D-C-2 jaargang 4 nummer 2 juni/juli 2002 De wereld als Playmobiel
-
Upload
d-martijn-oostra -
Category
Documents
-
view
215 -
download
1
description
Transcript of D-C-2 jaargang 4 nummer 2 juni/juli 2002 De wereld als Playmobiel
PORTFOLIO / MARTI.lN OOSTRA
Zijn studio is een binnenruimte in een drukkerij. Zijn uitzicht bestaat uit de werkvloer van anderen. Sommige foto's van Wolfgang Tilmans en Maurice Scheltens vindt hij fantastisch. Van Maurice Scheltens bijvoorbeeld een rode Porsche en BMW Cabrio in een afdruiprekje. Zijn werk werd geplaatst in Addic!t en Druk (Belgische tijdschriften), Carp, Credits en Items. Zijn werk wordt afgebeeld in Graphic Design for the 21st Century. Hij levert met enige regelmaat materiaal voor de rubriek Tamtam in Adformatie. Zijn naam: Martijn Oostra: 'Fotographer or designer, that's the question?' [Paul Kaptein]
De adjudant van politie te Veldhoven
moest even wennen aan de wonder
lijke verzameldrift van de ontwér
per/fotograaf Martijn Oostra. Op 3-6-
1988 werd op gezag van de officier
van justitie te Veldhoven besloten
inzake het door Oostra begane straf
bare feit van diefstal van verkeersbor
den geen verdere maatregelen tegen
hem te nemen. 'Ik ben nu eenmaal
een verzamelaar van goed ontwor
pen items', verontschuldigt de archi
varis Oostra zich met een glimlach.
Van huis uit grafisch ontwerper -
afgestudeerd aan de Hogeschool
voor de Kunsten in Arnhem- is de
fotografie , zijn tweede grote passie,
steeds meer deel van zijn werk gaan
uitmaken. Op de vraag of Oostra
zich eerder ziet als fotograferend
ontwerper of ontwerpend fotograaf
ontstaat een babylonische spraak
verwarring die aangeeft dat,
ondanks het feit dat dit existentiële
gevecht inmiddels gestreden is , het
uithangbord ontwerper of fotograaf
voor opdrachtgevers nog wel eens
verwarrend kan zijn. Hij recapitu-
leert zijn verleden: 'Tien jaar gele
den kwam in mijn grafische werk
de fotografie erbij. Pas vijf jaar gele
den ben ik me ook als fotograaf
gaan profileren.' Uiteindelijk, na
een tweede cappuccino luidt zijn
eigen vonnis: 'Ik ben fotograferend
ontwerper!.' Op de vraag of hij zijn
studio niet wil uitbreiden met een
compagnon geeft hij het kristalhel
dere antwoord: 'Ik zie veel samen
werkingsverbanden, zou dat ook wel
willen. Maar het is net als in de lief
de; je moet de juiste tegenkomen.'
HOMO LUDENS 'Eigenlijk speel ik nog steeds . .',
bekent Oostra als we samen door de
talloze plakboeken bladeren die hij
in de loop van de jaren heeft aange
legd, en waarin hij zijn materiaal
voor potentiële opdrachtgevers tot
leven brengt. We zijn aangeland bij
een verzameling 's nachts gefotogra
feerde oldtimers voor veelverdieners
zoals die in de Amsterdamse straten
wachten op hun slapende chauf
feurs . Deze vormden onderdeel van
een vijftal Amsterdam Collections
die hij op verzoek van Vandejong en
Arjan Groot van (020) Ontwerpers
speciaal sàmenstelde voor een uitga
ve van de Amsterdam Promotion
Foundation. Oostra zelf heeft geen
rijbewijs of auto. De fiets, het open
baar vervoer of een lift per auto
brengt hem overal op de plekken
waar fascinerende werkelijkheid in
beeld te brengen is. 'En kijk hier
eens naar hoe die mannen de vaste
trap tussen de roltrappen opbreken
met hun pneumatische drilboorma
chines of hoe daar een bouwvakker
in gele overall blauwe slangen uit
rolt. Dat is toch net playmobiel, of
niet somsT Kijkend naar de foto
met de truck waar in grote letters
het woord TEGELS op staat, terwijl
iets meer naar rechts op dezelfde
foto Sanitaire Artikelen valt te
lezen, komt al snel de discussie op
het fenomeen beeldbewerking en
manipulatie. 'Ik ben geen beeldbe
werker, ik registreer met mijn foto's
wat ik op straat zie.' Zelfs de foto
van de gele auto tegen een helgele
D-C-2 VAKBlAD VOOR ONIWERPmS EN BEElDMAKERS 33
MAllTI..IN OOSTRA/ PORTFOLIO
golfPlaten achterwand blijkt niet
getrucked of gefotoshopped te zijn.
'Ik manipuleer niets in mijn foto's.'
Hij nuanceert: 'Het enige dat ik als
fotograaf natuurlijk wel manipuleer
is het camerastandpunt en de kade
ring, de beelduitsnede.'
Dat Oostra als homo ludens de wer
kelijkheid in zijn volwassen kinder
fantasie wel degelijk manipuleert
blijkt bijvoorbeeld uit de werktitel
'busongeluk' die hij aan een foto gaf
waarop een kartonnen model van
een touring car' tegen een 'kunst
matige' vangrail botst. Juist omdat
zijn foto's strakke registraties vor
men van scènes uit onze realiteit ben
je in eerste instantie niet geneigd
vraagtekens te plaatsen bij zo'n
busongeluk. Pas wanneer je langer
kijkt zie je dat het geen echte bus is
maar een model in een etalage.'
MIJN DING In ons tweede gesprek dat hij mar
ketingtechnisch goed heeft voorbe
reid, merkt hij op dat hij nu, zeven
jaar na zijn afstuderen in 1995, nog
steeds bezig is met een tweetal
opdrachten die hij ooit op de acade
mie kreeg. Oostra: 'De ene laat zich
kort en bondig samenvatten als
fotograferen op straat. De tweede
opdracht - indertijd voor het vak
'beeld' - is ingewikkelder. De
opdracht luidde: 'verbeeld door
middel van beeld je eigen slechte
eigenschappen.' Oostra vermoedde
dat zijn grootste slechte eigenschap
schuilde in het verzamelen van nut
teloze kennis, maar vroeg zich na
voltooiing van de opdracht af, of dat
eigenlijk wel zo'n slechte eigen
schap was.
Na de vaststelling dat het niet mani
puleren van beeld onderdeel uit
maakt van zijn handelsmerk, hoeft
hij niet lang na te denken over de
vraag wat de belangrijkste karakte-
34 VAKBlAD VOOR ON1WERPlRS EN BEElD MAKERS 0-C-2
ristiek is van zijn autonome fotogra
fie. 'Wat is mijn ding?'
Triviale zaken op een andere wijze
onder de aandacht brengen.'
Opvallend is dat Oostra als fotogra
ferend ontwerper zelf zijn media
probeert uit te kiezen. Hij benadert
uitgeverijen en tijdschriften, nodigt
mensen uit naar zijn werk te komen
kijken, en zodra hij zijn archief
heeft geopend laat de inhoud die
mensen doorgaans niet meer met
rust. 'Op die wijze heeft Items in het
verleden een serie WC-huisjes gepu
bliceerd.' Hij start met datgene wat
hem intrigeert; dat kunnen strepen
op het wegdek zij n of tweedehands
auto's waar de oorspronkelijke
belettering op het moment dat hun
tweede leven begint vanaf is
gehaald. Die dingen vertellen een
eigen verhaal. Ik doe dan weinig
meer dan ze tot "onderwerp van
aandacht' te verheffen." En soms is
er dan iemand die mijn interesse
blijkt te delen.'
ACQUISITIE Op de vraag hoe hij nieuwe opdrach
ten verwerft, antwoordt Oostra: 'Ik
schrij f tij dschriften aan, en dan
stuur ik materiaal mee, en dan
wacht ik af. Hij haast zich toe te voe
gen dat zijn fotografie niet uitslui
tend autonoom is, maar dat hij wel
degelijk ook in opdracht werkt. Voor
het bulletin van het architectuur
platform Den Haag, Wils & Co,
heeft hij een reportage gemaakt
over de Haagse grachten. Oostra:
'Veel mensen weten helemaal niet
dat er grachten zijn in Den Haag.'
Bij Lust, de grafisch ontwerpers van
Wils & Co vonden ze het een leuk
idee om juist iemand uit
Amsterdam die klus te laten klaren.
Voortdurend haalt hij uit zijn
archiefdozen nieuwe albums, zoekt
specifieke foto's die zijn verhaal met
beeld helder ondersteunen. Oostra
signaleert hoe in de kunstwereld
momenteel autonome fotografie
een 'hot item' is.
Daar ligt wellicht voor de nabije toe
komst ook een uitbreiding van zijn
activi tei ten. Martij n Oostra loopt als
hij even tijd heeft graag door ver
schillende galeries en musea. 'Graag
zou ik exposeren met mijn werk in
een galerie of een museum.'
Vragend waar zijn foto's idealiter
zouden moeten hangen antwoordt
hij direct: 'Zo denk ik niet.' Om er
na enig nadenken even later aan
toe te voegen: 'Ik zou wel in het
Stedelijk willen hangen of op Paris
Photo.' Tussen 17 mei en 30 juni
hangen er in het Vondelpark 150
inzendingen van fotografen op het
formaat 36 x 36, een tentoonstelling
getiteld: 'de mooiste foto's van 150
fotografen'. Een van de bijzondere
auto-foto's van Oostra hangt daar
tussen.
DETAILS Oostra werkt alleen. Vaak is hij
onderweg zonder camera. 'Mijn pro
bleem is een beetje dat als ik een
maal begin te fotograferen ik abso
luut niet meer kan stoppen.' Als hij
zichzelf een taak stelt dan moet
ieder object dat binnen die taakstel
ling valt er fotografisch aan geloven.
'Toch speelt het toeval vaak een
grote rol in mijn werk.'
Het is zeker geen toeval dat hij in
1994 voor zijn stage naar Parijs ging,
waar Karel Martens een stageplek
had gecreëerd bij Rick Bas Backer
van Atelier Fabrizi. Bladerend door
de Parijse reclamefolders raakte hij
gefascineerd door mini-advertenties.
Daaruit kwam zijn project Junk
Mail JA-JA. Pulp fictie!. voort. Het
bestond uit mini-advertenties die
waren opgeblazen tot het niveau
van posters en affiches. Martijn: 'Ja,
het kleine uitvergroten, dat is zo'n
beetje wat ik doe.' <
'IK MANIPULEER NIETS IN MIJN FOTO'S.'
PAG. 35 BOVEN Eiland Sporenburg:
architectonische vorm van clipart
PAG. 35 ONDER Fiat tegen gele golfplaatwand
PAG. 36/37 Utiliteitsbouw
PAG. 38 BOVEN MinicooperGenève, 1998
PAG. 38 ONDER Expositie van luchtfoto's in de
Jardin du Luxembourg in ParijS van de Franse fotograaf
Vann Arthus-Bertrand
PAG. 39 BOVEN Kunstwerk onder de Grande Arche de la Défense in Parijs, bestaande
uit glazen panelen
PAG. 39 ONDER Twee gele speelgoed New Vorkse
taxi's en twee gele golfballetjes op een gele tafel
PAG. 40/41 Kartonnen model van een
touringcar verongelukt in etalage van reisbureau in Keulen
PAG. 42 BOVEN Mobiele klimwand
gefotografeerd in Barcelona
PAG. 42 ONDER San Francisco.
Truck passeert achter Amerikaanse
krantenautomaten
PORTFOLlO!MARTI.lN OOSTRA
D-C-2 VAKBLAD VOOR ONTWERPERS EN BEELDMAKEHS 3S
MARTI..IN OOSTRAl PORTFOLIO
36 VAKBlAD VOOR ONlWfRPfRS fN 8[[lDMmRS D-C-2
PORTFOLIO! MART."M OOSTRA
D-C-2 VAK8lAD VOOR ONTWERPERS EN 8EElDMAKERS 37
MART .... N OOSTRA/ PORTFOUO
- - :- --- .~ - .. ~~
38 YAKBlAO VOOR ONTWmp[RS [N BHlOMAK[RS D-C-2
PORTFOLIO I MART."N OOSTRA
0-C-2 VAKBlAD VOOR ONTWERPEASEN BlHOMAKERS 39
MARTI.lN OOSTRAl PORTFOLIO
40 VAK8lAD VOOR ONIW[RP[RS [N 8mOUAKERS 0-C-2
PORTFOLIO! MART • .JM OOSTRA
D-C-2 VAKBlAD VOOR DNIW(RPlRS (N OUlDMAK(RS 4.
MART."M OOSTRA/ PORTFOLIO
42 VAKBlAD VOOR ONTWERPERS EN BEHOMAKERS O-C-2
/
Ben Bos schetst uit de hand
'Van Wim' in new alphabet
NEW ALPHABET I TYPOGRAFIE
WIM CROUWEL EN ZIJN OLDIES BUT GOLDIES
Het new alphabet van Wim Crouwel, dat door Pieter Braninga in 1967 als Kwadraatblad van de toen roemruchte Steendrukkerij de Jong & Co werd gepubliceerd, trok - in zijn excentrieke eigenwijsheid - erg veel aandacht. Het commentaar kwam aanvankelijk uit vakkringen (zoals van Gerard Unger), maar tien jaar later in heftige bewoordingen ook uit de pen van niet-typografisch-onderlegde leken, zoals Renate Rubinstein. Aanvallen, die zelfs 'opgesierd' werden met snieren over onorthodoxe brilmonturen en kledingkeuze van sommige ontwerpers. [Ben Bos]
Piet Schreuders wist het allemaal
erg veel beter en legde dat vast in
een boekje dat door het 'G.J.
Thiemefonds' werd uitgegeven, geti
teld Lay in Lay out. Hij vloekte de ont
werpwereld, maar in het bijzonder
het bureau Total Design, bij elkaar.
De Zwitserse typografie ('een ps eu
doreligie, zo die al iets voorstelde')
was in zijn bewoordingen de meest
smakeloze uitvinding sinds de koe
koeksklok. Lay in Lay out is enige
jaren geleden, bij het uitkomen van
een herdruk, aanleiding geweest tot
het toekennen van de 'Werkman
Prijs ' aan Schreuders. Een kwalijk
grapje van de jury, vermoedelijk.
Piet zelf bekende tijdens een inter
view met Het Parool, naar aanlei
ding van zijn bekroning, dat hij
geen idee had wie die Werkman
eigenlijk was. Zijn boekje, gezet in
blokvorm, vertoont als gevolg van
de gekozen smalle kolom affreuze
en hinderlijk lezende, onregelmati
ge woordspaties. Geen Zwitserse
typografie, maar wel een onverteer
bare Emmentaler gatenkaas.
Crouwel's new alphabet markeerde
een fase in de automatisering van
het zetten. Op het moment dat hij
het ontwikkelde, verkeerde de tech
niek nog in het stadium van de
lezende kathodestraalbuis; en dat
ging ook weer snel voorbij . Die buis
was domweg niet berekend op de
subtiele detailleringen van de gang-
bare lettertypen, de elegante klassie
ke, noch de strakkere moderne.
Door het toepassen van uitsluitend
horizontale en vertikale lijnen om
tot zijn letters te komen, maakte
Wim zijn lettertekens hanteerbaar
voor de machine met zijn zeer
beperkte resolutie; maar zeker niet
voor de mens, zoals Unger terecht
opmerkte. Niet de lezer (vertrouwd
met de bestaande lettervormen)
moest zich maar aanpassen, doch de
machine moest verbeterd worden,
stond er in een bescheiden vervolg
publicatie van diens hand.
De pijn van het moeilijke lezen van
teksten uit het new alphabet zat
hem in een aantal tekens die een
nieuw leerproces vereisten. Zoals de
a, g, k, m, s, v, w, x en z. Met de m
en de w zat ik tot voor kort zelf ook
in mijn maag. Waar de basis van het
alfabet in een zuiver vierkante vorm
stak, begreep ik nooit waarom de e
niet gewoon een kwart slag kloksge
wijs of anti-kloksgewijs gedraaid
kon worden om tot een begrijpelijke
m respectievelijk w te leiden. Ik
vroeg het Wim, eindelijk. 'Ja, het
wàs eigenlijk wel inconsequent' , zei
hij (de altijd consequente man).
Maar hij hàd het al zo moeilijk
gehad met de 'verdichtende' vorm
van de e, dat hij niet tot dat draaien
wilde overgaan. De scrabble-doos
vertelt iets over de frequenties in
onze taal van de e, de m en de w. Er
zitten negen maal zoveel e's in als
m 's en w's . Wim vertrouwde er
domweg op dat we het wel zouden
begrijpen als er ergens 'mamma'
stond of dat het over de
WegenWacht ging.
Het experiment van dit alfabet trok
zeker veel aandach t in het beroeps
veld en bleef door de tijd heen ook
dikwijls vermeld. Maar een écht
warm onthaal zat er niet in.
Enerzijds omdat de kathodestraal
buis met zijn beperkingen spoedig
uitgekakt was, anderzijds door de
inspanning die het lezen vergde. Al
ging het maar om de naam van
maker 'wim' zèlf. Toch ook die w
enm.
Ook de bijpassende cijfers leenden
zich niet tot snel opmaken van een
rekening. Kapitalen werden verkre
gen door het plaatsen van een streep
je boven de onderkast-letter; dat
maakte het in de praktijk allemaal
nog wat lastiger. Daar wij als geoe
fende lezers toch niet spellen, doch
woorden en regels overzien, waren
teksten in deze alfabetten (er waren
verschillende gradaties en breedten)
meestal toch begrijpelijk, omdat de
vrij talrijke moeilijke tekens vanuit
de context worden 'meegelezen'. Een
écht klein korps, zoals in het
'Kwadraatblad' ook werd toegepast,
is voor de lezer niet minder dan een
ramp.
Uiteindelijk werd het new alphabet
vooral een curiosum. Voornamelijk
D-C-2 VAKBlAD VOOR ONJWERPmS EN BEElDMAKERS 43
TYPOGRAFIE / NEW ALPHABET
geschikt voor incidenteel gebruik als
aandacht opeisende kopletter. Vooral
te gebruiken als er iets revolutio
nairs moet worden geafficheerd.
En zo geschiedde het.
Popmuzikanten uit Engeland plaat
sten met enige regelmaat op hun
CD-tjes albumtitels in de new alpha
bet bold. Het alfabet was zomaar
'cool' geworden. Ofmet een ander
toepasselijk woord 'vet'.
Was dit wellicht de aanzet tot een
revival van de Crouweliaanse alfa
betten? Hoe dan ook, de tijd bleek
rij p voor het gedigitaliseerd op de
markt brengen van niet alleen de
new alphabets, maar ook van een
aantal andere lettertypen die door
Crouwel in de loop der tijden was
gecreëerd. The (Britse) Foundry
bracht deze typen op de markt en
volgens de creator lopen ze als brood
jes bij de bakker.
Medio maart werd bij Vivid (vormge
vingsgalerie) in Rotterdam een ten
toonstelling geopend, die geheel
gewijd was aan alfabetten en inci
dentele lettervormen uit de teken
pen van Crouwe!. Plus de toepassing
van dat lettermateriaal op affiches,
museumcatalogi, brochures, postze
gels , kalenders , etcetera. 't Zag er
prettig uit. Was ook door Wim zelf
ingericht. New alphabets in Corps
Reusachtig op een lange witte
44 VAK8LAO VOOR ON1WfRPER! EN 8EELOMAKER! D-C-2
wand, vitrines met schetsen en
resultaten. En affiches.
Het letterlevensverhaal van Crouwel
kent een paar fasen. In de late jaren
vijftig en de vroege jaren zestig had
Wim een sterke behoefte om via
typografie expressie te stoppen in
affiches en catalogi-omslagen. Veel
gelegenheidsvormen.
Geconstrueerde namen van kunste
naars, jaartallen op wenskaarten,
logo's voor bedrijven (Turmac,
Leeser). Van 1957 is er een affiche
voor Van Abbe met de naam van
schilder Leger als een fabriekslogo.
Het is een start van een hele reeks
prachtige catalogi en affiches waar
in hij op dezelfde manier werkt.
Lurçat, Tajiri, Couzijn, Hiroshima (!) .
Bij het van start gaan van 'Total
Design' treedt het werk een nieuwe
fase binnen. Is het een reactie op de
collegiale nabijheid van 'partij-theo
reticus' Benno Wissing, een streven
naar zuiverheid in de leer van lijn
rechte systeemtypografie? De gete
kende lettervormen worden zeldza
mer (Fernhout, Mataré, Robert
Muller, Alfred Jensen, Henri
Michaux) en het wachten is slechts
op de definitieve doorbraak van
Frutiger's 'Univers' die daarna voor
Crouwel dé universele letter wordt,
jarenlang. Elk jaar ziet hij zijn kans
schoon om, voor de kalenders van
drukkerij Van de Geer, heel interes-
sante specifieke letter/cijfervormen
te ontwikkelen. Daar zijn hoogte
punten bij. Zoals de kalender 1976,
die wordt getooid met een verlate
versie van Amsterdamse School cij
fers .
In 1968 geeft de tentoonstelling
'Vormgevers ' in het Stedelijk hem
het excuus een letter te ontwikkelen
op basis van het 1-4-1 stramien, dat
hij hanteert voor de catalogus om
slag en het affiche van het museum.
Niet het makkelijkste om te lezen,
wèl heel karakteristiek. Claes
Oldenburg, àbk in het Stedelijk,
krijgt een lettering die aansluit bij
de vormkarakteristieken van zijn
actuele werk. Er komt ook een soort
'gedigitaliseerd' specifiek alfabet
voor het Museum Fodor. De compe
titie voor het ontwikkelen van nieu
we cijfer-postzegels geeft Crouwel
aanleiding tot het maken van een
vrij hoekig, schrijfrnachine-achtig
alfabet.
Toch overheersen later voornamelijk
de neutrale, uiterst leesbare schreef
lozen-van-reputatie zijn werk. Het
uitbrengen van een aantal van
Crouwel's oldtimer alfabetten door
de Engelsen geeft de mogelijkheid
weer eens in zijn voetsporen te tre
den. Met de letters van de cijferze
gels als echte tekstmogelijkheid en
de rest vooral om visueel 'in te kop
pen'. <
HET NEW ALPHABET WAS ZOMAAR 'COOL' GEWORDEN. OF MET EEN ANDER
TOEPASSELIJK· WOORD 'VET'.
Voorstel voor een
nieuw lettertype. dat meer dan
traditionele lettertypen.
geschikt was voor
de kathodestraalbuis
NEW ALPHABET / TYPOGRAFIE
U-C-2 VAKBLAD VOOR ONIWERPERS EN BEHOMAKERS 4S