DE BELLO RHODIO L I B R I T R E 5 C L E M E N T I V I I .

J?ONT. MAX. D E D I C A T I .

Autore Iacobo Fontano Brugenfi Iurifconfulto, Iudice appellationum Sacra: nobilifque militile Hiero-

folyrnitan£,&populi Rhodii.

Adiutlcìa eft innube Mel i t i defcriptio iqaxSzctis militibus poft Rhodum captam concefla fuìt: Item quia ha: infida; nauigiis petuntur, quidam de Ventis, 8t nautica Buxula ventorumindice,ex commentariis rerum quo-tidianarum Io.Quintini Haedui, A d S o p h u m .

His pramiifFuseft, quo faciliùs libri de bello Rhodio intellige-rentur,Commentarius de infula Rhodo , & Militarium ordinu inftitutione,Theodorico Adamzeo Suallembergo autore.

P A R I S I I S Ex officina Chriftiani Wecheli,fub fcutoBafilicn-

fi,in vico Iacoba:o:& fub Pegafo,in vi­co Bellouacenfi. M . D . X L .

Reuercndo in Chnfto pa-T R I , D . G V L I E L M O Q V Y N O N I O ;

Priori Corbolienfi, Comendarori D . Ioannis Late-ranenfis apud Parifios & Stempenfes, Domi­

no fuo longè obferuandifsimo, The -odoricus Adamams Suallem-

bergus 5. P . D

Vra libri tres de bello Rhodio fuperioribus diebus excuderentur,vir amplifsime , ccepi cogitare opera^precium futurum,vt clarifsi-mx infida: Rhodi defcriptio, cum prima or dinum milkarium inftitutione iis pra^fige-retunquò SC hac accefsione locupletiores fa

dijin publicum exirent:& ego hoc nomine,nobilifsimo or­dini vedrò aliqua ex parte gratificarer.Hoc infticutum me­li m cùm alii complures, tum precipue Chriftianus Weche-los tuinominis ftudiofifsimus comprobauit j&operasfu-as typographicas in his libris abfoluendis eft remoratus, dum ego, quod meditatis rationibus commentari decreue-ram,perfeciflèm .Quem paucorum dierum commentarium tibi vir ornatifsime exhibui, vt qui ab eo elTet elucubrata, qui Rhodon nunquam vidit,is arbitratu illius ftaret aut ca-deret,quiin ea diutifsimè v i x i t , & ordinis Rhodii lìngula-re decus exiftit.Quare vir amplifsime, eundem tuo calai-lo approbatum,D.T.nuncupo , grati erga te animi inditiu exhibiturus,quimeaftudiapro tua iìngulari humanitate femper promouere ftuduifti,vt hoc nomine tantum tibi tri buere non poiTem,quantum ha^c tua memorabilis humani-tas,&ptudentia eximia poftulat. Et dum mentem quoque SC cogitationes meas adreliqua ornamenta tua conuerte-ré,qu£ in virtute & induftria po(ìta,in hoc nobilifsimo or­dine veftro mirabiliter lucent,aniniaduerti nulli potius q ti bi optimo iure has cómentationes noftras deben: eas ob id in'fuam tutela D.T.recipere dignabitur . quam Deus Opt . Max.nobilifsimaj reipub.Rhodig )& nobis,cj[ diutifsimè ìn-columem conferuare dignetur. Lutetia? Parifiorum ex Re­gio Cameracenfi collegio,pridie Calendas Februarii.i 5 40.

De mfula Rhodo* & mi-~ L I T A R I V M O R D I N V M I N S T l -

T V T I O N E COHHENTAR.IVS, THEODO* rico Adama:o Suallembergo autore.

Hodos(authore Pindaro) à R h o d o nym-pha Solis ac Veneris fìlia dicì:a,pulcherrima & libera fuit, vt Plinius fcribit,& Ioui chara, qui eam(Homero authore) affluente omni­um rerum copia nobilemreddidit,quòd Mi-nerue facrificaffetjftatinijvbi è Iouis cerebro

procefsiffet.Tlepolemi infula à poétis vocata.nam is R h o -diis imperauit,&: ad Troiam duxi t , cuius offa curri Rhodu relata fuiffent,feftainftituta , qua: corona populea celebra-bantur.Hxc (authore Plinio) tribus habitata fuit vrbibus, Lindo, Camiro, & Ialyfo nunc Rhodo, quarum & Home­rus in catalogo meminit,

ideft, Lindon,Ialyfonc£,dein claràmque Camiron, Pomponius libro x.inquit, In Rhodo tres quondam erant vrbes,Lindos,Camiros,Ialyfos.Lindos vero qua: in monte fita,oricntem fpecìabat, nobilis fuit infigni Palladis téplo, qua: Lindia ob id vocabat?8d natalHblo Cleobuli, in fepte Grarcia: fapientum numerum relati. Camiros clara fuit Pi-fan dro poeta vetuftifsimo, qui Herculis gefta duobuslibris defcripferat.Ialyfos Telchinas olim aluit,*maleficumgenus genus hominum,& prxftigiisinfame.Proinde OuidiusMe-tamorphofeos 7. Ialyiìos Telchinas vocat, & Dionyfius Apher Rhodon è regione ora: Aegyptiaca: fìtam, lalyfìo* rùjhominù iede hoc Carmine appellat, O V T O ét ZJ££H?

In Ialyfon deinde dua: alia: vrbes commigrauerunt(vt Pli­nio tefte)Rhodioru.m vrbs eo loco iam fit, quo olim Ialy-fos fita fuit,nempe fuper orientali promotorio,qua: vtStra bo fcribit,portibus )viis,& mcenibus,ca:teraq$ fabrica )tantu alias excellùyvt aequalis &£ praeftàtior non reperiatur.Plini-us lib.v.c. x x x i . Sed pulchrerima & libera Rhodos(inqt) circuìtu cxxx.M.paff. aut fi potius Ifodoro credimus,ciii. D i l h t ab Alexandria Aegypt i D L x x v i i i M . ut Ifodorus

a in traditi

tradit:vt Eratofthenes cccclxix milia:vtMutianus D.à Cy prò c l x v i & vt Scrabo lib.xiiii.fcribit, ambitum habet fta-diorum noningentorum & viginti. In hac infula nunquam calum ita nubilum eft(authore Solino) vt in fole Rhodos nonfit ,quod& Plinius teftatur, & deSyracufis Cicero in Vernnis aétionibus idem tradidit,ob id fortaffe ab Ouidio Phcebara Rhodos appellata.Prxterea hxc vrbs Afiatica e-loquentia,& mathematicis difciplinis maxime claruit. A e -fchineseni(vt autor eft Fabius)hunc locu exilio delegerat, & eo ftudia Athenarum intulit:fuitqj Rhodium dicendi ge nus inter Alìaticum & Atticum velut medium,^ ex vtro-que mixtum,vt aliquid videatur habere gentis, aliquid au-| toris, vt cum Fabio loquar . Quapropter in hac fl.oruer.ut viri,in arte oratoria, philofophia, & difciplinis mathema­ticis clarifsimi-.vt Apollonius Molonis,orator vnus in cau-iìs fcriptòrq? pra°ftantifsimus,quem vt Ca:far & Cicero au-dirent,Rhodum nauigarunt . Pr£tereaPana?tius Rhodius Stoica: profeGionis philofophus Scipionis Africani prac-ceptor,& huius difcipulus Pofsidonius, qui Rhodi docuit, eumque Cicero audiuit.Mathematica fttfdia adeò hìc vigu-crunt,vt Anftippus (autore Vitruuio) in Rhodienfìum lit tus delatus, cùm animaduertuTet Geometrica fchemata ibi defcripta,dixerit ad comites,homirium ueftigia video:ilk>$ folos homines effe {ìgnificans,qui Mathematicis difciplinis imbuti efferjt.Qua: omnia effecerunt, vt Rhodioru refpub lica bene initio inftituta , rnelius adminiftraretur^ & quam diutifsimè libera"&incolumis permanerei Strab. I1b.14.de Rhodo loquens inquit Sat asT? SI \9Ù « tivo/ux , ksù « o9i>tA^ot irto 9 75 iQ X/^lw ^Airaac, H9Ù 7sc vowTtHgì'«V «V (dvcAoc.ojoK/^tx.'nat 3>-

aiAtafJ QjL?o^o^Louoig lì & (g/lAt'MHfffli. ct<p' cjfj oujTOvofAS? TI Siili Md-^ *3Ù PMotc otxot^H^uxft^ U.oojxHàH.i.Mirifica eft xquitas ÒL dilige» tia Rbodiorum, cùm in reliqua repub.adminiftranda, tum circa res nauales:èV hinc multo tempore'maris imperili ob-tinuit,& piratas fuftulit,& Romanis amica fuit : & regibus Romanis SC Gra?cis amicitia iuntìis. per quos & libera man fìt,&: multis fuit exornata donariis.Idem & Cicero teftatur prò lege Manilia fcribens, Quxciuitas anteà vnquam fuit. no rd i co Rhodiorum,quorum vfque ad noftram memori-tm difciplina naualis,& gloria remanfit.Quare & lex Rho

dia

dia de iactu apud iurecpnfultos noftros in vfu permahfit,1

quam SC AugufTus Imperator cum Antonino àpprobauit, quatenus Romanis legibus non aduerfaretur, autore V o -lufio Metiano,lib.fF. xiiii.ad legem Rhodià de iacìu.Eudg-moni enim Nicomedienfi appl icant i , qui naufragami fe-cerat in Italia,SC direptus effet à publicanis Cycladas infu-las habitantibus Antoninus refcripfìt in ha:c verba. e '^ ytà

1$ \iou)7cK^,ai otg [J.HTHS rff7 H/ .e7i£&p ùujls^,yófMg wcoiiloìfrou.tòfcp Jt au-ansaci^aoTOT©-' Au;x>i/st>?ìw}m .i. Ego quidem mundi domi-nus,lex autem maris, qua lege Rhodiorum nautica iudice-tur in his in quibus nulli noftrarum aduerfatur. Idem enim SC Diuus Auguftus cenfuit. De hac vide Alciatum lib. di-fpuncìionum 2,.cap.5.Pra:terea Si Conftantinus Harmeno-pulus cv Tsfi Trto 'g ) vo'/xs H llb.i.titulo •snfèì vow2:JCtó|j,ìnquit,Ta voty Tingi 7ratvTO,K9Ù. coté. Ugnai *9aAaarajJ H/^i'vi.Tnu,P'oJÌi^ Ttpa/iTcu vó(xQ'K9U %c

/7 r" P'oSÌCù}}\ÓfJU)tg &JZL<TKWTEU., £<Ày<Xp Ól r$yP'oJÌ(0}l SO/MI, "T^V S/^CiJJ VOUT •hk j vaf^^Asu^t^^o; .i.Res nautica:,^ qualunque in ma­ri iudicantur, lege Rhodia deciduntur, & fccundum leges Rhodias dirimuntur,cùm alia lex Rhodiorum legibus co-traria non reperiatunSunt enim Rhodiorum leges,aliis nau ticis legibus vetuftiores. In hac infula,cùm alia multa,tum precipue Sohs Colon 1 us in admiratione fuit, ieptem orbis miraculis connumeratus : qùem Rhodi fecerat ( autoribus Strabone SC Plinio)Chares Lindius Lyfippi difcipulus,fe" ptuaginta cubitorù altitudinis. Hoc fimulachru poft quin-quagefimum fextum annum terra: moni proftratum,fed ia cens quoque miraculo fuit(eodem Plinio libro 3 4.cap. 7 .au tore) . Pauci poliicem eius amplecluntur. maiores funt di­giti quàm pla:ra:que ftatua:. Duodecim annis tradunt efFe-ctum ccc.talentis , qua: contulerant ex apparatu regis D e -metrii, qui mora: teedio Rhodum obfidione fatigare defti-tit. A b hoc Coloffo,quidam'Rhodios Coloflenfes,ad quos D.Pauh epiftola fenpta extat, vocatos male exiftimaue-runt.llli enim in Afta funt ab vrbe ColoiTe dicìi,qug ad L y cum fluumm fita eft,cuius Strabo in xi i .& Herodotus Hie-ronymusq? meminerunt.Pra:ter hunc folis ColofTum cen-tum alios Rhodon habuiflfe Plinius eft autor, SC Mutianus ter.Cos.feptuaginta milia fignorum Rhodi fuiffe prodidit.

a iiiì Csterum

Cxterum Rhodii Romano populo femper auxiliares fue-runt,maximè cotra Philippum,vt ob id corona aurea, Rho diorum populus virtutis grada donatus,ciuitafque Rhodiis data fuerit, authore Liuio libro primo de bello Macedoni­co. Contra Antiochi clafTem,cui Annibal prxerat, multas naues fupplemento miferunt, quibus mentis, vicìo Ant io-cho^ares^Lydi/nonnullarque alia: ciuitates vicina? ,à R o -manis,Rhodiis attrìbutas fuerunt. Et in ciuili Romanorum bello,Cafsius Rhòdios adortus,tametfì à partibus abftinero cuperent,eorùmque vrbem poft cruentam pugnam tenuit. Sed libera tamen ad Vefpafiani vfque principatum manfit, qui primum adempta libertate in prouincise formam eam redegit. Deinde fub Phoca Imperatore Romano, homine ignauo,& frequentibus adulteriis infami, Saraceni quorum opes tum maxime creuerant Afia occupata, Europam fùnt aggrefsi,fed Rhodos prius petita eft Mahuia: ducìu,qug tà-etiì ad Afiam fpecì:at,erat tamen adhuc fub imperio . Bar­bari infulam cum vrbe vi tenuerunr:& Colofsi, multis an-teaannis terrxmotu proftrat^reliquias, noningentis came-lis clitellariis(authoreSabellico)extulerunt. Idenim mihi verifimilius effe apparet, quàm Saracenos Coloììbn demo-litos fuiife,vt quidà putarunt: nifi aliù prxter eum qui folis vocabatur,intelligant. Inde Saracenorum imperio ad facru vfque bellum pàruit, tum circa vndecétefimum fupramil le lì ai um human a: falutis annum, Saracenis fuit à Chriftia-nis érepta5quando & Hierofolimitana vrbs fuit recuperata, cùm ìam quadringentis Si nonaginta annis in Barbarorum potevate ruiffet. Q u o tempore Hierofolimis tres ordines militares fuerunt inftituti,ob Chnftianorum multitudinem qui religionìs ergo fantìam vrbem inuiferent,nempe Hofpi talariorum S.Ioannis,Templariorum,& Teutonum fandg Mariac Et ex his primus fuit ordo Hofpitalariorum. Ioan-ties Hircanus Maccabarorum unus, primus pauperum xeno dochium Hierofolimis conftituit, quod capta "urbe à Sulta­no Aegypt ì dirutum fuit. A quo deinde Latini impetraue-runt ìus xdificandi templi diuac Virgini , vbi facra Latino ritu fìerent,illique abbas prxfuit.Eft praeterea & aliud tem-plum a^difìcatum cum ccenobio quod mulieresexciperet,vt feparatim à viris habitarent. Et cùm nimia peregrinorum copia eò conflueretjVt his duobus ccenobiis recipi non pof-

fent,additum xenodochmm,valetudinariùmque cum acdi-cula D.Ioanni facra. Al i i non Baptifta:, fedS.Ioanni Elee-mofinario ardem dicatam alTerunt. Fuerat enim is patriar-cha Alexandrinus fub Phoca Imperatore,qui ob liberalem in pauperes largitionem illud cognomen meruerat . Vrbe deinde fancìa à Chriftianis occupata,tum quidam vir pius, qui peregrinos argrófque in eo xenodochio diu curaffet,ca-ftitatem & obediétiam profeflus, & cruce alba ad dextram amiculi infignitus,ordini initiurn dedit : qui à Patriarchi SC Pontifice approbatus, & ab Honorio fecundo confirmatus fuit,& Hofpitalariivocati.quorum mentio fìtin c. canoni­ca de fententia excommun. Et cum peregrini facra loca in-uifentes, aut ab impiis fpoliarentur, aut miferè trucidaren-tur, nouem viri nobiles SC vita: fan cirimonia commendati, inter quos Hugo Paganus,& Gotthofredus à Fano Odenta­ri principem locum obtinebant, vouerunt fe per tempia SC facra loca peregrinos comitaturos, SC contra omnem impi-orum vim defenfuros. His area attributa fuit prò téplo do­mini ad xdes ftruendas,quo fe reciperent,vnde nomen funt adepti,vt Templarii vocarétur.Ami&us initio nullù diferi men,fed anno uz%. concilio patrum in Tricafsibus habito, Honorii pontificis,& Stephani patriarchi iufifu togam can-didam fumpferunt,cui ab Eugenio papa crucis rubra: infig ne fuit additum.Et hoc modo in ducentos^annos Templa-riorum religio propagata,eorumque res vbique, fed maxi­me in Galliis creuerunt. Poftremò circa annum millefìmu trecentefimum octauum fub Clemente quinto ordo Tem-plarioru abrogatus fuit,multis militibus viuis exuftis, quòd in feeda vitia prolapfi , impiam religionem cum Turcis SC Saracenis profiterentur. Quidam fcriptores tradunt eius fgculi principes eorum opibìis inuidifTe,& infontes damna-tos,vt in eorum poflefsionem fifcusveniret.Nullum tamen vnquam fpecìaculum extitit,in quo maiora fuerunt conila tix exempla. Teutonum ordo tertius fuit, qui Hierofoly-mis ccepit. Vir quidam pius Germanica: nationis domum fuam in vrbe facra xenodochium conilituit, quo Teutones illucperegre venientes rectperentur, addita deinde xdicu-la diua: Virgini facra, Patriarchi autoritate . M o x c o m -plures nobiles extiterunt,qui caftitatem SC obedientiam vo uentes,crdinem inftituerunt,qui à Celerino pontifice con-

firmatus fuit, acceptis in tog a c a n d i d a t i l a : crucis infigni-bus.Qui ordo principern habet virum,genere nobilem, SC rei miiitaris peritura. Tandem poft amififam Ptolomaidem circa annum 1 3 o 7 . fedes huius ordinis primaria in nobile SC amplifsimam arcem Mariazburgum traduca fuit,& vni-uerfam pene Prufsiam ìmpia religione imbutam deuicerut, & res corani per vtramcjs Germaniam infigniter creuerut. Fuerunt 8C in Hifpaniis multi militares ordines inftituti,ad impios Mauro rum. conatus reprimendos,vt milites S.Iaco-bi.rnilites de Calatraue.& milites Iefu Chrilri in Lufitania, SC alii complures.Cxterum poft Hierofolimitanum regnu à Barbaris iterum occupatum,omnibus facra: militia:ordi­nili us inde puliìs,Hofpitalarii Templanorum opibus aucìi Si facri belli nomine,ingenti auri vi vndique conflata, ciaf-, feminftruétes munitifsimam,Turcica arma ex infu 1 a R h o -do eiecerunt,qua:,Clementi$ quinti pontiflcis iuflu , iifdem tuenda datur,anno 1 3 o p.ex quo milites Rhodii vocari eoe perunt. Et Rhodum ftrenuè contra omnem Turcicam po« tentiam multis annis tutati, maxime fub Caliiro tertio, Si Sixto quartoRomanis pontificibus. Tandem anno i p i . antiqua illa Rhodos Chriftiani orbis propugnatrìx, terra marique validifsimè oppugnata, Turcarum tyranno dedi­ta fmt,cùm omni Chriftianorum principum auxilio defti-

tueretur: qu©d bellu hifee libris tribus à Jacobo Fon tano eleganter deferibitur . Faxit Deus opt.

max.vt qua: ciuili Chriftianorum bel­lo nobis fuerit erepta, hac tam

fefta pace SC concordia Chriftiani orbis è

Turcarum tyran*

nide vindicetur.

De ventis, & nautica fc>u-X V L A V E N T O R V . M I N D I C E ,

ex commentariis rerum quotidianarum Io. Quintini Haedui,adSòphum.

jAuem quumMafsih'^confcédiffem ad idus Septembres(Sophe) diemqjvnum, & n o c ì é nauigando promouifTemus:vbi illuxiffet, e-juanefcentibus terris,mare vndiquaqj,& cce-lum intuitus,ipfe tum intra me cogitare cce-pi,quàm nihil infra lunà^eflet,quòd non ho-

minis excellentia;,vel temeritati potius, improbitatiqj fup-poneretur. Nihil tam abruptum, tam inacceffum inueniri, quo non arte,ingenio,6£ frequentius audacia penetrarét ho-mines.Terras habebant oceano abfciffas, quas incolerent. Aquis,immiti,& inexorabili elemento,erat natura interdi-cìum.Ratibus primo tentatum eft.Paruulo hoc inuitatì fuc-ceiTu,nauem pòft inuenerunt,eamq3 non vniufmodi. Malu, antennam, vela,remos,ca:terascjj nauis partes fecerunt. Sy-derum obferùationem in nauigando , ventorum rationem excogitarunt.Breuiter,paulatim eò deuentum eft, vt homi-ni terreftri animali iam non fit maiuscum terra,quàm cum aquis cómercium.Adeo (quod cecinit ille) Ni l mortalibus arduum eft. In hac me feputatione incredibilis incefsit cu-pido,fi qua poffem, cognofcendi qua: nauta: fydera , quos ventos haberent fuorum curfuù reótores, SC gubernatores. Hoc primum difcendi tempus nacìus eram . Et inciderà in homines huiufmodi rerum experientifsimos: nec inhuma-nos illos,vt mare patit.Tales enim faepe funt, quale Si hoc elementum,quo non aliud barbarius.Qui roganti mihi,to-toitinere,quàm longù fuit,mirandanatura: fecreta, legesqj narrabant, Ip iìs non difcendo,fed experiendo cognita.! de-oq? omnia apud eos incerta,& incoperta ratione,non fallen tetamen. Neque alicui tam mirabile videri debet homines multo tantum vfu, innumerabilibuscj? cùm fortunarù, tum corporum experimentis edocl:os,artificii fui,& operum nul lam afferre rationem, quàm fi aliquam omnino redderent : quum in huiufmodi graues alioqui autores, & literati,quÌ9

fubtiliter

fubtiliter ifta peculiariore ftudio confettati funt, plurimo frequenter pudore obmutefcant,aut frigidiufculé refponde

a t i t . V t tranfeam multa effe qu* vfu faciliùs q ratione de-prehenduntur :8C qua: nullis lìnt argumentis inueftiganda, tantum experimentis cognofcenda.Rudis eft nautarum vi -ta,atqj fine literìs : non minus tamen ingeniofam effe apud hos obferuationem, q(fi qua tamen eft)apud philofophos rationem credo.Ex auditis,& ex vifis ea tantum qu£ aut vo lui,aut potui intelligere ludés in literas mifi.Vétos ante oia.

Ccelum mihi(quod ignotu nulli video)in quatuor par-; tes diuidebant.Eft oriens,quà fol oritur. Occidens,quò de-

mergitur.Quà folis velut decurrentis eft iter,meridies. E x aduerfa parte Septentrio . Sunt in his quatuor cceli pofitio-nibus venti bini.Duos habet oriens.Totidem occidens. Re liqui in reliquis. atque ita vétos odo obferuant nauigantes. Statos quidem illos,& perfpirantes-.quos terra: omnes & o r bis totus fentitièY ideo principales nominant. Ratis eos té-poribus natura: fpirare vicibus fuis credunt,fine vnicuiq?,8£ die dicto.Ita vt proximè cadenti contrarius furgat,prgter<| dum hyemat. Tunc enim cedo niuibus, imbribus,horrédis tempeftatibus contraevo,nullo ruunt ordine,inuicem decer tantes, cedere indignantes. Ventorum tum furiis vndx in-ter fe contrario i&u concurruntt altercg fluctus alteri reniti-tur.Saruit tum mare tremendum mugiens,intumefcit,alter-no gurgite velut bilem in terram euomens, infefta quadam volutatione nauigantes atrociter iactat, ita vt frequenter a-liò ventus,aliò prxcipitet vnda. Q u a caufa non iniuria pu-tarim idtémporis,hominibus ob feuitiam tempeftatu con-clufum mare.Ante quoqj prxcèpit Hefiodus hybernis me-fibus abftinendum.Qjjpd tantum prudétes illi vere primo, dum chelidonia monet,hoc eft, à vernis fauoniis aperiunt.

h denAufr ' R ° m a n a r u m e m m legum praeferipto ex Calendis duntax-lìkkc. at Aprilis in diem Calendarum Ocìobris fufeipienda naui-

gatio eft.Non equidem fine periculo hyberna maria,vt an­te a ignorarim,haudquaquam effe tra&abilia prima mea na-uigatione didici. V i x enim fex menfibus confecimus,quod fùo poteft tempore fex di'ebus abfolui.Et aufim dicere, aut paucos aut nullos nobis,quum per ccelum licuit,ocio periif-fe dies,fi modo ve&oribus nauarchi non mentiebantur. Sed redeo ad ventos. A b ortu flant fubfolanus, & vul-

turnus.

turnus.Ille Grxcis Apeliotes,hic Eurus. A b occafu Fauo-nius,& Corus:Gra:cis di&i zephirus,& Argeiles.Dat nobis meridies Auftrum,& Africum.Auftrum Grgci nuncupant Notum: Africum^Lyba.Septentrionales funt Septentrio,c| Apartìias: Aquilo,qui Boreas.His odo numerofiore ratio-ne medios alios oclo mteriiciùtmecdum finis. Rurfus enim SC alios maiore numero,quartis inter fuperiores regionibus collocant,fed fine nomine. Qups omnes interfecantes cu-iufdam nautica: figura: radioli fignant. Habent enim naui-gantes vafculum quoddam,fcioterici horologii inftar (Bii-xulatn dicuntjquòd(puto)vas illud é Buxo primùm torna-ri ccepit,à quo du&um verbum. Si Italis Buxula pyxidem fonar.) vbi hos notis certis deferiptos legi t , is qui in puppi clauum te.net,totùmcjj nauis iter gubernat. Circinata eft fi­gura ,^ cuius media menfura circumferiptus eft rurfus par-uus quidam circulus,ceu totius figura: vmbilicus. Per hunc medium tranfùerfa currit linea ab exortu equinoziali ad occafum equino&ialem,duos è principalibus indicans ven-tos,Subfolanum,& Fauonium.Ducitur deinde Si alia linea à Septentrione ad Meridiem,Apàr&iam,& huic aduerfum Auftrum oftendens.Pòft^alia: dua: funt linee obliqua: à Se-ptentrionis dextra,la:uàque ad Auftri dextram:la:uàmque defeendentes per eundem vmbilicum omnes -Qua: dextra eft,ventum aquilonem habet,ex cuius aduerfo fiat Africus: La:ua eft ab occafu brumali Corus.Ex eius aduerfo Vultur nus.In ea,quam dico,figura caeteris eft infignior linea, qu^ Septentrionem indicat.Cui ferrum fubieétum eft eiufmodi, c ^ t ó « ^ « « vt ieptentnones verlusiuapte velut natura lemper conuer-tàtur.Quod ideò fit, quia magnete contactum eft.Cuius la-pidis,inter eius mirabilia multa, tanta eft cum polo ardico conuenientia,vt (res ardua &immenfi fecreti) tacito quo-dam natura: feedere , fi ferrum attigerit, continuo materia ha:c vires ab eo accipiat,retineatque longo tempore,femper in alterum terra: verticem auftrino aduerfum refpiciens. V t vel hinc iam nihil miri fit, quòd lapidem illum effe anima-tum philofophantium nonnulli fcripto prodiderint, Si fen fus illi,& pcenè manus tribuentes. Modica funt eius fragmé ta,quaternas vncias(quantum vidi)non excedentia . ls qui mini exhibitus eft, caute erat nigra, in cacruleum vergente, nigro mufeo, ceu barbulis quibufdam magna fui portione

A obfitus.

obfitus.In quo pra*cipuam eius vini ineffe praedicabant.Mt-ror equidem Plinium tanta rem varietate, SC prxterea claf-fe duàa,de huiufmodi lapidis natura, nauigandique arte in hiftoria Tua nihil reliquiue,quum tamen multo m i n o r a t i -ri ùfq? vtilia non raro tractet.Nec hunc(quod ipfi vidimus) in Ilua infula nafci.quum tamen ibi ferri metalla gigni fcri-pferit.Magnetis vim nauta: nouerunt(iì tamen ille verus eft magnes.de hoc enim nihil in veteribus philofophorum me moriis legitur)nomen ignorant.Calamiten appellant-.quaiì lapis hic vlla parte referat arundinem,fruticémve aliquem. Eft profeto calamites longè alius à magnete,!! modo fides vlla eft in autoribus.Septentrionum igitur obferuatione to­ro noftro mari nauigatur . Vnde facillima eft cognitio,qua quifque parte fpiret ventus,& quo vehat.Tametiì eodem lg pe vento , modo ne grauis nirms SC atrox ingruat, adueriìs velis in contrarium nauigetur . Sic enim fe temone librant, fic vela fubinde mutant,vt adfpirare dicas. A c multum li-cet à Graecis,Latinifque ventorum appellationibus diuerfg fint,quas vulgarìter nauta: vfurpanr.multóque minus terre-ftres noftra: conueniunt : aut ha: quibus prò lingua: diuerfi-tate in mari Gallico^tque oceano vtuntur.facili tamen con iecìura rem effe eandem, prarfertim feptentnonibus cogni-tis,deprehendimus.

Addam,quòd fi quando fic in altum procedere nauta^vtne è mali quidem cacumine confpicua fit eis terra, membrana quadam mare,& maritima omnia geometrica ratione depi­sta gerut(charta marina vocitatur) vnde cum circini auxi-lio omnia conftant indubitata,^ via: quantum fis emenfus: SC quàm propè abes à petito portu/quave fit illuc eundum, obferuatione minime fallaci,aut dubia . Non puto vlla in re magis humam* ingenii vim neque perfpedam,neque ex-ercitam,magifve mirabilem,quàm mari trattando . Naua-les ftrucfuras,machinàfque,anchorasetiam pondere vixere dibili,facilè tamen reuocabili cùm iatta: flint, praetereo. Et edam tantum funt haec credituri,qui vidère . In hoc horni-num genere(quod ftupeas)diuinitas quidam,SC cedi focie-tas ineft futuri euentus nuncia:quam fibi continuata,^ foli-,ta vfus meditatioue compararunt.Habent fua futurarum té peftatum prognoftica, qua: fereinnumera pofteriores à ve­teribus accepére venturos ventos ptodenua.Natura:(vt ere

dere pareli) mirifico in genus noftrum amore : qua: mitis, indulgénfque mater fua noluit hominem deftitutum proui dentia,qui iìc fua; vita: prodigùs ventis, mari, malécjue fir-mis tabuli* fe ipfe,repugnante dea,temerè committeret.So lem obferuant SC orientem,& occidentem.Nubes ccelo dif-currentes,aut in cacuminibus montium confidentes.H-abét' SC à mari fuas fignificationes,cV à pifcibus.Delphinos fa:pe magna cum voluptate cernebam tranquillo SC placido ma­ri lafciuientes:qui qua ex parte veniebant,magnos fecum SC vehementeis flatus,veriùs quàm ventos afferebant. Gauia:, Qm-l£

aues funt aquatic£,gregales,acuto roftro,pernicifsimi vola-tus,in petris nidificàt,corpore paulò minores anatibus, mer gis non maiores,hoc noftro mari frequentes , candido pri-mùm colore, pòft cum annis bona fui parte in fufcum abe­ti ntes.Naues circumuolitant,nilì longo valde curfu receffe-rint à terra. Mirumquàm fìnt ipfius natura: occulta iudicia: non fum minus fallax venturi fignum expertus. Siquidem ha: concurfantes, Si fingultu quodam quafi latrantes , cre-braque ingeminatione eandem vocem repetétes, orientales ventos pra:fagiunt.Imò fi quis attendat,fuo tum cantu pro-priam vocem glutientes,Eurum prarcinere videhtur. Stata quoqj habent nauta: fydera^ccelóq} afFixa,quorum motu ad pradtitutos dies interueniut grandines,imbres, ca:tera:c| té» peftates expe&àtur.Sed funt inter cantera nauigantibus ma­gna in religione luna: pr^fagia^uam omnium qua: in ccelo pramofci poffunt, magiftram arbitrantur . Huius tempora in numeros digefta tenent:quod prius Vergilium feciffe fci mus.Salomonis calculum nominant^uo, fubtilitate quada arichmetica,& primam,cV quintam,& quartam decimam,6^ decimam quìntam lunam cognofcunt. Inter omnia autem quartus eius recens nafcentis ortus menftruum iììis ventum prardicir.habeturque certifsimus autor. Sed ifta fcrupulofi-us perfequi non eli inftitutum. Nec vfq? adeò magnifice me circumfpiciojVt fi maxime velim,me tamen polle iudicem: in hac prarfertim inexplicabili ventorum ratione, iyderali-que difficultate,quam fenfere etiam periti. Pauca quidam, animi caufa,eadèmque leuifsimi admodum momenti,^ co felfa omnia attigi, dum velut ferias quafdam à ftudiis inter nauigandum ago,Altiora fi petas , docìius ociofa: philofo-phorum tuorum fchols tracìabunt, A quibus tamen adhuc

A ii defidero

defidero,cur( id quod nemo in mari quotidie non videt)in aqua facilius onera moueantur i cur non leuius inania vafa extr ahantur,quàm piena * 5ophe,non ignoras in qua fem-per vixerim ha:refi,adhùcque viuam: Minime in natura: o-peribus ambitiofé quxrendam effe rationem ifolars^eius vo luntatem fufficere .Qua: mea opinio breuiorem certe ac ie-iuniorcm fecit hanc epiftolam. Adde etiam iam me prorfus ab humamoribus ftudiis alienum,nihilpra:ter remos, SC ru dentes,& fcaphas,& nautas,& nautica celeumata fapiétem: ne tu forte amceniorem cantionem defideres . Ita vt nunc nihil expe&are debeas illius Quintini , quem quondam vi* diiti,& inftituifti. Vtinà SC hunc(fi qd eius fupereft) & illu

prorfus mihi exuere liceret in Chrifto,qui folus tem peftatis hujus incerta bono ferenitatis amo-

nere poteft. Optime vale, de naui in freto ad Meffanam.fex-

to die Ianuarii. % 5 } i .

V E N T O R V M N O M I N A .

Orientales c^ubfolanus.Apeliotes Leuanté. OefL ^Vulturnus. Eurus- Syrocò. Sudoefc.

Occidentales c F a u G n i u s -2ephi rus—Ponente . Weft. <Corus. Argeftes—Maiftralé. Nordvveft

Meridionales c ^ u ^ e r ' Notus Mezoiornò. Sudt. cAfricus. Lybs—-Lobefch/ Sudtvveft.

c . , cSeptétrio.Aparc"tias Tramótana.Norde. Septcnowiiak, ì A ì , u d o . B 0 £ l s _ G r e g a l é . Nordocft.

Contrarli venti. Subfolanus Fauonius. V u l t u r n u s — C o r u s .

Z Aufter Septentrio. Africus • Acpi lo ,

Nautica Buxube figura.1

Clementi vii. Pone. Max. I A C O B V S F O N T A N V S F E -

L I C I T A T E M .

V I in Decretis canonicis fummum Pontili* cem foli comparauerunt,videntur mihi Eea« tifsime pater, admodùm diligenter.confide-rafle «equalem vtriufqj humanis in rebus po-tentiam. V t enim hoc recedente nox, orien­te fìt diesata ilio mortuo vbique atra qusdà,

moefta,incompofitàque rerum facies occurnt. Nihil vndiq? nifi mceror,nilì lucìus. Verùm cùm in demortui locu quil-piam fuffeclus populo renunciatur, repente nouam quanda lucem exoriri videmus,^ omnia illa qua: priùs inter fe pef-fime cohxrebant, in mutuam velut gratiam atque ordinem decentifsimum conuenire. A d ecclefiafticam imprimis dig-nitatem redit fua autontas, ad magiftratum debitus honor, ad populum vtilis & neceffaria obedientia-.fontibus fuppli-cia,virtuti premia parata funt. Verum me dicere, Si nihil ad gratiam, aut adulationis cauta, teftis eft, pater Beatifsi-me(vt fileam interim reliquam omnem Italiani, imo orbe Chriftianum vniuerfum)alma vrbs tua Roma . Quae nunc nuper obitu Adriani vi.poni;.max.tam ingens vulnus con-cepit,vt ruitura,6V fupremam lucem haurire ab omnibus pu taretur: modo autem te prius Iuho Medicóque renunciato, nunc Maximo Pontifice & Clemente, apparetexhilarata, &quafi ex fati faucibus, orcique tenebris ad vitalem lucem retra&a : fpondétque fibi de hoftibus fuis Turcis,atque hx-reticis infignem quandam , SC quam nulla vnquam poterit filere pofterkas vicìoriam. Clamat malis fuis cótigiflè eum medicum,qui praefens non temporariam aliquam fanitatem pra:ftabit,quam iam intra ima praecordia fua fentit, teftibus tam multis efFufac ìxtkix fignis,tot fauftis acclamationibus fedperpetuam eandémque talem qualem habuit fiorente maxime imperio £<: nomine Cacfarum.Speratetià quòdcle-mehtia tua Italiani fuamtumultu,fadionibus,impiifque ar-mis liberabit. Confidit quòd autoritas fummi pontificatus tui arternam per farcuia pacem inter principes Chnftianos

componet.

componet.Nec immeritò hanc confidenriam Si meliorum temporum fpem Roma Latini imperli caput ac domicilili concepit,quandoquidem &ipfa hodierna vmbra Gra:ci im peni captiua Conftantinopolis idem fperat, anxiè multis cum votis manumifsionem SC libertatem à T.S.expe&ans, nec fruii rabitur illa diu,aio,dum in genium,felicitate m,ex-imiamque in rebus gerendis prudentiam S. T . confiSero. quam Deus optimus max.neque temere, ncque inconfultò in Beatifsimi apoftoli Si vicarii fui locum elegit . Atque v-tinam ille hanc die ni me viuere finat,qua S. T . videre pof-fìm lupo interno SI domeftico interempto,de externo ho-fte So lymano triumphantem.Quanquàm non fatis fortaf-fe re ci: è dixi externum hoftem , qui vi, ferroque ouile T . S . non vno loco ingreiius,oues pafturg tua: commiffas à Chr i fto,& te Chri (fi vicario ad fuum Mahumetem alien at. V e ­re potiar omnino SC breui voto meo,nec inuidebit (fpero) mors,lì S .T . expeditionem in illuni fufcipiat.quod vt faci-at, non debeo ego mifer homuncio ìllam nec tardam nec immemorem adhortari. Satis ìllam monet,fi non multoru abortì fummoru Pontificii conatus,certè vrgentifsima ipfa necesfitas. A derit ilh facru,piùmc| )& neceffariu bellu ino­lienti in Chrifhani nominis hoftes Chriftus ipfe.Sequentur figna tua maximi Si ftrénui quique ducesJmprimis Sancii-tatis tua: obedientifsimus filius princeps meus perillu(tris, Philippus Vilenus Liladamus , magnus facra:, nobilifque Hieroiblymitang militig magifter.De quo viro Si equìtum crucigerorum ordine,cùm audirem aliquos Roma:,vbi ed­am marmora loquuntur, Si lingua: hominum funt liber ri­m i n o l i folùm libere pronunciare, fed edam inique atque iniuftifsimè, quod necefTanu eft his accidere, qui nec parte audiunt,nec rem intelligunt. Volui feruus,quoquo poffem modojdomini caufam tueri, SC non tantum deditioné Rho diam, qua: fola vtranque paginam facit alpha SC a maledi-corum:fed edam ipfam oppugnationem,imo omnium qua: tota femeftri obfidione,& ante & poft eam vtrinquetam ab obfefsis,quàm obfidentibus, Si fortiter,& impigrè acla ge-ftàque funt, narrationem uerifsimam omnium oculis Si le » elioni exponere. Quam dicent multi (fat feio) vacars elo-quentia.at ego non eloquentiam , fed fidem mihi propofui in hiiìoria,quam tuo fan&ifsimo nomini Beatifsime pater,

do,

do,dedo,& addico. Eft( non eo inficias)opus pontificia dig nitate multo inferius,fed nemini magis infcriptum oportu-it,quàm ei,cuius cum autoritate tum grafia Si tutius S£ com mendatius in lucem ac manus omnium venire poffet.futu-rum enim hac viaipero, vt definant quidam ventate Si per fe potentem,& tuo numine adiutam calumniari. Siautem fint ingenio prorfus tam immedicabili,ac lingua adeò viru-lenta,vt melius carbonem ignitum quàm verbum maledi-

cum intra fauces retinerent.His quandoquidé Chr i -ftianus fum, nihil grauius imprecari, nec de-

beo,nec poflum, quàm quod Chriftus ipfe in cruce pendens, Pater

ignofce illis,quia ne-fciunt quid fa

ciunt.Va-

L I B E R I.

I N S I G N I S V I R I I A C O B I F O N T A N I B R V G E N S I S I V R I S C O N S V L -

TI DE BELLO R H O D I O L I B E R PRI-M V S F E L I C I T E R I N C I P I T ,

ì R A E F A R I M I H I L I C E T quod profefsi plarricg funt rerum fcriptores, bellum maxime memorabile,omniù qug vri-quam gefta funt, me fcripturum ( Sic Liuius,

jiìc ego,& forte verius) quod magnus Turca-! rum Tyrannus Solymanus terra, & mari gef-

fitcum Equitibus diuo Ioanni confecratis, Si Imperii Chriftj» ani limites ad Orientem defenfantibus : nunquam enim pre> lium tam crudele,^ atrox,mars a:que dubius fuit: Norùt qui mecum in parte laboris SC periculi fuerc.Credet facile quif-quis facrg SL nobilis militig(nullius enim nome recipitur nifi ad aram,& exhibito indice natalium)olim inftitutum,^ ha-tìenus obferuatum pugnandi cumTurcis morem animaduec terit:Tum horum opes SC potentiam, qui vilibus SC incertis primordiis(nam originem fuam, nec ipfi quidé fatis tenent) ab antris caucafi debellata initio Afia,deindeThracia,poftre mò reliqua Grascia, duobus florétifsimis imperiis Trapezu- ' tio SC Conftantinopoiitano euerlls, omni prope Illyrico per-domito,in Italia vfqj (Hydrunte capta qua: in Italia: SC Cala bria: finibus eft) penetrauerunt. Et recenti adhuc memoria, quali hefterna? diei, Sultano vno poft alterum vita SC impè­rio priuato, totam Syriam cum omni A e g y p t o , Arabiaque opibus fuis adiecerunr.Quod bellum fic ex fententia confe-étum,Rhodiano initium dedit: Eft enim filio Solymano v i -fum,quodSelymopatri,quiannoabhinc 5^maxima clafle ad Rhodum obfidendam parata,vita defuntìus eft, difficile (ibi ex Lefbo,Chio,Peloponnefo,Euboea, Propontide, ipfoque Byzantio , nauigationem futuram in Syriam atque A e g y -ptum,ftante incolumi Rhodo arce militum, vtpote ex qua i l li maritimis fuis excurfionibus forum littoreum tracium de-uaftent,nonnunquam iuffa claffe congredi audentes : praete-rea ducere dedecus Imperii fui,ferre gentem inimica in ipfis regni penetralibus.Adha:cambitiofo Iuueni magnos fpiri^ tus miniftrare Alba anno fuperiore ad confluentem Saui SC Danubii vicìa.Tum qua: nequaquam multa molienti negli-

B " gcnda

I 4 B E L L I R ' H O D I I

gendà eft occafio temporis,quo Principes occidentis maxi-mis cladibus fefe ìnuicem afficiebant. Veruntamen priufqua belli gefti,Rhodianaecj obfidionis initium a g g r e d i a m o ad cognofcendu omnia vt magis magisc^ in aperto fint, quarda altiùs repetere neceffarium eft.Namvtexperior iftud beliti multorum fide maius,ita eius quoqj hiftoriam muenio magis laboriofam mihi,quàm putarà. Sed iftudquoqj malum poft tot acerbos cafus,hoftiuminiurias, honorum direptiones,C£-des,exilia,pericula vafti maris,febres,morbos,pefté,oculoru opthalmiam,mihi deuorandum eft, et fi laboribus meis nul­la certa merces,quam non tam fpe&o, quàm laudem defen-fionemq? veritatis,& facrorù nobiliumq} Hierofolymitano-rum equitum gloria : tametfi Demo dicendo, aut fcribendo tantam illis gloriam parare poteft,quanta ipfi fibi pugnando pepererut.Quod igitur facra: militi^ SC mi hi vertat bene,fic exordior.Fabritio Carenano ingenti lu&u dcfideriòqj plebis nouendium vita func1:o(fuerat enim ad populi fauorem au-cupandum,afFabrè faéhis, doétus literas Latinas,callidus, a-cer ingenio,cui confiliù nec inceptum vllurii fruftra fuit,ma-gnificus),fiquidem magna vtbis partem nouo,validoq3 mu-forum ambitu cinxit,arma,tela,machinas,commeatum affa-tim importari fecit,deniq? omnia qua: in bello vario,& mul-tarum rerum egenti,vfui eife folent.Culpant aliqui, quod x-rarium immodeftius traétaueritj.quibus ego nec affentior,nec repugno:vbi luce orta,a:s campanum fonuit,vniuerfa milita-ris concio in claCfes fuas diftributa ad phanum diui Ioannis conuenit,peracT:o folenni facro, quaeqj teftata crucé Interma-giftro pridem ab antefignanis conftituto, fpondet allaturam fefe de corpore fuo militem quem habeat optimù SC pruden tifsimum. Conftituiturhacrationeex fingulis militumde-curiis o&umuiratus quidam, cui ius,fasqj eft, prsfeclum co-mitiorum nominare,& tres mox fuffragia daturos dicere, E-qilitem quifummus fuffragantium vocatur,Sacrificum,opti-onemcg militarem . Hi triumuiri frequenti ordine pra:fecio comitiorum ante aram(neq} enim iam o&umuiratus ampli-us,aut Intermagifter,cuius poteftaté voluerunt maiores mo-mentaneam effe,ne qua fraus fufFragiis fieret), Sacraméto re ftipulanturquacfiturosfeex toto ordine militari quatuor& decem integros ac fpe&ata: fidei viros, quibus fociis tribum fuffragantem perficiant,qux lìmul at<j exit Chriftiano ritti

• expiata

L I B E R , I. M

expiata per adorandam crucé quatuor Didafcalicos libro^ volumen facrificiorum omni priuato affecìu abiurato,non a-liumfacra:nobiliffima:cgmilitia: praefe&uram fevouet,ni(ì claris legitimisqj natalibus & maximis in rempublicam me­ntis commendatum, quo voto, Sacramento^ à Pra:fide co-mitiorum ftipulato,{ùffragatores fecedùt, qui poft graues de multorum vitiis ac virtutibus cenfuras, duorum potiffimùtn rationem habendam effe duxerunt, Philippi Vilerii Lilada-mi,& Thoma: Docrai prazfecìi equitum Angloru . Hunc fì-quidem plurimum commendabant magna: opes, ingenium, magna experientia,confuetudo Reguma8c" Principù ad quos arduis fa:pe legatiombus fundtus eft.Illunegotia militia: be­ne prudenterq? in Galliis 8C Hifpaniis adminiftrata: Vfus re­rum Rhodieniìum,fortitudo animi & corporis,virtusomni bus ipedatiffima,nec vt quorundam effe folet fupremù Ma-giftratum ambientium,fimulata at<^ effidaad tempus.Facìu hoc modo eft,vt fors vtrinqj par exierit.Sed Liladami pra:~ rogatiuafuit fuffragio equitis fummi primiqt; inter fuffraga-tores,qui appellatis more maiorum decuriis, vellent ne fuf-fragatrici tribui intercedere,aut obnuntiare quippiam, fimul vt refponderunt nolle,quod ergo inquit,Deus,& numen tu­telare prophetes Baptifta facra: nobiliffima:q$ militia: noftrg bene & feliciter vortat,Renuntio vobis magnum magiftrum nobiliffimum equitem F.Philippum Vilerium Lìladamum. Statimcg reclamatum eft ab vniuerfa concione, Nobiliflìmo EquitìF.Philippo Vilerio Liladamo Magno Magiftro no-ftro vi ta , vigoria, Si decus a:ternum.Qui quamprimum li-teris nuntiifque à Rhodo miffis, fortuna: fua: certior fatìus effet, celerrimè ad iter fe accinxit : mouens è Lutetia Parf-fiorum maximo fplendidocg comitatu,Francifcum Chriftia niffimum Regem Galliarum,Burgundionu fines ab incurfì-bus Ca:farianoru tuente adiit, benigne acceptus & dimiffus Rhodano flumine,in quo nauigiu armamentis bellicis onu-ftum negligenza gubernatoris adpontem ciuitatis Vienna: periit : Maffiliam nauigat vrbem, quod fciunt omnes ,vetu-ftiffimam.In qua ob vetuftatem nimiam, nulla vetuftatis ex -tant monumenta.Paucos hic dies commoratus,claffem con-fcendit,leui inde vento Niceam in finibus Allobrogum de­lati maximam nauium noftrarum puero coquinario negli-gentiùs ignem feruante,incendio propa amifimus. Acìumcg

B i i iam

l 6 B E L L I R H O D I I

iahi erat nifi magnus magifter graui edido fado, ne quis na-uim relinquerét,fuos voce SC exemplo confirmans, ardorem flàme enafcentis reftinxiflet. Liberati ancipiti penarlo hanc quocg deferimus fedem,vaftumq5caua trabe currimus equor. Gorficarri Se Sardiniam praeteruedi in foedam , maximam9 tempeftatem incidimus.Ccelum ftrepere ingenti fono, SC in-ter horrédos fragrores crebri micare ignes. Capti omnes au-ribus,oculisqj vota nuncupabant.Miferrimus ego infolita re­rum facie prac creteris magis perterritus,flamma micanti ex-animatus,vexatione fradus,naufea ac vomitu fordés, intero^ vndae furentis procellas obrutus,Deum hominumcg fide ini-plorabam. AfTuit votis praefens numen,Syracuiìs antiquitate SC fortibus geftis illuftri vrbi applicamus,nouem homimbus fulmine enedis,pluribus percuiTis, animalium brutoru, bou, ouium maior lues fuit.Hic ad curam, quietemq? corporis, SC nauium refedionem aliquantifper commorati, nadiq; aura fècundam vela SC anchoras tollimus. Profequitur à puppi ve tus euntes.Sed ecce mox aliud malum. Nuntiatur Cortugo-lum Archipiratam cui duos vterinos fratres praster tertium quem in vinculis tenebant Rhodiani occidere,claffe ex trire-mibuSjnauigiis^ roftratis colleda, expedare in ftatione ad Malea: promontorium aduentum magni magiirri. Diu difee ptatum,efTét ne vtile quatuor tantu nauibus merces opulen-tas multorum negotiatorum,materiam incendiariam copio-fiiTimam,ac commeatù omnis generis,pra:terea ipfum prin-cipem vehentibus,occurrere maritimo latroni, nihilpra:ter tela SC hoftes afferenti. Sed confilia noftra fors immutauit, adiuti enim aura Si fecundo vento fatis vehementi,portum Rhodium intramus fumma noftra SC oppidanorum la:titia, atqj alacritate.Proceffere obuiam armata: triremes facra: mi-litia: cum fignis,fono,concentuqj tubarum.Arx Nicolea, SC turres qua: vtrinque portum muniunt, omniaqj vrbis propu-gnacula,multa crebraqj bombarda intonuere. Equites ante-iìgnantMagnumMagiftrum obuiis exceptum vlnis fefto ap paratu,per medias turbas hominum vndiqj fefe effundentiu SC precantiù faufta k t a c j in vrbem ad phanum diui Ioannis induxerunt: hinc perado folenni facro , cu plaufibus SC cla-moribus,aliis^,quibus effufa letitia vulgo fignificatur,in Prg torium. Paucis inde diebus interietìis,Cortugolus nauigati-òne noftra elufus,fremens,frendenfque fubito fecùdo exorto

vento,

L I B E R I. 55;

S O L Y M A N V S T S A C C V S D E I G R A -tiaRex regum,Dominus dominantium, Maximus Impera-

tor Byzantii SC Trapezundarum, R e x prgpotentiffi-mus PerfldiSjArabiajjSyrisac A e g y p t i , D o -

minus Afiae SC Europx,Princeps Me-chae, A l e p i , Hierofolymorum

domin ator, pofTeflbrq? 1 Maris vniuerfi.

Reuerendo patri F . Philippo Vilerio Liladamo Magno Magiftro Rhodi ,& Afta: legato,Salutem.

GRatulor tibi aduentum SC nouum principatum, quem v t habeas diu fauftum SC felicem cupio.Spes eft enim mihi

quòd virtute SC fide fuperaturus fis omnes,qui retro in infula Rhodienlì imperarunt, à quibus maioresmei fempervim fuam abftinuerunt : quorum exemplo ineo tecum amicitiam &gratiam.Gaudeigituramice SC gratulare mihi vidoriam, SC triumphum,fiquidem afflate fuperiori Danubio traiedo Regem Vngarorum quem occurfurum credebà in acie , fub fignis expedaui inaufò pradio decertare : Taurinum totius regionis vrbem muniti{fimam,8£ vianas aliquot arces vi ab ftuli: multis mortalibus ferro ?& fiamma trucidatis,pla:rifque in feruitutem redadis, v idor SC triumphator dimifìb exer-

B iii " " " cim

vento, obfcurae, quietarque nodis auxilio {peculatorem fal-lens in fretum Rhodium erupit,ex infula forte poft deuafta-tionem agrorum,pra:dam abadurus, SC indderantin eu,nifì fefe commodùm ventus mutaflèt,du£ naues Veneta: ab Hie-rofolymis reduces,qua: eadé node à portu Rhodio foluerat. cognito aduentu hoftili SC difcrirainefociorum> claflfe qu£ in anchoris ftabat,quam celerrime expedita,Equites Rhodii in pirata tendunt.Quod ille videns erfufe fugere ccepit.Rhodii qui in fpe eràt claffis potiunda:,fatis pcrtinaciter fecuti funt. Verum poftquam celxritatc nauium vtpote leuium,fuas gra-uiores eludi viderunt,abftiteruntincepto, naues fociorum in pacatum ducentes. Tempore haud multo pòft, venit Rhodu è caftris iuxta Taurinum Pannonia: pofitis orator,muTus à Tyranno Turcarum cum huiufmodi literis.

rt B E L L I R H O D I I

citu in hyberna regreifus funi ad Regiam meam almam vr­bem Conftantinopolim. Vale ex Caftris.

Recitata hac Epiftola in facro, auguftóque concilio proce-rum antefignanorum,intellexit illieo prudens magifter ver-bis libi nuntiari pacem , re autem,vim, quam,quòd paratus effet alia vi repellere,non diffimili artificio literis fic compo^ fitis fignificauit.

Philippus Vilerius Liladamiis magnus Magifter Rhodi,Turca:.

EPiftolam quam ad me attulit orator tuus,recte intellexi. D e amicitia quòd fcnbis,tam gratum eft mih i , | ingratu

Cortugolo. Conatus eft fiquidem , dum huc venirem à Gai-lupine ex improuifo opprimere : quod vbi non fuccefiìt,ob feura nocìe fretum Rhodiù inuectus,naues onerarias,quar ab Hierofolymis Venetias nauigabant,depra:dari tentabat. Sed claife è portu meo mox deducta,vim prohibui,coegique pi-ratam fùgere,&pre^am Cretenfibus negotiatoribus erepcà, relinquere. Vale,ex Rhodo.

RemirTus eft legatus cum fumma fide Si muneribus, ad-iun&o ei comitequi literas magiftri perferebat, homine quo dam priuato ( raro enim dignata eft Rhodus Turcam lega-tione publici equitis ) Tyrannus precoci ingenio adole-fcens,cui rerum prudentia velox ante pilos venit, contépla-tusingeniofam talionemliterarumredditarum , fenfitfecu agi fuis artibus,& Rhodiosparatos effe vini contrariavi re-pellere,neq$tamleuiter qua Taurini defenfores deditioné SC imperata faduros.Veniebatprasterea in mente quasproauo Mahumeti acciderunt,accidere libi poffe, Fortunam Si Mar­te fallacia effe numina,qua: fide in paruìs fibi prarftruunt, v t cum operxpretiu fit,cù magna mercede fallant. Hoc modo animum celerem nunc huc,nunc diuidens illuc,in partéfque rapiens varias libidine aduerfum nos metupro nobis fuaden te,Cortugolum accerfiri iubet. Vocatus accedit pra:euntibus duobus Auguftalibus Muftapho Si Farao, cui vt mihi nar-rant,Tyrannus fororem collocauit.Kique omnia in Rhodi os acerbe atcg ad grada pnneipis funt locuti, vt facere folent quos regia: opes aiunt.Sed acerbiffime Cortugolus vir natu­ra ferox, belli haud ignarus probe intelligés bteris de fe que rentibus grada: fua: apud regem non modo decreuiffe quip-piam,fed edam permagnam effe acceffionem fadam , quem

inhunc

L I B E R I. 1 9

in hunc modum locutum fuifTe accepi. Ingentia tua erga me merita Optime, Maximéque Impera-

tor faciunt, vt qua: arftimem tibicV Imperio gloria: deco-rique futura,liberè loquar. Voces quotidie ad me miferabiliu hominù exlnfulis Mithylene,Euboea,Peloponnefo,Achaia SC continéti, Caria, Lycia,atqj omni littoreo tracìu Syria: ac Aegypt i perferuutur,exponentium agrorum fuorum depo-pulationes,direptiones vrbium,pra:das hominum. SC armen-torum,multàque infinita alia SC incredibilia mala qua: in di-es patiuntur,nemine vim prohibente à cruciferis illis SC pira-? tis Rhodienfibus.Tendunt mihi miferi fupplices manus, o-pem meam orant,inftant,vrgent,vt illis auxilium ab imperi­ali maieftate tua implorem, vt illos ab iniuria, ca:de, rapinis iftorum Cruciferorum defendas.Oro te igitur per adorando nomen Mahumetis,pergeniumimperialem,vt populum tu-um ab his crudeliifìmis hoftibus liberes, vt ex ferro,flàma, Si ex graui feruitute qua: morte durior eft, aliquàdo eripias. Atque illud tecum etià cogites non ta populo SC priuata: pie becula: hanc iniuria, quàm publico honori SC nomini tuo in­ferr i . Q u a m fi Regum , fi Principum aliquis Chriftianorunv inferret, non paterens, fcio,inultà, SC nunc finis latrones,fì-car ioS jCol luu iem hominum agros tuos vaftare,vrbes diripe-; re,populum trucidare,mare totum vnicuique noftrum infe-ftumreddere.Quisenim nauigat Damafcum, Alexandria," Memphim,Chalcidem,Lesbum,Chium,regiam tua Confta tinopolim,qui non maximis ac certis quidem ab iftis crucifc ns imminentibus periculis fe exponat f Q u i d per tot annos ftatim poft vernum a:quinoétium audimus aliud, qua cruci-feros Rhodios portum aliquem Turcarum occupaffe ? Tur -cas in fèruitutem miferrimà redegifTerprardà hominu ac re­rum pra:ciofifljiniarum ex vrbibus atqj agris direptam, R h o dum aduexiffe.^ et quod turpiflimum eft te infpec"tàte,in me dio SC penetralibus regnorù tuorum ha:c omnia feciffe.Igno fee mini obfecro Imperator fi aperte nimium dico quod fen-tio,quicquid enim à me dicitur,nulla alia de caufa dicitur,ni fi vt tu aliquando facias,quod iam multos ante annos facìum effe oportuit.Quod ad religionem noftrà Mahurneticà ani-pliandam,ad Imperli Si nominis tui protelationem pertine-at,proquo quidem propagandonoftras fortunas in quodli-bet diferimen afferre,corpus telis armifque obiicere,nihil.la-

B mi boris,ni-

, 0 B E L L I R H O D I I

boris,nihil periculi fubterfugere debemus. Q u ò d fi laudum & pugna: amore flagrasi ad perpetua immortalitatem mi-rum in modum tendis,quo eà bello facilius confequi poteris, quàm fi Rhodu,qua: quoddà Chriftianorum propugnaculù eft &dicitur, qua:que fola nos ab illorum regionibus prohi-bet,expugnes SC in deditioné cogasfDices fortaffe hic, Ma-iores mei toties vrbemillam fruftra tentarunt. Tentarunt SC Taurinum Pannonig vrbem , tu tamen multò magis muni­tami nunc qua prifcis illis f^culis in poteftatem tua redegifti, Si de Rhodo defperasf*Depone vanù iftum timorem,auden d o , agendoqueres turcica creuit. Properemus ad illam obfi dendam terra Si mari.Si populus tuus feruitute gemens ma-•nibus fuis eam conftruxerit,num libertate cupidine atoj oc-cafione tot illatasiniurias vindicandi gaudens,eifdem mani-bus deftruerepoteritf'Quodfi cognofcas Imperatoceli tibi procurante fummo propheta Mahumete diuinitùs oblata oc cafio, dum Chriftianus occafus inteftinis cladibus laborat. N u m ingerendis negotiis ignoras fequendas elle temporum opportunitates,èV in occafione rerum defidia, ac tarditatem omneni quàm diligentiffìmè fugiendam^Mutabiliftima: qui-dem funt téporum vices, Si fortuna cum abiré permiferis, fruftra poftmodùm difcedenté ac fugienté fis imploraturus. Hac oratione animus iuuenilis inuidia Chriftiani nominis aeger,honorum Si imperii appetentuTimus,facile ad bellum decernendum impulfus eft.Sed primum rem ad proceres de-tulit, vbi fic locutus fuiffe traditur,Et fi non dubito viri for-tifTimi eandé vobis nunc mente effe , qua: in aliis aggredien-dis gentibus femper fuit,de comuni tamen gloria atq$ com-modo,Gommune indicere confila! volui. Ex eo tempore quo pater meus vita defunctus eft,cum diuerfis populis ac natio-nibus bellum geiTimus:Syros vt funt natura inftabiles, Si ad res nouas moliendasproni,rebellioné tentantes vi in officio

continuimus:Sophum magni VfuncafTani ex filia Nepotem qua: Iacupi Regis foror fuit,prepotentem illumRegem fem­per nobis corde Si opere mala machinanté,nec dum in A f -fyna,Media, Armenia maiore, Perfide,Mefopotamia conté-tum armisnoffris intra fepta fua conclufimus.Anno fuperi-ore omnem Pannoniam vltra citrào^ Danubium peruagati, Taurinum totius regionis l ocum munitiflìmum ccepimus, quaxtmqj tentauimus, fubegimus. tamen vt de me ingenue

dicam,

L I B E R I. &

dicam,animus fùpra imperium Si fanguinem Othomanicu ingens in his vidoriis conquiefcere non poteft. Nam qua:-cunque hadenus egiftis, Si fi magna funt,minora tamen vir-tuteveftraa:ftimo.Hucmerapitcupido,hoc femper exarfi, Rhodum illam petere,omnefcp Rhodiana: militi^ vires Si cz ftra radicitus euertere. Nonne vosidem haud fané minus qui ego f e m p e r optauiftis^Quoties enim voces audiuiRhodum, Rhodù conclamantium,tépus à me expedatù eft,vt expedi-ti aliarti gentium bellis,huc omnes neruos animófque,invnu in te n de re mus. Q u o d ta diu cupiuiftis,in manibus veftris eft. Nulla m a i o r vnq facultas data bene gerendas rei. Muroru vr bis Rhodix pemiagna pars folo acquata iacet,qug haud par-uo t epo re reftitui poterit agrario expllato. A d hgc arcis prgfì diu parua manu militum conftat. Auxilia à Gallis lóginqua poft Rhodu expugnatà futura funt, aut quod mihi verifimi lius eft,nunq:neque enimRex Francorù cu Imperatore Ger mania: Si Italia: domino ad internitioné depugnans patietuc naualia fua dearmari,portus fuos nudari prandio nauiu.Nec credatis etià Hifpani generis homines domi fame,bello, inte {kinis odiis implicitos,foris huc ex Sicilia 81 Campania ta fa­cile militem Si commeatu portaturos. Sed maior inftat v t pu tatis,à ClaiTe Veneta,ab auxiliis Creta: infula: timor, immo nullus: fcio neq} debeo omnibus pala facere, quomodo huic malo occurrerim,ergo magnanimi viri nati ad fubigendum vniuerfam Chriftianorum ditioné,nédum R h o d u m , fequa-mini alacres me crudeliifimis òVperfidishoftibus bellum in-ferenté.Quoufc^ patieminiqugfo familig Othomanicg Si in vniuerfum Turcis omnibus maculam eà adha:rere,quà R h o dii nobis afperferunt Vic tor ia fuperiori obfidione parta.'' qua non tà virtus illoru fecit,q Proaui Mahumetis confiliu infe-lix Myfachu palleologu militia: duce vna infeliciter cómif-fa pugna reuocantis.Sed fecerit fané illorum virtus vidoria, tolerabitis ne ideo femper toto mari piraticas iftas excurfi-ones continéti Si infulis, vrbiu atqj agrorum deuaftationes, pra:das animaliu,8c quaruncunq? rerum optimarù incendia fuppliciaq^raptus coniugu, ca:des liberoru,feruituté affiniu cognatorum veftroruY non,fi vos noui,fi me Mahumetes me us adiuuerit,cuius ope atcp auxilio,inuitis Chrifto Si Ioanne Cruciferoru magnis diis,fpondeo me breui lunata figna me­dio vrbis Rhodixforo defìxuru.Nec quicquà mihi nifi g lo -

B E L L I R H O D I I

riam quadro , vtilitaté do vobis comilitones : auri SC argenti calata vafa,mundum muliebre qui preaofiffimus effe dicitur, omné pecuniam,fplendidamq,' Ìupclledilé,ad vxores , ad li-beros yeftros , domum onuftis nauigiis deportate. Nunc er­go ad Rhodum oppugnandam totis viribus,bonóque animo tranfeamus.Cumcghocfaciendumomnesvna voce fuccla-marent,afTurgés Pyrrhus natus(vtmihi relatù eft) patre Bui garo defertore fidei,cui longa uita &odiu orthodoxa: fidei, mille artes,£V nomina mille nocendi pepererunt, Non poffu (inquit)non plurimum admirari pra:cocé,maximam<£ pru­denti! SC virtutes,atqj ingeniti Imperatoris noftri, adeò pru-denter SC difercè omnia maximi clariiììmicj ducis in bello fu fripiendo confiliaexpofuit.Eelix Mahumetis ter quaterque hoc Imperiu,beata hgc refpùb.fortunati nos tali principe,qui non tancù viros SC arma,fed prudentià atcp confiliu in pr£-'jfckducit.Quemoptimù SC laudatiffimù pugnandimoremiì femper admanu,femper anteoculos habeamus , non modo Rhoduyfed breuiomné Chriftianoru ditionéin poteftaté no ftrà redigemus.Veru xtas'ÈZ experientia mea pra:ter ea qua: iuuenis Princeps fedulo SC diligenter inueftigauit, fuadet ex equitu ciuiumqj Rhodienfiu ordine maximos fi fieri poteft, viros corrupendos effe, SC premio, pollicitatione, mercede, gratia,deniq3 modisomnibus,ad proditioné fecretorù confi-liorù follickandos,quod quomodo fieri pofllt,accipite , Ego quafi pacis quietifq? cupidiffimus arbiter,induca nuntiis lite-rifque magmi magiftrum,ut ad principe noftrù legatos mit-tat,qui vbi in noftra erunt manu,finite agere Pyrrhu.Placuit omnibus SC in primis ipfi Tyranno fems viri confiliu, man-datuqj,vt ré illieo fumma cura,fidéque expediret, exteris du cibus,vt pararent terreftres naualéfque copias qua maximas porTent,neque diu continuit fe bellici apparatus rumor.Men ie intercalari pridie nonas, Rhodi nuntiatu eft Turca nauiuj longarucarinispofitis contrada ad effedum eius operis ex Chio Si reliquia portubus multitudine fabroru , omniq? alia nauali materia,ferro,linteis, fparto maxima claffem Conila -tinopoli fabricare. Q u a : fama du indies crebrior,conftanti-orque circos,conuentùfque hominù permearet, mifit eque-fìris ordo omnia exploratu quendam Epidauréfem turcaicae lingua: peritù.Renuntiat is é Byzantio,epiftola inter liqua-mjna pifeiù abfcondita claiTem maxima parari, milite fcribi,

nume-

L I B E R I. x $

numerum prarterea SC forma tormentorum. Caberù hoftem impetendu vulgo incertù efTe,multos,non tà de Rhodo qua Italia dubitare,plerofq? de Cypro aut Corcyra, nuntiù iftud multoruanimos omen à fe alienantiu fecuriores fecit,fed du. homines in quofuis potius qua femetipfos bellù apparari ere dunt,affertur fodoru,amicorucg literis finitimos hoftiùpor-tus diligentilfima cuftodia obferuari.Inter has belli imminé-tis curas,minime idoneo tépore,quidam ex equitibus Italicis milTioné èV premia flagitarunt acerbe in Romana curia lo-cuti, cui ftipendiorii fuoru defraudatone acceptam refere-bant.Verù magifter prudentià ac confilio fuo tantu effecit vt reiponderent omnes non confùeuifle equites Italos rempub. in ancipiti diferimine conftitutà relinquere, nec mine quidé reliduros,verum quo plura bene atq$ ftrenuè feciffent,eo mi­mi s iniurià tolerare.Cupere igitur fe,vt primo quoque paca-tiori tepore legionis optime merita: ratio habeatur. Deinde cceptù eft de vrbis Rhodie cura SC prefidio cogitari: equites, nauteque lignatu miffi funt in defèrtu continentis Latong lui c u , Phifco antiquo Lycia: oppido vicinù:arma,tormentalo laquerecognitafunt-.lapidesmolaresquibus molas manua-les,afinariàfque quifque fibi fabricare iuflus erat j ex Nyf i ro infula importati : vrbana multitudo in heptacurias fuas par>-tita eft. Muri SC propugnaculu Auernorù à Bafilio Caciaris Caroli quinti architedo magiftratuFabricii modulatù,maio ri cum diligentia perfkiebatur,captiuis ad voluntarios labo?* res premio liberalitatéque magni magiftri inuitatis. D u hgc tanto ftudio atque ardore aguntur,venit Byzant io nuntius à Pyrrho qué diximus fupra,mifTus,homo feftiuus atque inge-niofus munus fuum verbis mire adornans, predicando D p -minum,indolem preterea ac facile ingeniù Imperatoris fui. attulitque ab eo SC Pyrrho ad magnum magiftrum binas lite ras,quarum exemplar tale eft.

SolymannusTfaccus Dei gratia Rex regum,Dominus dominantium, Reuerendo patri Philippo Vilerio

Liladamo magno Magiftro Rhodi,legató-que Afta: Salutem.

/"""'Ertior fadus fum epiftolam meam tibi redditam effe f ^ ' q u o d r e d e intellexifti(mirum didu)quam placuit,con-fide quod vidoria Taurini minime fum contentus,alterà ipe ro immo mihi polliceor,quà tibi cuius femper fum memór,

nequa-

B E L L I R H O D I I

nequaquam occultam effe finam. Vale ex Conftantinopoli. Pyrrhi epiftola hac fere fententia erat.

PYrrhus apocletus Philippo Vilerio Liladamo magno Magiftro Rhodi legato Afiar.S.Epiftolam tua fenfu ma­

io rem quam literis exhibui maximo Imperatori noftro : ta-bellarium aut non fum paffus admitti, ne plebeo nimiù nun tio offenderetur,ad quem mittes deinceps viros illuftres gta-te ac prudentia cómendatos, quibufcum fi in animo habeat, poffit de re communi tranfigere.Quod fi facias, nec te fadi, necj} me confilii pcenitebit'.Que mitto,affert ad te literas etia à noftro Imperatore,cuius diuino numini quomodo fit re-fpondendum,nionituses. Vale,ex Conftantinopoli. - Ha: litera: trahebant in varias partes multoru animos qui à quietis confiliis non abhorrebant, metientes alios ex fide probitatéquepropria,commendabant Pyrrhi confilium, di-centcSjVirum fenem SC prudentem,non tam noftra: q patria: 8d Imperatoris fui quieti ftudere,cupére eu confilio copone-re^qua: Iuuenis princepsferro,metuentem incerta càfuumhu manoru communem belli martem,vim fortuna: maximosfg pe Reges SC exercitus parua manu hoftium,paruóque nego-tio peffundedit. Tantum valuerunt horum confiha vt delige rentur oratores frater Raymundus Marchetus eques natus: •in Hifpaniaciteriore,nuncEuboica: pra:fedura: titulo infi-; gnis,vir magnanimus,catus, facundus, SC caftrophylaca ci-uis Rhodienfis Turcaicè callens.Multis difpar fententia fuit quifraudem,dolumqjfentientes,ab hoftili confilio cauendii pra:dicabant.Quorfum enim ifta legatio^Bellum ne indice -elumtyranno potentiffimoJ'Nondum ex profeffo hoftùpacé enim fcribit,an deprecandum nondum inaidum t V t timeri fcilicetfe intelligat is qui iam timet^Qua fecuritate,qua fro-teetiam ibunt oratores non vocati à domino fine diplomate per alienum agrum,quem nosindies exurimus SC vaftamus. Sed Pyrrhi literas proferent,huius fcilicet commiferatio,hu-ìus fides,& autorità* eos ab iniuria proteget,quafi feruus do­mino legesimponat, domino fimillimus, hoc eft, crudeli*, perfidus, ofor omnium Chriftianorù ,maxime Rhodienfiu, quos tyrannus fi reperiat iam parata claffe SC deledu militu

- fiabito,vario cruciatu afficiet vt vires noftras,noftros cómea-tus,fecreta vrbis SC militi* noftra: fibi prodant.Magnam ac-teffionem fecit huic fententia: hominum vere prudentu, di% V ligens

L I B E R I. »,

ligcnsftudium mifTioratoris multa SC varia inueftigandi de ftatu,iltuque vrbis,numero SC fortitudine equitum , quapro-pter remiuus eft cum vno tantum comitenomine priuato ma giftri epiftolam ad tyrannum afferente, cuius fententia talis erat.Qupdmemorfismei,haudmoleftum eft, ego viciflim tui memor fum.Repetis vi&oriam pannoniam qua non co-tentus alteram fperas, imo vel ante bellum tibi promittis SC canis/vide ne te fallas,nufquam minus quàm in bello euen-tus refpondet,epiftola autem ad Pyrrhum mifla talis erat.

Frater Philippus Vilerius Liladamus,magnus Magi-fter Rhodi Pyrrho Apocleto, S.

L Iteras tuas,fimul SC nuntii mores,atque ingenium diligé-ter perpendi.Confilium tuum non contemno, nec obfer

uo quidem,dum miles meus agros portùfque domini tui de-pra:datur,quod vt tolerarem,fecere iniurig quas à piratis tur* cis acceperunt. Veru reuocabo excurrentes, mifturus ad Im-peratorem tuum oratores ad quos fidem publicam eundi SC redeundi eius diplomate teftatam prxmittas. Vale,ex Rhodo.

Verum animaduertcndum hic magiftri literas ad tyrannu non allatas effe, nani Turca vbi transfretaffet equu afcendés qui in reditum paratus fteterat,adacìis calcaribuseurfu quam velociffimo effugit,focium Chriftianum relinquens,qui redi tu f u o i n vrbem magnam pacis defperationé afferebat. Q u a p r o p t c r mirti funt in Cretam coemptores qui ex infula vinu SC fagittarios importarentmam arcubus SC fagittisplurimurn, v t i t u r Creta à feptentrione Aegrù ,occafu Ionium Europa? m a r i a habens,ab ortu Carpathium atq? Aegyptiu qua: Al ia tica funt,meridie Africum. Litera: interea à. Naxo miffa: di-cebant naues inftrucìas,armatàfque in aquam deduci,Barba-r o s moturos inchoante Luna:nam hoc fignum rebus geren-dis aufpicatilfimum habent.Idem nuntiabant frumentatorés infula: Pathmus Celebris ofTibus Ioannis Theologi,qui naui-gio quodà cypaciore optimum frumentum Euboicum infere bàt, cuius venundàdi fpecieac pra:textu multa qua: in vrbe oblidenda agebàtur,iufTu turcarum quibus funt veciigales, explorauere.Nec fegnius magnus Magifter nauiculas ado-m i n a explorada circa infulas mittebat F. Ioannes lupus qué bellouacum appellant,ftrennuus eques qui poftea in defenfi one propugnaculi Britannici grauiter la*fus fuit,rem Ohi ma

' C datam

l 6 B E L L I R H O D I I

datamdiligenterperegit, nauimqj vnam roftratamonuftam frumento Rhodum fecum adduxit: Fuit infelicior vmus C e -locis pracfcctus eques Alphonfus : hic cum in ftatione quada ventum expedans remiges longius diuagaripateretur, àpi-r raticaquadamnaue fortuito interceptus,obhixusdiu ne vi-\ius in poteftaté hoftiu veniret,grauiter fauciatus,captus eft: Biremisprxter paucos,quos fors Se fuga faluauerant,cù nau-tis capta eft.Ignominia magis quam damnum Rhodios com mauitmà multis annis retro nulla nauis.Rhodia hofti in pra: dà cefferat. Armata: extemplo triremes omnem oram vicina circumnauigare iubentur, ficubi forte latente piratam repe-riant.Per idem tépus crebris ignibus,vna node poft aliam in hoftico fublatis fignu fadum eft, effe ibi mortalem colloqué di cum Rhodiis cupidum.Q^uare F.Menetonus equesGallus prudens contra pericula Se in{ìdias,naui,viris,armifque fatis inftruda ad continentem iuffu procerum mittebatur,comite Iacobo Xaico triremiù rationale,vt à loci incolis atqj amicis omnia de futuro bello induftriè diligentérque inquireret. E-rat enim Xaicus prxter maris ac regionum notitià, ciuilium quoque rerum gnarus,& turcis negotiatoribus quorù didice-rat idioma,vnicè charus atqueacceptus. Quos vbi ad fonte inter calices ac libamina reperiflet,circunfeptos tapetis,boni bace Se aliis talibus qua: Barbari mutare cum Rhodianismer catoribus panno laneo folebant,faluté aefidem inuicem dat SC accipit-.Rogatus defeendere ad comeffandum,donec veni ret è proximo tugurio quidam cum quo multum familiaritér que vixerat,refpondit non poffe, nifi obfide prius in nauim recepto. Perfidi didum cachinnis excipientes vitro merces SC obfidem imponunt.Egreffus tum Se obuios amplexans da to ftatim figno,vndiqj exinfidiis inuaditur, ac raptim perni­ci impofitus equo protrahitur Byzantium,vbi acerbis qua:-ftionibus, omnibufque affedus (uppliciis qua: corpus vilum pati poteft,ad facietatem inimicorum dicere fada,atque infe dacogitur.Poifquam ifto dolo amiffus eft Xaycus,tum ma­gis ac magis vulgo celebrari ccepit illorum prouidentia qui militaribus comitiis reuocanda: nuper decreta: legationis ad Turcam autores extiterant. Itacene mora diuturnior damnu affcrretjiuftitium indìdum eft, vigili^ vicatim exada:,in prò ceftris militaribus acute lancea: dilpofita: funt, tormenta per muros locata,fingula loca firmata cuftodibus.Pubbcù arma-

menta

L I B E R I. z -

nientatium inftrucìum omnium bellicaru rerum incredibili apparatu referatum eli. Armorum acque telorum portationi bus tota ciuitas feruere,à Proceribus antefignanis luftru con ditum, recenfa liberorum hominum, qui arma ferre poflfen? plus minus quinque milia, inter quos ftrénuè pugnarunt fex-centi fere equites,quingenti Cretéfes, cacteri qui pugna: dili­ge nter fideliterque vacarunt,fuere nauta:, remiges , clafsiarii quorum virtutem plurimùm iuuerunt duces ipfi maritimiqj excurfores,Michael vitalis Gallus pra:lio nauali femper acer rimus,òV felicifsimuSjSeringus Vandalus, acSiculus quidam' SC vnus Rhodius Nicolaus Mego.rullici qui ex agris infula-que conuenerant,non tam pugnando,quam fodiedo,ferendo que terram,obfìdioni vtiles fuere,reliqua vrbana multitudo, aliquot tamen vere ftrentiis viris exceptis,imbellis,iners, ne-que laboris,neqj periculifatispatiens, £gre, minis,coimperio fub lìgnis SC ftationibus fuis retenta,lingua quàm manu prò ptior,enfes,clypeofque geftando plus omnino oftentationis quàm fortitudinis habuit.Dum fama futuri belli SC ammortii noftroru per Cycladas,infulafque alias Aegei maris late effuj ditur.Ioannes Antonius Bouladius venetus faber fortuna: fuae à creta Rhodum venit,nam cum effetloco haud illuftri natus concordante fufTragio, contra omnia vetuftatis exem-pla ob bene diligenterque nauatam rei publicg operam^nter equites receptus eft,donatufque iure aureorum calcarium.Im portauit vina,commeatumomnisgeneris cum delectaiuue-nummanu. Paulo poft Dominicus Fornarius Ligurv i rca-tus,impiger,frrcnuus pra:lio,bonus confilio,cum ab Alexan dria nauigaret in Siciliam ingenti oneraria naui preciofifsi-mis onufta mercibus, lècundo ab vrbe lapide in infulam de-fcendit,inde con (ìlio SC prudentia noftrorum in vrbem du-tìus eft, exceptufque obuiis triremibus. Nam tanta: nauis aduentu,qua: arma virofque afFerebat, Rhodi mgens gaudi-um merito exortum eft ; animis omnium nihilominus cu-ram defenfionemque remittentibus : quos flexanima SC ve-hementi fua eloquentia haud difsimili illi quam in Cynea , Pericleque fuiffe fcribunt, ad omne egreg;ium audendum &facienduminflammauerat Leonardus Baleftrinus Ligur Archiepifcopus Latinorum, vir fumma doclrina facrarum litcrarum,& memoria propè monftrofa., qua Cyrum, ac Mi-thridatem vel a*quac vel fuperat, in dicendo fententiis acu-

i 8 B E L L I R H O Ì D I I

tus,& creber,verbis ornatus atque efficax, cuius luculentifsi-

mam orationem,quam in phano diui Ioannis ad equites ha-

buit,fubiicio. V t hodierna die,quam maiores noftri deo Trino & vni fa-

cru effe voluerunt,ad celfitudiné tua magne Magifter, vofqj ò nobilifsimf equites, de fide, SC de religione verba faciam, monet offìcii mei ratio:Sed dum reipub.faciem,ftatumque in t,ueor,quod numinis venia mihi liceat, orationem tempori ac commodabo,quo non tàm prsdicanda eft fidesyquàm defen denda ab hofte immanifsimo,maximis huc,terra,mariqueco piis ad noftram euerfionem properanti, cui nihil dubito,re-fiftetiSjVt viros fortes SC equites Rhodios decet,vtque hade-nus facere confueuiftis:Neque eftis,aut mea aut cuiufpiam o-ratione monendi:Tamen quo mihi faciam fatis, quem etiam pedoralis ifta crux ad omnem Turcici nominis internitioné ìaborare admonet, SC ne qua mentibus harfitatio, fcrupulùs oe reftare pofsit,propofui equites facere vobis fidem vidorig argumentis minime inanibus: quare attendite qua:fo, vt eoe-' piftis,diligenter:vtar enim orationequalemtempus locufque expoftulat;fideli,facili,& compendiaria. Primum igitur oro ac obteftor,ne aures,multo minus animos quorundam omi-nofis vocibus prgftetis,omniain peiorem partem rapientium quali diuina maieftas durius aliquid de nobis ftatuerit : ego enim hunc timorem vos mittereiubeo, non quod inficias ire velim extrema omnia exempla nos promeritos,fi lege taho-nis SC fummo ftridoque iure agete libeat, fed nihil tale D e o pientifsimo in mentem veniffe credendum eft,quippe qui fe -mei familia: fua: fpopondit, omnem fefe mala: adminiftrata: rei noxam feruis remiffurum ^uoties frugi diligentiorefque fieri cceperintjVt vos nunc feciftis facri equites, quod vt fem -per faciatis,velim. Ne formidetis ergo immanem iftum àp-paratum,quem facile concefferim,volente SC procurante re­rum omnium opifice Deo in capita veftra excitatum, Sed no ideo vt confringantur alla, aut euertatur hic florentifsimus yeiler militaris ftatus diuum Baptiftam praefidem habens, qui fecundum Deum primus SC feledus in ca lo effe credi-tur : nunquam enim ille finet diro fui nominis hofti tan-; tum licere ; fed vt feueri patres chariores filios per duri-ora agunt, fic vult J)eus Optimus Maximus hac potifsi-mum s ta te , qua Ducem Magiflrumque elegiftis, quo, bel-* " lomaior

L I B E R I. -a5>

lo maior SC arrrm,nec pietate fuit,per durum SC difficile bel-lum militiam veftram clariore,celebrioremcjj efficere, ne fera per à macherophoris iftis in occidente otium SC ìgnauia v o ­cis obiiciatur, cum ipfi iidé fint ignauiffimi. Quare magnas agite gràtias Deo trino eidem& vni,cui hoc die litamus.Nec cogitetis illum omnia fatis SC cafuum temeritati permittere, fed res fuas (ibi cura: effe,fouere fidé,ftabilire religionem, cu

, pereexaltationem cultus SC nominis fui, explorare humana omnia confilia etiam altiifima,fcire quid immanifsimp &cru delifsimohoftifuoinmentemveneritiamiam ferenti virus Mahumeticum gladio,quo femine primum enatum eft ; cui oportebat Duces,Reges,principes occidentis primo quoque conatu obuià ire,ne vis mali latiùs ferperet,& depofitispriua tis fimultatibusinfolefcenti tyranno duobus acerrimis ftimu lis ad alienas opes inuadendum inftigato, ambitione nempe SC cupiditate, hanc liquide natura fanguinis Scythici, illà ar-tas.xxviii.annorù fuppetit concordibus armis, animifque o-ftendere,quamftulta,quamquepericulofa res fit inconfulto iuuenilique feruore belli artibus gloriam qua:rere,& gentem Chrifto deuotam impetere,acfuas copias,fuas claffes,fuos ex ercitus,eofc| gladios quibus vfi funt hactenus,in femetipfos contra communé cuiufque noftrum hofté conuertcre,vt quas ille nobis cogitat inferre calamitates,aliquando ipfe experia-tur.Verum ifta fruftra occinuntur furdis auribus:tendùtfup-' plices manus capta: vrbes, SC Chriftianòrum Regum auxi-liumimploràt : confìdit fefe breui ex crudelifsima feruitute in libertatempriftinam reftitutum iri Taurinum nuper ca-ptum-.Conftantinopolis Thracia: nobilifsima ciuitas,tot an-nos in ter compedes ac pedicas immanifsimp feruitutis Tur -cica: computrefcens,adhucliberationem à nobis expedat: Euboea Cretam refpicit ad diui Marci figna a:gre afpirans. Verum illi infelicium calamitates SC miferabiles querelas a-Ipernantur inteftinis feditionibus intenti, nihil aliud fecum snimo verfantes,nifi alter in alterum exercitus ducere, figna inferre,manus conferere.Quot enim nunc annos Imperia oc cidentis inter fe commiffa cernimus,& Reges bcllu vicifsim propulfantes,& inferentes, dum interim populus agro Si vr-be vaftatus cacdium,rapinarum,profcriptionum perta:fus ad delubra pacis SC concordia: infulas ac propiciatoria fercula circunferens,fruftrabellù in Turcas clamat. O dira portene

~ " ~~ C iii ~ ~ tofaque

-36 - B E L L I R H O D I I

tofaque pra:ftigia,quibus humana: acies fic fafcinantur . Hi-fpanis atque confoederatis gentibus fpeciofifsimum videtur Italiani buftis Galli cis mfignire : Gallis denuò palmarium per cxforum cadauera vkra citraque alpes commeare, Hel-uetiis'interim ambobus magno auro pugnam veì pacem fu-am cauponantibus . Heu fatalis furor vtrarunque partium. O incredibilem noftrorum temporumignominiam,Oiniì-gnem noftra: huius tempeftatis maculam,qua: nullovnquam. tempore deieri poterif.Heu pietas,heu prifc'a fìdes maiorum noftrorum,qùi priuata animorum ftudia defendenda: Chr i -ftiana: reipub.caufa deponentes copias, claffes, exercitusin-ftruxeruhtj&f reliqua ad diuturnum bellum necefTaria colle-gerunt, quibus longinquas iftas Afia: regiones inuaderent. Nunc cedo ex Pontificum,ex Imperatorum , ex Regum or­dine aliquem de Imperii Chriftiani flnibus ampliandis folici tum , & Alcyonem vidifTe me gloriabor. Olim vrbanus.ii.. Pont.Max.habito:ad Clarum montem concilio, ita Ghriftia norum animos ad mouendum contra crudelifsimos Turcas iftos bellum inflammauit,vt tercenta fortifsimorum homi-nummilia in Sarrhacenos quieifdem aufpiciis cum Turcis bellum gerebant, Hierofolyma: recuperando caufa profici-fci non dubitarint : et maximis itineribus terra marique cele-riter fuperatis,Niceam expugnarunt,Antiochiam cceperùt, Hierofolymam,Heracleam,Tarfum, plurimaque alia oppi-da in Chriftianorum poteffatem redegerunt. Carolus à reru geftarum magnitudine magnus,non contentus Hifpanos,Sa xones bellicofifsimos & dura: repugnantifque ceruicis popu los,Chrifti Iefu iugo fubdidnTe, quum audiret Hierofolyma graui barbarorum dominati] opprefTam,celerrimè illuc fe co tulit & bàrbaros proflìgauit, chriftianosque in vrbem refti-tuit omni metù liberatam,acflrmis munitam prarfidiis .Huc edam cum Morinis fuis extremis hominum, Balduinus Flà-drus Gonftantinopoleofque Imperator venit, venit Germa-niae.Imperator Frederkus barbarufus.Qupd lì nunc contin-gàt digitò ccelum contingam,0 ccelum,o terra,ò maria N e -ptuni,erumpunt crebriòs vel inuito mihi Demeang ifta: ex-clamationès, nani cogòr alta filentia rumpere, 8C obducìum verbis vulgare dolorem, negue continere me poffum in tam jpublica m ò r u m f i d e i calamitate cernens ipfos ordinù du-gores òéftrò-vindièta:percitòsjframeaquàilliscrediditde^ : • " ' ' " ' usopt.

L I B E R I. 37

us.Opt. Max. ad falutaré tutelam innocentu, plebecule iua* dearmate cuftodià,fidei prefidia vibrandam in fontes,in no xios,in còntemptoresreligionis,in hoftes diuine maieftatis, ftringere, ac fodere in cognata fratrum vifcera (fumus fiqui-dem fratres cum habeamus communéomnes in ccelo patré Chriftu Iefum)Sed vt vere SC libere alienando dicam quod fentio,nos veri germanique Chriftianifmi efFigiem nulla, te» nemuSjVmbra tantu SC imaginibus vtimur. Hactenus Hercu­les SC Liber pa ter ( v t eft in prouerbio)vlterius fortafTeChri-. ftiane libertari! aqaa rluere non videtur.In via inftitutà ergo reuertor,& vos equites bene fperare iubeo , cjuibus Chriftus Iefus,du ce te r i eà prouincià negligunt,crudèlifsimù hoftem nominis fui debellandum &triumphandu tràdidit.Eya ergo fpe bona SC a n i m o pleni,duce d e o arma capite ac retundite mihi nob i l i i l i o mucrone veftro preferocientes illos fpiritus in Turcarù vultibus eminentes, SC quemadmodù Dauid G o l i adé occidit,fic vos infame tyràni corpus cultu indumétoqj barbarico tec1:u,qcP ritu patrio poft largàsepulas SC ampliffi-ma ingurgitationé,muliebria queqj SC agere SC pati folet, già òiis veftris cófodite,confofsu Cafsianis Brutiifqj vulneribus, vltricibus flàmis exurite, quod fi tu fortifsime magifter equi tu cum ifta nobili facraq? militari cohortetua efFeceris, egre­gia certe laude SC ampia fpolia referes. Si enim Scipio clarus eft qui Hannibalem ex Italia decedere coegit,fi ornatur exi-mia laude Aphricanus quiduas vrbés Romano Imperio in-feftifsimas deleuit,fi eft eterna gloria Mario, quòd bis Italia obfidione feruitutifqjformidine liberauit,quanta te gloria pu tas,manet, fi Turcas Chriftianis finibus quibus imminét,ex-cedere cog&s,& lege mahumeticà deleas,ac reliquia Catholi-cà Grecià,Cypru,Cretà,immo c^ipfam Italia feruitutis for midine liberesti! enim hicvicerit hoftis(quod deus nolit)có tinuò iftas prouincias permagno ex diuerfis gentibus cópara to exercitu inuadet,vaftabit,exuret &miferrima feruitute op primet,accigere igitur gladio tuo fuper feemur tuu potétifsi me magifter,SC vos facri equites eftote fortes in bello, SC pug nate cùferpéteifto antiquo: neq? moueàt vos ingétes hoftiu exercitus,fed reputate aio qcF res eft, vita SC interim» homi eé in manu dei,q no ta multitudini fauet,q piètàti,quoriesqug£b populo Ifraelit. locoru angùftiis circùuéto,&pania manu cu inumerisgétib9amorreis?egyptiis,moabitis,philiftinis,madia

Cini msl

3 t B E L L I R H O D I I '

nis,Cananeis depugnanti,preclarifsimas vic.crias concefsit," hofte ad internitionem viqj cefo.Recenferem nunc (nifi bre uitatem effem pollicicus)copiarum Xerxis,Darii,ceteraque G r e c e Se Latine hiftorieprophana exempla ex Iulii Fron­tini ftratagematicón libro iiii.nota,quibus aperte inftruimur virtute SC audacia ad vidoriam non numero opuseffe.Rudis enim Se indoda multitudo,vt inquit ille rei bellice fcriptor, ad fugam Se cedem femper expofita eft. Quare Alexander magnus cum prceter Macedonas fuos vniuerfo Illyrico innu merum deledum poffet indicere,nunquam maiores quadra-ginta milium copias duxit, inhabile regenti ratus quicquid excederet,Quapropter mone© vos equitès vtin ifta obli dio-ne geratis {piritus dignos nobilitate veftra, hoc eft egregios, audaecsin prelio,fiquidem maximù femper his periculum, qui maxime timent,audacia prò muro habetur, quam omnia ad bellum profperè feliciterà gerendum neceflaria qug abù-de adfunt,vobis a d d e r e i augerc debent. S<quidem,vt omit-tam necefsitatem pugnandi,que fola veltimidos fortes facit armis ac militari peritia hoftem fuperatis , tenere enim licet vosloricisfempertedos, verticem tegitgalea minaci crifta emicans,pedore eneus fplendet thorax,manus armantur en fe Se clypeo,pedes innodantur duro folidóque ferro,nequei-deo^minus ad faltum Se ludam habilesmà arma & ferri gra­ne pondus leue facit vfus ac quotidiana exercitatio, que vos belli ftratagemata artéfque edocuit, Lìculum rede emittere, tormentum excutere,haftam valide vibrare,gladio cefim SL pundimferire, mari clafTem dirigere Se inter duo maxima ineuitabiliaque mala,que animus meminiffe horret, ignem Se aquam,inuidos effe : Ettimebitis quefo nunc fèpti vallo, fo{Ta,mcenibus,muro centumpedaliin prefidio veftro,in ar­ce veftra,incredibilitormentorum machinarùmque appara-tu inftruda:quam annis ab hinc quadraginta contra tot bar-baros nudam Se inermem defendiftis, eam nunc relinquetis.^ nec pugnabitis duce hoc magiftro veftro Philippo Vilcrio Liladamo cui bellice omnes artes à fortifsimorum Lilada-morum patrio auitoc^ fanguine hereditarig ac gétilieig funtf cuiusfolum nomenvidoriam Se triumphum fe contempla tibus pollicetur^iquidem Philippos ab equorum ftudio Grg cis dida vox perinde fonat Latinis,quafi dicas bellacem ac 3 ?2*5h 2?55 colligamusgerenda geftis, hiiius tam fe-

•? l ixtamq?

L I B E R I. a

lix tàmcj} incruenta Sultanica: clafsisexpugnatio, abunde id temporis vicioriam pollicetutf'Eya ergo fortilsimo SC con-ftanti animo obfidionem tolerate,aderunt ab occafuRegum ac ordinis veftri parata fubitaq? auxiha, SC pugnam alacnter capefsite,nec timete hoftes tantum anguftó fcuto SC enfe nu dis fcemoribus dependenti contentosmam galea SC lorica o-mninonon vtuntur, SC prudenter . huiufmodi enim arma non decent ftolidos SC fugaces, fi res primo conatu non fuc-cefleritjviros decent in acie ftantes,paratos vincere, vel pul-chram per vulnera mortem oppetere,quorum alterum opta-bile,alterum(fi necefsitas cogat) viris Chriftum fimul SC mi-litiam profefsis,non pertimefcendum.

Hac oratione accenfi equites funt,cV magnus Magifter,da-taq? ei notitia eft omnium qua: nuper allatus obfes manifefta uerat,quem vt inuenivrbaneveftitum,ita moribus rufticum (fiquidem gens Turcica à pueris nulli officio aut difciplina^' &d tantum pafcendo pecori airuefit)^ ad omnia libere mini meqj fucate refpondentem,Turcam claifem parare in finiti-mis Carig,Lycia: regionibus,delecì:um militum habere mit-tendorum in longinquas Hifmaelis Sophi prouinciasmec fe-fellitjfiquidem tyrànus vt à nobis(quos omnia explorare no dubitabat)belli fufpitionem auerteret,gentem vicinam. du­raci SC bello natam procul ad anguftias Amani montis tuen-das mifit^neinde Sophus in nuper acceptum Sultani regnum erumperet. fed parum profuir dolus, nam magifter ftipatus armato fatellitio centum deleclifsimorum iuuenum quibus prarerat.F.Ioannes Bonauallis,pollensviribus SC decora fa-cie eques Auernus, vt obfidendis animum adderet, muros,1

ftationeSjlocaqj fingula obequitauit, impigre fuorum SC h o -ftium res pariter explorans,quid bonivtrifq? auteontra effetT inquirit,molem molendinanam munire iubet qua parte oc-cafum fpecl:at,maric^ haud alto abluitur.Erancifcus frefnay-us Romangius eques Gallus,morum facilitate, liberalitateqj omnibus acceptifsimus,qui poftea ad ftationem Italicam pu-gnans occubuit,loci SC magna: oneraria: nàuis facra: miìitix pra:fecì:us,mandatam prouinciam fumma cura atqj induftria exequebatur:Nam ante molem quam aggere confabulati^ que turribus ac vafis luto SC terra madefacia impletis munie rat,tormentifqj varie, magnitudinis vt cuiqj aptum vifum eft b e o difpofitiSjfirmauerat.Naues magna: minorifque fórma?

~~7"~ • "~" faburra

5 4 B E L L I R H O D I I

faburra faxoqj grauatas paululum à muro altiore mari de-prefsit, quarumòbiettu impedimento^ triremes hoftium à loco prius machinamentis audaciaqj militum expugnabili re modus arcebantur.Portus feptus eft valida ferreaq? cathena

- immanis pondens tranfuerfum ante fauces proietta, trabi-bus etiam qua: fupra vndas natabant,validis anchorariis fu-nibus inter fe connexis,qua: à turri molendinaria ad arce N i coleam obliquo trattu protendebantur,quo opere vfus maris holfibus ademptus eft,elufaq$ maritima oppugnano poftula ta SC commiffa cum ca:teris piratis Turcenfibus Cortugolo, cuius frater in robore, carcerecj} Rhodiano cum diu fqualu-iffet admotus obfidione hoftili, mter mille SC amplius Tur-cas,publicis openbus infolens,aura: SC lucis diem extremum obiit cum aliis multis,quos tam hoftium foris immiiTa torme ta,quam domeftica: aerumna: vigilando, agendo,feftinando, portando omnia debilitatos orco tradiderunt. Plures pra:te-rea in tumultu quodam populari temere exorto, miferabili-ter occifi funt:Nec canù melior quam Turcarum fortuna fu i t , hi enim quod in culina pafeantur SC cibatu qui homini proprio r eft,à pueristotavrbe fupplicio affetti funt.Magifter equitum ne quid imparatum inexpertùm ue fìneret, paratis omnibus ad oellum neceffadis, ciues ad fe in pra:torium vo -cato.s^in hanc fententiam allocutus eft. Magnanimi viri, ci-uefq? optimi,audtmus hoftem Turcam permagno ex diuer-fis gentibus colletto exercitu ad nos properare,à cuius inna­ta crudelitate,folìtaqj perfidia, nifi nos ferro vindicemus,mi-hi equitibufqj meis ac vobis etiam vnum SC commune peri-culum eft.Siquidem vnanimi confpiratione SC opera res eius grauiter terra mariqj arHiximus,pra:da ex agris eius vi aba-tta,e.ftis locupletati. Gentem fuam hodierno etiam die graui feruitute opprimimus, iniuria ille,nos iure optimo dicimus. Siquidem maiores fui fpecus fubterraneos SC tenebrofa antra Caucafi rupis amplius non ferentes,nullo iure, nullo titulo, nulla caufa,fola auaritia 81 dominandi cupiditate, odioq? fan ttifsimae religioni» noftra: irritati,Chriftianos Syria primum expuleruntjdeinde Gra:cos fua Gra:cia,non vna morte gétis contcntijfed vt femper fera SC immanis eft barbaries , anima variisexquifitifc^ tormentis eripuerunt.Quos ifte fupra arta-tem malus SC arrogans puer,omnibus grauis accola, Arabia-, Syria:, Aegypti,regni Perfarum, magna parte totius A fi* do

mìnatu,

L I B E R I. 3j

dominatu,tot pra:terea locorum ac populorum imperio non contentus,Tyrannide,cxde,bello,rapinis,perfidia,odio,im-pietateerga Chriftu SC homines fuperare conatur, SC noftras infulas,terrafq? Chriftianorum vniuerfas occupare mirabili-ter laborat. V t tandem rerum omnium SC mundi Dominus diruat Chriftianas vrbes,Chriftianos obtruncet, Chriftianu nomen (ibi tantopere inuifum penitus deleat.Quam non fe-rendam iniuriam vt propulfaremus,fedem potifsimù in hac Rhodienfi indila delegimus,quod hic locus ad bellum bar-baris inferendum vifus (ìt cxteris opportunior. Fecimusquà tum in nobis fuit,adiuti fumus à vobis,experimento cogno-uimus quanta (ìt virtus,fides veftra, quam ne nunc mutetis, nulla fulgido.Quapropter non agam multis,vt in fide Se of fìcio pernianeatis,nec longa ambage ad virtutem vos horta-bor,quani fortibus verba nec addunt,nec demunt.De me ac equitibus meis diuo Ioanni deuotis parce quidam loquar.Su cum bis quibus (vtfpero) adcrit principum Chriftianorum SC aliorum equitum meorum qui in occafu funt,peropportu-num auxilium,paratifsimus defendere v o s , liberos veltro*, coniuges,fortunas, phana,monumenta maioru veftrorum,& cceleftiu deorum delubra. Q u a m opinionem, vt fìxam im­motarne^ veftris mentibus retineatis,efEcere poifuntjne quid dica aliud,fidele ingenium meu in bello,nec fegne omnino, nec rude,corpus fana sperpetua valìtudine ferendis labori* bus,8d excubiis aptiisimum,equitum meorum nobilitas SC a-fflor erga vos,inimicitia in hoftes. Vrbis prazterea fortitudo quam hic facer SC nobilis ordo ingenti pecunia aduerfus o-mnem tormentorum vim atqj impetum fic egregie munirne foffa,vallo,muro,mcenibus,turribus,propugnaculis, vt nulla lìt ciuitas qug huic nedum prgferri,fed nec acquari pofsit. A d harc armorù telorumqj incredibili* copia,vinum,caro,frumé tum fub terris conditum,ne humor,aer, curculiòue corrum-pere pofsit.mire abundat,hominum ad bellum aptoru haud paruus numerus. Lignorum magna vndiqj ftrues: aqugfalu-berrima: qua: inclufis obfefsiscjj plurimum ad varias necefsi-tates vtilis elfe folet, larga SC indeficiens vbertas , qua: om­nia certam vìcloriam,certifsimum SC optatum belli euentum nobis fpondent,addo quod ex noftra parte pugnabit necefsi-tas,pugnabit fides,pietas,conftantia, pugnabit amor patria*, amor libertatis,amor parentum,coniugum, Uberorum. Illic

voluntas

3<r B E L L I R H O D I I

voluntas magis ducimi quàm militum perfidia, impietas, in- • conftantia,defiderium veftra: feruitutis,odium parentù, con iugum liberorum veftrorum.Procul dubio charifsimi ciues non finet Deus Optimus tot tantaf<£ virtutes ab iftis viciis fuperari.Eftote ergo animo pacato SC fecuro ;nihil hoftile, ni hit ominofum metuentes. Tantum in fide, quam tot annos difficillimis bellorum SC fortuna: cafibus impliciti,facro mi­litari ordini illa:fam feruaftis:Permanete,& fi necefsitas po-ftulet,armis dextrifqj virtutem veftram hoftibus oftendite,fi dem tacite HifpaniSjGallis^annoniiSjItali^Britania:, Rho dios homines polGfe Turcarum Ipiritus repnmere,illoru ciaf fes SC exercitus ab Italia auertere,cui tot annos ferrum SC fi à-mas minàtur. Ad quam mirabiliter feftinant SC peruenient fi (quod animus abhorret dicere) hic vicerint,necg enim ambì tiofusifte puer animo,perfidia,crudelitate Hanmbalem fupe rans,Hannibalem imitabitur : qui facta ingenti ad Cannas Rhornanorum ftrage vigoria vti nefciuerit,Sed continuo ce leritate Iuliù Carfaré vincens expofitis omnibus opibus Ae« gyptiis quas pater in direptione Cairi reperit, Apuhà, Cala-briam,Sicilià magna clalle,magnis exercitibus iriuadet:Inde in Gallias irrumpet,Mox petet Hifpanià,ca:terafq} Chriftia-noru regiones,omneq} crudelitatis genusin vniuerfos exerce bit.Sed altius me rapit oratio q vehm,aut opus ftt:fides enim SC virtus veftra magnanimi ciues in tolerando SC oppugnan do hofte firmior eft,quà vt oratione indigeat, conftanrior q vt malis qua: inclufos obfeffofqj pati neceife eftjCÓfringi pof fit:quanquam ìlla qua: vere mala funt,famem SC fitim omni-no non fentietis.Quas tamen populi aliquot fide virtute SC a nimo vpbis nequaquam comparandi con ftan tifarne pertule-runt.Siquidem Petellini à Pcenis obfefsi parentes SC liberos propter inopiam eiecerunt,ipfi coriis madefaclis SC igni fic-catis foliifcg arborum SC omni genere animalium victum tra hentes,vndecim menfibus obfidionem tolerauerunt, nec an-tequam vires ad ftandum in muris,ferendaqj arma deerant, expugnati funt . Calillini obfefsi ab Kannibale murem centum denariis emerunt. Excubias in ftationibus agere neceifarium erit,domorum ruinas fitormentis eiaculata fa­xa inciderint,gquanimiter tolerare:Sed reparari polfunt hgc mala SC minora funt,quam vt ideo deditionem faciamus ho fti,in cuius clementia fidecg nulla fpes eft. Prxterquam enim

L I B E R I. 3 7

quod natura crudelis SC perfidus eft, tum nobis, qui ìlli tot mala intulimus,àquibusfolis libi vtait dominatori terra: SC maris quo eum fa:pe deturbauimus refifti dolet, nullo modo mitis,fidelifq} effe poterit,quos toties marte aperto,vi publi-ca,ingenio,aftu,do!o,fraudeadortus eft. Verum femper co­nati! irrito opitulante nobis Deo optimo maximo quem an­te omnia velim charifsimi ciues propiciemus : nifi enim ille cuftodierit ciuitatem,fruftra vigilant cuftodes.

Poftqùam omniu animos alacres vidit,cohortatus vt peti-tionem fuà cura: haberent,conuentu dimifit,& folenné fup-plicationem quam etiam dies tempusc^ anni expoftulabat, ad phanum Deipara: virginis indixit.Comitatus facram ma ximàqj hoftiam latam circù omnia cópita medius inter palu datos equites fequentemaxima hominum multitudine D e u optimum maximum precatus eft, vt bellu quod inftaret be­ne feliciterà fibi,populo Rhodio,& nomini Chnftiano eue-niret.Refpondere om nes rem diuinam rite peracM effe: pre­cationi annuere ccelites iri poffequo vocaret Chriftiana reli­gio SC inimicoru audacia:Deum SC fanctifsimum tutelare nu menomnia la:ta fauftaqj portendere,vrbis protecìionem, v i -cì:oriam,&triumphum:qua: dumvulgus cui plgrunqj plus a-nimorù quam confilii eft feftiuifsime ante bellu cantaret, v i -ros primores prudentiorefq? magna cura occupauit,qui fum­mo ftudio vt vulgo feliciter opinata con tingere pofsent, prò curare no ceffabant.Inter quos frater Clemens Pontifex Grg eorum clarus abftinentia,6V ingenio,nec non Gra:ca facùdia merito connumerandus eft,qui Gra:cos fuos ex vetere fortu na olim ftupenda orbi animum adhuc retinentes, oratione quàm appofitifsima ad obfidionem fortiter ftrenuéque tole-randam,eft cohortatus,loco pub lieo prò bafilica mercatori! SC ante facram imaginem Deipara: virginis è fummo prima-rioc| Phano gentis allatam,vt oratio hoc modo luce religio­ne^ commendatior, cuipopulusille alioqui deuotifsimus eft benignioribus auribus accepta effìcacem magis aculeum in animis audientium relinqueret,fed nunc orationem ipfam adferibo.

Optimi magnanimi^ Dores,rumor aut verius certitudo belli quod nobis inftat diuerfifsimas inter fe res gàudium SC métu,in animu ingefsit meum,nec| profecto feio vtro magis comouear.Nà dum tacitus mecum claffes, copias, exercitus,

D vim,

3g BELLI RHODII vim,magnitudinemcp hoftium mente reuoluo,totus tremore horreo. Veru dum animus a:ger ex folicitudine vtfit, in fpé rapitur,atq? in admirationem prasfidii Latini &fidei,fortitu-dinifq? Gra:corum,repente mutor,&is qui non eram, fio: ex folicito,liberrimus:ex pauido timidoqj audax:è triftijalacer, SC gaudés,fpondeoq? mihi titulos,fpolia,exuuias,vidorià ac triumphu de immaniffimis hoftibus.Etfi mebenignis vt cce piftis pergatis audire àuribus,aperià vobis fpei SC pollicitatio nis mea: rationé. Sed inuocato prius Chrifh Iefu Dei noftri Optimi Maximi,&: deipara: virginis maria: auxilio, ante cu-iusimaginem facrofandà conueniftis,in quo prima maxima que Victoria: noftra: rationé pono,hinc fenfim ad humani in­genti vires confihaqj mortalium defcen dens, cerno generofif fìmoru equitum conftantifsimà fidemerga deum, erga rem-publicà: cum qua collata illa Marci Attilli Reguli fides mul tum lucis dignitatifqj amittit. Video horum nobilitatem, ad quodqj maximum facinus fic animata, vt nullo cruciatu,nul-lo metu inde terreatur. Afpicio vrbem inexpugnabilem mu-ro,mcenibus,propugnaculis,vario genere tormentorum,mu! triplici c6meatu,omnibuf(j aliis qua: ad noftram falutem,ho­ftium excidia,pertinent, refertifsimam.Tamen libere dicam quod fentio meo more,neqj ad gloriam veftram nec ad Lati ni praefidii vires nimium eleuandas.Ha:c vrbs contra tot ho­ftium conatus,tantas barbarorum copias nihil poteft : nihil etiam valet Latinum pra:fidium,nifi coeat fortitudo SC fides Gra:ca,qua: ne Latinis tam necefTario tempore fraudi dolo-que fit:vos precor,non quod hic prece multù opus puté, fed quod fcià Turcas vos hortaturos,vt a" Latinis defcifcatis: c|d enim eft illis optatius,quàm vno tempore SC vos circunueni-re SC nefario fcelere vos obftringereJ' Aut quid irati grauius de vobis fentire poifuntjquàm vt eos prodatis,qui fe vobis SC omnia fua crediderunt,cV in eorum poteftatem veniatis, qui fe per vos perinìè, ac tot danis,tot contumehis, totqj iniuriis affedos xftimant.Redeat obfecro in memoriam maiorù ve-ftroru fides,non domeftici fcriptoris, fed externi Latini T. Liuiiomniù mortaliu iudicio digni,cuius inuido calamo,in-uida: populi Romani res gcfta: confcriberentur, teftimonio celebrata,qui multa egregia,erga populum Rhomanu terra, mariqj aufi funt.Na cu Antiochus Philippu Macedonem ad uerfus Rhomanos exercitu nauibufqj adiuturus videretur,le-

gatos

L I B E R I . 5 9

gatos ad Regé miferunt,fi non contineret copias fuas, fe oby uià itUro$,nó ab odio vl lo ,fed ne coniungi cu Philippo paté retur,& impedimento effet Rhomanis.Qua: honeftiffima le gatio cum parum profui{fet,Rhodii Rhomanos adiuuantes Antiochum Regemfufum fugatumqj Si exutum caftris,pri-usEuropa,poft Afia qua: cis Taurum monte efr,expulerunt, Quare mento à Catone,quinto Originù libro ( vt autor eli Gellius)appellati funt optimi fideliffimiq? focii Rhomano-ru,quibus nec animum duntaxat bonum ac fidelem praefti-teruntjfed etià naualibus pradiis qua: multis locis fada funt, omnibus adfuerunt,nec labori fuo,nec periculo vfquam par centes,& quod miferrimum eli in belio, cum Mithridates A fiam occupaffet QX)p ium proconfulem,item Aquilium le-gatumin vincula conieci{fet,iu{Tuc^ eius quicquid ciuiù Rho manorum in Afiafuit,vno die trucidatum effet,obfidionem, cum foli in fide Rhomanorum permanerent, pafsifunt, Et in dilfenfione ciuili inter Antonium Si Odauium vltores ne cis Ca:faris,& Caffium ac Brutum,cum petiifseht fi in ciuili difcordia à partibus abftinere,& a:que omnes Rhomanos co lere no liceret,tantifper dum ipfi ad fenatum mitterét, bella differri,vt ex eius autoritate arma caperent.inuafa mox vrbe cum ira vidoris cunda qua: collibuiffetjin matronas,in virgi nes effet operata,omnibus bonis muldati funt, fruftra miferi cordiam cum multis lachrymis rogante venerando fene A r chelaojà quo Caffi ris Rhodi Grazca: fuerat eruditus.Nà A e -fchynes c u m à repub.excidiifet,huc dodrinà Athenarumqi ftudia intulit:fuit<j Gymnafium ea tempeftate hic florentisiì mum.In quod cum Ariftippus Philofophus Socraticus nau­fragio in littus noftrum eiedus diuertiffet,& de Philofophia difputaffet,magnis adeo muneribus eft donatus, Vt non tan^ tum fe ornaret,fed etiam eis qui vna fuerant veftitum Si cgte ra qua: opus effent ad vidum,pra:ftaret.Hoc Gymnafio T i -berius poffea Rhomanorum Imperator amoenitate Si falli-britate mfulg captus,fine Lidore aut viatoré fa:pe obambu-lans,mutua cu Crucis profelforibusofficia vfurpabat : in quo vt Antenodorù audiret Ca to , huc ab exercitu nauigauit. C i cero quem vnum Latinicontra tot noftros Rhetores Si Phi-lofophos obiicere folent,quic£ primus vnufq? cunda Philofo phia: dogmata à Grgcis accepta,eis tradidit, hic Appolonio qui eu tantum quantus eft effecit,operam dèdit. Et quam gra

D i i ' tiam

4 0 B E L L I R H O D I I

tiam reddiderunt oro Romani Grxcisf à quibus omnia bone ftatis probitatisqj exempla,omnem armorum literaruqj fcié-tià accepere,quorum fideli opera cYinduftria domi forifque imperii fui ditiones propagarunt,nempe Cafsianam vt audi-uiftis,& Rhodiorum quos ideo fuperbie infimulabant quòd fefefuperan fuperbia eftimarét,opibus diripiendis intéti in-fenficj fuerunt.Genté vetuftifsimam nobilifsimà^ vel fama rerum geftarù vel omni comédatione humanitatis, dodrina rumq; ciuitatibus quas non tà liberali ter q merito ob nauatà bello Macedonico SC Afiatico operam dedere, muldauerùt. neque hac iniuria contentus Vefpafianus,Rhodum cum ad-iacentibus infulis adempta libertate,in prouincie forma re-degit. Verum optimi maiores veftri tot àli'is fupra alias affé-d i iniuriis magis quid ìllos deceret cogitantes quàm quid me reretur aliorum improbitas,vtqj leuitatis ac perfidie notam fugerent,femper in fide Rhomanorum permanferunt. Vos quid nunc facere conuenit laudatifsimi viri,tam preclara co ftantie SC fidei domeftica monumenta animo reputantes, proChriftoIefu deo SC homine,pro facra militia , q u e n o n modoequis legibus SC facillimo imperio vos femper indul-gentifsime[habuit,fed edam fouit,nutriuÌt,locupletauitfì In­grati, maliqj animi eft reticere quorum beneficio fis adiutus: Ingratiffimi peiììmiq? vero non rependere gratiam cum pof fis SC debeaSjCumq? omnimodo opus fit tua ope. Defendetis ergo hoc neceffario SC difficillimo tempore Rhodi i , in quos nulla ingratitudo perfidia^ vnquà cecidit,qui liberi etiam a-liorum libertatis caufam egiftis,facru militare ordinem, arce equitum,immo capita, focos, aras SC fortunas veftras quibus iniultat cVvltima exempia parat perfidus Tyrannus, hoftis fidei ac religionis, qua à maioribus veftris accepiftis. Pro cu-ius dignitate gloriaqj afTerenda,nullum diferimé ne mortem quidem certam intentatami fugere debetis.Sed cum vos co fiderò Greci fidi,fortes,pii,ac vt vno nomine omnia copie-dar vereChriftiani,cum equitum Latinorum audaciam no­bilitate mqj eftimo,magna me fpes vidor ie tenet. Ite igitur,

.duceChrifto Iefu,Ioannis baptifte ac fandifsimìequitis Ge-orgii fecunda fiducia contra gentem impiam SC nefariam, perfidam,que nunquam virtute,fed femper occafione freta, vicitmullam regionem nifi domefticis malis ruentem occu­parne Eunuchosferuos orientis,imbelles Syros,fugaces Per-

L I B E R I. 4 > ,

fa* ,aliofc| quos tepens Pharius,& leuium populoru nutritorv Nilus emfttit,tenero perlucentes amittu,& vix leue palliu vi \ tando Iole tolerantes oppugnare folità non Rhodios , qui i-ftas pnmu gétes cu Imperatore fuo Memphitico Halbuzato ingenti SC fceda ca*de fere adinternitioné vfq? deleuerunt: SC iteru adiuti à pontiflce maximo Califfo. 3. quiqj ipforuTur carù obfidione tantù noué Si ottoginta dieru,otto milia prg ter quindecim fauciatos morti tradiderut : Sic enim numera init Cauorfinus quali pollincìor mortuorum SC vulneratoru omnium chirurgus,vidit Ibi lartus ipettaculo,audiuerunt di uerfaru terraru populi, intra paucos die* euerfores Afig atcjj Europa* ab Ambufono vno vnius Graxa* gétis duce ftratos, cadaueribus fuis eam terrà metientes qua pugna cómittenda 1

libi fpondebat.Si diuina pietas ducìu aufpiciiscjj Ambufoni vos quos omne genus Chriftianu iuxta ac veteres illos Grar- •• cos heroas iàpriclé intuetur, tata ca*de hoftiu,tà celebri triu pho infignire voluerit^quid credìtis Chriftu Deum optimui] maximù focio tutelari numine ià minifterio veftro ac ferur fui Liladami principi* vere optimi SC nobilifs aduerfus crii-/ delifsimos hoftes fuos acturùrcerte més maiora 010 concipiV c[ exprimere audeat, verum euentus recìius fpem pollicita- r

tionemq? qua me vofcjj animaui dubioprocul cofirmabit. Mi rum in modu Grgcoru animi hac oratione accéfi funt:nà dut citur,rapiturc| hxc gens inter ca*teras maxime nationes lau­de SC gloria,tantucg fuadendo SC hortàdo hinc inde apud h o ;

mines effettum eft,vt hoftis magis cupitus fit, q deteftatu*,1

nec diu multorum ftultas voces infeliciaq? libi vota remora-tuseft.Quadam enim notte elatis è fpecula ignibus in hofti co fignum dedit:Mi{facjj eft extemplo cum lembo armata mi litaris triremis , SC in ea caftrophylaca interpres, qui cumini prora procefsifTet,commodius inquit, vnus hoftium turma :

èqueftri circunfufus 11 in terrà egrediaris,cum id fatturum fe hegaret-.quid inquit Xaici fortuna metuisf A d hgcille mina­ci SC Rhodio animo Xaicus quem contra fidem facramentu que ccepiftis nihil me folicitat,nec vos quibus non credo, me tuOjCum fermonibus de induftria compolltis vellent tempus protrahere poma remigi adiicientes:aut paucis inquitpraefe-ttus de Puppi loquens mandata explicate, aut hinc facefsite," nifi malueritisattutum bombardi* obrui. Barbari primum, equis SC arcubus ferocientes vno verbo attoniti obfigna*

• 4 , B E L L I R H O D I I

tam epiftolam fuper faxum quoddam ponuftt, ibi mandata contineri,& cum dido calcaria adigentes curfu quàm conci tatifsimo aufugiunt.

Epiftoleautemtalisfuitfententia.

Solymanus Tfacchus De i gratia Rex regum,Do minus dominantium,maximus Imperator

Byzan t i i& Trapezuntis ,&cet .

REuerendo patri Philippo Vilerio Liladamo magno ma giftro Rhodi , Equitibus,& vniuerfo populo.Commoue

runt me affìidifsime gentis mee commiieratio SC fum ma in iuria veftra. Impero igitur vobis percelerem infutae SC arcis R h o d i e deditionem,pie vltroqj concena gratia fecurè abeun di cum omni prgciofa fupelledile,aut lì hbet manédi fub im perio meo,in nullo nec tributo quidem minuta libertate aut religione veftra.Si fapitis preferte amicitiam SC pacem bello crudelifsimomam vidos manent acerbifsima omnia que v i ­èti à vidoribus pati folent, à quibus non defendent vos ar« ma,domeftica externa ve auxilia,nec ingentes muri, quos ra dicitus euertara,Valete bene,quod tunc demum fiet, fi poti-us quam vim,amicitiam malueritis,qug neq? fraudi neq? dolo vobis erit.Iuro deum cceli,terreqj audorem,iuro quatuor E-uàgelice hiftorie chronographos,vicies quater mille prophe tas lapfos è ccelo, fummumqjinter hos noftrum Mahumeté, adorandos,item manes aui patrif<j,tum hoc facrum auguftù. que meum Imperiale caput.Ex Regia noftra Conftantiriopo li. Huic cum alii acerbius,quidam lenius, quifq? prò ingenio fuo refpondendum fentirent,nihil eft refponfum . Eodé die qui menfis Iunii decimusquartus fuit,appulerunt adCos , in-fulamHippocrate fuo, Venereo^ Apellea non minus qua fb lo cceloqj nobilem,triginta triremes hoftiles, harum prefe-dus leui prefidio in nauibus retento,militem ferme omnem in terram expofuit ad exurenda teda SC frumenta, que iam prope maturitatem erant,atqj ad vicos, agrofq? depopulan-clos. Verum Preianes Infide Dominus vehemens, impiger, fumme audacie vir,accenfus indignatione,funeftamillis hac populationem fecit.Nam expedita manu peditum, cum tu­multuario equitatu leuis armature erumpens in predatores,

L I B E R I. 45

per fegetes,per agros palanteis,clamore clafsico, ftrèpitu ar-morum fimulà diuerfis locis facì:o,tantum terrò rem barba­ri* iniecit,vt ccecis 8C limphaticis nedum fugientibus fimiles, fine vi,fine defenfione,in obuia tela armac^ incurrerent: nec, nifi naues littori propinqua* pla*rosqj trepidos & fugiétes ex cepijOrentjfuperfuifTet cardi aut fuga* quifquam. Ita re infelici ter ge{ta,pra*fecìus naues inde auertit, nec pofteà littus atti-git.Rhodii haud minori ardore quam Turca* in langone cce perunt agros,campofque fuos deuaftare,& ex eis qua* diutì-ng obfidioni tolerandg neceflaria erant, in vrbem importa-runt,exciderunt arbore*, confregeruntqj omnia fuburbana, Et quicquid amceniTancìiue prope vrbem infra lapidem fra bat, demolitimi, fòlocjj a*quatum eft : ne hofti integrum vfui commodoqj foret.perfuaferat hoc pridé populó. E. Gabriel pomerolus promagifter, a:rarii Triumuir ipeclandus domi forisqj,facundus,callidu*,amicitia facili*,multafque alias bo nas animi 8C corporis artes pofsidés. hic poftea in anticunicu lum,via non admodum incomoda gradiens,pede lapfus, lg-fb paululum capite,ilia perfregit,paucisq$ inde diebus extinr cìus eft.Nunc orationem ipfam adfcribo . Ornatifsimi ciues auditis Turcam ingens bellum moliri terra mariqj,ergaqué, incertum,figna oftendunt quod aduerfus vos militiamcjj no-ftra.Laborandum igitur ac profpiciendum nobis communi-ter omnibus ne ab hofte immanifsimo imparati pffédamur, N é v e negligétia aut imperitia noftra illi vires addat. Statuit ìgit magnus magifter vicina* vrbi arbores excidi debere, do-mos dirui,ambitus murorum qui foris funt folo gquari^ quod vt finatis,rogat & iubet.Compertum eft enim,relatione mili tum qui vrbes defenderunt 8C oppugnarunt,hgc polle obfef-fìs nocere 8C hofti prodelfe,à quo vobis fortunisqj veftris idé quod nobis,cV communepericulum.Nam in eadem,vt dici-tur,nauinauigamu*.Magifterquem hoc difFicillimo tempo­re magnum 8C fapientem virum effe expertus fum,omnia le niter 8C modelle cum populo,cumEquitibus agens, etiam v-bi res pofcebat grauiter,vt alios excmplo confirmaret, viri-darium fuum ftationi Gallica* prauacens, haud dubie amce-nifsimum,primus demoliri,extirparicj$ pra*cepit. D u m per hunc modum omnia amcena,iucundacjj afpecìu deformàtur triftius omnino deforme^ magis fpedaculum erat, quod vr­bem prope maiori luclu mceftitiacj} confecit, quamipfe adr

D i i i i uentus

4 4 B E L L I R H O D I I

uentus hoftium,miferabilis fcilicet, multitudo inconditg tur ' hx agreftium hominum,ligna,frumentum,pecora, legumi-na,aues cortales,ca:teraq$ neceffaria vfibus SC quibus diutur-v hior obfidio fuftineri poffet,ex agris quod magifter iufferat, vrbi inferentium, quos immiffa ac circunfufa turba fequeba-: tur puerorum ac mulierum ploraritium,qua: fparfis crinibus genas,faciemcj5 fuam,confuetudine patria,foedè laniabant,fu pinas manus ad cedimi,ad Deum tendentes orabant, vt cla-ram Rhodum ex flarnma,ferro,peneq?fati faucibus eriperet, matrefqj Rhodias SC liberos paruos inuiolatos fèruaret. C o l -luuio ifta agreftium in arda teda cum vrbanis locatoru,ani-mantiumcj omnis generis ccelu graue morbofq? fecit:conta-giofos tamen magis qua perniciales,prorluuium alui& fe-brim.Verum cu iftorum brutorù maxima pars, decrefeentc annona,impafta,negledaqj ac fa:pe morbida, per ftrata , per vicos relinqueretur,maioris SC peftilentifsimi prorfus mali fèminariu fadum el i .Quod fero poft fugam, deditioneq? no: fìra,vim fuam in hoftes SC miferos qui remanfere chriftianos fame exercuit.Nec intada ab hoc malo fuere obfidentiù nos hoftiu caftra: mutuaq? familiaritate morbù cótraxit gés imo da icópofitaq? multitudo. facile era à tadu cui cib 9 caropter fuillà v ix femicoda , mafTaq} critico marni molito fada, atqj in càrbonibus decoda,humi, vti pecoribus pabuluòY ftratu, confeda vigiliisfiti^Namiudex«vrbis venerabilis SC exa-da: ia ajtatis vir,pabulu SC aquaru fontes lino putrido, aliaq? limili materia corruperat qua venturu credidithoftem. Q u i priusf tota claffe ad infulam obfidendà defcenderet,arte at-que infidiis vfus cu viginti longis nauibus reliquis aliquot au xiliari cu fupplemento ip ftatione ad Gnidum promontorio haud procul ab vrbe Rhodo atque in finu Symae infila: qua: Rhodiorum eft relidis,per continuatos aliquot dies fretù me dium inter oram Lycia: SC Rhodum infulam nauigauit : co-gitans ifto modo ad nauale certamen è portu nos elicere.Spé enim habebat optimo fané cum confilio propofitam fi refpo diffet euentus,aut nauali prglio vincere, quod tunc temporis non multo minus fuiffet,quam Rhodum expugnaffe,autres noftras deftrudo inter pugnandum flore militum hominuqj nauticorum plurimum debilitare poffe. Q u i cum nullo fine fado nunc ad medium vfq? fretum veniret, nunc in altu re-grederetur^nde iterum ad portum propc procedens claffem

^ in con-

L I B E R I. 4 5

in confpectu explicaret plgrifqj tum gtate,tum ingenio ferui dis quibus non toleranda fuperba ifta fiducia videbatur,có* filium haberiplacuit faciendu,ne periculum naualis certami nis foret.Cancellarius facra: militia: idemqj arrarii triumuir multis illuftribusfactis domi belliqjclarus animo, immode­rata incredibilia nimis alta cupienti,ingenio magno variocj?, copia dicendi larga SC exuberanti qua proueciion iam state cum in puentia literis non vacaffet,feriatus à bellis, negotiif que tum publicis tum priuatis, quotidiana lectione omnis di­sciplina: autorum libi pra:parauerat.Plinium enim ita nouit, vt nemo melius nomen digitofq? fuos,cui ad fummum hono rem magiftratuc| nihil obftitit nifi nimia incófultaqj hono-* rum cupido.negabat celTandum e!Te,aut enim inquit, vt erat lingua immodice liber,ingens ifta clasfis ad cuius nedù vini aut afpectum fed folam fama plarricj} contremunt,qua: tamé noua non non eftcnam fingulis annis venire ad nos folet, his piraticis nauigiis veluti membris caput iungenda eft, SC tum vtihfsimù fuerit,quod quidé fuperioribus robore nauium,nii mero,èV virtute militari facillimu eft,capiti membris defra-ctis huiufmodi dolorem atqj ignominiam infiggere vt perpe tuo inde langueat,vel nulla alia qua: in nos fabricata fit claf-fis iftam fequitur,quod mihi(fremant licet homines qui vm-bramfuam ac cceli ruinam metuunt) vero fimilius videtur. Nec enim tam vecors eft Turca , vt hoc fero anni tempore poft feptimù Kal.Iu|.ias huc moueat parte asftatis ad oppug-nandam vrbem commodiore exacta,& quam vrbeml' muni-tifsimà,nullius idonea: rei egentem, validifsimo firmata praj fidio,vndc maiores fuifemper cum clade SC ignominia repuL fi funt.Cui pnus quam cuncta expugnandis vrbibus reperta apud veteres,autnouisingeniis inuenta admoueat, reliquum omne a:ftatis tranlìerit.Hyeme autem cum vbiqj incommo-da fitoppugnatio,tu in infula incommodifsima, pradfertim hac,in qua non portus vlIus,non confiftendi vfquam locus. quin igitur deo SC tutelari numine bene iuuantibus imus ho-fti fuperbiftimo obuiam.Sed vno minaci indictulo ab adole* fcente anxio ne clalfem fuam alio deftinatam à tergo inuada mus,dolo fraudecj ad nos tràfmiflb defides intra muròs,mae niaqj noftra coplofis manibus fedemus, nufqua mcetu ac pa-uore trepidi caput efFerentes,timiditatem atq$ fegnitiem no-ftram vocamus(fi diis placet) artes fabianas,& vtinam Fabii

4 * ; B E L L I R H O D I I eflemus,& no potius Antiochi: Àetoh, quorum omnis fero­cia in verbis: Vitellii,credentes fedendo aut votis debellari poffe.Veru non votis neqj fuppliciis mulicbnbus^ut hisfen fibus confiliisue que timidi cauta vocant auxilia dei,paran-tur: vigilando,agendOjprofpere omnia eueniunt. Propalam :

hisferociora dicendo tantum apud multitudiné effecit que plerunqj ex incertifsinio animos (ibi fumere folet, vt fibi pu gnà depofceret,velle ait fe abolereindignitatis macula cede SC fanguine hoftiu,non efTefe fine arnus,fìne animisene ma nibus.Patribus fine quoru confìlio magiftro quippià decerne reiusfafq? non eft vifum in hac rem difficultate fortuna non éffetentandam,licì:oribus tantu SC à populationibus cófcrip-tis ad hoc mille viris hoftem arcere placuit,qui cum videret fpem fuà eludi retro agés clafTem ad Villam nouà ( ile loco nomen)duodecimo ab vrbe miliario iactis anchons defeen-fìoné fecitjfegetibus tàtum que prope maturitatem SC prò dereliefo habiteerant deuaftatis.Nà hominiim quod aut in vicis aut in agris erat ià in vrbé calteliacp fparfa per infulam Hac illac munitiora concefTerat.quaminiuriam dum vindica tu iret leuis armatura equitu, miffo ad hoc nuntio à magno magiftro redire iuffaeft-.prudens enim dux militerei ad ma-iòres rem cafus feruabat,qui tota obfidione non duce fed e-tìam militem egit,& interdiu aliquando cum his cibum cce-pit,noctu fepifsime ad tertià vigiliam in ftationibus m anfit, aut obambulàs,aut fortuito fedih è ligno vel làpide infidens. In oppugnatioibus ferocior q patnbus placeret,nec tela nec hoftes formidàs,femper tamen cauta potius confìlia cum ra tione,quam profpera ex euentu probauit.Fuitq} quod màre-risintertotcuras,tamvarios& ancipites cafus femper eadé vultus gratia SC maieftate,quem intuentes venerabantur SC a iliabant.Huic addendi! quod quicquid otii ac quietis à curis, ab oppugnationibuSjà naturali vfu,& defiderio corporis ha-bere poterat,id totu in preces,& rem facram conuertebat.Se pifsimè enim maxima noctis parte folus ante altana thorace tantù SC galea manicifqj'depofìtis,orando pfallendoqj tranfì gebat,palamq$ equitù SC populi vox erat, nihil timefcédum, Rhodum magni magiftri vigilantia precibufeg inuictam fu-turam.

Nuncreftatoperis diffìcillimiparslaboriofiflìma,nunqua fine ingentisfimo lu&u atq? meerore omnium homimù nedu

meo

L I B E R . I I 4 ;

meo memoranda.Népe in qua vrbis nobiliiììma: femper lu-genda deditio,&miferrima Hierofolymitanoru equitum fu ga continetur. Quam qui fando, aùdiendoue temperare libi à lachrymis poteft,meo quidé iudicio,modicè chriftianus eft aut parù prudens maleintelligit quanta Victoria Rhodia v i -

res Turcica: auctar fint,noftra: accifa:. Verù nùc omnis queré la etià necelfaria fera eft,atcjj ingrata. Quandoquidé Occidé-tis Pnncipes qui obfidione moti non fuiit,neq? excidio com mouétur,poti calice furoris,indignationis,& ira: dei, quod v -tina iuuenilimeo tatù calore efFuderim.Sed vereor, atqj adeo vereor nerepugnans reluctanfq? dolori meo veram voce ef-ferre firn coactus,& ne hi qui immifericorditer aliorii mifèra bililìimas querelas alpernatur,iubétes quéq? faluti fua: cófule re,dicétes fecù non cótinget malu,nec flama,nec gladius ho flilis nocebit nobis,mox ad palinodia adacti Hieremia: Vatis

fatale ac lachrymabile carme recàtare cogàtur.Ecce gente à longinquis di procul diffi tis regionibus,genté robuftam,gé-tem antiqua, gente euius lingua ignoramus,nec intelligimus quid loquatur : comedit fegeté, vineam, fieu Si ftirpé noftrà, deuorat pané,gregem,armentuqj noftrù,cY ignis fuus late o-mnia cóburit:qué ego iam ià fcintillanté video, immo proxi mos làbentem flàma parietes,nec credimus infàni ré agi no­ftrà.Sed cu omnia fulgore flàm £ hoftilis propius admoto Ita liam,Hifpanias,deinde Gallias lucere videbimus:tunc inopes auxilii humani ante aras 8C delubra diuù fruftra affliótantes nofmetipfos veniam iraru cceleftium,&malis noftris finem effìagitabimus. A t refpondebitur timeo,ab irato numine, o-ratio veftra conuertitur in peccatum,manus veftra Si imperi-um veftrum fanguine madent fuo prope diem fiamma alie­na Turcica exarfuru.Par eft enim vt qui in terra veftra Chri ftum dominum deum veftrum contemplìftis, in terra ià non veftra fed hoftium barbaros Si immanifsimos turcas perfera tis,quod vt vehementer futurum timeo,ita rurfus fpero, Si fi quid veri mens augurat,opto,vt amor ac delicia: noftri gene ris Chriftus Iefus fatis fe pcenarum habere putabit, fi errati pceniteat.Ulud enim potiufquam funeftum quidpià in prefa tione ominari libet, ac precari v t velit orfis fecundi l ibri profperos fucceffus,attribuere.

Infirma

INSIGNE VIRI IACO B I F O N T A N I B R V G E N S I S I V R I S -

C O N S V L T I D E B E L L O R H O D I O L I ­

B E R S E C V N D V S .

E X T O C A L E N D A S I V L I A S mane diei, nuntiatum eft è fpecula ftante in vertice montis diuo Stephano facri, vno fer­me ab vrbe miliario,maximam clafTem adue nire fecundum flexum occidentalis httoris Lycii-.commota ciuitas cfr acerbo non etiam

inopinato nuntio-.cucta vario tumulai ftrepere-.fuo quifcp me tu pericula metiri: SC clamor vbicp erat,qualis in oblìdéda là ià vrbe effe folet. Cumcg dies.8. effet ab annua fupplicatio-ne, circunlatacg fancta hoftia,iterù exacto folenni facro, vul-tu habituqj fupplicùm reuerentifsimein circuitu phani tute-laris numinis ab Antiftite facri militaris ordinis portata eft, Si. deus obfecratus,vt equites,hominefqj Rhodios,quos reli-gionis fua: propugnatores effe voluerit,etiam robore milita -di SC felicitate vincendi donaret,ferru,flammam, C2edes,rapi nas in hoftes numinis fui auerteret. Religione Si fancta fpe firmatis per hunc modum anirnis,facraqj hoftia fedibus fuis repofita,claufis raptim portis,in muros concurfum eft: turba quoq? mulierum,puerorum,fenumqjgreffus fuos baculo re-gentmm SC effundentium feCè è domibus ad fpectaculum ma xima: clafsis(nam ad tercentum SC amplius naues omnis ge­neris fuiffe dicitur)vias pafsim &turres , tectaqj domorum coplebat. Venerùt naues hoftiù longo agmine:prima preto­ria nauis prarfidis Gallipolitani erat, cui clafsis cura, mariti­m i oppugnationis imperium mandatum à Tyranno fue-rat:agmen cogebat Archipirata Carra Mahumetes, poftea torméto ab arce Telea accuratius emiffo,orco traditus. D u x qui media: clafsi prarerat incertùm, quare(nam veto fauonio fecundifsimo vtebatur neq? aliter oppugnationem tentauit) haud procul à portu qui duabus vtrinque turribus multiplici SC vario bombardarum genere munitis fauces fuas dilatatori remesexplicareiufsitjvelaque contrahens,malos inclinans, SC fimul armamenta componens, demerfis vtroque latere in aquam remis,oram vrbem verfus legere ccepit.Re confpecta

fubito

L I B E R I I . 4 5

fubito ad arma conclamatimi eft, figna canere, decurfus tota vrbe fieri, fortiflìmus quifque tendere ad portum,& molem qua* portus ipfius ìxuù iatus efficit,quàcj} fupra hoftium iniu ria: òbnoxià effe diximus,cV ab hofte peti homines putabant. Verum pirata cernens fe bombardis obrui, nulla aliter mora facìa,fublatis raptim dolonibusin altum non fine difcrimi-ne ignominiofoc| clamore Rhodiorum ftantium prò muri* ad reliquam claflem fe recepit. Qu|prgterue<fta ante vrbem & ora propugnatorum fub fignisfuis acie inftrutìa affanti^ cum fono,cantuque Mufica: militari*, terrorem non tam in-cuffit,quàm accepit,occupauitcjj promontorium ( B o incoia* vocant)tertio ab vrbe lapide diftans in orientem verfum. Cumque is locus haud fatis commode tot naues capere pof-fetjplaergqj ante hoftium in falò ftabant.Sed cum Rhodii tor mentis per muros difpofitis barbaro hanc ftationeni infefta facerent,propius ad terram naues contraxit. Stabantcj? ita in ardo ftipata*,vt vix vllum telum in mari vacuum intercide -ret. Audiuipropofitam effe à Hieronymo bartolutio fioren­tino in rebus bellicis non inexercitato, rationem exurendac claffis,qua: cum ab vno ex pra*fecl:is a:rarii(vt plaeracj} alia ad hoftium perniciem inuenta)non probaretur,à collegi* quoqj improbari ccepta eft. Verum dum hoftis torménta òC machi-nas ca*teracj? ad vrbis excidium pertinentia, è nauibus in ter­ram exponit, locum caftris eligit ,terreftres exercitus à con­tinenti in infulam traiicit, & vrbis mcenia ac fitum contem-platur,& qua facilius oppugnationem pati poffet. Oppidani in omnes occafiones intenti, haud fegne otium terebant, fi-quidem ante murorum fundamenta nullo setatis fexuiue di­scrimine fado,profundi:Qìmosputeos,altacj} inciliain foffa-tis effodiebant adcuniculos hoftium excipiendos: quam rem vfu experimentóque compertum eft, non tantum Chriftia-nis , fed etiam barbaris in hiatibus & effoffis lacunis fefe oc-cultantibus, profuiffe.Magnus magifter. F. Lodouicum A n -dugum equìtem ad Imperatorem Carolum quintum in Hi-fpanias mifit,Rhomam ad Cardinale* & facros mjlités fuos Italos,equitem Cladium Dauccnuillum,in Gallias ad Regé atqueequites fuos Gallos,cum literis quibus opem miferrimg vrbi,terra & mari obfeffa: implorabat.Par autem erat cómu-nem Chriiriana: reh'gionis caufam à Rhodiis primo ftrenueqj fufceptam, ca*terorum quoque Chriftianorum Principum

E concor-

5 0 B E L L I R H O D I I

cocordibus armis adiuuar.Sed fors aliter cecidìt.Preianus cu ius fuprà fecimus métionem vir cuiuis antiquorum SC huius statis ducibus conferendus,terreftri pradio bonus,nauali op timus,ad pericula capeffenda plurimum habens audacia, SC inter ipfa pericula plurimum benignioris fortunar,vt iure du bites fortior ne, an felicior fit, hyemé SC «eftatemiuxta pati, humi quiefcere,eodé tempore labore èVinopiam tolerare à pueritia afTuetus,& qua: esteri miferias vocant,voluptati ha-bcrercum duostréfue dies metu hoftium in deferto quodam fcopulo latuiflèt,nauicula exploratoria filente nodu excubi-tores fallens,Rhodum intrauit:magnam fpein & animum o-mnibus afFerens-.neq? enim milites alio duce plus confidere aut audere,nec magifter vbi quidfortiter ac ftrenue agédum efifetjalium quenquam prsficere malie.Is dies noétefq? arma-tus intentufqj milites hortabatur/vigilias SC ftationes circui-bat,ppera qua: hoftes igni ferroqj violauerant,fedulo reficie bat.Aduenit etiam è Creta infula confiliis atq? adhortationi bus prudétis virifratris Antonii Boflìi Gabriel Martiningus Brixienfis in militia SC toga fpe&andus,ac ex veteri illa B n -xienfi probitate,quam Plinius celebrat,multum referens,mi» rabilis inuentor,ac artifex operum bellicorum . Q u i quam-plurimos cuniculos(nam quinquaginta quinque fuilfe dicun tur)quos Turca propter fcaturientem alibi aquam , alibi oc-curfum indomiti filicis,ingenti cum mole diffìcultateqj age-bat , perleui negocio ludificabatur, a&is contra cunicuhs SC fpecubus introrfum ad murorù radices effoffis.Res ipfa hor-tari videtur, quoniam de Rhodo obfeffa agimus,eius fituni paucis exponere,ac inftituta maiorum domi militisqj, quo-modo Rempub.habuerit: v t in manus equitum Hierofoly-mitanorum vcnerit,diiTerere.

Infulam Rhodu Carpathii maris,ficutego.accepi, habuere initio Telchines è Creta profedi,fafcinatores SC malefici ge neris homines,afperi incultiq?,quos primù ferru SC xs opera tos fcribut:Hi neq? moribus neqj lege aut imperio cuiufpiam regebàtur.Sed poftqTlepolemus populis fecu iuétis quos po ftea.p.nauibus ad bellu Troianù duxit,eà habitare ccepiflTet, multo inde SC apud deos,& apud homines celebrior facìa eft. Siquidé optimus maximusillius a:tatis SC gentis deus Iuppi-ter non contétus ibi ex diuino vertice Mineruam fuam pepe rilTe,etiam auro pluit:quod poetas fabulatos credidenm ob

nimias

L I B E R I L 5 x

nimìas opes,omniucjj bonaru artiu egregia ftudia,quibusislo cusadeo refloruit,vt multi diffimulata patria mallét fe Rho-dios nùcupari:quod duobus Apolloniis aliifqj contigilTe,me-morie proditù eft.Breuicg res Rhodia in tanta claritatem SC potentià euafit,vt multisannis ante qua olympia inftitueren-tur,plurimù toto mari polleret:eamc£ potentià ad Rhomano rù vfq? tépora Rhodii fumma cu vi SC autoritate cófèruarut: Eftq? horu fideli opera SC iduftria,nomé Rhomanoru in Ori ente rerum potitu.His liquide Rhodiorum vrbs magna atqj magnifìcajCommeatu,focios,naues , ceteracj bello maritimo necerTaria,(ìnequo Oriés inuadicapiq? non potuit, facile fup peditabat . Vèrum haud eodé omnino loco fita,quo nunc ab equitibus Latini^ ere ingétifsimo atc| opere ducétorii SC qua tuordecim arnioni confimela cófpicitur,ad extremam oram infule,qua Manuel Byzantius Imperator poft euiétà Macrim L y c i e vrbé,cV diu peruagata verius qua inabitata Cypru,ip-fis donauit.Poflefiìoné tamen armis adepti funt, Grecis ni-miopere Syris familiaribus,vt qui egre iuftum germanumqj dommu ferrent Latinos recufantibus:quos partim vi,partim metu tediocjj lógioris belli Guhelmus villàretus Gallus varia fortuna domi forifq? expertus,equis vtrinq? códitionibus im perata facere coegit,adiutus à Ioanne.xxii. Pòntifìce SC Rege Neapolita«o:femper enim regnù iftud Rhodiis fauitrhac eti-am obfidione comeatus duoru milium ducatorù SC gratis & libere,fero tamen,hinc ad nos miffus eft.Cum quadriennium retro Lutecie fcholia quidam edere in Iuftiani codice, SC co ftitutiones Bonifacii,Clemétis SC huius quem dixi Ioan. xxi i . defcripfi vitam eius e variis autoribus,quoru nemo auxiliiHi erofolymitane militie preftitimeminit:quàq inter oés cóue-niat pótificé hùc nimiopere ftuduifTe Galli&,& facru bellu in Saracenosmolitu.Verumdomefticos annaleshic fequimur, Regé tamen Neapolitanu haud nominatim exprimétes: Vo« lateranus Ladiflaù appellar. Oppidu in planiffimo loco po-fitum eft,& circunuallari coronaci militum cingi poteft. N a portu tantum Septentrionem fpe&ante,mari cingitunreliqua parte in Occidétem vergit, planicie lapidofa haud magna la titudine,longitudine maiori inter ipfum , collefque apricos patente,qui vrbi adiacent frequentes fontibus domibufque , confiti oleaftris, ficu, vineto,ac ceteris id genus arboribus que in humo arida SC harenofa gigni folent. Veru manus SC

E ii ars,na-

i % B E L L I R H O D I I

ars,natura: defe&um fupplerunt. Muro enim atc£ prò muro validifsimo feptum eft: prgterea tredecim turribus affurgen-tibus minaci fpecie horrens,quinq} maximis propugnaculis, omnem aduerfus vim iniuriamcg hoftilem firmatum , pluri-bus portis nobile,difciplinam militarem mea opinione nusc[ fxuerius obferuatam aut exa&am repenes:vrbis totius cufto dia in has partes diuifa erat,à turri franca ingenti altacj ma­gnitudine cacumen fuu in ccelu prope ferenn,ad portam vf-que Ambofianà,qua iter ad montem Phileremù eft,fuper cu ius vertice tyrannus,facello deipara: virginis,in balneas fede que arcanarù libidinum Si monftruofi cocubitus mutato,ar-cem erexit:fub fignis lileatis Franci ftabàt,quoru caput erat, F.Ioannes Aubinus natalibus Si mceritis in facrà militia eia-rus.Hinc ad porta vfq$ diuo Georgio facram infracìum ro-bur equitum Germanorfi vexillis Aquilanbus fplendés: ter-tio loco Galli, Auerni,finitimi equitibus Hifpanis ambo bel li molem perferentes,quod ibi foffa tu latitudine profundita teqj minori foret: quintoloco,Phalanx Britannica pugnabat duce magno magiftro-.poftea Galli Narbonenfes:nouifsima fìatione (ed prima virtute legio Italica vrbem aduerfus Pyr-rhi vim fraudefq? def?ndebat,ducibus. F. Petro Baliuo qui F.Georgio Aimaro ac Montaphio prarfecìis fauciis fucceue-rat,& Gregorio Morguto antesignano Nauarroru , copiarli auxiliarium pra:fide: Verum fraudes non tam extraneus ho-ftis quàm domefticus efFicacifsima ad nocendum peftis Urne bat,iìquidem ferox vna feemina fanguinis turcici incompos mentis an amentia fimulata,incertum:qua:ftiombusemm ni hil exprimi potuit,ferua ciuis amplissimi ad rem atrocem Si maximo cuique viro audendam animum adiecit. Decreue-rat enim cum aliquot coniuratis(numerum non teneo)in ma ximo quopiam tumultu Si inuafione hoftili per diuerfa vr-bis loca incendia mifeere, quorum periculo confternatis SC deferentibus ftationesfuas pugnatoribus, Turcam nudata prarfidio meenia occupare poffe,non inepta rattone collige-bat:fed defuit,re indiciis SC confefsione confeiorum com-perta,audaciincepto fuus euentus , fumptumque de noxiis fupplicium eft . Turca per idem tempus nondum vniuerfo apparatu oppugnandarum vrbium meembus admoto , col-

' lem quendam eminentiorem occupauerat, in quo Phanum D . D . Cofmi SC Damiani ftabat, pone virginis Elimo-

nitrae

L I B E R I L 5 j

nitra* facellum,fróteinftationem Anglicanam direttajhinc magis exercédimilitis caufa,q nocendi nobis, leuibus tàtunt tormentis vtens,in vrbem iaculari ccepit.Poftea vineas agere fuperqj aggerem iacere,vallo Si fona loca vrbis quibus immi nebat circuii dare,comparatis ad opus huiufmodi im piedo­ne mcg folfatu Si cuniculorum,maximos fubterraneofqg labo res die ac nottu cótinuatos,quinquaginta milibus agreftium hominuni alfuetorum magis agro ac pecori qua bello: qui cu mone culpam ftatim fufre,aliquando capite luerent, incredi­bili celeritate effecerunt,quod pofTe effici negaretur. Exciffa* funt ab his rupes durifilmi filicis,& campi montibus aggere gquati,cY complanata folfuris montium iuga,quos Rhodii ni hil tutum munientibus patientes primu mifiilibus fummoue re:deinde ad erumpendum etiam in munitiones atq? opera a nimati,porta patefatta inuaferunt,turbatis vndiq? clamore Si impetu fefsis laboribus: nec animus nec ars ad reiìftendum fuit,qua quifcg potu.it per diuerfas vias fugani faciebat,etiam milites cuftodes operum.Inftabant ferociter Rhodii,crefcen. te(vt fit)& alieno metu audacia,multi qui explicare fe ab im pedimentis nequibant,aut alio cafu tardati, fcede occifi funt, Et cum ingens multitudo accurreret è caftris fuis opem latu ra,maxima Si latiffima ftragestunc per totos campos ardita eft,omnia qua vifus erat conftrata globis a*neìs,armis, cada-uenbus,&interea humus infetta fanguine. Nam tormenta in eum euentum per muros Si turres pra*parata,in medias ho ftium phalanges, cuneofqj confortiflìmos, cum maxima vi fragore^ Si tonitru erumpentia, multos mortales peffunde-derunt.Quo genere pugnar cum hoftem lemel bis atque ite-rum eluderemus,munimentafùa nottu intentiffimis vigiliis, quanta maxima poterat diligentia accelerabat : die cuftodia* duplicata* funt,& tormenta ad exitum Rhodiorum oppofi-ta:qua* non tam in vrbe eos continuerunt, quàm quod time-bàt ne crebris eruptionibus nimium attenuarétur prarfidii v i res.Ciiq? per hunc modum Rhodus terra vere obfeffa effet, mari etiam die nottuq? naues aliquot vento Si remigio mobi les ante portus hoftium in falò ftarent, adierunt prarpropere rnagnu magiftrum nautici quidà,parati feu verfare dolos,feu certa* occumbere morti,dicentes rationem à feinuentam qua hofti peroportunas infidiasftruerent, fineret modo eos fa-cere,periculiefle nihil. Animus magiftn paululum arrettus

E iii annuit»

5 4 B E L L I R H O D I I

annuit.Illì melopepones, vuas, aliofqj anni SC regionis fra-dusfcapha-imponunt, mutati arma atq? ornatura, promiffa barba,capite,confuetudine Turcarum,linteis turrito confcé-dunt:tertia vigilia ccelo obfcuro tendentes ad eam infulg par tem,quatraiedus in continentem erat,gnari lingug cVgentis, fructus fuos veilum exponunt.Coemerunt mox Barbari prò funda* intempeftiua*q? ac fordida* gulae.Epulas enim SC quo-cunqj tempore,vel ante lucerna quocunqj loco fumunt, prò trahuntqj illas à medio farpe die ad mediam noctem diftenti SC madentes inter exoletorum minifteria:funt enim libidini* in mares profufifsima*:nam perfuafifTimum habeo neminem Turcam pudkum aut vlla corporis parte purum elfe.Diuen ditis hoc modopomis ac frudibus,& inter contrahendù ho­ftium animis atq^confiliis cauteexploratis,noftrinauiculam a terra moliuntur.Turcg quibus obfidionis inida tantum mi rum in modum difplicebantmam prarinulìtata multitudine tormentorum,qualem nec viderant vnquàm, nec audiueràt, nufquam recipiendi fefe tutus locuserat. Omnia enim vi SC ìmpetu hetàles bombarda* Rhodienfespenetrabant.hortari, obfecrare noftros,vt in continentem ìllos traiiciant. Q u i fi-mulata recufatione,negare fe id faduros,nauiculam modica effe nec tanta* multitudinis capacem:a*gre tamen vt videba-tur barbarisjfeptem aut o d o admiferunt. Hi ingenti dolore fuo,noftro vero gaudio Rhodum addudi focio interprete à Preioanne èY.F.Gabriele fummo militia* praefedo ,turrim té pli diui Ioannis a*ditifsimam fcandere iufsi funt. Vnde per ómnem circunuicinam infulam atc| in caftra hoftium pro-fpedus erat,cum multa SC varia prò ducu arbitrio rogati fyn cere refpondiffcnt,inter cantera quod hic ad fcribendu puta-ui renunciarunt tumulai,ac etià reru nouaru initia,coniuratÌ onefqj coplures intra hoftium caftra exoriri,militum aliquos cum ingens multitudo quotidie fame miferia tormentrfqj ab vrbe emifsis periret,& locus fepultura* vacans nullus extaret fub pellibus teguriolifq? fe contineremec inde à ducibus,vo-ceue praxonis extrahi pofTe,plurimos fecefsionem SC fugam meditari metu magnitudine^ pra*fentium SC futurorum pe ticulorumrqugrentes fruftra fe conari tdicentes duces fi fani effent,vim inexpugnabilibus inuidifqj non intétaturos:Rho dum nequaquam Alba* Panonica* comparandam:pra*efTe L i ladamumeum feledifsimo equitum robore,nouas auxihariu

copias

L I B E R I I 55

copias vel iufto pradio accefTuras,refcj} melioribiis cV felicio-ribusquam ad Alba ducibus gerirquae cum ad gratiam àca ptiuis auribus feruientibus dici sltimabantur, res tamen ipfa poftea patuit.Nam Pyrrhus afsiduus defertorum SC feditio-forum inquifitor placatorq?,tali enim tempore lenienda ma­gis quàm punienda vis erat,literis Conftantinopolim miflìs Tyrannum in cafrra vocabat:opus effe celeri fuo accefTu,o-mnia feditionem SC turpem fugam fpectare,militem obfequi um rumpere aufum,& imperia afpernari.Interim dum tyrà-nus iter parat,compertu à ducibus per transfugaseft(quos le uitas ingeniorù in omnibus bellis prsbere folet)turrim pha ni Chriftianis prò fpecula effe.Quare promouente etià odio crucis in faftigio eredar,nihil antiquius habuerunt, quam ere bro arre magnitudine capitali bombardis excuffojturrim illa deiicere.Quod dum diligentifsime faciunt, ecce Tyrannus quinto CalendasSeptembres hora poftmeridiana in caflra venit:ibi cum in villam perneceflfarii mei Iacobi Galteri qua: Megas andras dicitur,vel cafu vel nomine loci arridente de-fccndiffetjoffendés omnia quxcunqj dici aut fingi queunt, gnauix ac pauoris exempla in ilio exercitu,nihilinftituto di-fciplinaqj militum,aut imperio eorum qui praierant,agi plus ex malis moribus follicitudinis quàm ex copia ducentorum milium militum auxilii, aut bong fpei accipiebat.Nihilomi-nus artate SC indignatione tam erga fuos qua Rhodios effer-uens,feruata tamen temperanza inter iram fuam SC culpam fubie&orum,vocatos adconcionem inermes atq? etiam gla-diis depofitis armato peditatu quindecim milium chinboar-deriorum quos fecum adduxerat circundedit:fimul SC fugge ftum afeendens fedit tacitus paulifper animo fecum cogitàs vtrum in autores tantum feditionis animaduerteret, an plu-rium fupplicio vindicàda tam feedi exempli defeciio magis quamfeditioeffet.Vicitfententia leuifsima ad multitudiné fatis elfe caftigationem:tum filentio per prgeonem facto ita ccepit.Serui(neqj enim eos milites appellabat)ambitiofiusid aeftimam quàm aut ratio militaris aut maieftas fua poftula-ret)quod genus hominum .«'Ture* ne^ militare vincere affile

tiequidem corporajOrajVeftitumjhabitum meorum facta di-cla confilia leuium transfugarum SC defertorum video. Keu quantum me fefellit opinio mea. Abiit illa vis vigorej turcen fis,dilapfa funt robora corporum SC animorum quibus Ara -

E iiii bes,

5 * B E L L I R H O D I I

bes,Perfe,Syrii\Aegypti,Mefii,Panonii, Tribali, Epyrote , Macedones,Thraces fuperatì funt,immemores patrie, facra mentijdifciplinx militaris aduerfus ducum iuffiones, aduer­fus fummi imperii mei maieftatem aufi eftis pugnam detra-cìare,fugam moliri inani cogitatione,ac timore mortis SC pe riculorum militaribus vins indigno Rhodum fi quis domi in conuiuiis,in compotationibus, in circo,in foro nominaret expugnaturos vos lingua ìaclabatis, vix temperabatis mani-bus hic experiri vini virtutemcp volo:fed credidiftis forte co fpeclis fignis Rhodios fupplices ante portam fe SC fua in fi-dempoteftatemqj veilrà tradituros:definant omnes hoc fpe rare SC dicere,mihi qui compertifsimu habeo credant. Igno-bilis SC infamis ifta cauea quam videtis piena eft feris effera-cifsimis quarum rabiem nunquà fine maximo labore SC cru­ore, veftro domare poteritis.Domabimus tamen, nemoenim adeo ferus eft vt non mitefeere pofsit .Quod donec perfece-ro,hic aut mori aut confenefeere decretum,ac iuratum,fecus lì vnquà dixero feceroue tum hoc caput cum clalfe exercitu SC Imperio diris execrationibufqj obnoxium deuotumq? fem per efto.Nec plura effatus, nifi quod clemens magis quam fe uerus princeps videri SC effe cupiens omnibus primorum er-ratorum venia condonabat,citati deinde nominatim omnes apud Tribunos inpulforibus timore pudore^ in verba T y -ranni iurauerunt hunc finem exitumq? feditio militum apud Rhodum ccepta habuit, omnia deinde melionbus aufpiciis 8C intenfiore ducum militùmqj cura acta funr.ftatuebàtur lo-cisdiuerfis duodecim enee machine obfidione Aubufoni quintum numerum haud fuperantes ore in ccelum erecìo, ba fearétioriverfusterram,iactubimeftri qui altera obfidione tantum nouem dierum fuit,dies noctefq? contipuato, globos faxeos epta palmares in teda templàque femel fere in caput magni magiftri proiicientes,fed plus omnino timoris quam veri periculi attulerunt.Nam cum fonitu campani eris diuer fo ab eo qui vel oppugnationem vel vim tormentoni in mu ros quatiendosindicaretjhominés à fpeculatore fedente in fa ftigio phani periculi admonerentur, duobus milibus shuiuf-modi globorum tantum decem occifi funt: quod inter cete-ra quidam Apella renatus medendi artis proleiTor hofti pro-didit.Cui verfato inter milites trepidatone detecìo,tormen-tis expreffa confeflìo eft peracìi facinoris.Iecerunt etiam glo

bos

L I B E R I I . , 7

bos cupreos plenos intus bombardis digitalibus, Si inter eas exurimenta,bitumen,fulphur,pix liquida, foris coopertos far pius in orbem tortis funibus,cui Itili terrei acutifsimi inharre bant.Hi longo igneoqj tradu volantes, dum cafu fuo crepa-bant,omnia fcedo fumo atqj odore obfufcantes,quicquid afta bat cui ineiderent ftili illi,bombardula:<j fceda: necabàt. Sed cum huiufmodi tormenta nec diu plueret,8d"fa:pius non frà-gerentur,liberata eft ciuitas ancipiti periculo. Efferatior vis erat quadraginta bombardarum,qua: iadu faxorum rotun-ditatis palmorum nouem,aliquàdo vndecim,deformare ma-gis quàm folo acquare murum poterant. Harum vna cum in domum quam forte fortuna haud infelicifsima praeteribà furibundo impetu irruiiTet,volatu fuo me proftrauit. arthio-pi fequenti,lapis euulfus, caput Si collum minutim contriuit. Et quia in Aethiopum nomen incidimus, nolo gétem quan-quam feruilem fruftrari fua laude : tota eninl oppugnatione dominos ftrenue Si fidelifsime adiuuit.lnter machinamenta ha:c,qua: oppugnatione altera ducis Paleologi haud plura c£ quindecim erant,duodecim vafta: Si immoderata: longitudi-nis amea: machina: globos xncos faxeofq? multo maiores iu-fto capite,in oppidum euomebant,quibus appofitifsimè no­mina à ferpentibus bafilifcis indiderunt, quod tam machina: quam belluae contadufuo omnia fcedantes,parem noxam mi feris mortalibus adferant:ante ora omnium iftarum machi-narum fspius vno die in ftationes fingulas centum Si triginr ta miffilia excutientium:quod licet multis fupra naturam vi deatur,tamen ita rem effe diligenti obferuatione compertum eft:barbari quo eas feqj à bombardis Si confpedu Rhodien-lìum intadiores feruarent,tabulas attignatene cotigua inter fe iundas oppofuerunt,quarum medium,tranfuerfus intror-fum axis fuftinebat. Has Turca fuperiori capite funibus ad tormentorum calcem redudo,cum in tantum altitudinis fub duxiflet vt capita machinarum deteda apparerent, mox ap­porto adforulum tormenti igne,murum quatiebat, Eft etia alia arte atq? ingenio hoftis vfus ad tutelam fuorum tormen­torum qua: fine rotarum adminiculo fuper contiguas tabulas humi proftratas iacentia texerat valuis,non altis nea^ feex-pandentibus,fèd qua: fune dudorio àmilite vtrinqj intra fof fas abfcondito ciauderentur SC aperirentur. Rhodius huiuf­modi opera quibus confradis reliquum diei Si tormentimi

hofti

s s B E L L I R H O D I I

notti inutile reddebatur,prscipua cura ac diligentia tollebat:, fed tantam animi prsfentiam virtutemq? hoftes pratftiterut, vt no&u reficerent,quannter diu bombardis difsipata erant: qua reficiendi pertinacia,& crebro fuo mifiìliigne, incédiifqj cuniculorum Rhodii (èro inopiam tormentarli puluens fen-ferunt,quem rotatu molarum per dies nocìefq? quinque men fium continuato,bis feptem fortifsimi equi ex fplendido ilio cquitio magni magiftri atterebant, inter irrequietos triginta & fex liberorum hominum labores.neqj enim tunc temporis feruiliminiftenoin re tam periculofa vtendum videbatur: idque ne qua fraus contingeret,loco fideli cuftodia fepto: cu­ius caput erat primum. F . Defiderius antagallus praefecìus Manuacenfis,poftea Gulielmus Parifottus eques Gallus. Tur ris Nicolea quam liberalitas Ducum Burgundi^ ftruxit, quod infculpta marmoribus infigma atteftantur, fuper mo­le m , dextro cornu ante portum admirabili antiquitatis arte Si fumptu in mare proiecìam,in qua ftetiffe ferunt Coloffum illum Solis inter feptem orbis miracula primum, qui cum ter ratmotu corruifTet,iacens quoque miraculo fuit, neque Rho­dii quod Strabo dicit prohibiti erigere rurfus potuerunt: mi­ra Si fupra fidem captumque humanii ingenii, de hoc C o -loflb proditliber Grascus quem penes me habeo, feu verius libri quaedam vetufta pars incerto audore.Qug licet nihil mi nus femper qusfiuerim , quam vtplusiufto à rerum ordine declinarem,hyftoriain quinque libros dilatata,cum mul­tis aliis inter iter Si fugarn mihi vifis auditifque explicare propofueram,vt opere varietatibus diftincìo, legentibus a-meena diuerticula eftent, Si animus mihi per varios cafus, per tot diferimina rerum in Latium a & o , memoria repetiti-onéque prarteritorum periculorum conftantior ac deuoti-or Deo liberatori redderetur. Sed id quoque alia ratione ef-fici poteft,quare non putaui operarprecium bonas horas v l -tenus in re nec vali nec neceffaria collocare . Verum nunc ad rem turrimque Diuo Nicolao confecratam, cui cum fupplemento trecentorum militum , inter quosfuere trigin­ta fortiffìmi Si nobihflìmi facri equites, prarfidebat Frater Guiotus Ragufus Gallus eques, magnitudine, animique in­d u l t o iìngulari. Hanc Turca; per idem tempus diutino impetu tormentorum , non modo inutili fed etiam oppro-briofo ipfis tentarunt.Quuecunque enim tormento oppone-

bantur,

L I B E R I I . S 9

banturjéa tormentarli arcis primis fere l'elibus aut artefua,auc diui Nicolai ope adiuti difrumpebant.Cumqj per hunc mo-dum omnisconatus diurnus irritus ludibrio^ hofti elfet: no-clu ad Luna: lumen,nihilo meliori fortuna (bombardis inter diu fub terra defoffis,ne à nobis frangerentur) turrim impe-tiit.Quae cum occafum verfus pateret hiatu commode equi-tem cataphradum capiente facto, fupra quingentos bombar darum idibus,dimiffa nec aliter tenta à Barbaris eft. Verum circa mcenia ciuitatis cum totius orbis oculi hoc bellum fpe-cìarenr.opus mirum in modum feruebat.Ingcns cceptu, per-tinax conatus,par vtrinque labor,induftria & fpes haud dif-fimilis Rhodienfi die nocluc| irrequietifsimo ad varios cona tus hoftium,necjj ars neqj vis defuit : nam immani fpecu fub terram infra propugnaculum nouum efToffo, folfatum rude-re,faxo,terra,farmentis.Opera hoftili impletum, fedulo re-purgabat tranfuerfis cuniculis hoftium,cuniculos duos 8C tri ginta excipiebat,& palam,ac clam cceptis inimicorum auda-citer obuià ibat,qui cum nonis Septembnbus ab imo ad fura mum aperuilfent partem haud paruam per egregii propugna culi Anglicani,incenfo infiammatoci cuniculo,cuius violen tiffimo crepitu tota vrbs non aliter quam motu naturali fe* mei obfidionis tempore facto contremuit: quem cum fenti-ret magnus magifter ante altaria armatus, mediufqj inter pre ces facerdotum canentium in facello prò introiti! propugna culi,Deus in adiutorium meum intende,Domine ad adiuuà-dum me feftina,capioomen (inquit) hoftis adeft : feftinat in adiutorium Deus:danda nunc opera nobis eft commilitones fideliffimi,fortiffimicj?,vt hicordo aufpicato inftitutus, per tot artates maioribus cultus,nec ab vl lo hoftium adhuc la:-fus,quantum in nobis erit,incolumis pofteritati tradatur.Eo-que vehementius quod maius dedecus eft parta amittere qua omnino non parauiffe:plura dicerem nifi ftrenuis abundc di cium effe putarem.Et fimul cum dido^feqùente fatelhtio ar matorum,plenus fpei bona: atc| animi in hoftes tendit: con-tra quos inferentes figna hcet vndiqj tela coniicerentur t cu-ftodes propugnaculi arma 6V corpora intrepide obiiciebant, deturbabantqj manipulos mihtum per hiantem folfuram in-gredi conantes.Kifc| turbatis acpedem referentibus, cacteri qui pone erant,quos nec extrucìi aggeres,nec timor fatis mu nierat:nam plxrofq? iacula tormentis aut manu emifla vul­

nera

co B E L L I R H O D I I

nerabant, paulatim retrocedere cceperunt:quorum ignaiifa in crepita,dux Muftaphus fi ipfi cuncìentur,folum afcenfurum fe minatur.Barbari ducem circumfundentes cum vlulatu,ftre pitucg morisfuiin pugna ineunda certamen inftaurant. A è -quatisitacp viribus preliù aliquandiu atrox fuit,fumma vi SC duces hortabantur SC milites pugnabant.Potuiflentqj,barba-ri fi aduerfus partem ruma proftratam leuia tormenta oppo-fuiffentjCum vix quifquam noftrorum fine cede, aut vulnere ftare potuirtet,eoimpetu propugnaculum capere:fed cu vn-dicj tube clamor,adhortationes aures c i r c u n f o n a r e n t , in ca­pita toto turbida ccelo tempeftas telorum ferreufqj ingrueret imber SC oppidani equitibus ìmmixti f a x a SC picem fulphu-re tedaq? admixtam in Turcas coniicerent, nec animos, nec vires Chriftianorum amplius ferentes. Nondum receptui fi­glio dato,terga verterent,turmadmqj abibant,nihil<^ ordinu aut imperii memores pafiìm qua cuiqj proximum fuit fuga ef fuiiduntur-.bombarde per muros difpofite in abeuntes SC va g o s cruentiffimam ftragem fecerunt,vti prius cu è caftris ma gno agmine in prelium ruerent.Ceciderunt hac oppugnati-one multi Chriftiani SC inter ftrenue pugnantes SC occifos e-quites Galles Hifpanofque,Philippus quidam Lommelinus Ligur negociator qui ab Alexandria venerat Stampalea ci-uis Rhodius.Plurimi vulnerati funt.E. Henricus Manfellus fignifer.F.Petrus Mela Saonenfis Prefectus cuiufdam onera rìg nauis qui ambo vulnere obierunt.F.Michael dargelmunt fùmmus triremium SC propugnaculiprefedus,amiuo fagit-ta oculo,poft grauem infirmitatem fuperuixi t : enituit edam in huius propugnaculicuftodia fortitudo cuiufdam equitis Itali quem Baptiftam Rhomanum vocant &,F . Francifci te-l is Lufitanirhoftium quos belli euentus aut lefit,aut necauit, certum numerum fenbere non polfum'.qui modeftiffime mi hi loqui videntur, mille cefos ferunt.Tempia luftrata,fuppli cationes indide,Deo ob victoriam honos habitus. Muliercu laquedam Hifpane gentis fingulari vite fandimonia,queab vrbe Hierofolyma redierat,nudis pedibus frequens circaaras SC tempia , ftipem publicam quam non tam fgpe emendica-bat,quam à fponte oiferentibus accepit,rurfus in pauperes e-rogans,fedulo hominibus religionem incutiebat, Deum pce-nas flagitioforumifto bello expetere:ceterum vltione fcelera torum fada,vrbi SC meenibus parfurum:hgc libi per quietem

at<£

L I B E R IT. et

atcj inter preces obnuciata effe perfandè affirmabat. Et iam fandum aliquid SC prouidum habere putabatur. nec aut con filia eius afpernari,aut re fpofa negligere vulgusvolebat,adeo deuindas fibi habet mortalium mentes religio : fed miferos fefellit fua vates.Dum hxc domi agùtur.F.Defiderius Podi usprarfedus arcis Feracleg,qui multarli rerum cognitioné in receffu habet,quà vt eft modeftiflìmus pala no oftétat,ex in-fula per nauiculam nuciabat, captos perfugafqj ad fe dicere, quod magnates quidam in Rhodo,fecreta coniìlia cum lio-ftibuscomunicabant,qui viam fibifubterraneam fternebant in fepto equitum exituram ad Phanum Ioannis Coloffenfis. Sic enim à Coloffi ìllius quem diximùs memoria, non quòd quifq Coloffas Phrygig ciuitatem cum Rhodo confundat,lo cum appellant Graecità Turcarum qua Latinorum imperio fubiedi,qui lingua tantum Gra*coru habent ficut fpecié ho-minum moribus ritibufqj efferaciores qua vili Barbari. Ma-gnis animorum motibus ciuitas agitata eft nuncio pernicionl cVoccultiffimimali:nec| enim fcire poteràt homines qua via contra foderent,quo loco,quo tempore,die an nodu,in ocio vel in tumultu eruptura foret vis illa terrigenarum. Iamque non prò muris SC mcenibus folum vigilia* erant, fed quifque domi fug magnis pra*miis primo euulgatori à Magiftro prò pofitis,qui armatus,anxiufq* terra* partii expedabat. Indicia coniuratorum cum nomina haud exprimerentur, Magifter filentio fuppreilìt,verum prodidit exitus . quinto Idus Sep-tembres,quintoqj die poft primam oppugnationem, propu-gnaculum Britannorum quorum hac obiìdione no contem-nenda manus bello periit, pradio multo acriori primo, ite-rum tentatum eft. lrruperant per ruinas feptem animoii ve-xilliferi cum deleda iuuenum manu. Et cum pauci propu-gnatores pluribus pares effe non poffent, ignominia acce-pta fuiffet, nifi delediequites duce magno Magiftro cum fi-gno facra* militia* fuperuemffent : ad cuius primum con-fpedum Turca* haud aliter quam fulgetris miraculóue at­toniti cum fuperiores effent,ad fuos fe receperunt. Mu-ftaphus impigre fuo munere fungens , inclinatam nulla notabili caufa aciem fedulo reftituebat . Ca*teri duces, militerà terga vertentem iterum v i , gladiis, SC exhorta -tionibus in pradium retruferunt . Itaque pudore SC im­perio fuperante metum, pugnam denuo capeffunt .

F Rhodii

6 t B E L L I R H O D I I

Rhodii imbre fagittarum laborabant.Sed cceperat omnium animos pedoracg obliuio vulnerum,mortis cogitatio aberat. Hoc vnum folum meminerant,hos effe hoftes,quos fuperio ripugna cum ftrage SC ignominia repuliìffent. Q u a virtute dum pra?lium in tertiam horam protraberetur, Barbaris v i -res animicg defecerunt : inter duo milia qua: manus militaris SC tormenta proftrarunt miffa finiftro cornu è p ropugnar ­lo (Cofquinéfe quod vocàt)dextro Hifpanéfi ceciderùt tres Satrapi induti holofericeo pallio ad pedes demiffo, tam in-habili ad pugnam indumento barbaros veftirimoris elf.Ex noftris,pro tanta multitudine hoftium, fané pauci, (ignifero F.Ioachino decluys fagitta ex oculato vexillum amiiìum fu iffet,nifi propere.F. £mericus Ruyaulx fingulari magnitudi ne eques Auernus illud ab hoftibusferuaffet. Venerat h iccu cómilitone fuo. F. Baltafare Augur ino equite Hifpano ex Creta infida in Rhodum obfeffam(magnum SC audax faci-nus). Iterarne^ per media hoftium claffem in pacata iuit,co-pias auxiliares acceleraturus:fed inuidit diligentia: fu a: Si mi fere vrbi fortuna. Muftaphus fecundo ià prejio infeliciter cò milìb,vilefcere apud Tyrànu ccepit.Pyrrhus quo apud eu o-mnefqj Turcas gratià Si dignitatem fuamtueretur,aggeré è terra lapideq; ante ftationem Italicam intra moenia proftru-dumm,agna diligentia continuato^ impetu de'cem 8C feptl immanium Bombardarum quatiebaf.nec fegnius ftationem equitum Gallia: Narbonenfìs quibus imperabat.F. Raymun dus Ricaert prefes Bithinia; cuniculis SC tormentis demolie batur. Habuerant ambo libi à quopiam quifpecie eméda: an cillulac a Georgio San dorino ciue Rhodio fecreta vrbis no-taueratperfuafum,oppidum hac parte capi poffe:quos quoni am res obtulit lìlentio preterire non fuit confilium,quin v -triufqj mores quantum ingenio poffem,aperirem . Igitur his ingenium,crudelitas,perfidia a:qualia fuere, magnitudo ani­mi, par item religionis noftra: contéptus,in mares libido am-bobusprofufifiìma,qu£ in Pyrrho minuit a:tas, auget in prae fide Caffio:hic dando audendo ignofeendo ( iìmulat enim clementià,vt plgraqj alia bona) gloria adeptus eft.Me auto-ritate,confilio,ftudio"publica: vtilitatis apud fuos clarionfed hac parte SC rehquis oppidi locis nobihffimus eques è Nar-bonenfi Gallia.F.Gabriel chier praefedus auguftalis, fraudi-bus Si conatui hoftium femper mature obuius fuit, paupe-

res

L I B E R I L ni

res vrbanosatcjg agreftes profufiffima largitone pecuniatu fuarù ad cuniculorù effoilìoné cui operi prefìdebat impelle» quod vbi fentiebat Caffius, paululù impetus fuos rcprefllt* Pyrrhus prgdurus SC pertinax fenex,cquites Italos quotidia-nis fere ac leuibus preliis laceffebaf.fepe etia inftrucìa fub fi-gnis acie illos aggreiìus eft, liquide, io.kal. Septemb.iuftis co piìs occultis intra vallù dece pedu altitudine muros ciuitatis fùperàsjftrudum feruili minifterio hominu ex Mafia,Walla chia allatoru,aggeré militarem illu ereclù principatu optimi Emerici Amboii magni magiftri Rhodii,qué diximus mu­ro Italico pr£Ìacere,cu fubita iuuenù manu inuafit, trucida* tis aliquot,qui prefidio erant,& omnia magis qua prehu ex-pe&atibuiSed cu repentino fonitueris capani,ingés vrbana multitudojimmifti etià facri milites accurrerent, maxiirìa vi certari cceptù:hoftes equo loco pedé firmantes, haud facile depelli quiuerut. Pyrrhus ftrenue laboràtibusfuccurrere,in« tegros prò fauciis accerfere,omnia prouidere: contra equites memores nominis Rhodiani SC prilline virtutis fue,pugna equabàt.Quod ille vidés,figno dato,recéntes fuos extra vai lum prodire iubet,fcalis,grumnifq? ac cumulis lapidum tor-* mentis euulforum , agrefiì milites prope fumma comperanti oppidani in fubèuntes faxa voluere,ignés longuriis ad id ip-fum faclis immittere,detrudere eos fparris ferràtifq? fudibus Bombardami propugnaculi Cofquinéfis SC Careclàniquod cuftodiebat venerandus fenex.F.Fernadus gentilis latus òp# pugnantiù petendo SC nullo torméto fere fruftra emiffo ma* xìmam hominum armorumq? ftragem edidèrunt : extremu tunc agmen procedere no audebattprimores fénfim retroce dere cceperuntvfigna equinae caude qug principum naualiit funt,& impicca lintea que ducum terreftris exercitus flucìu are.Quod dux videns,poftq duas horas maiore animo qua frucìu pugnafietjcanere receptui iuffitinoftrù plurimi lefi:in ter cefos occubuerunt equites Itali,hoftium ingens numerus* Mouerat iratum ducem in nos ia&ura nobiliffimi viri(fi mo do vllafit inter barbaros SC vnius Tyranni mancipia nobili tas)qui pridie huius diei tormento traiedus,occubuerat : du incautius inferiori, vede holofericea:fupenore,redimiculo au reo indutus,longam virgam rubram manu gellans^ ante ora propugnatorum obambularet, aiunt fuifte prò tyrannum^ penes quem fumma rerum infide Euboe erat v Solyma-

F ii nus

* 4 B E L L I R H O D I I

mis hoc amnTo-.haud minorem dolo rem concepitquam an-tea,quu bombarda accuratius é ftatione Anglica emiffa, ei in genio fiffimum artificé,fummumqj rei tormentane prsfe&ii abftulififet. fed nunc ad tertiam oppugnationem Anglicana ftilum diuertamus:qux vt felicius quam duz primac Mufta-pho procederet,operam 81 confilium cum Achimeto Hifpa norum oppugnatore partitus eft: hic cum maxima muri par tem quem illi tuebantur,ignito,violento9 diffra&u fubter ef fofforum cuniculorum inaltumaera eieciffet, nube terreni pulueris obfufcatosjftatim maxima vi adortus eft: neque fe-gnius Muftaphus quinqj vexilla inferens, Britannos aggre-diebatur.Pugna duobus locis fimul anceps Si atrox fuit.Mu ftaphus vnumquemqj nominans hortabatur, putaret fe con-tra latrones, piratas, pròpatria,pro libertate,pro aris, atque focis(qux toties illi violarunt) certare. Cótra Rhodii manu magis quam verbis ftrenui,intrepide refiftebàt. Chriftopho rus Walderic armorum & nauigandi peritus, Germanus e-ques,qui Rhodiis in pace ius laboriofiffime ac integerrime dicebat,quum PrgfidisGrsciae omnes contrafe conatus,fu~ pra terram bombardisj&fubter cuniculis ludificatus effet,ne ceffario praefidio ad ftationemfuam dimiffohucfe conferés, cominus gladio cum hofte depugnans,duo illi vexilla extor fit-.Barbari omnes cum ftrage & ignominia reiecli. Achime-tanus miles Si fi animofior fuerit,nà in fumma altifsimi mu ri euaferat,nihilo tamé felicior,leuibus enim tormentis iuffu & confilio Martirrfngi per teda domorum in frontem oppo fitis,& leuo latere bombardis noui propugnaculi cui prajfi-debat.F. Ioannes Maupafus, item dextro ex opere militari ad radices portar Athanafians quod. F . Florentius Guiue-reaux diu magno animo & periculo corpons defendit,mnìi libus impetitus, vi&oriam nobis reliquit,nec lartam nec in-cruentaminamftrenuiffimus quifqj aut occiderat inpraelio, aut grauiter vulneratus decefferat.Preianus in gula tormen­to vulnus accepit,nec tamen letale. Ioannes Buoch ftrenuus & magnanimus eques,a?rarii triumuir, 81 Thurcomaftix (id dignitatis nomen in legione Britannica eft) cu femper vim & oppugnationem Turcicam futura negalfet, morte fua v -tranque expertus eft : occifus eft enim inter A n g l o s , quibus vt Hifpanis cum fupplemento auxiliari opem ferebat, hunc fmem habuit fecundus arrarii Triumuir. Tertiu Deus

ad gra-

L I B E R I I . ce.

ad grauiora merita^ fupplicf a feruauit. Achimetus ftrenùus alioquin ac prudens dux,indignatus quod voti compos non fuilTetjpropugnaculum Hifpanum maiore pofteà vi tormen torum quatiebat : modico inde fpatio locatorumrnec mino-rem vim omnium qua* ad vrbes euertendas pertinent exper-tifunt Auerni , quos in pra*lium ducebat Erater Raymun-dus rogerius magnanimus , SC ftrenùus eques, patre Gallo Rnodi natus nono kalendas odobres,aduerfus hunc , com-miflumfibi locum ftrenue impigreq} tuentem, magna vis Barbaroru è caftris proceffit fpem habens fragrore cuniculi dudi ad Bafim murorum,&pieni materia* inflàmatilis, ingé tem m o X j i m p o f i t o igne,ruinam adfuturam,qua oppidumca pi poffe militi duces fpoponderant:ftabant iniquo loco Bar-bari,telifcg noftrorum obruebantur-.nec cuniculus cuius tota vis in venas fubterraneas contraque ados cuniculos euanuit, murum paratis ingredi aperiebat . Quapropter figno dato, clade aliqua accepta,nulla illata,ftatim redire in caftra iufìi funt:murus qui occultam introrfum vim cuniculi SC fi palaia non apparentem accepiffe à ducibus a*ftimabatur,magno ba bardarum numero,& impetu,per reliquum dìei, nodemque infequentem diruptus eft:tota node omnibus caftris ftrepi-tus armorum,ingens hominum concurfus exaudiri. Duces de fumma rerù deliberabàt, decreta in craftinum oppugna-tio eft.Tyrannus cupidus fimul vincendi, SC anxius contra­rio meti^quippe bellum hominibus fumere licere, vidoriatrt in manu fortuna* effe,qua* adeum diem ingentibus cceptis fu is haud adfuuTettconfidere tamen copiis fuis,fperarefortung erga fe mutationem: nulli harreditarium vincere, vidoriam vagari,à vidore ad vidum venire . Itaque cum fpes metum vinceret,vbipaucis arbitns in tentorio fuo obambulans,diu multa fecum animo volutalfet,duces ac tribunos militum ad fe vocari iubet,eofcj^ prò pretorio hunc in modum alloquu-tus fuiife traditur . Veftra magnanimi duces fortitudo at­que prudentia nulla indigent oratione , verum vt pau-ca d i c a m , male fana mens hoftium facit; qui dum v r ­be tormentis lacera , cuniculis fufFoifa, dirutis templi?, domibufque , carde , labore, vulnenbus feffi, qua* mala toties oppugnatis accidere neceife eft , primos fpiritus , folitumque pugnandi ardoiem non remittunt , viden -

tur F iii

6 6 B E L L I R H O D I I

tur militi nolirò merito inuidi atque inexpugnabiles.Qjuam opinionem immutatamele plnrimumadfìrenuefeliciterei

' pugnandum refert : facietis igitur illis vrbis potiunda: fpem hortando,animum dando3promittendo<j omnia. A d bare a-perietis confini mei rationem,ne credant fe ad vrbem vnam oppugnandam addudos:oppùgnabùt vere mania vnius vr-bis,fedin vna vrbevniuerfam Chriftianam capimus ditioné, hic cognati,affines,neceflarii funt omnium nobilium Regù , Principum,dominatorum catholicae gentis:hic pecunia om-nis hoftium, cuius concefla direptio maximo vobis vfui ad conciliandos animos militum erit-.hic tormenta,arma,omnis apparatus belli eft,qui fimul nosinftruet,& reliquos Chrifti-anos miferabiliter olim trucidabit. Potiemur prarterea tum pulcherrima opulentaqj vrbe,tum opportunifiima, portue-gregio,vnde terra marie]} qua: belli vfus pofeunt, fuppediten tunqua; cum magna ipfi habebimus, tum dempferimus ho-ftibus multo maìora. Harc illis arx,horreum,a:rarium,arma-mentarium : h*ec omnium qua: Turcas marrimo bello infe-ftant,receptaculum.Kinctutus in Brutios,S alenti nos, Apu-los,Siculos excurfus.Sed cum confiderò vos magnanimi du-ces qui virtute,prudentiaq} veftra,opibus atq? imperio meo, ante duosomnino menfes Belgradum adieciiHs,vrbeminui-dam,inexpugnabilemq3,vel proauì Mahumetis vinbus-.ma-gna mihi fpes quod nondiu latebris, clauftrifq? ciuitatis tuti manebunt crudeles SC contumaces ifti cruciferi.Duces finita concione,mandata mihtibus explicabant. His vrbis nobilif-fima: SC opulentiftima: direptio voce pra:conis per omnia ca ftra conceffa eft.Tyrannus,cum xgrum curis animum vtifo-let,fomnus inuaderet,ftrato fe repofuit.Magnus autem magi fter cuiinfohtus hoftium nocturnus tumultus magnum quid

„piam portendebat,armatus,intentusc£ lingula vrbis loca cir-cumire,quemq} amica voce aut nomine proprio compellans hortari,meminerit fè prò patria,pro libertate,pro vita excu-bare omnibus neceffe viris fortibus elfe,fi motus intempefta: nodis in diurnam pugnam euadat.Refpondere omnes bono animo fit,neminem ìlli fe viuis magiftratum aut vitam ere-pturum.Cumqj ab hoftium feruo quopiam chriftiano ad vi giles clamaretur,vltimam pugnam parari,vrbem prima luce diuerfis fimul locisinuadendam,Liladamus nihil temere,tre pidéue agens,conuocatos equites fuos fic alloquutus eft. La:-

tor facri

L I B E R 1 1 . 6 -

tor facri commilitone^ incidile tcmpus,vt vno prsl io ingé-tem gloriam parare,& arcem veftram tutando,orbis Chrifti-ani defenfores,& numinis vindices à genere humano vocarì pofìitis.Gés in quam craftina luce pugnaturi fumus, fola mul titudine frsta nos impetit.C«eterum fi non numero/ed dex-tra,pedoreque virtutem metimur,haud dubium , pauci ftre-nui multitudinem fuperabuntmec genus belli : nec hoftem ignoratis:cum bis eft vobis equites pugnandum,quos femper mari iam quinquies,terra iufto pradio omitto,tumultuaria to taacie mcenibusadmota,viciftis.Erìtigitur craftino certami-ne is vobis illifq? animus,qui vidoribus SC vidis effe folet,ne que illi quia audent pugnaturifunt,fed quia tyrannus, SC vio lenta imperia ducum fic cogunt.Igitur memores quibus pa-rentibus,& in quam Chriftiani orbis de vobis opinionem or ti,quae terra vos genuerit,quae exceperit.In illos,fcquentes v-num furiofum iuuenem cum indignatione quadam atqj ira, veluti fi fèruos videatis veftros,arma repente cótra vos feren tes pugnabitis. A d quod faciendum, non folum indignitas, fed etiam necefsitas,quae fola vel timidos fortes facit,cogit.5i quidem hic in infula eftis,vnde nullus fugiendi locus;tum in vrbe,cuius laceri SC defradi muri non tam vos quam arma ve {tra defendunt.Ideo craftina luce hic vincendum aut mori-endum vobis eft. Vna dies vel lartam vidonam,vel laudan-dam omnibus farculis mortem prsftabit.Plura dicere paran-tem nuntius aduétantium hoftiumimpediuit.Equites popula refquequos nouiffims pugng fides SC fperata vidoria fortes faciebat,in muros cucurrerunt.Subito lìgna hoftium canere, cVvrbs adftationem Italicam,Narbonéfium,Gallorum,por-tam Athanafianam,quam aliter propugnaculum Anglorum vocamus,murum Hifpanorum, SC Auernorum quinqj fimul loca inuadi ccepit.Muftaphus pauca prò tepore fuos cohor-tatus,patétem ruina locum inuadere iubet.Turcg propugna-torum globo illati fumma vi pugnabant. Oppidani vbi ma-ius periculum,eo accerrime niti ac hoftem propulfare . Neq? alius in alio mag 's quam in feipfò fpem habere. Vndique in­gens clamor SC ftrepitus armorum.runditur ater vbiqj cru-or. Dant funera ferro certantes, hi cominus gladio , illi tor-mentis iqugmira dexteritate torquebat frater Toros eques Hifpanus,vita,& moribus integerrimus. Ali i baliftis SC arcu-bus vtebantur. Vicarius agonothetg ac fummi principis de-

Fiiii fertorum

6 S B E L L I R H O D I I

fertorum catholicaz fidei inter confertifsimos Chriftianos e-gregia animi magnitudine pugnans,po{tquam multam intu liffet ca:dem,tormento traieéìus occubuit. Debuerat merito mors fortiftìmi ducisfuis pauorem incutere. Sed nihil tà in-certum quam belli euentus.Occifio vnius barbari reliquos in furorem at<| amentiam vertit. Mortem enim clariffimi viri vkum ire cupiétes,cominus gladio & procul nube teloru in ieòta,noftros paulatim loco fummouebant. Muftaphus fuo— rum alacritatem cernés,flammx (vt dicitur)addebat oleum Mahuraetem nomenq; Turcaicum obteftans,fpolia, manubi as,prasdam:memorabat ferro via per medias acies faciendà, quo Ubi minus peperciffent, eo minus periculi fore, adfuere commodum felfis fubmiffa fubfidia,pugnam p rio rum cxde. hacìenus inclinata recétes aequabàt.Et cu viri propugnarét, foeminxtela omnis generisjfaxaquein muros gerebàt:anhe-los fudore,pugna,cibo &f potu adportato refìdebant;nec mi lioribus animis milites Pyrrhi equites Italicos oppugnabàt. Anceps vtroqj loco prarlium.Totius negociifacies varia, in-certa,fceda,atc| miferabilis.Hoftes prò prxda, prò imperio*. Khodianipro vita,pro libertate,certabat : nec eratvllus or-dò,aut vlla tam inutilis ad bellum <etas,qu£ eo die Hierofo-lymitanos milites non iuuaret.Pugnarut prophani &C facri: rie9 crucigeri facerdotes tatum, quorum virtus tota obildi-one haud fané minor qua equitum fuit, fed etià cuculiati Si inter eos Francifcanus quidam cui Ioanni Antonio nomen. Fceminaj,pueri,& cum his immilli fenes,fupra animi corpo-rifc£ vires defenforibus,tela miniftrabant-.lapides ftratis effof fos manu,fundis eiiciebant:ignes,fulphur,oleum incendiari-um,picem liquefatìam deuoluebant in fubeuntes. Nec vlla perniciofior peftis ibi vehementius timebatur. Quippe vbi ieruens femel materia artus aliquos apprehenderat, nec vlla vi quidem excuti poterat & quicquid attigerat perurebat. la-ciendo arma,lacerando indumenta, vnus alium impediebat: turbari ordines,flucì:uare figna,nec recétes audere fauciis fuc currere,cum vndiqj in pedora tela è muris miffa volarent:in capita imber ignium &C lapìdum plueret:ad hxc clangor tu-barum parua dicìu,fed magni eadem in re gerenda momen­ti res,non tantum Barbarorum aures,fed etiam animos mire perturbabat.In ifto ardore magno magiaro hortàti fuos prò porta fan&i Athanafii:huc enim eum quum prius ad ftatio-

nem

L I B E R I I . 6 9

nem Italicam refediffet,pra:torii fui cura ftrenuo ac nobilif-fimo equiti Fratri Antonio Monterolo commifTa,belli necef fitas,periculoruqj magnitudo aduocauerat, nuntiaturpropu gnaculum Hifpanum ab hofte captum:atroci nuncio vt par erat motus,non tamen defecit animo, fed belli curam emeri to Gombaulto prefettura: Peloponenfis titulo infigni relia-quens,cum deleda manu iuuenum eo tendit.cceperant illud hoftes admirabili cafmnam cuftodum maxima pars excefTe rat auxilio laborantibus tredecimo inde paflu manipulis e-quitù Hi£panorum, quibus cum acriter conferebant manus Achimetani milites pauci qui relitti erant:tormentum quod dam armis manu pofitis intentiffime aptabant in dextrum cornu integrorum qui fefìis aduerfus Hifpanos fuccedebàt: Et vt funt in omnibus bellis ignaui multi,quidam ex his ho ftes cum fcandere in murum animus non eflèt, inter difietta. faxa ruinasq? ad pedem propugnaculi aliqùantifper pauen-tes remanfere-.tandem cum fupra fe folitudinem elTe intelli-gerent,metu in confidentiam & fortunam verfo, per cliuum reptantes occupata deferta parte,paucos inermes & tormen­to aptando intentos à tergo occiderunt,& extollentes patri-um trucemque clamore deiecerunt vex^lla. Turca: qui intra munitiones fuas parati intentique ftabarìt, concitato per me­diati! folTam curfu,fuis agglomerare fefe non ceffabant, do-nec condenfata: vndique pila: amea: tormentis euolantes,im pedimento Barbaris efl*ent:duas horas fuper muros ancipiti marte propugnaculo dimicatu eft, Barbari loco fuperiores inuenta ibi faxa in fubeuntes Chriftianos iacebant,fubmoue bantq? arcubuscV tormentis multitudinem. Magifter horta-tur,imperat qua: in rem funt,quod plurimum ad accenden-dos animos militum intererat,teftis fpettatorcjvirtutisatque ignauia: cuiufqj adeft.Itaqj in vulnera ac tela ruunt, nec illos muri,nec fuperftantes armati arcere queunt quin fubeàt. Hu goCaponus Hifpanuseques, vnusèquatuor tribunis mili­tum, SC Menotius eques Gallus cu aliquot auxiliaribus Cre-tenfibus in portam negligentia Barbarorùm obice ferreo no claufam irruperunt.Cretéfes infra teli iattum, Barbaros bra chio apprehenfos ftruttis pugionibus transfodiunt: multi in fubter patentia meenia deietti,illifo cerebro expirarunt:accé dit recens ignominia iram in fortiffimo viro Magiftro mili-tum,qui fidem Chrifti deferuerunt ; & hortatus vulgum vt

7 o B E L L I R H O D I I

fequereretur,primus cum duodecim fortiffimìs viris,pari ro bore corporù & animorum,in fuprema muri Hifpam cuafit, quadraginta figna fua lunata defendens, nofìra cruciata de-tùrbansjlmperatorem fuum milites quamque feffì labore,fa- -me,fitij& pugna matutina,qua: in mediani diei lucem procef ferat, gnauiter fequebàtur.Liladamus cum f^pe alias memo­rabilissimi hac precipue pugna fuitmam parte pretoriano-, rum demiffa intra recuperatum propugnaculum , cum reli-qua cohorte ad atrox dubiiqj euentus pradium accurrit. Hi-fpani caeterique facri milites 8C immifti his prophani,qui vul neribus,cazde, ac latitudine confetìverantjConfpecìu Magi-* ftri velut tunc primum pugna: fignum accepiffent, re in te­grato animo &C clamore, certamen reftituunt,gladiis, faxis, contifqj ignes pra:ferentibus,ac denfatis mifiìlibus, ftragem & ca:dem continuabant. Bombarda: locata: per tranfuer-fa opera in fummitaté murorum,hoftium latus fcede difcer-pebantmeque fegnius AuernièV Galli Narbonenfes,Tutcas trucidabant: per hunc modum cum pugna acquata efìet, re-cens prxfìdium ex arce Nicolea educì:um,rem ad fe inclina bat : cuius vbi per internuntios certior facìus eflTet Soly-manusoppugnationem cernens ab alta fpecuia procul è ma-lis antennitque nauium {brucia, receptui canere iuffit,cV Rho diis, & Barbaris grato-.Iacho Baffo autem gratifììmo : nani dum alii pugnabant maxime,ipfe fugiebat maxime-.quam i-gnauiam prope ftipite luiflfet,per obfcamas inferiorefq? cor-poris partes acìo (huiufmodi cnim fupplicii fceditate Barba ri fontes pletìunt) Verum nulli iratiór, infeftiorque Tyran-nus fuit quam Muftapho belli iftius machinatori, quodva-niloquus,vt plaerique palatini effe folent, fpem fuam inflaf-fet:quod falfis adulationibus extollendo ( verbis multipli-catis ) eius vires, Rhodianas nimium mendaciis deprimen­d o , occurfurum ad littorà populum vnde regiam claffem afpexilfetjfacìurumcjj deditioné SC imperata fpoponderat: qua: vanitas promifforum non fine maximo damno &. dedo core nominis Othomanici iam pateret:quare mors ei indida coramque transfigi à fpiculatore telo imperans , volo aiebat oculos pafcere. Iamqj fupplicii apparatum licìor promebat, adeò torpcntibus metu qui aderant, vt non modo ferocior. v o x aduerfùs atrocitatem pcena: ,fed nec gemitus quidem audirecur. Pyrrhus vnus parantem fe fagittarium fum-

mouere

L I B E R I L 7 *

mouereaufus ?prodiens ante tyrannum clemcntiam cius ap p e l i a t e vitamMuftapho rogabar.accenfus ille audaci fado SC indignati one,eundem pari fupplicio damnat, quodfepro cui à regia,ab otio & quiete,in infulam ad maxima belli tem peftatifo^ pericula euocaffet. Vniuerfa Apocletorum concio fa cium deprecari,humum hoftilem fatis madere,non effe r i -gandam vltetiori fanguine duo rum clarifiìmoruni ducum:i-taq? cum ira iam deferbuifTetj& admoneri fe pateretunPyr-rho prudentia SC cius aetas,Muftapho coniunx,fororqj aui fui materni,vitam impetraruntJlluxit itaque dies hic tanta ho-ftium frrage,Rhodianis tam celeber quantum vnquam alius quifpiam ab vrbe condita-.inter aceruatos corporum cumu­lo s reperti duodecim Satrapar.& is quelli dixi vicarium Ma-giftri fcholsc mil i tar iSjCumulata; corporibus foflfse, ftrages o-mnia tenebat,corpora quidam adhuc fpirantia,multi trun-ci,artusjdiuifa quidam à corporibus capita,pedora, latera, terga multorum fauciata vulneribus,quidà idibus faxorù in tegri,vel in mortem fop i t i iacebant,vel argram trahebant a-nimam-.tellus cruore atra,vndicp t r i f t i f i ìma facies & plurima mortis imago:& vidoria ipfis miferàda vidoribus erat, fi de alio contigiflfet hofterTurcas qui fuos humare parabant,cer-nentes patentia occiforum vifcera,fceditatem immanium vul nerum,horrorem concipiebantingentemmec defiteri aduer fòs quos viros,que tela dimicarent:vigiles Rhodii prò muris excubàteSjpalam eis maledicere,Pyrrho, Muftaphoqjvecor diam obiedare,Tyràno mafculam libidinem,Rhodios cau-dx Calaci nouaculas acuere,igneminfamibus parare corpon-bus,quorum interemptorum,vulneratorumc| numerum cer­tuni nefcio:nec fi fciam referre aufim: is quem in diurnos có-m e n t a r i o s fuos temere tamen cófcriptos retulit nobiliffimus cques & antiquarius.F.Macedonius haud dubio multum in-f e r i o r v e r o e f h d u o tantum milia occifa prodit.Sed.F.Geor-gius FaucellusequesLugduneniìs quihac oppugnatione e-gregium fané de fe fpecimen exhibuit,hunc numerum ad cg fos folum prò vallo Italico reftringit.Robertus perufius mo ribus & artate gtauis,atqj omnium quehoftibus aut profpe-ra,aut aduerfa fuere diligentiffimus inueftigator,in oratione quam ad Hadrianum pontifìcem habere propofuit,cefa nar-rat decem milia.F.Iacobusbarbonìus equeSjdarus l i t e r iS jna -

taiibus,ac virtute,ceforum f auc i a to r amque numeru ad quin­de ci m

7 l B E L L I R H O D I I

decim miliaextendit.Ego ad hunc modum argumento neqj temerario neq? improbabili, numerum ad. xx . milia augere non verebor : cjuantam enim hominum tum fuapte natura, fanguinis SC bonorum noftrorum auida,tum imperiis SC ex-hortationibus ducum in cedem noftram impulforum ,frra-gem feciffe fex horarum fpatio SC quinque fimul locis puta-bimuSjtormentajigneSjarcuSjtela^axajhaftaSjlupos, ferreo*

curuos harpagones,denique omnia que ars aut prauitas hu­man a hadenus ab euo condito in fuam pernitiem excogita-uittplura vexilla hoftes amifere. Itali equites cceperunt duo regia ingentis fplendoris eftimationifq?:à noftris preterplu rimos facros equites centum fere SC quinquaginta prophane militie deììderati funt: fauciatorù maior numerus. Decretu erat fingulos equites autlefosaut interfedos nominatimre cenfere,Sed cumhuiufmodi diligentia haud necelfaria in hi ftoria fit,fimul ne nimio Audio recitandorum nominum fi-des mea ledori fufpeda fieret,cuncì:os ob patriarci pugnan* do vuulnera paffos equali filentio traniìre animus fuit : fu a cuiq? gloria contigit:alii aliud decustulerunt-.nulla è Rhodia na militia natio expers fug pietatis,religionis,meritorum eft: claflìs centum triremium armis virifqj inftrucìa, tota oppu­gnatone fauces portusobfidebat, occafionem expectans il quo modo polTet fubito inuadendi.Sed prefedus cum vide-ret ab equite Franco qui. F.Petro decluys militabat, SC facro milite vlterioris HifpanieLufitaniecg omnes aditusà mari preclufos,haud aufus eft concurrere,homo nequaquam mi-litaris fanguinis,cui celebre marisimperium poftea ademp-tum eft ob animi ignauiam,& quod fepe nimium falli fe pa­té re tur à nautis noftris:qui indies crefcente inter oppidanos hominum SC rerum bellicarum inopia,fupplementum SC có-meatum importabant ex arcibus Lindo, Mauolito, Feraclo petrea quam ex ruinis Hallicarnaffi,piramidibufcjue Maufo-li fepulchri inter feptem orbis miracula nominatiflìmi ftrue re ccepit Henricus Sclegelholt eques Germanus, dum T a m -berlanus inuaderet Afiam,coniiceretqj in vincula Baraxetu. Turcarum Regem:qui prius Pannonios SC Ioannem Burgu-die ducem,infigni apud Nicopolim prelio prorligauerat, pretereaexinfulis Cos,Lero,Calymnia,Nifero, Telum au-tem &Chalcea barbari haud longo ab aduentus fui die, in­opia aquarum cceperunt, omnia crudelitatis exempla in v i -

dos

L I B E R I I . 7 3

dos exercentes.Sed cum res fic obtulit, non putaui filentio prartereundum facinus,nefcio vtrumatrocitate,an animi ma gnitudine nobilius,quod aufa eft fupra vires,fupra fexum fu um mulier vna Grarcanici fanguinis,qug cum arcis praefedo confuetudinem habebat,quem vt agnouit fortiter dimican-do occifum,amplexa duos venufto corpore SC amabili indo le pueros,quos defundo genuerat,poftquam materna* pietà tis ofcula extrema libaflèt,8£ notam crucis Chrifti lachrimà tium periturorumc| frontibus imprefìlfiet/erro atrox fcemi na iugulauit,& trementes adhuc, exeunte fimul fanguine, 81 fpiritu,artus cum ca*teris qug chara habebat,in ardentifiìmu rogum coniecit,ne hoftis(dicebat)viliflìmus viuis aut mor-tuis,gemina nobilitate corporibus potiretur:& cum dìda in duens chari amatoris paludamentum madidu multo adhuc fanguine,accepta framea in hoftestendit : ibi egregia bella -trix 8C omnium farculorum memoria digniffima virago, in­ter confertas hoftium phalanges,morte virorum fortiter bel landò occubuìt. Tyranno ( vt à diuerticulo quodammodo in viam reuertar) poftquam tot locis, omnibus copiis, tan­to tempore vrbem fumma vi fruftra oppugnaflfet , nulla amplius libido inuadendi aliena regna erat: ingente* il -li fpiritus confiderant, nihil pra*ter receflum SC fugam me-ditari, linquiad ha*c fa*pe animo, atcjj collabi diu, fine v o ­ce fimillimus mortuo iacere,memoriatot prarliorum infelici ter cómiffbrumjftrage tantorù ducum,tot fortiu militu,quo-rum fanguine haud temnenda Italia* parsparari poterat, a*-ger,torpens ac fìlens,diu omni humano accelfu, atque collo-quio,etià complexibus, & venere Abrami abftinere qué per dite deperit,quàuis agreftem opilioné SC patre pecorano Ra-gufino natum , non equidem hoc dubites amborum feedere certo Cófentire dies 81 ab vno fydere duci:huius confilio A fiamilleregit,maximam Europa* parte moderatur , ab hoc bardo inepto,agrefti monftro,emafculato, nobiliffima* Ita­lia* tot prgclaris ingeniis,tot prgterea ftrenuis atcjj magnis du cibus,fceda mors SC ignominiofa feruitus paràtur. Sed T y r a ni mente nihil arque ìollicitabat, qua Lung ante initam pug­na deficiens lumen,qug colore fanguinis fuffuiò,dira,fcedacj} apparuit diis inuitis ad Rhodum fatalem Turcicg gentis pe-fté fe venifTe Abraimus SC qua*ftor cui publica* pecunia* in di uerfos vfus arrogando cura fuit,animo metum excutiebant,

G natura*

7 4 B E L L I R H O D I I

natura: vìcem effe Lunàq? deficere cum aut terra fubiret,aut fole premeretur,tépus qa omnia domat expugnaturu quós ferunt filma vincere non poteri.Interea amceni receffùs cau-fa etiam terrendi magis obfeffos,munirci enta in vertice mo-tis Phileremi erigenda Tyrannusannuit:cceptaftrui arxeft ingenti opere atq$ fumptu.Muftaphus dummdies Tyranno fufpédior eflet,fine autoritate,fine gratia, preterea exulcera tam mentem habens ignominia nuper parati fupplicii: nihil enim magnorum virorum animis tenacius inhgret,quà iniu-ria,literis ad fagittà ligatis,hoftiù cófilia oppidanos doccbat, & fuga in vrbé moliebatur.Sed inuidit fortuna inccepto no-bis falutarimà cum in caftris nunciata effet mors rectoris Sy rie,quem barbari Caierbechum appellant,Muftaphus ad lini enda minati fupplicii iniurià,cum amphfsimo imperio v t S y ros in fide atc$ officio contineret, adBabilonem Méphitica mifius eft. Verù quando hiftoriafcribentem non deceat pa­nini coperta prò veris narrare : lecìoré hic admoneo qua: de Muftapho hoc loco d ix i , accepiffe me ab hominibus magis opinionem fuà qua rei certa cognitionem fequutis: cjuicunqj tamen proditor & fugitiuusifte fuerit,magnù eù virù,fecre-torù confiliorum participem fuiffe liquido conftat-.tria milia Syrorum poftea St quingenti Mamaluchi qui recìorìs morte attulerant,per triduù leui certamine , fed quo nullum nobis nec moleftius nec nocentius,faxa ignefcj? iacendo,cum cufto dibus propugnaculi Athanafiani bellum gefTerunt. Verum leui certamine,nec iufto pre l io , nec| bombardis, cuniculis, tormentifue clara Rhodos capi potuit.Iam quietis aliqua fa­cies apparere efferacior,vis tormentorum cótinere paulifper i&us & boatus fùos.In fumma obfidio magis quam oppugna tio aliquot dies fuit:hoftis tamen dies, noctes in foffis excu-bans,dolum tentabat defenforibus mcenium :premia modo, modoformidinemoftentans, Latinos tantum ad fuppliciu fe cupere, Grecos vero Imperatorem Grecia: inuiolatos fcr-uaturum dicebat.Sequuta eft inde fceda imbribus hyems,to-nitrua,fulgura, mina: cceleftes non folum corpora feria labo-re,metu,ac vulncribus,fed etiam animos barbarorum frange banttpreterea afperum mare naues in ftatione qua haud faci le alia infeftior claffi effe poteft, ita afflictabat, vt prefedus vbi nulla facultas a-dminiftrandi aut adiuuandi daretur,cum vexa ta& lacera clafle,dimiffis funibus & anchoris, continé-

tem .

L I B E R I I . ^

tem petere fit coadus:quam ob ré,magnam quod necefTe e-rat accidere,totius exercitus fui perturbationé.Tyrannus fen fit.Vnus pofteaquamAchimetuseipromiTerat quod ima mu rorum dolabris,vedibufq? ferreis euerteret,tanti mali patiés, vocatoscg ante prartorium fuum milites, quorum lubrica: ac rigentes manus vix arma tenere poterant, in hunc modum alloquutus eft. Quanta prò dignitate atqj decore imperii mei feratis magnanimi milites,haud ignoro.Continuus cceli fra-gor,immenfa imbrium v i s , fonorum ccelum,algor, fames, lìtis,ca:teraque longa: iihus obfidionis mala,vt arma vos de-ponere,quietemq? neceflanà fumere finam,multum me hor-tantur.Sed videamus primum ne an turpe fit viris fortibus vidorià qua: in manu eft,hofti,t£dio imbrium SC tempeftatis relinquere, valium,folfam, aggeres non in vrbem modo fed in cceium etiam fpedantes,munitiones,turres, SC talium op-pugnandarum vrbium apparatum delérere. Certe aut no fu fcipi bellum oportuit,aut geri prò dignitate imperii Turcicf oportet.Quod fi a:ftate fadum non eft, hyeme vt faciamus cogit me publicu imperii decus,tum veftrum qucnqj priuata fua vtilitas. Si enim hincreducimus cxercitum, quis eft qui dubitet hoftes non cupiditate folum vlcifcendi,fed etiam ne ceffitate impolita ex alieno pra:dandi,cum fua amifèrint, a-gros veftros,domos,fortunas veftras inuafùros? vos,cóiuges, liberos, neceffariofq} in multo fcediorem quam nunc eft fer-uituté redaduros. Vrgete igitur obfeflbsmec ante abfcedatis fuadeo,quà (pei veftra: finem ceperitis. Si hercle nulla necef fitas fube{fet,tamen ipfa dignitas famaq? corporù SC animo-rum veftrorum perfeuerantiam imponere debetmam ora,o-culi omnium gentium,omnium Chriftianoru in iftud bellu, in vos conuerfa funt-.quos fi hyemem vnam durare in caftris non poife intellexerint,merito gftiuas aues appellabunt,qui fratini nubilo ccelo,teda ac recelfum circùfpicitis.Grgcosob vnam pellicem,Troiam decem annos oppugnaffe dicét, fed Turcas csdibus, rapinis, excurfionibus terra SC mari fadis, feruitute prsterea ducentorù SC quatuordecim annorum ve-xatos oppreifofq?, vnà hybernamobfidionem perferre non po{fe,terroré nominis veftri hadenus vanù fuiffe , fama illd (vt plgraq? alia qua: no vifa magis timétur) auxifTe apud ho mmes ignaros in regionibus exteris iam tuto fuftinere qué-que vos pofTe,qui impetu potius bella geritis qua perfeuerah-

G i i tiaquas

7 * B E L L I R H O D I I

tia qua: in omni genere militia:,maxime autem in obfidenctis vrbibus neceffaria efbquarum pl£rafc£ munitionibus ac natu rali fitu inexpugnabileSjfame fitiqj tempus ipfum vincit,atq$ expugnat,(ìcut Rhodum expugnabit, in cjua occultum tela paratum eft charifsimi commilitones.Verum cundis prefen tibus res fe tradari non patitur, tam nefcire enim quardam multitudinem,quà fcire oportet,plgriqj id callide magis qua vere dictu exiftimabant:& quanquà ingentia premia & pla­cida ducis oratio,mceftos 8c defatigatos militù animos parti reficerentjvicit tamen in gente obfequentifsima Imperatore amor,& magni fecreti auida expedatio. Achimetus teli illi-us autor fponforq? uicìoria^ad murorum fundamenta fepta haud alto prò muro,poft que cuftodes noftri excubabat, ere bro(licet haud fatistuto loco) militem fuum fubmittebat: qui cu(nefcio quo infelici fato noftro) prò murù illum occu paffet,factus uoti compos auxiliares inuocabat-.hiintra locu fe munierunt,donec dux murum mufculis,teftudine,pluteis in eum cafum paratis fubiref.quod quidem facillimum ìlli fa ctu fuit, per folfas iam complanatas,multa terra inieda,cuius eminensfupramodum altitudovfum tormentorum è cauis propugnatili Auerni latus hoftium tentantiu impediebat: neq$ Rhodii è faftigio murorum immanibus bombardis illis dirutorum,cum nufquam in illis elfet confiftendi locus prò pter Chiriboarderios intra aggeres fuos tormentis paratis la titantes,quidquà deuoluere in fubeuntes poteràt.Itaqj homi­nes defundos vt videbatur omnibus periculis & in vmbra quodàmodo quietg pacisexiftétes,recens atq? inopinata ma­lli mire perturbabattconfpedus primum pauorem filentium que torpens iniecit-.admiratio deinde ac commiferàtio fuiq? aperta querimonia fubiit:Preianus ad omnia impiger & au-dax,perforàtes igne,oleo,pice ardéti,reliquac| materia incé-diariafummouebat.Sed cum fugientibus ignem, fuftuanum morfqj parata elfent,cV prò fauciis femper reponerétur inte­g r a t a l e opus.feptimo die Odobris meceptu magno cona-tu miferrimoru feruorù procedebat.Serui enim funt Turca: omnesjetilconfiliojautoritate^rmisprgftantifsimi, folus v -nufqj Tyrànus in ta immenfo imperio cunda fibi pofsidet, carteros omnes quéq? prò dignitate & merito ftipendiis alés: hi quo pieno diferiminis opere ocius fe liberarent, excauatil circa fundamenta murum ftipitibus fulciebant: quos adiedis

malleolis

L I B E R I L 7 7

malleolis ignibufq} correndo muri ruinà parabant. Verù cu res ex fententia non procederet,eundem cathenisferreis,fu-nibufq? anchorariis mirabili machinaméto diftrahere in ter-ram conabantur.Sed tormenta per Auernù propugnaculum difpofita, exiguo tempore infani SC multorum dierumope. ris molem deiecerunt. D u x Achimetus poftquà omné co-natum fuum ludibrio effe vidit, atcj? obuià fibi veniri ab op-pidanis intellexerat,anxius trahere cu animo fuo, omitteret ne incoeptù,quonià fruftra videbatur,an fortuna opperiretur qua: fola promiffiones fuas Tyranno facìas implere 8C mor­te eu liberarepoterat.Interea vt iulfum fuit à Gabriele Mar-tiningo tracliones fieri intra murù craffiffimù vt educìa in­de armata iuuentus operarios trucidaret,èY minutoru torme toni vtroqj latere pofitoru conglobane itìibus muri faciem, ad qua hoiK aditus erat,tueretur.Sed Martiningi mandatum fpecie fatis tutum,euentum nobis 81 fibi infelix fuit: nà ocu-lo idu chiriboarda: inter opus ordinandum priuatus eft, vt plerìque alii ftrenui equites:inter quos haud immerito retuie rim.F.Ioanné Omendem equité Aragonenfem cui cura ve* fKtus militaris diftribuendi incumbìt. Difpofuerunt barbari multitudiné horum tormentoni per rimas partis muri qua? inter fe & nos media adhuc reftabat,quem,cum ignari efient quantum ha: chinboardg nobis nocerent,fufpenfo opere te* rebrandi,denuo bombardis maiori mole acriter feriebant. quarù vis iam folito erat efFicacior erga murum tot n^odis debilitatu,qui vbi indies magis magifque tormentorù conti nua violentia labaretjOppidani ad omnia tuenda obeunda-que multimoda arte diftineri cceptifuntmon nocìe, non die ceflauerunt ab opere,vt nouù murù ab ea parte qua patefacìu oppidù ruinis erat,reficerent,hoftibus & defenforibus parla bor, fimilis animus, qué illinc fpes,hinc defperatio fecerat. Cretenfes quoru opera atq? induftrià fcriptores in bello na* uali commendant,etià huictcrreftri vtiles fuere & locii dif-ficillima: cuftodia: cu fupplemento facrorù equitum adeo e* gregie fideliterq? obferuarunt, vt non fint veriti caftrophi-lacam due Rhodiu,opibus,&T cognatorù atque affinili Cele­bri multitudiné potenté,cuiufque in extruendis operibus,di-fponendis munitionibusfummatoto bello fuerat diligenti», quiqj ipfos fgpiffime pauit cibo ac potu largiffime adminiftra to,in vincula publicitus coiicere,qcF tepore & loco fufpeéto,

Gir i contra

? 8 B E L L I R H O D I I

coneràMagiftri edicìum per fingulas ftatìones voce pr£co-nis diuulgatum,fagittam in hoftes eicciiTet.Quem vbi variis & multis qugftionibus afFecùTem,nihil potui expec"torare:ad iutus edam opera prudentifsimi & nobilifsimi Hifpani equi-tis.F.Ludouici Luel,cui cum quatuor tribunis militum,iuris dicendi ac diftnbuenda: annona: cura erat, quàm quod inter amicas & fortuitas cum plamfcj} ciuibus confabulationes,ho ftis iram, fi auxilia tranfmarina non venirent, aliqua tributi fpecie vel manumifsione feruorum leniendam dixiffet;hanc grandi cum difFicultate expreflfam à reo confefsionem, vbi nocìe ad magnum Magiftrum retuliffen^ftrato cui indumen to militari feptus incumbebatjfe attollens ac gemens ad v i -gilias perrexit,iufsitqj nullo alio addito verbo vt reus ferua-retur.Per hoc temporis Tyrannus forìs comitia celebrare, cum ducibus de fumma rerum frequentar confilia inire-.om­nium vnanimis fententia erat,vrhem eo die capi poffe. Ca:-terum vt in multitudine femper aliis aliud placet,quidà fen-tiebant(fic enim mihi obfidi hoftes ipfi retulerunt)Rhodio-rù animos prius colloquio tentandos, fi forfan pacati quid-piam refponderentrad hunc modum vicloriam minori fan-guine Imperatori futuram,& orbis totius imperium anhelan ti vtilem eflc elementiac famam,quam fummis ducibus ad o-pes propaganda* miro vfui effe Cafsius & Achimetus affir-mabant-.his magna animorum contentione defertorum fidei magifter contra ftabat, quifeuitia ingenti 8c cupiditate prg-da: ad excidiu ciuitatis trahebatur.Tyrannus placitorù Ma-humetis ftudiofifsimus,ingenio infido,& fupra naturam ho-minum fera: cukifqj trucifsima: crudeli,quam tamen crudeli tate altitudine ingenii vbi expedit mire difimulat:in fenten tiam feueriorem magna totius corporis $1 animi alacritate accefsit:&per omnia caftravrbis direptionem militibus co tendcns,eos in hanc fententiam alloquutus eft. Tandem ma­gnanimi viri fortuna virtutem atqj conflantiam veftram egre gie experta,digna labonbus modo premia affert. Victoria & opes hoftium quanam diu cupiuiftis in manibus vefiris funt, nunc tempus Gra:colatinos iftos qui plures pene perierunt, quàm fuperfint : non homines,fed efFigies & vmbras homi-numjfamejVulnere^qualore^aboribus deoiles impotentefej? trucidandi:qui feio vobis refiftent,non quia audent,fed quia necefsitas perituros cogit.Sumite perfidia:,crudelitatis & fee

kris

L I . B E R I I . 7 9

leris pcenas nunc à cruciferis, & documentimi modo grauc pofteritati exhibeteme quis vnquamTurcam vlla in fortuna opportunum iniuriz ducat:ifrata in vrbem via eft,patet op-pidù immani rwna,qu£ commodc ala triginta equitum am-piedi poteft:ab hac exhortatione Imperatone milites incita ti,cum per aliquot dies inter ftragem ac ruinas captai vrbis rnhiliupereffe prxter armatos hoftes viderent, nec quicquà tot cladibus territos nec flexuros ad deditionem animos, ni vis adhiberetunexperiri vltima cVimpetum fe faduros in vr bem Tyranno promiferunt. Vtcg omnia eis opportuna ma-gis ad vincendum forent,oppidanis palam ob f.euam necé 8C miferrimam feruitutem pridie diei quam pugnam inirent, minabantur:SClapidescrebris tormentis excutiebant, qua: per hiatum difiedi muri in vrbem volalites, multas vno die domos profternebant: interiorem autem recenter oppofitu murum propter fuam decliuitatem raro attigerunt : quae res magn£nobis faluti fuit, fragor ruentiumtedorum, ibnitus hoftium,tonimi fulgore^ bombardarum , magnam miferri-mx plebi perturbationem iniecitrploratus mulierum,puero-rumcj? vndicj? audiebatnr,omnia trifre ipedaculum erat, dira 8C feralis vbiqj rerum facies;diem tam feede exadam turbu* lentior omnino nox excepitmodem lux turbulentifsima in-fecuta eft. Albefcente enim ccelo fulgéntia legionum figna in patentibus campis confpiciebantur. Barbari fpe prxdx SC vigoria: alacres,cum immenfo ftrepitu armorum cantu vlu-latuq? patrio,ad diruta atqj difieda meenia properabant,ma-ximam vexillorum multitudinem cindam fefta fronde ante portam Amboiìanam ftatuentes,quam Angelus equesmul-tis fortibus fadis atqj prudentia animi infignis,pr;efedus mo do aquilarius & auguftalis Thomas chienfelcuftodiebat nec fegniter nec imprudenter, nà tria magnai molis hoftiliator­menta contrariis fuis tormentis perfregir.quo fuo fado & o* pera Chriftophori Walderic,cuius fupra feci mentionem, ci-uitas hac parte non admodum firma ab excufsionibus & vi vndecim immanium tormentorum liberata eft. Règia clafsis portum locacjj maritima circumnauigans,inuafionem fimu-lauit-.dixiffes vrbem terra & mari inuadendam , expiratura Respublica, cafurù omnibus imperiti merito videbatur : ni-hil tamen tot onerati atcjj obruti malis flexerunt animos,fed tantu arma ferrarti cj in dextris velut folas reliquias fpei fu a?

Gi i i i intuen-

8 o B E L L I R H O D I I

intuentes,ab alienatis à memoria periculi fenfibus ad fonitu x seris campani effufi vndique ex domibus, antris ac latebris,

quas pla*nque contraimbremignium Si immanium faxorù libi parauerant, denfàto agmine in rabiem verfi ad pugnam cucurrerunt:pro nudata mcenibus patria corpora fua oppo-fituri: nihil ducum exhortationibus nil imperio opus erat, fua quenque confcientia recordatione malorum hofti illato-rum ad defendendam impigre vrbem hortabatur, & propo-nebat alius alteri hoftile iugum,ludibria Si vidoris fuperbos vultus,vltima omnibus fupplicia Si fceda mors ob oculos e-rant,pugnabant inter ruinas collapfi difiedique muri velut campo patente equites Slciues Rhodii .Tarnina: viros fuos ad coelum manibustenfis pofcentes à Deo numine tutelari vidoriam,vt prò patria,pro libertate,pro domefticis opibus, prò religione chriftiana fortiter pugnarent hortabatur, mor tem clamabant timendam non effe qua: nouam beatiffimis animis vitam afferret, mulier quidam corpore quxftum fa-cere folens,hocdie.S.Andrea:profedo, vt commùTum fa:-pifiìme fcelus morte expiaret,multos barbaros acuta cufpi-cle tran.sfodit,qua:dam afflida: matrona: in domibus fuis pa tria: occafum cum fuo exitio expedabant : multa: mceftiflì-nia* matres cum ccetu virginum in templis ante aras , ante i-magines fandorum profttata:)funefto comploratu atque vlu latu foemineo inter fe difTona:,votÌs ac lachrymis delubraim plebant,dubiis rebus diuinam opem implorabant, SC. vt opti mi ccelites nefandam vim à pudicis corporibus auerterent. F.Clemens metropolita cuius ante przlium in re diuina pia candifque fuperis, in pradio cohortandis excitandifque SC confilio 8t"exemplo virtutis militibus opera fingularis ac di­uina extititjhomines Gra*cos manu facrofandam crucé ge-ftans fanda fpe SC fortitudine bcllandi implebat.Si more v i -roru pugnarent cundi inquit multos vidores fìiperuiduros contra fi ignaui remifsiqj in acie fibi parcerent, inuafa m o x vrbe omnes ante ora captarù coniugum Ìiberorumc£ : inter verbera Si vincula,omnia fceda atqj indigna palfuros. Ant i -ftes facrg militig & phani diui IoànisColloflenfis equites ho minefqj Latinos exhortabatur, ne vllu ante fine pugna: qua morientes facerent.F.Ludouicus Tétauillus iuuenis cógeftis omnibus ànaturafortunaqjbonis fplendens, nobilis, diues, forma viribufq? corporis excellés,facudia pollens bello quo-

L I B E R I I . si

que bonus propius cum Liladamo magno Magiflro & per-neceffario fuo vexillum dir i t t i crucifixi quod ferebat in ho fìes intulit:pugnatum eft arcaillud vtrinqj fumma vi & va­rio marte:Barbari ccepifTe iam fe vrbem fi paululum adnita* tur credebant.Itaq? quo plus terroris adderent cunda clamo-ribus permifcebant.Rhodii vero eos prò vidis habebat quia non viciffent ipfi numero & robore corporum maiores,funt; enim Turca: fere omnes procero altocj} corpore,capitibus tó fis,& rafo pleriqj vultu,excepto fuperiore labro quod omni-bus(cum fondere inter eos aut nephas aut dedecus fit) pili? contortis atq? rerlexis vtrinqj ad ambas aures hirtum horri-duq$ eft:prxterea loco adpugnam Se vidoriam aptifsimo, Accendebantur ergo animi SC certamine laboris SC periculi, at<j ipfo inter fe confpedu,ita ferox natio bello orbcm per-uagata,fi tamcn Turcae bella & non potius latrocinia agant, occafìone femper,raro vera virtute adiuti, ab vnius oppidj defenforibus longa obfidione prope enedis fcede reieda eft: oppidani pedem SC terga vertente barbarù clamore inceffe-bant, Turca? genus hominum in iram SC cscam rabié prac-cepSjindignatiquod vidores plurimi à paucis SC vidis fi in-ccepto pradio perfeuerantia adeflét,irriderenturiverfis in fro tem cuneis Rhodios aliquanto atrocius quam antea adorti funr.cecidiflfemus haud dubium omnes eo die SC pradio cum patria,nifi commodum cuftodes quifumma extremaq? mu-rorum adhuc ftantium tuebantur, è tabulatis atq? ibi eredis operibus nubem fagittarum SC machinaliu globorum in dor fa per ruinas vrbem incurrentiumeiecnTent : SC quod maxi­mum atqj omnium vtilifsimu fuit tormenta dextra leuaquc parte muri recenter in fpeciem quadratam extrudi barbaro rum latera fcede confringebant, magna ftrages sdita, atrox fpedaculum,gemitus SC vlulatus non clamor amplius mori-cntiu erat, SC plures omnino mortui fuiffent nifi imber che-riboardenis obftitiffet, nam ìlloru puluis pluuia madefadus haud facile incendi potuit. Achimetus aftutus vir SC tenuis boniqj fenfus, quàuis obefo SC propenfo fefquipede ventre, veritus ne fuorum cxdc nobis crefceret nimiù animus, gna-rus prsterea maximarum rerum cardinem momento tépo-ris in bello verti, SC quod hoftis contemptus faepe crucntum certamen daret,ingétefque exercitus infelici hora,parua ma­rni deieri poife,milites in caftra reduxit : compertum ibi ( 5ì

modo

B E L L I R H O D I I

modo vera narrant)cecidnTe eo die prarter ingerì tem faucia-torum turbam quinq? milia fortifsimorum virorum . Duces omnes ferriti tanta fuorum ca:de,quanquà nemo ex eis vieto riam defperaret : vnanimi Tentenna ftatuerunt vrbem haud amphusiufto congreffu tentandam. Verum inductis per me dias ruinas in eam quinq? foflis atqj incilibus,murum illu qui oppoiìtus erat SC alterum opponendum pone qua: adhuc vai lum ligneum obiecimus dolabris terebrrfque fubrui debere,-obfeffosintereain diesinque fingulas horas leuibus, SCtu-multuariis pugnislaceffendos,vnicum iftud confìlium ma­gis quam omnia alia pradia hoftibus profuit: qui dum indies noua qua: prò dirutis opponebantur, opera ferro igneq? vio-larent,& oppidani prxmio quadraginta miliù dueatorù qua: fumma in fanctiore agrario ad vltimos cafus teftamento Ara bufoni relieta 6V feruata fuerat remunerati, tuendo diruendo domos,foffas tranfuerfas viis perducendo,minore indies vr bem facerentjbreui in tantam extremitatem funt adducli vt qua primum aut potifsimum parte ferrent opem, cu omnia longe lateq? hoftium eflent,fatis feire non poterant: nam alti tudo area: intra vrbem ab hoftibus occupata: pafTuum erat fere ducentorum,longitudo centum SC quinquaginta.Tyrà-nusinterca quanquam certus vincendi, animum ad confili*

Achimeti SC Calili applicat, qui nuper frequeti ordine pro-eerum dixerant volentibus imperii fines propagare vtilé ef­fe clementi^ famam,& Pyrrho mandauit vt obfefforum ani mos colloquio tentaret, ille quendam Hieronymum Moni-liam Ligure ad meenia mifit, quifidem SC tutela corporis à defenforibusimpetrans,paucaqua:dam SC vtilia defolatgvr bi velie fe exponere aiebar.omnium animi arredi eràt,iuffus eft dicere,negat libi palam id licere, fed fecreto cu Mattheo de via ligure habitatore Rhodi aut per epiftolam loqui vel­ie. F.Fornouius eques Auernus qui forte adftabat, cuius tota obfìdione virtus atqj vigilantia lingula ri film a extitit, ferunt enim hìinc folum è turri diuo Georgio facra qua: in meenia &ruinam murorum fpectabat, vltraquingentos Turcasvi tormentoru necitradidiffe,indignatus mentione fecreti col-loquii,nuntium bombardis abegit.Multi quoru animi in fpe vltima obftinati ad certandum fuerant, pofteaquà Victor ob-fìdens colloquium tentauit,& fpes vita: adfulfit,magnù ma-giftrum rogare vt genti fuaeoptima: merita: prouideat, tot

L I B E R I I . 8 3

preliisfefe vicìos,vrbem dirutam,multos mortales egros oc cifoiarreni bellicam comminutam efle,fatis fepe iam SC vir tutem militum SC fortunam tentatam,caueat ne ie cuncìante hoftis maiorem indignationem concipiat,fi videat poftulata fua fperni.His atqj aliis talibus ad legationé magiftri animu impellunt,mittuntur ad Tyrannum legati, F.Antonius Grò

* leuseques Àuernus, ingenio SC Grec i fermonis cognitione commendatus,qui toto bello lìgnifer facriMilitarifqj vexilli fuerat,Robertus perufius homo astate grauis SC Greca faciU dia pollens:accepti prò his obfides, cognatus vnus ducis A -chimetijEpirota quidam qui per patentem ruinam muroru à nobis ad hoftes transfugerat,quoci quidam Grgce gentis prg fecìus facrem illi depalmaifet,homo cuius acreingenium SC lingue Grece ,Turca ice ac I tralice vfus apud nos in obfcu-ro,magno noftro damno inter hoftesilhixit; acceffit deinde Tyranni ipfius interpres,nequè enim ille peregrinam aliqua linguam nouit, Quemadmodum apud nos Imperator Ger-manus GallicamautHifpanam, ratus id cotradecoremeffe fermonis patrii,& Othomanicam maieffatem:oratòresergo noftri pretentatis 8£excuffis prius diligéter veftibus,fi quod ferrum abfconditum eflèt, Tyrannum rogant quam obcau-fam colloquium expoftulaffet : ille lìmilis nefcienti cùjra SC indignatione factum negabat,& caftris quamprimum exce-dereiuffìs,hanc epiftolam admagnum Magiftrum SC oppida nos dedit,Nifi mifertum me foret humane infirmitatis, que multoru ambitiofas mentes plgrunqj in maxima SC minime neceffaria mala precipitat,profec"to hafce literas direxiflem, minime: fed morte qua digni eftis,& miferrimaferuitute vos afFicerem,quodquà mihi fitfacile,ipficognofcitis,egregieia experti vim meà,fi fapitis experiaminigratià,fatis indulfiftis furori,fatis dementie veftre, redite ad cor, facite ocyus qua impero deditionem,do uitam,doopes,preterea optioné ma nendi SC abeundi,nolite fi quod omnibus votis petendum e-rat,vltro offeratur,faftidire:non quemadmodù hodie vtrùqj vobis licet,fic femper liciturum eft.Reditu oratorum in vrbé magnus concurfus hominu omnis generis eós fequentiu fa­cies eftad domù qua magnus Magifter fe tenebat, haud prò cui à muro vrbisdirutOjftimmota cetera multitudiné ciues primores induci funt,recitatum cù effet frequenti ordine e-quitù SC ciuium Rhodienfiù minax imperiofi Tyranni man

datum,

8 4 B E L L I R H O D I I

datum,Magnus Magifter cui fatis honorum,fatis mperqj vi» tx erat honefta: mori, ficexorfus eft.Audiuiftis facri cornili-tones vofqj magnanimi mei Rhodii feralem SC triftem epi-ftolà:cui quomodo fit refpondendum,haud anceps delibera-tio eft.Vel parendùfortioribus,vel moriendù, vidoriae om-nis fpes decollauit nifi adueniant foris auxilia, fi meu igitur àpprobatis confilium, fide, nobilitatem à maioribus noftris acceptam,bellicam laudem domi m i l i t i ^ partam per tot an nos,fortiter ferro ac dextra ad extremum vfcg fpiritù SC fan guinem tuebimur,ne prius fit viris fortibus gloria: quam vi­ta: finisìhuiufmodi ducis oratio amarior multis vifa eft: qua Tyranni impenum,diu mceftum filentium aliorum alios in-tuentium fuir.multiocculta oris inuitatione motucg corporis magis quam voce quid ipfi fentirent,exprimebant : tandem facerdos quidam Grscus cum fumma animi commiferatio-ne SC lachrymis,in ha:c verba prorupit ,Taceré ego quoqj fi priuatus euem,aut in vario turbulentoqj tumultu nò primus meam fententiam dicerem, verum quando cura communis falutis vocem nemini exprimere poteft,&omnes feiunt dice di ac fuadendi quod quifqj velit aut optimum putet occafio-nemmodo eflè,qua: necfemper nec diu erit,eam prsterlabi non finamifingatnus igitur potentiffimi principis obfidentis nullum nobis mandatum fadum,fed veluti priuatus cu pri-tiato,amiculus cum amiculo,ante focum SC inter compotatio nes,fine cura,fine ftudio immodico alterius partis,fine libidi ne aut odio de rebus principum nihil ad fe pertinentibus fo let,nos differere.Et tum neqj ingrata neqj vt fpero infrudiìo fa erit oratio mea.Sex iam menfes Gra:ci SC Latini vnanimis armis non folum foris ante muros fed in vifeeribus vrbis in-feftum hoftemfuftinuimus,fine vllo auxilio,fine vlla exter­na ope,qua vt diu omnes fruftra fperauimus ita finguli nùc certo defperamus, hoftis autem veì occulta Dei benignitate mbtuSjVel virium SC animorum noftrorum ignarus,qua: vul-neribus,ca:de,morbo,dies ac nodes continuato opere perie-runt-.id vitro offert quod optandum nobis ac fumma ope pe tendumerat:aiirum argentumque omne publicum SC priua-tum,corpora veftra,foeminarum,puerorum, feruat inuiolata vrbem,tantum quam ex magna parte dirutam captamque fe re totam habet,adimit:magne Magifter, nobiliffimi equites, cum aliis multis naualibus pradiis tum hoc terreftri precipue

oppu-

L I B E R I I . si

oppugnatione fortitudinem veftram fùm experms, cuìus cum ' fnre defperata ampìius nullius lìt vfus,prudentiam veftram 81

clementiam appello, cum iam omnia uicloris fint,cjuod vitam opes relinquet,in lucro eft non in damno vrbis infula-que de-ditio quàm vi&or hoftis imperati Qua: licetgrauis acerbaque nobilitati videatur , fortuna veftra uobis fuadet. Decutionem ergo facienda'm cenièo , pottus quàm trucidari, corpora ve ftra rapi, trahique ante ora veftra nos, coniuges, liberos belli iure iìnatis. fi vlla mifèricordia flecti poteftis,Si qua chriftiana pietas in militaribus animis eft, ne ad vltimum perditum eatis rogo.innocentem huncpopulum, 8C vt modeftiffime clicam no male de vobis meritum,quem Chriftus lefus, quem hoftis infe-ftusfèruare vult, pietatis caùfà nec vllius alterius loqui qua: lo-quor apud vos ve! ea fides fit, quod ncque dum veftris viri-bus reftitiftis5neque dum auxilia à printipibus fperaftis", dedi-tionis vnquam apud vos mentionem feci. Pofteaquam au-temcernam omnia fatis in peius mere, communes fortuna^ noftras in extremo fitas, hoftem infeftum, iperii auxilii nul-lam, pcenuria rerum neceflariarum bellum nonpoflè trahi. D e ditionemfttadeo, pacem quàm bellum malo, & gratiam poti­us q vim experiri.Cum hic peroraffètjnemini certare cum eo o-ratione neceffe fuit i Adeo prope omnìs ciuium audieritium cce tus facerdotis erat, aliqui tamen con{cientÌa iniuriarum quas Turca! intuìerant, & quia nec deditio tuta ad tatti infeftos no-ftes videbatur, nec fpes mcenibus aut armis tuends fàlutiserat fè ac c^teros periculis obiettare 8C more virorum cruentami luduofamqgvidoriamhoftirelinquere cogitabant: E quorum numero quidam quem 8C iuuentus 8C extrema ( vt credebat) bora non fblum liberum ac loquacem, fèd edam inermem in­ter armatosproceres &£èniores viros ciuitatis coramque ipfò Magno magiftro audacem faciebat,fic eloquutus eft .Nihil vn­quam minus confueui quàm quod ipfc fèntirem coram princì-pibus viris aut in magna hominum frequentia dicere,adeo ma-lui fèmper aliena verecunde audire quàm impudenter inge-rere mea. Sed nunc cum extrema dicendi neceffitas inftì-tutum vitx tenorem obfèruare nec vlterius non patiatur, Q u i d nobisdiro nuntio& graui imperio perfidiffimi tyranni com­mota faciundum fèntiam, liberrime loquar.. , Deiecit imma-nifumiis hoftis niurum : 8t ciuitatem noftram trecentos

H amplìus

6 B E L L I R H O D I I

amplius pedes ingreflus eft.MoleftùTimus hofpes fub eifdem te-tìis nobifcum viuit, ac verfàtur. Q u i durum aduenam '& gra- • uem vicinum perferre amplius nolunt:turbatori tota poflèflìone cedendum fuadent. Mihi longealia mens eft Sacri equites,nec enim tam leuiter fundum ducentos & quatuordecim annos cul-tum relinqui, verendum fèntio : fèd molefto inquietatori aliam moleftiam inferendam, 8C cum praxlatore continuo pradian-dum, quem vbiarmis animifque noftris inuitum &repugnan-tem quinque menfès exclufum tenuùTemus, irrupit tandem in ciuitatem noftram, nulla fìia virtute fretus, fèd tempore quod omnia domat hodiéque agitur ab introitu fuo dies fere qua-dragefimus, nec dum iter longum centum 3C fexaginta integris paflìbus quamquam mire feftinans conficere potuit,tardatus im pedimentis qua: illi obiecimus, & obiettare non ceffabimus, fi viri fumus, fi fini, fi priftina: virtutis memores, me prius per-dant ccelites quàm ifto gemino òbtuitu cernam fàcros equites tradere claram Rhodum, antiquam propugnatricem Chrifti-tanx religionis, immaniffimis hoftibus, contaminatis omni in­famia Mahumetis : Q u i prxter anhelam fitim noftri fàngui -nis,quamfint infido malignoqueingenio, finefcimus, fatis nobis exemplorum praebent, ne qugramus quo modo aliis ex-cmplo fimus, Conftantinopolitana calamitas, pofterior Euboeg clacìesrecentior Metonenfis : tum Mamaluchorum Cretenfì-um contra fcedus contra acceptam & datam ab ipfò Impera­tore fidem, mifèrabilis trucidano. Quid,nonne in mentem venit fùmmorum ducum qui Belgrado imperabant,c!olo,rrau-deque hoftium procurata more t Eamus nunc fani homines, & fidem adhibeamus infaniflìmis beluis, permittamus corpo-rum noftrorum poteftatem, quibusnon lex, non ratio,nitrii fanctijnihil penfi eft, quorum nefcias maior fit auaritia an cru-drudelitas, qui nihil aliud multos iam annos meditantur,agunt, quàm quomodo dolo, v i , nomen Rhodianum ipfis tantopere iniiifum pcenitus deleant. Sextum iam menfèm circumualla-tos inclufòfq? nos tenent, nobifcum vltima pericula, grauif-fimos labores perpefTi, ante propugnarla SC muros fxpe tru cidati Poliremo iniuria fulgurum , hymbrium ,tempefta* t is , hyeme, (qua; omnium hellorum terra ac mari quieseft) hinc auertinon potuerunt,tantaauiditas fupplicii expetendi,tan ta fanguinis noftri hauriendi eft fitis, nec omnino iniuria nos quoque ilUorum cruore iudimus,& adhuc fanderemus libenter

fi per

L I B E R I L s ,

fi per fortunam liceret: veruni quando deo immortali aliter vi-fum eft òv vltìmam neceffitatem effugere non poiTumus : cru-ciatus SC contumelias que hoftis (perat dum liberi dum poten -tes noftri iumus, honefta velim morte inter arma, inter vexilla .S. Crucis euadamus. Hoc paclo eterna gloria qux prò republi .ca cadentibus inter iuperos SC mortalesparata eit, perpetuo per fruemur.Quam virtuti& nomini tuo nobilnTimo Magne Ma gifter inuidere eos non conuenit, qui multorum annorum pacis commodo,atque frutìu vfi,tum liberalitate edam (àcroianóti mi litaris ordinis, extremum nunc belli onus ferre recufant. Q u e verba excipiens quidam Greca nobilitate atque prudentià in-fignis vir, magno filentio gentis lue, etiam multorum latino­rum afleniu hunc in modum fèntendam deditioìiis perorauit. Q u o d dolor SC defperatio facundos homines facere poffint, magis quam prudentes,cum iepe aliàs,tum hoc die cognofee-re potuiftis Sacri equites: Nunquam enim prudens à modeftia labitur ad maledicentiam: non commifeet vera falfis: non cupit cedem ciuium: non fiiadet furorem: non hortatur ad dementi-am.Sed ita profeclo multis ingenitum eft, cum ipfi nec pruden­tià nec conlìlio malis luis explicarc iè poffint, ceteros in ean-

- dem pernitiem protrahere: Adeo fèmper noxie SC auide fue-runt (òcietatis caìamitas SC malitia: verum fi tu Magne magifter mihi quoque dicendi poteftatem facias(homini inter iùos ncque potentià nequeauthoritate vltimo)quod cum prefèns caìamitas tum ipfe etiam neceffitas impetrare abs te debet,diflèram que a-cuti iftius oratoris plura atque magnifica verba, SC rei augende cauià conquifita,non(blu refellant,{èd etiam mentem tua ad id quod vdle, honeftum, ac necerTariu eft,motisinde odio,mcetu, turbatione, defidétia erigere poifint.N.nofter quem nonfblum vehementé oratorem enè,fèd interdutti etià trucem feimus om­nes : Quum tamen ingenio fit mids, atque adeo mids vt nemi-nem ex his quos appellat barbaros iniànos,immaniffimos,quo-rum deteftatur perfidiali!, accufat crudelitatem, quos fine lege, fine peniò,fine ratione viuere exclamat, nedum occidere,{èd ne modice quidem vulnerare voluerit. Et nunc tempore inducia-rum,dum iagittarum imber, pluuia globorum ceflat ferreorum, ignis lapidum, prodiens de cauea iìia, miros excitat tumultus, omnia commifeet tragcediis: Et quanto in dijfcrimine verfètur ignarus, mortem quam hatftenus fadis ih horrere mamfefta-m t , nunc didis inuocat , ne ludibria SC contumelias' ho - ^

H ii ftium

ss B E L L I R H O D I I

ftium, inquit, ferrc cogatur, fuperbia hxc eft non fortitudo àut Chriftiana humilitas. Veruni ifta nec minatur neq; parar hoftis, nequaqua tam perfidus aut crudelis quam ipfe videri vult,refricatis cgdibus Cayri,Euboa:,Metonis,Conftàtinopo lis,vrbium vel vi vel ingenio militari expugnatarum,non ob fidentis SC obfeflì conuentione permifTarum in fìdem vieto-ris. Q u i quia peperciffe vobis vult, committere cur pereatis non patitur.Sed vnde hxc nóua clementiafmufitata erga po pulum Rhodium pietas.^Ego rerum arcanarum tyranni non fìim có^cius, nec vnquàm alieni beneficii rationem inquifiui, cùm opus eft accipere gaudeo. Veruni quid ipfe in re dubia fentiam,minime diffitebor. Vult(exiirimo)Rhodienfi oppu gnatione SC Victoria c£teris gentibus quibusimminet, vim fuam oftendere SC gratiam,ne femper fornendo aut folitudi-né ea facere quibus imperaturus aduenit,aut animis mortali ii perpetuo a fe ahenis, cum omnibus ferro & fiamma certarc cogatur. Quibus malis non tam hoftium quam fuorum iactu ram fecit.Hanc ob càufam(vt reor)vita nobis, & opes relin-quit,nedu ipfe eas vi auferre, SC nos infano bello retinere ve-limus,ambo in maximam fuamtìs pernitié,victoriprope tam lu&uofam quàm vi&o.Pr£tereà fi omnes hic truciaat,licebit tunc quidé nemine viuo hic refiftente,per catforum cadauera Rhodum ruinis patentem,ingredi.Sed claufa eft lerus,ferata petréa,munita Arangia, lindus fitu inexpugnabilis, hic tela, hic enfes,arma. Viros effe crédit,SC nouus belli itera apparet

; defudandus ìabor,nifi rtìalit veftram militià fatalem imperii fui peftem,in fuòs graftari.Quae loca fine cxde, fanguine (vt par efr)habebit fi tè Magne magifter,fi vos equites,& nos mi feros incolume* hinc cum lem fupellectili dcmittat. Hxc fiumana confilia nifi ìllù ad gratiam SC miferationem noftri commòuerunt,tu dubio procul numine agitur,& occulta er­ga nos dei ac domini noftri Chrifti Iefu ctucifixi pia cleiné

, ria. Cui vos fi fani èftis, fi viri religiofi,fi virtutis hominum vere Chriftianorum memorés, obicem òpponere non con-uenit, SC veftrà ruina hanc miferàbilem plebem èxtinguere. Quxfemeftriobfidiond ifta v ixquod fatis ad naturale defi-derium eorporum effetyquieti dare potuitt prò vobis in acie ftans,pro veftra gloria vi&oriaque vulnera SC mortem ferés. Cuiusfideli opera SC diligentià domi forifejadiuti eftis. Siue turca inuaderetis terraMetilenejNaupadOjMétonejpatnsjto

L I B E R I I . g i>

tacg Peloponefo, fiue eundé turbaretis poffeflìone maris Io-nii & Aeggi , qua ex re vel cceco apparet,q fitiniuriu 8C veri tate alien ii,obiicere nobis quod pacis frucìus metientes,belli onera recufamus,immo belli! nuqua recufauimus.Nunc aùt Si il maxime gerere velimus,nó poifumus. Robore iuuétutis occifa paucis reliquiis qua: fuperfunt non tantu corpore,vul neribus,morbo,vigiliis,labore irrequieto,fed etia animo fra-ótis,dum hofti fecunda,aduerfa nobis omnia funt.Tum ma­xima eademe^optima parte arnearum machinaru continuo vfu rupta>cuius fi hodie ìntegra extaret,nullus vfus,nulla vti litas effe poteft:inopia tormentarli pulueris, qua non modo làborathasic ciuitas,fed etiam Lerus,Lyndus,HalicarnaiIus, Arangia.Nunquà fui fecretòrum cuiufpiam aut cupidus aut diligens explorator,multo minus militia: veftra:, amen, hacc ita effe difììmulare non potes magne Magifter, qui illinc pa-lam militem fecreto machinalé puluerem importare huc fe cifti : qua tua prudentia, fex menies externum fuftinuifti ha ftem,& vnius atque alterius domeftici proditoris fefellifti ira pietaté.Sed fino libenter hgc omnia,defero veritaté,relinquo multitùdinem,venio Se loquor ad paucorum gtatiam,& nn-| go armorum SC animorum nobis effe fatis. Sed hoc rogo his ne ad cuftodià,an perditionem vtendum fuadeant. A d vtra-que,fieri nequitmon magis quam feruum effe Se liberum.Ad perditionem. Dementia hxc eft, Se vecors fuperbia exoia D e o atque hominibus. A d cuftodiam ergo.Sed quomodo cu fìodiemus vrbem(non dico quodres eft ) iam amiffam atqj ab hofteoccupatam,in qua ille regnum poffidet,diruit, mu-tat,verfat ima furfum Se fuprgma deorfum.Sed meenibus nu data,immani ruina ad ftationé Hifpanà patentem^qualis mu ro Italico non impendet modo fed adeft iam atque infertur. Q u o p a d o feruabimusinfeelixiftud oppidum ad ftationes Narbonenfem,Britannicam, Auernà, Se turrimD.Nicolai, lacerum.Quod Se fi tam lacerum,fi tam egenum omni rerui bellicarù non e{fet,Sed integrum,& armis SC cómeatu inftru diffimu,cogente fic neceffitate,fuadente prudentia,relinque re deberetis, quando omnis vlterior pugnandi facultas v o -bis ablata eft: an non videtis vt leui imo nullo negocio, ho­ftis ex noua quam fuper monterai phileremum extruxit ar­ce , tantum duobus miliaribus hinc dittante, omnem com-meatum vobis intercipere poteft / Se infula Se mari, pra>

Hi i i terea

9 Q B E L L I . R H O D I I

terea omncm acceffum,cV exitum prohibere. Profecìo vide-tis viri arrais &prudentia infignes, cuncla ha*c diu melius pra*uidiftis,quam ego armorum SC bellandi prorfus rudis,tà tu mercibus venundandis SC alenda* familia* aifuetus. Sinite me ergo dicere veru, exceiTere omnes aditis , arifque reliétis Diijquibus imperiù hoc fteterat.Aduerfus vim hoftiu nulla' ars aut cuftodia humana reliqua eft.Expecìare aut exercitus Angel icos , diuinas è cceloacies,aliac£id genus miracula,eft meo iudicio iratu Deum (quaquà in ipfa ira adhuc miferen-té)magis ac magis irritare: confulamus ergo deftituti onini humano auxilio faluti noftra* :noli,te rogo Magne Magifter per has lachrymas,per innata nobilitati tua* pietaté,iftà mi-fera vrbe direptionibus hoftiu exponere,fenes SC media gra­

te gladto,vxOres SC filias noftras ftupro,pueros noftros infa­mi abominandarque veneri barbarorù:tum inianis arternif-que erroribus impii SC virulentiffimi dogmatis Mahumetei. Vtinà vidiifetis equites quibus lachrymis,quàto gemini,m ce fta familia,& plorantes circù matres pueri, nos huc dimife-rint,quibus pra*cibus fint profequuti. Vellem fciretis quali a-nimo, quantaquecum fpe,incolumitatem fuam à veftracle-mentia expeclant. Potuilfet hgc oratio vei lapide cómouere: verù Magifter cui nobilis ille SC ingentior fpiritus qua pra*-fens fortuna poftularet in vultu apparebat.Singulos ad vigi-lias cu fermo in multa nocfom protractus effet,ire iubens, ni hil aliud refpondit,quà cogitaturu fe de comuni falute.Et fe-quenti luce peracìo facro viros rei militaris peritos nomina-tim Preianu,Gabriele Tadinu,quem fupra Martiningu ap-pellauimus de ftatu SC falute vrbis diligentius percunóteri eoe pit.Omniu concors fententia fuit-.vrbé in qua hofti SC fronte SC v'troqj latere expeditus ingreffus elfet, amplius nulla arte teneri pofTe:prolata hac trilli fuorù fententia,poft longà fan cìioris confilii,tandé omnium equitu SC ciuium in quo diuini ac humani iuris plures peritiffimi viri fuere difputationem, vtrùne defpondere vita,SC ruere in pernicié Saguntinà SC fa-tu Abydenorù,an feruare tot miferabiliu hominu corpora, figna,tabulas,a*ra, monumenta orthodoxa* fidei pra-ftaretf Magifter vnanimi oim fuffragio cV inftigatióe deditioné fa-ciendà pronunciauit. D u ha*c difeeptarentur quatriduana pax fuit,timoris tamen SC periculorum piena : vblauit hanc Fornouus iniulfu ducu : indignatus enim homo nohiliffimi

SC Gal-

L I B E R I L 9 l

SC Gallici fanguinis, Barbaros vrbem audentius infpedaret tormentarios globos in confertà multitudiné excuffit .venit ad hxc per idem tépus ex infula Creta,naue Hieronymi car manioli,Alphonfus Hifpanusfummus triremiù noftrarum nauarchus,vir ad omnia maris èV armoni pericula fumme au dax SC impiger.Intulitq? in Rhodu vina, Se inconfulto fena-tu Veneto centù voluntarios Latinos milites, nullu Creten-fem. Turca; Si fradione feederu, Se quod nauim recepera-musrquam multo milite Se ipfi Se nos refertà credideramus merito commoti verfi in rabié Se furorem,fine fignis fine du cum imperio,per difiedi ftratiq? muri ruinas invrbé ad tabu latù vfq? vice quarti muri oppofitùiricurrerunt. Magnus Ma gifter dimiflfo confilio Se fenatu proceru Antefignanoru ad tumultum accurrit.Pugnatu aliquandiu hinc inde eft acri a-nimoru contentione,Magifter(quod,qùoties ré quifpià impì gre fortiterqj gefihTet, tota oppugnatione fecit ) ingenti eo die premio remunerami uirtutem Dalmatg cuiufda f amilia. ris,D.Marini reftii ciuis Ragufini,qué infana plebs cu more humani ingenii multa nofeendi cupido de difpofitis infidiis, Se fufFolTo ad cremandos hoftes puluere,inquireret,quafi prò ditionis conuidum non expedato iuflu Magiftri in carceres coniecit.Parem à vi tumultuqj populari iniuriam accepit co-quus antiftitis phani CollolTenfis, non tamen tam immeri­to quam innocenter.Siquidem odauokalendas Odobres, du omnis ordo Se aetas circa meenia propugnaret, magnanimus ipfe miles in faftigium phani fcandendo irrupit, inde bellan tium vtrinqj cazdes & vulnerafecure, minime tamen ociofè profpexit.Nam hofhbus à quibus neep videri neq? audiri po-terat,procul in aere minabatur,defenforibus agitatione vexi li ibi reperti(vt videbatur)animum addens . Et primum ab hominibus religiofis,diuus Ioannes sftimabatunindecogni tus homo vocatur fuftifer,verb ero,facrilega,proditor:fautor hoftium qui eis è fpecula fignum facéref. Se quanquam cre­bro miffi nuncii ad defcenfionemillum hortarentur,nihilo-minus perfonam fuam egit,donec iaculis Se lapidibus funda excufiis impetituSjdefcendiifet.Ibi mox turba puerorum SC mulierum circumfufus,rapitur,ca;ditur,muldatur mifer, v-nus barbam euellebat,alius depalmauit faciem,tertius cócul-cauit ventrem,quartus iugulo enfem intentauit,accurri SC ho minem ereptù è fati faucibusin publica vincula conieci: hac

Hiiii pana

9 l B E L L I R H O D I I

pcena non contenta muliebtis comotio, opera pueroru càrce res efFregit.Et collo grandi fune nautico iniecto (qué mani-bus pueroru fors obtùlerat)miferrimu inter verborum ludi-briaSC contumelias adcrucéprotraxerunt:pars facrilegam: pars pròditoré:multi recutitù appellabant,nonnulli conftan tius afferebant Turca effe SC miflum exploratorem.Perierat infcelix manibus furientiu, nifi commodu renunciatù SC af­ferro fuifiet ab antiftite tépli effe culinarium fuu,natù in Gal lìa ad foflfas Marianas,nec Turcaicae nec Grxcx lingua: peri tu.Simili iniuriofo fpe&aculo,fubqjipfum deditionis noftra; tépus SC poft violatas inducias Magifter gladiatori! Turcen-fium crudelis,& fanguinarius bellator corpore vafto SC rudi, quod conuenientes fequebantur mores:contéptus omniu ho minum,fuperba: aures,contumeliofa dieta, libidines noug, in humana crudelitas,afFecit tres Chriftianos: quos barbari in-cautos extra vrbe in hoftilem campù lupis ferreis protraxe-runt.Nà manus illis aurefqj abfcindebat, poftea vulnere in-honefto nares truncauit,& in vrbe remifit cu huiufmodi li-tcris: Nulla falutem magne Magifter,qué ego ante tres,qua-tuorue ad fummù dies his manibus minutim confeindà. Et milites mei populo tuo nulla habita confideratione gtatis,le-xus,ordinis,vi,ferro,flamma miferabilem anima eripienr.vt infigni exéplo pofteritati innotefeat iuftitia Turcaru cVChri fìianoru perfidia. Q u o s violatis induciis externa auxilia re-cipere,& improuifos milites trucidare non pudet : quoru ne-mo(credas)amifit inulta animam. Magifter minaci epiftola perlectafubridés, N e modis omnibus(inquit)oppugnati no effemus,etia miriXySC conuicia addita funt. Verù magis tur­bati funt animo Robertus Perufius,Frater Raymundus Mar chetus.de quo fupra primo libro dixi,& FraterRaymundus Lupus à pacis eques vlterioris Hifpania: ingenio acri SC fum mo iudicio oratores in caftris hoftiù,quos Achimetus incan dens ira ob feedus violatum SC nauim vix mediocrem rece-"ptam,procul dubio omni tormentorum, SC cruciatus genere affeciffet, nifi in oppido noftro egilfent obfides. Verum cum Nicolaus Vergotus SC Georgius Sangriticus ciues Rhodii, vrbis tradendacformulam attulifTent,repente lenita eft om-nis cfFeratorum hoftiù exafperata rabies. Tyrannus cinctus ingenti exercitu SC proximiore cohorte pretoria qug ad po-pam SC ad terrorem àuro,armifque prxfulgebat, fingulas pa

cisac

L I B E R I I . 9 \

cis ac deditionis leges teftibus D e o SC Mahumete fcederum infpedonbus,conceptis verbis pronuuciauit.Conuenit inter estera capita,Diuorum tempia inuiolatiun anere: pueros no

. auellendos è parentum familia: neminem cogi debere vt Ma ; humeti nomen daret : manfuris quinquennalem tnbutorum fmmunitatem concedi : Abituris dari naues, SC commeatum vfque in Cretam-.TormentorUm bellicorum quantum liberet

: colli poffe:Diem deferendo vrbis arbitrii Chriftìanorum ef­fe. Qu.e perfidus tyran us deorum ae hominùfn iuxta con-temptor vt feruaret,tantùm abfuit,vt die natalis Chrifti, an-tequàm quifquam fugam adornaffet, porta Cofqiiinii propu gnaculi vi effracta vrbi infefta iìgna intuletit.Et facra omnia prophanans, pnmarium phanum Numini tutelari facru, in sdem Mahumetis conuertit. Euulfis è fedibus fuis ftatuis, et beatorù imaginibusabrafìs,{èpulchra magiftforu &quicquid fculptum fcriptumque magiftratus caufa èrat, dirui ac com­planari iuffit. Ornata eximiè fàcrabafilicafuit,& copia vicini marmoris SC ingeniis artifìcum,nec diruere modo ipfa fimu-lachra,ac fepulchraeucrtere fatis habuit,fed lapides qiioqj ne integri cumularent ruinas, frangi iuffit. Et pofteaq non tani ira fatiata quàm ira: exercédae materia deerat. Templum om ni cópofita effigie SC fìmulachro vacans ingrèffus, veneratus eft Mahumetem,qui fecundum illud fummum SC xttmù ne-que mutabile neque interiturum nùmen felecttis, màximufqj in ccelo effe à barbaris, creditur. Poftea hi qui fprètis patria: religionibusjjMahumeti nomina dederunt, gens ad rapina SC immanitatem pronajludeis haud abfimilis ( ha géhitalia cir cuncidere inftituuntur, vt diuerfitate nofeantur) tranfgreffi in morem turcarum idem vfurpant: nec quicquam prius im-buutur quàm contemnere Chriftum, exurere patriam,parèri tes,liberos,fratrès vilia habere, paffim tota vrbc tempia con-fpurcare incceperunt,rapere qux oculis ac manibus obuia ef-fent,miietorum hominùfarcinasad portum deportatasvt nauibus imponerétur, diripuerùt.Sacrum xenodochiu omni ornatu cultuque SC fupellectile argentea piane maximivalo-ris fpoliarunt,nullum tormentu nauibus imponi patiebantur, triremibus tamen fua remanferunt magis càfu quàm illorum vèl fide vel gratià. Chriltianis ciefis fuftibus SC colaphis vice iumentorum ad ferèndù onus vtebantur. ludgos vel quadra-ginta annos retro renatos ad Mofén redire copellebant, ver-

* 4 B E L L I R H O D I I

nas fèruos tìncìos aqua luftrali," Mahumeti {aera facere, G hrifti crucifixi ftatuas luto cceiioque confperfàs per ftrata eiecerunt, chriftianis tollere vplentibus ftatim ruftuarium paratum erat, in foro aut loco publico nemo expers iniuria: aut contumelia: effe poterat:Nec is quidem qui imperatam pecunia exoluebat.Nam ego cum vnpfòlato gallico SC aliquot marcellis venetis à plu-ribus barbaris vexationem meam redeminem.neque poiTem om niumauaritiam,inopia nummorum explqre,mifer ad necem vf-. que vapulaui. Magnus Magifter concilio fiue iufiù Achimeti a£

. iùmpta humili vefte qualis f upplici,vicìo,& vi&oris maieftatem veneraturo conueniebat. foris in caftra hoftium ad prxtorium Tyranni iuit, paucis comitibus ex ilio infelici ordine equitum. Q u i cum die ac nodufèmeftri oppugnatone vltima aulì paffiqj eflent,& iam poft vniuerfà vita: SÌ vicìoria: amiiTa atque defpe-rata fùbfidia,affecì:i continui^ vigiliis, longo diuturno^ morbo, . ca:de,opere irrequieto exhaufti, viribus arma fuftinere nequirét, neceffitatibus humanis magis quàm vi,in ignominiofam fuper biffimórum hoftium poteftatem deuenerunt. Magifter cum à fùmmaluce in maximam vfquediei partem impotus impran-fùfque fùb denfiffima etiam pluuia 8c grandinìi turbine diu ante prxtorium expec"taflèt,tandem lato clauo à Barbaris indutus,ad confpecìum Tyranni inducìus eft. Ambo alter alterius intuitu & admiratione-mutua attonitus,inuìcem {èie pàulifper contem-

. piati flint. T u m fàlutatus primum à Magiftro,& manum fìiam pafTus pfcularijfic loquutus perhibetur. Et fi merito iureqj opti-mo deditionis leges quaspra:fcripfiirritas facere poflìm fcele-ftiffimis tuis cruciferis ac populo Rhodio, tibicp in primis hofti

. tam inféfo,à cuius merita pcena iuftiffimum victorem nec fides nec fàcramentum fledere debere: Decreui tamen in fòntem SC nouiflìma exempla promeritumjnon tantum pius effe & clemés fèd etiam liberaliiìì'mus : cui,fi grauilììmos vita: anttaéta? erro-resbene agendo emédare velit, honeftiffimos ordines, fummos magiftratus,fùprema imperia in bello,in excrcitu,in toga,in pa­ce polliceor. Ha:c ne recufes, SC pradèns fortuna tibi luadet, Si chriftiani quorum caufam meliore inccepto quàm exitu aduer-fùs metuendamccepifti, hanc talionemmerentur. Quid enim prohibet quin a tuis omuibus defèrtus 6V proditus vicìus in per-petuam fidem & vitro oblatam gratiam potétiffimi & benigni vidorisvenias<'Adha:cLiladamus, Maxime clementiffimé Im perator inquit oblatam conditionem ego pra: tantis ducibus tuis

mini-

L I B É R I I . 9 %

minime mereor.-Sors autem & merita de te mea haud talia {ùnt, vt refutare illà vel aufim, vel debeam.Liberé t^men dicam inter arma vidricia, vidus ante vidorem,cuiu$ fummam clementi­am nunquàm defperaui,cuius fidem haud tum veritus,malo aut ftatim amino imperio priuatam cV infeHcem hanc vitam amitte-;:e,aut femper ingloriam eam viuere,quàm àmeis tranffuga po-tius,quam vidus appellari : Vinci enim fortuitum eft,& à tanto vidore etiam iph vieto non prorfus pudendum: fed fuos defè-rere,& militiam mutare, ignauia; cV perfidia; plenum duco.Soli-mannusadmiratus cani principis in tanta difficultate animum,& modeftiam, iuffit demùTum à colloquio cum fumma fide 6V fa-tellitio turcaico in vrbem reduci ad auguftale.Singuli etiam equi tes qui Magnum magiftrum fuum comitati fuerant,vefte cocci-nea donati fùnt. Neque hoc officio fatis fè feciflè Solimannus prudentiae & fortitudini Magni magiftri credidit. Die ergo qua-aam improuifb vrbem ingreilus, (aiutato Mahumete, Magnum magiftrum reculis fuis componendis intentum inuifit.Hic cum iè fùbmittere in genua,cV victoris maieftatem adorare vellet,ille nullo modo id paflìis eft,immo itnotis paulifper à fronte manu dextra infulis imperialibus, (quod reuerentia: genus turcarum reges deo tantum SC Mahumeti exiberefòlent) Magnum magi­ftrum Abba,hoc eft patrem amantifTimum &£ reuerendiflìmum appellauit. Et imfrafcripta alter alteri per interpraztem loquutus

.eft.PriorMagnus magiftermodeftia,prudentia, magnanimitate, non minus inermis in vrbè capta, quam armatus in acie eflè fole bat,admirabifts:fic exorfùs eft. Si quanta audacia mihi fuit,tanta fortuna rerumque profperarum acceflìo fuiflèt, vidor potius in hac Vrbe, quam vidus eflem:verum pofteaquàm claram Rhodum euertere fata voluerunt, lattor te mihi forte potifll -mum datum eflè,à quo vim accipefem & gratiam : Tibi quo­que inter alia multa egregia non in vltimis laudum hoc eft , viàrie Rhodum, 8C pepercifìè : adiecifti hoc modo potentia* tua: clementia: famam, qua: neque fummis mortalium fpernen-daeftrnam per hanc fòlam arquales deo aeftimamur . Seruabis igitur nihil dubito pacis leges,quas dare clementia tibi fuafit, mihiaccipere neceflìtas.Aeternum nuncexemplar clementia: &virtutis Turcica: ero, magis quam fi ftatim deditionem fecif-fèm:pertinacia modo mea,gloria & pietas tua,per orbem terra-rum inclaruit. A d ha?c mihi inquit Tyrannus, etiam magna Ice titia eft, quod ce deus monuerit vt aliquando pacem quam beliti

mallesj

5>s B E L L I R H O D I I

malles, atque hoc vtinam tibi à principio placuiflèt-.profedo à fùmmapotentiffimaque maieftate mea ad hoc tempus plura bo­na accepiflès,quàm$nala perpeflus es. Q u e quod nullo odio ti* bi intulerim, fèd fola dominandi libidine, vel hinc colligere potes, qu<klte,tuofqueinuiolatis corporibuSj irìtadis fortunis, hinc dimittam.Haudenim bellum gero vt diuitias,vt opes com parenr.fed ad gloriam, famam, immortalitatem, protelationem imperiijtendo:Eft enim regis languine regum orti proprium, rapere atque inuadere alienajnon quidem auaritia, fèd gloriofà cupidine dominandi, cui cum obftat vicinus, armis & vi eum tohere fatis habeo . Verum Tyrannus fida omnia loquebatur, SC longe aliter quàm animo agitabat:Priufquam enim hunc ami cum fèrmonem meditatus efTet,ducibus delegauerat,vt maxima onerariam nauim,triremefque milite &ineis Magiftrum cum equitum ccetu Conftantinopolim veherent.Cuius rei non mo­do occultus inter duces rumor: fèd etiam inter milites publica vox erat. Quam vbi percepit Liladamus, cum proceribus Tur­carum egit,vt Imperatorem fuum fidei fàcramentique admone-rent.Interea ipfè ìùb noctem Chriftiane circuncifionis enauiga uit, vrbem fùam infeliciffimam perfido Tyranno relinquens, cui quantum vno ab afpeducuruatis more patrio antrorfùm po plitibus equo infidenté vidimare pollimi. Nec authoritas,nec di gnitas forme deeft, Statura eft reda,ocuìis nìgris,paululumque trucioribus,ceterum vultu gratiofò & fubfufco. Anteambula-bant pedites fàgittarii ore circa fùprema labra eftero pilis intor-tis(quos miftacas appellant)a tergo fèquebantur equis infidentes mollés pueri miniftri libidinum, forma tamèrt non fatis venufta & incompto nigroque capillitio ad humeros promiffo. Siniftru Tyranni latus obequitabat Farraus prefèdus ripe Euphratis qua minor Armenia Cilicie coniungitur, SC etiam vltra Ama-num monte in Comagene finibus,quibus Mefòpotamia prima HifmaelisSophiprouintia,à vetere Sultanoru ditione diftermi-natur. Adduxerat ifte node natalis dominici .xx. miliainte-grorummilitum,quicumdecem alus milibus ripam memorata aduerfus eruptiones Perfàrurn cuftodierunt, dum Rhodus op-pugnaretur.Que cum fepe alias obfèffa oppugnataque)& for-tiflìmedefenfafuerit, maioré vi vincente caufam meliorem (vt dixiin oratone mea adAdrianum.vi.)tandé anno a nato Chri fio .xxiii.fiipra fefquimillefimumfùb iufto clypeo miferabiliter occubuit Christiaai imperii antiqua propugnatrix, &f vt inquit

L I B E R I I I . , 5 7

I N S I O N I S V I R I I A C O : B I F O ' N k T A N I B R V G E N S I S I V R I S -

C O N S V L T I D E B E L L O R H O D I O LI­

B E R T E R T I V S .

O M P E R T V M S E M P E R H A -bui operis pra*fèntis matériam vires meas excc dere, & feliciore ftilo pòftèris tradendam éflè, verum vt palam & in Vrbè Roma homìnum doctiflìmorum theatro ineptus eflèm, coegit me primum obferuantia fàcrorum 8C nobili!^

fimorum equitum,coegerunt deinde mala meamam harc pedo-ri altius inharrent quàm vt eorum nulla à me mentio fiat,diffia le quidem eft iìlere cum ames SC dòlèas.Et mouebit forte abfò-nus,atqj incompofitus hic plantìus meùs talium animos,qui qua funt eruditione^ellum omniù maximum maxima cu eloquétia pofteris commendabunt.Quod cu multi in Germanig,ItaIià,Hi ìpaniis GalliisjèV in alma vrbe Roma preftare poffint cumulatif lime vt fperamus,preftabit Pauìus Iouius artis medendi,& lite-ratura* cultioris antiites,tu hiftoricus inprimis celeber & verus. Deus immortalis,quanta fide, q graui iudicio,quo rem ordine, quali propriatateverborum,qua orationis facilitate,defèribit ille aut verius ante oculos ponit,omniu regum,principu populoru, tam in oriente q occidente ada geftacjj. Atcjj vtinam facundis omnibus ingeniis placèret,quod inftituerunt dodiflorius huma-niffimuitj' Iouius nofter,&Petrus Alcionius iuuenìs,fngénio,élo quétiay & multiplici rerù fèientia prsftantiflìmus^uod pratcla-rilfima, 8C nùnquam peritura ingenii fui monumenta" teftan-ftur , Ariftóteles 3C Galenus vèrfi-: Legatus medicesdeéx-ilio y Oratio clegantiffima de nece Chriftiad Quirite*, fiihe-

••*'•''••• •' T - ' " ' - feri*

eloquentifT.vir F.Thomas Guichardùs in oratìone ma prò Rho diis, arrumnofar Grarcia* protedio, peregrinantium diuerfò-rium, naufragorum portus,mi£rorum Afylum* languidorum Xenodochium.

9 8 B E L L I R H O D I I brisité laudanodefenfòrum Rhodi : qiix fortiter. &ilicetfece-> runt, aut dixerunt prudenter ahi, quam qua: ipli fèntiant vul-go tradere ,profccto res humana: melius lè haberent. Sed hic eft temporum pradèntium flatus, vt optimaf magis optari,quà fieripoflìnt . Verum neprologusfit prolixior fabula, Ter-tium librum aggredior belli Rhodii. Bellum enim potius qua oppugnationem vocare libuit : quando non tantum circa vr­bis noftra* meenia, fèdomnes arces Rhodi , SC aliarum Infu-larum qua: Rhodiorum fùnt, terra marique acriter pugnatum fit. Narrabo hic igitur paucis multa qua: toto itinere ad alma vlque vrbem equitibus, SC populo Rhodio contigerunt, Infù-larum, Regionum, Vrbium, locorum deièriptione exactiori omiffa. Hanc enim in appendice magis, quàm libro , tum hi-ftoria,non topographia lacere mihi,nec ocium,nec animus eft.

r ; X P V L S I Patria,laribus antiquis, aftècti humanis om-nibus incommodis,claflìt lacere hyberno tempore impofiti,

decem dies aipero mari SC tempeftuofo errauimus. Appulit -tandem ad Schitiam Creta: infida: vicum promontorium max ima nauis noftra , qua: in ipiò portu dum fùb noclem ancho-ras iaceretjprope impegit, Nauis caftellata Hyeronimi Car-rnanioli, C quem ordo equeftris quod tempore difficili Rhodo fùccurrifTet, iure aureorum calcarium donauit) vento pomeri­diano yehementius flantc, in ipfius ftationis cautes acta, feede pefiit.Ibi vndamarisTurca inclementior, cuncta qua:mife ri homines fecum attulerant, abfòrbuit. Reliqua claflìs alto & ignoto mari ia&abatur. Ioannis bouladii nauis, poftquàm Cortugoli claflèm euafiffet,vndis per laxas compagines incurré tibus, fere fubmerfa fuit. Nihilo lècundiori fortuna triremes que Magmi magiftrum portabant in mari Carpatio vfg fùnt,na naufragium prope fecerunt. Sed Deo optimo maximo rebus» practer fpem fuccurrenti, cum, duodecim aliis leuioribus Cre-tenfium nauigiis in portum Candide acta: fùnt (ea eft hodie prima Cretenfium ciuitas in plano fìtajduodecimo forte ab an­tro Mynois miliario, verum proximior monti Ida: quilouisin-; cunabulis,&: poctarum carminibus famatus apprime eft,in hac Veneti IUS dicunt SC imperant,vt reliquis omnibus iiifiila: vrbi-hus. Nani Creta Venetorum colonia eft)Magnus magifter om ni ordine ciuitatis obuiam procedente lachrimanteque ,fumma cumvenératione à Dominicó Treuifanograuilfimo SC fapien-

tiffimo

L I B E R I I I . 99

tiffimo confiile exceptus eft, tyliferat hunc. fènatus;Veneti dum Rhodus obfidcretur in Cretam, cum fummo imperiose claffe fexaginta triremium, viris arrnifque egregie inftruéìa-rum. Manfìt hic fàcer equitum ordo ad inchoatam vfque qua-dragefimam7lùmma cum cura SC diligentia mcefta negocia lìia componensf claffem lacera m reficiens, nauibus nouosnau. ras imponens ( nam flos horum, bello periit ) inter quosfedu-lò induftrièque omnia qua: vis hoftium diruerat,reficiendo e-nituerunt, Petrus quidam faber. nauticus Rhodienfis,& Ge ergius quidam Ligur Claffe noftira qua: tormentorum iftjbus Rhodi acceptis,tum nautarum negligentia circa vrbis defen-fionem occupatorum, SC multa ynda maris lacera ruptaque fuerat, vteunque refefta , SC necelfario. commeatu aceepto, Fe bruarioexeunte à Creta infula Ibluimus iuffu Magnfmagiftri, SC nobiliflimi equitis Angli .F. Guilielmi auftoni, viri, integri-tate vira,èV facilitate morum excultiflìmi, quemproceres an* tefignani ìiaui maxima^ imo vniuerfs claflì nautum caftellata rum prsfecerunt. Quas ventus, &parum propitia aura poft quàm vela nauta: expandiflent, diu in conipedu intulà: afpero mari hinc inde vagas retinuerunt. Tandem poftlongam cum vnda SC ventis conmdatiònem, ?neque vllam ih infili am nifi -, pàrum fòl i niueo marmóre fplendentis, ccclique ameeniffimi de icéfione facta,fùperatis Naxo vino fùo nobili (in qua etiarn ho die Bacchi vetuftilfimutemplu cernitur ) Zacyritho, Chepha-lenia, Sporadibus infùlis, adaltum pelagusin finum Aàn-aticu sftuans peruenimus.Magno magiftroprocùl é cofpedu SC à tergo reliéto, qui cu triremibus qua: nunquàm altum pelagus tranarit, SC nauigùs minoris forrna: fèmper fècundum pram maritimam nauigauit, omni in loco ad quem defeendiffet, cun-ctorù lachrimis,ftudio>ofEcio,cYhumanitate honoreq? exceptus. In Corcyra vero SC Gallipoli quantus fit ei publice priuatimqj à, magiftratù, à populanbus exhibitus honor , haud .facile dixerim . Sed cum omnium ofHciofa obfèquia, atquepral­terca commóditatem , SC commeatus recentis frequentiam, estera mala qua: nauigantes pati neceffe èft, fùperarent, in­gens morbus Remiges, Clafiiarios, Sacròfque equites iniiafit, cuius vis nequaquàm tamen tam efferata erat, quàm.illius qui inueclos nauibus onerariis, SC affecìos omnibus humanis in-còmmodis fqualore, vomitu , fame , fiti. graffabatur . Hac rerum ineommoditate cibi, potufque defecati, fa&unt eft fc-

f ii iftina-

,oo B E L L I R H O D I I

minarìum magnarum sgritudìnum, qux poftea in MclTana ci-uitate regni Siculi nobiliflìma,in ora poft Pelorum fifa modico interiedo Freto à regio Calabria oppido dittanti, enascen-tes, fèuè Se atrociter omnes moleftarunt. Plutimos.quibus nec hoftes,nec mafis tempeftates nocuerunt, in aliud faeculum re-trusere : Mihi etiam ne animam morbi vis eriperct, magis di-ulna clementia q humana ars effecit.Et dum infelice* exules pa­tria Se {èdibus maiorum noftrorum expulfi, has calamitates SC mneria* in terra ignota pateremur , pene cimctis malis gra-uior omnibus erat mora Magni magiftri. Cum enim grauio-ra nauigia tertio Idus Apriles ad Siciliani appuliffent, ncque de fe nuncium mitteret, necvcniret illetertia aut quarta heb-bomada póft, merito omnes plurimum rimirare, ne 'cum tri-, remibus male ad bcllum paratis,in Afrorum poteftatem venif fèt, qui pyraticis nauigiis mare Siculum apprime infeftum red-dunt. Quidam naurragium fecifTe credebant : alius claffem fùam peftilenti aliquo morbo infedam non audere procedere vaticinabatur . Omnia vario tumultu ftrepere , Se vt in rebus triftibus ac dubiis fieri fòlet, fùo quiique metu pericula (ibi fingebat.Tandem ineunte menfeMayo, Rhodiis, etiam

t MeiTansinhabitatoribus omnibus,lux pergrataaduentu Ma­gni magiftri orta eft ; Gratior tamcn fuiflèt dies illa mortali-bus, fi principem militia: Rhodiar triumphatorem in dalle vi dfice SC fpolia hoftium preferenti confpexiiTent... In lacero autem Se morbido nauigio, vixque vt à prsdatoribus, tolle-returdigno, vbi viderunt, nemo lachrimas contincre potu-it. Dici vixpoteft, qualisgemitus, quantuttjue ploratus cir-cunrufevndique turba: fuerit. Nemofuipiria, nemo lachri­mas fponte vbertimque profluentes, reprimere potuit, nifi quèni dolor mutum efFecerat. Et vltra promifcua: multitudinis optimi erga Rhodios animi ifta figna. AmpliiTimus etiam hóhor Se rauor Magiftro Rhodiorum exhibitus eft à primo-ribus regm* Siculi, Se ipfo prorege Hedore penitagello, C o mite montis Leonis, heroe natahbus, literis, virtute praecla-riffimo,qui obuius cu Ioànne lignano archiepiscopo Meflànéfi reuerendiflìmo > Se fratte fuó Frabieiò penitagello priore Bara li,eù inter vlnas humanùTime exceptum Se ofculatu, fplendido comitati multoru nobilium virorù in vrbem induxit, venerat Fabritius hic Meflànà cu bis mille expeditis peditibus in agro Se exiuuétute regni Napolitani fejedis, vt Rhodu fuà fubleuaret

Eft enim

L I B E R I O .

Eft enim vnus ex equeftri ordine {àcrorum equitum, idque fecit fola animi fui magnitudine SC pietatis affettu,nullo maiorum fù t orum imperio coadus:Mandatum enim receperat tantum de co meatu SC nauibus parandis, qua in re diligentèr induftriéque fe habm't cum Collega Tuo Carolo Iofuualdo priore fantti Ste-phani, qui non fèmel tantum Rhodiorum animos adfpem, fi demque venturi auxilri erexit, literis miflìs per .F. Ioannem breffolum equitem Italicum , qui cum pradii naualis peritia etià literas, SC hiftoria: cognitioné coniunxit.Quin etiam nepo-tem chariffimum Ioannem Iofùualdum, qui Rhodi fottiter di mìcando occubuit, nauicula premifit exploratoria ad obfièf-fos confolandos, focio .F. Michaele pcralto equite Nauarro > cuius; admiranda parandi fàlis petrarum ars, SC tormentarii pulueris faciendi dexteritas, operumqueignotoruminduftria, Rhodiis in tempore difficillimo, magno SC neceffario vfiii f u it : Saluti autem effe non potuit rebus feffis nemine fuccurren-te . Et his qui fìiccurrere voluerunt, obftitit fatum . Ne cul-pam reiiciam in Adrianum .vi. SC maximum Pontificem SC mortuum , aut in viuentem quempiam Regem vel Principem: Nam SC Reges, SC Principes omnes, iam conftat Rhodo obfèf ix bene voluiflè,optaffe defenfòribus vittoriani SC triumphum: Qmbusvt potirentur, Carolus quintus Imperator inter ho-mines optimusmaxìmusèregnisfìiis, Neapoli, Sicilia, mi-litem , arma , commeatum decem miHum ducatorum SC gratis^ SC libere tollere permifit, è portubus fòciorum, SC confeede-ratorum gentium in Italia, naues maximas onerarias abducere. Adrianus etiam fùmmus Pontifex, quanquam fiamma rei numa ria? inopia pramieretur, SC iam legatum cum ingenti pecu* nia in Vngariam mifìffet, vt regnum illud in fide atque offi­cio Chriftiane religionis contineret procurante Nobiliflìmo

, SC prudentiffimo equite Iuliano à Rodulphis antefignano cru-cigerorum Capuanorum ,in auxilium vrbis obièffa: fex milia ducatorum erogauit: Quorum loco vtinam triremes vel va-cuas, equeftri ordini concedere potuiflèt, SC voluiflèt-.Nam ar­ma, viros , commeatum, SC estera bello neceffaria inueniffet hic, 8>C iam forte vittrix Rhodus de hofte fùo triumpharet * i-mo hoftium fùmmum principem (credo) in vinculis contine­ret. Quod vt fieret maxime optarle non dubito Francifoum Galliarum regem SC nomine, èVreipfà chriftianiffimù,qui.vel fumis regni ceribusfattu haud fàtis probantibus,et re fuo ipfu

i I iii tempus

B E L L I R H O D I I

tempus in Infùbribus parum feliciter gerla, etiam a Cefare, Se {odo populo confcederatifque regibus vim expecì:ans,fex naues. SC inter eas Tremolià à portu fuo MafTilienfì vt his Rhodo aux iliarentur Franci, Hyeroiòlomitani equites foluere paflus eft : Quos vbi Magnus magifter Meffane repperiflèt fìmul cu equi-tibus Hifpanis SC Italis auxiliaribus,(èuero grauique confilio in­d ico , caufam publicein ccetu omnium equitum èVmoram ex-purgare iufTit,fuit oratio omniu SC defèrta,& vera:Sed nobiliflì-mi Auerni equitis.F.Ioannislidferamilonge omnium difèrtiC fima,& apertiffima, adeo vt iìnguli veritaté manibus pedibufqj palpare(vt prouerbio dicitur)potuerint. MifTus fuerat à Magi-ftro Lidferamus hic tres prope menfès ante obfidionem,cii alia negocia,tum vt increbrefcétefama belli in nos Turcaici, copias auxiliares quanto ocius poflèt,expediret:ied neque ipfè,nec Dau cenuillus& Andugus,quorum ìùprafecimentioneminiècim-do libro, quicquam profecere:immo nec Nicolaus huflonus €c~ cretarius Magni magiftrijcV quarta vice miflùscu literisàBar-tholomeo politiano viro docìilT. prudentiflìmoque £criptis .F. Antoniusboyfius accenfiis equitum Italorum,vir rebus geren-dislonge acc6modatiffimus,quicumFabritio carenano opti-mo SC laudatiffimo principi ob fidem,induftriam,diligentiamqj fuam femper fuerit charus,etiam ob virtutes fìias huic magiftro accèptiffimus eft: Poftremo denicp cum totius rei noftre.iuma grauiter periclitari inciperet,exiit,vt fupra dixi.F.Emericus Re aux àdtràfinarina auxilia acceleràda:fèd cu horuro oim nec di ligentia, nec induftria profuerit,in durù atq? ineluttabile fatò cladem noftram fine cuiufej offènfione reiicere porTum,& meri-to(vtputo)& prudenter.An non fato potius quàm hominum liauticorum vel perfidie,vel ignorantie affcnbamfquòd nauis Ianùenfis maxima,quam feraam vocant,commeatu,armis, viris, refertiflìma tranquillo mari atqjinipfò ore liguftice portu Mo-ncechoHerculi(acro fcede perierit. Etiam Thomas nuport priòr àquilarius legionis Anglice delettam manum fagittario-rum Britannicorum SC auxilium vite ignotum,argenti pondus SC auriRhodum ferens,cum in ventum contrarium incidifTet, vi tempeftàtis iterum in infule defertum quoddam profnonto-riu repulfus,vnda maris cum omni gente fua fubmerfus eft. Et ne in omni loco fortuna,vt Iuno Troianìs,Rhodiorum nauiga-tioni non aduetfàfetur, fratrem Antonio a,S. Martino priorem dtèrioris Hifpanig,fènem in armis a puero exercitatu,& Home

rko

L I B E R I I I .

rico Neftori fimillimu in piraticam claflem Afrorum iniecit,à quorum tormentariorum faxorum iclibus tantam vim roftratà nauis Tua palla eft,vt pene fluótibus depreffa fuerit.Similem etia vim ab hoftibus accepit nauis onerariaPriòris caftella: Didaci toletani illuftriflìmi ducis Alba: filii,digni profecio tanto patre: Nà'prater egregias corporis dotes,animi quoque bonis,iuftitia, prudentia,fortitudme egregie excultus eft. Cum ergo Mefiana; fàcer equitum ordo fublìfteret,6V peftis futura; fufpicio hominu métes iam pra;occupaflet,ne tato malo miièrrimi Rhodii exules poft tot tantafque aerumnas fuas contaminarentur,vifùm eft pa tribus,locum, aeraq? falubriorem inquirere. Indicto igitur hanc ob rem facro magnoque conciho,omnium fuffragiis ager Nea-politanus & amcenitate eceli 81 fertilitate gleba;,rerumque omni um quibus vita fùftinetur copia,aliis prouinciis pra;ftare iudica-batur .Placuit igitur eo curfu dirigere, fèd Puteolani cu poft I-dus Iulias claffis noftra eo perueniflct,mandàte magiftratu Né apolitano, timore contagiofà; peftis terra nos prohibuerunt: in ruinis igitur Baiarum 8C fpecubus circumuicinis aliquàdiu nos continuimus,vitani trahentes mifTa è Neapoli 8C Puteolis alimo nia,quam diftribuitinduftrius eques Narbonenfis.F.Ioannes bò, nefacius,qui hoftiliobfidione tribunatum militarem & diligen-tiffimè 81 iàpientiflimè geflìt. Verum cum fuipicionem hanc va nam funTe compertum eflèt,laxior annona vrbe ad nos rediit, 8C hònor Magno magiftro à proceribus regni exhiberi cceptus* Carolus lanoius rei militaris 8C regni iuftè fàpiènterque admini-ftrati laude illuftris, munera cerealia ad Magnum magiftru mi-fit.Poftea etiam in xdefàcra diua; virgini ad fauces Cripta; Nea politane eum honorifìcè excepit, cinétusipjfe JÈplendidiflìma 8C nobiliflìma corona procerum regni, atque cuftodibus corporis haftas praracutas geftantibus:quorum tunicis ante 8C rètro aqui­la; imperiales intexta; èrant. Vèrum cum fùlphura:à Putèolorii graui infùètcque odore ilio multorum capita & {ànitatem la;-dèret ,&T alia; multa; caufa; receflìim fuaderét,nèc haberet mee-ftus fènex regno eiectus,patria extorris, quo 8C fàlubrius 8C de-centius cófugeret, quàm ad fàcrofancìam Romanam eccìefiam vt eius fàntìiffimo tunc antifti Adriano.vi.caiiis £ùos expone-rètjvnanimi fuorum decreto petiit ciuitatem veterem,qua;ifi ora eft maris inferi,diftans ab Vrbe Roma trigefimo miliario: Eftcg ibi à reuerendiffirno Epifcopo Conquènfi hifpano, Summi Po ti&cis nomine,mira 8C ingenti gratulationé exceptus: Admoni

I ini t a r

i o 4 B E L L I R H O D I I

tus etiam vtquamprimumPont.Max. inuiferet,cum facrami-litia non nifi diuum numine è tam rabidis hoftium Se perfidie turcaice faucibus erepta. Cupere landiflì'mum iènem Se pontifi cem ante vite exitum dare {àcratifTimo Se nobiliffimo ordini e-quitum, SC vago mifèrrimoqj populo Rhodio (pietas {èdes, vr-bemq? manfurà.Magnus igitur magifter non diu cun<ftatus,Ro-mam profe&us eft. Sacre militie fummo imperio delegato no-biliflìmo equiti.F. Bernardino arafche prefeclo mans SC ohm arcis.D-Petri in Caria,in qua contra vim SC infidias barbarono (dum Rhodus obfideretur) cuftodienda SC prudenter,& fortiy ter fè habuit. Quomodo autem Magnus magifter3quanto<£ cu

tlendore SC ornamento Romam ad edes ipfas pontificias in-icì:us fit,haud fatis explicarej)orTim homo tenuis facundie,in

libello adhec angufto .Procefierat obuia vel extra muros vrbis poritificis maximi domeftica familia induta palliis rubris,patres purpurati,quos fumma fècundum pontificem maximum digni-tas atq^ authoritas raro in publicum prodire fmit,familiares mi-lìt honorarios,qui ante Magnum magiftrum veéti mulis Cooper tis ftragulo coccineo ad terrà dimifio,dominorum galeros gefta-bantthos ièquebatur Archepi{coporum,Epifcoporum,aliorum-que prektoru fànctg Romane ecclefie, SC viroru quos aut infìg-nis eruditio,aut vitg authoritas comendaret, magnus numerus fànemaieftate SC grauitate moru cófpicuus:Ipfu auté Magnu ma giftrum cingebat vtrinq; pedeftre agmen Heluetiorum cufto-dum corporis pontificiijambulans paflu miHtari compofitoque adlbnitum tympanorum,fiftuleque Germanice, manu longa haftiliageftans,quibus ferox illa natio hoftes fiios in preliis co-fùdere iblet.Adfuit etiam pretoria cohorsequitum:Item prefe cìus Vrbis cum fatellitio fuo,& vigilum miniftrorumque iufìi-tie equeftris pedeftriique turma,Hac pompa comitatuqj omniu ordinùm SC magiftratuum vrbis Rome dum per medias tur-bas hominu omnis etatis,fèxus,atque ordinis, qui palimi ad ipe cìaculum è vicis dòmibufque fèiè eftùderant, ille ad Vaticani! veheretur, moles Adriani eademque dmi Angeli arx honoris & letitie fignum,immanes frequentilfimoique bombos tormen tariis machinis expreiTit.Poftea locatus in honoratiore parte e-dium,cumfacrofanéì:i Antiftitis màximam in terris poteftatem adoratum iupplex de more veniret,proceffit ei obuiam aliquot, paffibus Adrianus.vi.quanquamlènex Se eger,& fummus Pót. C^uainre oftendit egregie Adrianus diuinus homo Se huma-

. nus

L I B E R I l i . r 0 5

nus deus innatam fibi cum ca*teris virtutibus à puero humilita~ tem.Equidem fi hiftoriam liceret in panegyricum uertere, opta rem hic mihi ad Adriani laude* defcribendas eloquentià (non dico Ciceronis,quam aiTequi nullo modo polTumus)fèd F. Hy-politi Emilii àPéna billoru auguftiniani declamatoris diuini ver bi facundiflìmi,qui dum defenfòres Rhodios vehementia orati onis in pra*lium animaret,ipfè lapide ittus, exanimatus eftrper-fuafi enim mihi fi iuftus deus vicario fùo longiores annos tribù iflètjreftituturu fuiflè in integra (vt verbo iurifconfultoru vtar) fàcrum Hierofòlymitanorum equitum ordinem. Quod vnicé apud illum procurabat popularis fuus,idemoj militia* Hierofòly mitana* nobihffimus eques .F. Petrus dux.Spes tamen eft, imo fides certiffima fatta equeftri ordini,quod omnia qua* Adrianus ante diem vita ereptus,omifit,Clemens vii.Pont.optimus,lauda tiffimus vel fiipra vota refàrciet* Q u i curri omni cura,induftria, vigilantia femper apud Leonem .x.Pont.Max.eius germanum fratrem,& Adrianum,vi.militiam Rhodiamprotexerit,fouerit, amplificauerit: Iam meritis fùis Si diuina prouidentia adiutrice orbis Si Vrbis imperium aflecutus,eandem omniftudioiuuat, f auòre profèquitur,beneficiis accumulat. Gratias, priuilegia, in-dulta Romanorumpontificum anteceflorum fuorumnonfòlu nouo diplomate firmauit,verum etiam fila Iponte quàm Iocuplc tiflìme auxit.Quod vt femper faciat,& inter principe* Chrifti-anos acerbilfimis inter fè odii* diflèntientes a*ternam pacem eie mcntia,prudentiaque fua componat, longam Si felicem vitam fanttitati fùa* optemus.Philippo quoque Vilerio Liiadamo de communi hofte Solimano Turcarum Tyranno vittoriani tam felicem quàm olim de Gaurio Syria*, Arabig, atque Aegypti re ge retulit,cum eiduas claftès in finu Ilìicocaperetrvnam fatta quidem, alteram fere fabricatam,& in Regem Lufitania* prin-cipefque occidentis deftinatam.Quod cum ianttiflìmus ÒVpru dentiflìmus Pontifex compertilfìmum habeat, nec non alias innumeras virtutes quibus Roma* interpontificatu fingularis Liladamus extitit: Nam pra*fettus a. collegio patrum Purpu-ratorum cuftodia* fàcrorum penetralium quibus comitia inclu-debantur,prudentiflimemandatum fibi munusgerens, fàcro or dini fidem Si diligentiam fuam approbauit. Cum Collegi* omnibus modeftè Si familiariter vixi t . Nemini fè pra*po-nens, omnibus obfèruans, nullarum partium ftudiofù*, vnde facile fùmrnam laudem fine inuidia inuenit. Et merito fuo

fumma

\ a * B E L L I R H O D I I

fummo Pontifici fa&us eft charHfimus . Q u i in eo ornando omnia ftudia fùa, omnem operam, curam, induftriam, co-gitationem, mentem denique omnem fixit Si locauit. Viter-bium ecclefiaftica: ditionis vel primariam vrbem inhabitandam conceflìt. A d quam Magifter dum haxlcriberem, vt fibi ven­

turo cuncìa prspararet, F. Carolini Pipam mifit P r s feftum agentium in rebus fuis, virum ingenio ,mo- „

rumque facilitate, &' induftria animi ad rcs omnes gerendas longe aptiflìmum >

; - quod cum faepe aliàs,tum optimè in obfidione Rhodia

perfpexi.

• Finis.

/

R E V E R E N D O A D M O D V M V I R O D . F R . T H O M A E B O S I O M E L I -

T E N S I E P I S G O P . O M E L I T I S .

N G A L L I A Melitam edirurus,c[uam an­te annos alicjuot elephas iftic eonceperam,nolui indulgcns,ne dicam fimius, pater recentem 3C tenerumfcetum, nullius adhuc roboris, ruboris plurimi, ccelo pativfgue adeodifiundo cVdo-

^do vagari,tutius inter iùos lalaturu.Itac^ Meliti reliquo meliti fedfòlam non audeo-.vt folentièmper liberis pa-rétcs timere.lUuftriffimiitacj} militi^ noftre magiftri dudu & pa troanio ad cunas fuas reputabit,alterum te parentcm SC nutritili iftbie inuentura:vt quipatremtibiiamdudualTcriptum babes,

iure quodam originis partum pariter vendices.Bene va­le. Lugduni XVI . Maii Anno M. D . X X X V I .

Ex animo tuus Quintinus.

I O

a V I N T I N V S H A E D V : VS S O P H O S T O S.

|E L I T A M demum fùperato Pachyno per-uenimus ad Nonas Aprilis,quum nos aiiteSep-tembris Idibus Maffilia fòluifTemus. Tarn lente ( àiccs ) tampauca ftadiaf' Sophe, tarda nun<| eft hyemalis nauigatio:nec in tanto difcrimine, ullo tepore lerus venit,qui faluus venit. E tribus

ipfius Triquetra: promontoriis, Pachynu vnum eft vergens in Greciam.vnà aut aìteram modo literà retinens de veten nomi-ne,PalTarò dicunt.Melitam vero quum appuli£Ie,nihil prius -ha-bui,quàm(quod de alusquibufdàproxima ad teepiftola feci)vt {pectandam tibi illa proponeremddcg non longa valde tabella: necjj enim locus eft magnopere fcriptione dignus.Melitas mul-tas apudauthores legimus:eft Melita in Grascia ,ppe Marathoné campUjeft alia à Semyramide condita in Cappadocia, haud <p-cul Euphrate.Eft & Melita in Adriatico finu inter Corcyrà SC Illyricum.Melitam quandà pofùit Plinius in Magnefia. Noftra hgc Melita infida eft milibus ièxaginta, mari fàtis pericukdò ab Sicilia difiuncta, Africani verfiis,Punice. quondàditionis,qug SC iplà adhuc Aphroru lingua vtitur,&nonnullg etiamnum Pulii cis literis infcriptg ftelg lapidee extant,figura SC appolìtis quibuf dà punctulis,prope accedunt ad Hebrgas. Atq? vt fcias aut nihil aut minimù differré à vetere,quod nunc habent idioma,Hanno nis cuiufdam Pceni apud Plautu, Auicenn^huiufc| fimilium Pu nica verba plurima intelligunt Melitenfès,tàetfi férmo is fit, qui literis latinis exprimi bene no poteft^multo minus ore aliquoenii ciari, nifi fùg gentis.Eiufdé quoq? funt lingug verba illa in euan-gelio,Eloi,Ephta,Cumi.Nunc Siculi iuris eft ac moris. Roma-norun? enim efìeincepit,quum SC Sicilia, lèmper eodé poft iure, iifHéq? prgtoribus via. Vrbem vnà eodem,quo ipià eft, nomine habet. Non in nouiftmum profecìo digna admiratu infùla, vel o b hoc vnu,quòd quum ingés fit SC Ipatioia qugdà rupes, verius qua infida,qugqj olim natura noléte(eft enim, vt dixi,fcopulo q infili g fimilior)haud magnasopes,magnumqj nomenfibi facere potuerit:tame aliqua femper extiterit apud antiquos nominis ce lebratione.E plurimis cognita mihi,pauca récenfebo,dum vacat, SC in eiufmodi nugis ludere adhuc iuuat.Principio, infulg Mefi­te, rex quondà fuit,Battus nómine,opibus SC diuitiis potens, in EX OÙÌÌÓ

primis 3 . F « t ] f c r « .

\

lì ò

primis SC nobilis,clarus infuper hoipitii fcedere cu Phceniflà D i «donerà tum vltimis illis téporibus,dum hec exiguà adhuc Byr farri taurino tergo in littore Libyco metaretur. A d qué etià pòft

, regno expulfa per Hyarbà Anna,forore mortua,confugit, hof-pitium vetus Melitenfium SC neceffitudiné /èquutasvbi comiter acceptajcV: pari fide apud hofpité Regé habita,profuga duos e-git annos, relitte patrie,regni,iìmul & fòroris amiflz defyderiu vna Melita,quantulacunq} eflèt, tà grata SC obuia terra fòlàs,cjua deide metu coada Pygmalionis fratris inuita defèruit,Romanos olim faftos adura,inquit Oùìdius menfis Martii fefta recenfèns. Agrigentino Phalaridi magno,ac vetufti nonu'nis tyrano(vixit enim dum tertius Rome 7 " u ^ u s Hoftilius regnaret)nó leuis in-terceffit cum Melitéfìbus amicitie coniucliojCuiuseftiLucianicis epiftolis ingés argumétum petit£ ab his,& mutuo fùmpte per ty ranu mpecunig.Hft Agrigétum,qui SC Agragas Vergilio cxte-riicp didus,oppidulum modo in ora Sicilia?,cétum vigìti a Meli ta milibus,nihil nunc preterveteré appellationé, eandéqjvalde corruptà de antiquo {èruàs,tum fuit nobile, SC tum quoqj vixdu bene codita erat Roma,quumià noftra hxc Melita florebat Re-gum, tyranorumqj amicitiis7fèculis aliquot ate exedificata.i qua pariter ab oppido non longe (vt author eft Cicero) in promó torio fanum fuit Iunonis antiquiiTimum,8cnobilinrìmum,magna vi donariorum prifcam circuiti populorum religionem often-dens. Vnde inter cetera iùblatos incredibili magnitudine dentes eburneos,& in Aphricam per prefedum Regium portatosi-eco gnita,ftatim quinqueremi,numé veritus, Maflìniffa eò referédos reponendoique curauit. Hercules etiam delubro hic omnibus v-biqjgentibus fàndiffimo cultus,Melitéfium laudisadmiratio no poftrema eft.IunonemPtolemauis in ea infiala: parte pofùit,qu^ Orientem ipedat,Herculem ad Auftnim,vtriufqj fàcri fama eft parum tamen hadenus incolis audita. Herculani templi (fi mo­do vera é Ptolemax) diiuno)immcnfa: adhuc reliquia: patét, cir cuitu fn paffus ter mille SC vltra,in eo infìila: angulo quem ab ar-gumento loci,patria lingua Euriportum nominant.lma pars ex tat in plerifqj,lapidumlongitudinis craffitudinifqj ftupenda:. Iu nonis ternplum no 'fblum inter magna,(èd etiam inter magnifi­ca numerari potuiiTe arbitrorex his que pauca duràt,medio fere loco inter oppidum ^caftellum.Ruina fparfà apparet in multa jugera,fundamentis SC fubftrudionibus templi bona portus eius partem occupantibus, longe etiam in mari in quo inedifica-

I l i

tum erat infra'cliuu promontoni,mplanitie vndiqj à ventis prg-aids rupibus deréfà.Non eft locuserrabiIis,nifi gcnds ipfius ore. In verace proniontorii fàcellù eft diu£ Virgini dicatum,cogno minàtg à corte.Et hoc quocp fuper citerà antiquitads gloria Me Irta prefert,quòd cum inter duosterraru principes popùlos>Ró manu,& Carthaginienie,de Sicilia imo verius de orbis imperiò certanlen eflètjnon paruum {èmper,ab altertitro tenerétur,vicT:a-rig momenti* attulit,plurimumc| valuit ad Siculos.pre{ertim,in fide partiu ÒV imperio continendos: eft enim velutfpecula qui­dam in hoc mari ad Aphricam, ex qua facile in Siciliani irruas. Hinc à Cicerone fcriptu his fere in locis Punica illa bella naua-li prglìo gefta,atcg verfàtaefìèrRomahistameninclinatior. Harc nempe in magno lecundi belli Punici apparatu du à Pcenis pof Iìderetur,{èdente iam ad Trebiam Annibale,adueniéti Sempro­nio cofuli,qui in eam à Lilyba^o traiecerat,cum Amilcare Gif-gonisfilio prefe&o prgfidii,cV paulo minus duobus milibus.mi litu ftatim tradita eft,inquit Liuius libro eius belli primo.Preto-ri Verri Melitéfès veftes in iudicio,melIaquocjj,& ftragula Meli tenfiaobiecìafùnt.Puluinusitem Meliteli roià fartus. Huicin-fùlae Strabo nobiles illos adagio,non minus <J medicinis^ canes adfcribitjinde Meliteos didos,Phnio,& nunc etià incolis igno-tos, tunc forte naftebantur.Scribit in hiftoria fiia Lucas euàgeli fta Paulu Chrifti Apoftòlu Melitam veniflè, naufragùqj & vin cium multa humanitate à Barbarisfiifceptu.Quin edam SC hoc memori g proditu eft,Melitg Innocécii primi téporibus,qm papa fuit à diuo Petro xxxix.habitam fynodu, ducétorum Si quatu ordecim epifiroporum contra Pelagiù hgreticum,cV de nonullis etiam regulis ecclefiafticis,Imperatoribus Archadio cY Honorio àuguftisjin qua tu prgter cgteros, adfuerunt Syluanus epiicopus Mefite, Aurelius Carthaginienfis,& Auguftinus Hipponeri.epi fcopi:inde illa Melitéfia c6cilia,recéptiflìmg inter ecclefiaftiea de creta autoritatis, Meliuetana Gratianus nominata magntis illc Manicheoru ^pugnator Fauftus,Meliuetanus pariter nucupaf : Q u a mine vulgo appellatone Romana fimiliter curia, vfurpat, de Melita nf a fèntiens,ex qua Mcliuetu detorfèrutreu neutra vo ce vulgaris appellato c6uenit?Malta vocatur. Antoninus in i t nere fuo recenfens Infùlas inter Siciliam SI Aphrica, meminit cuiufdam Maltarig:vnde puro à corruptis illis SC là barbari? té-poribus nf am quocp nunc vocem corruptà. Qupd vndecuricjj 8C

K iì a

à quibufcunque immutatum nomen fuerit, hanc tamen in-fulam SC effe, SC dici Melitam funt teftimonio geographici om­nes atque hiftorici. Et infuper ad fidem epigramma quoddam ingenti marmoreo fèpulchro hic adfcriptum,fèquentibus notis. AKA,«OE.KTP.iPnEiEpnMÀmN,npaToE M E A i T A i n N . Numifma ve-tus habeo ex ere in quo altera parte excufa D e e Iunonis ef-figies }altera Remi latitudo ,hac infcriptione, MEAirAmN.Qux nobis Si nomen, Se infignem gentis artem prodit. Sunt alia apud alios , que quamlibet defertam Melitam , in obfcuro cife non finunt.& modo ( quod primis {bis ornamétis annume­rali debet)Melita hoipitaliumMilitiù fèdes cft.Patet infula tota circuitu L X. milia: qua latior eft,paffuum milia XILcoutinet longa paffuum milia X X . Nulla in toto noftro mari in­fula diftat a continenti longius. Qua plus Italie propinquat Cocyntum eft,nautarum modo vulgus loco dedit nomen, Spar tiuentò,quod effe longiffimum Italie promontorium exiftimàt, interfunt paffuum milia ducenta.Plunbus ab Aphrica recedit. Quibus fuit cure calo terras dimctiri, ciuitatis Melitenfisra-diccm ,infuleque medium dìxerunt effe in gradibus 38. 4 ?. longitudini*, latitudine vero 34. 40. Pagiseft, Se incolis frequentior quàm prò terre bonitate. Parade odo fùnt ex­tra oppidumipfiim, in quibus (quod iure admirabile eft in tam angufto, defèrto, SC agrefti loco ) cenfentur hominum capita fupra viginti milia, SC quod eque mirandum, plerique vite annos excedentes odoginta. Hanc Siculum fretum tam crebro lancinat, tam multis receffibus excauat, vtbreuisad* modum ora in fèx aut plures curuetur portus in quibus fere omnibus veftigia quondam habitat fòli. Semper enim fuit py ratica ftatione nota. Scribit Diodorus ficulus,folitos ad hanc confugere, qui pelagus occidens petebant, ob vtilcs in ea mul tos nauigantibus, SC tutos portus. Quaexcaufa, fortunati cius incole propter beneficia mercatoribus impenfà , &opi -bus (ait ) SC gloria rem auxerunt, artes etiam varii generis ex-ercentes. Reliqua fere fui parte rupibus imméfg altitudinis , ac profundo mari fèpta. A r x eft prerupte alta in cacumine extif£ SC vndiqj impendentisrupis,ad Orientale infule latus,in Aqui­lone tendens,ante totaruinis deformata SC caduca,vix coufiftés, fèd quam modo,pretcr naturalia prefidia,cV precipitiate aflì-duo quoqj opere muniunt,vt fit fi pergant,futura bréui inexpu-gnabilis,&T hofti nullis belli machinis,nullo £erro,fed fame tan­

tum

3 U

tu peruia. Intus habitat illuftrùTimus ordinis Hoipitalitatis Ma-gifter.In arcis pede vicus eftQiunc hominum frequentia,&T mu* ris ciuitas)in rupe quoq? totus exardificatus, aut verius efFoffus: quem vna cum arce,dextra5leua^ admiflum ad portus mare cir cumadis,curuatifqj littoribus alluit. Agit hic hofpitalium mili-tum con ucntiis, lane perincomode:locus eft enim ventis omni­bus obnoxius,vt vniuerfa Infula.Lacer£,& ruinofg ardes putri-bus èYinfedis parietibus,humili fòlo:fìne cótignatione ardificia, teda rudere,aut pauimentis,aut arundinu tegulo opta,quodpoft pauitur. Quid vis/vrbem demas SÉ fiiburbanas aliquot domus, Aphicraha magalia diceres. Terrg tamé quoddamgenus habét lautiores,ladei coloris,qua: prò calco SC gypfò aqua diluitur ad tetìorioru albaria. O d o à vico milibus in mediterraneo ciuitas eftjtnaioris cuiufdam reliquiarmon inamcena quidem illa, SC cui ta làtis prò loci gentifqj genio . Salubri ccélo,ficuti tota infùla,iis pradfèrtim qui ià diutinamanfionisconmetudineilliamjeuerùt. Fontibus rigua eft,hortis coniata, palmas,{èd fteriles, nec (ponte genitas ferétibus:in{ula tamen olim Velutpalmaru colonia qugda lì Diodoro credamus,oleafqj ac vites(vuis tamen c| vino melic> res) SC cum reliquo pomorù genere, ficus-.breuiter, eofdé omnes quos SC Italia, frudus producunt. Rofas quoq? gignunt odoris luauiffimi,vt funt hortenfium, quibus abundant,omnia odoratif lima ac fiiporis gratinimi apud cos ,quia ficca. Roia tamen prae carteris,qu a; proprie ruderatum agru amat,qualis eft Melitenfis. Quare fiunt optima Se hoc tradii mclla,vt qua: fint Tymi, vio larum,flqrumq$ apibus,& alueariis conuenientiu condita: Sic vt. nomen traxifie videri poflit infula, ipfò nomine mellis gloriam ftatim prgferés:huic pariter eft cotonu familiare, vnde magni £ uétusiniulams-.hac olim aliqui gofiipio vocauere,plures xylon, ideo lina inde fada xylina,inquit Plinius, Aegypto tantu nafeé? dum is autor vixit.Nunc in Sicih"a,Calabria,rÌiipania,&Uliis lo cis pluribus {èritur,veru Melitenlè maxime horù laudatur, mul tu prarcipue fuperato Aphrico SC Hifpanienfi: alterius enimna-tionis crallius eft.Cotonon carteris aptius VlpianusM'O|U7WJI N O .

minauit, quali diceres è Iigno lana,& lana: appellatione continet refpondit libro tertio de legatis. Specie eius non tradunt auto-res quos equidem legerim : proh'xus itaque depingamu pra:fèr-~ tim quia eft admirabile noftratibus,aliquid ex arbore riafci,quod tam molle Se laneum ab exotico aliquò animante detonfùm pu-tàt.Frutex eft arbufculg modo,pedali magnitudine,caule lignò

K iii fey

i i 4

fo, à quo rami terni, quaterniue fruticant: folia,ni minora effent, vitium poterant videri :Flos fubcréruleus:frudum de-fert amplitudine auellana: nucis, qui maturitate raptus, prgdu-ras pilas oftendit tenui lanugine obducfas, ex qua cotonon ne-tur in textrinis,mira depe&édi arterex quo SC mapalia,& veftes hìc muliebres confìciuntur,vt iam nobis lanifera? Indorum ar-bores,goffam pina-qj veftes miraculo effe non debeant.Hg funt illae linea: tela;, tum tenuitate,tum mollitie {pedata; Diodoro. A d vela nauiu etiam perutile, & multum expetitum. Solu amat tenue magis q pingue,ccelum vti^ fìccum,vix aliter habiturum Melita: aruum.Miratus fum hoc,quanquàm calidius fòlum eft, fimo mifceri ab agricolis Si ftercorari,quum fòle ftatim inaref-cant omnia. Vere feritur,nee nifi pridie madefadum>& in amo ftatim reftibili:illo enim agrum pinguefeere ferunt,mox aratru integitur crate,vel raftro quod fùpertrahunttfuo fàrritur tempo re,& runcatione quadam inutilibus herbis liberatur tam manu, quàm farculordum vellitur,tunc pluuias horrent.lncol^ hoc ma xime cupiut fèrere,fi liceat:quoniam qua:ftus plus q è frumento cuius etiam admodu ferax non eft infiala. Hac vna re vel maxi­me felix,quod iuxta fita eft Sicilia,frugum omnium fertiliffima, qua; ìllis prò horreo eft,fame alioqui perituris.Et homines etiam fiiperftitiofijceu patria; fterilitatis confeii, valde tenuem vitam agunt.Gignit etiam Melita cuminum, notam herbà medicinis, SC condimentis,quòd &£ crufta; panis infpergitur gratiffimè.fòlo gracili gaudet. Duo eius genera.vnum eft magna guftus acri-monÌa,aromatum modo odoratum.cuminum agrion vulgo vo-cant-.alterum per omnia refert anethum,& anifum: fatiuù vtrun que.Cumino Aphrico,quale hoc noftrum,palma fèmper data: vndeincolis magnum cumini atep cotoni cu exteris nationibus commercium. Super omnia eft,hanc fòli exilitatem,nec ipfarn agricofis operofam,toto anno fèri,& inde aliquid meti. Bifera: arbores,bina; fa;pe meffes, demeffo enim ordeo,mox cotonun% fùccedit, vel ordeum cotono,adeo terra non ceffat parere. Idqj, fi fit aptum fòlum,magna fcecunditate:èmodio fiquidem fexde cim,& plures nonnunq modii redduntur-.ordinarium autemvt cum decimo ac duodecimo feenore totius infula; campi fundat: od id(credo)ab Ouidio fertilitatis titulo decoratur Melite.Pe-trofà pene tota cft,& fàlebrofa,etiam (quod non crederes) vbi aliquid gignit,terra vixbinum aut trinum cubitorum altitudi­n e ^ faepe mirari fùccurrat,quomodol in ea radices agant arbo

. res,

res,fruges gignantur, frutices viuant,lapidibus omnia occupan r

tibus-.operariis tamen quippe qui ftrutture, SC edificiis non ha beantur inutiles,nec in calce improbentur.Candidi fimt,& mol litia infìgnes,ferra fècantur facilius etiam quàm lignum.Ingétes fepe lapidum glebe è folidarupe euneis diuidentium foluùtur. Ideo in opere? trattabiles,fed minus ad humores,- SC auràmaris robufti,nec fatis coagmentationibus & cementis nimia ficcitate fideles.Pleracg eius alia inculta,& defèrta omnia.Campi late pie ni lapidibus:iùb quibus tamen gramen exoritur,à quo pecori-bus pabuli fuppeditatur vbertas.Atque he rupes magna ex par­te ferpillo,cythifo,thymo fcatét.Troglodite in ea multi:fpecus excauant:he illisdomus.Paffim non nifi atre degenerefq? her-be.Carduis quibuldam incole prò lignis vtuntur,qui cu ficca­to boum editu, clibanis SC furnis prebent vfimr. Idem preftat cotoni femen, gratiflìmu pariter pabulo bubus,glandis fapore. Aliis item carduis vefeitur vulgus : non iis quosiamin ganeam cum Italis vertimus(quanc[ SC hoshabent in magna copia)fèd multo afperioribus, fàlfe SC feculente aque:& qui fùnt in infii la dulcioribus aquis fontes5credo hybernis plerosqj conftare im bribus,quoru non in altùorigo eft, frequenter enim eftatedefici unt, fèmper fubfìdunt . Potus ex imbre (fi quiseft) cifternis fèruato , OC frequentius fcrobibus . Aeftu vere Lybico in-feftatvt hic iam 1 itientes Virgiliani paftoris Aphros agnofeere incipias. Vulgus colore prefert fydus,ringitur fòle,nondum ta­men Aethiopum modo exuftum. Aeftum temperat aliquando ventus,fèd tanta violentia,vt homines pene,8£ tedia rapiat, pul-uerem fècum agcns oculis maxime noxium:in quos etiam rege-ftus è rupium candore nimius fòlis àrdor aciem fupramodum offendit,oculorum caliginem SC fcintillationes afferens. Neque niuem, ncque glaciem viderunt vnquam. Septentrionales enim venti,qui nofrratibus,vt omniù frigidifTimi,niuales fùnt, SC cce-lum recìdunt ferenti, his frequenter imbres pariunt:quod à Luca no de Aphrica fìmiliter traditum eft.Quare alieno tempore vernat.Brumanuncvirent omnia, florent etiam arbores. Tum maxime leta pafcua,herbis etiam media inter faxa erumpenti-bus.Reliquo fere anni tempore exufta flammis,& fblis incendio cremata.Rofcidas tamen eftate nottes habent, pluuiarum vicer Fruges notturno hoc fatte rore nutriuntur.Quin SC eodem, a-nimalia crediderim ali, quum ficcitas coercet herbas, tunc fub diuo muris inelufa pecorum manfione. Siculo fùnt homines in-

Kmi genio

genio, Aphro confufo,ad pradia parum fortes SC comodi.Non eram didurus, nifi rex ipfe Melitenftum Battus grauius quiddà de fè fuiiq?apud Ouidium faterctur.Fcemina: non ignobili for-ma,fed perfimiles feris, ccetum reliquorum mortalium fugiunt, velata: prodeunt foras, ita vt hic vioilfe mulierem,ftupraiie fit. Gens eft religionis haudquaq negligens.Diuo Paulo confècrata eli Melita,quem quondam natio illa Deum credidit, cuius mi ra quidam tota infiala priuatim ac publicé religio eft. Augufti-us inea templum, vbi nunc Epikopi (edes, Paulo dicatum eft: SC tota ea inlùlafàcella . Nec enim(Luc£ adducli, ficuti volut, annalibus)tenacius,certiufve credunt indigena: Petrum Roma: fuùTe,quàm Paulu Melita?, q libi quoq$ perfùafionem,nauigandi <quadà ratione,cuius fùnt apprime periti, {tìmpfiue videri volut: qua ab eis acceptam referà,vt poterò:dignè eni feitu vifa eft,nec minus iucunda auditu,iis pradèrtim qui rebus marinis deledan-tur.Rem igitur fic extra controueriìam ponete conàtur.Paulus (inquiunt)Cretam defèrens è Clauda: (Ptolemaeo Claudus eft, Plinio Gaudos, vulgo nunc Gczò) medio inter Occidente SC Meridiem portu,iisadus ventis quos Lucas deferibit, neqj Lef-bu,neqj in Ioniam,quo nonulli Paulu Melita auertunt, ferri po-tuit. Siquidem eo inde nauigatur non Orientalibus ventis, qui contra flant è diametro, fèdMeridionalibus.Qiii tran Paulum defèruerunt,dum Cretam prarterlegerct,coorto Typhone, quo correpta nauis obniti amplius non valuit,uec curfum in Italiani tenere, A Creta verum eft Euro , qui tum fpirabat, nauigari in Siciliam,plena SC tranquilla velificatione. Et certe Eurus ab infida Clauda Paulu recta vexifìct ad Pachynu Sicilia: premo-torium ,nifi(quemadmodumfcripfit Euangelifta)ti^au'àw/j fuif fèt, id eft, nifi fuùTet Eurus cum fluctuatione & temperiate ma ris. Quem tunc ventum nauta: folent Typhonicum cogno­minare, praxipuam nauigantium peftem inquit Plinius. Hcc enim violento nimis SC procellofò Euro iadata Pauli nauis, re­lido ad dextram Pachyno, infra multò ad Melitam, qua: tum fuit eiis propinquior terra, vi venti abrepta eft : vbi in littus impegit. Vnde Romam ( fi quis eó velit) mari iter eft, qua­le ordine pofùit Lucas, Syracufis, Rhegio, Puteolis. Rident il­luni nefeio quem EurOaquilonem mari noftro( aiunt ) SC terris incognitum,qué admiratur qug noua orbis regio infufflarit illìus fàcra: fattoria: interpretibus, Hoc libi modo Paulum aftruUt nauta: Melitenfès : Cuius infìiper vcftigianon in vno loco de-

monftrant

**7 ' monftrant, &adorant. Vifitur littusloci illius bimarìs( Cherfò

nefos Ptolema-o dicitur, SC vere eft) nunc à Paulonie vetufti£ lime cognominatum, in quod is nauem illifit.Ibi non vltima*

Wcnerationis ardicula lapide extrutta. Propter vrbem fpelunca eft effoffa introrfum rupe,duabusintus aris,vbi cum vinttis Pau

wlum tres aflèueratum menfes referunt, infùlanos interim variis morbis SC infirmitatibus vexatos fonante, 8c ad C H R I S T V M fua prardicatione vocantem. Proteica (vt ha± infula non folu ab eo diligi, fèd etiam pene incoli, & cuftodiri vidèatur) Me­lita: nullum maleficum ferpentis genusnecjj nafcitur>nèc| vocet aliunde inuettumrfùnt indigena* quali terrori fèrpentibus.Scor-piones,dirum alibi animal,inter manus lalciuientium puerorurn eonfpiciuntur innocui. Vidi qui manderet: Quod Paulo Vipe-ram admorfò pendentem digito citra noxiam excutienti ferut acceptum. Ex eo,quod modo dixi,antro nullo non die per ad-uenas lapidum fruita effringuntur, quibus fèrpentu m Si Scorpi-onum ittibus tota Aphrica,Italia,& Roma* etiam pala iefè me-deri afErmant. Plebs gratiam fantti Pauli nominat. Eft infula Gaulos breuiffimo tranfitu à Melita, latitudine intercurrentis f te ti quine| milia no amplius pafluum.Parua quidem,ambitu dun-taxat x x x milia paflìium: fèd qua* fertilitate non cedit Mehtg, cuius Prcfulem agnolcit. In hac, oppidulum, ad cuius portam adftritturn eft inter carteros lapides marmoris fragmentum, ve-tus infila* nomen indicàs. Sic enim fèriptum legitur in eo. Mi Gallio C . F. Quir .equo publico exornato àcìiuo Antonino Aug.pio plebs Gaulitana ex gre conflato ob merita, & ih fòlati um Galhipofthumi patroni Municipali^ patris eiuspofùit. Loquiturhic aperto lapis,de Gaulomale à nonnullis fatta Co1-fyram.Quam geographiciomnes inter promotoria Lilybeum, SC Mercurii, hoc Aphrica*, illud Sicilia:,pari pene interuallo re-ponunt.Nautis hoc tempore Panthalarea nominata, centum à Melita milibus,quum lìt Gaulos ferme contigua. Deceptos hoc dixifie coniicio Ouidiano ilio verfù Faftorum tertio.Fertilis eft Melite ftcrili vicina Cofyra*, Infila quam Libyci vcrberatvn-dafreti.Dum is Annam fugientem è Cartilagine deferibit :qua èquidem non dubito à promontorio Mercurii ( nauta: nunc fùa lingua càpóbonó vocant, aduerfùm Sicilia*,in altum valde prò-tur rens ) Cofyram veniflè. Nulla enim promontorio vicinior, àbeft quinquaginta milibus pafs. deide retta quo dèftinarat Me litam ad amicum Rcgem contendine. Propterca Còfyram cum

Melica*

I i8

Melita confunxiflè Poetam. Habes Melitam, Sophe dulci£ fìme, pcffirais quidem depic~tam coloribus r & ab imperito pi-cìpre. Cxterum iftha:c leges ociofus SC dormitans, interim te-

cum reputans,quid,&T à quo defcribatur:& intelligas Meli ta non alium Appellé depopofóne. Vale Sophe chariffi

me,peregrinantis,id eft, multa pòft experientia, ea qugtu ante prarcipiebas cognofcetis amici tui

memor. Melita; X X . die Ianuarii ,qui mihi fàcer & mtalis eft.

M . D . X X X I I I .

Quintinus ex animo tuus.

o