Damat-Ferit-Paşa-Hukumetleri-Doneminde-Kuva-yı-Milliye-Hareketi-ne-Yoneltilen-İthamlar

7/29/2019 Damat-Ferit-Paa-Hukumetleri-Doneminde-Kuva-y-Milliye-Hareketi-ne-Yoneltilen-thamlar

1/33

DAMAT FERT PAA HKMETLER DNEMNDE KUVA-YIMLLYE HAREKETNE YNELTLEN THAMLAR

Osman AKANDERE*

ZETMill Mcadele Dnemine bakld zaman Kuv-y Milliyeciler, yalnz tilaf Devletleri ile

deil, Damat Ferit Paa Hkmetleri ve Mill Mcadeleye muhalif basn ile de mcadeleetmilerdir. Nitekim gerek Sultan Vahdettin gerekse de Damat Ferit Paa HkmetleriAnadoluda dmanla mcadele eden Kuv-y Milliyenin nne geebilmek iin azam derecedegayret sarf etmilerdir. Kuv-y Milliye Hareketini, ttihatlk, Boleviklik, asilik, dinsizlik vb.ekillerde sulayarak halkn bu harekete katlmasnn nne gemek ve bu suretle halk

desteinden mahrum olacak Kuv-y Milliye Hareketini kolayca tenkil edebilmek istemilerdir.Fakat Kuv-y Milliye aleyhinde yaplan bu propagandalar Anadoluda ksm kargaaya sebebiyetverdiyse de niha olarak amacna ulaamamtr

Anahtar Kelimeler: Damat Ferit Paa Hkmetleri, Milli Mcadele, Kuva-y MilliyeHareketi, Kuva-y Milliyeciler, thamlar,

ABSTRACTThe Nationalist Forces struggled not only with the Allied Powers but also Damat Ferit Pasa

Government and opponent press in the National Struggle Era. As a matter of fact, SultanVahdettin and Damat Ferit Pasa Government used most of their efforts to prevent theNationalist Powers who were struggling with the enemy in Anatolia. The opponents accused theNationalist Forces of being supporter of Committee of Union and Progress Party, Bolshevist,rebellious, irreligious etc. They tried to prevent the publics joining to the movement and by thisway they wanted to criticize the Nationalist Movement easily without public support. Althoughpropagandas against the Nationalist Forces caused partial anarchy, they were unable to reach themain goal.

Keywords: Damat Ferit Pasa Governments, National Struggle, Nationalist Movement,Members of the Nationalist Forces, Accusations

GRMondros Mtarekesinin imzalanmasnn ardndan tilaf Devletleri mtareke

hkmlerine dayanarak Anadoluyu igale balamlard1. Bu igallerde tilafDevletlerinin phesiz en byk dayana gvenliklerini tehdit eden herhangi birstratejik noktay ele geirmek hakkna sahip olduklarn belirten, mtarekeninyedinci maddesi idi2. Nitekim Yunanllarn 15 Mays 1919 tarihinde zmiri igaletmesine stanbul Hkmetinin sessiz kalmas Anadolu halkn derinden zm

* Do. Dr., Seluk niversitesi Eitim Fakltesi1 gal edilen yerlerden birka Nutukta yle ifade edilmektedir: Adana ili Franszlar; Urfa,Mara, Antep ngilizler tarafndan igal edilmi. Antalya ve Konyada talyan asker birlikleri,Merzifon ve Samsunda ngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta yabanc subay ve memurlar ilezel ajanlar faaliyette. 15 Mays 1919da, tilaf Devletlerinin uygun bulmas ile Yunan ordusu dazmire kartlyor. Bkz, M. Kemal Atatrk, Nutuk (19191927), Yay. Haz: Zeynep Korkmaz,Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ank2005, s. 1.2 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, Cilt: IX, kinci Basm, T.T.K. Basmevi, Ank1999, s. 560.


2/33

Osman AKANDERE

2

ve halk kendi bann aresine bakmaya, kurtulu yollar aramaya koyulmutur3.Nihayetinde 2728 Maysta oluturulan demi Kuv-y Milliyesi ilk direnihareketini gstermi ve bundan sonra da Kuv-y Milliye birlikleri artarakdevam edip vatann kurtulmas adna mcadele vermitir.

Kuv-y Milliye birliklerinin oalp vatann her kesinde igal kuvvetlerinekar cidd manada direnie gemesi tilaf Devletleri ve stanbul Hkmetlerinitedirgin etmitir. tilaf Devletleri, Kuv-y Milliyenin gelimesi karsndastanbul Hkmetini direniin nne gemesi hususunda sktrm, stanbulHkmeti de hem kendi siyaseti hem de tilaf Devletlerinin srarlar mucibinceKuv-y Milliyenin nne gemek iin muhtelif almalarda bulunmutur.Mesela, Dhiliye Nazr Adil Bey tarafndan Trabzon Valisi Galip Beye 23

Temmuz 1919 tarihinde gnderilen, Hkmet-i Seniyyenin, vatann kurtuluunun

mtareke hkmlerinin tamamen uygulanmasyla mmkn olacana inand4ynndeki telgraf, stanbul Hkmetinin Mtareke Dnemindeki siyasetinigstermesi bakmndan mhimdir. Yani stanbul Hkmeti, igallere silahlakar koymann bir fayda vermeyeceine, memleketin sulh ve selametinin ancak

ve ancak gereki bir siyaset takip etmekle salanabileceine itenlikleinanmaktadr. Bu cmlemizi teyit eder bir dier telgraf da yine Dhiliye Nazr

Adil Bey tarafndan 26 Temmuzda vilayetlere gnderilen telgraftr. Bu telgrafta,mklt- mevcdeyi tezyd edecek her trl harektn selmet-i vatan tehlikeye ilgedecei derkr olduundan baz mahallerde vuk keml-i teessfle haber alnan tahriktakar cp edenlerin ikz ve muktez-y hl ve mahalle gre lzm gelen tedbirin cihet-imlkiye ve askeriyece mttehiden ittihz ehemm elzemdir5 denilmektedir.

Damat Ferit Paa Hkmetleri tarafndan halk Kuv-y Milliye aleyhine

kkrtmak iin Kuv-y Milliyecilere yneltilen ithamlar yle sralayabiliriz:Kuv-y Milliye mensuplarn ttihatlk, Boleviklik, sahte milliyetperverlik,fitne ve fesat ehli olmak, akilik, dinsizlik vb. ekilde itham etmek, halkn Kuv-y Milliyeye dman kesilmesini salamak iin yakalandklar yerde

3 zmirin igaline Anadolu halknn gstermi olduu ve devamnda tm yurda temil olunandireni neticesinde Mehmet Vahdettin tarafndan yaynlanan beyannamede, Bu hl esef-i itimlzmir igali ile n takb eden vekyi-i fecann ve Anadolu vilyt- arkyesi mukadderathakknda ie edilen rivytn efkr- ahlide hsl eyledii tesrt neticesi olup vukt ve yit-mezkreden bil-cmle efrd- ahlimizle beraber kalbimizde husle gelen tesrt pek amk vehukk-u devlet ve milletin synet-i emrinde sarf- m-hsl- gayret etmek cmlemiz iin pek tabiiise de u n- mhimde hkmet ve millete terettb eden vazfe-i teebbst makle-i siyasiye ve

ittihad- r-y ummiye ile muhafaza-i hukka almaktan ibaretdir denilmekte ve lkeniniinde bulunduu durum asndan makul bir siyaset takip edilmesi gerektii dikkatleresunulmaktadr. Bkz, Takvim-i Vekayi, 21 Eyll 1335/1919, Nr: 3651.; Alemdar, 21 Eyll1335/1919, Nr: 1791579.4 . Can Erdem, Sadrazam Damat Ferit Paa, Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmaraniversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, st2002, s. 123. ; stanbul basnnn mhimsimalarndan Refik Halit de, Mtarekeden sonra lkenin kurtulu yolunun derhal ngiltere ileberaber yrmek iin siyasi teebbste bulunmak olduunu dile getirmekte ve bununyaplamadndan yaknmaktadr. Bkz, Alemdar, Refik Halit, Yeni Muhtra Mnasebetiyle, 9Kanun- Sani 1336/1920, Nr: 3892689.5Alemdar, 27 Temmuz 1335/1919, Nr: 1241524. (Bkz, EK-I).


3/33

Damat Ferit Paa Hkmetleri Dneminde Kuva-y Milliye Hareketine Yneltilen thamlar

3

ldrlmelerine cevaz veren Fetv-y erifeyi karmak ve Kuv-y Milliyeyeitimat edilmemesini salamak iin beyannameler yaynlamak.Bu almamzda; Damat Ferit Paa Hkmetleri dneminde Kuv-y

Milliyeye yneltilen ithamlarn mahiyetini ve sonularn inceleyeceiz.

TTHATILIKDamat Ferit Paa Hkmetinin Kuv-y Milliyecileri sulayc ve halk

nazarndaki itibarlarn zedeleyici faaliyetlerinden ilki, onlar ttihatlkla ithametmi olmasdr. nk ttihatlar, devleti gereksiz yere Birinci Cihan Harbinesokmak ve milletin istikbaliyle oynamakla sulanyorlard6. Zaten 1/2 Kasm1918 tarihinde ttihat ve Terakki ileri gelenlerinin bir Alman denizaltsyla gizlicestanbuldan ayrlmalar ttihatlk kart propagandalara hz kazandrmt7.

Bu propagandalar neticesinde de ttihat yaktrmas Mtareke Dnemininen ar itham haline gelmiti8. Tam bu noktada; Kuv-y Milliyenin liderkadrosunu oluturan ahsiyetlerden -bata Mustafa Kemal Paa olmak zere-birksmnn evveliyatnda ttihatlarla balantsnn olmas, Damat Ferit PaaHkmeti tarafndan byk bir frsat olarak telkki edilmi ve ittihatlkyaktrmas ile halkn Kuv-y Milliyecilere dman olmas salanmaya allm

ve bu ynde byk gayret sarf edilmitir.Mtareke Dneminde gerek Sultan Vahdettin gerekse de Damat Ferit

Paann bizzat kendisi ve hkmetinin yeleri igallere kar her frsatta direniitavsiye eden ve bizzat direnie geen Kuv-y Milliye Hareketini ttihat ve

Terakkinin bir uzants olarak grmlerdir. Devletin ba olarak SultanVahdettin Kuv-y Milliyeye her vesile ile izhar- husumet eder ve Anadolu hareket-i

milliyesine de bu gzle bakard9. Vahdettine gre Kuv-y Milliye hareketinioluturanlar ve ynetenler, devleti lzumsuz yere Harb-i Umumye sokup halkperian eden ttihat ve Terakki yneticilerinin yardaklar deil bilakis ayn

6 Mesela Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar adl makalesinde ttihatlarn Harbi Umumye girinoktasndaki tavrlarn yle dile getirmektedir: Bu millet anlamad, renmedi mi ki uakhin-i hacette her frldaa gelir, hatta ecnebi parmayla da der, kalkar, yanar, tutuur, uankahramanlar Enver, Talat, Cemal deil midir ki daha Harb-i Umum zuhur eder etmez Almanyaile haf bir muahede akd eylediler ve milleti, ikbalini, istikbalini dnmeden, tanmadan ecnebbir devletin ihtirasna kurban ettiler bkz, Peyam, Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar, 28 Eyll1335/1919, Nr: 29755. ; stanbul matbuat yazarlarndan bir ksm, Balkan Sava ile BirinciCihan Harbi yllarndaki olaylardan ttihatlar sorumlu tutmulardr. Bkz. Reat ztrk,

stanbul Basnnda Edebiyatlarn Mill Mcadeleye Bak, Yaynlanmam Doktora Tezi,Ankara niversitesi Trknklp Tarihi Enstits, Ank1992, s. 104105.7 Bnyamin Kocaolu, Mtarekede ttihatlk, ttihat ve Terakki Frkasnn Dalmas(19181920), Temel Yaynlar, st2006, s. 7071.8 Yahya Kemal Beyatl, Siyas ve Edeb Portreler, Baha Matbaas, st1976, s. 87. ; Bupropagandalar neticesinde ttihatlk yle bir hale geldi ki artk ttihatnn babas evladndan,kardei biraderinden, kars kocasndan utanmaa balad. Bkz, Alemdar, Refii Cevad,Turanclar ve Trkler Amma Hakik Trkler, 20 Eyll 1335/1919, Nr: 1781578.9 Halis Karaaslan, Mill Mcadele Dneminde syanlarn knda Dini Faaliyet vePropagandann Rol, Yaynlanmam Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal BilimlerEnstits, zmir1997, s. 202.


4/33

Osman AKANDERE

4

tarikin salikleriydiler10. Nitekim Sultan Vahdettindeki Kuv-y MilliyeHareketine olan dmanl Takvim-i Vekayide yaynlanan beyannamelerindende rahatlkla grebilmekteyiz.

Damat Ferit Paa 30 Temmuz 1919da ngiliz Yksek Komiserliimemurlarndan Hohlere Komiteler gene dokuz bal ylan kafalarn kaldryorlar vekabinesi yeleri ondan (Mustafa Kemalden) ekilmek iin emir alyorlar11 demitir.

Yine, Sivas Kongresinin topland gnlerde Tan Gazetesi muhabirinin DamatFerit Paaya, Mustafa Kemal ve hareketinin mahiyeti hakknda ynelttii suale,Paa, Harekt- Milliyenin asker mahiyetinin olmadn, mill bir esasa dadayanmayp bir saman alevinden ve ttihat ve Terakki tevikatndan ibaret olduu12cevabn vermitir. Bu beyanatlar Damat Ferit Paann Kuv-y Milliyehakkndaki dncelerini ve dolaysyla Hkmetin Kuv-y Milliyeyi nasl

algladn ortaya koymas bakmndan byk nemi haizdir. Damat Ferit PaaHkmeti tarafndan Takvim-i Vekayide yaynlanan bir beyannamede deMemleketimizde akl- selm ve vicdan- nezih ashabndan ziyade stanbulda hafiyyen ve

Anadoluda msellehan Kuv-y Milliye namyla icr-y faaliyet eden ttihat Komitesininemtet ve tesvlt saha-i siyasette daima bir zemn-i ifl ve ihtiyl bulmakta olduu cihetlesuret-i hakda grnen erbab- fesad, efkar- umumiye-i milliyemize u zaman- buhrndaicra-y tesirden hli kalmyor13 denilmekte ve bu beyannamede ttihat ve

Terakkinin dolaysyla Mill Mcadelenin faaliyetlerinin nne geilmesigerektii vurgulanmaktadr. 22 Mays tarihli stanbul Polis GenelMdrlnden ve Genel Mdr Hasan Tahsin imzasyla Adliye Nezaretinegnderilen bir yazda da, Devlete harplerde feci bir yenilgi yaatanlarn imdiDevletin siyasi hayatn mahveden bar artlarnn galip devletler nezdinde

kaldrlmasna, eer bu mmkn olmazsa elden geldii nispette hafifletilmesinealacaklar yerde tam tersine zulm ve isyanlarna gnden gne hzverdiklerinden, milletin ve devletin selameti iin aba harcayan Hkmetin deicraatlarnn nne getiklerinden bahsedilmekte ve bozulan sknun veasayiin tekrar yerine gelmesinin bu fesat ehlinin yarglanp cezalandrlmasylammkn olacann alt izilmektedir14.

10 Karaaslan, Dini Faaliyet ve Propagandann Rol, s. 202.11 Gotthard Jaeschke, Kurtulu Savale lgili ngiliz Belgeleri, ev: Cemal Kprl, T.T.K.Basmevi, Ank1991, s. 169.12Alemdar, 5 Eyll 1335/1919, Nr: 1641564. (Bkz, EK-II). ; Vakit, 5 Eyll 1335/1919, Nr:

664. ; Damat Ferit Paann bu demeci 17 Sebtembre 1919 tarihli Le Temps gazetesinde dekmtr. Burada, Hareketin asker hibir bnyesi yoktur ve millete dayanmamaktadr. Bunlarsavata rtbe alm ve herhangi bir i peinde Anadoluya snm subaylardr ve bir hareketyaratabilmek iin aba gstermektedirler. Hareket bir saman ateidir, alevleri imdidensnmtr Bu hareket iin Anadoluda ok para sarf ediliyor; savata ttihat ve Terakkininparma vardr Hareket tamamen ittihatdr denilmektedir. Bkz, Yahya Akyz, TrkKurtulu Sava ve Fransz Kamuoyu 19191922, T.T.K. Basmevi, Ank1975, s. 51. ; Ayrcabkz, Celal Bayar, Ben de Yazdm, Cilt: 7, Sabah Kitaplk, st1997, s. 7879.13Takvim-i Vekayi, 4 Austos 1336/1920, Nr: 3921. (Bkz, EK-III).14 Midhat Sertolu, Mill Mcadeleye Yardm Ettikleri in Cezalandrlmak stenenlere DairYaynlanmam Belgeler, Hayat Tarih Mecmuas, Say: 2, Yl: 14, ubat1978, s. 47.


5/33


5

Yine Damat Ferit Paa Hkmetinin Kuv-y Milliyeyi nasl algladhakknda bilgi vermesi bakmndan Cemal Karabekirin hatratnda, Damat FeritPaa Hkmetinde Evkaf Nazrl yapm olan Elmall Hamdi (Yazr)yeatfedilen szler ayrca deer kazanmaktadr. Nitekim Cemal Karabekir, eskiarkada Elmall Hamdiye Kuv-y Milliye cephesindeki hal ve vaziyetianlatnca, Hamdi Bey, Azizim Cemal buttihat dolabdr. Yine mevki sahibi olmakistiyorlar. Memleket halk harplerden bkmusanm, artk istirahat ve sknet istiyorlar,ne bahasna olursa olsun bunu istiyorlar. Halkn nne den zabitan Ordu daldktansonra aa kp a kalmaktan korkuyorlar. Bunun iin kendilerine ibulmak, memleketinkendilerine muhta olduunu gstermek ve bu suretle geinmek istiyorlar. Hkmet orduyutamamyla datmaldr. Memleketi, dhili asayii temin iin yalnz Jandarma ve Poliskuvvetleri ile idare etmelidir. Biz bu kanaatteyiz. Bundan baka da selamet aresi yoktur15

diye cevap vermitir. Elmall Hamdi Beyin vermi olduu cevap MtarekeDnemindeki Osmanl Devletinin takip ettii siyasetle ayn dorultudadr.Nitekim Sultan Vahdettin, 15 Temmuz 1919da The Morning Post Gazetesimuhabirine verdii demete, Milletimiz harbe girmekle byk hata etti Fakatmemleketi harbe srklemeye hi katlmam olan binlerce halk cezalandrmak da elbettehataldr. Sevgili Babam Sultan Abdlmecid ngilterenin byk dostu ve bu memleket ileFransann mttefiki idi. Ben daima ngiltereye hayranlk besledim ve daima ngiltereyedost bir siyasetin destekleyicisi oldum: Biz ngiliz milleti ile hkmetinin insaf ve insanlkduygular ile adaleti temin iin bize yardm edeceklerini mit etmekteyiz16 demitir. Budeme Vahdettinin, Devletin kurtuluunun ancak ve ancak ngiltere ve dierbyk devletlerle dosta ilikiler ierisinde olmakla salanabileceine inandngstermektedir. Mustafa Kemal Paa nderliindeki hareketin Damat Ferit Paa

Hkmeti tarafndan kuku ile izlenmeye balad bir dnemde Dhiliye Nazrolan Ali Kemal Bey, 26 Haziran 1919 tarihinde btn vilayetlere gnderdiibeyannamesinde; baz yerlerde ordu mfettilerinin emriyle asker ve ianetoplandn, merkezden byle bir emrin olmadn ve bunu yapanlarn iddetlecezalandrlacaklarn bildiriyor ve Kuv-y Milliye hareketini de eski idareyi(ttihat ve Terakki) tekrar geri getirmek iin oluturulan bir yap olarak tasvirediyordu17.

Damat Ferit Paa Hkmetinde eyhlislamlk grevini ifa eden MustafaSabri de Anadoludaki Kuv-y Milliye hareketini Osmanl Devletine kaldrlmolan bir isyan bayra olarak grmekte ve Kuv-y Milliyecileri ttihatlklaitham etmektedir. Anadoludaki Mill Mcadeleyi Kuv-y Milliye nam altndattihat ve Terakki ekaveti..18 olarak tanmlamaktadr. Mustafa Sabri, 21 Mays

1920de Sultan Ahmet Camiinde verdii hutbede de Kuv-y Milliyeyi ttihat

15 Cemal Karabekir, Maka Silhhanesi Hatralar, stiklal Harbi Kahramanlar, NehirYaynlar, st1991, s. 3738.16 Jaeschke, ngiliz Belgeleri, s. 56.17 Ali Fuat Cebesoy, Mill Mcadele Hatralar, Temel Yaynlar, st2000, s. 98101.18 Mustafa Sabri Alemdarda yaynlanan bu makalesinde ayrca Kuv-y Milliyenin igallere kardirenie gemesini, nedir bu yedi dvele deil, yirmi yedi dvele meydan okuyan maskaralklardiyerek eletirmekte ve Kuv-y Milliyeyi kabadaylkla sulamaktadr. Bkz, Alemdar, MustafaSabri, Hurfattan Hakikate, 21 Mart 1336/1920, Nr: 4592759.


6/33

Osman AKANDERE

6

ve Terakki namna hareket eden bir yap olarak insanlara arz etmekte,Anadoluda ttihat ve Terakki aleyhine bir bir kyamlarn ba gsterdiindenbahsetmekte ve halkn zihninde var olabilecek Kuv-y Milliyeye olan meylinnne gemeye almaktadr19. Yine Hafz smailin de Ayasofya CamiindeCuma gn verdii vaaznda ngiliz taraftarl yapmas ve Loyd GeorgeninBiz Trklerle deil, ttihatlarla harp ediyoruz dediini nakletmesi ve Kuv-yMilliyenin tenkilinin devletin bekasnn bir gerei olduunu savunanaklamalarda bulunmas20, Hkmetin Kuv-y Milliyeyi ttihatlklasulamasnda tesiri mutlak olan Camii, Cuma Hutbesi ve din adamndannasl faydalandn gstermesi bakmndan da nemlidir. Zaten ileride detaylcazerinde durulaca zere Damat Ferit Paa Hkmetinde eyhlislamlkgrevi yapan Drrizade Abdullah Efendinin Kuv-y Milliyeyi din devlete

isyan eden asilerden mteekkil olan bir yap olarak arz eden ve Kuv-yMilliyecilerin yok edilmelerinin farz olduunu belirten fetvas bir ncekicmlemizi teyit eder bir mahiyet tamaktadr. Mustafa Sabrinin AlemdarGazetesinde yaynlanan bir dier makalesinde de, Mustafa Kemal Paa saltanatkaldrarak kendi iktidarn kurmak isteyen bir kii olarak gsterilmekte ve bumakalede de Mill Mcadele ttihat ve Terakki Komitesinin bir faaliyeti olarakdeerlendirilmektedir21.

20 Eyll 1919 tarihinde Mehmet Vahdettinin zmirin Yunanllar tarafndanigal edilmesi zerine halkn tedirgin olmamasn ve Yunanlara kar silahla karkonulmamasn tleyen beyannamesinin22 ardndan Hrriyet ve tilaf FrkasSadarete sunduu arizada; zmirin igalinin halkta uyandrd heyecannhedefinden saptrlmak istendii ve bu suretle baz kimselerin kendilerine kar

elde etmek istedikleri, Hkmetin takip ettii doru siyasetin bunlar eliyleberbat edilme riski tad ve bunu yapanlarn hayatlarnn ihtilal ve aibelerledolu olduu belirtilmekte ve vatann zararn kendi zarar telakki eden Hrriyet

ve tilaf Frkasnn byle bir duruma rza gstermeyecei vurgulanmaktadr23.Ayrca, Hrriyet ve tilaf Frkas, Ali Rza Paa Kabinesine verdii kinci venc Muhtrada, Kuv-y Milliye ad altnda karlan fitne ve fesadn ttihat

ve Terakki tevikatndan ibaret olduunu ve hviyet ve mahiyetleri pek marufolan bu ahsiyetlerin meydana getirdikleri bu isyann hedeflerinden birisinin deHrriyet ve tilaf Frkas olduunu iddia etmektedirler24.

Teali slam Cemiyeti de yaynlad Birinci Beyannamesinde Anadoluhalkna; bir zamanlar ne kadar mesut bir hayat srdklerini fakat ttihat ve

Terakkinin lkeye musallat olmasyla birlikte halkn huzurunun bozulduunu,

19Alemdar, 22 Mays 1336/1920, Nr: 5192819.20Alemdar, 27 Mart 1336/1920, Nr: 4652765.21Alemdar, Mustafa Sabri, Makam- Hilafet ve Ankara Meclisi, 10 ubat 1337/1921, Nr: 8703070.22Takvim-i Vekayi, 21 Eyll 1335/1919, Nr: 3651. ;Alemdar, 21 Eyll 1335/1919, Nr: 1791579.23Alemdar, 23 Eyll 1335/1919, Nr: 1811581. (Bkz, EK-IV).24 kinci Muhtra iin, bkz, Alemdar, 26 Terin-i Evvel 1335/1919, Nr: 3142615. ; ncMuhtra iin, bkz,Alemdar, 29 Terin-i Evvel 1335/1919, Nr: 3172618.


7/33


7

Harb-i Umumden yenik ayrlp Mtarekenin imzasyla birlikte ttihatlarnbirer birer katklarn ve tekrar ynetimi ele geirmek iin gizliden gizliyealtklar ifade edilmektedir. Anadoluda Mustafa Kemal Paannnderliindeki hareket ttihatlkla nitelendirildikten sonra memleketin binlerceevlad Enver, Talat, Cemal ve Mustafa Kemaller yznden telef olurkenmemleketin bu akilerin vcudunun ortadan kaldrlmas adna bir hareketi gzealamadndan bahsedilmektedir. Ayrca beyannamede byk devletlerin, Eer

Anadoluda Kuv-y Milliye isyann devam ettirir ve bastramazsanz stanbulu daelinizden alacaz25 diyerekstanbul Hkmeti zerinde bask oluturduu da altizilen bir baka hususu oluturmaktadr. Teali slam Cemiyeti tarafndan Kuv-y Milliye Hareketi, Hkmet ile Millet arasna sokulan ve devlete haricdmanlarn yapamayaca fenalklar yapan bir hareket olarak grlmektedir26.

Damat Ferit Paa Hkmetinin Kuv-y Milliyeyi ttihatlkla ithametmesine stanbul basnndan baz gazetelerde byk destek vermi vettihatlk sulamas ad altnda byk bir karalama kampanyasnn ierisinegirilmitir27. Mesel 6 Ekim 1919 tarihli Alemdar Gazetesinde Refii Cevadimzal Harekt- Milliye ve ttihat ve Terakki adl makalede Bu gnlerdettihatlarn yznden neeler salyor. Kendilerini Harekt- Milliye ile alkadar

gstererek bbrleniyorlar. Bunda da bit-tabi bir maksad- mahsusalar var. HlbukiHarekt- Milliyeye itirak edenlerin yemin suretlerinden anlalyor ki bu adamlar hibir

frkaya bahusus ttihat ve Terakkiye temayl etmiyorlar. Bunun da derece-i shhatinibilmiyoruz. Fakat Harekt- Milliye bueklini iktisap eyledi ise, bunu hi phesizttihatve Terakkiye temayl eylememesine atf etmek icap eder28 denilip ttihatlar ciddekilde eletirilmekte ve Harekt- Milliye de ttihat tezghna gelinmemesi

noktasnda uyarlmaktadr. Refii Cevad bir dier makalesinde de, Harekt-Milliyede ttihat dolab grmek istemeyiz29 demekte ve yine ttihatlara

25 Tark Zafer Tunaya, Trkiyede Siyasal Partiler (Mtareke Dnemi), Cilt: 2, letiimYaynlar, kinci Basm, st2003, s. 386390.26 Teali slam Cemiyetinin kinci Beyannamesi iin, bkz, Tunaya, Trkiyede Siyasal Partiler,Cilt: 2, s. 391394.27phesiz burada zikredilmesi gereken balca gazeteler,Alemdar, Peyam, Sabah, TrkestanbulvePeyam- Sabahtr.28 Ayrca bu makalede, Harekt- Milliyenin Harekt- Milliye olmas(nn) ttihat ve Terakkiyekar alaca vaziyetle belli olaca vurgulanmaktadr. Bkz, Alemdar, Refii Cevad, Harekt-Milliye-ttihat ve Terakki, 6 Terin-i Evvel 1335/1919, Nr: 2952595. ; Refii Cevadnttihatlara dmanl o derece idi ki, bir makalesinde, Bizler iin, Osmanllar iin, Trkler iin,ark iin, Garb iin velhasl btn dnya iin bir tek b-aman dman vardr: ttihat ve Terakki!

Baka dman bilmiyoruz diyecek boyutlara varyordu. Bkz, Alemdar, Refii Cevad, Yenievirme Hareketi, 25 Kanun- Evvel 1335/1919, Nr: 3742674. ; 2 Austos 1335 tarihli MustafaKemal ve Rauf Bey adl makalede Bir aralk bir ayia daha kt. Mustafa Kemal PaaAzerbaycanda bulunan Enverle terik-i mesai eylemi. Bizim teehht miktar grdmzKemal Paa cidd bir askere benziyordu. Evvelce de iitmi idik ki Harbi Umum esnasndaMustafa Kemal Paa kasabaca yaptrmak istedii harekt yznden Enverle de geinememi,onunla da aras alm. Onun memlekete ettii fenal, dnyada bir ocuk bile takdir eder. Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Mustafa Kemal Paa, Rauf Bey, 2 Austos 1335/1919, Nr: 1301530.29Alemdar, Refii Cevad, Ha yle Biraz Yola Gelin, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3202621.; Bir dier makalede ise, Tekilt- Milliyede gayr- mer bir eyin mevcut olmad hususundatemint verildiinden bahsetmekte, kendisinin telkinlerinin yanks sonucu byle bir gelimenin


8/33

Osman AKANDERE

8

atmaktadr. Bir makalesinde de, ttihatlarn veremden daha tehlikeli olduuve veremden evvel ttihat ve Terakki etesinin nne geilmesi gerektiizerinde durmakta ve memlekette bir veremle mcadele heyeti yerine ttihat veTerakki ile mcadele heyeti teekkl etse ve hereyden evvel bu derd-i mdhiin nne gemiolsa elbette daha iyi olur30 demektedir. Bir yazsnda da, Bu toprak yaayacaktr,

yaamaya layktr fakat ttihat ve Terakki eli ona ifa vermez, veremez. nknalbanttan dii, demirciden saati olamaz31 demektedir.

Refii Cevada gre Mustafa Kemal Paa ttihat deildir. Fakat Harekt-Milliyeye sokulan ahsiyetlerin ekseriyet-i azmesi ittihatdr32. Yine Refii Cevad,Harekt- Milliye ierisindeki ttihatlarn halka yaptklar zulmden MustafaKemal Paann malumat olmadn zannettiklerini, Mustafa Kemal Paa gibimakul bir adamn deliler arasnda olmasnn delilerin ekmeine ya srdn

ve Mustafa Kemal Paay delilerin arasna yakmayacak bir zihniyettegrdklerini ifade etmektedir33. Refii Cevad, daha sonra ilerleyen gnlerdeslubunu deitirecek ve Harekt- Milliyeyi direkt olarakttihat ve Terakkinintevikatndan ibaret sayacaktr. Nitekim Mustafa Kemal Paann Nutku isimlimakalesinde, Mustafa Kemal Paa, ilk defa Tekilat- Milliyeye taraftar olduu zamanbiz bundan memleketin istifade edebileceini mid ediyorduk. Ve Tekilat- Milliyenin, srfmill bir tekilat olacan zannediyorduk. Tamamen aksi kt. Yava yava grdk kiTekilat- Milliyede at oynatanlar hep ttihatlar oldu. Vaktiyle ikencecilik, sopaclkedenler Tekilat- Milliyede birer kahraman kesildiler34 demekte ve bu ve bundan

olduu zerinde durmakta ve byle bir tavr alnmasnn gereklilii zerinde daha ncedendefaatle durduundan bahsetmektedir. Yine bilfarz Harekt- Milliye namna falan veya falan

ahsiyetlerin u ve u fenal

yapd

klar

n

yazd

k diyerek yukar

daki cmlemizi teyit etmektedir.Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Aklsz Dostlar, 9 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3292629. ; RefiiCevad bir dier makalesinde de, Kuv-y Milliyenin drst ahsiyetlerin ne derekgerekletirdii bir hareket olduuna inandn fakat baz ttihatlarn, hareketi, mill olmaktankarp yeniden ttihat ve Terakkinin dirilmesi iin bir vasta olarak grdn ve bazttihatlile tannm gazetelerin de Harekt- Milliyeyi desteklemesinin halkta Harekt- Milliyeye karolumsuz intiba uyandrdn belirtmekte ve kendisini ttihat ve Terakkiye muhalif fakat Harekt-Milliyeye taraftar bir ahsiyet olarak niteledikten sonra ttihat ve Terakki oyununa gelinmemesinoktasnda Mustafa Kemal Paay uyarmaktadr. Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Manastr, Selanik,Sivas, Ankara 28 Terin-i Evvel 1335/1919, Nr: 3162617.30Alemdar, Refii Cevad, Veremden Evvel ete le Mcadele, 11 Austos 1335/1919, Nr:1391539.31Alemdar, Refii Cevad, Amerika Mandater Olacaksa, 18 Austos 1335/1919, Nr: 1461546.32 Bu makalede ttihatln ekli zerinde de durulmakta ve ttihatlk denilen eyin temessl

etmi bir ekli yoktur. ttihatlar hareketleriyle kendilerini belli ederler. Mesel perken hart! diyesrrlar. Okarken imdiklerler. Hapis ederler, ikence ederler. Sonra asarlar. Yakarlar. ldrrler.Sokakta saklanarak dan diye vururlar. Soyarlar, kann emerler, parasn alrlar. lhiridenilmektedir. Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Yine Sivas Telgraf, 27 Terin-i Evvel 1335/1919,Nr: 3152616.33Alemdar, Refii Cevad, Deliler, 26 Terin-i Evvel 1335/1919, Nr: 3142615.34 Makalede Mustafa Kemal Paa ile ilgili devamla, Mustafa Kemal Paa, gayesini, hedefini tayinetmeden evvel, yle muhitine bir gz gezdirseydi prensip esaslar zerinde muarz bulunduuFerit Paa Hkmetinden evvel tehcircilerle, taktilcilerle; ksaca syleyelim ttihatlarla omuzomuza, yan yana durduunu grrd denilmektedir. Bkz. Alemdar, Refii Cevad, MustafaKemal Paann Nutku, 12 Kanun- Sani 1336/1920, Nr: 3922692.


9/33


9

sonraki yazlarnda da Kuv-y Milliyeyi tamamen ttihatlarn direktifleri ilehareket eden bir tekilat olarak itham etmektedir.Muhalif basna gre Mill Mcadele Hareketi, ttihat ve Terakkiyi baka

erknyla mevki-i iktidara getirmek iin bir dolap idi. Bir dolap ki bu millet, bu memleketiin yeniden birok musibetlere badi olabilirdi. Fakat hibir hayra vesile olamazd35.ttihat ve Terakki, Kuv-y Milliye kisvesine brnm bir hareket olarakgrlmekte ve bu kisvenin altndan Talat ile Enverinahsiyeti karsa buna hayretetmeyiniz36 denilmektedir. Hatta nceden Mustafa Kemal Paann ahsna karmakalelerinde hsn zan beslediini grdmz Refii Cevad, daha sonrattihatlklar ile nl kiilerin Kuv-y Milliyenin ierisinde olmas ve nemlimevkilerde bulunmalar gibi sebeplerden, Mustafa Kemal Paaya dolaysylaKuv-y Milliyeye bakn deitirmi, Mustafa Kemal Paa ve Kuv-y Milliye

ileri gelenlerine ar hakaretlerde bulunmutur37. 25 ubat 1920 tarihli bir diermakalesinde, Bu gne gelinceye kadar memleket dmanlar olan ttihat ve Terakkiye,vatanmz mahveden Almanlara, nihayet zavall Anadolunun kurr ve kasabtn haracabalayan yenittihatlara mzaheret eden ve merutiyet dman, tabiilik dman, padiahdman olan bu adamlar ile beraber yrmenin artk kabil olamayaca tamamentahakkuk etmitir38 demektedir. Kuv-y Milliye vcut bulduu demlerde halknkr krne bu harekete taraftar olduunu ve ttihat ve Terakki yadigrlarnnda tecrbeli bir tilki gibi efkr- umumiyeyi, arzu ettikleri yne kolaycaektiklerini iddia etmektedir39. Ona gre; Harekt- Milliye ne Harekt- Milliye

35 Peyam, Ali Kemal, Kuv-y Milliye Ne di? Ne Yapt?, 24 Kanun- Evvel 1335/1919, Nr:344142. ; Yahya Kemal, Ali Kemal hakknda unlar sylemektedir: Yazlarn takip ediyordum.

O gnlerin en zehirli itham

ttihat

itham

idi; ortal

fazla itham edebilmek iin ttihat

sfatn herkese yaptryordu. Bir satrnda da Trk Milleti ttihatdr! diyordu. Bkz, Beyatl,Siyas ve Edeb Portreler, s. 8687. ; Nitekim Ali Kemalin ttihatlara olan kini hibir zamanazalmam aksine her geen gn biraz daha kuvvetlenmitir. Mill Mcadele hareketini dettihatlarn uzants olarak grd iin bir trl kabullenememitir. Osman zsoy,Gazetecinin nfaz, Tima Yaynlar, st1997, s. 141. ; Refii Cevad imzal bir makalede de yledenilmektedir: Peyam- Sabah (Ali Kemal Bey) ile Kuv-y Milliye arasnda iddetli bir aklkolmak lazmd. nk Peyamc, olanca kuvvetiyle Kuv-y Milliye aleyhine yryordu. Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Aklsz Dostlar, 9 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3292629.36Alemdar, Refii Cevad, Talat ve Enver Paa Hazerat, 30 Terin-i Sani 1336/1920), bkz,Tunaya, Trkiyede Siyasal Partiler, Cilt: 2, s. 293.37 Ocak, Mustafa Kemal Paas, Rauf Beyi, bilmem hangi aas ile yine bu millet-i mazlumeyemusallat olmutu. Yine celltlar; kasabalar haraca kesiyor ve yine Anadolunun son kalan birkadamla kan bu slkler emiyorlard. Bkz, Alemdar, Refii Cevad, Kuv-y Gayr- Milliye SuyaDdkten Sonra, 2 Mays 1336/1920, Nr: 4962806.

38 ntihabat neticesinde ttihat kkenli Kuv-y Milliyecilerin meclise girii zerine yazlan bumakalede yukarda da bahsedildii gibi ttihatlar eletirildikten sonra Kuru kuruya rade-iMilliye demekle milletin iradesi murad edilmez denilmektedir. Bkz,Alemdar, Refii Cevad, Buda Ne Demek?, 25 ubat 1336/1920, Nr: 4352735. ; Refii Cevad, Kuv-y Milliye mensuplarnaynelttii eletirilerin iddetini her geen gn biraz daha arttrmtr. Yaasn(!) Kuv-y Milliyebalkl makalesinde, Bu millet Kuv-y Milliyenin faaliyet-i milliye namyla yedii herzenintarihini takvimden koparp saklamal ve her ttihatnn suratna tkrdkten sonra o takvimdenkopard yapra onun alnna yaptrmaldr demektedir. Bkz, Alemdar, Refii Cevad,Yaasn(!) Kuv-y Milliye, 17 Mart 1336/1920, Nr: 4552755.39 Milletin sinesinden kan Kuv-y Milliye hangi hukuk- milliyeyi mdafaa edecekti? Gayesi neidi? Nasl ellerde idi? O gaye, hakiki bir hedef, hakiki bir gaye mi idi? Bu dnlmedi. Kuv-y


10/33

Osman AKANDERE

10

ne de Harekt- Diniye idi. Dorudan doruya mevki-i iktidarda bulunanttihatlarn birdolab idi40 ve dolaysyla Kuv-y Milliye, btn zehrini ttihat ve Terakkidenalmaktayd. Bu yzden bu hareketin ad Kuv-y Milliye olamazd. Olsa olsaancak Kuv-yttihadiye olabilirdi41.

Muhalif basnda Mill Mcadelenin balamasnda nemli bir yeri olanzmirin igal edilmesi dikkatlere sunulmakta ve zmiri kurtaracak olanlarnSivasta, Ankarada, Trabzonda, toplanmak yerine Aydn, Nazilli ve Akhisargibi yerlerde toplanmalar gerektii vurgulanmakta, Kuv-y Milliye ttihat birhareket olarak nitelendirilmektedir42. Mustafa Kemal Paa da, Padiahn vehkmetin onayn almadan ve siyasetine kulak vermeden, igalle birlikte derhalkurulan Reddi lhak heyetleri ile hakikatte ise ttihat ve Terakki ile yazmalarageerek, ordular ve mdafaalar hazrlamaa girimek ve bu suretle lkenin

byk devletlerin hmna uramasnda etkin rol oynamakla itham ediliyordu43.Yine, Kuv-y Milliyenin bir kuru grltden ibaret olduu belirtildiktensonra, gerekzmir felaketi ve gerekse Anadolunun sknu iin bu kuvvetlerdenbir hayr umsaydk, Kuv-y Milliyeye derhal iltihak etmeyi bir vazife-i vataniyebilirdik denilmektedir44. stanbul basnnn mhim simalarndan Refik Halit(Karay) Bey de ttihatlarla ilgili bir makalesinde, Talatlardan yaka silktim, soysuzattan ben kheylan beklemem, Enverlere lanet olsun, madrabazdan kahramanlk istemem;

Milliye olduka taraftar peyda etti. Bu kr krne taraftarln milleti nasl kmaz bir kpryesapladn da grdk. Alemdar, Refii Cevad, ctihad Tebdilinde Kolaylk, 3 Nisan1336/1920, Nr: 4722772. ; Ali Kemal bir makalesinde Yansn o gnl atee bu hale ki yanmaz/ Kr olsun o gzler ki bu dem kan boyanmaz dedikten sonra ttihatlarn saltanat on iki

senedir ellerinde bulundurduklar

n

ve devleti ac

olaylardan olaylara srklediklerini iddiaetmektedir. Bkz, Peyam- Sabah, Ali Kemal, Lanet! Lanet! Lanet!, 15 Mays 1336/1920, Nr:52710957.40Alemdar, Refii Cevad, Ne stiyorlar?, 27 Eyll 1335/1919, Nr: 1851585.41Alemdar, Refii Cevad, Hal ve Mevki, 4 Mart 1336/1920, Nr: 4432743. ; Mill Mcadeleyemuhalif bir yazar olan mer Kazmn 1921 ylnda Pariste baslan LAventure Kmaliste adleserinde Mustafa Kemal ve arkadalar ttihat olmakla sulandktan sonra, kurduuhkmetin (Ankara Hkmeti) de bir ttihat ve Terakki Hkmeti olduunu ve tpk 1914deolduu gibi Alman emperyalizminin hizmetinde olduunu, hatta bu hkmetin fazladanBoleviklerle de ibirlii yapt iin Anadolu halkna Bat Medeniyetinin kaplarn kapattn vezavall Trk Milletine ok byk ktlk ettii iddia edilmektedir. Bkz, Durmu Ylmaz, BirMill Mcadele Muhalifi, mer Kazm ve ki Kitab, Seluk niversitesi Ata Dergisi, Say: 4,Konya1993, s. 142.42Alemdar, Ouz Tekin, Harekt- Milliye ve ttihatlar, 8 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3272628.

43Peyam- Sabah, Ali Kemal, Her Hakikati Bilmeliyiz, 21 Mays 1336/1920, Nr: 53310963. ;Yine Ali Kemal, Zavall Anadolu adl makalesinde Kuv-y Milliyeye katlanlar hakkndadenize den, ttihat ve Terakki, Kuv-y Milliye ylanna sarld demektedir. Bkz, Peyam-Sabah, Ali Kemal, Zavall Anadolu, 18 Nisan 1336/1920, Nr: 50010930.44 Peyam, Ali Kemal, Vahdet-i Milliye Lazmdr ve Mmkndr, Fakat, 23 Kanun- Evvel1335/1920, Nr: 383141. Ali Kemal, Mustafa Kemal Paann bakanlndaki Kuv-y Milliyehareketinin gya zmirin Yunanistana verildii ve ark Anadolunun da Ermenilere vaat edildiiiin direnie getiini iddia ettiklerini fakat zmiri kurtarmak iin hibir gayret sarf etmedikleriniiddia etmektedir. Dahas giritikleri faaliyetin byk devletleri aleyhimize harekete geirmektenbaka bir ie yaramadn sylemektedir. Bkz, Peyam, Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar?, 28 Eyll1335/1919, Nr: 29755.


11/33


11

Cemallerden gzm yld, sehpalar, celatlar zlemem. Benim ismim mesnet iin merdivendirsanmayn, alacak kasalara maymuncukluk edemem, her teklife aptal gibi tuzu bendendiyemem. Trediler ko, aksnlar zerimden sel gibi: Ne ehrimde yerlesinler, ne bahemdeziftlensinler, ne iimde kklensinler Her tarafta veba ksn, tufan aksn, yangn gesin,razym; ttihad istemem; bu tavafta delilimi bezirgndan beklemem. Ey Allahm, senbyksn! Bunca dolu ovalarda ayrk otu bitmesin. Sivasmn balarna Floksera girmesin,melek huylu insanlarma iblis eli demesin, kuzularm kurt ardnda yamalarda

gezmesin45 diyerekttihatlar hususunda tavrn net olarak ortaya koymutur.Refik Halit bir makalesinde de, ttihat srsnden yeni obanba, millet paas m siziseip ayrd46 demekte ve burada direkt olarak Mustafa Kemal Paay hedefalmaktadr. Mustafa Kemal Paa ve Kuv-y Milliyeciler, hret, hrs ve menfaatpeinde koan, memleketin ve onun zavall halknn geleceini hi dnmeyip

atee atan, eteler kurmak suretiyle halkn var olan huzurunu bozup, damatlarasan ve Padiahlar sren nfuzlu kimselerin kalntlar olarak grlmektedir47.Ali Kemal bir makalesinde, Mustafa Kemal ve arkadalarnn ksmen kendiecaatleri ksmen de ttihat ve Terakki sayesinde Harb-i Umumde byk birkahraman mertebesine ykseldiklerini, harp bitince hkmetten uzak kaldklariin skntdan skntya tutulduklar ve nihayet zmirin igali ile birlikte

Anadoluyu altst etmek, hkmeti devirmek ve memleketin idaresini ele

45Alemdar, Kirpi (Refik Halit), Anadolu Diyor ki, 8 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3272628. ;Yine Refik Halit, ttihat Diyor ki adl makalesinde ttihatlarn azyla - Ben ttihatdeilim Ne kimseden utanrz, ne Allahtan korkarz. On senedir byle yaptk demekte vettihatlarla alay etmektedir. Bkz,Alemdar, Kirpi (Refik Halit), ttihat Diyor ki, 30 Terin-i

Sani 1335/1919, Nr: 3492649. ttihat

l

kla ilgili bir dier makalesinde de, Enver gitmisanlyor fakat kin yerinde duruyor. Talat gya kat. Fakat sanki baucumuzda bekliyor. Cemalmeydanda yok. Fakat farzet ki koynumuzda sakl. Leninin yerine Grinin Cemalin yerineKemal. Avrupa ettiini bulsun denilmektedir. Bkz, Alemdar, Aydede (Refik Halit), LeninYerine Grinin, 3 Kanun- Sani 1336/1920, 3832683.46Alemdar, Aydede (Refik Halit), Topuna Ho Amedi, 2 ubat 1336/1920, Nr: 4122712. ;Meclis-i Mebusan seimlerinde Kuv-y Milliyecilerden de birok kimse mebus seilmiti. MustafaKemal Paa da Erzurum mebusu seilmi fakat stanbula gitmemiti. Bu durum dnemin basntarafndan cidd ekilde eletirilmitir. Mebus seilen kimselerin birounun da nceden ttihat veTerakki ile ilikilerinin olmas basn tarafndan byk honutsuzlukla karlanmtr. Nitekim RefikHalit, Hata Ettik Hata! adl makalesinde seimleri ve seilenleri alayl bir dille eletirmekte veHaa, kusur ettik, aleyhinizde bulunduk, afv ediniz kim demi ki intihabnzda cebr vardr?Tpk Harb-i Umumiye girdiimiz gibi bu intihabata da bile bile, isteye isteye, seve seve girdik;kim demi ki iinizde daa adam kaldran vardr, yalandr!... Kim demi ki harpte parakazanmsnz, tezvirdir! Kim demi ki ttihat ve Terakkiye mntesipsiniz, kezb-i sarihtir. Kim

demi ki Talatla istiare edersiniz, mahz- fesaddr! demektedir. Bkz,Alemdar, Aydede (RefikHalit), Hata Ettik Hata!, 3 ubat 1336/1920, Nr: 4132713.47Alemdar, Refik Halit, Bunlar Onlar Deil mi?, 16 Kanun- Sani 1336/1920, Nr: 3972697. ;Peyam- Sabah, Ali Kemal, Mustafa Kemalin Maskaralklar, 7 Mays 1336/1920, Nr: 51910949. Ali Kemal, Mustafa Kemal Paay eletiren bir dier makalesinde, Mustafa Kemalinhrsndan, ihtirasndan, zevkinden baka dnce bilmez Selanik yadigr olduunu renmeyenkalmad. Cephelerde hizmetler arttka Pera Palas gibi sefahathanelerde zevklerini, debdebeleriniarttran bu gibi kahramanlar Harb-i Umumde mebhut, medhu izledik durduk. Bu derecekendini dnen, nesebinden uzak bir adamn Anadolu Trk ile ne mnasebeti olabilirdemektedir. Bkz, Peyam- Sabah, Ali Kemal, Sergerdelerin Milliyetleri, 13 Nisan 1336/1920,Nr: 49510925.


12/33

Osman AKANDERE

12

geirmek iin derhal faaliyete getiklerini, ikbal ve mevki hrs iin Anadoluyukana buladklarn iddia etmektedir48. Mill Mcadele tamamen bir ttihat veTerakki tertibat olarak lanse edilip Bu gn Anadoluyu kaplayan Harekt- Milliyeve memleketi istila eden ttihat faaliyeti ite bana bu otu hatrlatyor, imdiye kadar otudaima nazik bir elle tutup koparmaa kalktk, hem ellerimizi dalad, hem de daha kuvvetlefkrp her taraf kaplad; bir trl kazmann ucunu kkne daldrmak myesserolamad49 denilmekte ve ttihat ve Terakki srgann kknden koparmak, kazmayta iine daldrma50nn ve yok edilmesinin gereklilii vurgulanmaktadr.

Basnda bir dier makalede de, Anadoludaki mezalimin nne geilmez veKuv-y Milliye haydutlar ortadan kaldrlmazsa, Kuv-y Milliye kisvesi iindeEnverlere bedel Mustafa Kemallerin ttihat ve Terakkinin o Ortaa gebe

vahiliiyle memleketi kana bulad gibi memleketin Mustafa Kemaller eliyle

kana bulanaca, bunun nne geilmesinin gereklilii vurgulanmaktadr51.Osmanl Devletinin kurtuluunun temini iin tek kar yolun Mtarekehkmlerinin uygulanmas ve ngiltere ile beraber yrmek olduuna inanangerek Damat Ferit Paa Hkmeti gerekse de Damat Ferit Paa Hkmetinidestekleyen gazeteler, inandklar yolda baarl bir siyaset takip edememelerininnedenini, lkeyi on yldr yneten ve halk perian eden ttihat ve Terakkininhala lkenin yarn ile uramasna ve btn abalara ramen ttihat ve

Terakkinin nne geilemeyiine balamaktadrlar52.ttihatlk sulamalarnda ilgin bir nokta ise tilaf Devletleri de Kuv-y

Milliye hareketini ittihatlarn bir uzants olarak grmektedirler. Meselangilizler, Mill Mcadele hareketini ttihat bir hareket kabul edip, MustafaKemal Paay da ttihat fikirlerini benimseyen biri olarak grmekte ve

ttihatlarn da Paa ile ibirlii ierisinde olduklarna inanyorlard53.stanbuldaki ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe, mill hareketinyaylmas haydutlua taze iddet vermitir, bir Hallar Seferi iin toplanan kuvvetlertahsisan Trk bamszlnn savunulmas iindir Mustafa Kemal Paa ve onunlabirleenler nfuzlarn mahall memurlara zorla kabul ettirmektedirler hareketkendiliinden olma deil amattihat ve Terakki Komitesinin liderlerinin tevikiyle, hlmevcut tekilatn da yardm ile bir lazme gibi meydana gelmi grnmektedir54 diyerek

48 Bu makalede ayrca, Talat Paann, Enver Paa ile aralarndaki siyasi rekabetten dolay MustafaKemal Paay kulland iddia edilmektedir. Peyam, Ali Kemal, Harekt- Milliyenin Yz,14 Terin-i Sani 1335/1920.49Alemdar, Refik Halit, Isrgan Otu, 2 Nisan 1336/1920, Nr: 4712771.

50 ttihat ve Terakki srgannn yapraklarn koparmak deil kkn kazmak lazmdr. Bkz,Alemdar, Refik Halit, Isrgan Otu, 2 Nisan 1336/1920, Nr: 4712771.51Peyam- Sabah, Ali Kemal, Szle Mdafaa, 26 Mays 1336/1920, Nr: 53810968.52 Refik Halit, gelen hkmetlerden hibirisinin ttihatlara, sizin bu memleketin mukadderatylaoynamaya hakknz yok diyemediini ve ttihatlarn zerine yeterince gidilmediinisylemektedir. Bkz, Alemdar, Refik Halit, Yeni Muhtra Mnasebetiyle, 9 Kanun- Sani1336/1920, Nr: 3892689.53 Tevfik Byklolu,Atatrk Anadoluda (19191921), Cilt: 1, Kent Basmevi, kinci Basm, st1981, s. 37.54 Ayrca Calthorpeun 27. 7. 1919 tarihli raporunda: Bunlar filvaki ttihat ve Terakkiyi tamamenve canl bir ekilde diriltmilerdir denilmektedir. Bkz, Jaeschke, ngiliz Belgeleri, s. 168169


13/33


13

mill hareketi ttihat ve Terakki taraftarlarnn eseri olarak belirtmektedir.General Milne 2 Austos 1919da, Mustafa Kemal Paaya Damat Ferit PaaHkmetince bir ey yaplamayp tevkif edilemediinden yaknm ve AmiralCalthorpe da ttihat olarak grd Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnakar iddetle hareket edilmesini Damat Ferit Paadan istemitir55. Amiral DeRobeck, Lord Curzona gnderdii bir raporda ttihatlarn evlad olan MustafaKemal ile mzakere mitsizdir56 demektedir. Belikann stanbul temsilciliiniyapan S. Marghetitchin, Dileri Bakan Paul Hymana gnderdii 20 Kasm1919 tarihli raporunda da; Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey gibi ileri gelenttihatlarn gayretleri ile mill etelerin oluturulduundan, baz glklerinttihat ve Terakki sayesinde stesinden gelindiinden ve ttihat ve Terakki ilemill etelerin tek bir tekilat olarak gsterilmesi ile olduka tesirli bir idare tesis

edildiinden ve Trk halknn sadece mill gler tarafndan temsiledilebileceine inandrldndan bahsedilmektedir57.Yine Le Temps Gazetesinin stanbul muhabiri, gazetesine gnderdii

mektubunda Selanikte doan Mustafa Kemal, Talat ve Enverin en eskiarkadalarndandr ve politika arkadalar n plana geerken kendisi imdiye kadarsivrilememi, ihtiras sahibi biridir Enverin hasm olduu syleniyorsa da ttihatdr veonun ismi altndattihat ve Terakki Partisi lkenin idaresini ele geirmeye almaktadr58demekte ve Fransz kamuoyuna Mustafa Kemal ve hareketini ttihat ve TerakkiCemiyetinin iktidar ele geirmek maksadyla rpnlar olarak tantmaktadr.

Grld gibi Mustafa Kemal Paa ve arkadalar, Damat Ferit PaaHkmetleri, Damat Ferit Paa Hkmetleri yaran basn ve tilaf Devletleritarafndan kati surette tasfiye edilmesi gereken ttihat kalntlar olarak

grlmektedir. Hatta bu mcadelenin ttihatlarn bir tertibi olduunudnmektedirlerDamat Ferit Paa Hkmetlerinin Mill Mcadeleyi ttihatlkla itham

etmesini detaylca irdeledikten sonra Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnnttihat olup olmadklar hususunda ksa bir bilgi vermek yerinde olacaktr.phesiz bilinen bir gerekliktir ki gerek Mustafa Kemal Paa olsun ve gerekse

ve 16 Nolu Dipnot.; Mataine Gazetesinin 27 Aralk 1919 tarihli nshasnda da Mustafa KemalPaann ban ektii hareketin fikr ve ruhunun Enver Paaya ait olduu belirtilmektedir. Bkz,Osman Demirba, ttihat ve Terakki Cemiyeti ve Mill Mcadele, Yaynlanmam DoktoraTezi, stanbul niversitesi, Atatrklkeleri ve lklp Tarihi Enstits, st1999, s. 128.55 Byklolu, Atatrk Anadoluda, Cilt: 1, s. 39. ; Calthorpe bir raporunda, Sivas ve Konyavilayetlerinde ekiyalardan silahl mukavemet kuvvetleri tekiline balanld, mttefiklerin

menfaatlerine aykr hareketlerde bulunmak gayesiyle cidd bir faaliyet mevcut olduu alnanraporlardan anlalmtr. Bu hareket ttihat ve Terakki ajanlar tarafndan idare edilmektedir.Halka ve ilgililere Osmanl Hkmetinde ayr olarak almas ilan ve tavsiye olunmaktadr. Btnbunlarn balca tevikileri Sivasta Mustafa Kemal, Konyada Cemal Paalardr denilmektedir.Bkz, Bayar, Ben de Yazdm, Cilt: 7, s. 7375.56 Gotthard Jaeschke, Trk Kurtulu Sava Kronolojisi Mondrostan Mudanyaya Kadar(30 Ekim 191811 Ekim 1922), TTK Basmevi, Ank1989, s. 64. ; Zeki Sarhan, KurtuluSava Gnl, Cilt: 2, TTK Basmevi, Ank1994, s. 113.57 Zeynep Kerman, Belika Temsilcilii Vesikalarna Gre Mill Mcadele, DerghYaynlar, st1982, s. 13.58 Akyz, Fransz Kamuoyu, s. 52.


14/33

Osman AKANDERE

14

Kuv-y Milliyenin baz lider kadrosu olsun daha nceden ttihat ve TerakkiCemiyetinin ierisinde bulunmulard. Fakat srf buna dayanarak MillMcadeleyi bir ttihat dolab olarak nitelendirmek hem mesnetsiz hem degayr- ilm bir yaklam olmaktan teye gitmeyecektir.

Mill Mcadele Hareketi, ttihat bir hareket deildir fakat stanbulda,Enver ve Talat Paalarn direktifleri ile kurulan ve ttihat bir yeralt rgtolan Karakol Cemiyeti tarafndan ttihat bir hareket haline getirilmeyeallmtr. Karakol Cemiyetinin Anadoluya silah sevkyat gibi hususlardanemli hizmetleri olmutu. Fakat daha sonra Mill Mcadele Hareketini birttihat hareketine dntrmeye alm ve bu suretle de Mustafa KemalPaann liderliini tehdit etmitir59.

Mustafa Kemal Paann 27/28 Eyll 1919 gecesi Kerim Paa ile yapt

telgraf grmesinde de ttihatlk yaktrmas mevzubahis edilmi ve Paa,Asil ve temiz Mill Mcadelemizin, ttihatlarn son rpnlar ve kanl hareketleriolduunu ve onlarn parasyla yrtldn resmen ve aktan aa btn dnyaya ve

yabanc gazetecilere syleyen bu Damat Ferit, Adil Bey ve Sleyman efik kastediliyor-gafillerdir60 diyerekstanbul Hkmetini iddetli bir ekilde eletirmitir. Kaldki stanbul Hkmetinin yapm olduu ttihatlk propagandas epey taraftartoplam olmal ki Sivas Kongresinde Mill Mcadelenin ttihat ve TerakkiCemiyeti ile kati surette balants olmad srarla vurgulanm ve Kongreyekatlanlar tarafndan saadet ve selmeti vatan ve milletten baka hibir maksad ahstakip etmeyeceime, ttihat ve Terakki cemiyetinin ihyasna almayacama, mevcut frukusiyasiyeden hibirinin emeli ve siyasiyesine hdim olmyacama vallahi billhi diyeyemin etme gereklilii duyulmutur61.

Yine, Yenign Gazetesi husus muhabirinin Mustafa Kemal PaayaTekilt- Milliyenin ttihat tahrikt olduuna dair bir rivayet var. Bu husustakimtala-i devletleri ne merkezdedir? sualine, Paa, Binaenaleyh esas maksadmzvatan ve milleti kurtarmak olduuna gre karmzda iki muhasm zmre bulunmas pektabi idi. Bunlarn biri menfi-iahsiyesine menfi-i umumiyeyi feda eden hkmet-i sabka,ikincisi de inkrazmz bekleyen bir takm dhili dmanlarmzdr. Bunlar cihannazarnda Harekt- Milliyeyi kirletmek ve kendilerini kurtarmak iin zaman icabkuvvetli bir silaha malikti. Bu silah isettihat iftiras idi. Fakat gerek fiiliyat- milliyemizve gerekse hkmetin tebeddlnde gsterdiimiz bitaraflk cihan efkr- umumiyesindeihtirasat- sefileden ne kadar mnezzeh olduumuzu ispat etti. Bize ttihat diyenler

59 E.Semih Yaln,-Salim Koca, Mustafa Kemal Paann Anadoluya Geii, Berikan Yaynevi,

Ank2005, s. 6173.60 Atatrk, Nutuk, s. 123.61 M. Mfit Kansu, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, Cilt: 1, TTK Basmevi,Ank1986, s. 219. ; Ayrca Mustafa Kemal Paann ttihat Terakki ile ilikileri ve ttihatolmad hakknda tafsilat iin, bkz, Fethi Tevetolu, Atatrk-ttihat ve Terakki, AtatrkAratrma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Say: 15, Temmuz1989, s. 612623. ; Ayrca Bkz, Yaln-Koca, Mustafa Kemal Paann Anadoluya Geii, s. 2180. ; Yine mill hareketi ttihatlarnfaaliyetlerinden uzak tutma teebbsleri hakknda tafsilat iin, bkz, Emine Kskl, Mill McadeleBalangcnda, Mustafa Kemal Paann Mill Hareketi, ttihat ve Terakki Faaliyetlerinde UzakTutma Teebbsleri, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk YoluDergisi, Yl: 3, Say: 5, Ank1990, s. 109127.


15/33


15

unutuyorlar ki Harekt- Milliye btn millet tarafndan icra edilmektedir. Eer iin iindettihatlk olmak lazm gelse btn millet ttihatlkla itham edilmi olur. Fazla olarak

gerek imdiye kadar nerettiimiz beyannamelerle ve gerekse umum kongrede kabul edilenyemin suretiyle, hibir frkaya mensup olmadmz vettihatlkla alakamz bulunmadnkinata ilan ettik. Hatta zat- ahane bile son beyanname-i hmayunlarnda tekilat-milleyenin mnhasran esbab- milliyeden mtevellit olduunu, ilan buyurmulard. FakatFerit Paa Hkmeti yalnz millete deil, (Tan) gazetesi muhabirine de Anadoluharektnnttihat tahriktndan mtevellit olduunu syledi. Artk byle bir iddiaya naslehemmiyet verilebilir?62 cevabn vermi ve ttihatlk hususundaki dncelerininet bir biimde ifade etmitir. Fakat Mill Mcadeleyi ttihat ve Terakkininyeniden canlandrlmasndan baka bir ey olarak gremeyen Padiah veHkmet taraftar kesim tarafndan bu yemin ve beyanatlar da kabul grmemi

ve Kuv-y Milliye ttihatlkla sulanmaya devam edilmitir63. Zaten Padiahve Hkmetin Kuv-y Milliyeyi ttihatlkla itham etmesindeki temel maksat;halkn Kuv-y Milliyeye olan gveninin nne gemek ve halktaki Padiaha veHkmete kar olan gvensizlii krp kendi iktidarlarn gl tutmaktr. Bunusalayabilmek iin de dnemin en gzde itham olan ttihatlktanfaydalanlmtr.

Nihayetinde, insanlarn fikr bakmdan deiebilecekleri sosyal bir olguolarak karmzda dururken, Sivas Kongresinde, ttihat ve Terakki Cemiyetilehine bir siyaset takip etmeyeceine, yalnz ve yalnz vatann selameti iinmcadele vereceine dair yemin eden ve ttihat ve Terakkinin yeniden dirilmesiadna bir siyaset takip ettiini gremediimiz bir kadroyu ttihatlklasulamak dorusu pek akl kr olarak gzkmemektedir.

BOLEVKLKDamat Ferit Paa Hkmetinin, Anadolu Hareketini sulayc

faaliyetlerinden bir dieri de onlar Boleviklikle itham etmek olmutur. DamatFerit Paa ve Hkmeti, Kuv-y Milliyeyi sadece ttihatlkla sulanmannyeterli olmayacan erken fark etmi ve bu dnemde var olan Bolevik-AnadoluHareketi yaknlamasn byk bir frsat addederek Mill Mcadele Hareketinittihatln yannda Boleviklikle itham etmitir. Yani, Mill McadeleHareketinin, daha gl bir mcadele iin ortak dman olan tilafDevletlerine kar Boleviklerle iliki ierisinde olmas ve onlarn desteinikazanmaya almas hem Damat Ferit Paa Hkmeti hem de Mill

62Atatrkn Sylev ve Demeleri I-III, Cilt: 3, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ank1997, s. 3.63 Muhaliflerden Mevlanzde Rfat, Mustafa Kemal Paa, Anadoluda hazrlamaya baladkyamn ilk devrelerinde ttihat ve Terakkinin zulm ve yolsuzluklarndan, cinayet veenaatlerinden usanm olan halka: Bu hareketin devlet ve milleti felaketten felakete srkleyenttihat ve Terakki zmresiyle alakas olmadn, milletin hayat ve memat mcadelesi olan bukyamda, ttihat ve Terakkinin yeri bulunmadn. Muhtelif yerler ve zamanlarda bara barasylemiti demekte ve Ne yapalm ki, Paann fiilleri daima szlerini tekzip etmitir diyerekMill Mcadelenin inkr etmelerine ramen ttihat ve Terakki tevikatndan ibaret olduunusylemektedir. Bkz, Mevlanzade Rfat, ttihat Terakki ktidar ve Trkiye nklbnn Yz, Yedi klim Yaynlar, st1993, s. 253.


16/33

Osman AKANDERE

16

Mcadeleye muhalif basn tarafndan Kuv-y Milliyenin Bolevik olduueklinde yorumlanmtr. Daha doru bir ifade ile gerek Damat Ferit PaaHkmeti gerekse muhalif basn, Mill Mcadele Hareketinin Boleviklerle olanilikilerini bir Bolevik olma olarak alglamak zorundaydlar. nk Kuv-yMilliyeciler, Damat Ferit Paa Hkmetini tanmyorlard. Dolaysyla DamatFerit Paa, kendi iktidarn gl tutabilmek iin Kuv-y Milliyenin nnegemek zorundayd. Bu noktada Kuv-y Milliyecilerin Boleviklerle olanilikileri Paaya ve Kuv-y Milliyecilerden rahatsz olanlara yeni bir frsat verdi.

Mesela Damat Ferit Paa 19 Eyll 1919de Trabzon Valisi Galip Beyeektii telgrafta, memlekete takm takm Boleviklerin girdiini, Bolevizmusulnn yaylmas iin altklarn ve bunlarn nne gemek iin ne gibitedbirler alndn Galip Beyden sormutur64. En nihayetinde Damat Ferit Paa

Hkmeti, Kuv-y Milliyenin nne gemek iin her vastadan yararlanmayaazam lde gayret gstermi ve hedef kitleye yani halka kendi seilmidorularn benimsetmeye almtr65. Yaynlanan beyannamelere bakldzaman bu durum aka ortaya kmaktadr. Nitekim Damat Ferit PaaHkmetinin 4 Austos 1920 tarihli Takvim-i Vekayide yaynlananbeyannamesinde, Usat, Boleviklerden istimdad ediyorlar. Millet-i Osmaniyeyebundan byk hrmetsizlik olamaz. Mahaza hasil-i ber-gzde ve fezil-i ahlakiyesiylednyann en byk bir devletini tess ve asrlarca idme etmi olan aff ve edb ve halk venecb veeriat- garra-y Muhammediyeye hrmetkr Trk kavmi, inkr- hk ve hakkat,itirak- emvl ve zevct, katl- nfs ve gasb- emvl esasna istind eden ve insaniyettenziyde behmiyyete mtekarib bulunan bir meslek-i dallden ve Bolevikler gibi Allahn veinsanlarn dmanlarndan istimdd etmez, bil-nisbe asgar beladan azam belaya iltic

etmek gibi gafilane ve mecnunne bir harekete rza gstermez66 denilmektedir. Hkmetbu beyannamede; Kuv-y Milliye Hareketinin her ne sebebe mstenit olursaolsun Boleviklerle temas halinde olmasnn Millet-i Osmaniyenin vicdannszlattn dile getirmekte ve nihayetinde Kuv-y Milliye HareketiniBoleviklerin Anadoludaki uzants olarak gstererek milletin bu tekilatagsterdii ve gsterecei ilginin nne gemek istemektedir.

Grld gibi; Kuv-y Milliye Hareketi Boleviklikle itham edilirkenberaberinde, destekleyici unsur olmas bakmndan din deerlerde ustacakullanlmaktadr. Bu cmlemizi teyit edecek bir dier beyanname de, BoluMutasarrf Osman Kadri tarafndan yazlp datlan 19 Mays 1920 tarihlibeyannamedir. Bu beyanname Ey padiaha, dine, devlete beyz seneden beri sadakatiile dnyay hayrette brakm olan hakiki Mslmanlar67 cmlesi ile balamakta ve

devamnda Kuv-y Milliye Hareketi Boleviklikle itham edilip, Boleviklik namaltnda drtyz senelik din ve devlet dmanmz olan Moskoflardan kmeriata aykr,ve kanuna uymayan bir ie kaplan bir takm ekya vatan kurtaracaz diye Anadolununsiz saf ve namuslu halkn aldatarak padiahna, Mslmanlarn Halifesine isyan bayra

64 Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz, Cilt: 2, Emre Yaynlar, st1995, s. 625.65 Karaaslan, Dini Faaliyet ve Propagandann Rol, s. 202.66Takvim-i Vekayi, 4 Austos 1336/1920, Nr: 3921.67 Sabahattin Selek,Anadolu htilali, Cilt: 1, Dokuzuncu Basm, Kasta Yaynevi, st2000, s. 72.


17/33


17

ekmilerdir68 denilmektedir. Ayrca, beyannamede Bolevikliin ne demekolduu hususu da unutulmamakta ve bu hususta da Boleviklik, parann, maln,emlak ve arazinin ayak takm yersiz yurtsuz bir takm haydutlar tarafndan yamaedilerek bu haylaz, tembel, cani herifler arasnda taksim edilmesi, hi kimsenin nikhlkars olmayp her kopuun her kadn istedii gibi kullanmas, ocuklar iki yana kadaranalarnn kucanda kaldktan sonra alnp umumhanelerde beslenerek anasz ve babasz

yetitirilmesidir ki, ne bir babann ocuunu, ne bir evladn ana ve babasn tanmamakdemektir69 denilmektedir. Beyannamede Boleviklik yukardaki ekildetanmlandktan sonra Bolevikliin slam Dini ile uyumayaca ve AnadolununMslman halknn gznde hibir deerinin olmayaca da belirtilmektedir. Bubeyannamede, zerinde durulan bir dier husus ise ttihat ve Bolevik olaraknitelendirilen Kuv-y Milliye mensuplarnn; haydutluk ve soygunculukla rahat

yaamaya altklar ve bunlarn, milletin huzurunu dnecek kimseler deilbilakis vurgun devrinin devam etmesinden baka amalar olmayan kiiler olaraktantlmasdr70. Bylesi propagandalarn dzenli bir ekilde yaplabilmesi vehalkn zihninde Kuv-y Milliyeye ynelik soru iaretlerinin oluturulmas iinngilterenin de destei ile 1921 ylnda Anti Bolevizm ve Anti KemalizmCemiyeti tekil edilmi ve bu cemiyetler belirtilen gaye urunda almalaryrtmlerdir71.

Dnemin matbuatn incelediimizde Boleviklik mevzuunun da, MillMcadeleye muhalif basn tarafndan, halk bu mcadeleye kar soutmakmaksadyla ustaca kullanldn grmekteyiz. Alemdar Gazetesi BamuharririRefii Cevad bir makalesinde, ttihat ve Terakkinin tarz- idaresi memleketimahvetmekle neticelenmitir. Memleket bu hale geldikten sonra artk o felaketli idareye idare

demek iin mecnun olmal. ttihatlk bahusus ttihatln Anadoludaki imdiki ekliBolevikliin kpkzl bir eklidir72 demekte ve Kuv-y Milliye Hareketini busuretle en ar ekilde itham etmi olmaktadr. Refii Cevad ayn makalenindevamnda ise, lem-i insaniyet bu yeni canavarlarn kafasn ezmek iin sarf- mesaediyor73 diyerek hem halkn Kuv-y Milliye Hareketinden uzak durmasntlemi olmakta hem de akl- selm olan herkesin bunlarn yok edilmeleri iinaba harcadn dile getirmekte ve dolaysyla da Kuv-y Milliyenin yokedilmesinin insan olmann bir gerei olduunu belirtmi olmaktadr. Alemdar

68 Selek,Anadolu htilali, Cilt: 1, s. 72.69 Selek,Anadolu htilali, Cilt: 1, s. 72.70 Ancak memleketimiz teden beri haydutluk ve soygunculua alm, seferberlik devam ettii

mddete vurgun vurarak kanunun stnde bir amir gibi bulunduklar yerlerde zorbacasnahareket ve rahat yaamay, iy ve iret rezaletini adet etmi bir takm subaylar ile hapishanelerdenfirar etmi yahut her naslsa yakasnimdiye kadar kanunun penesine vermemi olanlar vardr ki,bunlar milletin ezildiini, mahvolduunu, kylerin harap, kadnlarn dul, ocuklarn yetim kaldndnmek istemezler. Maksatlar her ne nam olursa olsun vurgunculuk devrini devamettirmektedir. Bkz, Selek,Anadolu htilali, Cilt: 1, s. 72.71 Mesut Aydn, Mill Mcadele Dneminde Anadoluya Giri ve klar Kontrol AltndaTutan Kurulular, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk YoluDergisi, Yl: 3, Say: 5, Ank1990, s. 25.72Alemdar, Refii Cevad, Bolevik Av, 29 Eyll 1335/1919, Nr: 1871587.73Alemdar, Refii Cevad, Bolevik Av, 29 Eyll 1335/1919, Nr: 1871587.


18/33

Osman AKANDERE

18

Gazetesinde kan Hafz smail imzal bir dier makalede de, Dn naslAlman istibdad- askerisini almakla bu gn mzmahil oldu isek imdi de RusBolevikliine can atmakla yarn sahife-i lemden tamamyla silinmek istiyoruz. Revtb-ictimaiyemiz iinde bizi en ziyade tutan din- Hilafet iken Boleviklikle her eyden evvelbunlar ayaklar altna almak mecnunne, akurne inemek emelindeyiz. Karmzda,bamzda kimler bulunduundan ise haberimiz yok74 denilmektedir. Ayrca hilafetin

Trklerde, stanbulun da hilafet merkezi olarak kalmasnn salanmasnn enbirinci ve en mukaddes gaye olduu dile getirilmekte ve bunun temini iin dengiltere, Fransa ve talyann yardmlarna muhta olunduu

vurgulanmaktadr75. Bu cmleyi teyit eder bir baka makalede de, Boleviklikukuruna yuvarlanan Ankarann arkasndan ayrlmalyz. Byk devletlerle zelliklengiltere ile uzlamalyz76 denilmektedir. Mahir Said imzal makaleye

baktmzda, burada da tilaf Devletlerinin birka defa bizi Moskof zulmndenkurtardndan bahsedilmekte, Kuv-y Milliye, bu milletin bu memleketin ezelidman olan Moskoflarla birlemekle sulanmakta ve Moskoflarla neden birleildi?ynndeki suale de nkttihat ve Terakki yle istiyor, nk aalar harp istiyor77eklinde cevap verilmektedir.

Mustafa Sabri Alemdar Gazetesinde yaynlanan beyanatnda, ttihatlarlaBoleviklerin birbirlerine benzediklerini, her ikisinin de milletin servetlerinizorla ele geirmek iin aba harcadklarn iddia etmekte ve Boleviklermnevverleri ve zenginleri kesiyorlarm Kuran- Kerim insanlarn servet ve maietitibaryla derect- muhtelife ve mtefarka zere halk olunduklarn78 beyan ettiinisylemektedir. Yine Mustafa Sabri din-i slamn Bolevik aleyhtar olduuynnde fetva da vermitir79. Nitekim Mill Mcadele kart propagandalarda

Bulaklar (Bolevikler) geliyor! Allah, mabudu tanmyorlar. Ahaliyi kesip herkesinmaln yama ediyorlar80 gibi sloganlar kullanlmtr. Yine, Hendek ve Dzceisyanlarnda Yirmidrdnc Frka Kumandan Mahmut Bey isyan bastrmakiin Hendee geldiinde, Dzcedeki isyana katlan Hendeklilerden bir ksm,civar kylerde Bolevikler Hendei bast. Kadnlarmz ve kzlarmz rlplakhamamlara doldurdular. Mslmanlk ve namusumuz tehlikededir. Allahn seven Hendeekosun81 diye propagandalar yapmlardr. Anadolu Ahalisi Nazarnda Kemalilerbalkl bir yazda ise, Halk nsan padiahna isyan ederse nasl iyi bir Mslmanolduunu iddia edebilir demektedir. Karadenizin Dou ksmna hkim olan Kemaller, budnceyi tamamyla biliyorlarsa da, bu gn cebir ve iddet yoluna girmi olduklarndansiyasetlerine devam etmektedirler. Fakat Ankaradakiler, vaziyetin mdafaas kabil

74Alemdar, Hafz smail, Bizi Nereye Gtryorlar?, 5 Mart 1336/1920, Nr: 4442744.75Alemdar, Hafz smail, Bizi Nereye Gtryorlar?, 5 Mart 1336/1920, Nr: 4442744.76Peyam- Sabah, 2 Austos 1337/1921. Bkz, Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl, Cilt: 3,TTK Basmevi, Ank1995, s. 636.77Alemdar, Mahir Said, Vaziyet Vahimleiyor, 11 Haziran 1337/1921, Nr: 74.78 Salih Tun, gal Dneminde stanbul Basn (19181920), Yaynlanmam Doktora Tezi,stanbul niversitesi Atatrklkeleri ve nklp Tarihi Enstits, st1999, s. 320.79 Tunaya, Trkiyede Siyasal Partiler, Cilt: 2, s. 296.80 Karaaslan, Dini Faaliyet ve Propagandann Rol, s. 202.81 Cebesoy, Mill Mcadele Hatralar, s. 400.


19/33


19

olmadn bilmek ve telkin etmekle beraber, kendilerini ebediyen mahvolmubildiklerinden,Avrupann mahvolmas iin Bolevik istilasn davet etmeye urayorlar. Nasl oluyor dabunlar bu hareketin stanbulun kaybolmas ile sonulanacan grmyorlar? Bolevikolunca Rus olmamak icap etmez. Her Rusun kalbinde de lmez bir arzu ile stanbulhkimiyeti vardr. Sakn Kemalistler Moskova idarecilerinin elinde bir oyuncaktan bakabir ey olmasnlar?82 denilmektedir. Yine ayn yazda, Anadolu halknn kahirekseriyetinin Kuv-y Milliyecileri beenmedikleri zerinde durulmakta, Kuv-yMilliyeciler Anadolunun masum halkn cebren Bolevikletirmeye almaklasulanmakta ve halkn bu tr giriimlere muhalif olduu dile getirilmektedir83.

Bir makalede de, Mustafa Kemal Paa, Leninlerle, Grininlerle, Enverlerle veCemallerle ayn kefeye konulmakta ve hepsine birden zorba ve ekya elebadenilmektedir84. Kuv-y Milliye Hareketi mensuplar, Boleviklerle ayn kafay

tayan serseriler olarak nitelendirilmekte ve acilen bu ekyalarn nnegeilmesi gerektii vurgulanmaktadr85. Hakk Halit imzal bir makalede deAnkara Hkmetinin Boleviklerle ilikileri eletirilmekte ve yledenilmektedir: Fazla olarak istikll-i tm diye barmakta olan Ankara yrnnndier taraftan Bolevikler ve bu yoldan Almanlar ile akd- mukvele ettikleri tahakkukediyor ki bu da bal bana umum-u dnya iin bir tehlikedir Fakat Ankaradakilerkimi aldatyorlar? Kim aldanyor? Bolevikler ve Almanlarla akd- muahede eden istiklal-itmclarn, bu yalanc siyasetilerin yaktklar mum ancak yatsya kadar yanar. Yatsda

geldi, geiyor86. Muhalif yazarlardan mer Kazm LAventure Kmaliste adleserinde Herey gayet aktr. Biz hereyi gayet aklkla tespit ettik ve syledik. Bu bir

Alman-Bolevik oyunudur. Kemalistlerde onlarn gz kapal uaklardrlar. Onlardangelecek emirleri uygulamaktan baka bir ey yapmazlar87 demekte ve Mill

Mcadelenin Boleviklerin direktifleri ile ynetildiini iddia etmektedir.Nitekim halkn bir ksm, gerek bu sloganlar ve kkrtclk faaliyetleri gereksede Hrriyet ve tilaf Frkasnn olumsuz propagandalar neticesinde MustafaKemalin ttihatl yeniden kuraca ve Boleviklik getirecei korkusuna kaplmtr88.

82 K. Zeki Genosmanolu,-N. Ahmet Banolu,Atatrk Ansiklopedisi, Trkiye CumhuriyetiSiyasi Tarihi, Cilt: 5, May Yaynlar, st1971, s. 183.83 Genosmanolu,Atatrk Ansiklopesi, Cilt: 5, s. 183.84Alemdar, Aydede (Refik Halit), Nak- Ber b Lenin Yerine Grinin-, 3 Kanun- Sani1336/1920, Nr: 3832683.85Alemdar, 1 Nisan 1336/1920, Nr: 1702770.86Alemdar, Hakk Halid, Kimi Aldatyorlar?, 16 Haziran 1337/1921, Nr: 79.87 mer Kazm, 22 Haziran 1921 tarihli Alman basnnda yer alan ve Rus Hkmeti tarafndan

III. Enternasyonalin bakanlarna gnderildiini belirttii bir talimatta yle denildiini yazyor:Trkiyede III. Enternasyonal iin mcadele edeceiz. Milliyeti bayrak bizim maskemiz veparavanmz olacak. u slogan kullanacaz: Kahrolsun Svres! Kahrolsun Mttefikler! Bu hareketkolayca Bolevizme dnecek. Trk Paas farknda olmadan onun ateli bir savunucusuolacak. mer Kazm, Almanya gibi Rusyann da Ankara stnde yer aldn ve bir ksmtalimatlarn da Moskovadan geldiini iddia etmektedir: Moskova, Kemalin hkmetini herzaman denetim altnda tutmaktadr. Onun bakanlar da zaten Moskovann Komiserleridir.Bolevizmin ajanlar ile Kemalin hkmeti arasnda ok samimi bir ibirlii vardr. Bkz,Durmu Ylmaz, mer Kazm ve ki Kitab, s. 143145.88 Ergn Aybars, stiklal Mahkemeleri Yakn Tarihimizin Gerekleri-, Milliyet Yaynlar,kinci Basm, st1998, s. 30.


20/33

Osman AKANDERE

20

Bu hususta M. efik Aker, hatratnda unlar sylemektedir: Batangiliz PapazFrug (Frew) olarak Hrriyet ve tilaf ve sair muhalif partiler birleerek [18101335Atatrkn istihbarat ifresinden] Anadoludaki Hrriyet ve tilaf tekilat vasitasileyaptklar gizli tekilat ile Anadolu halk zerinde propagandalar yaptrdlar. Kimisi buhareketin ttihat hareketi olduunu, kimisi Atatrkn ve onun tekilatn Bolevik

yapmak iin olduunu yaymaa bu vehile milleti zehirlemee baladlar ve Anadoluda bazvaliler Ferid Hkmetinden ald talimat ile Atatrkn tekilat aleyhine halkn baz safve uursuzlarn silahl olarak bir bir ayaklandrdlar89. Propagandalarn balcalar, gyaKuv-y Milliye ve Atatrk memlekette Boleviklik yapmak istiyorlarm, halksoyuyorlarm, memleketi felakete sokanttihatl yayyorlarmgibieylerdi90.

Mill Mcadele Hareketine yneltilen Boleviklik sulamalarndanbahsedildikten sonra devamnda, bu hareketin Bolevik olup olmad

hususunda da ksa bir bilgi vermek yerinde olacaktr. Buradan hareketle, meselattihatlk bahsinde de deinilen Mustafa Kemal Paa ile Kerim Paa arasndakitelgraf grmesinde Boleviklik mevzuu da deerlendirilmi ve MustafaKemal Paa bu hususta, Memleketimize takm takm Boleviklerin girdiini ve Mill

Mcadelenin bir Bolevik mcadelesi olduunu resm olarak ilan eden ve yayan -DamatFerit, Adil Bey ve Sleyman efik kastedilmektedir- bu bahtszlardr91 demi veBoleviklik sulamasnn aslnn olmadn vurgulamtr. Yine AlemdarGazetesinde yaynlanan Anadolu Boleviklii Kabul Etmemi balylayaynlanan Yusuf Kemal Beyin Pariste verdii bir demete Ankara Byk

Millet Meclisi ekseriyeti (Moskovada) bir mzaheret aram ise de AnadolununBoleviklii kabul etmi olduunu iddia ve beyan eylemek n-bihengm olduu92belirtilmektedir. Boleviklik hususunda gerek olan udur ki, Ankara Hkmeti

Boleviklikle deil, Bolevik Hkmeti ile ilikiler kurmak istemitir93.Londra Konferansna T.B.M.M. Hkmeti adna Heyet Bakan olarakkatlan Bekir Sami Bey Tan Gazetesine verdii demete, Bolevizme gelince,

Moskovadan avdet etmiolmak mnasebetiyle kesin syleyebilirim ki Trkiye hibir zamanBolevik olmad ve olmayacaktr. Biz komularmzn umur- dhiliyesiyle megulolmaklmz lazm geldiini kabul ediyoruz. te bu sebepten dolaydr ki, tarz-idaremizdeki itilaf bizi Ruslar ile hsn- mnasebatta bulunmaktan men edemez. Btn

garp aleyhimizde idi. arktaki komularmz da aleyhimize evirmemek aresini aradk.Sovyetlerle mterek hareketimiz buna inhisar ediyor94 demekte ve bu deme AnkaraHkmetinin kesinlikle Bolevik olmadn ifade etmektedir. Burada dagrld gibi Mill Mcadele Dneminde Boleviklerle iyi ilikiler ierisindeolmann bir zorunluluk olduunun alt izilmektedir. Mehmet Akif (Ersoy)un

da Seblrredda yaynlanan bir vaaznda Boleviklikle ilgili unlaranlatlmaktadr: O halde bizim Boleviklerden korkmamza mahal olmad gibi,

89 M. efik Aker, 57. Tmen ve Aydn Mill Cidali, Cilt: 3, stanbul Asker Matbaas, st1937,s. 105.90 Aker, Aydn Mill Cidali, Cilt: 3, s. 113.91 Atatrk, Nutuk, s. 123.92Alemdar, 11 Haziran 1337/1921, Nr: 74. (Bkz, EK-V).93 Fahri Belen, Trk Kurtulu Sava, Babakanlk Basmevi, Ank1973, s. 227.94Peyam- Sabah, 28 ubat 1337/1921, Nr: 11235, Bkz, Tun, stanbul Basn, s. 410.


21/33


21

Bolevik olmaya da ihtiyacmz yoktur. Biz elimizdeki eriatn ahkmna, esst-fzlasna tamamyla sarldmz gn yakamz kurtarmoluruz. Evet, dmann dmandostolmak itibariyle mterek, mtekabil menf dairesinde Boleviklerle ittifak edebiliriz.Garbn lem-i beeriyeti, bilhassa biz Mslmanlar ezmek iin kuvvet almakta olduklar omelun zulm messeselerini ykmak hususunda Boleviklere yardm da ederiz. Byle birittifaktan biz ne kadar istifade edersek, Ruslar da o derece mstefit olacaklardr95.

Mill Mcadele Hareketinin Boleviklerle olan ilikileri neticesinde Moskova,Mill Mcadele Hareketini Bolevikletirmek iin aba harcamtr. erkezEthemle istediklerini gerekletiremeyen Ruslar ynlerini Enver Paayaevirmiler ve Enver Paay Mill Mcadele Hareketine alternatif bir liderolarak devreye sokmaya almlardr. Ankara Hkmetinin yerinde tedbirleriile bu sorun atlatlmtr96.

SAHTE MLLYETPERVERLK, ASLK, DNSZLK VB.THAMLAR

Kuv-y Milliyeye yneltilen ithamlardan bir dieri de Kuv-y Milliyecilerinmilliyetiliklerinin sahte olduudur. Sultan Vahdettinin Takvim-i Vekayideyaynlanan Hatt- Hmayununda, milliyet nam altnda ik edilen ititnlkenin vaziyet-i siyasiyesini altst ettiinden bahsedilmekte ve bu hl-i isyannne suretle olursa olsun derhal nne geilmesi gerektii vurgulanmaktadr97.Nitekim Damat Ferit Paann drdnc defa sadarete geliinin hemen akabindeneredilen Hkmetin Beyannamesinde de Bu halde Tekilt- Milliye denilenharekt- byne, hem Anadoluyu korkun bir istilaya uratmak hem de devletin ban

gvdesinden ayrmak felaketini hazrlyor. Bu gn millet-i Osmaniyenin en byk

dmanlar, yalanc milliyet davasyla ahs ihtiraslarna vatan ve milleti fedaedenlerdir98 denilmekte ve Kuv-y Milliyeciler milletin nndeki en bykengel olarak tasvir edilmektedir. Yine Kuv-y Milliyeciler, ahaliden cebren paratoplamak, zecren asker almak, para vermeyenlere ve byle fena bir maksatla askerlii kabuletmeyenlere eziyet etmek, ldrmek, kyleri basp yama etmek, kyleri hatta kasabalarvurmak gibi fezahatler yapmakla itham edilmekteydiler99.

Kuv-y Milliye Hareketi, Dhili Nazr Ali Kemalin bir tamiminde deAnadoluda yeniden ekavet ve yama devrini aanlar100 olaraknitelendirilmekteydiler. Damat Ferit Paa Hkmetinin 4 Austosta yaynlanan

95 Mehmet Kaplan,-nci Enginn ve Dierleri, Devrin Yazarlarnn Kalemiyle Mill Mcadeleve Gazi Mustafa Kemal, Cilt: 1, Kltr Bakanl Yaynlar, st1981, s. 385.

96, Mustafa Balcolu, ki syanKogiri, Pontus- Bir Paa -Nurettin Paa-, Nobel Yaynlar,Ank2000, s. 62.97 Takvim-i Vekayi, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 3824. ; Hatt- Hmayunun mahiyeti hakkndatafsilat iin, bkz, Osman Akandere, 11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekyide Kuv-yMilliye Aleyhinde Yaynlanan Kararlar, Ankara niversitesi Trknklp Tarihi EnstitsAtatrk Yolu Dergisi,Yl: 12, Say: 24, Ank2003, s. 425440.98Takvim-i Vekayi, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 3824. ; Alemdar, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 4802780.99Takvim-i Vekayi, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 3824. ;Alemdar, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 4802780.100 Falih Rfk Atay, ankaya, Bate Yaynlar, st1998, s. 200.


22/33

Osman AKANDERE

22

beyannamesinde ise, Hkmet-i hzra, usatn tenkili ve Anadoluda asayiin iadesisuretiyle yalnz Devlet-i Osmaniyenin bakiye-i mevcudiyetini istihlas deil kendilerineinkyat etmeyen kyleri, ehirleri, ihrak- bin-nar eden, kadn, ocuk ve ihtiyar binlerceefrad- milleti katl ve itlaf ile damen-i insaniyeti ve sebebiyet verdikleri ecnebi harektkarsnda bil-hicap firar ile milletimizin hasail-i bergzdesinden olan hret-i ecatinilekedr eden ve fakat mdafaasz milleti itlaf ve yamadan ekinmeyen bu ayan- nefreterbb- isyann harekt veekvetkrnelerinden millet-i masume-i Osmaniyenin beky-yrz, can ve maln kurtaracak veunun kahr- gnagnu altnda ezilen huzur ve rahatniade ettikten sonra terakkiyat- medeniye ve maddiye ve maneviyeleri esbabnn istihzarnatevessl eyleyecektir101 denilmektedir.

Ayrca Kuv-y Milliye Hareketi; gerek devletin resm yazmalarndagerekse de matbuatta Kuv-y Gayr- Milliye, Kuv-y Bagiye, sergerde, ekavet

ehli, Kemali eteleri ve Anadolunun yeni Cellleri gibi ithamlara maruzkalmtr102. Osmanl Arivinde bu dnemi konu edinen birok belge Kuv-yMilliye nam altnda karlan fitne ve fesat103 gibi cmlelerle balamakta ve dahametnin banda onlarn milllikle alakalarnn olmad bilakis fitne ve fesat ehlikiiler olduklar vurgulanmaktadr.

Kuv-y Milliyenin gayr- mill bir hareket olduu propagandasna dneminmuhalif basn cidd manada destek vermi ve muhalif basn yazarlar tarafndanKuv-y Milliye aleyhinde birok makale kaleme alnmtr. Alemdarda kan biryazda O meum ttihat Hkmeti devrildikten sonra daha menhus bir ekli ire edenTekilt- Milliye maskaral memleketin hkimi oldu104 denilmekte ve bu yazdagrld zere Kuv-y Milliye Hareketi maskaralk olarak dikkatleresunulmaktadr. Ali Kemal imzal bir makalede; Harekt- Milliyenin cirmi kadar

yer yakaca ve yakt yerinde Anadolu olaca vurgulanmakta ve Kuv-yMilliyenin i yz hrs, heva, ihtiras ve periandr105 denilmektedir. Ayn yazar birbaka makalesinde de, Veyl o zorbalara ki, onlar bir manada kurun- vustadaCengizlerin hayaliyle, Timurlarn tasavvuruyla yayorlar106 demekte ve Kuv-yMilliyeyi ahaliyi katleden ve Anadoluyu kana bulayan bir tekilat olaraknitelemektedir. Yine Alemdarda yaynlanan Malatya Mutasarrf ile yaplan birmlkatta; Harekt- Milliye hakknda ne dnyorsunuz? Sualine, Mutasarrf,deil bir kaza veya vilayeti fakat bir kar topra iin bile byk fedakrlklar

yaplmasn ok faziletli ve mukaddes bir vazife biliyorum. Fakat Harekt- Milliye bayraaltnda temiz ve namuslu ahalimize yine ok ac bir facia temaa ettirilmesi endiesi beni

101Takvim-i Vekayi, 4 Austos 1336/1920, Nr: Nr: 3921.

102 Matbuatta da Kuv-y Milliye aleyhine kaleme alnm birok yaz bulmak mmkn. Bunlardanbirka: Alemdar, 20 Nisan 1336/1920, Nr: 4882788.;Alemdar, Refii Cevad, Kuv-y Gayr-Milliye Suya Dtkten Sonra, 2 Mays 1336/1920, Nr: 4962806.; Peyam, Ali Kemal, KimiAldatyorlar, 28 Eyll 1335/1919, Nr: 29755. ; Peyam, Ali Kemal, Gayr- Meru Kuvvetler,21 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 351109. ;Alemdar, Refii Cevad, Turanclar ve Trkler AmmaHakiki Trkler, 20 Eyll 1335/1919, Nr: 1781578.103 Birka misal iin, bkz, BOA, BEO, Umumi No: 347778. ; BOA, BEO, Umumi No: 348153. ;BOA, BEO, Umumi No: 348255.104Alemdar, 4 Nisan 1336/1920, Nr: 4732773.105Peyam, Ali Kemal, Harekt- Milliyenin Yz, 14 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 344102.106Peyam, Ali Kemal, ntibah in Hrriyet ster, 29 Eyll 1335/1919, Nr: 29856.


23/33


23

titretiyor107 demekte, Anadolunun harabe halinde olduunu dikkatleresunmakta ve ahaliyi kan dkmeye mahkm etmenin bir hayrnn olmayacanvurgulamaktadr. Ayn mlkatta, Harekt- Milliyeye katlmayanlara nasldavranlyor ynndeki suale ise Mutasarrf, ite beni en ok mteessir edennoktalardan biri. Eln vahi usuller, gayr- insan muameleler, medeniyeti tahcl edecek tarzve hareketler btn kuvvet ve manasyla hkm fermadr. Tekilta mutavaat etmeyenmemurin ldrlyor, hapis ediliyor ve darp olunuyor ve mallar yama ediliyor108 diyecevap vermi ve bu beyanatyla Kuv-y Milliyeyi en ar ekilde itham etmiolmaktadr.

Muhalif basn incelendiinde yukardaki yazda anlatlan grleridestekleyen birok yaz bulmak mmkndr. Mesela Refii Cevad, Kuv-y

Milliye ii idama kadar dayandrd. Kan iiyor. Millet bu canavarlarn teker teker

yakalanp demir kafesler iinde tehir edilecekleri gn grmeyecek mi?109 demektedir.Yine, bir dier makalede de, Kuv-y Milliye gayr- mill bir hareket olarak tasviredilirken bu millet dnmez mi ki imdi mdafaa-i milliye davasna kalkan bu

pervaszlarn nazarnda Trklerin hayatlar hi hkmndedir110 denilmekte ve butoprakta dman parasyla alanlar(n) da bu millete ancak bu derece ihanet111edebilecekleri vurgulanmaktadr. Ayn yazar bir baka makalesinde de, eerKuv-y Milliyeden memleket iin en ufak bir hayr umsaydk o hareketekatlmay bir vazife-i vataniye addederdik demekte ve iin i yznn yleolmadn belirtmektedir112. Mustafa Sabri imzal bir makalede de, Kuv-yMilliyenin Trkiyede esas milleti tekil eden ahali kuvvetine deil, askerkuvvete istinat ettiini sylenmekte, Kuv-y Milliye Hareketi militarizmebekesi olarak tantlmakta ve millet namna ykselen sad, bu Harekt- Milliyeyi

idare edenlerin sads olduu cihetle bunlarn milliyetperver olarak tannmasnn hidoru olmayacan vurgulanmaktadr113. Refii Cevad da, memlekette ekavetinmdahilleri olanlarn (Kuv-y Milliye) kendilerini milliyetperver ve vatanperverolarak tanttklar, dolaysyla da kendilerine mill bir ss verdikleri zerindedurmaktadr114.

Yine Kuv-y Milliye aleyhinde yaynlanan bir yazda da; milliyeti denilenKuv-y Milliye mensuplar eer zerre kadar vatann selametini dnyorolsalard tilaf Devletlerinin arzularna uygun hareket etmeleri icap ederdi115

107Alemdar, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3202621.108Alemdar, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 3202621.109Alemdar, Refii Cevad, 26 Nisan 1336/1920, bkz, Sarhan, Kurtulu Sava Gnl, s.

Cilt: 3, s. 1112. ; Refii Cevad bir baka makalesinde de Kuv-y Milliye Hareketini caniler vecelltlardan mrekkep bir tekilat olarak aktarmakta ve Kuv-y Milliyecilerin kasabalarn haracabaladndan bahsetmektedir. Bkz, Alemdar, Refii Cevad, Kuv-y Gayr- Milliye SuyaDtkten Sonra, 2 Mays 1336/1920, Nr: 4962806.110Peyam, Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 29755.111Peyam, Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 29755.112 Peyam, Ali Kemal, Vahdet-i Milliye Lazmdr ve Mmkndr, Fakat, 23 Kanun- Evvel1335/1919, Nr: 383141.113Alemdar, Mustafa Sabri, Hurfttan Hakikate, 21 Mart 1336/1920, Nr: 4592759.114Alemdar, Refii Cevad, Bu da Ne Demek?, 25 ubat 1336/1920, Nr: 4352735.115Alemdar, 4 Nisan 1336/1920, Nr: 4732773.


24/33

Osman AKANDERE

24

mealinde grler ne srlmektedir. Hatta tilaf Devletlerinin insafl olduklarve Mtarekeden sonra Osmanl Devleti iin hayat hakk tanyacaklar zerindedurulmakta fakat devlet ve millet dmanlarnn Tekilt- Milliye namyla

Anadoluda tilaf Devletlerine kar giritikleri mcadele yznden bunungerekleemedii belirtilmektedir116. Bir baka makalede de, Bu kuvvetlerin oharis, o muhteris, mfteris sergerdeleri gz nne getirilsin. Trklkten, Osmanllktan,

Anadoluluktan neslen, ruhen ne derece uzaktrlar derhal grlr. Mustafa Kemalinhrsndan, ihtirasndan, zevkinden baka dnce bilmez Selanik yadigr olduunurenmeyen kalmad117 denilmekte ve grld gibi bu makalede Kuv-yMilliyenin Trklkle ilgisinin olmad vurgulandktan sonra hareketin liderikonumunda olan Mustafa Kemal Paann ahsna saldrlmakta ve bu yollaKuv-y Milliye Hareketi ypratlmaya allmaktadr.

Bu dnemde muhalif kesim Mustafa Kemal Paay, giritii Mill Mcadeledolaysyla maceraclk ve delilikle itham etmitir118. Alemdarda yaynlananKuv-y Milliye eteleri Hkmete Mdahale Etmiyor mu? balkl yazda da; Kuv-y Milliyenin stanbul Hkmetine mdahale ettiinden ve gayr- meru birhareket olduundan bahsedilmektedir119. Ali Kemalin Kuv-y Milliyecileraleyhine u makalesinde syledii szler Kuv-y Milliyecilere olan dmanlnboyutunu gzler nne sermektedir: Tekilt- Milliye sergerdeleri, bu mahlklarkadar balar ezilmek ister ylanlar tasavvur edilemez. Dmanlar onlardan bin kereiyidir120.

Mill Mcadeleye gnl veren insanlarn Anadoluda dman igaline kargiritikleri mcadelenin stanbul edebiyatndaki ad ise haydut eteleridir121. RefiiCevadn bir makalesinde ise Kuv-y Milliye Hareketi Cellilerle

zdeletirilmekte ve Celliler gibi treyen sergerdeler kuvveti zavall milleti kana veatee bouyor122 denilmektedir. Kuv-y Milliyecilere, Celliler yaktrmas AliKemal tarafndan da kullanlr ve 1 Kasm 1919 tarihli Peyamda yaynlananKimi Aldatyorlar adl makalesi, banda Mustafa Kemal olduu halde Anadolunun

yeni Cellileri123 sulamasyla balar. Dahas, Tekilt- Milliyeyi kahr vetenkil etmek millet iin mevcudiyet meselesi olmutur. Dhildeki Mslmanlar bilmelidirlerki o habislere husumet edenler dine, halifeye, millete unutulmaz hizmetlerde bulunmu

116Alemdar, 23 Mart 1336/1920, Nr: 4612761.117Peyam- Sabah, Ali Kemal, Sergerdelerin Milliyetleri, 13 Nisan 1336/1920, Nr: 49510925.

; Mirliva Mustafa Kemal Paa halkta hsl olan bu galeyandan, resm vazifesini unutarakahs vemensubu olduu grup iin istifade kaydna dmt. Bkz, Mevlanzde Rfat, Trkiyenklbnn Yz, s. 296.118 Mevlanzde Rfat, Trkiye nklbnn Yz, s. 261.119Alemdar, 15 Mart 1336/1920, Nr: 4532753.120Peyam- Sabah, Ali Kemal, Padiahn ve Hkmetin Etrafnda, 23 Nisan 1336/1920, Nr:50510935.121 Atay, ankaya, s. 200.122 Alemdar, Refii Cevad, Nereye Gidiyoruz, 29 Mart 1336/1920, Bkz, hsan Ilgar,Mtarekede Yerli ve Yabanc Basn, Kervan Yaynlar, st1973, s. 53.123Peyam, Ali Kemal, Kimi Aldatyorlar, 1 Terin-i Sani 1335/1919, Nr: 29755.


25/33


25

olacaklardr124 denilerek halk, Kuv-y Milliyeye kar kkrtlmayaallmaktadr.Damat Ferit Paa, drdnc sadaretinde, btn gayretine ramen stesinden

gelemedii Kuv-y Milliye Hareketini bu kez eyhlislam Drrzde AbdullahEfendinin vastasyla Fetv-y erfe125 yaynlamak suretiyle tenkil etmeyealmaktadr. 11 Nisan 1920de bata Takvim-i Vekayi olmak zere gazetelerdeyaynlanan bu fetvalar, devletin Kuv-y Milliyeye bak ve Kuv-y Milliyenintenkili iin bavurulacak yollar belirtmesi bakmndan mhimdi. Drrzdenin

vermi olduu fetvalarda; Kuv-y Milliye hareketi ekya kuvvetleri olaraknitelendirilmekte, Anadolu ile stanbul arasndaki balar koparmak, halifeninyceliini zedelemek, padiaha itaatsizlik etmek, mevcut dzeni zorladeitirmeye kalkmak, halktan zorla mal ve eya toplamak, halk zorla kendine

asker etmek ve nihayet vatann birlik ve btnln bozmakla sulanmakta vehkm olarak da bu asilerin ldrlmelerinin dinen farz olduuvurgulanmaktayd126. phesiz bu fetva ile halkn din hassasiyetindenfaydalanlmaya allmakta ve Anadolu Hareketine kar taarruza gemenindin bir gereklilik olduu Mslmanlarn dikkatlerine sunulmaktadr.Nihayetinde halk Kuv-y Milliye aleyhine harekete geirmek ve kendilerinintenkil edemedii Anadolu Hareketini milletin tenkil etmesini salamayaalmaktadrlar. Mehmet Arif Bey hatratnda bu mevzuda Mill Harektpadiaha isyan eklinde ve mcahitlerin nderlerini ittihatlar ve dinsizler olarakniteleyen fetvalar ve bildirilerle halkn akl kartrlmakta ve bir taraftan da Biga ynnden

Anadoluya musallat edilen Anzavur vastasyla yldrma siyaseti takip olunmakta idi127demektedir. Burada da belirtildii gibi Padiah ve Damat Ferit Paa Hkmeti

Kuv-y Milliyeye ynelik amalarna ksmen de olsa -o dnem itibariyle-ulamlar ve Anadolunun eitli yerlerinde yer yer ayaklanmalar bagstermitir128. Ayaklanmalarn ciddi manada zarar verebileceinin anlalmas,Kuv-y Milliyenin lider kadrosuna fetvaya ancak fetva ile karlk

verilebileceini hissettirmi ve Ankara Mfts Rfat Efendi ve heyetitarafndan bir kar fetva hazrlanmtr129.

124Alemdar, 4 Nisan 1336/1920, Nr: 4732773.125Takvim-i Vekayi, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 3824. ;Alemdar, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 4802780.126Takvim-i Vekayi, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 3824. ; Alemdar, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 4802780. ; Drrzde Abdullah Efendinin fetvas hakknda tafsilat iin, bkz, Osman Akandere,

Kuv-y Milliye Aleyhinde Yaynlanan Kararlar, s. 441450. ;, Hlya zkan, stanbulHkmetleri Kart Faaliyetleri (4 Mart 191916 Ekim 1920), Genelkurmay Basmevi, Ank1994, s. 8992.127 Mehmet Arif Bey,Anadolu nklb Mill Mcadele Anlar (191923), Yay. Haz: BlentDemirba, kinci Basm, Arba Yaynlar, st1992, s. 38.128 Mesela 13 Nisan 1920de Bolu, Dzce dolaylarnda isyan kt. syan 19 Maysta Beypazarnakadar yayld. Anzavur Ahmet Adapazar ve Geyve dolaylarnda yeniden ortaya kt vs. bkz,Atatrk, Nutuk, s. 304.129 Gnay alar, Mill Mcadelede Fetvalar Olayna Deiik Bir Adan Bak, Atatrkniversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, 75. Yl zel Says, Say: 11,Erzurum1999, s. 267.


26/33

Osman AKANDERE

26

Drrizde Abdullah Efendinin Kuv-y Milliye aleyhine verdii fetvamuhalif basn tarafndan da desteklenir. Mesela Ali Kemal, yalanc milliyet davaser erfe aykrdr130 diyerek Drrizadenin vermi olduu fetvaya desteinibelirten bir makale kaleme alr. Yine Ali Kemal tarafndan kaleme alnan birbaka makalede de, vaziyete kar gerek Trklere, Trkolu Trklere, Osmanllaraden mill vazife nedir? Bu adamlardan yakamz kurtarmak, u zavall vatanmz bulekelilerden temizlemek deil midir? Bu gerekleri ibretle grerek Anadolu Trkleri eriathkmne, Padiahn fermanna uyup buaklabanlara hadlerini yaknda bildirirse dnyayve Konyay anlam olurlar131 denilmekte ve halkn Kuv-y Milliyeyi eriathkmne istinaden tenkil etmesi beklenmektedir. Mustafa Sabri imzal bir bakamakalede de, Kuv-y Milliye Hareketi asl ve nesli belli olmayan sergerdelerdenoluan bir tekilat olarak addedilmekte ve hilafet ve saltanat paralamak

gayesine dnk almalar yrttkleri iddia edilmektedir132. Bolu MutasarrfOsman Kadri tarafndan 19 Mays tarihinde yaynlanan bildiride de, DrrizdeAbdullah Efendinin Kuv-y Milliye aleyhine vermi olduu fetvadesteklenmekte ve burada da Kuv-y Milliye Hareketi, ekya, halk aldatan vekatleden, vurgunculuk devrini devam ettirmek isteyen ve hkmete, kanuna,Padiaha ve Halifeye isyan bayra kaldran asiler tekilat olarakgrlmektedir133. Ahmet Rasim de, Kuv-y Milliyecileri deccaller olaraktanmladktan sonra Harb-i Umumde yaptklar ekavet, haydutluk,yamagerlik ve sergerdeliklere yeniden baladklarn belirtmektedir134.

Kuv-y Milliyeyi tenkil maksadyla kurulan Kuv-y nzibatiyeninyaynlanan kararnamesine baktmzda, burada da Kuv-y Milliye Hareketi,ahalinin emval ve nukutunu cebren ahz gasp ve kendilerini katle cret 135

etmekle sulanmakta ve Kuv-y nzibatiyenin, bu erbab- ekaveti ortadankaldrmak ve lkenin bozulan asayiini tekrar geriye iade etmek iin teekklettii vurgulanmaktadr.

Damat Ferit Paa Hkmeti, Kuv-y Milliyecilerin nne gemekmaksadyla Kuv-y nzibatiye birliklerini vcuda getirmitir136. Bunun yanndaKuv-y Milliye mensuplarn Divn- Harplere sevk ederek yarglanmalarn

130Peyam- Sabah, Ali Kemal, eriat Padiah Adalet, 11 Nisan 1336/1920, Nr: 49310923.131Peyam- Sabah, Ali Kemal, Sergerdelerin Milliyetleri, 13 Nisan 1336/1920, Nr: 49510925.132 Kuv-y Milliye nam kzibi altnda teekkl eden kuvve-i mtegallibe-i askeriyenin tbidayetinden beri maksad- hakkisi, vatan ve millet endiesi deil de, bylece post ve makamkavgasndan ibaret olduu iindir ki, gya zmiri istirdd etmek zere cem edilen kuvvet, zmite

ve Beykoza hcum ettirilmi ve asakir-i yunaniyeden fazla ahali-i masume ve efrad- millet krlpgeirilmitir. Bkz, Alemdar, Mustafa Sabri, Makam- Hilafet ve Ankara Meclisi, 10 ubat1337/1921, Nr: 8703070.133 Selek,Anadolu htilali, Cilt: 1, s. 7273.134Alemdar, Ahmet Rasim Avni, Fetev-y Deccaliyeyi ptal, 11 Mays 1336/1920, Nr: 5052815.135Peyam- Sabah, 23 Nisan 1336/1920, Nr: 50510935.136 Kuv-y nzibatiye birlikler hakknda tafsilat iin, bkz, Adnan Sofuolu, Kuv-y MilliyeDneminde Kuzeybat Anadolu (19191921), Genelkurmay Basmevi, Ank1994, s. 342344,350371. ; Ayrca, bkz, Gnay alar, Kuv-ynzibatiye,Ankara niversitesi TrknklpTarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi, Yl: 8, Say: 15, Ank1995, s. 343365.


27/33


27

salamlardr. Damat Ferit Paa Hkmeti, 23 Nisan 1920 tarihinde kabul ettiikararnamede, lkenin iinde bulunduu durumu bahane ederek Divn- Harb-irflerde deiiklik yapm ve Divn- Harplere olaanst yetkiler vermitir.Bu yeni dzenlemeye gre mahkeme; nceden bakt tehcir ve benzeri davalarailaveten lkenin asayiini bozup, i ve d emniyetini ihlal edenleri yarglamaklada yetkili klnyordu137. Bu deiiklikler neticesinde Divn- Harplerde Kuv-yMilliyeciler yarglanmlar ve idam dhil pek ok cezalara

Damat-Ferit-Paşa-Hukumetleri-Doneminde-Kuva-yı-Milliye-Hareketi-ne-Yoneltilen-İthamlar

Documents

Transcript of Damat-Ferit-Paşa-Hukumetleri-Doneminde-Kuva-yı-Milliye-Hareketi-ne-Yoneltilen-İthamlar