CNG CHI TIT Mn : DN S V MI TRNG (Dng cho sinh vin h i hc) 1. Khi lng: 3 VHT trong : - Gi l thuyt : 36tit - Gi tho lun : 6tit - Gi kim tra: 3tit 2. Hc phn trc: 3. Gio trnh chnh: Dn s v Mi trng (Tc gi PGS.TS Trnh khc Thm.NXB Lao ng- X hi.2007). 4. Ti liu tham kho: - B K hoch v u t - Qu dn s Lin hp quc, (2005), C s l lun v dn spht trin v lng ghp dn s vo k hoch ho pht trin, H Ni.

- Hc vin Bo ch v tuyn truyn, (2005), Gio trnh Dn s, sc kho sinh sn vpht trin, H Ni, Nh xut bn Chnh tr quc gia.

- PGS. TS. Nguyn nh C - i hc Kinh t quc dn, (1997), Gio trnh Dn s vpht trin, H Ni, Nh xut bn Nng nghip.

- PGS. TS. Nguyn nh C - i hc Kinh t quc dn, Bi ging Dn s v mitrng th gii.

- PGS. TS. T Huy Ra - Hc vin Chnh tr quc gia H Ch Minh, (2005), Giotrnh Dn s v pht trin, H Ni, Nh xut bn Chnh tr quc gia.

- GS. TS. Tng Vn ng - i hc Kinh t quc dn, (2002), Gio trnh Dn s vpht trin, H Ni, Nh xut bn Nng nghip.

- Tng cc thng k, Cc s liu thng k v dn s, lao ng, gio dc, y t, cly v t Website www.gso.gov.vn.

- Tng cc thng k, (2001), Kt qu d bo dn s cho c nc, cc vng a l - kinht v 61 tnh/thnh ph, H Ni, Nh xut bn Thng k.

- Tng cc thng k, S liu x l t iu tra bin ng dn s v K hoch ho gianh 2000 - 2005, c ly v t Website www.gso.gov.vn.

- Tng cc thng k, S liu x l t iu tra di c nm 2004, c ly v t Websitewww.gso.gov.vn.

1

- Trnh Khc Thm, (1993), C s khoa hc ca di dn v phn b li dn c vngng bng sng Cu Long, Lun n Ph tin s khoa hc kinh t, Trng i hc Kinh t quc dn H Ni.

- U ban cc vn x hi ca Quc hi kho X, Thng tin dn s v pht trin. 5.Cch nh gi tip thu hc phn ca sinh vin: - Hnh thc kim tra qu trnh: Kim tra trc nghim hoc vit lun (Ging vin t quyt nh). - Hnh thc thi kt thc hc phn: Thi Trc nghim

2

Chng I i tng, ni dung v phng php nghin cu ca mn hc I. 1.1. Mt s khi nim c bn. Dn c v dn s.

1.1.1. Dn c. Tp hp tt c nhng con ngi cng c tr trn mt vng lnh th nht nh gi l dn c ca vng . Lnh th y c th l n v hnh chnh nh x, huyn, tnh Nh vy, dn c ca mt vng lnh th l khch th nghin cu chung ca nhiu b mn khoa hc. 1.1.2. Dn s. Khi dn c c xem xt, nghin cu gc qui m, c cu, cht lng v bin ng ca chng th c gi l dn s. Ni hm ca khi nim dn c rng hn rt nhiu so vi ni hm ca khi nim dn s. 1.1.3. Dn s hc. Dn s hc l mn khoa hc x hi c lp nghin cu quy m, c cu dn c v nhng thnh t gy nn s bin ng ca quy m v c cu dn c. 1.2. Ti nguyn, mi trng.

1.2.1. Ti nguyn. 1.2.1.1. Khi nim ti nguyn. Ti nguyn l tt c cc yu t vt cht hoc phi vt cht, cc yu t t nhin hoc nhn to c trn tri t v trong v tr m con ngi c th khai thc v s dng cho cc hot ng ca mnh. Mt yu t c coi l ti nguyn vi iu kin sau: - C ch cho cc hot ng ca con ngi. 3

- Con ngi c th khai thc c nhng li ch . 1.2.1.2. Phn loi ti nguyn. Cn c vo ngun gc hnh thnh.:

S 1.1: Phn loi ti nguyn (1)

Ti nguyn

Ti nguyn thin nhin

Ti nguyn nhn vn

Ti nguyn v hn Ti nguyn c th ti to -

Ti nguyn hu hn Ti nguyn khng th ti to

Cn c vo kh nng ti sinh.

-S 1.2: Phn loi ti nguyn (2)

Ti nguyn thin nhin

C kh nng ti sinh

Khng c kh nng ti sinh

ng vt

Thc vt

Vi sinh vt

To tin ti sinh Ti to Cn kit

1.2.1.3. Cn kit ti nguyn. Mt ti nguyn c coi l cn kit nu n ri vo mt trong cc tnh trng sau: 4

Th nht, ti nguyn kt tinh ht vo trong cc sn phm x hi, n c coi l khng cn tn ti trong mi trng t nhin. Th hai, ti nguyn cn trong mi trng t nhin nhng chi ph khai thc qu ln. Th ba, nhin liu khng kt tinh v mt vt cht vo sn phm, n b t chy trong qu trnh sn xut v chuyn ha thnh nhng cht khc. Th t, ti nguyn c tr lng bnh qun u ngi gim dn theo thi gian. V d nh t, rng, nc 1.2.2. Mi trng. 1.2.2.1. Khi nim mi trng. Theo iu 1, Lut bo v mi trng ca Vit Nam th Mi trng bao gm cc yu t t nhin v yu t vt cht nhn to, quan h mt thit vi nhau, bao quanh con ngi, c nh hng ti i sng, sn xut, s tn ti, pht trin ca con ngi v thin nhin. 1.2.2.2. Phn loi mi trng.Phn loi mi trng

Mi trng

Mi trng t nhin

Mi trng nhn to

MTTN thun tu

Mi trng sinh thi

Mi trng k thut

Mi trng x hi

1.2.2.3. nhim mi trng.

5

-

nhim mi trng l s thay i cc b phn, cc c th cu thnh nn mt hay nhiu yu t no ca mi trng gy nh hng xu n hot ng sn xut, i sng v sc khe ca con ngi.

1.3.

Pht trin bn vng.

1.3.1. Pht trin. Pht trin l qu trnh mt x hi t n mc tho mn cc nhu cu m x hi cho l thit yu.V nh vy c th coi pht trin l qu trnh gim dn v i n loi b ngho i, bnh tt, m ch, tnh trng mt v sinh, tht nghip v bt bnh ng. HDI nh gi mc pht trin ca cc quc gia hin nay. 1.3.2. Pht trin bn vng. Pht trin bn vng l s pht trin nhm p ng nhng nhu cu ca hin ti m khng lm tn hi ti kh nng p ng nhng nhu cu ca cc th h mai sau. II. 2.1.i tng, ni dung nghin cu v ngha ca mn hc.

i tng v ni dung nghin cu ca mn hc.

2.1.1. i tng nghin cu ca mn hc. Mi quan h tc ng hai chiu gia con ngi vi ti nguyn thin nhin.

2.1.2. Ni dung nghin cu ca mn hc. o o 2.2. Chng I: i tng nghin cu Chng II: Quy m v c cu dn s. Chng III: Bin ng t nhin ca dn s. Chng IV: Di dn v th ho. Chng V: Dn d vi ti nguyn mI trng. Chng VI: Qun l dn s v mI trng

Nhim v v ngha ca mn hc.

6

Mn hc cn c nhim v nghin cu, tm ra cc cng c, ch tiu lng ho cc yu t dn s, nh gi chiu hng v mc tc ng ca cc yu t dn s n mi trng, ti nguyn v ngc li. III. Phng php nghin cu. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. Phng php duy vt bin chng. Phng php duy vt lch s. Phng php thng k - phn tch. Phng php m hnh ho. Phng php iu tra x hi hc.

7

Chng II Qui m v c cu dn s I. 1.1. Qui m v s phn b dn c. Qui m v s gia tng dn s.

1.1.1. Qui m dn s. Quy m dn s l tng s dn sinh sng trong mt vng lnh th nht nh, vo mt thi im xc nh. Vi quy m dn s trung bnh nm ta c th xc nh theo cng thc sau y:P=P

P0 + P1 2

Trong :

:Dn s trung bnh trong nm. :Dn s u nm. :Dn s cui nm.

P0 P1

Bn cnh cch tnh dn s trung bnh trn, ngi ta cng thng ly s dn ngy 1 thng 7 hng nm lm dn s trung bnh ca nm . o lng quy m dn s ta c phng trnh cn bng dn s nh sau: P1 = P0 + B D + I O Trong : B :S tr em c sinh sng trong thi k . D :S ngi cht trong thi k . I :S ngi t cc vng khc chuyn n trong thi k .

O :S ngi i ra khi vng n cc vng khc trong thi k . 8

1.1.2. Tng trng dn s v t l gia tng dn s. Cch tnh tc tng dn s theo m hnh cp s cng. Pt = P0(1+rt) Cch tnh tc tng dn s theo m hnh cp s nhn. Pt = P0(1+r)t 1.2. Cch tnh thi gian dn s tng gp i. T =ln2/r Bi tp. Phn b dn c. Mt dn s c xc nh da trn quy m dn s v din tch ca vng. Mt dn s = P S

(ngi/km2)

Thng thng cc nc phn b dn c theo cc n v hnh chnh nh tnh (thnh ph), huyn (qun)...

-

Ngoi ra, cc nc cn phn b dn c theo cc vng c trng v a l, kinh t, x hi v vn ha. .. phn b dn c theo cc vng kinh t; phn b dn c theo khu vc thnh th, nng thn; theo cc loi hnh t ai s dng vo mc ch kinh t.

-

Ty vo mc ch nghin cu m ngi ta s dng cc c trng hoc tiu ch khc nhau xc nh phn b dn c. Nu v phn tch c khi nim.

II. 2.1.

C cu dn s v cht lng dn s. C cu tui v gii tnh

2.1.1. C cu theo gii tnh. C cu gii ca dn s l s phn chia ton b dn s thnh dn s nam v dn s n. Cc ch tiu thng c dng nh gi c cu gii tnh l t l gii tnh hoc t s gii tnh.

9

T l gii tnh cho bit dn s nam hoc dn s n chim bao nhiu phn trm trong tng dn s. Nu k hiu dn s nam l Pm, dn s n l Pf th ta c cng thc tnh t l gii tnh nh sau:Sm = Pm P 100 hay Sf = f 100 P P

T s gii tnh cho bit trong tng dn s trung bnh c 100 n th tng ng c bao nhiu nam v c biu din bng cng thc:SR = Pm 100 Pf

T l gii tnh v t s gii tnh c mi quan h vi nhau, da vo t s gii tnh ta c th xc nh c t l gii tnh. Trong tnh ton ngi ta thng hay da vo t s gii tnh tnh t l n nh sau:Sf = 100 100 SR + 100

-

Bi tp.

2.1.2. C cu dn s theo tui. C cu tui ca dn s l s phn chia ton b dn s theo tng tui, nhm tui v cc khong tui ln. 2.1.2.1. Khi nim v tui dn s. Tui l mt trong nhng bin quan trng trong phn tch dn s, n gn vi nhiu vn kinh t x hi. 2.1.2.2. Cc cch phn chia theo tui. 5 nm, 10 nm v cc khong tui rng hn theo cch xc nh tui lao ng. 2.1.2.3. Cc ch tiu nh gi c cu dn s theo tui. nh gi c cu tui ca dn s ngi ta thng s dng t s ph thuc v tui trung v lm thc o nh gi.

10

DR cho bit trung bnh c 100 ngi trong tui lao ng phi nui bao nhiu tr em, phi nui bao nhiu ngi gi v phi nui bao nhiu ngi ngoi tui lao ng. T s ph thuc chung (DR):DR = P014 + P60 P1559+

100 hay DR = DR 014 + DR 60

+

2.2.

Cht lng dn s.

2.2.1. Khi nim cht lng dn s. Cht lng dn s l tng hp nhng nng lc c bn ca mt cng ng dn c p ng yu cu thc hin chc nng x hi mt cch c hiu qu. Cht lng dn s th hin qua c cu tui, mc sng, trnh , thc x hi... Cht lng dn s l mt khi nim rng, n l tng th cc thnh t to nn th lc, tr lc ca con ngi ni chung. Cht lng dn s l s tng hp ca nhiu yu t tc ng. Cht lng dn s khng ch c nh gi v nhn trc hc (chiu cao, cn nng, cc s o c bn), sc chu ng do dai c v th lc v tr lc, => Ngun nhn lc l mt b phn ca dn s, nh vy cht lng dn s phn nh c cht lng ngun nhn lc. 2.2.2. Cc ch tiu nh gi cht lng dn s. Xp hng HDI ca Vit Nam tng t th 122 ln 108 trong tng s 177 nc v vng lnh th tham gia xp hng. HDI ca Vit Nam cao hn mc trung bnh 0,694 ca cc nc ang pht trin. Tuy nhin, HDI ca nc ta li thp hn mc trung bnh ca th gii 0,741 v khu vc chu Thi Bnh Dng 0,768(1). Sc kho v dinh dng Trnh gio dc Dn s v mi trng bn vng

1

Vietnam Investment Review - Dau Tu - Dau Tu Chung Khoan.htm s 90 ra ngy 28/7/2006.

11

Chng III Bin ng t nhin ca dn s I. 1.1. Mc sinh v cc yu t nh hng. Mt s khi nim c bn. Kh nng sinh : biu th mt tim nng sinh hc Mc sinh: L ch s sinh sng thc t ca ngi ph n trong tui sinh . + Mc sinh t nhin: L mc sinh khng c s can thip ca con ngi vo qu trnh sinh .+ Mc sinh c kim sot: L mc sinh c s can thip ca con ngi vo qu trnh sinh 1.2. Cc thc o c bn v mc sinh.

1.2.1. T sut sinh th (CBR - Crude Birth Rate) T sut sinh th (CBR) l s tr em sinh ra sng c tnh trn 1000 dn trong nm xc nh. Cng thc tnh:CBR = B 1000 P

Trong : CBR :T sut sinh th (). BP

:S tr em sinh ra sng c trong 1 thi k (thng l 1 nm). :Dn s trung bnh trong thi k . iu tra dn s Vit Nam nm 1999 cho bit

VCBR =

d:

1.519.000 1000=19 9000 , 76.327.900

12

Ni cch khc nm 1999 Vit Nam trung bnh c 1000 ngi dn c 19,9 trng hp sinh ra v sng. T sut sinh th CBR l thc o c s dng rng ri, d tnh, thng tin n gin v dng d bo dn s. CBR l thc o duy nht tnh mc sinh trong tng dn s (bao gm c dn s khng tham gia sinh ). Bi tp.

1.2.2. T sut sinh chung (GFR - General Fertility Rate). T sut sinh chung hay cn gi l t sut sinh tng qut (GFR) biu th s tr em sinh ra sng c tnh bnh qun cho 1.000 ph n trong tui sinh (15 - 49) ca mt nm xc nh. Cng thc tnh:GFR = B 1000 W1549

Trong :

GFR

:T sut sinh chung ().

W15-49 :S ph n trung bnh trong mt thi k (thng l 1 nm). V d: t sut sinh chung l:GFR = 64 000 . 1000= 80 000) ( 800000 .

Ngha l tnh A nm 2005 trung bnh c 1000 ph n tui t 15 n 49 c 80 tr em sinh ra sng c trong nm. GFR l thc o phn nh mc sinh chnh xc hn CBR khi dng so snh do hn ch c mt phn nh hng ca c cu tui ton b dn s (V khng bao gm dn s ngoi tui sinh ). Tuy nhin, thc o ny vn b nh hng bi tnh trng kt hn ca ph n trong tui ni trn. Bi tp.

1.2.3. T sut sinh c trng theo tui (ASFR - Age Specific Fertilyty Rate) Mc sinh rt khc nhau theo tng nhm tui. 13

T sut sinh c trng (ASFR) l s tr em sinh ra sng c tnh bnh qun cho 1.000 ph n trong mt tui hay nhm tui trong tui sinh (15 - 49 tui). Cng thc tnh:ASFR x = Bfx 1000 Wx

Trong : ASFRx :T sut sinh c trng theo tui (). Bfx :S tr em sinh ra sng c bi nhng ph n trong tui x trong mt thi k (thng l 1 nm). Wx :S ph n trung bnh trong tui x.

ASFR l thc o loi b c hon ton nh hng ca cu tui v gii i vi mc sinh. ASFR cho bit s ng gp ca ph n tng tui c th vo tng mc sinh, qua bit c hnh vi dn s theo tui ca ngi m. Thc o ny dng d bo mc sinh theo c cu tui ngi m mt cch chnh xc trong d bo dn s theo phng php thnh phn v l ngun ch yu tnh tng t sut ca ngi ph n.

1.2.4. Tng t sut sinh (TFR - Total Fertility Rate) Tng t sut sinh hay cn gi l t sut sinh tng cng l s con trung bnh c sinh ra bi 1 ph n trong sut thi k sinh v c xc nh trong nm no . Cch tnh: Tng t sut sinh c xc nh bng tng tt c t sut sinh c trng theo tng tui chia cho 1000. Nu t sut sinh c trng tnh theo tng tui ring bit th:

14

TFR =

x=15

ASFR1.000

49

x

Nu t sut sinh c trng tnh theo nhm 5 tui th:5 ASFRaa=1 7

TFR =

1000

Trong : ASFRa l t sut sinh c trng cho tng nhm tui 5 nm. TFR l thc o th hin: L ch s tng kt v mc sinh ca ph n v c s dng rng ri.

Bi tp. 1.2.5.T sut ti sinh sn. Ti sinh sn l qu trnh thay th th h dn s ny bng th h dn s khc da vo yu t sinh v cht. Trong ti sinh sn ph n ng vai tr quan trng. Do vy, khi nh gi qu trnh ti sinh sn khng ch da vo cc t sut sinh m phi phn tch n mc tng, gim s ph n. 1.2.5.1. T sut ti sinh th (GRR - Gross Reproduction Rate). T sut ti sinh th biu th s con gi trung bnh ca 1 ph n c th sinh ra trong qung i sinh ca mnh vi gi thit ngi ph n ch cht sau khi ht tui sinh . V vy, khi xc nh t sut ti sinh th phi da vo tng t sut sinh v xc sut sinh con gi: GRR = TFR x Trong : GRR :T sut ti sinh th. :Xc xut sinh con gi.

15

=

S bgi sinh ra trong nm T s tr em sinh trong nm ng

Thng thng trong iu kin khng c tc ng g ca con ngi n vic xc nh gii tnh ca a tr th = 0,488 hoc 0,49% (xc sut sinh con trai l 0,51). 1.2.5.2. T sut ti sinh tinh (NRR - Net Reproduction Rate) T sut ti sinh tinh biu th s b gi bnh qun c sinh ra bi mt ph n trong sut thi k sinh ca h v cn sng c n khi thay th ngi m thc hin chc nng sinh . T sut ti sinh tinh tnh cho mt nm xc nh no theo cng thc: NRR = GRR x S'f Trong : NRR :T sut ti sinh GRR :T sut ti sinh th S'f :H s sng trung bnh ca s con gi mi sinh n khi thay th ngi m thc hin chc nng sinh sn. C th da vo NRR nh gi mc ti sinh sn ca dn s. Nu NRR > 1 l ti sinh sn m rng Nu NRR = 1 l ti sinh sn gin n Nu NRR < 1 l ti sinh sn thu hp. Tuy nhin khng th nh gi chng cng mt thi im m phi sau t nht mt th h b m v c nhng gi nh nht nh. 1.2.6. Mc sinh thay th. L mc sinh m mt on h ph n trung bnh c va s con gi thay th mnh trong dn s.

16

Trn thc t, cc nh nghin cu thng s dng TFR xem xt mc sinh thay th, theo mc sinh thay th t c khi TFR nm trong khong t 2,1 n 2,2 con. 1.3. Xu hng bin ng mc sinh v cc yu t nh hng.

1.3.1. Xu hng bin ng mc sinh. Mc sinh thng xuyn bin ng v chu tc ng ca nhiu yu t c t nhin - sinh vt v c cc yu t kinh t x hi. V vy cc nc khc nhau, trong cc thi k khc nhau, bin ng mc sinh c khc nhau. 1.3.2. Cc yu t nh hng n mc sinh. 1.3.2.1. Yu t t nhin sinh hc. Sinh trc ht l hin tng sinh hc t nhin, v vy n phi chu s tc ng ca cc yu t ny. Kh nng sinh ca con ngi ch c tui nht nh V vy c cu tui v gii ca dn c c nh hng rt ln ti mc sinh. Ni no c s ngi trong tui sinh cng ln th mc sinh cng cao v ngc li. Ngay trong tui sinh , mc sinh cng khc nhau tng nhm tui khc nhau. Tuy vy s bin ng mc sinh vn din ra theo mt xu hng nht nh, c tnh qui lut. Trong giai on u ca s pht trin x hi loi ngi, do sn xut cha pht trin, i sng thp km, nn mc sinh khng cao hoc c ni mc sinh cao nhng mc cht rt ln nn dn s tng rt chm. n x hi phong kin, lc lng sn xut pht trin cao hn, ca ci vt cht to ra nhiu hn, ngi dn c thc sinh nhiu, thch gia nh ng con; nhiu dn tc coi l iu kin duy tr ni ging, tng sc mnh quc gia. Trnh pht trin kinh t - x hi cng cao, i sng vt cht, tinh thn cng c ci thin, nhu cu ca con ngi ngy cng ln, thc v quan nim ca ngi dn v mt gia nh t con ngy cng r nt. 17

Mc cht ca dn c thp v n nh khc phc c tnh trng "sinh b, sinh d phng". Cc yu t trn lm cho mc sinh gim i. Nhn chung mi nc, mi thi k, mi dn tc, mc sinh u rt cao tui 20 n 35. N gii ng vai tr cc k quan trng trong ti sn xut dn s. T l v sinh ca nam, n trong tng s dn cao hay thp cng u nh hng n mc sinh. Dn tc cng l yu t nh hng n mc sinh. 1.3.2.2. Phong tc tp qun v tm l x hi. Mi quc gia, mi dn tc, mi hnh thi kinh t - x hi u c phong tc tp qun v tm l x hi khc nhau. Tp qun v tm l x hi tc ng ln n mc sinh v hnh vi sinh . S thay i v phong tc, tp qun v tm l x hi ca mi dn tc v cng ng dn c l mt qu trnh lu di, phc tp v ph thuc vo trnh pht trin kinh t - x hi v cc chnh sch pht trin ca quc gia. 1.3.2.3. Yu t kinh t - vn ho. Nhm yu t ny rt a dng v tc ng theo nhiu hng khc nhau. Cc yu t ny bao gm: Vic lm - ngh nghip, thu nhp, trnh vn ho - gio dc. Cng c nhng quan im khc nhau v nh hng ca cc yu t ny n bin ng t nhin ca dn s ni chung cng nh mc sinh ni ring.

1.3.2.4. Cc yu t k thut. Trnh pht trin k thut cng cao, c bit l thnh tu v y hc, chm sc sc kho cng to iu kin cho con ngi ch ng iu tit mc sinh v cc hnh vi sinh . Cc thnh tu ca y hc c s dng khc phc cc trng hp v sinh. Bng k thut chuyn mn hoc bng cc bin php th tinh nhn to, th tinh t ng 18

nghim c th gip cho cc cp v chng khng c kh nng sinh c con, to iu kin cho gia nh hnh phc. 1.3.2.5. Chnh sch dn s v cc chnh sch c lin quan. Ph thuc vo iu kin kinh t - x hi v tnh hnh dn s, mi quc gia u a ra nhng ch trng, chnh sch v bin php iu tit qu trnh vn ng v pht trin dn s cho ph hp vi yu cu v kh nng pht trin ca t nc trong mi thi k. II. 2.1. Mc cht v cc nhn t nh hng. Mt s khi nim Cht l mt hin tng t nhin v khng th trnh khi ca con ngi. Theo Lin hp quc v T chc Y t th gii th "Cht l s mt i vnh vin tt c nhng biu hin ca s sng mt thi im no sau khi hin tng sinh sng xy ra". Nh vy: S kin cht ch xy ra sau khi c s kin sinh ra sng. Thi gian t khi sinh ra sng n khi cht gi l di cuc sng hay mt i ngi hoc gi l tui th. Khi nim v cht trn khng tnh n trng hp cht xy ra trc khi c s kin sinh. Cht bo thai: Mt sn phm ca s thai nghn b cht trc khi ly ra hoc y ra t c th m. Da vo di ca thi k thai nghn, c th chia ra: Cht bo thai sm : < 20 tun, t khi mang thai.

Cht bo thai trung bnh : 20 - < 28 tun, t khi mang thai. Cht bo thai mun : 28 tun, t khi mang thai.

Cht 0 tui l cht ca nhng trng hp sinh ra sng cha t n 1 tui.

19

2.2.

Cc thc o c bn v mc cht.

2.2.1. T sut cht th (CDR - Crude Death Rate) T sut cht th (CDR) l thc o biu th s ngi cht trong mt nm so vi 1000 dn ca mt nc hay mt a phng no .CBR = D 1000 P

Trong : CBR :T sut cht th (). DP

:Tng s ngi cht trong mt thi k (thng l 1 nm). :Dn s trung bnh ca thi k .

V d: iu tra dn s 1999, dn s Ty Nguyn l 3.062.295 ngi. S ngi cht 12 thng trc thi im iu tra l 3.060 ngi. Vy t sut cht th l:CDR = 3.060 1000= 10 (000) 3.062 295 .

CDR l thc o n gin, s dng rng ri v l mt thnh phn tnh t l tng dn s t nhin. Tuy nhin, thc o CDR ph thuc vo c cu tui, khng phn nh c mc cht theo tui, gii do khng phn nh y trnh pht trin kinh t - x hi, mc sng v nhng thnh tu y hc. 2.2.2. T sut cht c trng theo tui (ASDR - Age Specific Death Date). T sut cht c trng theo tui (Age Specific Death Rate - ASFR) l i lng biu th mi tng quan gia tng s ngi cht tui no trong mt thi k so vi dn s trung bnh ca tui trong cng thi k tnh theo n v phn nghn. Cng thc xc nh ca t sut cht c trng theo tui nh sau:ASFRx = Dx 1000 Px

Trong : ASFRx :T sut cht c trng ca tui x ().

20

Dx

:Tng s ngi cht tui x trong mt thi k (thng l 1 nm).

Px

:Dn s trung bnh tui x ca thi k .

Ch tiu ny phn nh s ngi cht trung bnh tui no tnh trn 1000 ngi dn trong cng nhm tui ca mt a phng trong mt thi k nht nh. V mt dn s hc ch tiu ny phn nh mc cht ca tng nhm dn c cc tui khc nhau. Ch tiu ny c u im l phn nh ng bn cht mc cht tng tui, n khng cn chu nh hng bi c cu tui ca dn s. Tuy nhin ch tiu ny li khng phn nh c mc cht bao trm ca dn s. 2.2.3. T sut cht tr em di 1 tui (IMR - Infant Mortality Rate). T sut cht tr em di mt tui cn gi l t sut cht khng tui l i lng biu th mi tng quan gia tng s tr em cht di mt tui trong mt thi k so vi tng s tr em sinh ra sng c trong thi k . Cng thc xc nh nh sau:IMR = D0 1000 B

Trong : IMR :T sut cht tr em di mt tui (). D0 :Tng s tr em di mt tui cht trong thi k no (thng l 1 nm). B :S tr em sinh ra sng c ca thi k .

Ch tiu ny cho ta bit s tr em trung bnh cht di mt tui trn 1000 tr em sinh ra sng c. N phn nh xc sut cht ca nhng a tr sinh ra sng c trong thi k . V d: X A nm 2004 c s tr em sinh ra sng c l 4.810 em, trong s cht trong nm l 400 em. Vy t sut cht tr em di mt tui l:IMR = 400 1000= 833 () , 4.810

21

T sut cht tr em di mt tui l mt ch tiu c bit quan trng trong phn tch v cht ca dn s bi v y l mt trong nhng ch bo nhy cm nht nh gi mc nh hng ca y t v bo v sc kho trong dn c. V vy, t sut cht tr em di mt tui l ch tiu dn s quan trng nh gi, so snh mc cht, phn nh trnh pht trin kinh t x hi, thnh tu y hc t c ca cc nc, cc khu vc hoc gia cc thi k khc nhau. Khc vi t sut cht th, t sut cht tr em di mt tui c s khc bit rt ln gia cc nhm nc pht trin v ang pht trin. i vi cc vng, cc nc ring bit, s khc bit ny cn ln hn nhiu. 2.2.5. Trin vng sng trung bnh. Trin vng sng trung bnh ca tui x l s nm trung bnh cn sng c khi t n tui . N l ch tiu quan trng trong nghin cu ti sn xut dn s, l mt trong nhng ch tiu c bn phn nh mc ng cht ca dn c, phn nh trnh pht trin kinh t - x hi, thnh tu y hc, mc sng ca ngi dn v s quan tm ca Nh nc. 2.3. Mt s c trng v cht.

2.3.1. c trng v cht theo tui. Trong dn s hc, tui l tiu thc rt quan trng, n lin quan v tc ng n mi qu trnh dn s: hn nhn, sinh, cht, di chuyn v mi hot ng trong i sng x hi. i vi cc tui khc nhau, mc cht rt khc nhau. tui 0, t sut cht cao hn nhiu so vi cc tui khc. Thng t mc thp nht tui 10 14. tui tr em mc cht kh cao l do nguyn nhn cht bao gm c hai nhm yu t l nhm yu t ni sinh v nhm yu t ngoi sinh: - Cc yu t ni sinh: Bao gm cc yu t lin quan n vic hnh thnh bo thai, cha v do vy c th xem l bin sinh hc.

22

Cc yu t ngoi sinh: Bao gm cc yu t thuc nhiu lnh vc nh vn ho, kinh t, x hi, mi trng 2.3.2. c trng v mc cht theo gii tnh. Trong cc thi k khc nhau, vi trnh pht trin khc nhau, c trng v mc cht theo gii c khc nhau. Quan st v cht theo gii trong iu kin hin nay ngi ta nhn thy rng t sut cht ca nam lun cao hn n mi la tui. c trng ny loi tr cc x hi nguyn thu, n l v cc nc c trnh pht trin kinh t v x hi cn rt lc hu. Do t sut cht ca nam gii cao hn n gii nn mc d xc sut sinh con trai ln hn con gi nhng t l n trong dn s, c bit l nhng tui cao bao gi cng ln hn nam gii. 2.3.3. Khc bit v mc cht theo trnh hc vn v ngh nghip. Trnh hc vn trc ht lin quan n trnh hiu bit, kh nng ngn nga, phng trnh v cha tr cc loi bnh tt, s dng c hiu qu cc thnh tu y hc vo trong cuc sng. Nh vy, trnh hc vn cao to iu kin gim mc cht. Nhng ngnh ngh no cng nng nhc, c hi, nguy him v cng thng th cng c xc sut cht cao v ngc li.

2.3.4. Khc bit v mc cht theo thnh th, nng thn. - So snh mc cht ca hai nhm dn c sng khu vc thnh th v khu vc nng thn ngi ta thy c nhng c trng v cht hai khu vc ny. khu vc thnh th c t sut cht c trng theo tui thng thp hn khu vc nng thn, c bit chnh lch tui tr em. - Tuy nhin, nu xem xt t trng s ngi cao tui sng ti thnh th v nng thn th khu vc thnh th thng thp hn. 2.3.5. Khc bit v mc cht theo cc nguyn nhn.

23

Cht do nhiu nguyn nhn khc nhau, nhng nguyn nhn ny c chia thnh hai nhm l nhm cc nguyn nhn ni sinh v nhm cc nguyn nhn ngoi sinh. i vi mi nc, mi thi k mc cht do tng nguyn nhn l khc nhau. Xu hng chung l cng vi s pht trin ca kinh t v x hi th mc cht gim nhng phn theo nguyn nhn th t trng cht do nguyn nhn ngoi sinh gim, t trng cht do nguyn nhn ni sinh tng. 2.4. Cc yu t nh hng n mc cht.

2.4.1. Mc sng dn c. Mc sng ca dn c l trnh tho mn nhng nhu cu v vt cht v tinh thn ca mi thnh vin trong x hi. Lin hp quc s dng 12 nhu cu c bn sau nh gi mc sng ca dn c: Nh vy, mc sng c lin quan n trnh pht trin ca x hi, n mng li phc v cng cng. Khi mc sng tng ln c ngha l mc p ng cc nhu cu trn cng cao, th lc ca con ngi cng c tng cng, kh nng khng i vi cc loi bnh tt ca con ngi c nng ln dn n mc cht gim xung. cc nc pht trin, mc sng dn c cao, vic chm sc sc kho, c bit l sc kho ca b m v tr em c ci thin dn n mc cht thp v ngc li i vi cc quc gia ang pht trin. Trong cng mt quc gia, mc sng ca tng gia nh cng nh hng khng nh n mc cht, c bit l mc cht tr em. 2.4.2. Trnh pht trin y hc v cc dch v y t. Y t v y hc l hai mt ca hot ng bo v, chm sc sc kho cho ngi dn. Y hc i su vo nghin cu l thuyt, y t i su vo cc bin php t chc, ch o, thc hin cc bin php c th phng cha bnh cho ngi dn. Y t ch c th pht trin c da trn nhng thnh tu nghin cu ca y hc v ngc li kt qu nghin cu ca y hc s khng c ch li i vi ngi dn nu khng c mt h thng y t tt trin khai vo thc t. 2.4.3. Mi trng sng.

24

Nu mi trng trong sch, ph hp vi con ngi th sc kho c ci thin, sc khng tng v kh nng mc cc loi bnh s gim xung, mc cht gim, tui th c nng cao. Ngc li nu mi trng b nhim s c nhng tc ng xu n sc kho con ngi, thm ch c th l nhng tc nhn gy bnh hoc trung gian truyn bnh dn n mc cht tng. Cc c im t nhin nh kh hu, c im a l cng nh hng kh nhiu n mc cht. Nhng vng c kh hu khc nghit nh nhit qu nng hoc qu lnh, tc gi qu cao, lng ma qu nhiu hoc qu t hoc c c im a l him tr s c nh hng khng tt n sc kho ca ngi dn, lm tng mc cht. Ngoi ra, cc t nn x hi nh ma tu, ru, mi dm cng nh hng nht nh n tui th v mc cht ca dn c. 2.4.4. C cu tui ca dn s. Mi mt b phn dn s c nhng c im v sc kho khc nhau nn mc cht khc nhau. Nh vy c cu dn s c nh hng n mc cht, c bit l c cu tui ca dn s. 2.4.5. Yu t hn nhn v gia nh. Ngi ta nhn thy rng t l cht lun thp hn nhng ngi kt hn so vi ngi khng kt hn. Nhiu nh dn s hc, y hc, x hi hc cho rng do yu t th cht ca n gii thun li hn nam gii nn h c sc khng tt hn nn n c tui th cao hn nam.

25

III. Bin ng t nhin ca dn s. 3.1. Khi nim v thc o nh gi bin ng t nhin ca dn s. Bin ng t nhin ca dn s l thc o do yu t sinh v cht to nn. nh gi mc bin ng t nhin ca dn s, ngi ta c th s dng hai thc o sau: - Lng tng t nhin ca dn s: Cng thc xc nh nh sau: NI = B - D Trong : NI :Lng tng t nhin ca dn s trong mt thi k no (thng l mt nm). B :Tng s tr em sinh ra sng c trong thi k . D :Tng s ngi cht trong thi k . Ch tiu ny cho ta bit trong c thi k nghin cu, quy m dn s tng (hoc gim) bao nhiu ngi do sinh v cht. T sut tng t nhin dn s: Cng thc xc nh nh sau:NIR = BD 1000= CBR CDR P

Trong : NIR :T sut tng t nhin () ca dn s trong mt thi k no (thng l mt nm). Ch tiu ny cho ta bit trung bnh c 1.000 ngi dn trong thi k nghin cu th quy m dn s tng ln (hoc gim i) bao nhiu ngi. Cn phn bit bin ng t nhin dn s vi bin ng dn s hay t sut tng dn s t nhin vi tc tng dn s hng nm. Tc tng dn s hng nm bao hm c hai yu t: bin ng t nhin v bin ng c hc. Cn tng t nhin ch l hiu s gia s sinh v s cht. 26

C th d dng thy tnh trng bin ng dn s (hay t sut tng dn s hng nm) ca mt a phng trong mt nm no qua phng trnh cn bng dn s sau: Pt = Po + B - D + I - 0 Pt - Po = (B - D) + (I - 0)

27

Trong : Po Pt B D I 0 :Dn s u nm. :Dn s cui nm. :S tr sinh trong nm. :S ngi cht trong nm. :S ngi di c n a phng trong nm. :S ngi di c i khi a phng trong nm.

Nh vy, s dn tng thm (hoc gim i) bng s dn bin ng t nhin (B D) cng vi s dn bin ng c hc (I - 0). Trong thc t, khi nh gi bin ng dn s ca mt a phng thng dng t sut tng dn s hng nm. T sut gia tng dn s Chng Di dn v th ho I. 1.1. Di dn. Mt s khi nim c bn. Mt l, bin ng t nhin (trng thi sinh, cht). Hai l, bin ng khng gian (xo trn lnh th, vng a l, ch yu l gia cc im dn c). Ba l, bin ng x hi (thay i v tr con ngi trong c cu x hi, ngh nghip...). Hnh thc ny ng ngha vi tnh c ng ca x hi. Theo ngha rng, di dn c hiu ng nht vi khi nim "s vn ng ca dn c", ngha l bt c hay ton b s di chuyn no ca con ngi trong khng gian. = T sut bin ng t nhin (CBR - CDR) + T sut bin ng c hc (IR - 0R) IV

28

Theo ngha hp, ngi ta quan nim: Di dn l qu trnh di chuyn ca con ngi gn lin vi s thay i ch thng xuyn thay i v tr, mi trng t ni i ti ni n trong mt khong thi gian nht nh no . - Ni xut c (hoc ni i): L ni ngi di c di chuyn i. - Ni nhp c (hoc ni n): L ni ngi di c di chuyn n. - Thi khong di dn: L khong thi gian t lc di dn n thi im iu tra. nghin cu di dn, s liu thng c thu thp v x l theo khong thi gian nht nh. - Dng di dn: L tp hp tt c cc di chuyn c chung ni i v ni n. Dng di dn c xc nh bi hng v cng ca n. - Chnh lch di dn: L s chnh lch gia di chuyn i v di chuyn n ti mt vng xc nh. nh ngha ca Lin hp quc loi ra c nhng ngi sng lang thang, dn du mc, di dn theo ma v di chuyn con lc (i v hng ngy). 1.2. Phng php o lng mt s ch tiu nh gi v di dn.

1.2.1. Phng php nh gi trc tip.. T sut nhp c (hay cng di dn n): L s lng ngi nhp c ti mt vng no trong mt thi gian xc nh (thng tnh l mt nm) so vi 1000 dn s trung bnh ca vng nhp c trong thi gian tng ng. Cng thc xc nh nh sau:IR i = Ii 1000 Pi

Trong : IRi :T sut nhp c ca vng i (). Ii :S ngi nhp c n vng i trong khong thi gian nghin cu (thng l 1 nm).Pi

:Dn s trung bnh ca vng i trong khong thi gian nghin cu.

29

-

T sut xut c (hay cng di dn i): L s lng dn di chuyn ra khi mt vng no trong mt khong thi gian xc nh (thng tnh l 1 nm) so vi 1000 dn ca vng xut c trong nm tng ng. Cng thc xc nh nh sau:OR i = Oi 1000 Pi

Trong : ORi :T sut xut c ca vng i (). Oi :S ngi di chuyn khi vng i trong khong thi gian nghin cu (thng l 1 nm).Pi

:Dn s trung bnh ca vng i trong khong thi gian nghin cu.

-

T sut di dn thun tu (hay cng di dn thun tu): L s chnh lch di dn gia s di dn n v s di dn i th hin s tng hay gim c hc ca dn s so vi 1000 dn trung bnh ca vng trong mt khong thi gian xc nh (thng l mt nm). Cng thc xc nh nh sau:NMR = Ii Oi 1000 Pi

Trong : NMRi :T sut di dn thun tu ca vng i (). Ii :S ngi nhp c n vng i trong khong thi gian nghin cu (thng l 1 nm). Oi :S ngi di chuyn khi vng i trong khong thi gian nghin cu.Pi

:Dn s trung bnh ca vng i trong khong thi gian nghin cu.

-

T sut di dn tng s (hay cng di dn tng s, t sut tng di dn): L tng s ngi di dn n v di dn i so vi 1000 ngi dn trung bnh ca vng trong mt khong thi gian xc nh (thng l mt nm). Cng thc xc nh nh sau:TRi = I i + Oi 1000 Pi

30

Trong : TRi :T sut di dn tng s ca vng i (). 1.2.2. Phng php nh gi gin tip. Phng php ny s dng mt s ngun thng tin t cc thng k h tch; bin ng chung v bin ng t nhin ca dn s; h s sng ca dn s... Nu bit quy m gia tng dn s chung v gia tng t nhin c th tnh c di dn thun tu theo cng thc: NM = (Pt + n - Pt) - (B - D) Trong : NM :Chnh lch di dn thun tu trong khong thi gian nghin cu. Pt + n :Tng s dn vo thi im t + n. Pt B D :Tng s dn vo thi im t. :Tng s tr em sinh sng trong khong thi gian nghin cu. :Tng s ngi cht trong khong thi gian nghin cu.

T sut di dn thun tu c th xc nh bng cng thc sau:NMR =

(P

t+n

Pt ) ( B D ) 1000 Pi

Trong :Pi

:Dn s trung bnh trong khong thi gian nghin cu.

1.3.2. Cc hnh thc di dn. 1.3.2.1. Theo mc ch di chuyn. Mi cuc chuyn c u c mc tiu di chuyn c th. Cn c vo mc ch di c, di dn c th phn thnh hai loi: - Di dn sn xut: l dng di dn pht trin nng nghip, cng nghip, cc ngnh ngh khc. Di dn nng nghip c t chc, xy dng cc vng kinh t mi nc ta thuc loi di dn ny. - Di dn lm nhng cng vic khng sn xut: Nh lm cc cng vic dch v, hc tp, cc ngnh phi sn xut vt cht khc. 1.3.2.2. Theo a gii lnh th.

31

- Di dn quc t: L di dn ra khi bin gii ca mt quc gia, tc l di dn t nc ny sang nc khc. - Di dn ni a (di dn trong nc): L di dn gia cc vng trong ni b ca mt nc. 1.3.2.3. Theo hng di dn nng thn v thnh th. - Di dn nng thn - thnh th. - Di dn nng thn - nng thn. - Di dn thnh th - nng thn. - Di dn thnh th - thnh th. 1.3.2.4. Theo tnh php l. - Di dn c t chc (di dn theo k hoch). l cc dng di dn do Nh nc hoc mt t chc x hi no ng ra t chc, bo tr hoc u t. - Di dn khng c t chc (cn c gi l di dn t do, di dn t pht hay di dn t nhin). l s di chuyn do thay i ni c tr, do mc ch kinh t - x hi khc nhau m mi quyt nh di chuyn, mi cng tc t chc di chuyn u do ngi dn t quyt. 1.3.2.5. Theo hnh vi di dn. - Di dn t nguyn. - Di dn bt buc. - Di dn hn ch. II. 2.1. th ho. Khi nim v cc thc o th ho.

2.1.1. Khi nim. th ho, theo Eldridge l mt qu trnh tp trung dn c. Qu trnh tp trung dn c theo hai cch: S tng ln ca cc im tp trung dn c v s tng v quy m ca tng im tp trung . V ngha hp, th ho c th c m t l s di chuyn ca dn c t nng thn ra thnh th. 32

Nh vy, th ho l mt khi nim rng bao gm c ni dung di dn nng thn thnh th. 2.1.2. Cc phng php o lng mc th ho. T l dn c thnh th (hay t l th ho): Ch tiu ny c o bng t l phn trm dn s sng trong vng th so vi ton b dn s. y c th c xem l tiu thc phn nh trnh th ho. Cng thc tnh nh sau:UR = PU 100 (%) P

Trong : UR:T l dn s sng trong vng th (t l th ho). PUP

:Dn s th. :Dn s trung bnh ca vng.

2.2.

Cc c trng ca qu trnh th ho hin nay.

2.2.1. Thnh phn ca s tng trng dn s th. C 3 thnh phn c bn ng gp vo s thay i ca t l dn s th. l tng t nhin, di dn v s phn b li dn c (hay m rng, pht trin th mi). Thnh phn gia tng th 2 v 3 thng c gi l s tng dn s c hc, v trong thc t thng c hp li khi tnh ton c cu gia tng dn s th. 2.2.2. Xu hng v nhng c im ca th ho. Mt l, mc th ho din ra vi tc nhanh chng. T l dn s th tng ln nhanh chng trong na th k qua, c bit l cc vng ang pht trin. S lng th ln v ang tng ln nhanh chng, s dn th c tp trung cao vo cc th ln. Hai l, qu trnh tp trung ho dn s vo cc thnh ph cc chu lc, vng v cc khu vc khng ging nhau. Ba l, s pht trin ca th to nn cc vng th ho. Bn l, qu trnh th ho lm thay i tng quan dn s thnh th v nng thn. 33

Nm l, thnh t ch yu lm tng quy m dn s thnh th l di dn t nng thn ti cc vng th. Mt trong nhng nhn t quan trng ca s tng trng th ho l di dn t nng thn ra thnh th. 2.3. Tc ng ca th ho n dn s v kinh t x hi.

2.3.1. th ho v cc qu trnh dn s. S pht trin mnh m ca qu trnh th ho l nhn t quan trng lm gia tng cc lung di chuyn dn c v lao ng t nng thn n cc vng th v cc trung tm cng nghip. th ho l mt hin tng dn s, kinh t x hi, l kt qu ca qu trnh pht trin kinh t - x hi ni chung, ca qu trnh cng nghip ho, hin i ho ni ring. Bn cnh , qu trnh th ho, cng nghip ho cng gp phn lm gim mc sinh v mc cht ca dn s. Trong hu ht cc nc, mc sinh vng th thp hn khu vc nng thn. nhng nc c mc sinh thp, ngi ta cn thy c s khc nhau v mc sinh gia cc th c quy m khc nhau. Quy m th cng ln th mc sinh cng thp. 2.3.2. th ho vi cc iu kin v li sng ca dn c. Li sng bao gm nhng iu kin v hnh thc hot ng sng ca con ngi, c trng cho x hi, giai cp v tng lp nht nh. Li sng th c nhng c im sau: Mt l, xt trong lnh vc sn xut th tnh cht cng vic ca ngi thnh th l c th d dng thay i ni lm vic v ni . Hai l, li sng th ph thuc phn ln vo cc dch v cng cng v nhu cu v s lng cng nh cht lng i vi nhng loi dch v ny ngy cng ln. Ba l, ngi thnh th c nhu cu giao tip cao,a dng v phc tp hn. Bn l, nhu cu vn ho, gio dc ngy cng tng.

34

Nm l, ngi dn th s dng thi gian t do rt a dng vo vic hc thm nng cao trnh , gii tr, ngh ngi, luyn tp sc kho hoc lm ngh ph cho gia nh 2.3.3. Tc ng ca th ho n mt s vn kinh t x hi. Trc ht l vn vic lm v phn b li dn c. th l ni c nhiu vic lm n nh, c nng sut lao ng cao, nn ngi lao ng thng c mc thu nhp cao hn khu vc nng thn. Pht trin th l biu hin s pht trin ca cc lc lng sn xut v ca s phn cng lao ng. th ho ng vai tr quan trng trong vic sn xut v tch lu ca ci, ng thi cng l trung tm gio dc, chm sc sc kho, ni cung cp cng n vic lm to c hi pht trin cuc sng. Song, bn cnh , vi s gia tng dn s mt cch nhanh chng, vi vic pht trin sn xut, pht trin cc trung tm cng nghip v tiu th hng ho gy ra sc p ln v nh , c s h tng, giao thng, cung cp nc sch, thot nc v cht thi, nhim mi trng gy kh khn cho vic m bo cc iu kin sng bnh thng ca con ngi. th ho l mt qu trnh pht trin kinh t x hi. Vn quan trng l phi c chin lc pht trin v qun l cht ch qu trnh th ho n pht trin theo hng tch cc.

35

Chng V dn s vi ti nguyn v Mi trng I. 1.1. Quan h Dn s vi ti nguyn v mi trng. Cch tip cn v quan h dn s vi pht trin bn vng. Tng dn s dn n tng s ngi tiu th, i hi phi khai thc ti nguyn nhiu hn, sn xut nhiu hn, v do vy cng lm cho mi trng b nhim trm trng hn. Ngc li, vic cn kit ti nguyn v hu hoi mi trng c tc ng xu n sn xut, p ng km hiu qu hn n nng cao cht lng ca cuc sng con ngi. 1.2. nh hng ca dn s n ti nguyn v mi trng t nhin. Dn s c mi quan h trc tip n mi trng thng qua vic s dng ti nguyn thin nhin, pht trin kinh t v pht thi vo mi trng. Cc yu t ca dn s nh quy m, c cu, di dn u c quan h trc tip hoc gin tip n cc vn ti nguyn v mi trng t nhin. - i vi cc nc ang pht trin, quy m dn s ln, mc tng dn s cao, cng ngh sn xut lc hu. iu ny dn n mc cn kit ti nguyn thin nhin v nhim mi trng t nhin - i vi cc nc pht trin, quy m dn s khng ln, tc tng chm ... Nh vy, sn xut cng nghip v mc tiu dng cao l nguyn nhn chnh dn n cn kit ti nguyn thin nhin v nhim mi trng cc quc gia ny. Trn thc t, s pht trin ca khoa hc cng ngh c th b p c s thiu ht ca ti nguyn nhng c th phi chu nhng p lc v ti chnh v mi trng. Bn cnh quy m th c cu dn s cng c nhng nh hng nht nh n vn ti nguyn v mi trng. Phn b dn c v di dn cng c nhng nh hng khng nh n ti nguyn v mi trng. Trong khi , cc quan st hu ht cc quc gia trn th gii cho thy mt lng rt ln din tch rng b gim l do hin tng di dn nng nghip. 36

Ngc li, ti nguyn v mi trng b hu hoi tc ng ngc tr li qu trnh sn xut, thiu nguyn vt liu, khan him lm cho nng sut lao ng gim st, nh hng n tng trng kinh t v ci thin mc sng ca ngi dn. Bn cnh , vic suy gim cht lng mi trng sng tc ng khng nh n tnh hnh sc kho v bnh tt ca ngi dn. 1.3. nh hng ca dn s n mi trng k thut th.

1.3.1. Nh v khng gian ni . Din tch t ai dnh cho cc hot ng sng ca con ngi l c hn. V vy, vo thi im hin ti, nu quy m dn s tip tc tng th din tch t bnh qun u ngi s c xu hng gim. Gia tng c hc lm cho mt dn s cc thnh ph tng ln nhanh chng. Bn cnh vn nh th vic thit k khng gian th cng l mt vn . cc khu vui chi gii tr rt hn hp. y cng l mt trong nhng nguyn nhn khin mi trng sng th tr ln ngt ngt. 1.3.2. C s h tng th. Trnh pht trin ca c s h tng l mt trong nhng tiu thc dng xc nh mt khu vc a l hnh chnh c phi l th hay khng. Nc sch l mt trong nhng vn ni cm cc khu vc th. Vn nng bng tip theo trong cc khu vc th l h thng giao thng. 1.3.3. V sinh th. Cng vi s gia tng ca dn s th th vn v sinh trong nhiu khu vc th cng c ci thin rt chm chp, thm ch cn ngy cng xung cp. 1.4. nh hng ca dn s n mi trng x hi.

- Trong cc yu t ca mi trng x hi c lin quan trc tip n dn s th vic lm v tht nghip l yu t c nhiu nh nghin cu quan tm nht. Nh vy, nhng lp lun trn cho thy rng nu tc tng dn s cc quc gia ang pht trin cn ln s lm cho tnh trng vic lm v tht nghip tr ln cng thng hn. 37

Vn i ngho v cng cuc gim ngho cng chu nhng tc ng nht nh ca dn s m ch yu l quy m v tc tng. Vn bt bnh ng gii cng gia tng theo vi i ngho v tc gia tng dn s ln. II. 2.1. Mt s vn cp bch v mi trng v ti nguyn c lin quan n dn s. Cn kit v suy thoi ti nguyn t. Ch tiu thng dng nghin cu tr lng ti nguyn t l mt dn s. t nng nghip thng t hn rt nhiu so vi ton b din tch lnh th. Trong nhng nm ti s cn mt lng ln t nng nghip b chuyn i mc ch s dng cho cng nghip ho v th ho. C nhiu nguyn nhn dn n suy gim din tch t nng nghip bnh qun u ngi, trong c th k n mt s nguyn nhn ch yu sau: Th nht, din tch t trng trt c hn trong khi dn s vn tip tc tng. Th hai, do hin tng suy gim cht lng t canh tc. .. 2.2. Suy gim din tch rng. Cc nguyn nhn chnh dn n hin tng suy gim din tch rng gm: Mt l, quy m dn s tng ln lm tng nhu cu s dng g cho sinh hot v sn xut cng nghip. Hai l, Do thiu t canh tc v c hi vic lm Th ba, li canh tc lc hu ti cc khu vc min ni Th t, kh nng u t ca cc nc ang pht trin rt thp. 2.3. Cn kit ti nguyn khong sn. Nguyn nhn ca hin tng cn kit cc loi ti nguyn khong sn ch yu gm: Th nht, tr lng cc loi ti nguyn khong sn c hn Th hai, s phn b cc loi ti nguyn khong sn trong lng t tun theo nhng quy lut a cht khch quan. 2.4. Suy gim v nhim ngun nc. 38

C ba vn lin quan n cc ngun nc sch l: - Nc ngy cng tr ln khan him. - nhim ngun nc gia tng c hai khi nc pht trin v ang pht trin. - S thoi ho ca cc vng t cn nc vao sn xut nng nghip. Tnh trng nhim nc mt Vit Nam cng ngy cng tr ln r rt nhiu vng, nhiu khu vc. Nguyn nhn ch yu ca hin tng khan him v nhim ngun nc ch yu gm: Mt l, nhu cu s dng nc ca th gii ngy cng tng. . Hai l, sn xut cng nghip pht trin dn n lng cht thi ca cc ngnh cng nghip vo mi trng nc ngy cng nhiu. Ba l, lng nc ngt phn b gia cc vng c s chnh lch ln. 2.5. Suy gim tnh a dng sinh hc. Cc nguyn nhn ch yu gy nn trnh trng suy gim tnh a dng sinh hc ch yu gm: Mt l, do suy gim din tch cc khu rng nhit i . Hai l, s can thip ca con ngi vo trong mi trng t nhin ngy cng nhiu Ba l, hin tng sn bt, bun bn cc loi ng thc vt hoang d. Bn l, hin tng chy rng vn tip tc din ra hng nm. Nm l, nhim mi trng khng kh, mi trng t v c bit l mi trng nc do cc hot ng ca con ngi Su l, cc nguyn nhn khc nh cc hiu ng ph ca vic pht trin c s h tng, khai ph t nng nghip 2.6. nhim khng kh v hin tng thay i kh hu ton cu. Nguyn nhn gy nhim khng kh ch yu l: Mt l, cc hot ng sn xut cng nghip pht trin vi tc cao Hai l, do hot ng sn xut nng nghip manh mn, lc hu. Ba l, nhim do giao thng, 39

2.7.

Gia tng nhanh dn s vi tnh trng ngho kh, thiu vic lm. Quy m dn s tng nhanh cng t ra nhiu vn trong vic gii quyt vic

lm, gim t l tht nghip, c bit l trong nhng quc gia ngho. ngoai ra ko co viec lam n cn to tin cho t nn x hi tn ti v pht trin, gy bt n nh x hi nhiu khu vc nng thn Sc cha ca tri t l: S dn m tri t c th nui dng m khng nh hng n kh nng ca tri t trong vic nui dng cc th h tng lai.

40

Chng VI Qun l dn s v mi trng I. 1.1. Qun l dn s. Khi nim v ni dung qun l dn s.

1.1.1. Khi nim v qun l dn s. Qun l dn s l s tc ng c thc, c t chc, c nh hng ca Nh nc ni chung v ca c quan qun l dn s ni ring (U ban dn s gia nh v tr em cc cp) n mi cng dn v ton x hi trong thi gian nht nh vi nhng mc tiu nht nh nhm thc hin thnh cng mc tiu chng trnh ra. 1.1.2. Cc ni dung ch yu ca qun l dn s. Qun l c vai tr quan trng nhm nng cao hiu qu ca chng trnh dn s. Qun l Nh nc ni chung cng nh qun l v dn s ni ring phi tun theo hin php v php lut; nguyn tc tp trung dn ch v nguyn tc kt hp gia qun l Nh nc theo ngnh v theo lnh th. Qun l tt cn thc hin tt nhng vn sau : - Lp k hoch cho cc chng trnh, mc tiu ca dn s. - T chc thc hin k hoch chng trnh mc tiu dn s. - Gim st, kim tra v nh gi. 1.2. D bo dn s.

1.2.1. Mc ch. D bo dn s gip cho vic nhn nhn c cc xu th dn s trong tng lai c th hoch nh cc chnh sch can thip ng n. Yu cu ca d bo dn s - ngun lao ng, mt mt phi a ra c cc xu hng pht trin ca dn s trong tng lai, mt khc phi nh gi c tc ng ca cc chnh sch dn s, trn c s lng ho c cc ch tiu tuyt i v tng i ca qu trnh gia tng ny. 41

1.2.2. Khi nim v phn loi d bo. D bo dn s l vic tnh ton (xc nh) dn s trong tng lai da vo nhng gi thit nht nh v xu hng vn ng ca dn s ni chung cng nh tng qu trnh sinh, cht v di dn ni ring. D bo dn s l mn khoa hc mang y ngha v kinh t, x hi v nhn vn. D bo dn s c phn loi theo nhiu tiu thc khc nhau tu thuc vo mc ch s dng. Nhng cng vic ch yu ca d bo l: Chun b cc s liu, t liu c lin quan. Phn tch qu trnh bin ng dn s ca cc thi k trc v thc trng dn s trong nhng nm gn y. Xy dng cc gi thit trong mi quan h vi phng hng pht trin kinh t x hi v cc yu t tc ng n qu trnh bin ng dn s trong tng lai. La chn cc phng n d bo thch hp.

1.2.3. Cc phng php d bo dn s. C nhiu phng php d bo dn s khc nhau tu thuc mc ch nghin cu, mc tin cy v y ca cc s liu gc hin c v vic la chn cc gi thit ph hp. Trong c cc phng php ch yu nh: hm s ton hc, phng php thnh phn, phng php yu t, phng php ngoi suy t l, phng php m phng... Cc phng php d bo dn s thng c p dng rng ri l d bo da vo biu thc ton hc v phng php d bo thnh phn. 1.2.3.1. Phng php d bo da vo cc biu thc ton hc. Hm cp s cng (hm tuyn tnh). Hm tuyn tnh p dng d bo dn s c dng: Pt = P0 x (1 + rt) Trong : 42

Pt :Dn s ti thi im t cn nghin cu (dn s nm d bo). P0 :Dn s ti thi im gc. r t :T l gia tng dn s hng nm. :Khong thi gian (nm) t nm gc n nm d bo.

Da vo phng trnh trn, r c xc nh theo cng thc:

r=

Pt P0 P0 tHm d bo dn s ny c p dng trong trng hp lng tng dn s

hng nm khng i (hoc c bin ng t). V d: Dn s Vit Nam c vo u nm 1990 l 66,126 triu ngi, tc gia tng dn s bnh qun trong thi k 1980 - 1990 l 2,2%, p dng cng thc d bo dn s nc ta nm 1995 v 2000 l: P1995 = P1990 (1 + 0,022 x 5) = 66,126 (1 + 0,022 x 5) = 73,39986 triu ngi P2000 = 66,126 (1 + 0,022 x 10) = 80,67372 triu ngi. Hm cp s nhn. Phng php hm s gia tng theo cp s nhn c xy dng trn c s gi thit rng: Trong k d bo hng nm dn s tng (hoc gim) vi mt tc khng i. Khi , hm d bo c dng: Pt = P0 x (1 + r)t Trong tc tng dn s r thng c xc nh l tc tng dn s bnh qun trong thi k tin s theo phng php s bnh qun nhn. Hm d bo dn s ny c p dng trong trng hp tc tng dn s hng nm khng i (hoc c bin ng t). y l hm s thng c p dng rng ri d bo dn s v n ph hp vi thc t ca nhiu quc gia. 43

1.3.

Chnh sch dn s.

1.3.1. Khi nim, nhim v v mc tiu ca chnh sch dn s. 1.3.1.1. Khi nim. a. Khi nim: Chnh sch dn s ca mi quc gia u bt ngun t thc tin tnh hnh dn s ca mi nc. V vy, c nhiu khi nim khc nhau v chnh sch dn s. T chc dn s th gii cho rng chnh sch dn s l cc c gng nhm tc ng ti kch thc, c cu, s phn b dn s hay cc c tnh ca dn s. Theo U ban DS v KHHG Vit Nam (1996) th : "Chnh sch dn s l nhng vn bn qui nh ca quc gia nhm tc ng vo vic tng trng, qui m, cu trc v phn b dn s mt cch hp l nhm t c cc mc tiu kinh t - x hi trong cc giai on khc nhau ca t nc. Nh vy, mc d c nhiu nh ngha khc nhau nhng khi ni n chnh sch dn s u phi c nhng c im c bn sau y: Chnh sch dn s phi do lut php chnh ph qui nh hoc cc c quan c chnh ph u quyn xy dng v ban hnh chnh sch. Phm vi ca chnh sch phi bao hm tt c vn lin quan n qui m, tng trng, c cu, phn b v cht lng dn s. Chnh sch dn s phi c mc tiu, kt qu c th v h thng cc gii php, bin php thc hin t c mc tiu ra chng trnh. 1.3.1.2. Vai tr, nhim v ca chnh sch dn s. Chnh sch dn s c vai tr quan trng tc ng ti cc qu trnh dn s. Nhim v ca chnh sch dn s l: iu tit s pht trin dn s hp l, p ng yu cu pht trin kinh t - x hi thng qua vic iu tit mc sinh ca dn c. iu chnh qu trnh di c, nhp c gp phn m bo s phn b dn c, lao ng hp l, ph hp vi c im, iu kin, tnh hnh phn b lc lng sn xut ca tng vng, tng khu vc nhm pht trin c hiu qu mi tim nng ca 44

t nc, p ng yu cu mc tiu pht trin kinh t - x hi ca t nc v a phng. Bo v sc kho b m, tr em gim t vong, tng tui th ca dn c gp phn nng cao cht lng dn s v ngun lao ng. 1.3.1.3. Mc tiu ca chnh sch dn s a. Nhng cn c xy dng bng mc tiu ca chnh sch dn s. Mc tiu chin lc ca quc gia v pht trin kinh t - x hi c c th ho trong cc k hoch v chin lc pht trin ngn hn, trung hn v di hn. Tnh hnh c im, xu hng v tnh qui lut ca cc qu trnh dn s ca t nc ni chung v ca tng vng lnh th, khu vc, a phng ni ring. c im v iu kin t nhin, kinh t - x hi cng nh trnh pht trin v phn b ca lc lng sn xut ca tng vng, tng khu vc v cng ng dn c. Phong tc, tp qun, tm l, truyn thng, nhn thc, hnh vi... ca dn c v vn dn s. Mc nh hng ca cc yu t khch quan v ch quan n cc qu trnh dn s v kh nng tc ng ca h thng cc bin php ca chnh sch dn s. H thng mng li y t, chm sc sc kho, bo him x hi v cc dch v x hi khc. Quan im ca quc t v dn s v pht trin, v chnh sch dn s mang tnh ton cu v tng khu vc. b. Mc tiu ca chnh sch dn s. Mc tiu ca chnh sch dn s th hin mc tiu cp quc gia. Mc tiu phi phn nh c yu cu khch quan ca s pht trin i vi dn s. Mc tiu ca chnh sch dn s c xy dng di dng nh tnh v nh lng.. Mc tiu chnh sch dn s thng c xc nh di dng: mc tiu tng qut v mc tiu c th. II. Qun l mi trng trong pht trin bn vng. 45

2.1.

Nhng ni dung ch yu v qun l mi trng trong pht trin bn vng.

2.1.1. t vn . Khi vn mi trng tr thnh s thch thc i vi ton cu v s pht trin kinh t - x hi ca mi quc gia, cng l lc ngi ta khn trng tm kim cc gii php nhm gii quyt cc vn mi trng bc bch c t ra. Tu tnh hnh c th ca tng ni, tng lc, ni dung ca cc gii php ny rt a dng trong bo v mi trng bng chnh sch php lut l bin php ph bin m nc no cng phi s dng. 2.1.2. Nhim v ca cng tc qun l mi trng. Khi nim v qun l mi trng. Qun l mi trng l mt lnh vc qun l x hi vi h thng cc lut php, chnh sch, bin php v kinh t, k thut, x hi, gio dc thch hp nhm tc ng, iu chnh cc hot ng ca con ngi nhm bo v mi trng v cc thnh phn ca mi trng, phc v s nghip pht trin kinh t - x hi bn vng, nng cao cht lng cuc sng ca nhn dn. Nhim v ch yu ca cng tc qun l mi trng l:

Xy dng, ban hnh v ph bin cc vn bn php lut c ch chnh sch cc qui nh v hng dn v bo v mi trng, cc tiu chun mi trng. Gio dc nng cao nhn thc, kin thc v mi trng; v php lut, chnh sch tuyn truyn cc hot ng v trch nhim bo v mi trng cho cng ng. Qun l s tun th php lut, qui nh bo v mi trng, tiu chun mi trng i vi tt c cc hot ng kinh t v x hi ca tt c cc t chc, c s sn xut, tp th v cc c nhn trong x hi. Qun l qu trnh s dng hp l ti nguyn thin nhin, trc ht l ti nguyn t, ti nguyn nc, ti nguyn sinh vt, ti nguyn du lch. Qun l cc ngun thi gy nhim mi trng v thc y thc hin cc bin php gim thiu cht thi (ngun thi t sn xut cng nghip, th cng nghip, t

46

sn xut nng nghip v cc ngnh ngh khc, ngun thi t giao thng vn ti trn b, trn thu v trn khng, ngun thi t sinh hot v dch v th...) Qun l v cht lng mi trng sng (trc ht l mi trng khng kh, mi trng nc, cht thi rn, ting n v phng x). Thc hin cc chnh sch ngn nga nhim cng nghip v th, trc ht l lng ghp qui hoch bo v mi trng vi quy hoch pht trin kinh t - x hi, thc hin thm nh bo co nh gi tc ng mi trng, cp giy php mi trng v.v... 2.2. Lut php, chnh sch qun l mi trng nc ta.

2.2.1. Qu trnh hnh thnh v pht trin cc qui nh php lut bo v mi trng nc ta. Ti k hp th 4 kho IX, Quc hi thng qua lut Bo v mi trng (ngy 27/12/1993). Ngy 10/01/1994 Ch tch nc k Lnh cng b Lut, nh du mt s kin quan trng trong hot ng bo v mi trng ca nc ta. 2.2.2. Lut php chnh sch qun l mi trng nc ta. Lut Bo v mi trng.

Lut Bo v mi trng ca nc ta c Quc hi kho IV, k hp th t thng qua ngy 27/12/1993 v Ch tch nc k Sc lnh cng b ngy 10/01/1994 v chnh thc c hiu lc t ngy 10/01/1994. Lut ny c th ho iu 29 ca Hin php nm 1992 trong vic qun l Nh nc v mi trng; (Nghin cu thm trong gio trnh) III. Lng ghp cc bin dn s vo chnh sch qun l ti nguyn, mi trng trong pht trin bn vng. 3.1. S quan tm ca cng ng quc t. Vic lng ghp cc bin dn s vi vic hoch nh chnh sch bo v ti nguyn mi trng trong chin lc pht trin bn vng ca quc gia v tng khu vc phi phc v cho vic xy dng mt x hi pht trin bn vng, ph hp vi

47

nhng nguyn tc chung c tnh ton cu v iu kin c th ca mi quc gia, vng, khu vc. 3.2. nh hng lng ghp cc bin dn s vo chnh sch qun l ti nguyn, mi

trng v pht trin bn vng Vit Nam. 3.2.1. C s lng ghp. Th nht, qui m, c cu tui, gii, dn tc, x hi ca dn s v c im phn b dn c l c s xc nh nhu cu v s lng, c cu v phng thc sng, tiu dng, s dng ti nguyn. Th hai, chnh con ngi va l ch th tc ng n qu trnh gn gi, bi p, ti to v pht trin ti nguyn, mi trng. V vy, h cn phi c huy ng, t chc, khuyn khch hot ng v s dng ti nguyn, mi trng sao cho hp l v c hiu qu nht. Hai cch tip cn ny lin quan cht ch vi nhau. V vy, s kt hp gia dn s vi ti nguyn, mi trng khng ch n thun l nhng yu t, nhng t l c tnh k thut thun tu, m cn c tnh kinh t - x hi su sc, bi n vi kt qu cui cng l em li li ch cho mi ngi dn, qua th hin hiu qu chung ca s pht trin. 3.2.2. Cn c lng ghp. Vai tr ca cc chnh sch qun l ti nguyn, mi trng trong vic thc hin chnh sch dn s v gii quyt nhng hu qu ca qu trnh dn s. Vai tr ca cc chnh sch dn s i vi vic thc y qun l c hiu qu ti nguyn, mi trng. Thc t ca cc bin dn s to ra nhng thun li, kh khn g i vi chnh sch qun l ti nguyn, mi trng tm quc gia v tng a phng. Xem xt cc chnh sch qun l v pht trin ti nguyn, mi trng . Lm th no kt hp mt cch tt nht cc chnh sch qun l ti nguyn mi trng vi chnh sch v dn s.

48

-

Lm th no kt hp mt cch tt nht cc k hoch, chnh sch pht trin kinh t - x hi vi chnh sch dn s, ti nguyn v mi trng trong chin lc pht trin bn vng.

3.2.3 Cc bc tin hnh lng ghp. Th nht, xc nh mc tiu, ch tiu v con ngi trong quan h dn s vi ti nguyn, mi trng; c th hin i tng tc ng ca chnh sch l ai? Tnh trng m chnh sch ang mun tc ng lm thay i l ca ai? Th hai, xc nh cc chnh sch, gii php, tc l h thng cc yu t tc ng trc tip gy nn tnh trng c xc nh bc phn tch nh gi tnh hnh. Th ba, xy dng cc chng trnh, d n c th. Th t, lp chng trnh u t v d ton ngn sch. Th nm, qu trnh t chc thc hin k hoch (chng trnh, d n) cng nh gim st, nh gi vic thc hin, k hoch.

49