Vn 1 : Tng quan hng ha cng A) Khi nim hng ha cng Hang hoa cng la hang hoa va dich vu c san xut ra nhm ap ng nhu cu chung cua xa hi, cac thanh vin trong xa hi co th s dung cac hang hoa va dich vu nay chung vi nhau, vic s dung cua ngi nay khng anh hng ang k n vic s dung cua ngi khac. Vi du ng xa, an ninh quc phong, moi ngi u co th i qua con ng, hay c hng li ich t vic am bao an ninh quc phong ma khng anh hng n nhau. B) c im ca hng ha cng Hang hoa cng co 2 c im : Mt la, khng co tinh loai tr trong tiu dung. No khng phai c danh ring cho ai, khng ai co quyn s hu ca nhn v hang hoa y. Tht kho buc moi ngi phai tra tin trc tip khi s dung hang hoa ma khng danh ring cho minh, bi vi nu khng tra tin trc tip, ho vn co th c hng thu hang hoa y. Hai la, khng co tinh canh tranh trong tiu dung: Vic s dung hang hoa cng cua ngi nay khng anh hng ang k n vic s dung cua ngi khac, co thm mt ngi s dung hang hoa cng cng khng lam giam li ich tiu dung cua nhng ngi ang s dung. C) Phn loi hng ha cng Hang hoa cng chia lam 2 loai: Hang hoa cng thun tuy va hang hoa cng khng thun tuy. Hang hoa cng thun tuy co ca 2 c im trn. Nhiu hang hoa chi co mt trong hai thuc tinh trn, nhng mc khac nhau c coi la hang hoa cng khng thun tuy. Vi du co th loai tr c nhng khng mun loai tr, hoc vic loai tr co th thc hin c nhng tn kem. o la nhng loai hang hoa va dich vu c cung cp cho xa hi theo nhiu phng thc khac nhau, co th do nha nc cung cp, cung co th do cac thanh phn kinh t khac cung cp. Hinh thc khai thac, s dung no cung rt khac nhau. Tnh cht ca hng ha cng cng

Khng th loi tr: tnh cht khng th loi tr cng c hiu trn gic tiu dng, hng ha cng cng mt khi cung cp ti mt a phng nht nh th khng th hoc rt tn km nu mun loi tr nhng c nhn khng tr tin cho vic s dng hng ha ca mnh. V d: quc phng l mt hng ha cng cng nhng qun i khng th ch bo v nhng ngi tr tin v khng bo v nhng ai khng tr tin. i lp vi hng ha cng cng, hng ha c nhn c th loi tr mt cch d dng, v d: bo v rp ht s ngn cn nhng ngi khng c v vo xem. Khng cnh tranh: tnh cht khng cnh tranh c hiu trn gc tiu dng, vic mt c nhn ny ang s dng hng ha khng ngn cn nhng ngi khc ng thi cng s dng n. V d pho hoa khi bn ln th tt c mi ngi u c th c1

hng gi tr s dng ca n. iu ny ngc li hon ton so vi hng ha c nhn: chng hn mt con g nu ai mua th ngi khc khng th tiu dng con g y c na. Chnh v tnh cht ny m ngi ta cng khng mong mun loi tr bt k c nhn no trong vic tiu dng hng ha cng cng. [sa] Hng ha cng cng thun ty v khng thun ty Trong thc t, c mt s hng ha cng cng c y hai tnh cht nu trn nh quc phng, ngoi giao, n bin, pht thanh...Cc hng ha c chi ph bin phc v thm mt ngi s dng bng 0, v d i pht thanh mt khi xy dng xong th n ngay lp tc c th phc v tt c mi ngi, k c dn s lun tng. Tuy nhin c nhiu hng ha cng cng khng p ng mt cch cht ch hai tnh cht v d ng giao thng, nu c qu ng ngi s dng th ng s b tc nghn v do nhng ngi tiu dng trc lm nh hng n kh nng tiu dng ca nhng ngi tiu dng sau. l nhng hng ha cng cng c th tc nghn. Mt s hng ha cng cng m li ch ca n c th nh gi th gi l hng ha cng cng c th loi tr bng gi. V d ng cao tc, cu...c th t cc trm thu ph hn ch bt s lng ngi s dng nhm trnh tc nghn. [sa] Hng ha cng cng quc gia v hng ha cng cng a phng

Hng ha cng cng quc gia: do chnh quyn trung ng cung cp cho ton b quc gia. Nhng loi hng ha c c hai tnh cht trn mc cao s thng c xp vo hng ha cng cng quc gia. Mt s hng ha cng cng quc gia tiu biu l ngoi giao, quc phng, chnh sch lu thng tin t, v.v Hng ha cng cng a phng: do chnh quyn a phng cung cp ch yu cho cng dn a. Hng ha cng cng a phng thng ch mang mt trong hai tnh cht ni trn hoc mang c hai tnh cht nhng mc khng cao. Mt s hng ha cng cng a phng tiu biu l gio dc ph cp, y t cng ng, v sinh mi trng, cung cp nc sch, v.v Hn na, tnh khng cnh tranh trong tiu dng ca hng ha cng cng khng b hp trong phm vi a phng, quc gia m cn c tnh cht quc t. Tri thc c th coi l mt hng ha cng cng quc t, mi ngi dn trn th gii u c th c hng li ch do tri thc em li.

Vn 2 : Ti chnh cng A) Ti chnh cng l g ? TCC l h thng hot ng thu chi bng tin do Nh nc tin hnh, phn nh h thng quan h kinh t trong qu trnh to lp v s dng cc qu cng nhm thc hin cc chc nng ca Nh nc v o ng nhu cu, li ch chung ca ton x hi. B) Ti sao khi ni chuyn v TCC ta khng th b qua vn Nh nc ?2

V Nh nc l ch th ca TCC l ch s hu cc qu ti chnh trong c phng din thu chi. Nh nc l c quan t chc hot ng khai thc v to lp cc ngun ti chnh m bo thc hin cc chc nng qun l Nh nc ca mnh. Cc bin php Nh nc s dng hnh thnh cc qu l khc nhau. Ngun thu in hnh l thu. Thu l loi thu bt buc bng cc quyn lc chnh tr ca Nh nc. Kt qu l mt phn thuc cc nh ch khc chuyn vo tay Nh nc. V chi, khng ai khc l Nh nc quyt nh vic s dng v phn b cc ngun lc ti chnh thuc s hu ca mnh c to lp trong qu trnh hot ng thu ca Nh nc. Vic phn b v mc tiu cng. Vn 3 : Vai tr ca Chnh ph V sao chnh ph phi can thip vo th trng ? Theo nh cac ly thuyt v nn kinh t thi trng thi co nhng qui lut cua no quy lut cungcu, quy lut cnh tranh, quy lut gi tr phi c tn trng. Nh vy nn kinh t th trng t do cnh tranh c kh nng t cn bng cung - cu; v th trng lao ng, vn hay t ai ch vn hnh ng theo quy lut gi tr khi n loi b s can thip ca Chnh ph. L lun trn y c hu ht cc sch gio khoa kinh t hc - do cc tc gi theo quan im chnh thng tn c in son - trnh by nh l nhng iu hin nhin, khng ai chi ci. Song, phi chng v th m n hoan toan ng n? Lch s ca hn hai th k ch ngha t bn th cho thy cha h c mt nn kinh t th trng thun ty, tc khng chu s iu tit, di hnh thi ny hay hnh thi khc, ca chnh ph. Chnh ph ng vai tr ch th qun l, lm cho nn kinh t tng trng, i i vi gii quyt tt cc vn x hi, to iu kin nhn dn sng v lm n theo php lut. c th hin c th vi cc l do sau: Th nht : Chnh ph can thip v kinh t l khc phc nhc im, khuyt tt, kim sot cc quy lut ca nn kinh t th trng: Quy lut cung cu, QL gi tr, QL lu thng tin t. 3 QL trn iu chnh nn kinh t th trng dn n l thuyt kinh t th trng t do. Nh vy, nu theo quy lut cung cu th nn kinh t th trng t do cnh tranh c kh nng t cn bng cung cu v th trng lao ng, vn, t ai th vn hnh theo ng quy lut gi tr m khng cn c s qun l ca CP. Nhng thc t chng minh, nn kinh t th trng khng th pht trin mt cch t pht nu thiu s can thip v h tr ca CP. NN vi vai tr qun l v iu ha phc li, khc phc nhng nhc im ca nn kinh t th trng t vic khng hong tha hoc thiu, s cnh tranh v c quyn, mi trng t dolm nh hng rt ln n th trng, gi c nhy ma khng n nh. Chnh v th m cn phi c can thip ca CP.3

Th 2 : Chnh ph can thip v kinh t nhm iu ha mu thun v mt li ch: Lnh vc kinh t l ni tm kim c rt nhiu li ch v cng l mt mi trng cha ng nhiu mu thun nht nhng chung quy li bao gm 3 loi chnh sau: + mt l, mu thun gia cc doanh nhn trn thng trng vd nh trao i hng ha ko sng phng, mt bn xm phm li ch bn kia nh xm phm vn, hng ha, tr tu, kiu dng + Hai l, mu thun gia ch v th: y l mu thun ca quan h lao ng tin lng ko cng bng v ngc i ngi lm. + Ba l, mu thun gia doanh nhn vi cng ng: trn trnh trch nhim vi cng ng, vi Nh nc ca cc doanh nhn. Tnh cht c bit ca cc mu thun trn trong lnh vc kinh t l ph bin, thng xuyn v cn bn. Ph bin v chng din ra khp ni, ng chm n tuyt i b phn dn chng. Thng xuyn v chng din ra lin tc, bt k lc no. Cn bn v n ng chm n ci gc ca s sng con ngi, vt cht. Hn na, vi nn kinh t th trng v c bit trong giai on hi nhp kinh t quc t nh hin nay, mi hot ng ca nn kinh t th trng din ra rt a dng v phc tp, cc thnh phn kinh t va h tr hp tc, va cnh tranh, mu thun rt chi l phc tp. Thm ch v chy theo li nhun cc hot ng sn xut kinh doanh c bt chp mi him ha cho mi trng, tc hi n ngun ti nguyn thin nhin, nn gian ln thng miV vy, CP khng th bung lng s qun l ca CP m phi qun l nhm iu ha cc mu thun, n nh th trng nn kinh t pht trin theo nh hng ch khng th n t pht c. Th 3 : Chnh ph can thip v kinh t nhm h tr, m bo, to iu kin thun li cho cc thnh phn kinh t pht trin ng iu. Kinh t th trng ch yu ch ch trng n nhng nhu cu c kh nng thanh ton, khng ch nhng nhu cu c bn ca x hi. Mc ch ch yu l t li nhun ln hng u, ci g c li th lm, khng c li th thi nn n khng gii quyt c ci gi l hng ha cng cng nh ng x, cng trnh vn ha, y t, gio dc Do vy, cn phi c s h tr ca CP nh to lp ng b cc loi th trng, qun l, iu tit nhp nhng, c hiu lc, to nhiu c ch, chnh sch, h tr ti chnh cho cc thnh phn kinh t pht trin. Th 4 : Chnh ph can thip v kinh t t v trong nn kinh t quc dn c mt phn kinh t NN: y l l do trc tip nht, khin CP phi can thip vo nn kinh t quc dn.

4

S d CP phi xy dng lc lng kinh t NN v NN cn c mt loi cng c c bit iu chnh nn kinh t quc dn ni ring, cc quan h x hi ni chung, vic m cc cng c qun l khc khng thch hp. Vn 7: Chu trnh ngn sch Lp, chp hnh v quyt ton ngn sch nh nc (NSNN) thng gi tt l qu trnh ngn sch, bao gm ton b hot ng ca mt ngn sch k t khi bt u thc hin vic hng dn lp d ton ngn sch nh nc cho n khi bo co quyt ton ngn sch nh nc c Quc hi ph chun. Qu trnh ngn sch c phn chia thnh ba khu hay ba giai on chnh sau: Giai on lp d ton ngn sch nh nc, l giai on thc hin vic xy dng v quyt nh d ton ngn sch nh nc hng nm. Giai on ny c tin hnh trong khong thi gian khng ging nhau cc quc gia. Chng hn, Anh, c giai on lp v ph chun d ton ngn sch l 6 thng; Nht l 7 thng, Php l 14 thng, M l 18 thng[1]. Vit Nam, giai on lp v ph chun d ton ngn sch nh nc c thi gian khong 6 thng, thng bt u vo cui thng 05 ca nm trc v thng kt thc vo trc ngy 31/12 ca nm trc, khi ton b d ton ngn sch v d n phn b ngn sch cc cp ngn sch c quyt nh. Giai on chp hnh ngn sch nh nc l giai on thc hin d ton ngn sch nh nc c c quan nh nc c thm quyn quyt nh hay ni cch khc l giai on thc hin cc ch tiu thu, chi ti chnh trong d ton ngn sch nh nc. Giai on ny cc quc gia u quy nh thi gian l 12 thng (thi hn nm ngn sch). Tuy nhin, thi hn bt u v kt thc ca nm ngn sch cc quc gia c th khc nhau. nc ta, nm ngn sch c php lut quy nh tnh theo nm dng lch, bt u t ngy 01/ 01 v kt thc vo ngy 31/12 hng nm. Giai on quyt ton ngn sch nh nc, l giai on tng kt, nh gi vic thc hin ngn sch v chnh sch ti chnh ngn sch ca quc gia cng nh xem xt trch nhim php l ca cc c quan nh nc khi s dng ngun lc ti chnh quc gia thc hin cc chc nng nhim v ca nh nc trong mt nm ngn sch nht nh c c quan c thm quyn quyt nh nhm gii tr trch nhim, ngha v cho cc c quan, n v, cc cp, cc ngnh trong mt qu trnh ngn sch, ng thi cng l thi im nh du s kt thc ca mt qu trnh ngn sch. Giai on ny c tnh t khi nm ngn sch kt thc cho n khi Quc hi ph chun bo co quyt ton ngn sch nh nc. Thng thng giai on ny ko di khong t 18 n 24 thng k t khi nm ngn sch kt thc. Lp, chp hnh v quyt ton ngn sch nh nc l mt qu trnh ngn sch ca nh nc c s tham gia ca nhiu loi c quan khc nhau vi chc nng, nhim v v thm quyn khc nhau i hi phi c s phn nh r v thm quyn cho cc ch th tham gia. Hn na, do qu trnh ngn sch nh nc l qu trnh kh phc tp bao gm nhiu loi cng vic khc nhau c tin hnh theo trnh t v th tc cht ch da trn nhng cn c v bo m c5

cc yu cu cn thit. Bi vy, cn c php lut iu chnh qu trnh ngn sch ny. B phn php lut iu chnh cc quan h pht sinh trong qu trnh ngn sch nh nc bao gm cc quy phm php lut quy nh v thm quyn ca cc c quan nh nc, quy nh trnh t, th tc, thi gian tin hnh vic lp, chp hnh v quyt ton ngn sch nh nc Nh vy, di gc php l th lp, chp hnh v quyt ton ngn sch nh nc c th c hiu l tng hp cc quy php php lut do nh nc ban hnh nhm quy nh thm quyn, trnh t th tc lp v chp hnh v quyt ton ngn sch nh nc. Vn 8 1 Tnh cng bng Tnh cng bng l mt i hi khch quan trong vic iu tit TN ca cc tng lp dn c trong XH cng bng theo chiu ngang, nu cc c nhn c iu kin v mi mt u nh nhau th c i x nh nhau trong vic thc hin ngha v thu. cng bng theo chiu dc, nu ngi c kh nng np thu nhiu hn th phi np thu cao hn nhng ngi khc c kh nng np thu t hn. 2. Tnh hiu qu Hiu qu i vi nn kinh t nh hng n vic phn b ngun lc ca x hi Hiu qu thu thu - Chi ph hnh chnh thu :gm, chi ph qun l ca c quan thu v nhng chi ph ca ngi np thu; - Nhm gim bt chi ph hnh chnh i hi h thng thu phi n gin, r rng, minh bch 3.Tnh r rng, minh bch Xc nh r rng i tng np thu, chu thu Quy nh c th mc thu phi np, thi hn np thu, min gim, u i thu cng nh x l vi phm Cc phi ph tnh thu phi minh bch, c tiu ch thng nht Ngi np thu c th tnh ton chnh xc c hiu qu kinh doanh, ngha v np thu cng nh d dng thc hin cc th tc v thu. y l yu t quan trng gim bt cc chi ph hnh chnh thu cng nh tng cng thu ht vn u t trong nc v u t nc ngoi pht trin kinh6

4. Tnh linh hot

c kh nng d thch ng vi s thay i ca hon cnh kinh t th mi Khi hoch nh chnh sch thu phi m bo can thip mc , thi im v i tng thch hp mi c th to ra s n nh v p ng mc tiu Vn 9 : Phn loai thu theo k thut nh thu a) Thu trc thu v thu gin thu: _ Thu trc thu do ngi chu thu trc tip np thu cho Nh nc. Thu trc thu trc tip iu tit vo thu nhp hoc ti sn ca ngi np thu, v d nh thu thu nhp doanh nghip, thu thu nhp c nhn (hin hnh l thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao). Do thu trc thu trc tip iu tit vo thu nhp, ti sn ca t chc v c nhn, c xem xt n hon cnh, iu kin v kh nng ng gp ca ngi np thu nn n rt c tc dng trong vic iu ho thu nhp, gp phn gim bt s chnh lch v thu nhp v ti sn gia cc tng lp dn c. y cng l u im ni bt ca thu trc thu so vi thu gin thu. Tuy nhin, thu trc thu li c hn ch ln l d gy phn ng t pha ngi np thu hoc d xy ra tnh trng trn, lu thu nu quy nh mc thu sut cao. Hn na, vic theo di, tnh ton v thu thu phc tp, c bit l thu thu nhp c nhn vi din thu thu rng v phn tn. V vy, nu khng c bin php qun l thu thu hiu qu th d dn n hn ch tc dng ca loi thu ny trong vic tp trung s thu y , kp thi v cho ngn sch nh nc. Thu gin thu do cc nh sn xut, thng nhn hoc ngi cung cp dch v np cho Nh nc thng qua vic cng s thu ny vo gi bn cho ngi tiu dng chu. V d nh: thu gi tr gia tng, thu xut khu, thu nhp khu, thu tiu th c bit,...Khc vi thu trc thu, ngi np thu chnh l ngi phi chu thu, vi thu gin thu, ngi np thu v ngi chu thu khng ng nht. Do iu tit mt cch gin tip vo thu nhp ca ngi tiu dng hng ho, dch v thng qua c ch gi nn vi thu gin thu, ngi chu thu (ngi tiu dng hng ho, dch v) t c cm gic b Nh nc nh thu. V vy, loi thu ny cng t gy ra nhng phn ng t pha ngi chu thu mi khi Chnh ph c ch trng tng thu. u im ni bt ca thu gin thu l n c kh nng p ng ngun thu kp thi, n nh cho ngn sch nh nc. Tuy nhin, thu gin thu cng c nhng hn ch nht nh, l: do thu gin thu c tnh trn gi c hng ho, dch v, khng tnh ti iu kin, hon cnh ca i tng chu thu, v vy, khng m bo c s cng bng x hi, thm ch cn mang tnh lu thoi. C ngha l, bt k ngi tiu dng l ngi giu hay ngi ngho, thu nhp cao hay thp, nu cng tiu dng mt lng hng ho, dch v nh nhau th cng phi chu mt mc iu tit thu nh nhau. S thu ny nu so vi thu nhp ca ngi giu v ngi ngho th r rng chng mang tnh lu thoi, ngi c thu nhp cng cao th t l gia thu gin thu so vi tng thu nhp cng thp.7

Ngy nay, s phn bit gia hai loi thu ny i khi ch mang tnh cht tng i v ngy cng kh phn bit ranh gii gia hai loi thu, tuy nhin, vn cn thit phi phn bit hai loi thu ny v trong thc t, nhiu quc gia vn cn h thng t chc hnh chnh da trn s phn bit gia thu trc thu v thu gin thu. b) Thu t l, thu lu tin: Theo cch phn loi ny, thu t l l loi thu p dng mt thu sut nh nhau i vi mi i tng chu thu, cn thu lu tin l loi thu p dng cc thu sut tng dn i vi cc nhm i tng chu thu hoc ton b i tng chu thu. Thng thng, i vi cc sc thu tiu dng thng p dng thu sut t l; i vi cc sc thu thu nhp, thu ti sn c th p dng thu sut lu tin. c) Thu theo mc ring bit v thu tnh theo gi tr: Theo cch ny, c xp vo loi thu c mc ring bit (cng c th c dch l thu c bit, quen c gi l thu tuyt i) nu trong , mc thu sut c xc nh bng mc tin ring bit trn mt n v vt cht ca i tng b nh thu (trng lng, khi lng, din tch...), c lp vi gi tr tin t ca chng. Loi thu ny c li th l rt n gin, khng cn phi xc nh gi tr ca i tng b nh thu nhng li c bt li l khng thch ng trong trng hp tin t b mt gi. mt s nc, loi thu ny thng c p dng di hnh thc thu ru, thu thuc l, thu bia.. Vn 11 : ph v l ph a) Ph L khon tin m t chc, c nhn phi tr khi c mt t chc, c nhn khc cung cp dch v c qui nh trong Danh mc ph ban hnh km theo Php lnh Ph v L ph. Theo Danh mc Ph v L ph c p dng ban hnh km theo Php lnh Ph v L ph. Cc loi ph chia ra: 1. Ph thuc lnh vc nng nhip, lm nghip, thy sn: thy li ph 2. Ph thuc lnh vc cng nghip, xy dng: ph xy dng 3. Ph thuc lnh vc thng mi, u t: ph ch 4. Ph thuc lnh vc lu thng vn ti: ph s dng ng b 5. Ph thuc lnh vc thng tin, lin lc: ph s dng v bo v tn s v tuyn in 6. Ph thuc lnh vc an ninh, trt t, an ton x hi: ph trng gi xe 7. Ph thuc lnh vc vn ha x hi: ph tham quan 8. Ph thuc lnh vc gio dc v o to: hc ph 9. Ph thuc lnh vc y t: vin ph 10. Ph thuc lnh vc khoa hc, cng ngh v mi trng: ph v sinh8

11. Ph thuc lnh vc ti chnh, ngn hng, hi quan: ph hot ng chng khon 12. Ph thuc lnh vc t php: n ph Ngoi ra cng cn phn bit: - Ph thu t cc dch v do Nh nc u t l khon thu thuc Ngn sch nh nc, c Nh nc qun l v s dng. - Ph thu c t cc dch v khng do Nh nc u t hoc do Nh nc u t nhng chuyn giao cho t chc, c nhn thc hin theo nguyn tc hch ton l khon thu khng thuc Ngn sch nh nc, t chc c nhn thu ph c quyn qun l, s dng s tin c qui nh ca php lut. Mt im na cng cn phn bit: cc loi ph bo him x hi, ph bo him y t v cc loi ph bo him khc khng thuc phm vi iu chnh ca Php lnh ph v L ph. b) L ph L khon tin m t chc, c nhn phi np khi c c quan nh nc hoc t chc c y quyn phc v cng vic qun l Nh nc c qui nh trong danh mc L ph ban hnh km theo Php lnh Ph v L ph. Theo danh mc Ph v L ph, c p dng ban hnh km theo Php lnh Ph v L ph, cc loi ph chia ra: 1. L ph qun l Nh nc lin quan n quyn v ngha v ca cng dn: l ph ta n. 2. L ph qun l Nh nc lin quan n quyn s hu, quyn s dng ti sn: l ph trc b 3. L ph qun l Nh nc lin quan n sn xut kinh doanh, cung cp thng tin v L ph ng k kinh doanh. 4. L ph qun l Nh nc c bit v ch quyn quc gia: l ph ra vo cng 5. L ph qun l Nh nc trong cc lnh vc khc: l ph hi quan, l ph chng thc, l ph cng chng. Theo Php Lnh ph v L ph: t chc c nhn c thu ph v l ph bao gm: 1. C quan thu Nh nc. 2. C quan khc ca Nh nc, t chc kinh t , n v s nghip, n v v trang nhn dn, t chc khc v c nhn cung cp dch v, thc hin cng vic m php lut quy nh c thu ph, l ph T chc, c nhn thu ph,l ph phi lp v cp chng t thu cho i tng np ph, l ph theo quy nh ca B Ti chnh.

9

Trng hp khng c cp chng t hoc cp chng t khng ng quy nh th i tng np ph, l ph c quyn yu cu t chc c nhn thu ph, l ph cp chng t thu hoc khiu ni, t co vi c quan Nh nc c thm quyn. T chc, c nhn thu ph, l ph phi nim yt hoc thng bo cng khai ti a im thu v v tn ph, l ph, mc thu, phng thc thu v c quan quy nh thu. T chc, c nhn thu ph, l ph phi thc hin ch k ton, qui nh k bo co quyt ton thu, np, s dng ph, l ph, thc hin ch cng khai ti chnh theo quy nh ca php lut. T chc, c nhn thu cc loi ph, l ph khc nhau phi hch ton ring tng loi ph, l ph. Ph, l ph thuc Ngn sch Nh nc khng phi chu thu Ph thuc ngn sch Nh nc do cc t chc, c nhn phi chu thu theo quy nh php lut. T chc, c nhn khng np hoc np khng s tin ph, l ph th khng c phc v cng vic, dch v hoc b x l theo quy nh php lut. 1. Ngi no khng thc hin ng nhng quy nh v vic ban hnh, t chc thc hin, qun l v s dng ph, l ph theo tnh cht, mc vi phm th phi bi thng theo quy nh php lut. 2. T chc, c nhn thu ph, l ph khng ng quy nh ca php lut v ph v l ph th b x l theo quy nh ca php lut, s tin thu sai phi c tr li cho i tng np ph, l ph, trng hp khng xc nh c i tng np ph th s tin thu sai phi np vo ngn sch Nh nc. Vn 12 : Cn i NSNN iu 8 1. Ngn sch nh nc c cn i theo nguyn tc tng s thu t thu, ph, l ph phi ln hn tng s chi thng xuyn v gp phn tch lu ngy cng cao vo chi u t pht trin; trng hp cn bi chi, th s bi chi phi nh hn s chi u t pht trin, tin ti cn bng thu, chi ngn sch. 2. Bi chi ngn sch nh nc c b p bng ngun vay trong nc v ngoi nc. Vay b p bi chi ngn sch nh nc phi bo m nguyn tc khng s dng cho tiu dng, ch c s dng cho mc ch pht trin v bo m b tr ngn sch ch ng tr ht n khi n hn. 3. V nguyn tc, ngn sch a phng c cn i vi tng s chi khng vt qu tng s thu; trng hp tnh, thnh ph trc thuc trung ng c nhu cu u t xy dng cng trnh kt cu h tng thuc phm vi ngn sch cp tnh bo m, thuc danh mc u t trong k hoch 5 nm c Hi ng nhn dn cp tnh quyt nh, nhng vt qu kh nng cn10

i ca ngn sch cp tnh nm d ton, th c php huy ng vn trong nc v phi cn i ngn sch cp tnh hng nm ch ng tr ht n khi n hn. Mc d n t ngun vn huy ng khng vt qu 30% vn u t xy dng c bn trong nc hng nm ca ngn sch cp tnh. 4. Cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph, c quan khc trung ng, U ban nhn dn cc cp, cc t chc v n v chu trch nhim t chc thc hin d ton ngn sch trong phm vi c giao; nghim cm cc trng hp vay, cho vay v s dng ngn sch nh nc tri vi quy nh ca php lut. Cn i ngn sch: Cc khon mc thu chi v bi chi ngn sch 07/11/2008 V mt k thut, khi thc hin cn i ngn sch cn phi cn nhc vic xc nh phm vi ngn sch v ni dung kinh t ca cc khon thu, chi trong cn i. Quyt nh ny s nh hng n vic thc hin mc tiu ti kha v kt qu o lng bi chi. Bi l bi chi ngn sch bng (=) Thu ngn sch trong cn i tr i (-) Chi ngn sch trong cn i. Hn na, n cn nh hng ti cc bin php v chnh sch cn i. Vn quan trng t ra y l phi xc nh phm vi ngn sch. Theo Ngn hng Th gii (WB), phm vi ngn sch l ngn sch ton din, ngha l tt c cc khon thu, chi ca nh nc bao ph cho ton b khu vc cng. Tuy nhin, theo Qu Tin t Quc t (IMF), phn bit gia chnh sch ti kha v chnh sch tin t th xc nh phm vi ngn sch ch nn gii hn trong khu vc chnh ph. Ngn sch chnh ph theo ngha rng l ngn sch ca cc cp chnh quyn vi cc hot ng mang y s cam kt v bo lnh ca nh nc i vi cc qu ti chnh nh nc bn cnh ngn sch. Nhng nu hiu theo ngha hp, ngn sch chnh ph ch l ngn sch ca cc cp chnh quyn m khng bao gm s cam kt v bo lnh i vi cc qu ti chnh nh nc khc. Mt s quc gia li c ci nhn hp hn, khi tnh bi chi ngn sch nh nc h ch tnh bi chi lin quan n hot ng ngn sch do chnh quyn trung ng trc tip thc hin. i i vi quan im ny l vic khng cho php ngn sch a phng bi chi. Cch xc nh phm vi tnh bi chi ngn sch hp nh vy l nhm thit lp k lut ti chnh tng th trong iu kin nng lc qun l c nhiu hn ch. Bn cnh , thu, chi trong cn i ngn sch l cc khon thu, chi c a vo cng thc xc nh mc bi chi ngn sch. y chnh l ni dung kinh t ca bi chi ngn sch.11

Nh vy, bn cnh thu v chi trong cn i, trong thu v chi ngn sch cn c cc khon thu, chi ngoi cn i, nh: cc khon b p bi chi, cc khon ghi thu - ghi chi... Theo thng l quc t, thu trong cn i ngn sch bao gm cc khon thu vo qu ngn sch m khon thu khng km theo, khng lm pht sinh ngha v hon tr trc tip. Chi trong cn i ngn sch l cc khon chi ra t ngn sch c bo m bng cc ngun thu ngn sch trong cn i. iu ny cng c ngha l nhng khon chi ca nh nc nhng do cc ngun khc m nhim th khng tnh vo chi trong cn i ngn sch. Nh vy, theo thng l quc t, thu trong cn i ngn sch bao gm: cc khon thu thu, ph v cc khon thu khc (k c vin tr khng hon li) m khng bao gm cc khon vay trong v ngoi nc. Mc d theo thng l quc t vin tr khng hon li l khon thu trong cn i, song chng thng khng c k hoch chc chn, khng n nh. Chnh v vy, IMF cng tng khuyn co rng khi phn tch ngn sch lp d ton th ch nn coi cc ngun vin tr, k c vin tr khng hon li, l ngun b p thm ht nh cc khon vay n. Chi trong cn i ngn sch bao gm chi u t pht trin, chi thng xuyn, cc khon chi khc, chi tr li vay m khng bao gm chi tr n gc tin vay. Chi tr li tin vay cn c xp vo chi ngn sch v n l h qu ca vic iu hnh chnh sch ngn sch c bi chi v c chnh ngun thu trong cn i ngn sch bo m. Theo thng l quc t, chi ngn sch xc nh bi chi ch bao gm tr n li trong v ngoi nc, khng bao gm tr n gc nhng bao gm c cc khon vay v cho vay li. Lut cc nc thng quy nh r, thu trong cn i ngn sch bao gm nhng khon thu no, chi trong cn i ngn sch bao gm nhng khon chi no, v nhng khon no l thu b p bi chi. Theo ngha , cn i ngn sch phi hng n t c tnh bn vng qua n nh kinh t v m, i ph vi nhng bt n trong bi cnh hi nhp v ton cu ha nn kinh t. Vn 14 N cng BI VIT: N CNG V THC CHT CA N CNG N cng vt qu cao so vi mc an ton nhng nn kinh t pht trin, ang tr thnh ch nng hin nay bi l yu t c nguy c e da nhng du hiu phc hi ca nn kinh t ton cu, lm ngi ta lo ngi ti vin cnh nn kinh t mt ln na li ri vo tnh trng suy gim. Vy n cng l g, hu qu ca n ra sao, v cn12

nhn

nhn

xem

xt

vn

ny

nh

thno?

N cng l g? Mt cch khi qut nht, c th hiu n chnh ph, n cng hoc n quc gia l tng gi tr cc khon tin m chnh ph thuc mi cp t trung ng n a phng i vay nhm ti tr cho cc khon thm ht ngn sch, v th, n chnh ph, ni cch khc, l thm ht ngn sch lu k tnh n mt thi im no . d hnh dung quy m ca n chnh ph, ngi ta thng o xem khon n ny bng bao nhiu phn trm so vi tng sn phm quc ni (GDP). N chnh ph thng c phn thnh: N trong nc (cc khon vay t ngi cho vay trong nc) v n nc ngoi (cc khon vay t ngi cho vay ngoi nc). Vic i vay ca chnh ph c th c thc hin thng qua pht hnh tri phiu chnh ph vay t cc t chc, c nhn. Tri phiu chnh ph pht hnh bng ni t c coi l khng c ri ro tn dng v chnh ph v c th tng thu thm ch in thm tin thanh ton c gc ln li khi o hn. So vi tri phiu chnh ph pht hnh bng ni t, tri phiu chnh ph pht hnh bng ngoi t (thng l cc ngoi t mnh c cu ln) c ri ro tn dng cao hn v chnh ph c th khng c ngoi t thanh ton, thm vo cn c th xy ra ri ro v t gi hi oi. Ngoi vic vay bng cch pht hnh tri phiu ni trn, chnh ph cng c th vay tin trc tip t cc ngn hng thng mi, cc th ch ti chnh quc t, chng hn Qu Tin t quc t (IMF) Hnh thc vay ny thng c chnh ph ca cc nc c tn cy tn dng thp p dng v khi kh nng vay n bng hnh thc pht hnh tri phiu chnh ph ca h khng cao. Thy g t cuc khng hong n cng hin nay? Khi n cng tng cao, vt qu xa gii hn c coi l an ton, nn kinh t rt d b tn thng v chu nhiu sc p c bn trong v bn ngoi. Xung quanh din bin v cuc khng hong n cng hin nay vi tm chn l Hy Lp v hin ang c nguy c lan ta sang nhiu nn kinh t khc, c th rt ra mt s iu: Th nht, n cng khng ch l vn ca nhng nc chm hoc ang pht trin. So khon n cng vi GDP, hin nay, gnh trn vai gnh nng n cng ln nht l cc nn kinh t pht trin, trong , khu vc ng -r ang ng trc nhng th thch to ln khi Hy Lp phi vin n gi cu tr ca EU v IMF trnh ri vo tnh trng v n. Trong bo co c cng b ngy 9-6 "Hu qu do khng hong ti chnh ton cu gy ra trn phng din thu kha", cc chuyn gia ca IMF khng nh rng, vo u nm 2010 tng n cng ca 10 nc giu nht th gii s t mc 106% GDP (tng ng mi ngi dn n 50 nghn USD). Vo u nm 2007 con s ny l 78%. Nh vy, trong vng 3 nm, n cng ca "10 nc giu nht tng hn 9 nghn t USD.

13

Cc chuyn gia ca IMF cho rng, theo kch bn tng i lc quan, trong nm 2014, n ca "10 nc giu nht" s ln trn mc 114% GDP, cn theo kch bn bi quan, con s ny l 150% GDP. nhng nn kinh t u tu khc ca th gii, n cng cng ang trong tnh trng bo ng. Ngy 19-5, IMF v sau , ngy 26-5, OECD ln lt cnh bo, vi mc n cng hin nay ln ti 190% GDP v cha c du hiu dng li, Nht Bn c mc n cng ln nht trong s cc nc pht trin. Cnh bo ny lm mi ngi lo ngi rng, Nht Bn c th s tr thnh mt Hy Lp th hai. Ngy 2-6-2010 va qua, B Ti chnh M thng bo n cng ca Hoa K tnh n u thng su nm nay vt qu k lc 13 ngn t USD. Khon cng n ny tng khong 1.600 t USD so vi nm ngoi, tng hn gp i trong vng 10 nm qua v chim ti 90% tng sn phm quc ni (GDP) hng nm ca M. Th hai, khi n cng qu ln, vic tht cht chi tiu, thc hin chnh sch "tht lng buc bng" gim thm ht ngn sch l iu kin phi p ng c nhn s h tr cn thit t cc t chc tn dng quc t, th nhng, "tht lng buc bng" li dn ti nhng cuc biu tnh phn i ca qun chng, gy cng thng, bt n chnh tr, x hi, bi nhng ngi ngho, nhng ngi yu th trong x hi l nhng ngi b tc ng mnh nht t chnh sch ct gim phc li, ct gim chi tiu ca chnh ph. Chng hn, c nhn gi cu tr nhm gii quyt khng hong n, Chnh ph Hy Lp phi quyt nh tng nhiu loi thu, t thu gi tr gia tng n thu thu nhp, thu bt ng sn; v nh thu vo nhiu sn phm nh ru, thuc l, ng thi chp nhn p dng cc bin php ct gim chi tiu mnh tay. phn i chnh sch ny ca chnh ph, cc cuc tng nh cng din ra, hng chc ngn ngi tham gia biu tnh trn khp t nc Hy Lp, nht l ti th A-ten. Trong mt pht biu ti mt cuc hp th Bu--nt Ai-rt hi u thng 5-2010, Tng thng c-hen-ti-na ni, ngy nay, chng ta ang phi chng kin nhng hnh nh au bun ti Hy Lp. Tnh trng ri lon ang xy ra nc ny gi chng ta nh v nhng g m chen-ti-na phi tri qua hi nm 2001. Nhng cng thc tng t t cc t chc tn dng a phng yu cu ci cch, trong c vic ct gim mnh tay chi tiu ngn sch, l nguyn nhn then cht gy ra ri lon. Cc t chc tn dng a phng ny khng hiu c nhng g ang din ra trn th gii ni chung v trong x hi c-hen-ti-na hay Hy Lp ni ring. Cch y 9 nm, nm 2001, c-hen-ti-na phi i mt vi tnh trng ri lon nghim trng do cc ln sng biu tnh khp ni phn ng cc bin php "tht lng buc bng", ri Tng thng c-hen-ti-na khi l ng Fc-nan- la Rua phi t chc, v 4 ngy sau , ngi k nhim l A-n-ph R-ri-get Saa phi tuyn b tnh trng v n quc gia, vi khon n 90 t USD mc n ln nht trong lch s t nc ny. Th ba, trong thi im hin nay, khi nn kinh t ton cu mi thot khi khng hong, bt u c du hiu phc hi do kt qu ca cc gi kch thch kinh t m chnh ph cc nc chi ra trong nhng nm trc y, th vic ct gim chi tiu, tng thu s lm gim u t, km hm s phc hi ca nn kinh t, lm chm tc tng trng, thm ch c th y nn kinh t vo "khng hong kp". Nghim trng hn, vic tung ra cc gi kch thch kinh t chnh l mt trong nhng nguyn nhn lm tng n cng ca cc chnh ph, vy nu nh khng hong ti xut th liu cc chnh ph c cn kh nng xoay x, cu vn nn kinh14

t ca mnh? Vn t ra cho cc chnh ph l phi cho li gii quyt c thm ht ngn sch nhng khng y nn kinh t tr li tnh trng suy thoi, trong khi cc bin php gii quyt hai vn ny li c tc ng khng thun chiu. Th t, khi n cng lin tc tng cao, nn kinh t b h bc tn nhim theo bo co ca cc t chc chuyn i nh gi tn nhim cc cng ty v quc gia khc, nim tin ca ngi dn v gii u t b lung lay, khi nn kinh t d tr thnh mc tiu tn cng ca cc th lc u c quc t. Th d, i vi Hy Lp, khi t chc xp hng tn dng Standard & Poors h bc tn nhim i vi tri phiu chnh ph ca A-ten, cc qu u t ln lp tc bn ra loi tri phiu ny, ng thi t chi mua vo trong cc t pht hnh tip theo. Nu chnh ph mun huy ng tin t th trng ti chnh s phi chp nhn chi ph vn cao hn v sau , ri vo vng xoy: tip tc b tt bc tn nhim. Vic a ra xp hng tn nhim trong thi im nhy cm, d tn thng ca nn kinh t c nguy c lm cho cuc khng hong thm trm trng, c tc dng nh mt "c huch", y nn kinh t ln su thm vo kh khn, b tc. Th nm, vic cn c vo mc n cng trn GDP xc nh tnh trng n cng l ht sc quan trng, tuy nhin, iu quan trng khng km l phn tch "thc cht" n cng. l: n chnh ph l vay n trong nc hay vay n nc ngoi; tc tng trng ca nn kinh t, hay tnh trng "sc khe" ni chung ca nn kinh t; lng d tr quc gia Chng hn, hin nay, d lun ang lo ngi liu Nht Bn c th tr thnh mt Hy Lp th hai, th nhng, mt s nh phn tch, khi phn tch n cng ca Nht Bn cho thy c s khc bit kh ln gia n cng ca nc ny vi n cng ca Hy Lp, th hin ch, 95% tri phiu chnh ph ca Nht Bn do ngi dn nc ny nm gi, trong khi 70% n chnh ph Hy Lp do ngi nc ngoi nm gi. Bn cnh , Nht cn t ch v t gi hi oi, d tr ngoi t ca Nht cng mc rt cao (theo con s m B Ti chnh Nht Bn cng b ngy 12-5, tnh n cui thng 4-2010, d tr quc gia ca Nht l 1.046,873 t USD). Do vy, nn kinh t Nht Bn, mc d ngoi n cng cao cn ng trc nhiu kh khn khc na, nhng vn c d bo l kh c th tr thnh mc tiu tn cng ca gii u c quc t. Nh vy, vic nh gi ng n cng v thc cht n cng ca mt nn kinh t, mt quc gia l v cng quan trng, c bit trong nhng thi im nhy cm. Bi l, nu ch ch trng vo con s t l n cng cao mt cch thun ty s gy nn hiu ng tm l hoang mang, kch ng, thiu tin tng, lm gia tng cng thng x hi, b gii u c li dng tn cng, d gy ri lon nn kinh t, thm ch dn nn kinh t n bn b vc ph sn. Ngc li, nu yn tm vi t l n cng cn trong gii hn an ton, m khng phn tch cn trng, ch ng mc n khon n c hnh thnh nh th no, bng cch no, thc trng nn kinh t ra sao v kh nng tr n th no, cng s d y nn kinh t ri vo vng xoy thm ht ngn sch "tht lng buc bng" tc ng tiu cc n tng trng/. Vn 15 : Cc hnh thc vay n - Pht hnh tri phiu chnh ph Chnh ph c th pht hnh Tri phiu chnh ph vay t cc t chc, c nhn. Tri phiu chnh ph pht hnh bng ni t c coi l khng c ri ro tn dng v Chnh ph c th tng thu thm ch in thm tin thanh ton c gc ln li khi o hn. Tri phiu chnh ph pht15

hnh bng ngoi t (thng l cc ngoi t mnh c cu ln) c ri ro tn dng cao hn so vi khi pht hnh bng ni t v chnh ph c th khng c ngoi t thanh ton v ngoi ra cn c ri ro v t gi hi oi. - Vay trc tip Chnh ph cng c th vay tin trc tip t cc ngn hng thng mi, cc th ch siu quc gia (v d: Qu Tin t Quc t)... Hnh thc ny thng c Chnh ph ca cc nc c tin cy tn dng thp p dng v khi kh nng vay n bng hnh thc pht hnh tri phiu chnh ph ca h khng cao. Vn 18 : thu a) c im ca thu - Thu do Quc hi lp ra di hnh thc mt o lut l hnh thc vn bn c tnh php l cao nht do c quan quyn lc cao nht, c quan lp php t ra. - Thu lun mang tnh cht bt buc: Thu c thu to qu Ngn sch nh nc chi dng cho vic chung, mi cng dn iu kin phi ng thu. Vic b ra mt khon tin ng thu khng mang li li ch trc tip cho ngi np thu nhng h vn phi np bi ngun thu t thu l ngun thu ch yu ca Ngn sch nh nc, thiu ngun thu ny Nh nc khng th tn ti. V vy, Nh nc s p dng cc bin php cng ch i vi cng dn khng thc hin ngha v np thu. - Thu mang tnh cht khng hon tr trc tip v tng xng. Cng dn phi ng thu khi iu kin v h khng nhn c bt c li ch trc tip g t vic ng thu, tuy nhin c s hon tr gin tip thng qua vic Nh nc s dng thu cho cc nhu cu chung ca x hi. c im ny ca Thu gip ta phn bit vi ph v l ph, v ph v l ph c s b p, ngi ng ph v l ph s nhn c li ch trc tip t vic ng ph v l ph. - Thu lun gn vi quyn lc nh nc, l hai phm tr khng th tch ri: Nh nc l ch th duy nht t ra cc khon thu v ngc li thu l phng tin vt cht ch yu duy tr quyn lc nh nc. b) Vai tr ca thu To ngun thu cho ngn sch nh nc. - Thu l ngun thu chnh ca ngn sch Nh nc, hng nm ngun thu t thu chim trn 90% tng thu Ngn sch nh nc. - L ngun thu n nh ca ngn sch Nh nc, thu l khon thu mang tnh lut php th hin tnh cng ch cao. - Ch th np thu rng nn t l ng vin vo ngn sch Nh nc cao iu tit nn kinh t - Thu l cng c ti chnh iu tit nn kinh t. y l vai tr c tnh cht quyt nh ca thu. S dng cng c thu, nh nc c th m rng hoc thu hp mt ngnh kinh t no . khuych chng, pht trin mt ngnh kinh t nh nc s dng bin php: nh thu16

thp, thu hp phm vi ch th np thu, m rng din min, gim thu. thu hp mt ngnh kinh t nh nc s dng bin php: nh thu cao, m rng phm vi ch th np thu, gim din min, gim thu. - Thu l cng c iu chnh gi c th trng, hn ch lm pht: Khi gi c mt loi hng ho no trn th trng tng ln, Nh nc c th iu chnh gi bng cch gim thu i vi mt hng v ngc li; kim ch tc lm pht nh nc c th gim thu. - Thu l cng c Nh nc thc hin vic bo h nn sn xut trong nc. Thu l cng c iu tit thu nhp, hng dn tiu dng v thc hin cng bng x hi. - Nh nc nh thu cao i vi mt hng cn hn ch tiu dng v nh thu thp i vi mt hng thit yu, khuyn khch tiu dng. - Quy nh v thu sut lu tin trong thu thu nhp th hin ngi c thu nhp cao th np thu nhiu, ngi c thu nhp thp th np thu t. - Ngun thu thu c, mt phn c s dng phn phi li cho cc i tng chnh sch, kh khn trong x hi. Vn 19 : Chi ngn sch nh nc Chi ngn sch, mt cng c ca chnh sch ti chnh quc gia c tc ng rt ln i vi s pht trin ca nn kinh t. Chi ngn sch bao gm chi cho u t pht trin (tch ly), chi tiu dng thng xuyn v chi tr n gc tin chnh ph vay. 1. Chi u t pht trin kinh t Mt trong cc chc nng quan trng ca nh nc l chc nng t chc kinh t. Chc nng ny trong c ch th trng nc ta hin nay c th hin bng vai tr ca nh nc trong qun l v iu tit v m nn kinh t. Ngn sch nh nc vi cc vai tr ca n c coi l mt cng c quan trng trong vic thc hin chc nng ni trn ca nh nc. Chi u t pht trin l nhng khon chi mang tnh cht tch ly phc v cho qu trnh ti sn xut m rng gn vi vic xy dng c s h tng nhm to ra mi trng v iu kin thun li cho vic b vn u t ca cc doanh nghip vo cc lnh vc cn thit, ph hp vi mc tiu ca nn kinh t. Ni khc i, vic chi cho u t pht trin ca ngn sch nh nc nhm mc ch to ra mt s khi ng ban u, kch thch qa trnh vn ng cc ngun vn trong x hi hng ti s tng trng. Chi u t pht trin c cp pht ch yu t ngn sch trung ng v mt b phn ng k ca ngn sch a phng v bao gm cc khon chi c bn sau y: 75 1.1 Chi u t xy dng c bn: l khon chi ti chnh nh nc c u t cho cc cng trnh thuc kt cu h tng (cu cng, bn cng, sn bay, h thng thu li, nng lng, vin thng) cc cng trnh kinh t c tnh cht chin lc, cc cng trnh v d n pht trin vn ha x hi trng im, phc li cng cng nhm hnh thnh th cn i cho nn kinh t, to ra tin kch thch qa trnh vn ng vn ca doanh nghip v t nhn nhm mc ch tng trng kinh t v nng cao i sng vt cht, tinh thn cho ngi dn. Chi u t xy dng c bn c tm quan trng trong vic to ra c s vt cht k thut cho nn kinh t v x hi, gp phn hnh thnh c cu kinh t hp l theo nh hng ca nh nc, to iu kin thc y sn xut pht trin v nng cao nng sut lao ng x hi. 1.2 Chi u t v h tr vn cho doanh nghip nh nc: l khon chi gn lin vi s can17

thip ca nh nc vo lnh vc kinh t. Vi khon chi ny mt mt nh nc bo m u t vo mt s lnh vc sn xut kinh doanh cn thit to iu kin cho s pht trin kinh t x hi, mt khc nhm hnh thnh mt c cu kinh t hp l. Trong nn kinh t th trng, cc tng cng ty v doanh nghip nh nc c hnh thnh v tn ti trong cc ngnh, cc lnh vc then cht nh: khai thc ti nguyn thin nhin, nng lng, cc ngnh cng nghip c bn, an ninh quc phng, cc ngnh phc v li ch cng cngVi s hot ng ca loi hnh doanh nghip nh nc i hi ngn sch nh nc phi cp vn u t ban u v h tr vn cho doanh nghip nh nc, khon chi ny hnh thnh nn vn c nh v vn lu ng ca doanh nghip nh nc. 1.3 Chi gp vn c phn, vn lin doanh vo cc doanh nghip thuc cc lnh vc cn thit c s tham gia ca nh nc: trong nn kinh t th trng Vit Nam cc cng ty c phn c hnh thnh thng qua qu trnh c phn ho doanh nghip quc doanh hoc thnh lp mi. Cc doanh nghip lin doanh c thnh lp trn c s lin doanh lin kt gia cc t chc kinh t vi nhau . Cc doanh nghip ny tham gia vo nhiu lnh vc hot ng kinh t k c nhng lnh vc c v tr trng yu nh hng ln n nn kinh t. Trong iu kin i hi nh nc vi vai tr qun l v iu tit v m nn kinh t phi tham gia vo cc lnh vc thit yu bng vic mua c phn ca cc cng ty hoc gp vn lin doanh theo mt t l nht nh, tu theo tnh cht quan trng ca tng lnh vc sn xut kinh doanh i vi nn kinh t , nhm thc hin hng dn, kim sot hoc khng ch hot ng ca cc doanh nghip ny i theo hng pht trin c li cho nn kinh t. 76 1.4 Chi cho cc qu h tr u t quc gia v cc qu h tr pht trin: Qu h tr u t quc gia v cc qu h tr pht trin quc gia l nhng t chc ti chnh c t cch php nhn, thc hin chc nng huy ng vn v tip nhn cc ngun vn t ngn sch nh nc cho vay i vi cc chng trnh , d n pht trin cc ngnh ngh thuc din u i v cc vng kh khn theo quy nh ca chnh ph ( chng trnh nh bt xa b, chng trnh pht trin kinh t bin, pht trin rng ). Trong qa trnh hnh thnh v hot ng ca cc qu ny c ngn sch nh nc cp vn iu l ban u v b sung vn hng nm thc hin cc nhim v c giao. 1.5 Chi d tr nh nc: D tr quc gia cho php duy tr s cn i v n nh trong pht trin kinh t, gii quyt cc vn kinh t pht sinh trong qu trnh hot ng ca nn kinh t v trong nhng trng hp nht nh cho php ngn chn, b p cc tn tht bt ng xy ra i vi nn kinh t, x hi. Trong nn kinh t th trng, hot ng ca cc quy lut kinh t c th dn n nhng bin ng phc tp khng c li cho nn kinh t hoc xy ra thin tai i hi phi c mt khon d tr gip nh nc iu tit th trng, khc phc hu qu. Khon d tr ny c hnh thnh bng ngun ti chnh c cp pht t ngn sch nh nc hng nm. D tr quc c s dng cho hai mc ch: - iu chnh hot ng ca th trng, iu ha cung cu v tin,ngoi t v mt s mt hng thit yu: go, xng du trn c s bo m n nh cho nn kinh t. - Gii quyt hu qu cc trng hp ri ro bt ng xy ra lm nh hng n sn xut v i sng . 2. Chi tiu dng thng xuyn Bao gm cc khon chi cho tiu dng x hi gn lin vi chc nng qun l x hi ca nh nc, khon chi ny c phn thnh hai b phn: mt b phn vn c s dng p ng nhu cu ca dn c v pht trin vn ha x hi, n c mi quan h trc tip n thu nhp v18

nng cao mc sng ca dn c v mt b phn phc v cho nhu cu qun l kinh t x hi chung ca nh nc. Bng vo cc khon chi tiu dng thng xuyn nh nc th hin s quan tm ca mnh n nhn t con ngi trong qu trnh pht trin kinh t, ng thi vi cc khon chi ny nh nc thc hin chc nng vn ha, gio dc, qun l, an ninh quc phng. Chi tiu dng thng xuyn bao gm cc khon chi sau y: 2.1 Chi qun l nh nc (qun l hnh chnh) Chi qun l nh nc bt ngun t s tn ti v vic thc hin chc nng, nhim v ca nh nc. y l khon chi nhm m bo s hot ng ca h thng cc c quan qun l nh nc t trung ng n a phng, hot ng ca ng Cng sn Vit Nam v hot ng ca cc t chc chnh tr x hi. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi lng v ph cp lng - Chi v nghip v - Chi v vn phng ph - Cc khon chi khc v qun tr ni b. Trong cc khon chi trn th chi v tin lng v ph cp lng l quan trng nht, chim t trng trn 50% khon chi qun l nh nc nn chi cho duy tu bo dng c s vt cht, chi trang thit b cha c quan tm ng mc, b xung cp nghim trng nh hng n hot ng ca n v. Tuy vy, tin lng ca cn b cng chc li cha ph hp vi mc sng trung bnh ca x hi lm ny sinh tiu cc v gim hiu sut cng tc, i hi phi ci cch ch tin lng thng qua cng tc ci cch b my hnh chnh. tinh gin b my nh nc, gim chi ph, thc hin yu cu hiu qu v tit kim trong chi qun l nh nc cn tin hnh ng b cc bin php: - Hon thin b my qun l nh nc cho ph hp vi chc nng, nhim v ca nh nc trong c ch th trng. - Nng cao cht lng cn b qun l : tiu chun ha cn b, cng chc, vin chc b tr nhn s cho ph hp vi kh nng cng tc v yu cu qun l ca b my hnh chnh. - ng dng khoa hc k thut vo cng tc qun l hnh chnh. 2.2 Chi An ninh quc phng An ninh v quc phng thuc lnh vc tiu dng x hi, l nhng hot ng bo m s tn ti ca nh nc v cn thit phi cp pht ti chnh cho cc hot ng ny t ngn sch nh nc. Khon chi ny c phn lm hai b phn: - Khon chi cho an ninh nhm bo v ch x hi, an ninh ca dn c trong nc. 78 - Khon chi cho quc phng phng th v bo v nh nc chng s xm lc, tn cng v e da t nc ngoi. Xt v ni dung, chi an ninh quc phng bao gm: - Chi v tin lng v ph cp lng cho ton qun v lc lng cng an nhn dn. - Chi v o to hun luyn cho b my quc phng, an ninh v chi nghin cu khoa hc trong lnh vc quc phng, an ninh. - Chi mua sm trang thit b, v kh v cc phng tin qun s cho ton qun v lc lng cng an. - Chi u t xy dng cc cng trnh k thut phc v cho mc ch quc phng v an ninh. - Cc khon chi khc Chi v an ninh quc phng phi cn c vo tnh hnh thc t ca t nc trong tng thi k.19

Hng nm nh nc phi dnh ra mt phn kinh ph ng k t ngn sch duy tr , cng c lc lng an ninh quc phng. Nu khon chi ny qu ln th s hn ch tng trng kinh t, ngc li nu qu t s khng m bo c s tn ti ca nh nc v trt t an ton x hi. Do , b tr ngn sch an ninh quc phng mt mt phi m bo nhng chi ph cn thit cho phng th v gi gn an ninh ca t nc trn c s n nh v kinh t x hi, mt khc phi thc hin tit kim v c hiu qa trong chi tiu. 2.3 Chi s nghip: Bao gm nhng khon chi cho cc dch v v hot ng x hi phc v nhu cu pht trin kinh t x hi v nng cao dn tr ca dn c. Chi s nghip bao gm cc khon: chi s nghip kinh t, chi s nghip nghin cu khoa hc v bo v mi trng, s nghip gio dc o to, s nghip y t, s nghip vn ha ngh thut , th thao v s nghip x hi. y l cc khon chi quan trng nhm m bo qu trnh ti sn xut kt hp vi sc lao ng c cht lng cao. S pht trin ca sn xut v khoa hc cng ngh i hi ngi lao ng phi c mt trnh vn ha, chuyn mn nht nh . Do , s tham gia ca nh nc trong cp pht ti chnh cho hot ng s nghip mang ngha kinh t v x hi. V kinh t khon chi ny tc ng n qa trnh ti sn xut m rng v qu trnh to ra thu nhp quc dn, nh vo cc khon chi ny m trnh vn ha, k 79 thut v sc kho ca ngi lao ng c nng cao gp phn tng nng sut lao ng v hiu sut cng tc. V x hi cc khon chi ny gp phn nng cao mc sng v thu nhp thc t ca cc tng lp dn c do li ch t cc hot ng phc li, dch v cng ch mang li. Chnh cc khon thu nhp phc li ny gim bt chnh lch v trnh dn tr cng nh thu nhp ca cc thnh vin trong x hi. 2.3.1 Chi s nghip kinh t Hot ng ca cc n v s nghip kinh t nhm phc v cho yu cu sn xut kinh doanh, qun l kinh t x hi, to iu kin cho cc ngnh kinh t pht trin. Mc ch hot ng ca cc n v s nghip kinh t khng phi nhm vo li nhun, do p dng ch cp pht nh cc n v d ton ngn sch. Chi s nghip kinh t lin quan hu ht n cc ngnh kinh t v bao gm cc khon chi: s nghip a chnh (iu tra o c a gii hnh chnh, o v bn ) s nghip giao thng, s nghip nng nghip, s nghip thy li, s nghip ng nghip, s nghip lm nghip, s nghip th chnh v mt s hot ng s nghip khc. V ni dung chi s nghip kinh t bao gm cc khon chi c bn sau y: - Chi v lng v ph cp lng cho vin chc n v s nghip. - Chi mua nguyn vt liu dng cho nghin cu sn xut th nghim - Chi mua sm, sa cha phng tin, dng c dng trong hot ng s nghip v mt s cc khon chi khc. 2.3.2 Chi s nghip nghin cu khoa hc v cng ngh Xut pht t yu cu v s cn thit phi nhanh chng tip cn vi nn khoa hc v cng ngh tin tin ca th gii khoa hc v cng ngh tr thnh mt trong nhng ng lc thc y s pht trin kinh t x hi. V ni dung khan chi ny bao gm: - Chi cho mng li cc c quan nghin cu v pht trin cng ngh bao gm cc vin, phn vin, cc trung tm nghin cu khoa hc v cng ngh. - Chi v lng v ph cp lng cho cn b khoa hc. - Chi cho cc chng trnh khoa hc v cng ngh cp nh nc (4 chng trnh khoa hc v cng ngh cp nh nc hin nay: chng trnh cng ngh thng tin, chng trnh cng ngh20

sinh hc, chng trnh vt liu mi v chng trnh t ng ha). 80 - Chi u t xy dng c bn cho nhng cng trnh nghin cu, thc nghim v khoa hc, cng ngh. - Cc khon chi khc v khoa hc, cng ngh. 2.3.3 Chi s nghip gio dc, o to: y l khon chi m tm quan trng ca n l nhm nng cao dn tr, trnh chuyn mn k thut ca mi ngi dn trong x hi gp phn thc y tng trng kinh t. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi v gio dc ph thng: h mu gio, h tiu hc, h trung hc, v h b tc vn ha. - Chi v o to sau i hc, i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip, o to ngh v cc hnh thc o to bi dng khc. - Chi cho cc chng trnh quc gia v gio dc v o to: chng trnh ph cp gio dc tiu hc, chng xung cp trng hc, tng cng gio dc min ni - Cc khon chi s nghip gio dc v o to khc. Trong c ch th trng hin nay Vit Nam, s nghip gio dc v o to ang pht trin theo hng x hi ha v a dng ha mc tiu, chng trnh, loi hnh trng lp v cc loi hnh gio dc, o to nhm mc ch nng cao trnh dn tr ca cc tng lp dn c trong x hi. Bn cnh cc trng cng lp pht trin cc dng trng dn lp, t thc tt c cc cp trong h thng gio dc quc dn gim gnh nng cho ngn sch nh nc cng nh to iu kin nng cao cht lng gio dc v o to. 2.3.4 Chi s nghip y t: Chi s nghip y t l khon chi phc v cng tc phng bnh v cha bnh nhm nng cao mc sng cho mi ngi dn trong x hi. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi cho cng tc phng bnh: bao gm cc khon chi nhm bo m iu kin hot ng ca cc vin nghin cu, phng khm, trm chuyn khoa. - Chi cho cng tc cha bnh: l khon chi quan trng nht nhm duy tr s hot ng ca h thng cc bnh vin, bnh x, nh iu dng. - Chi cho cc chng trnh quc gia v y t: chng trnh phng chng bu c, phng chng st rt, dn s v k hoch ha gia nh .. - Cc khon chi s nghip y t khc. 81 Hin nay, cc khon chi t ngn sch nh nc cho hot ng s nghip y t cha p ng c yu cu pht trin ca ngnh y. Vic nng cao cht lng hot ng khm, cha bnh v tng cng trang b c s vt cht, k thut cho mt nn y hc hin i i hi bn cnh ngun kinh ph do ngn sch nh nc cp pht cn phi huy ng thm cc ngun thu khc t trong nc v nc ngoi. Trong iu kin nhm xa b dn s bao cp ca ngn sch nh nc i vi hot ng s nghip y t v tng cng s dng c hiu qa kinh ph cp cho ngnh y t, xu hng chung hin nay l nh nc ch cp kinh ph cho cc hot ng phng chng cc dch bnh, thc hin cc chng trnh quc gia v y t v chi cha bnh cho cc i tng c bit. Cc trng hp cn li s huy ng s ng gp t ngi bnh thng qua vic thc hin ch bo him y t cho mi i tng hnh thnh qu bo him y t nhm thanh ton chi ph cho ngi bnh khi n khm, cha bnh ti cc c s y t. 2.3.5 Chi s nghip vn ha, ngh thut, th thao21

Mc tiu ca cc hot ng vn ha, ngh thut, th thao l nhm nng cao tri thc v thm m cho mi tng lp dn c nhm xy dng mt nn vn ha m bn sc dn tc, c ni dung nhn o, dn ch v tin b, pht trin o c x hi v truyn thng dn tc. Cc mc tiu ca cc hot ng ny cho php mi cng dn pht trin ton din v chnh tr, t tng v o c. V tnh cht quan trng ca cc hot ng vn ha, ngh thut, th thao nn vic thc hin cc mc tiu ca chng gn lin mt khon cp pht t ngn sch nh nc. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi cho h thng th vin, bao tng, nh vn ha. - Chi cho h thng pht thanh, truyn hnh v cc hot ng thng tin khc. - Chi cho cc hot ng biu din ngh thut v cc hot ng vn ha khc. - Chi cho s nghip th dc th thao. - Chi cho cc chng trnh quc gia v vn ha, ngh thut, th dc th thao. 2.3.6 Chi s nghip x hi Mc tiu ca khon chi ny l nhm bo m i sng ca ngi lao ng khi gp kh khn, tai nn, gi yu, nhng ngi khng c kh nng lao ng ng thi gii quyt nhng vn x hi nht nh. Chi t ngn sch nh nc cho s nghip x hi bao gm : 82 - Chi thc hin nhng chnh sch i vi thng binh, gia nh lit s, gia nh c cng vi cch mng. - Chi gip i sng nhn dn nhng vng xy ra thin tai v nhng s c bt ng. - Chi cho cc tri x hi: tri tr m ci, tri nui dng ngi gi, cc tri ci to. Chi cho s nghip x hi ch yu l do ngn sch nh nc i th, bn cnh cn c ngun do cc n v kinh t, t chc x hi trong v ngoi nc quyn gp, ng h ca nhn dn. Khon chi ny gp phn gim nh nhng kh khn v i sng ca mt s i tng nht nh v hnh thnh thu nhp v phc li x hi cho nhng i tng . 2.3 Chi tr n gc tin chnh ph vay Chi tr n nh nc bao gm: - Tr n trong nc: l nhng khon n m trc y nh nc vay cc tng lp dn c, cc t chc kinh t v cc t chc khc bng cch pht hnh cc loi chng khan nh nc nh tn phiu kho bc, tri phiu quc gia. - Tr n nc ngoi: l cc khon n nh nc vay ca cc chnh ph nc ngoi, cc doanh nghip v cc t chc ti chnh tin t quc t. Hng nm s chi tr n ca nh nc c b tr theo mt t l nht nh trong tng s chi ca ngn sch nh nc nhm m bo kh nng tr n ng hn. 3. Cn i ngn sch Ngn sch nh nc l cng c ti chnh quan trng c nh nc s dng phn phi thu nhp quc dn. Chc nng phn phi ca ngn sch c th hin trong qu trnh huy ng v s dng cc ngun ti chnh hnh thnh nn cc khon thu v cc khon chi ca ngn sch. V ni dung, cc khon thu v chi ny c quan h hu c vi nhau v da trn nguyn tc hai b phn ny phi c cn i. Trong c ch k hoch ha tp trung, vic cn i ngn sch nh nc c thc hin theo nguyn tc: u tin cho cc khon chi u t pht trin sau mi dnh cho chi tiu dng thng xuyn. Trong thc t do s thu thng rt thp, thm ch nhiu khi khng cho chi u t pht trin nn vic cn i ngn sch lun lm vo tnh trng b ng, trong khi nhu22

cu chi tiu dng thng xuyn li rt 83 cp bch. Do , chnh ph thng phi pht hnh tin ngoi d kin l nguyn nhn gy ra lm pht. Trong c ch th trng, yu cu i mi hot ng ca ngn sch nh nc i hi phi xy dng m hnh qun l ngn sch thch hp v ph hp vi thng l quc t, m hnh ny cho php xc nh c cu ngn sch vi ni dung cc khon thu v chi m bo s cn i ca ngn sch nh nc. C th m hnh qun l ngn sch nh nc c xy dng da trn mi quan h gia tch ly v tiu dng: - Thu ngn sch nh nc t thu, ph, l ph v mt s khon thu khng mang tnh cht thu nh: thu li tc c phn nh nc, thu t cho thu v bn ti sn thuc s hu nh ncl nhng khon thu thng xuyn ca nh nc v c hnh thnh theo nguyn tc khng hon tr. Cc khon thu ny cn c gi l cc khon thu trong cn i ngn sch c s dng u tin cho cc khon chi tiu dng thng xuyn ca chnh ph, phn cn li s dnh cho chi u t pht trin. - Thu t cc khon vin tr v vay n ca chnh ph. Ngun thu ny dng b p s thiu ht ca ngn sch nh nc do chnh lch gia tng s chi v tng s thu trong cn i ngn sch p ng yu cu pht trin kinh t. Do , cc khon thu vin tr v vay n ca chnh ph c gi l cc khon thu b p thiu ht ca ngn sch. C ch cn i ngn sch nh nc ny to ra th ch ng rt ln cho chnh ph cho php gii quyt trc ht cc nhu cu cp bch n nh i sng v trt t x hi, hn na n cng vch ra mt ranh gii r rng v phm vi tiu dng nm trong gii hn cc khon thu nhp do nn kinh t to ra. Cc khon thu b p thiu ht (vay) ch phc v cho chi u t pht trin nhm m bo kh nng tr n cho chnh ph. Vn 20 : qu d tr quc gia a) Mc tiu _ Sn sng, ch ng p ng yu cu cp bch, v phng chng khc phc hu qu thin tai, ha hon dch bnh; m bo quc phng, an ninh ; tham gia bnh n th trng, gp phn n nh kinh t v m v thc hin cc nhim v t xut khc ca nh nc. _ Tng bc tng cng qu d tr quc gia c quy m ph hp vi s pht trin ca nn kinh t, c cu danh mc mt hng hp l iu kin tc ng kp thi, gp phn n nh tnh hnh x hi, kinh t chnh tr trong mi tnh hung bin ng t xut xy ra _ Nng cao cht lng cng tc hng bo qun d tr quc gia, hon thin h thng tiu chun cht lng, quy trnh quy phm bo qun, nh mc kinh t k thut, tng bc i mi k thut v a cc gii php cng ngh bo qun mi vo cng tc bo qun hng d tr quc gia, bo m trnh k thut, cng ngh bo qun hng d tr quc gia p ng yu cu nhim v v ngang tm vi cc nc tin tin.

23

. Phng php tnh h s ICOR H s ICOR phn nh quan h gia tng trng kinh t v u t (m hnh Harrod - Domar). Tnh h s ny da trn cc gi nh ch yu sau: - Nn kinh t lun cn bng di sn lng tim nng. c th huy ng c cc ngun lc d tha cn phi u t m rng quy m sn xut. - Cng ngh khng i, s kt hp gia vn v lao ng c thc hin theo mt h s c nh. H s ICOR (k) l ch tiu phn nh hiu qu ca vn u t, n c xc nh theo cng thc: k = K/Y Trong : K mc thay i vn sn xut (K = Kt Kt-1) Y l mc thay i v kt qu sn xut v Y = Yt Yt-1, y t ch nm nghin cu v t - 1 ch nm trc nm nghin cu. ngha ca k l to thm c mt n v kt qu sn xut th cn tng thm bao nhiu n v vn sn xut. Hay ni cch khc, k l gi phi tr thm cho vic to thm mt n v kt qu sn xut. H s ICOR cng ln chng t chi ph cho kt qu tng trng cng cao n ph thuc vo mc khan him ngun d tr v tnh cht ca cng ngh sn xut; cc nc pht trin h s ICOR thng cao hn cc nc ang pht trin v mi nc th h s ICOR lun c xu hng tng ln tc l khi kinh t cng pht trin th tng thm mt n v kt qu sn xut cn nhiu hn v ngun lc sn xut ni chung v nhn t vn ni ring v khi ng sn lng thc t gn tim cn vi ng sn lng tim nng. iu ny c gii thch bng quy lut li ch cn bin gim dn theo quy m. Cng thc tnh rt n gin nhng thnh phn cu to cng thc th rt kh xc nh. Yu t Y th c trong s liu nin gim thng k, vn l xc nh c mc tng ln ca vn sn xut. tnh c K chng ta phi hiu r ni dung ca ch tiu vn sn xut. Vn sn xut l gi tr cc t liu vt cht tham gia trc tip vo qu trnh sn xut v dch v ca nn kinh t, bao gm vn c nh (cng xng, nh my, tr s c quan, trang thit b, c s h tng) v vn lu ng (c c hng tn kho) v cc vn u t khc. Vn sn xut c nh gi gc hin vt, th hin nng lc sn xut, ch tnh phn hin cn tc l phn c tch lu li v ch tnh nhng ti sn c lin quan trc tip n sn xut v dch v. Nh vy K l phn tng thm trong nm bng s vn c n cui nm tr i s vn c u nm hay bng phn u t mi, sa cha, a thit b vo sn xut,... tr i phn gim trong nm bao gm khu hao ti sn c nh, h hng,... Trong thc t vic xc nh vn c n cui mi nm l rt kh khn (bi phi kim k nh gi li ti sn hng nm) hoc xc nh s tng v gim trong nm rt kh c bit l phn ti sn a vo sn xut hoc h hng, cho nn ngi ta thay K bng ch tiu vn u t pht trin c xem l s

24

vn tng ln trong nm (ch tiu vn u t pht trin trong nm c trong h thng s liu thng k hng nm).

25