met waar nodig het initiatief nemen tot opschaling -, èn het signaleren van systeemfouten in de keten.

• Een effectief netwerk bouwen en onderhouden:

- “De regisseur houdt het netwerk warm en de lijnen kort.”- “Regelmatig bij elkaar komen om van visie te wisselen en het plan bij te stellen is belangrijk. Er gebeurt namelijk ontzettend veel in een plan. Relaties lopen stuk, schulden die ineens op de deurmat liggen, nieuw gepleegde strafbare feiten, ruzie met de buren, terugval in alcohol- of drugsgebruik, plotseling vrijkomen uit detentie nadat een boete is betaald, ontslagen worden bij een werkgever, niet komen opdagen bij WPI of een uitkering kwijtraken. Door al deze mogelijke scenario’s is het voor mij van belang om regelmatig bij elkaar te komen en

14

van visie te wisselen met de partners die betrokken zijn.”

• Informatie verzamelen en delen:- “Je moet weten waar je over praat en wie je voor je hebt. Het is soms moeilijk om helder te krijgen wat de kern van de problematiek is en welke aanpak of behandeling het subject echt nodig heeft. En als je dit dan na vaak een lange weg wel duidelijk hebt, dan is de meerwaarde van je regisseursfunctie dat je ook kan inzetten of regelen wat er op dat moment nodig is.”- “Ik geloof in samenwerking met alle partners, waarbij je zoveel mogelijk informatie met elkaar deelt en dit ook uitstraalt naar het subject. Zodat je als één blok optreedt en consequent bent naar het subject toe.”

• Zorgen voor een gezamenlijke focus:

“Om cliënt heen is een web gecreëerd van ketenpartners waaronder de Dienst Werk en Inkomen (DWI), reclassering en Bureau Traject Management (BTM). Cliënt heeft een nieuwe start kunnen maken. Terugkijkend op deze periode kan ik zeggen dat we met elkaar zo ver zijn gekomen door samen te werken en hetzelfde doel na te streven”.

• Het proces aanjagen en bewaken:

“Als regievoerder ben ik een aanjager. Niet alleen bij de regiesubjecten, maar ook bij de contactsubjecten. Als aanjager zit ik overal bovenop. Termijnen, deadlines, voortgang, herinneringen sturen, aandachtsvestigingen maken, actief informatie delen en halen, gaten zien en die bij de partners onder de aandacht brengen en desnoods zelf de gaten dichtlopen (...) Dat wordt niet altijd door partners gewaardeerd. Echter het doel staat voorop en met een goede uitleg komt het altijd wel weer goed.”

• Waar nodig opschalen: “Ik ga confrontaties en eventuele opschaling niet uit de weg. Dit doe ik echter wel zo constructief mogelijk. Ik zie opschaling als een laatste redmiddel.”

• Signaleren van systeemfouten in de keten:

- “Ik heb ook een verantwoordelijkheid als het gaat om de ontwikkeling van de aanpak zelf: het aankaarten van systeemfouten en het monitoren van de voortgang in oplossingen voor deze systeemfouten.”- “Ook een belangrijk onderdeel van ons vak is het signaleren van systeemfouten in de keten van partners. Het signaleren waar dingen fout gaan en hier actie op ondernemen is ook één van de

De kracht van de Top600 15

succesfactoren.”Een veelbesproken onderwerp betreft de vraag of het al dan niet essentieel is dat de regisseur ook zelf contact heeft met de Top600-persoon. - “Ik vind het belangrijk om de belevingswereld van mijn subjecten te weten. Dit doe ik door in het contact ook naar hun verhaal te luisteren. Hoe vindt hij dat het gaat, wat is nodig om hem verder te helpen?” (...) Ik vind het ook belangrijk om contactmomenten met het subject te hebben, zo laat ik mijn betrokkenheid zien.”- “Bij goed regisseurschap investeer je tijd en energie in je subjecten. Je bouwt een band op met je subject. Je bent duidelijk, houd je aan je afspraken en verwacht dit ook van hen. Je bent benaderbaar en bereikbaar of zorgt dat iemand jou vervangt bij afwezigheid.”- “Een regisseur moet in mijn ogen ook in staat zijn om zichzelf in bepaalde gevallen op de achtergrond te posteren. Soms heeft hij/zij niet de beste kaarten in handen om het eerste contact met het subject te onderhouden, maar is er een andere speler die dat beter kan. Ook hier komt durf bij kijken.”

16

De Top600-regisseurs hebben een vast omlijnd beeld van hun eigen profiel. Persoonlijke drijfveren zijn hierin belangrijk, evenals een breed palet aan vereiste competenties.

3.1 DrijfverenHet vak wordt uitgeoefend vanuit persoonlijke drijfveren. Je kunt het eens zijn met de visie van de organisatie waar je voor werkt, maar bij regisseurs gaat het veel verder dan dat. Regisseurs verbinden zich persoonlijk aan de visie die aan de Top-600 aanpak ten grondslag ligt: lik op stuk, perspectief bieden op een positieve toekomst en aandacht voor broertjes en zusjes:- “Je moet de consequenties ervaren van je acties”.- “Iedereen verdient een Tweede kans, een Derde kans, een Vierde kans..etc.” - “Ook nieuw was voor mij de betrokkenheid van het gezin. Vooral bij de jongere doelgroep die nog thuis woont en waar jongere broertjes en zusjes in het spel zijn. Dat brengt voor mij een nog groter verantwoordelijkheidsgevoel mee; het welzijn van jonge kinderen is iets heel belangrijks (...).”

- “Het ITAT2 heeft mij een heel belangrijke uitspraak meegegeven voor mijn werk als regisseur: accepteren dat sommige jongens nog een aantal keren recidiveren. Belangrijk is dan dat er straf volgt (consequent zijn) en daarna weer door te gaan met het plan van aanpak”.

Regisseurs voelen een sterk appel om de spiraal van machteloosheid, geweld, verwaarlozing en criminaliteit te stoppen. Ze willen ruimte maken voor hoop, veerkracht, veiligheid, geborgenheid en verantwoordelijkheid. Dit appel gaat hand in hand met de optimistische overtuiging dat verandering mogelijk is:- “Op maandagochtend ben ik meestal sceptisch over de mogelijkheden tot verandering (..). De rest van de week zie ik daarentegen volop mogelijkheden en ga ik er vol tegenaan. Niet kletsen, maar samen schrobben. Die jongens kunnen veranderen, denk ik. Dat laten de Top600-statistieken immers zien”.

2 Het overleg waar de kwaliteit van het plan van aanpak voor een Top600-persoon wordt getoetst.

3. Het profiel van de Top600-regisseur

De kracht van de Top600 17

- “Als regisseur heb je geen toverstaf, dat weet iedereen. Wat ik wel heb is de overtuiging dat verandering mogelijk is. Zowel bij mezelf, het subject en de ketenpartners”.- “Ik geloof in de eigen kracht van de mens. Het is mooi als iemand de keus maakt om het criminele wereldje vaarwel te zeggen. Voor iemand zelf, maar ook voor de slachtoffers. De afgelopen jaren heb ik een aantal deze keus zien maken (..). En hoe mooi is het als je vanuit je werk hierin een rol mag spelen?”

Visie, verandergeloof èn een reeks waarden vormen met elkaar een goed werkend kompas voor de regisseurs. Het gaat daarbij om waarden als: - respect- eerlijkheid, oprechtheid- transparantie, openheid: what

you see is what you get, geen verborgen agenda’s

- authenticiteit, dicht bij jezelf blijven

- betrokkenheid- verantwoordelijkheid- zorgvuldigheid- integriteit- betrouwbaarheid- rechtvaardigheid, in Top600

terminologie: ‘iedereen verdient meerdere kansen in het leven’.

Met name eerlijkheid en betrouwbaarheid zijn voor de Top600-regisseur cruciale waarden,

zowel voor het opbouwen van een band met de persoon als in de onderlinge samenwerking met ketenpartners.

3.2 CompetentiesEr is veel overeenstemming over wat je in huis moet hebben om het werk van Top600-regisseur goed uit te kunnen voeren. En dat is nogal wat. Niet alleen het aantal vaardigheden waar iemand over moet beschikken is groot, maar ook de spanwijdte van deze competenties is fors: je moet tempo kunnen maken en kunnen doorpakken, maar óók geduldig zijn en tijd kunnen vrijmaken voor het verkennen van dilemma’s. Je moet stevig je plek kunnen opeisen en geen ‘nee’ willen accepteren, maar óók ruimte kunnen geven aan je interventiepartners. Je moet zowel vanuit een helicopterview als vanuit een wormperspectief kunnen kijken en je moet eigenwijs zijn en tegelijkertijd ontvankelijk zijn voor feedback. Hieronder volgt een overzicht van de vaardigheden die de regisseurs tot het vak vinden behoren:

• Met het doel voor ogen out of the box denken en doen wat nodig is, niet wat voorhanden of gebruikelijk is:

“Onlangs stond ik voor een dichte deur. Subject was niet verschenen op zijn afspraak. Ik had afgesproken met de hulpverlener dat ik hem zou ophalen, dan kreeg hij nog een kans.

18

Dan broer maar bellen. Die was in de buurt en opende de voordeur. En ja hoor... meneer lag nog in zijn bed. “Sorry, vergeten”. Nou, dan hangen we toch een kalender op je koelkast en vul ik alle afspraken voor je in. Hop, hop, aankleden en naar de afspraak. “Maar ik ben nu toch al te laat..”. Tja, jammer joh, ik heb een nieuwe afspraak staan. “Maar mijn OV-kaart is stuk”. Nou, dan moet ik je maar even brengen. Heb je nog meer smoesjes of wil je eigenlijk helemaal niet? De kern van dit verhaal is dat subject niet meer wilde gaan, omdat de psycholoog te dicht bij het trauma kwam. Daar hebben we het samen met de psycholoog over gehad en er is een out-of-the-box-oplossing gevonden. Iedereen blij en de behandeling gaat door.”

• Eigenwijsheid en lef:“De officier van Justitie zei tegen mij: “Wat moet ik tegen je collega’s zeggen? Zij hebben immers drie maanden onderzoek gedaan en een fors aantal feiten naar boven gekregen? Ik zei:‘Geef mij maar de schuld. Ik ga het gesprek wel aan’. Ik ben vervolgens naar het betreffende rechercheteam gegaan om uit te leggen waar het besluit vandaan is gekomen, wat het alternatief zou zijn en wat het uiteindelijke doel is (gedragsverandering). Ik heb daarbij wel benoemd dat het voor ons ook een risicovolle beslissing is, echter zonder kansen te pakken komen we nergens”.

• Tempo maken: “Beslissingen nemen en ‘aanpakken die handel’, het moet allemaal niet te lang duren, in die tijd heeft de betrokkene vaak weer een delict gepleegd.”

• Gezamenlijk dilemma’s wegen en zorgen voor gedragen besluiten:

- “Zonder macht, maar op grond van inhoudelijke afwegingen een democratisch besluit nemen, daar gaat het om.”- “Als regisseur moet je ruimte maken voor het gezamenlijk afwegen van de dilemma’s, zodat iedereen zich gehoord voelt.”

• Doorzettingsvermogen en geduld:

“Dat er (eindelijk) een plek voor hem beschikbaar is bij Pak je Kans brengt hem helemaal niet de blijdschap die het mij wel brengt. Ik zou hem graag een schop onder zijn kont willen geven, maar in plaats daarvan tel ik tot 600.”

• Duidelijkheid scheppen naar elkaar en naar de jongere:

“Ik ben op mijn best door duidelijk te zijn naar de jongens en naar de partners (...). Het duidelijk zijn geeft vertrouwen bij samenwerkingsorganisaties en de jongens. Maar duidelijk zijn als iets niet loopt, is ook belangrijk. Ik ben geen regisseur van pappen en nat houden. Daar bereik je naar mijn

De kracht van de Top600 19

mening niets mee. De jongens moeten immers voelen dat zij ook ergens verantwoordelijk voor zijn. Daarnaast waarderen zij het als zij duidelijkheid hebben”.

• Oog voor mogelijkheden en talenten bij de persoon en diens omgeving, denken in veranderwensen, kansen en oplossingen in plaats van denken in problemen:

“Als ik op een avond wil schuilen voor de regen tref ik een van mijn Top600 cliënten. Met opgetrokken schouders staat hij onder een druipend afdakje, zijn gezicht half verscholen onder een blauwe baseball cap waarop met grote zwarte letters OBEY staat gedrukt. Die pet is een spottende verwijzing naar de werkelijkheid, want als er iets is wat hij juist niet doet, dan is het wel gehoorzamen. Sterker nog: hij lapt alle maatschappelijke regels als het even kan aan zijn laars. Hij steelt, scheldt, slaat en schopt en draagt foute sokken. Maar toch geef ik hem een compliment, want hij heeft zijn leven gebeterd. Hij pleegt al een tijd geen diefstal meer, hij is een stuk minder agressief en hij werkt. ‘Petje af jongen’, zeg ik. Hij grijnst en zet dan - ondanks de regen - zijn cap af. Vanwege zijn verstandelijke beperking neemt hij namelijk alles wat ik zeg letterlijk”.

• Overstijgend denken, maar ook aandacht geven aan details:

“Volgens mij zijn we het gezamenlijk eens dat subject G. een stijgende lijn van positieve gedragsverandering heeft ingezet” (...) “En is dan nu ook geregeld dat de openbaar vervoerkosten van G. geregeld zijn, zodat het gezin daar geen stress meer over heeft?”

• Een voorbeeldfunctie in de keten vervullen:

“Als regisseur vervul ik een voorbeeldfunctie in de keten door goed te luisteren en aan te sluiten, door open te staan voor feedback, door betrokken en doortastend te zijn, door complimenten te geven èn aan te spreken.”

• Humor:“Een flinke dosis humor helpt om te relativeren en het vol te houden”.

20

De Top600-regisseurs noemen vier factoren die voor hen belangrijk zijn in het succes van de aanpak: de extra mogelijkheden die de aanpak biedt, het markeren van het regisseursschap als een vak, de aandacht voor successen die geboekt worden en het blijvend vernieuwende karakter:

Extra mogelijkheden binnen de aanpak:“Zonder de mogelijkheden die door de aanpak Top600 mogelijk worden zou ik een ‘modderfiguur’ slaan. Niet dat ik ook maar iets beloof, maar zonder deze mogelijkheden kan ik niet overtuigend zijn!”

Top600-regisseur zijn is een vak:Zoals eerder gezegd telt de persoonlijke verantwoordelijkheid voor de regisseur zwaarder dan de eigen organisatorische context met zijn kaders, spelregels en afgebakende verantwoordelijkheden. Juist omdàt je je als regisseur niet achter deze schermen kunt verschuilen, is het belangrijk dat je een duidelijke positie hebt:

- “Het is heel belangrijk geweest dat de gemeente Amsterdam en de burgemeester in eigen persoon het regisseursschap tot een serieus vak hebben bestempeld.”- “Structuur, orde, gezamenlijkheid, helderheid, coördinatie, transparantie, regievoering, één plan van aanpak, één regisseur, uitvoerdersoverleggen, dat zijn de nieuwe sleutelwoorden. Kortom: professionalisering van de zorg rondom een cliëntsysteem. Zeer nodig en wenselijk en daar wilde ik bij betrokken zijn. Toen de gemeente Amsterdam serieus werk ging maken van de totstandkoming van het vak van Top600 regisseur, de erkenning dat regievoering een heus vak is, was ik direct geïnteresseerd en ambitieus”.- “(...) Mooi vond ik het dat het Programma-bureau Top600 hierbij aansloot door de regiefunctie als een echt vak te zien en ons een opleiding aan te bieden.”

4. Belangrijke factoren voor succes

De kracht van de Top600 21

Aandacht voor succes:“Succes is belangrijk en het leuke is dat er bij de Top600 op verschillende vlakken successen zijn. Succes op persoonlijk niveau voor subjecten, maar ook succes op de middellange termijn (al jaren 50% recidiveafname), succes op de lange termijn (uitgestroomde subjecten 83% minder HIC) en ook succes in de nog verdere toekomst (halvering mutaties broertjes/zusjes).”

Vernieuwend:“De Top600 is vernieuwend en heeft als organisatie een open mind voor verdere vernieuwing. Het vernieuwende geeft mij veel energie”.

22

Het regisseursvak is een vak vol weerbarstigheid, dilemma’s en vragen. Want natuurlijk is het soms lastig om met z’n allen dezelfde kant op te werken, om verschillen te overbruggen, om weer een keer iets nieuws te verzinnen, als alles al geprobeerd lijkt en om stug vol te houden, ook als alles tegen zit. De volgende citaten illustreren iets van deze weerbarstigheid:- “De verkregen inzichten in hardnekkige patronen van de jongeren zelf en vaak ook nog van hun familie maken het niet alleen soms zeer vermoeiend, maar brengen ook vaak twijfels over de in te zetten aanpak. Moet ik kiezen voor de confrontatie/het voorhouden van de spiegel? Wanneer doe ik wat? Wat is de draagkracht gezien de draaglast? Wanneer zeg ik wat in een overleg met uitvoerders? Hoeveel ruimte geef ik aan partners? Wanneer vraag ik feedback? Zie ik nu als enige een specifiek patroon?”- “We leggen maatschappelijk en professioneel een grote nadruk op volwaardig burgerschap.

Vraaggericht werken en het beroep op eigen verantwoordelijkheid dragen het risico van overvraging in zich bij subjecten met een verstandelijke beperking. ‘Zo veel mogelijk op eigen kracht met de nodige ondersteuning’ blijft elke keer een zaak van zorgvuldige afweging”.- (Ingekort citaat) “Voor S. was behandeling gedurende detentie, in de relatief rustige en gecontroleerde omgeving van de gevangenis van het grootste belang. De inrichtingspsycholoog zegt haar bevindingen eerst binnen het interne psychomedische overleg te willen bespreken voor zij een indicatie voor behandeling af kan geven. Vervolgens heeft zij het wekenlang te druk om hem te bezoeken. Momenteel is er nog steeds geen behandeling voor S. en verwacht ik dat er pas vanaf het moment dat de reclassering er in stapt, een aanmelding kan zijn voor behandeling waarbij S. nog weer twaalf weken op de wachtlijst zal staan. Hij zal dus starten wanneer zijn detentie afloopt. Mocht ik door de

5. Leren en ontwikkelen van een vak vol weerbarstigheid

De kracht van de Top600 23

aandacht vanuit de Top600 bereiken dat deze werkwijze (instelling wil eerst zelf diagnose stellen, terwijl er een relevante diagnose klaar ligt) en te grote werkdruk op de psycholoog van de PI veranderd wordt, dan heb ik mijn doel bereikt, niet voor S., maar wel voor een volgende gedetineerde”.- “Wat voor mij wel een worsteling blijft is regisseur zijn in zaken waarin we geen maatregel hebben, dus puur en alleen Top600 regisseur. Helaas hebben wij voor deze zaken geen extra tijd, waardoor ik deze zaken niet zo kan draaien zoals ik zou willen”.

Professionele twijfels en zoektochten, instellingsmolens die nog te langzaam draaien, vragen over verantwoordelijkheidsafbakening en tijdgebrek maken dat het werk van de regisseur niet altijd gemakkelijk is. De vraag is dan vervolgens: kan vakontwikkeling hierop een antwoord kan bieden of niet? Immers, dit kost ook weer tijd, de regisseurs hebben voor hun eigen vakgebied al veel opleidingen achter de rug en bovendien is de praktijk zelf de meest rijke leerschool. Wie daar al lang in rond loopt stelt zichzelf de vraag of er via een opleidingstraject nog wel iets te leren valt.

Tegenover de aanvankelijke scepsis die her en der werd geuit over de

opleiding voor Top600-regisseurs staat dat er naar eigen zeggen veel geleerd is. Daarbij gaat het met name om uitwisseling van collegiale kennis, ervaringen en manieren van werken, om persoonlijke en professionele ontwikkeling en om uitbreiding van de inhoudelijke bagage en de methodische gereedschapskist.

Uitwisseling van collegiale kennis, ervaringen en manieren van werken:- “Vooral de samenwerking met het OM en de intensieve samenwerking met de politie heeft mij veel extra kennis opgeleverd. Daarin heb ik gemerkt dat het ontzettend vruchtbaar is geweest dat wij elkaar als partij hebben leren kennen tijdens de werkateliers. Het heeft ervoor gezorgd dat ik gemakkelijker de samenwerking op durf te zoeken en beter weet hoe onze functies zich tot elkaar verhouden. Hierdoor is er meer begrip ontstaan voor elkaars werk. (...) dit levert een positieve bijdrage op in de ketensamenwerking, wat uiteindelijk ten goede komt van de cliënt die daardoor sneller geholpen wordt.”- “Als ik terugkijk ben ik beter geworden in samenwerken. Ik ben flexibeler geworden in mijn gedrag naar andere partners en kan milder zijn in mijn oordeel. Wel ben ik nog steeds kritisch, maar meer onderzoekend. Ik merk dat ik meer begrip heb voor de netwerkpartners

24

in de aanpak. Dat heeft zeker even geduurd. Je houdt de mentaliteit en de achtergrond van je organisatie en het duurt even voordat je dit los kunt laten.”- “Nuttig en fijn om met collega’s tijd te hebben voor het uitwisselen van werkwijze, ervaringen en reflectie. ‘De regisseursopleiding vond ik heel eerlijk gezegd in eerste instantie wat overbodig. Ik deed dit werk namelijk al ruim 3 jaar. Achteraf gezien heb ik het toch echt wel als prettig ervaren (..). Met name ook omdat wij de ruimte kregen om met elkaar in gesprek te gaan en zodoende ook echt van elkaar te leren. Hoe werkt dat nou bij de reclassering, hoe pakken jullie dit nu aan bij de Preventief Interventie Team (het PIT), waarom doen jullie dit nu precies op deze manier bij de GGD, hoe kijken jullie er tegenaan bij Jeugdzorg? Ik loop tegen een probleem aan, hoe zouden jullie dit aanvliegen? Zo ontstonden hartstikke leuke discussies en hielpen we elkaar weer op weg.”

Professionele en persoonlijke ontwikkeling:- “Ik ben gegroeid als regisseur, professioneel en als mens: ik ben zekerder en overtuigender geworden en ben methodischer gaan werken”.- “Ik heb meer een eigen koers gevonden”.- “Mijn kijk op zaken is niet per definitie de waarheid, maar slechts

een deel van de waarheid. Ik heb mij nog meer laten inspireren door de visie van anderen en ben mijzelf meer gaan zien als bruggenbouwer. Ik ben in staat om mensen bij elkaar te brengen en hun sterke kanten optimaal te benutten. Maar wel met een helder doel voor ogen.”- “Door de opleiding kies ik ook niet snel meer een kant. Als twee interventieplegers lijnrecht tegenover elkaar staan, zou ik het voorheen met een van beiden eens zijn. Doordat ik mijn visie en doel nu voorop stel, kan ik uit beide standpunten iets waardevols halen.”- “Ik heb meer geduld met het subject en ben strakker/duidelijker jegens interventieplegers die in actie moeten komen”.- “Voor de opleiding was ik misschien geneigd om vastgelopen interventies te laten voor wat het is. Nu probeer ik meer aansluiting te zoeken bij de uitvoerder van de interventie en op zoek te gaan naar wat deze nodig heeft om verder te gaan”.

Nieuwe inhoudelijke kennis en nieuwe methodieken:- “Ik kan nu mijn eigen manier van werken beter onder woorden kunnen brengen (vanuit de deskundigheid van Erik Jongman en Eliane Wiebenga)”.- “Nuttige inhoudelijke kennis over hoe de rechtbank kijkt en het belang van grondig diagnostisch onderzoek”.

De kracht van de Top600 25

- “Ik ben meer in scenario’s gaan denken, voor mij een middel om samen met de partners de bewegingen te blijven volgen en de mogelijk toekomstige dilemma’s die onze ingezette interventies kunnen beïnvloeden een stap voor te zijn.”- (Op basis van het ervaringsverhaal van een persoon):“Dan begrijp je beter dat je elke keer weer moet doorgaan en niet moet opgeven. Steeds opnieuw proberen en naast de jongere blijven staan. Dan komt er een moment dat deze klaar is om voor een nieuw leven te kiezen. Zijn verhaal heeft me echt geraakt. Ik heb vaak aan zijn woorden gedacht in het contact dat ik met de Top600 jongens had.”

26

Voor een leertraject met als inzet om onderlinge verschillen niet glad te strijken, is er verassend veel overeenstemming onder de regisseurs. Over hoe zij denken over het vak en over hoe zij omgaan met onderlinge verschillen. Belangentegenstellingen blijken voor hen geen obstakels, maar zijn overbrugbaar, mits:a) het doel centraal staat;b) men regelmatig samenkomt;c) men ruimte maakt voor het uitwisselen van kennis, inzichten en ervaringen en voor onderzoekende gesprekken over lastige dilemma’s.

“Hoe de recidive verminderd moet worden of de gedragsverandering gerealiseerd moet worden, kan soms wrijving opleveren. Maar wanneer je regelmatig bij elkaar zit en visies uitwisselt, ontstaat er begrip voor elkaar. Op deze manier kan het plan van elkaar worden, zonder last te hebben van ‘eigen’ belangen”.

Als professionals woorden geven aan wat je doet, dat hebben de Top600-regisseurs gedaan. Zij hebben zich uitgesproken over hun vak waar ze trots op zijn en waar zij in geloven:

“Als regisseur kan je echt het verschil maken voor een betrokkene (het subject) en bijdragen aan een veiliger samenleving”.

“Het is een ambacht waarin je je persoonlijke waarden tot uitdrukking kunt brengen. Een TOP-baan”.

“Ter afsluiting was ik op internet aan het zoeken naar een goede oneliner. Het liefst had ik een quote willen gebruiken van Mahatma Gandhi, anders wel die van Martin Luther King. Maar de meest treffende is die van Henry Ford,misschien een iets minder rechtschapen man als de anderen, maar wel een die een behoorlijke productie op touw heeft gezet: ‘Samenkomen is een begin, samenblijven is vooruitgang en samenwerken is succes’.

“Als de aanpak Top600 niet succesvol is, dan is er een groot probleem, want een betere methodiek dan deze is er niet. Serieus”.

6. Tot slot

De kracht van de Top600 27