De crisis en de verhouding tot de ontwikkeling van de produktiekrachten

een historisch materialistische benadering

Welke crisis? Conjuncturele cycli en structurele crisis

Conjuncturele cyclus

Structurele crisis

1914-18

1873---1896

1940-45

1929

1973

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

Einde 18 E. ---> 1873 Eerste industriële revolutie:

textielstoommachinesteenkool - staalspoorwegen als locomotief

Brits imperialisme Konjunctuur cycli voordien:1830 en 1848, ook periodes van politieke revoluties

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

Krisis: 1873-1896: • Eerste wereldcrisis in alle kapitalistische landen• Verzadiging van de markten en overaccumulatie van kapitaal• 1876 eerste arbeidersopstanden, strijd voor 8 urendag Uitweg:• 1-toepassing van de Tweede Industriële revolutie

(elektrotechniek, chemie, automobiel)• 2-Imperialisme door kapitaalexport. Voorbeeld via spoorwegen

In 1916 gebruikte Lenin de verdeling van het spoorwegnet in de wereld als een maatstaf voor de onderontwikkeling van de koloniën ter ontwikkeling van het moederland. • “De aanleg van spoorwegen lijkt een eenvoudige,

natuurlijke, democratische, beschaving bevorderende onderneming. In werkelijkheid hebben de kapitalistische banden de aanleg van spoorwegen gemaakt tot een werktuig ter onderdrukking van een miljard mensen (in de koloniën en half koloniën), d.w.z. van meer dan de helft van de wereldbevolking. “

In 1970 besluit Galeano over Latijns-Amerika:

• "De spoorwegen vormden ook een essentieel onderdeel van de ijzeren kooi van afhankelijkheid: midden in de bloeitijd van het monopoliekapitalisme breidden zij de imperialistische invloed uit naar de achterhoede van de koloniale economieën... De spoorwegen vormden niet een net dat bestemd was om de verschillende streken in het binnenland met elkaar te verbinden, maar ze verbonden de productiecentra met de havens. Het ziet er nog steeds uit als een tekening van een hand met gespreide vingers: op deze manier verhinderen de spoorwegen, die zo vaak toegejuicht zijn als koplopers van de vooruitgang, de vorming en ontwikkeling van de binnenlandse markt. De welvaartspolen die bloeiden om te voldoen aan de Europese metaal-en voedselbehoeften, hadden geen banden met elkaar: de baleinen van de waaier kwamen aan de overkant van de zee bij elkaar. ..."(De aderlating van een continent Van Gennep, 1991)

In 1972 schreef Rodney over Afrika:• "De combinatie van onderdrukt, uitgebuit en geminacht te zijn

wordt nog het best geïllustreerd door het patroon van de ekonomisch infrastructuur van de Afrikaanse kolonies: namelijk, haar wegen en spoorwegen. Dit patroon had een duidelijke geografische distributie overeenkomstig de behoefte om bepaalde regio's toe gankelijk te maken voor import-export activiteiten. Waar er geen exportmogelijkheid voorhanden was, waren ook de spoorwegen afwezig. De enige uitzondering waren de spoorwegen die gebouwd werden om troepen te vervoeren en zo verovering en onderdrukking te vergemakkelijken" (209)(How Europ underdeveloped Africa, Howard)

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

1896 --->14-18: WOI: Komt niet voort uit krisisWel uit imperialisme:

-kapitaalexport, verdeling van de wereld, ongelijkmatige ontwikkeling:

*Duitsland (éénmaking Bismarck, voorsprong bij toepassing tweede technologische revolutie: chemie (AG-Farben,Bayer), electrotechniek (Siemens-AEG), petroleum (Shell ea in handen van Duitse Banken), betere ijzerertsen, nieuwe staaltechniek en oorlogsindustrie (Krupp)

*Engeland e.a. =>strijd voor herverdeling overeenkomstig nieuwe economische krachtsverhoudingen.

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

1919--->1929 en de krisis van jaren '30 WOII Fordisme: USA Taylorisme:

-ontbinden van complexe arbeid in eenvoudige, opeenvolgende, herhaalbare, controleerbare handelingen; chronometrage; ongeschoolde i.p.v. geschoolde arbeidskracht-ontkoppeling van conceptie (intellectuele arbeid) en uitvoering

Fordisme:-arbeider blijft stabiel, product beweegt naar de arbeider toe = lopende band-productie vertrekt vanuit het aanbod, aanbod drijft de productie: veel en hetzelfde produceren op zo kort mogelijke tijd: rigied systeem, massaproductie en massaconsumptie

Ineenstorting van de beurs ---> stagnatie van handel en productie.Diepe en veralgemeende depressie. 1936 Algemene staking (40 urenweek)Ontwikkeling van Keynesiaans denkenKrisis leidt naar WOII

1914-18

1873---18961940-45

1929 1973

1945--->1973:Oorzaken sterke groei (5 à 6%)=VS supermacht (rest in naspoor):-economische supermacht:

-hoogste productiviteit: toepassen 2 industr. revolutie op massa schaal: Fordisme - massaproductie-massaconsumptie -Keynes recept (massaal krediet en overheidsbestellingen; in Europa: SZ: uit schrik voor opgang communisme (communistisch Oostblok en druk van revolutionaire klassenstrijd, voorkomen van revolutionaire omwenteling) => 'sociaal pakt' van 1944)-internationalisering economie: fenomeen Multinational (vooral kapitaal export tussen imperialisten (VS -> Europa))-via neo-kolonisatie overheersing Derde Wereld-nieuwe krachtsverhoudingen: Pax Americana – monetair: Bretton Woods (dollar X goud = wereldbankier)– economisch: Marshall plan– militair: Nato– handels: GATT - vrijhandel

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

na 1973:---> jaren '80 Begin van de algemene structurele wereldcrisis Globale groeidaling: nog 1 à 3%

-dalende winstvoet, overaccumulatie-VS tanende supermacht (Viëtnam, Opec, opkomen van twee concurrerende machten (Japan en Duitsland) =>loskoppelen dollar X goud (1971))

Uitweg:-kapitaalex port naar DW => schuldencrisis Japanse groei groter dan anderen <= Toyotisme:

-vertrekt van de vraag, die trekt de productie =>flexibiliteit : JIT<->MBS<->TW<->onderaanneming-terug koppelen van intellectuele en manuele arbeid, controle door arbeider zelf in produc tie proces, polyvalentie, kwaliteitscirkels=>M/V <= productiviteit arbeid: complexiteit + intensiviteitStudie MIT:vergelijking tussen

Fordisme & ToyotismeM/V 1,25 3,00Wv 50% 66%

1914-18

1873---1896 1940-45

1929 1973

na 1980 ---> jaren '90 -Derde industriële revolutie (informatica, robotica,

telecommunicatie, biotechnologie, materialen); Toyotisme meest geschikte organisatiemethode om deze maximaal te benutten

-Globalisering van de economie-Keynesiaanse reactie, als neoliberaal voorgesteld: onder

Reagan: militarisering (Star Wars), belastingsdruk, kunstmatig sterke dollar (interest) => begrotings- en handelstekort => VS wordt van grootste schuldeiser tot grootste schuldenaar, vnl. aan Japan => val van de dollar

vanaf 1990 - -Val van Berlijnse muur en socialistisch Oostblok

=> hereniging van Duitsland => Europa onder Duitse supprematie =>Monetaire Unie =>Begrotingstekort (Maasstrichtnorm) =>competitiviteit (Witboek Delors): via loonkost (patronale bijdragen SZ),

flexibiliteit, grote infrastructuurprojecten)=>drie snelheden Europa

=> "wegvallen" communistische dreiging => Amerikanisering van Europese 'welvaartstaat': afbraak sociale zekerheid,

privatisering, deregulering en flexibiliteit van arbeidstijd, arbeidsmarkt (hamburgerjobs)

=> racisme en fascisering => agressiever (economisch en militair) t.a.v. Derde Wereldlanden

=> Golfoorlog (1993)=> inter-imperialistische tegenstellingen =>=> Balkanoorlog en instabiliteit Rusland=> verderde wereldlijking van het vroegere Oostblok en Rusland

- Japanse en Aziatische crisis (jaren ‘90)- China wordt sterkst groeiende economie (vooral vanaf 2000)