Đa Thức Hoán Vị Được

40
ĐI H¯C THÁI NGUYÊN TRƯ˝NG ĐI H¯C KHOA H¯C VƯƠNG TH YN ĐA THC HOÁN V ĐƯC LUN VĂN THC S TOÁN H¯C Chuyên ngành : PHƯƠNG PHÁP TOÁN SƠ CP Mã sL : 60 46 40 Giáo viên hưng d¤n: PGS.TS. LÊ TH THANH NHÀN THÁI NGUYÊN, 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

description

xcffd

Transcript of Đa Thức Hoán Vị Được

  • I HC THI NGUYN

    TRNG I HC KHOA HC

    VNG TH YN

    A THC HON V C

    LUN VN THC S TON HC

    Chuyn ngnh : PHNG PHP TON S CP

    M s : 60 46 40

    Gio vin hng dn:

    PGS.TS. L TH THANH NHN

    THI NGUYN, 2012

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 2Mc lc

    Mc lc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

    Li cm n 3

    Li ni u 4

    1 Kin thc chun b 6

    1.1 Kin thc chun b v nhm . . . . . . . . . . . . . . . 6

    1.2 Kin thc chun b v vnh . . . . . . . . . . . . . . . . 10

    1.3 Kin thc chun b v trng . . . . . . . . . . . . . . . 14

    1.4 Kin thc chun b v a thc . . . . . . . . . . . . . . 17

    2 a thc hon v c 20

    2.1 Khi nim a thc hon v c . . . . . . . . . . . . . 20

    2.2 Mt s lp a thc hon v c trn mt trng . . . . 26

    2.3 a thc hon v c modulo 2k . . . . . . . . . . . . 30

    Kt lun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

    Ti liu tham kho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 3Li cm n

    ti c thc hin ti trng i hc Khoa hc - i hc Thi

    Nguyn di s hng dn ca PGS.TS L Th Thanh Nhn. Ti xin

    by t lng bit n su sc, chn thnh nht i vi C. Bi s gip ,

    ch bo, khuyn khch n cn ca C gp phn rt ln cho s thnh

    cng ca lun vn ny.

    Ti cng xin c by t lng cm n chn thnh nht ti Ban lnh

    o, Phng o to - Khoa hc v Quan h quc t, Khoa Ton - Tin

    Trng i hc khoa hc - i hc Thi Nguyn to iu kin thun

    li ti v cc bn hc vin cao hc Kha 4 (2010 - 2012) c hc

    tp, nghin cu.

    Ti cng xin cm n cc Thy, C l GS.TSKH H Huy Khoi,

    GS.TSKH Nguyn Vn Mu,... l nhng nh ton hc hng u Vit

    Nam ging dy cc chuyn cho lp chng ti.

    Cui cng, ti xin c gi li cm n ti gia nh, bn b, nhng

    ngi thn lun bn, ng vin, gip ti c th hon thnh

    lun vn.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 4Li ni u

    Ta bit rng mt a thc fpxq trn mt vnh hu hn R c

    gi l hon v c nu a thc hon v c cc phn t ca vnh

    R, tc l nh x : R R cho bi paq fpaq phi l mt song nh.

    Trong cun "Finite fields" xut bn ln u tin nm 1983, Lidl v

    Niedereiter [LN] nghin cu cc tiu chun ca a thc hon v c,

    cc dng c bit ca a thc hon v c, nhm cc a thc hon v

    c, trng hp ngoi l ca a thc hon v c v a thc hon v

    c mt s dng bt nh. Lidl v Mullen [LM1,2] cng nghin

    a thc hon v c trn trng hu hn. Nm 1986, R. A. Mollin v

    C. Small [MS] a ra tiu chun a thc hon v c dng xn. Nm

    1999, R. Rivest [Riv] a ra tiu chun a thc hon v c modulo

    2k.

    Trong ti ny chng ti trnh by li cc kt qu trong hai bi

    bo ca R.A.Mollin v C.Small [MS] v ca R.Rivest [Riv] v c trng

    tnh hon v c ca a thc dng xn v a thc dng xk bxj c vi

    pk j 1q trn mt trng hu hn, ng thi xt tnh hon v c

    ca a thc dng P pxq a0 a1x ... anxn vi n 2k trn vnh

    Z2k .Lun vn gm 2 chng. Chng 1 trnh by kin thc chun b v

    nhm, vnh, trng v a thc nhm phc v cho vic chng minh cc

    kt qu chng sau. Trong phn u ca Chng 2 trnh by khi

    nim a thc hon v c v mt s v d n gin. Phn th 2 ca

    Chng 2 ginh chng minh tiu chun hon v c trn mt trng

    hu hn ca mt s lp a thc dng xn (nh l 2.1.7) v a thc dng

    xk bxj c vi k j 1 (nh l 2.2.1). Phn cui ca Chng 2

    nhm trnh by mt iu kin cn v mt a thc vi h s nguyn

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 5hon v c theo modulo 2k, tc l hon v c trn vnh Z2k (nhl 2.3.10).

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 6Chng 1

    Kin thc chun b

    Chng ny trnh by khi nim v nhng kt qu chun b v nhm,

    vnh, trng v a thc phc v cho chng minh cc kt qu ca chng

    sau.

    1.1 Kin thc chun b v nhm

    1.1.1 nh ngha. Nhm l mt tp G cng vi mt php ton (k

    hiu theo li nhn) tho mn cc iu kin

    (i) Php ton c tnh kt hp: apbcq pabqc, @a, b, c P G.

    (ii) G c n v: De P G sao cho ex xe x, @x P G.

    (iii) Mi phn t ca G u kh nghch: Vi mi x P G, tn ti x1 P G

    sao cho xx1 x1x e.

    Mt nhm G c gi l nhm giao hon (hay nhm Abel) nu php

    ton l giao hon. Nu G c hu hn phn t th s phn t ca G c

    gi l cp ca G. Nu G c v hn phn t th ta ni G c cp v hn.

    Sau y l mt s v d v nhm: Z,Q,R,C l cc nhm giao honcp v hn vi php cng thng thng. Vi mi s nguyn m 1, tp

    Zm ta | a P Z, a b nu v ch nu a b chia ht cho mu

    cc s nguyn modulo m vi php cng a b a b l mt nhm giao

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7hon cp m. Tp

    Zm ta P Zm | pa,mq 1u

    cc s nguyn modulo m nguyn t cng nhau vi m vi php nhn

    a b ab l mt nhm giao hon cp pmq, trong l hm Euler,

    tc l p1q 1 v khi m 1 th pmq l s cc s t nhin nh hn m

    v nguyn t cng nhau vi m.

    1.1.2 nh ngha. Mt nhm G c gi l xyclic nu tn ti a P G

    sao cho mi phn t ca G u l mt lu tha ca a. Trong trng

    hp ny ta vit G paq v ta gi G l nhm xyclic sinh bi a. Phn t

    a c gi l mt phn t sinh ca G.

    1.1.3 B . Nhm con ca nhm xyclic l xyclic.

    Chng minh. Gi s G paq l nhm xyclic. Cho H l nhm con ca

    G. Nu H teu th H l nhm xyclic sinh bi e. Gi s H teu.

    Chn e x P H. Vit x ak. Do x e nn k 0. V H l nhm con

    nn ak P H. Trong hai s k v k t phi c mt s nguyn dng.

    V th H cha nhng ly tha nguyn dng ca a. Gi r l s nguyn

    dng b nht sao cho ar P H. R rng H parq. Cho y P H. Vit

    y at vi t rq s, trong 0 s r. Ta c y at parqqas.

    Do as yparqq P H. T cch chn ca r ta suy ra s 0. Do

    y at parqq P parq. Vy H parq l nhm xyclic.

    1.1.4 nh ngha. Tp con H ca mt nhm G c gi l nhm con

    ca G nu e P H, a1 P H v ab P H vi mi a, b P H.

    Cho G l mt nhm. Khi teu l nhm con b nht ca G v G l

    nhm con ln nht ca G. Cho a P G. t paq tan | n P Zu. Khi paq l nhm con ca G, c gi l nhm con xyclic sinh bi a. Cp

    ca nhm con paq c gi l cp ca phn t a.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 81.1.5 B . Cho G l mt nhm v a l mt phn t ca G. Cc pht

    biu sau l tng ng

    (i) a c cp n.

    (ii) n l s nguyn dng b nht sao cho an e.

    (iii) an e v nu ak e th k l bi ca n vi mi k P Z.

    Chng minh. (i)(ii). Trc ht ta khng nh tn ti mt s nguyn

    dng k sao cho ak e. Gi s ngc li, vi mi cp s t nhin k k1

    ta c ak1

    k e. Suy ra ak ak1

    . iu ny chng t paq c cp v hn,

    v l vi gi thit (i). Do , tn ti nhng s nguyn dng k sao cho

    ak e. Gi r l s nguyn dng b nht c tnh cht ar e. Ta thy

    rng cc phn t e, a, a2, . . . , ar1 l i mt khc nhau. Tht vy, nu

    ai aj vi 0 i j r th aji e v 0 j i r, do theo cch

    chn ca r ta c i j. By gi ta chng minh G te, a, a2, . . . , ar1u.

    R rng G te, a, a2, . . . , ar1u. Cho b P G. Khi b ak vi k P Z.Vit k rq s trong q, s P Z v 0 s r 1. Ta c

    b ak arqs parqqas as P te, a, a2, . . . , ar1u.

    V th G te, a, a2, . . . , ar1u l nhm cp r. Suy ra r n v (ii) c

    chng minh.

    (ii)(iii). Gi s ak e. Vit k nq r vi 0 r n. V an e nn

    e ak anqar ar. Theo cch chn n ta phi c r 0, suy ra k chia

    ht cho n.

    (iii)(i). Gi r l s nguyn dng b nht sao cho ar e. Theo (iii),

    r l bi ca n. Do n l s nguyn dng b nht tha mn an e.

    Tng t nh chng minh (i)(ii) ta suy ra cp ca a l n.

    1.1.6 H qu. Cho G paq l nhm xyclic cp n. Khi phn t

    b ak l phn t sinh ca G nu v ch nu pk, nq 1.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 9Chng minh. Gi s b ak l phn t sinh ca G. Khi b c cp n.

    t d pk, nq. Ta c bn{d panqk{d e. Theo B 1.1.5, n{d l bi

    ca n. V th d 1.

    Ngc li, gi s pk, nq 1. Ta c bn panqk e. Gi s bt e.

    Khi akt e. Theo B 1.1.5, kt l bi ca n. Do pk, nq 1 nn t

    l bi ca n. Theo B 1.1.5, b c cp n. Vy G pbq.

    1.1.7 nh ngha. Cho G l nhm v H l nhm con ca G. Vi mi

    a P G, k hiu Ha tha | h P Hu. Ta gi Ha l mt lp ghp tri hay

    lp k tri ca H trong G ng vi phn t a. Tp cc lp ghp tri ca

    H trong G c k hiu l G{H. Khi H ch c hu hn lp ghp tri th

    s cc lp ghp tri ca H c gi l ch s ca H trong G v c k

    hiu l pG : Hq. Trong trng hp ny, ch s ca H chnh l s phn

    t ca G{H. c bit, cp ca G chnh l pG : eq, ch s ca nhm con

    tm thng teu.

    Vi H l nhm con ca nhm G v a, b P G, ta d dng kim tra

    c Ha Hb nu v ch nu ab1 P H.

    1.1.8 nh l. (Lagrange). Trong mt nhm hu hn, cp v ch s

    ca mt nhm con l c ca cp ca ton nhm.

    Chng minh. Gi s G l nhm c cp n v H l nhm con ca G c

    cp m. Vi mi a P G ta c a ea P Ha. V th, mi phn t ca

    G u thuc mt lp ghp tri ca H. Gi s Ha X Hb H. Khi

    tn ti h, h1 P H sao cho ha h1b. Suy ra a h1h1b. Cho xa P Ha,

    trong x P H. Khi xa pxh1h1qb P Hb. Suy ra Ha Hb. Tng

    t, Hb Ha v do Ha Hb. Vy hai lp ghp tri bt k ca

    H nu khc nhau th phi ri nhau. Vi mi a P G, r rng nh x

    f : H Ha xc nh bi fphq ha l mt song nh. V th mi lp

    ghp tri ca H u c ng m phn t. Gi ch s ca H l s. T cc

    lp lun trn ta suy ra n sm. V th s v m u l c ca n.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 10

    1.1.9 H qu. Cho G l nhm cp n v a P G. Khi cp ca a l

    c ca n. Hn na, an e.

    Chng minh. Gi cp ca a l r. Khi nhm con xyclic paq c cp r.

    Theo nh l Lagrange, r l c ca n. Theo B 1.1.5 ta c ar e.

    Suy ra an e.

    1.1.10 H qu. Mi nhm cp nguyn t u l nhm xyclic.

    Chng minh. Gi s G l nhm cp p nguyn t. Ly a P G, a e.

    Theo nh l Lagrange, a c cp l c ca p. V p nguyn t nn cp

    ca a l 1 hoc l p. Do a e nn cp ca a ln hn 1. Vy cp ca a

    l p, tc G l nhm xyclic sinh bi a.

    1.2 Kin thc chun b v vnh

    1.2.1 nh ngha. Vnh l mt tp V c trang b hai php ton

    cng v nhn tha mn cc iu kin sau y:

    (i) V l mt nhm giao hon vi php cng;

    (ii) V l mt v nhm vi php nhn: Php nhn c tnh cht kt hp

    v tn ti phn t 1 P V (gi l phn t n v) sao cho 1x x1 x

    vi mi x P V ;

    (iii)Php nhn phn phi i vi php cng.

    Nu php nhn l giao hon th V c gi l vnh giao hon. Sau

    y l mt s v d thng gp v vnh:

    1.2.2 V d. a) R rng Z,Q,R,C l nhng vnh giao hon vi phpcng v nhn thng thng;

    b) Vi mi s t nhin n 0, tp Zn cc s nguyn modulo nlm thnh mt vnh giao hon vi php cng v php nhn cho bi:

    a b a b v a b ab vi mi a, b P Zn.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 11

    c) Cho R l mt vnh. K hiu

    Rrxs ta0 a1x . . . anxn| n P N, ai P R, @iu

    l tp cc a thc mt bin x vi h s trong R. Khi Rrxs l mt

    vnh giao hon vi php cng v nhn cc a thc:

    aixi

    bixi

    pai biqxi v

    aixi

    bixi

    ckxk vi ck

    ijk aibj. Ta gi

    Rrxs l vnh a thc mt bin x trn R. R rng R giao hon nu v

    ch nu Rrxs l giao hon.

    1.2.3 nh ngha. Cho V l mt vnh. Mt tp con S ca V c gi

    l vnh con ca V nu 1 P S v x y, xy P S vi mi x, y P S.

    D thy rng tp con S ca vnh V l vnh con ca V nu v ch nu

    php cng v php nhn ng kn trong S v S lm thnh mt vnh

    cng vi hai php ton ny.

    1.2.4 nh ngha. Cho V l vnh v I l tp con ca V. Ta ni rng

    I l ian ca V nu I l nhm con ca nhm cng V v xa, ax P I vi

    mi a P I, x P V.

    Cho V l mt vnh. D thy rng t0u l ian b nht ca V v V

    l ian ln nht ca V. Idan t0u c k hiu l 0. Cc ian ca V

    khc V c gi l cc ian thc s.

    1.2.5 nh ngha. Cho V l vnh v I l ian ca V. Xt tp V {I

    tx I | x P V u - tp cc lp ghp ca V theo nhm con I. R rng hai

    phn t x I, y I P V {I l bng nhau nu v ch nu xy P I. Trong

    tp V {I, ta nh ngha quy tc cng pxIqpyIq pxyqI v quy

    tc nhn px Iqpy Iq xy I. Ta c th kim tra rng quy tc cng

    v nhn trn khng ph thuc vo vic chn i din ca cc phn t,

    tc l nu x1 I x I v y1 I y I th x y I x1 y1 I

    v xy I x1y1 I. V th cc quy tc cng v nhn ny l hai php

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 12

    ton trn V {I. Hn na, tp V {I cng vi php cng v nhn xc nh

    nh trn l mt vnh giao hon, c n v l 1 I v phn t khng l

    0 I. Vnh V {I va xy dng trn c gi l vnh thng ca V

    theo ian I.

    Ch rng vnh thng ca vnh Z theo ian mZ chnh l vnhZm cc s nguyn modulo m.

    1.2.6 nh ngha. Mt ng cu vnh l mt nh x f t vnh V n

    vnh S sao cho

    (i) fpa a1q fpaq fpa1q vi mi a, a1 P V.

    (ii) fpaa1q fpaqfpa1q vi mi a, a1 P V.

    (iii) fp1q 1.

    ng cu f c gi l n cu (ton cu, ng cu) nu f l n

    nh (ton nh, song nh). Vnh V c gi l ng cu vi vnh S nu

    tn ti mt ng cu gia chng. Mt ng cu (n cu, ton cu,

    ng cu) t vnh S n S c gi l mt t ng cu (t n cu, t

    ton cu, t ng cu).

    Mnh sau y cho ta tnh cht ca vnh con v ian khi tc ng

    qua mt ng cu vnh.

    1.2.7 Mnh . Cho f : V S l ng cu vnh, B l vnh con ca

    V v J l ian ca S. Cc pht biu sau l ng.

    (i) fpBq l vnh con ca S.

    (ii) f1pJq l ian ca V.

    Chng minh. piq. Cho s, r P fpBq. Khi s fpbq v r fpcq vi

    b, c P B. V b c, bc P B nn s r fpbq fpcq fpb cq P fpBq v

    sr fpbqfpcq fpbcq P fpBq. V 1 P B nn

    1 fp1q fp1q P fpBq.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 13

    Vy fpBq l vnh con ca S.

    piiq. Do fp0q 0 P J nn 0 P f1pJq. Cho a, b P f1pJq. Khi

    fpaq, fpbq P J. Suy ra fpa bq fpaq fpbq P J. Do ta c a b P

    f1pJq. V th f1pJq l nhm con ca nhm cng V. Cui cng, cho

    a P f1pJq v x P V. Khi fpaq P J. Suy ra fpaxq fpaqfpxq P J,

    tc l ax P f1pJq. Tng t, xa P f1pJq. Vy f1pJq l ian ca

    V.

    1.2.8 nh ngha. Cho f : V S l mt ng cu vnh. V V l

    vnh con ca V nn fpV q l vnh con ca S. Vnh con fpV q c gi

    l nh ca f v c k hiu bi Im f . t Ker f ta P V | fpaq 0u.

    Khi Ker f f1p0q. V 0 l ian ca S nn theo Mnh 1.2.7,

    Ker f l ian ca V. Ta gi Ker f l ht nhn ca f .

    1.2.9 Mnh . Cho f : V S l ng cu vnh. Khi f l n

    cu nu v ch nu Ker f 0. Trong trng hp ny, V ng cu vi

    vnh con Im f ca S.

    Chng minh. Gi s f l n cu. R rng 0 P Ker f. Cho a P Ker f.

    Khi fpaq 0 fp0q. Suy ra a 0. V th Ker f 0. Gi s

    Ker f 0. Cho a, b P V sao cho fpaq fpbq. Khi fpa bq 0. Suy

    ra a b P Ker f 0. V th a b 0 hay a b. Vy f l n cu.

    1.2.10 nh l. (nh l ng cu vnh). Cho f : V S l ng cu

    vnh. Khi V {Ker f Im f.

    1.2.11 nh ngha. Cho V l vnh. Gi s tn ti s nguyn n 0

    sao cho n1 0. Khi pnq1 0. Trong hai s n v n t phi c

    mt s nguyn dng. Trong trng hp ny, ta gi c s ca V l s

    nguyn dng n nh nht sao cho n1 0. Nu n1 0 ch xy ra khi

    n 0 th ta ni V c c s 0.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 14

    D thy rng vnh Z cc s nguyn, vnh Q cc s hu t, vnh Rcc s thc, vnh C cc s phc u c c s 0. Vnh Zm cc s nguynmodulo m c c s m.

    1.2.12 Mnh . Cho V l mt vnh. Cc pht biu sau l ng.

    piq Nu V c c s 0 th V cha mt vnh con ng cu vi vnh Z.piiq Nu V c c s m th V cha mt vnh con ng cu vi Zm.

    Chng minh. Xt nh x f : Z V xc nh bi fpnq n1 vi min P Z. D thy rng f l ng cu vnh. Gi s V c c s 0. Khi fpnq 0 khi v ch khi n 0. V th f l n cu. Do Z Im f.V th Im f l vnh con ca V ng cu vi Z. Gi s V c c s m.Khi Ker f mZ. Theo nh l 1.2.10, Z{mZ Im f. V th Im fl vnh con ca V ng cu vi Zm.

    1.3 Kin thc chun b v trng

    1.3.1 nh ngha. Mt phn t a ca vnh giao hon R c gi l

    kh nghch nu tn ti b P R sao cho ab 1. Trng l mt vnh giao

    hon, khc 0 v mi phn t khc 0 u kh nghch.

    Ch rng vnh Z6 khng l trng v 2 P Z6 khng kh nghch.Vnh Z khng l trng v 2 P Z khng kh nghch. Cc vnh Q, R vC u l trng.

    1.3.2 B . c s ca trng l 0 hoc l s nguyn t.

    Chng minh. Gi s T l trng c c s n 0. V 1 0 nn n 1.

    Nu n khng nguyn t th n ab vi 1 a, b n. V n l s nguyn

    dng b nht tho mn n1 0 nn a1, b1 0. Do tn ti cc phn

    t x, y P T sao cho xpa1q 1 ypb1q. V th ta c

    0 pn1qxy xpa1qypb1q 1.1 1.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 15

    iu ny l v l.

    1.3.3 B . Vnh Zn l trng khi v ch khi n l s nguyn t.

    Chng minh. Cho Zn l trng. V Zn c c s n nn theo B 1.3.2,n l s nguyn t. Cho n l s nguyn t. Khi n 1. V th Zn 0.Cho 0 a P Zn. Khi a khng l bi ca n. V n nguyn t nn av n nguyn t cng nhau, tc l tn ti x, y P Z sao cho 1 ax ny.Suy ra 1 a x, tc l a kh nghch. Vy Zn l trng.

    1.3.4 nh ngha. Mt tp con A ca trng T c gi l mt trng

    con nu php cng v nhn l ng kn trong A v A lm thnh mt

    trng cng vi hai php ton ny.

    Gi s T l mt trng c c s m 0. Theo B 1.3.2, m phi

    l s nguyn t. Theo Mnh 1.2.12, T cha mt trng con ng cu

    vi trng Zm.Trong phn cui ca mc ny, chng ta nghin cu s phn t ca

    mt trng hu hn. Trc ht ta cn nhc li mt s khi nim v tnh

    cht ca khng gian vc t.

    1.3.5 nh ngha. Cho K l mt trng. Mt tp V c trang b mt

    php cng v mt nh x KV V (gi l php nhn vi v hng)

    c gi l mt khng gian vc t trn trng K hay mt K-khng gian

    vec t nu pV,q l mt nhm giao hon v tch v hng tho mn

    cc tnh cht sau y: vi mi x, y P K v mi , P V ta c

    (i) Phn phi: px yq. x. y. v x.p q x. x.;

    (ii) Kt hp: xpyq px.yq.;

    (iii) Unita: 1 .

    1.3.6 nh ngha. Gi s V l mt K-khng gian vc t.

    (i) Mt h vc t tviuiPI trong V c gi l mt h sinh ca V nu

    mi phn t x P V u c th biu th tuyn tnh theo h , tc l

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 16

    tn ti hu hn phn t vi1, . . . , vik ca h tviuiPI v hu hn phn t

    ai1, . . . , aik ca K sao cho x k

    j1aijvij. Nu V c mt h sinh gm

    hu hn phn t th V c gi l K-khng gian hu hn sinh.

    (ii) Mt h vc t tviuiPI trong V c gi l mt h c lp tuyn

    tnh nu t mi rng buc tuyn tnh ca hk

    j1aijvij 0 ta u c

    aij 0 vi mi j 1, . . . , k.

    (iii) Mt h vc t trong V c gi l mt c s ca V nu n l

    mt h sinh v c lp tuyn tnh.

    Ch rng mt h vc t ca V l mt c s ca V nu v ch nu

    mi vc t ca V u c th biu th tuyn tnh mt cch duy nht qua

    h . Ta c th ch ra rng mi K-khng gian vc t V 0 u c t

    nht mt c s v cc c s ca V u c cng lc lng. Lc lng

    chung ny c gi l s chiu ca V v k hiu l dimK V. c bit,

    nu V c mt c s gm n phn t th cc c s khc ca V cng c n

    phn t v ta c dimK V n.

    1.3.7 Mnh . Cho T l trng hu hn c n phn t. Khi T c

    c s p nguyn t v n l ly tha no ca p.

    Chng minh. Theo B 1.3.2, c s ca T l 0 hoc l s nguyn t.

    Nu T c c s 0 th theo Mnh 1.2.12, T cha mt vnh con ng

    cu vi Z, do T c v hn phn t, v l. V th T c c s p 0.Theo B 1.3.2, p l s nguyn t. Theo Mnh 1.2.12, T cha mt

    vnh con ng cu vi Zp. Ch rng Zp l trng theo B 1.3.3.V th ta d dng kim tra rng T c cu trc t nhin l mt khng

    gian vc t trn trng Zp. Do T c hu hn phn t nn khng gianny c chiu hu hn. Gi s dimZp T k. Khi s phn t ca T l

    n pk.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 17

    1.4 Kin thc chun b v a thc

    Trong mc ny ta gi thit K l mt trng. Nhc li rng mt

    a thc mt bin x vi h s trong K l mt biu thc dng fpxq

    anxn an1x

    n1 ... a0 trong ai P K. Nu an 0 th an c gi

    l h s cao nht ca fpxq v s t nhin n c gi l bc ca fpxq.

    Ta k hiu bc ca fpxq l deg fpxq. K hiu Krxs l tp cc a thc

    mt bin x vi h s trong K. Gi s fpxq

    aixi v gpxq

    bixi,

    ta nh ngha fpxq gpxq

    pai biqxi v fpxqgpxq

    ckxk, trong

    ck

    ijk aibj. Khi Krxs l mt vnh, gi l vnh a thc mt

    bin x vi h s trong K.

    1.4.1 Ch . Vi fpxq, gpxq P Krxs ta lun c

    degpfpxq gpxqq maxtdeg fpxq, deg gpxqu

    degpfpxq.gpxqq deg fpxq deg gpxq.

    Tip theo l nh l php chia vi d cho a thc mt bin.

    1.4.2 nh l. Cho fpxq, gpxq P Krxs vi gpxq 0. Khi tn ti duy

    nht mt cp a thc qpxq, rpxq P Krxs sao cho

    fpxq gpxqqpxq rpxq, vi rpxq 0 hoc deg rpxq deg gpxq.

    Chng minh. Chng minh tnh duy nht. Gi s

    fpxq gpxqqpxq rpxq gpxqq1pxq r1pxq,

    trong rpxq, r1pxq bng 0 hoc c bc nh hn bc ca gpxq. Khi

    gpxqpqpxq q1pxqq r1pxq rpxq.

    Nu r1pxq rpxq th gpxqpqpxq q1pxqq 0. V gpxq 0 v K l

    trng nn qpxq q1pxq 0, tc l qpxq q1pxq. Nu rpxq r1pxq th

    degpr r1q deg

    gpq q1q

    deg g degpq q1q.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 18

    Ch rng

    degpr r1q maxtdeg r, deg r1u deg g deg g degpq q1q.

    iu ny mu thun vi ng thc trn.

    Ta chng minh s tn ti ca qpxq v rpxq. Nu deg fpxq deg gpxq

    th ta chn qpxq 0 v rpxq fpxq. Gi s deg fpxq deg gpxq. Cho

    fpxq amxm . . . a0 v gpxq bnx

    n . . . b0 vi am, bn 0 v

    n m. Chn hpxq ambnxmn. t f1pxq fpxq gpxqhpxq. Khi

    f1pxq 0 hoc f1pxq c bc thc s b hn bc ca fpxq. Trong trng

    hp f1pxq 0, ta tm c d ca php chia fpxq cho gpxq l rpxq 0

    v thng l qpxq hpxq. Nu f1pxq 0 th ta tip tc lm tng t

    vi f1pxq v ta c a thc f2pxq. C tip tc qu trnh trn ta c

    dy a thc f1pxq, f2pxq, . . ., nu chng u khc 0 th chng c bc

    gim dn. V th sau hu hn bc ta c mt a thc c bc b hn

    bc ca gpxq v chnh l a thc d rpxq. Nu mt a thc ca dy

    bng 0 th d rpxq 0. C th, ta c

    f1pxq fpxq gpxqhpxq

    f2pxq f1pxq gpxqh1pxq

    . . . . . . . . .

    fkpxq fk1pxq gpxqhk1pxq

    vi fkpxq 0 hoc deg fkpxq deg gpxq. Cng v vi v cc ng thc

    li, ta c

    fpxq gpxqphpxq h1pxq ... hk1pxqq fkpxq.

    T ta c qpxq hpxq h1pxq . . . hk1pxq v rpxq fkpxq.

    Trong nh l trn, nu rpxq 0 th qpxq c gi l thng ht v

    rpxq c gi l d ca php chia fpxq cho gpxq. Nu rpxq 0 th ta

    ni rng fpxq chia ht cho gpxq hay gpxq l c ca fpxq.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 19

    1.4.3 H qu. Cho K l mt trng v a P K. Khi d ca php

    chia fpxq P Krxs cho x a l fpaq.

    Chng minh. Chia fpxq cho x a, d hoc bng 0 hoc l mt a thc

    bc 0 v bc ca pxaq bng 1. V vy, d l mt phn t r P K. Ta c

    fpxq pxaqqpxqr. Thay x a vo ng thc ta c r fpaq.

    Mt phn t a P K c gi l nghim ca fpxq P Krxs nu fpaq 0.

    T H qu 1.4.3 ta c ngay kt qu sau.

    1.4.4 H qu. Cho K l mt trng v a P K. Khi a l nghim ca

    a thc fpxq P Krxs nu v ch nu tn ti a thc gpxq P Krxs sao

    cho fpxq px aqgpxq.

    T H qu 1.4.4 ta c ngay kt qu sau.

    1.4.5 H qu. Cho fpxq P Krxs l a thc khc 0 v a1, a2, . . . , ar P K

    l cc nghim phn bit ca fpxq. Khi deg fpxq r.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 20

    Chng 2

    a thc hon v c

    2.1 Khi nim a thc hon v c

    2.1.1 nh ngha. (i) Cho R l mt vnh giao hon c hu hn phn

    t. Cho fpxq P Rrxs. Ta ni rng fpxq l a thc hon v c trn R

    nu nh x : R R cho bi paq fpaq l mt song nh.

    (ii) Gi s fpxq l a thc vi h s nguyn. Vi n l mt s nguyn

    dng cho trc, xt fpxq nh a thc trong Znrxs. Ta ni fpxq l honv c modulo n nu n l a thc hon v c trn Zn.

    Di y l mt s v d v a thc hon v c.

    2.1.2 V d. Xt R Z2 - trng cc s nguyn modulo 2. Cho fpxq 1 5x 2x2 3x3 v gpxq 1 x 4x2. Trong Z2rxs, a thc fpxqc dng fpxq 1 x x3 v a thc gpxq c dng gpxq 1 x. Ta c

    fp0q 1 v fp1q 1. V th nh x : Z2 Z2 cho bi paq fpaqkhng phi l song nh. Ta c gp0q 1 v gp1q 0. V th nh x

    : Z2 Z2 cho bi paq gpaq l mt song nh. Do fpxq l athc khng hon v c modulo 2 v gpxq l a thc hon v c

    modulo 2.

    2.1.3 V d. Xt R Z4 - vnh cc s nguyn modulo 4. Cho fpxq 2 3x 2x2 v gpxq 3 2x x2. Ta c fp0q 2, fp1q 3, fp2q 0

    v fp3q 1. V th nh x : Z4 Z4 cho bi paq fpaq l song

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 21

    nh. Ta c gp0q 3, gp1q 2, gp2q 3 v gp3q 2. V th nh x

    : Z4 Z4 cho bi paq gpaq khng l mt song nh. Do fpxq la thc hon v c modulo 4 v gpxq l a thc khng hon v c

    modulo 4.

    Mt bi ton rt t nhin t ra l: Cho trc a thc fpxq

    a0 a1x . . . anxn. Vi iu kin no ca cc h s a0, . . . , an, a

    thc fpxq l hon v c. V nhng ng dng ca a thc hon v

    c, c rt nhiu ngi quan tm n bi ton ny. Tuy nhin, cho n

    nay, bi ton ny mi ch c gii quyt cho mt s trng hp c

    bit. Bi ton tng qut vn ang l mt vn m thch thc cc nh

    ton hc trn th gii.

    Phn cn li ca mc ny l trnh by tnh hon v c cho cc a

    thc bc khng qu 2 v a thc dng xn. Trc ht chng ta a ra

    tiu chun hon v c ca cc a thc bc khng qu 1.

    2.1.4 Mnh . Cc pht biu sau l ng.

    (i) Trn mt vnh nhiu hn 1 phn t, mi a thc bc khng u

    khng hon v c.

    (ii) Trn mt trng T hu hn, mi a thc bc nht l hon v

    c.

    Chng minh. (i) Gi s fpxq a l a thc bc 0 trn vnh R c

    nhiu hn 1 phn t. Khi fpbq a vi mi b P R. Do nh x

    : R R xc nh bi pbq fpbq khng l ton nh. V th fpxq

    khng hon v c.

    (ii) Gi s fpxq abx P T rxs l a thc bc nht. Khi b 0. V

    T l trng nn tn ti phn t b1 P T l nghch o ca b. Do vi

    mi c P T , phng trnh abx c lun c nghim l x b1pcaq P T.

    iu ny chng t nh x : T T cho bi pq fpq a b l

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 22

    mt ton nh. Do T l hu hn nn l song nh. Vy fpxq l hon v

    c trn T .

    Phn tip theo, chng ta s a ra tiu chun hon v c cho nhng

    a thc dng fpxq xn. Trc ht, ta cn hai b h tr sau. Nhc

    li rng hm Euler c nh ngha trn tp cc s nguyn dng nh

    sau: p1q 1 v pnq l s cc s nguyn dng nh hn n v nguyn

    t cng nhau vi n.

    2.1.5 B . Cho G l mt nhm c cp n. Khi G l nhm xyclic

    nu v ch nu vi mi c d ca n tn ti nhiu nht mt nhm con

    xyclic cp d.

    Chng minh. Gi s G paq l xyclic. Cho d l c ca n. t b an{d.

    Ta c bd an e. Nu bk e th ank{d e. Do nk{d l bi ca n.

    Suy ra k l bi ca d. Theo B 1.1.5, b c cp d. t H pbq. Khi

    H l nhm xyclic cp d. Gi s H 1 cng l mt nhm con xyclic cp

    d ca G. Vit H 1 pcq v biu din c at. Do H 1 c cp d nn cd e.

    Suy ra atd e. V th td l bi ca n v do t l bi ca n{d. V th

    c at P H. Suy ra H 1 H. Do H v H 1 cng c s phn t l d nn

    H H 1. Vy G c duy nht mt nhm con xyclic cp d.

    Ngc li, gi s mi c d ca n c nhiu nht mt nhm con xyclic

    cp d ca G. Ta xt quan h trn G nh sau: x y nu v ch nu

    pxq pyq. D thy l quan h tng ng trn G. Vi mi x P G,

    k hiu clpxq l lp tng ng ca x. Khi ta c

    clpxq ty P G | pxq pyqu ty P G | y l phn t sinh ca pxqu.

    Gi s x c cp dx. Theo nh l Lagrange, dx l c ca n. Theo H qu

    1.1.6, phn t y xk l phn t sinh ca nhm xyclic pxq nu v ch

    nu pk, dxq 1. V th clpxq c ng pdxq phn t vi l hm Euler.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 23

    Gi clpx1q, . . . , clpxtq l tt c lp tng ng. Khi G

    i1,...,t

    clpxiq

    v clpxiq X clpxjq H vi mi i j. Do ta c

    n pdx1q . . . pdxtq.

    Ch rng dx1, . . . , dxt u l c ca n. Theo gi thit, mi c d ca

    n ch c ng mt nhm con xyclic cp d nn cc nhm px1q, . . . , pxtq

    phi c cp i mt khc nhau. Do dx1, . . . , dxt l cc s t nhin

    i mt khc nhau. By gi ta xt nhm Zn. Khi vi mi c d can, tn ti duy nht mt nhm con xyclic cp d ca Zn. Do ta cn

    d|n pdq. V th n pdx1q . . . pdxtq

    d|n pdq n.

    V th dx1, . . . , dxt l tt c cc l c ca n. c bit, trong cc c

    dxi, i 1, . . . , t, t c mt c bng n. Do tn ti phn t xi P G c

    cp dxi n. V vy G pxiq l xyclic.

    Nhc li rng nu T l mt trng th mi a thc mt bin bc n

    vi h s trong T c nhiu nht n nghim trong T .

    2.1.6 B . Cho T l trng hu hn. t T T zt0u. Khi T l

    nhm xyclic vi php nhn.

    Chng minh. Gi s T c q phn t. Khi T c q 1 phn t.

    Trc ht ta chng minh T l nhm vi php nhn. Cho a, b P T .

    Khi a, b 0. Do tn ti c, d P T sao cho ac 1 bd. Suy ra

    pabqpsdq 1 0. V th ab 0, tc l ab P T . Do php nhn

    ng kn trong T . R rng php nhn trong T c tnh cht kt hp.

    Do 1 0 nn 1 P T . Cho a P T . Khi a 0. V th a c nghch o

    a1 P T. R rng a1 0. Suy ra a1 P T . V th mi phn t trong

    T u kh nghch. Vy, T l mt nhm nhn vi cp l q 1.

    Tip theo ta chng minh T l nhm xyclic. Gi s d l mt c ca

    q 1. Theo B 2.1.5, chng minh T l xyclic, ta ch cn chng

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 24

    minh T c nhiu nht mt nhm con xyclic cp d. Gi s H paq v

    H 1 pbq l hai nhm con xyclic cp d khc nhau ca G. Khi ad 1

    v bd 1. V th cc phn t ca H v H 1 u l nghim ca a thc

    xd 1 P T rxs. V H v H 1 khc nhau nn H YH 1 c t nht d 1 phn

    t. iu ny chng t a thc bc d c t nht d 1 nghim. iu ny

    l v l.

    By gi chng ta trnh by tiu chun hon v c ca a thc xn.

    2.1.7 nh l. Trn mt trng c q phn t, a thc fpxq xn l

    hon v c nu v ch nu q 1 v n l nguyn t cng nhau.

    Chng minh. Gi s q 1 v n l nguyn t cng nhau. Khi tn ti

    cc s nguyn r, s sao cho 1 rpq 1q sn. Gi s T l trng c

    q phn t. Vi mi 0 c P T, ta c c c1 crpq1qpcsqn. Ta khng

    nh crpq1q 1. Tht vy, t T T zt0u. Khi T l mt nhm

    nhn vi cp l q 1 v nhm nhn ny l xyclic. Theo H qu 1.1.9 ta

    c cq1 1. Suy ra crpq1q 1. Khng nh c chng minh. Do

    c pcsqn fpcsq. Khi c 0 th ta lun c c pcqn fpcq. Suy ra nh

    x : T T cho bi paq an l ton nh. V T l tp hu hn nn

    l song nh. Do a thc fpxq xn l hon v c.

    Gi s xn l hon v c trn trng T c q phn t. Ta chng minh

    q 1 v n nguyn t cng nhau. Gi d l c chng ln nht ca q 1

    v n. Theo B 2.1.6, T l nhm xyclic cp q 1 vi php nhn. Gi

    s T paq. V T c cp q 1 nn aq1 1 theo H qu 1.1.9. Do

    paq1qn{d 1. V th papq1q{dqn 1 1n. t fpxq xn. Khi

    ta c fpapq1q{dq fp1q. Do fpxq hon v c theo gi thit nn ta c

    apq1q{d 1. Do a c cp q 1 nn theo B 1.1.5, pq 1q{d l bi

    ca q 1. V th d 1.

    S dng nh l 2.1.7, ta c th c trng tnh hon v c ca cc

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 25

    a thc bc 2 nh sau.

    2.1.8 Mnh . a thc fpxq ax2 bx c vi a 0 l hon v c

    trn mt trng hu hn T nu v ch nu b 0 v T c c s 2.

    Chng minh. Gi s b 0 v T c c s 2. Khi fpxq ax2 c. Gi

    s T c q phn t. Do T c c s 2 nn theo Mnh 1.3.7, tn ti

    s t nhin k sao cho q 2k. Do q 1 l s l. V th q 1 nguyn

    t cng nhau vi 2. Theo nh l 2.1.7, a thc x2 l hon v c trn

    T . Gi s fprq fpsq vi r, s P T. Khi ar2 c as2 c. Suy ra

    ar2 as2. Do a 0 v T l trng nn a kh nghch. Nhn hai v vi

    nghch o ca a ta c r2 s2. V a thc x2 l hon v c trn T

    nn r s. Vy fpxq l hon v c trn T .

    Ngc li, gi s fpxq l hon v c trn T . Trc ht ta chng

    minh b 0. Gi s b 0 v ta cn tm mu thun. Do a 0 nn tn

    ti phn t a1 P T sao cho aa1 1. V th ta c

    fpa1bq apa1bq2 bpa1bq c a1b2 a1b2 c c.

    R rng fp0q c. Do fpxq l hon v c trn T nn 0 a1b. V

    b 0 nn tn ti b1 P T sao cho bb1 1. Nhn c hai v ca ng

    thc 0 a1b vi ab1 ta c 0 1, iu ny l v l. Vy b 0.

    Tip theo ta chng minh c s ca T l 2. Do T l trng nn T c

    c s 0 hoc c s p nguyn t. Nu T c c s 0 th vi mi s t

    nhin n m ta c pm nq1 0, tc l n.1 m.1. V th T cha mt

    tp con tn.1 | n P Zu gm v hn phn t, iu ny l v l. V th Tc c s p nguyn t. Ta cn chng minh p 2. Nu p 2 th p l s

    nguyn t l. Do s phn t ca T l mt ly tha ca p nn q l s l.

    V th q 1 l s chn. V th q 1 v 2 khng nguyn t cng nhau.

    Theo nh l 2.1.7, a thc x2 khng hon v c trn T . V th tn

    ti hai phn t r s trong T sao cho r2 s2. Suy ra ar2 c as2 c,

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 26

    tc l fprq fpsq, trong khi r s. Do fpxq khng hon v c

    trn T , v l.

    2.2 Mt s lp a thc hon v c trn mt

    trng

    Mc ny dnh trnh by tiu chun hon v c trn mt trng

    ca mt s lp a thc. Trc ht, chng ta trnh by mt m rng ca

    Mnh 2.1.8.

    2.2.1 nh l. Cho T l trng c q phn t. Gi s k, j l cc s

    nguyn dng sao cho k j 1 v gcdpk j, q 1q 1. Khi a

    thc fpxq axk bxj c vi a 0 l hon v c trn T nu v ch

    nu b 0 v gcdpk, q 1q 1.

    Chng minh. Gi s fpxq hon v c trn T . Trc ht ta chng minh

    b 0. Gi s b 0 v ta cn tm mu thun. t gpxq xka1bxj. Ta

    khng nh gpxq hon v c trn T . Cho r, s P T sao cho gprq gpsq.

    Khi agprqc agpsqc. Suy ra fprq fpsq. Do fpxq hon v c

    trn T nn r s.V th gpxq hon v c. Ta c gpxq xjpxkja1bq.

    V j 1 nn gp0q 0. Theo gi thit, gcdpk j, q 1q 1. Do tn

    ti cc s nguyn m,n sao cho 1 mpk jqnpq1q. t d a1b.

    Do b 0 v a 0 nn d P T . Ta c

    d d1 pdmqkjpdq1qn.

    Do T l nhm cp q 1 vi php nhn v d P T nn dq1 1. V th

    d pdmqkj. Suy ra

    gpdmq pdmqjppdmqkj dq pdmqjppdmqkj pdmqkjq 0.

    Do d 0 nn dm 0. Nh vy, gp0q gpdmq, trong khi dm 0.

    iu ny chng t gpxq khng hon v c trn T , v l. Vy b 0.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 27

    Tip theo, ta chng minh gcdpk, q 1q 1. Do b 0 nn fpxq

    axk c. t hpxq xk. Cho hprq hpsq vi r, s P T. Khi rk sk.

    Suy ra ark c ask c, tc l fprq fpsq. Do fpxq hon v c trn

    T nn r s. V th hpxq l hon v c trn T . Theo nh l 2.1.7,

    gcdpk, q 1q 1.

    Ngc li, gi s b 0 v gcdpk, q1q 1. Ta cn chng minh fpxq

    hon v c trn T . V b 0 nn fpxq axk c. Do gcdpk, q 1q 1

    nn theo nh l 2.1.7, a thc xk l hon v c trn T . Gi s fprq

    fpsq. Khi ark c ask c. Suy ra rk sk. Do xk hon v c trn

    T nn r s. Vy fpxq l hon v c trn T .

    H qu sau y cho ta mt lp cc a thc hon v c.

    2.2.2 H qu. Cho T l trng c q phn t. Gi s q 1 khng l bi

    ca 3, 5, 7. Khi a thc x8 bxt, vi t l mt s l nh hn 8, l a

    thc hon v c trn T nu v ch nu b 0 v T c c s 2.

    Chng minh. Xt a thc fpxq xkaxt vi k 8. V t l v t 8 nn

    k t 8 t P t7, 5, 3, 1u. Theo gi thit, q 1 khng l bi ca 3, 5, 7.

    Do gcdpk t, q 1q 1. Theo nh l 2.2.1, a thc fpxq l hon v

    c trn T nu v ch nu a 0 v gcdpk, q 1q gcdp8, q 1q 1.

    Ch rng gcdp8, q 1q 1 nu v ch nu q l s chn. Gi p l c

    s ca T . Khi p l s nguyn t v q l mt ly tha ca p. V th q

    l s chn nu v ch nu T c c s nguyn t chn, tc l c s ca

    T bng 2. Vy, fpxq l hon v c trn T nu v ch nu a 0 v T

    c c s 2.

    2.2.3 H qu. Cho T l trng c q phn t. Cho fpxq axk bxj c

    l mt a thc trn T , trong a 0, k j 1 v ba1 l mt ly

    tha bc k j ca mt phn t trong T . Khi fpxq l hon v c

    trn T nu v ch nu b 0 v gcdpk, q 1q 1.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 28

    Chng minh. Gi s fpxq hon v c trn T . Theo gi thit, tn ti

    phn t r P T sao cho ba1 rkj. t gpxq xkba1xj. Ta khng

    nh gpxq l hon v c trn T . Tht vy, gi s gpsq gps1q vi

    s, s1 P T. Khi agpsq c agps1q c. Do fpsq fps1q. V fpxq

    hon v c trn T nn s s1. Do gpxq hon v c trn T .

    Ta c

    gpxq xjpxkj pa1bqq xjpxkj rkjq.

    Do j 1 nn gp0q 0. R rng gprq 0. V gpxq hon v c nn

    r 0. Suy ra a1b 0. V a 0 nn b 0. Do gpxq xk. V gpxq

    hon v c nn theo nh l 2.1.7 ta c gcdpk, q 1q 1.

    Ngc li, gi s b 0 v gcdpk, q 1q 1. Khi fpxq axk c.

    Do gcdpk, q 1q 1 nn theo nh l 2.1.7 ta suy ra xk l hon v c

    trn T . Gi s fprq fpsq vi r, s P T. Khi ark c ask c. Suy

    ra rk sk. Do gpxq hon v c trn T nn r s. V th fpxq l hon

    v c trn T .

    Trong phn cui ca mc ny, chng ta trnh by mt s v d v a

    thc hon v c.

    2.2.4 V d. Cc pht biu sau l ng:

    (i) a thc x8 2x3 hon v c trn trng Z11.(ii) a thc x8 4x hon v c trn trng Z29.

    Chng minh. Trong H qu 2.2.2, vi gi thit T l trng c q phn

    t vi q 1 khng l bi ca 3, 5, 7 th a thc fpxq x8 bxt, trong

    t l nh hn 8, l hon v c trn T nu v ch nu b 0 v T c

    c s 2. V d 2.2.4 ch ra rng gi thit q 1 khng l bi ca 3, 5, 7

    l khng th b i c. Mc d a thc x8 2x3 trong mnh (i) c

    h s b 2 0 v c s ca trng T Z11 l 11 2, nhng a

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 29

    thc ny vn hon v c trn T v q 1 10 l mt bi ca 5. Tht

    vy, xt a thc fpxq x8 2x3 ta c fp0q 0, fp1q 10, fp2q

    9, fp3q 6, fp4q 2, fp5q 7, fp6q 1, fp7q 5, fp8q 4, fp9q 8

    v fp10q 3 . V th nh x : Z11 Z11 cho bi paq fpaq l songnh. Do fpxq l a thc hon v c modulo 11. Tng t nh vy,

    mc d a thc x8 4x trong mnh (ii) c h s b 4 0 v c

    s ca trng T Z29 l 29 2, nhng n vn hon v c trn Z29.S d nh vy v q 1 28 l mt bi ca 7. Tht vy, xt a thc

    fpxq x8 4x ta c fp0q 0, fp1q 5, fp2q 3, fp3q 19, fp4q

    12, fp5q 15, fp6q 18, fp7q 6, fp8q 23, fp9q 27, fp10q

    7, fp11q 2, fp12q 20, fp13q 10, fp14q 21, fp15q 25, fp16q

    22, fp17q 11, fp18q 1, fp19q 14, fp20q 13, fp21q 17, fp22q

    8, fp23q 28, fp24q 4, fp25q 9, fp26q 24, fp27q 16 v fp28q

    26 . V th nh x : Z29 Z29 cho bi paq fpaq l song nh. Do fpxq l a thc hon v c modulo 29

    2.2.5 V d. Xt a thc fpxq x8 3x. Khi

    (i) fpxq khng hon v c trn trng Z5;(ii) fpxq khng hon v c trn trng Z11;(iii) fpxq khng hon v c trn trng Z13.

    Chng minh. v d (i) a thc fpxq x8 3x c q 1 4 khng l

    bi ca 3, 5, 7 nhng b 3 0 v c s ca trng T Z5 l 5 2.ng thi a thc fpxq c fp0q 0, fp1q 3, fp2q 0, fp3q 2 v

    fp4q 4. V th nh x : Z5 Z5 cho bi paq fpaq khng l songnh. Do fpxq l a thc khng hon v c modulo 5. v d (ii)

    a thc fpxq x8 3x c q 1 10 l bi ca 5 v c b 3 0 v

    c s ca trng T Z11 l 11 2. ng thi a thc fpxq c fp0q 0, fp1q 9, fp2q 8, fp3q 7,fp4q 8, fp5vq 0, fp6q 8, fp7q

    10, fp8q 3, fp9q 9 v fp10q 4. V th nh x : Z11 Z11 cho

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 30

    bi paq fpaq khng l song nh pfp2q fp4q fp6q 8q. Do

    fpxq l a thc khng hon v c modulo 11. Tng t nh vy, v d

    (iii) a thc fpxq x83x c q1 12 l bi ca 3 v c b 3 0

    v c s ca trng T Z13 l 13 2. ng thi a thc fpxq cfp0q fp3q 0, fp1q fp6q 11, fp2q fp8q 3, fp4q fp12q 4

    v fp9q fp11q 2 V th nh x : Z13 Z13 cho bi paq fpaqkhng l song nh. Do fpxq l a thc khng hon v c modulo

    13

    2.3 a thc hon v c modulo 2k

    Mc ch ca mc ny l trnh by tiu chun hon v c ca a

    thc vi h s nguyn theo modulo 2k trong bi bo ca Ronald Rivest

    [R]. T nay n ht lun vn, ta lun gi thit fpxq l a thc vi h

    s nguyn. Nhc li rng fpxq c gi l hon v c modulo n nu

    nh x : Zn Zn cho bi paq fpaq l mt song nh.

    2.3.1 Ch . Gi s X l mt tp hu hn. Khi mt nh x :

    X X l song nh nu v ch nu n l n nh, nu v ch nu n

    l ton nh. Do , a thc fpxq hon v c modulo n nu v ch nu

    nh x : Zn Zn cho bi paq fpaq l n nh, nu v ch nufpaq fpbq pmod nq ko theo a b pmod nq vi mi a, b P Z.

    2.3.2 V d. Cho fpxq 37x8x23x34x4 v gpxq 22x2x2.

    Ta xt tnh hon v c ca fpxq v gpxq theo modulo 23. Trong Z8rxs,a thc fpxq c dng fpxq 37x3x34x4. Ta c fp0q 3, fp1q

    1, fp2q 4, fp3q 7, fp4q 6, fp5q 2, fp6q 0 v fp7q 5. V

    th nh x f : Z8 Z8 cho bi fpaq fpaq l song nh. Ta cgp0q 2, gp1q 6, gp2q 6, gp3q 2, gp4q 2, gp5q 6, gp6q 6

    v gp7q 2. V th nh x g : Z8 Z8 cho bi gpaq gpaq khng

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 31

    l song nh. Vy, fpxq hon v c modulo 23 v gpxq khng hon v

    c modulo 23.

    Trc ht chng ta trnh by mt tiu chun a thc fpxq l hon

    v c modulo 2.

    2.3.3 B . a thc fpxq a0 a1x . . . adxd vi h s nguyn

    l hon v c modulo 2 nu v ch nu a1 . . . ad l l.

    Chng minh. Ta lun c fp0q a0 P Z2. Ta xt hai trng hp.a) Gi s a0 chn. Khi fp0q 0 P Z2. V th, fpxq l hon v c

    modulo 2 nu v ch nu fp1q 1 P Z2. Ta c fp1q a0a1 . . .ad.V a0 chn nn fp1q 1 P Z2 nu v ch nu a1 . . . ad l l. Do fpxq l hon v c modulo 2 nu v ch nu a1 . . . ad l l.

    b) Gi s a0 l. Khi fp0q 1 P Z2. V th, fpxq l hon v cmodulo 2 nu v ch nu fp1q 0 P Z2. Ta c fp1q a0a1 . . .ad.V a0 l nn fp1q 0 P Z2 nu v ch nu a1 . . .ad l l. Do fpxql hon v c modulo 2 nu v ch nu a1 . . . ad l l.

    2.3.4 B . Cho fpxq a0 a1x . . . adxd l a thc vi h s

    nguyn. Cho n 2m vi m l mt s nguyn chn. Gi s fpxq l hon

    v c modulo n. Khi a1 l s l.

    Chng minh. Ta c 0 m P Zn. V fpxq hon v c modulo n nnfp0q fpmq P Zn. Ta c

    fpmq a0 a1m

    a2m2 . . . adm

    d

    .

    Do m l s chn nn m2 chia ht cho n. Do

    fpmq a0 a1m pmod nq.

    Gi s a1 l chn. V m chn nn a1m 0 pmod nq. Do fpmq

    a0 pmod nq. R rng fp0q 0 pmod nq. V th fpmq fp0q P Zn, trong

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 32

    khi 0 m P Zn. V th fpxq khng hon v c modulo n, v l.Vy, a1 l s l.

    2.3.5 V d. Cho fpxq 2x 4x2 6x3. Ta xt tnh hon v c ca

    fpxq theo modulo n 8. R rng n 2.m, vi m 4 l s chn. Ta

    c a1 2 l s chn. V th, theo B 2.3.4, a thc fpxq khng hon

    v c modulo 8. iu ny cng c th thy d dng t nh ngha a

    thc hon v c. Trong Z8 ta c fp0q 0, fp1q 4, fp2q 4, fp3q 4, fp4q 0, fp5q 4, fp6q 4 v fp7q 4. V th nh x g : Z8 Z8cho bi fpaq fpaq khng l song nh.

    2.3.6 B . Cho fpxq a0 a1x . . . adxd l a thc vi h s

    nguyn. Cho n 2k vi k 0 v cho m 2k1 n{2. Nu fpxq hon

    v c modun n th n hon v c modulo m.

    Chng minh. Gi s fpxq hon v c modulo n. Vi mi a P Z ta c

    fpamq a0 a1pxmq . . . adpxmqd

    a0 a1a . . . adadmt, vi t l mt s nguyn no

    a0 a1a . . . adadpmod mq

    fpaq pmod mq.

    Gi s fpxq khng hon v c modulo m. Khi c hai gi tr r

    s P Zm sao cho fprq fpsq P Zm. Suy ra r s pmod mq v fprq fpsq pmod mq. V vy, theo tnh cht va chng minh trn ta c

    fprq fpr mq fpsq fpsmq pmod mq.

    Do , tn ti cc s nguyn t1, t2 sao cho fprq fpr mq mt1 v

    fprq fpsq mt2. V pr mq r khng l bi ca n 2m nn ta

    c r m r P Zn. Do fpxq hon v c modulo n nn fpr mq fprq pmod nq. Do t1 l. Theo gi thit, r s pmod mq. V th

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 33

    r s pmod nq. V fpxq hon v c modulo n nn fprq fpsq pmod nq.

    V th t2 l l. Suy ra t2 t1 chn. Do

    fpr mq fpsq

    fprq fpsq

    fprq fpr mq

    mpt2 t1q 0 pmod nq.

    Do fpxq hon v c modulo n nn r m s 0 pmod nq. Do m l

    c ca n nn rm s 0 pmod mq. V th r s 0 pmod mq. iu

    ny l v l vi cch chn ca r v s.

    Nhn chung, bi ton kim tra (theo nh ngha) tnh khng hon

    v c ca fpxq modulo 2k khi k ln l rt kh. V th, trong nhiu

    trng hp ta c th s dng B 2.3.6 gii quyt bi ton ny.

    Di y l mt v d minh ha.

    2.3.7 V d. Cho a thc fpxq 12xx2. Khi fpxq khng hon

    v c modulo 128.

    Chng minh. Trong vnh Z8 ta c

    fp0q 1, fp1q 4, fp2q 1, fp3q 0, fp4q 1, fp5q 4, fp6q 1.

    c bit, ta c 0 2 P Z8, nhng fp0q fp2q 1 P Z8. V th nhx f : Z8 Z8 cho bi fpaq fpaq khng l song nh. V th fpxqkhng hon v c modulo 8. Theo B 2.3.6, fpxq khng hon v

    c modulo 16. Tip tc p dng B 2.3.6, ta suy ra fpxq khng

    hon v c modulo 2k vi mi k 3. c bit, v 128 l ly tha ca

    2 nn fpxq khng hon v c modulo 128.

    2.3.8 B . Cho fpxq a0 a1x . . . adxd l a thc vi h

    s nguyn. Cho n 2m. Gi s fpxq hon v c modulo n. Khi

    fpamq fpaq m pmod mq vi mi s nguyn a.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 34

    Chng minh. Cho a P Z. Theo chng minh B 2.3.6, tn ti s nguynt sao cho fpa mq fpaq mt. V n 2m nn pa mq a khng

    l bi ca n, tc l am a P Zn. Do fpxq hon v c modulo nnn fpamq fpaq P Zn. Do fpaq fpa mq pmod nq. V thmt khng l bi ca n. Suy ra t l s l. V th

    fpamq fpaq mt fpaq m pmod 2mq

    fpaq m pmod nq.

    2.3.9 B . Cho fpxq a0 a1x . . . adxd l a thc vi h s

    nguyn. Cho n 2m vi m l mt s chn. Gi s fpxq hon v c

    modulo m. Khi fpxq hon v c modulo n nu v ch nu a1 l s

    l v a3 a5 a7 . . . l s chn.

    Chng minh. Do m l s chn nn m2 chia ht cho n 2m. Do vi

    mi i 2, . . . , d v vi mi s nguyn a ta c

    pamqi ai imai1 tm2 vi s nguyn t no

    ai imai1 pmod nq.

    V i 2 nn i 1 1. Do nu c t nht mt trong 3 s i, a, ai l

    chn th aiimai1 l bi ca n. Trong trng ny ta c

    aipamqi aia

    ipmod nq.

    Cn nu c 3 s i, a, ai u l s l th aipimai1q m pmod nq v do

    ta c

    aipamqi aia

    im pmod nq.

    By gi ta xt hai trng hp.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 35

    Trng hp 1: a l s chn. Theo trn ta c

    fpamq a0 a1pamq pa2a2 . . . ada

    dq

    fpaq a1m pmod nq.

    Trng hp 2: a l s l. Theo trn ta c

    fpamq a0 a1pamq

    a2a2 a4a

    4 . . .

    pa3a3mq pa5a

    5mq . . .

    fpaq pa1 a3 a5 . . .qm pmod nq.

    By gi ta chng minh b . Gi s fpxq hon v c modulo n.

    Theo B 2.3.4, h s a1 l l. Ch rng am a pmod nq vi

    mi s nguyn a. V th fpa mq fpaq pmod nq vi mi s nguyn

    a. Chn a l mt s l (chng hn a 1). Theo Trng hp 2 ta c

    fpamq fpaq pa1 a3 a5 . . .qm pmod nq.

    Do ta c pa1a3a5 . . .qm 0 pmod nq. Suy ra a1a3a5 . . .

    phi l s l. V a1 l nn a3 a5 a7 . . . l s chn.

    Ngc li, gi s a1 l s l v a3a5a7. . . l s chn. Gi s phn

    chng rng fpxq khng hon v c modulo n. Khi tn ti a b P Znsao cho fpaq fpbq P Zn. Do c hai s nguyn a b pmod nq saocho fpaq fpbq pmod nq. V m l c ca n nn fpaq fpbq pmod mq.

    Theo gi thit, fpxq hon v c modulo m, v th a b pmod mq. Do

    a b pmod nq v n 2m nn a b mt vi t l mt s l. V th c

    mt s nguyn t1 sao cho b amt am 2t1m am pmod nq.

    Suy ra b am P Zn. V fpaq fpbq pmod mq nn ta c

    fpaq fpamq pmod nq.

    Nu a l s chn th theo Trng hp 1 ta c

    fpamq fpaq a1m pmod nq.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 36

    Do a1m l bi ca n. Suy ra a1 chn, iu ny mu thun vi gi

    thit a1 l. Do a l s l. Theo Trng hp 2 ta c

    fpamq fpaq pa1 a3 a5 . . .qm pmod nq.

    Do pa1 a3 a5 . . .qm l bi ca n. Suy ra a1 a3 a5 . . . l

    chn. Theo gi thit a1 l s l. V th a3 a5 . . . l s l, iu ny

    l mu thun vi gi thit a3 a5 . . . chn. Vy fpxq hon v c

    modulo n.

    nh l sau y l kt qu chnh ca mc ny, v l mt trong 3 kt

    qu chnh ca lun vn.

    2.3.10 nh l. Cho fpxq a0a1x . . .adxd l mt a thc vi h

    s nguyn. Cho n 2k vi k 2. Khi fpxq hon v c modulo n

    nu v ch nu a1 l s l, a2a4a6. . . l s chn v a3a5a7. . .

    l s chn.

    Chng minh. Gi s fpxq hon v c modulo n. t m1 2k1. Khi

    n 2m1. Do k 2 nn m1 l s chn. Do theo B 2.3.4, h s

    a1 l s l. Do fpxq hon v c modulo n 2m1 nn theo B 2.3.6,

    a thc fpxq hon v c modulo m1. V th, p dng B 2.3.9, ta

    c a3 a5 a7 . . . l s chn.

    Tip theo, ta khng nh bng quy np theo i 1, . . . , k 1 rng

    fpxq l hon v c modulo 2ki. Vi i 1, ta chng minh phn

    trn rng fpxq hon v c modulo m1 2k1, do khng nh ng

    vi i 1. Gi s kt qu ng cho i 1 vi i k 1, tc l fpxq

    hon v c modulo 2ki1. t mi 2ki v mi1 2

    ki1. Khi

    mi1 2mi. Do fpxq hon v c modulo mi1 nn theo B 2.3.6,

    fpxq hon v c modulo mi 2ki. Khng nh c chng minh.

    Vi i k 1, t khng nh trn ta suy ra fpxq hon v c modulo

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 37

    2. Do theo B 2.3.3 ta c a1 a2 a3 . . . ad l s l. V a1 l

    nn

    pa2 a4 a6 . . .q pa3 a5 a7 . . .q

    l s chn. Do a3 a5 a7 . . . l s chn nn a2 a4 a6 . . . l s

    chn.

    Ngc li, gi s a1 l s l, a2 a4 a6 . . . l s chn v a3

    a5 a7 . . . l s chn. Ta cn chng minh fpxq hon v c modulo

    n 2k. Ta chng minh iu ny bng quy np theo k. Cho k 1. V

    a1 l s l, a2 a4 a6 . . . l s chn v a3 a5 a7 . . . l s chn

    nn a1 a2 a3 . . . ad l s l. Do , theo B 2.3.3 ta suy ra

    fpxq hon v c modulo 2 21. Vy, kt qu ng cho trng hp

    k 1.

    Cho k 1 v gi thit kt qu ng cho trng hp k 1,

    tc l fpxq hon v c modulo 2k1 trong trng hp a1 l s l,

    a2 a4 a6 . . . l s chn v a3 a5 a7 . . . l s chn. t

    m 2k1. Khi n 2m. Do k 1 nn m l s chn. V a1 l s l,

    a3 a5 a7 . . . l s chn v fpxq hon v c modulo m nn theo

    B 2.3.9 ta suy ra fpxq hon v c modulo n.

    Phn cui ca mc ny trnh by mt s v d v a thc hon v

    c modulo 2k.

    2.3.11 V d. Cc a thc sau l hon v c modulo 2k

    (i) ax bx2 vi mi s l a v mi s chn b.

    (ii) x x2 x4.

    (iii) 1 x x2 . . . xd, trong d 1 pmod 4q.

    Chng minh. (i) Ta c a1 a l, a2 b chn. Theo nh l 2.3.10,

    ax bx2 hon v c modulo 2k.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 38

    (ii) Ta c a1 1 l, a2a4 2 chn. Theo nh l 2.3.10, xx2x4

    hon v c modulo 2k.

    (iii) T gi thit ta suy ra d l s l. Ta c a1 1 l, a2 a4 . . .

    ad1 pd 1q{2 v a3 a5 . . . ad pd 1q{2. Do d 1 pmod 4q

    nn d 1 l bi ca 4. V th pd 1q{2 l s chn. Theo Theo nh l

    2.3.10, 1 x x2 . . . xd hon v c modulo 2k.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 39

    Kt lun

    Lun vn trnh by mt s kt qu v a thc hon v c trong

    hai bi bo:

    1. R. Rivest, Permutation polynomials modulo 2w, Finite fields and

    their applications, 7 (2001), 287-292.

    2. R. A. Mollin and C. Small, On permutation polynomials over

    finite fields, Inter. J. Math. and Math. Sciences, 10 (1987), 535-544.

    Ni dung chnh ca lun vn l:

    Trnh by mt s kin thc chun b v nhm, vnh, trng, a

    thc phc v chng minh cc kt qu chnh Chng 2.

    a ra tiu chun a thc dng xn l hon v c trn mt

    trng hu hn (nh l 2.1.7). T suy ra tiu chun hon v c

    ca a thc bc khng qu hai.

    Chng minh mt iu kin cn v cho cc a thc dng

    xk bxj c, trong k j 1 l hon v c trn mt trng hu

    hn (nh l 2.2.1). T thu c tnh cht hon v c ca mt

    s a thc c bit.

    Gii quyt trn vn bi ton v tnh hon v c modulo n cho

    cc a thc vi h s nguyn trong trng hp n l ly tha ca 2

    (nh l 2.3.10).

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 40

    Ti liu tham kho

    [C] Nguyn T Cng, i s hin i, tp 1, NXB HQGHN, 2001.

    [HT] Bi Huy Hin v Phan Don Thoi, Bi tp i s v s hc,

    Tp 2, NXB Gio dc, 1986.

    [La] Ng Thc Lanh, i s v s hc, Tp 2, NXB Gio dc, 1986.

    [LN] R. Lidl and H. Niedereiter, Finite Fields, Addison - Wesley, 1983

    [LM1] R. Lidl and G. L. Mullen, When does a polynomial over a

    finite field permute the elements of the field? The American Math,

    Monthly, 3 (1988), 243-246

    [LM2] R. Lidl and G. L. Mullen, When does a polynomial over a finite

    field permute the elements of the field? II. The American Math,

    Monthly, 1 (1993), 71-74

    [MS] R. A. Mollin and C. Small, On permutation polynomials over

    finite fields, Inter. J. Math. and Math. Sciences, 10 (1986), 535-

    544.

    [Riv] R. Rivest, Permutation polynomials modulo 2w, Finite fields and

    their applications, 7 (1999), 287-292.

    S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn