Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y Dyfodol

Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y Dyfodol

Adroddiad gan Regeneris Consulting ac Uned Ymchwil i Economi Cymru, Ysgol Fusnes

Caerdydd

RenewableUK Cymru

Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y

Dyfodol

Ionawr 2013

Regeneris Consulting Ltd

Faulkner House

Faulkner Street

Manchester

M1 4DY

0161 234 9910

www.regeneris.co.uk

● Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y Dyfodol ●

Cynnwys

Crynodeb Gweithredol 1

1. Cyflwyniad 10

2. Trosolwg o'r Dull Asesu 12

3. Y Sector Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru 20

4. Cyfleoedd Economaidd i Gymru 35

5. Buddiannau Economaidd Lleol 50

6. Casgliadau ac Argymhellion 66

Atodiad A Methodoleg Effaith Economaidd A-1

Atodiad B Holiadur yr Arolwg B-1

Atodiad C Ymgynghoreion C-1

Atodiad D Astudiaethau Achos D-1


Ynglŷn â'r Awduron

Cwmni ymgynghori economaidd annibynnol sy'n arbenigo mewn datblygu economaidd yw

Regeneris Consulting. Rydym yn gwmni blaenllaw ym maes asesu effeithiau economaidd-gymdeithasol sydd wedi cynnal llawer o astudiaethau mewn amrywiaeth o sectorau, gan gynnwys ynni, tai, band eang, twristiaeth a hamdden, tir ac eiddo, fferylliaeth, y diwydiant moduro ac awyrofod, ac eraill. Rydym yn arbenigo mewn defnyddio technegau dadansoddi er mwyn nodi effeithiau economaidd-gymdeithasol amrywiol sectorau, cwmnïau, prosiectau buddsoddi ac ergydion economaidd.

Lleolir Uned Ymchwil i Economi Cymru (WERU) o fewn Ysgol Fusnes Caerdydd ym Mhrifysgol Caerdydd ac mae ganddi gryn brofiad o ddarparu gwasanaethau ymchwil ac ymgynghori i sefydliadau yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat. Un o themâu pwysig ymchwil ddiweddar WERU fu asesiadau economaidd ac adroddiadau ar sectorau diwydiant (cyfryngau, treftadaeth a diwylliant, twristiaeth, dur a glo, a mathau eraill o ynni). Mae WERU wedi llunio tablau Mewnbwn-Allbwn ar gyfer Cymru. Mae'r tablau hyn yn rhoi'r darlun mwyaf cynhwysfawr a chadarn sydd ar gael o economi Cymru, gan nodi llif nwyddau a gwasanaethau rhwng diwydiannau, defnyddwyr a llywodraeth a thynnu sylw at y rhyng-gydberthnasau agos rhwng diwydiannau o fewn economi gyfoes Cymru.

Ynglŷn â’r Adroddiad

Mae’r adroddiad yma yn cael ei ariannu gyda chyfraniadau oddi wrth:

Amegni

Llywodraeth Cymru

Pennant Walters

RenewableUK Cymru

RES

RWE npower renewables

ScottishPower Renewables

SSE Renewables

Tegni Cymru Cyf

Vattenfall

West Coast Energy


1

Crynodeb Gweithredol

Diben a Chwmpas yr Adroddiad

i. Cafodd Regeneris Consulting ei benodi gan Renewable UK Cymru, Llywodraeth Cymru a grŵp

o ddatblygwyr ffermydd gwynt i gynnal asesiad o gyfleoedd economaidd datblygiadau gwynt

ar y tir i Gymru. Mae'r astudiaeth wedi cael ei chynnal ar y cyd ag Uned Ymchwil i Economi

Cymru yn Ysgol Fusnes Caerdydd, gyda chyngor gan PMSS Ltd., cwmni ymgynghori ar ynni

adnewyddadwy.

ii. Mae'r asesiad yn cwmpasu cyfanswm y buddsoddiad gan gwmnïau Cymreig a chwmnïau

eraill o'r ffynonellau canlynol:

Gwariant uniongyrchol yng Nghymru drwy weithgynhyrchu cydrannau tyrbinau

gwynt; gwaith cynllunio a datblygu; adeiladu'r safle a'r fferm wynt; gweithrediadau a

chynnal a chadw; a datgomisiynu/ailbweru

Gwariant anuniongyrchol drwy gydrannau cadwyn gyflenwi a ddaw o Gymru a

buddsoddi mewn seilwaith grid

Buddsoddiad wedi'i ysgogi a wneir gan gyflogeion a gefnogir drwy effeithiau

uniongyrchol ac anuniongyrchol

Taliadau buddiannau cymunedol.

iii. Mae'r ffocws gofodol ar Gymru yn ei chyfanrwydd, gydag arwydd o leoliad daearyddol posibl

effeithiau ar bob cam o gylch oes y fferm wynt.

iv. Mae'r astudiaeth yn canolbwyntio ar gyfleoedd economaidd craidd a fyddai'n cael eu creu yn

sgil datblygu'r sector yn y dyfodol. Nid yw'n asesu'r effeithiau amgylcheddol neu

gymdeithasol ehangach.

v. Cynhaliwyd yr astudiaeth gan ddefnyddio'r canlynol:

Adolygiad o'r llenyddiaeth

Dadansoddiad o Gronfa Ddata ffermydd gwynt Renewable UK

Arolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr ffermydd gwynt yng Nghymru

Ymgynghoriadau â'r diwydiant, Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a

rhanddeiliaid eraill

Gwaith modelu Mewnbwn-Allbwn

Astudiaethau achos.


2

Trosolwg o'r Sector Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru

Cyd-destun Polisi

vi. Mae polisi Cymru o ran y sector ynni gwynt ar y tir wedi esblygu dros y blynyddoedd

diwethaf. Rhydd canllawiau cynllunio TAN 8, a gyhoeddwyd yn 2005, ganllawiau ar leoliad

ffermydd gwynt mewn Ardaloedd Chwilio Strategol. Disgwylir mai'r lleoliadau hyn a fydd yn

gartref i'r rhan fwyaf o ffermydd gwynt yn y blynyddoedd i ddod.

vii. Mae'r canllawiau cynllunio diweddaraf yn cyfeirio at y nod i gyflawni cyfanswm o 2,000 MW

o ffermydd gwynt ar y tir erbyn 2025, gyda chryn dipyn o'r gwaith yn cael ei gyflawni erbyn

2020. Dylid nodi mai Arolygiaeth Gynllunio'r DU sy'n penderfynu ar brosiectau uwchlaw 50

MW.

viii. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod buddiannau economaidd-gymdeithasol posibl

datblygu'r sector, a'i phrif nodau yw cyflawni'r buddiannau economaidd hirdymor hyn i'r

graddau mwyaf posibl a sicrhau bod cymunedau lleol yn cael budd o ddatblygiadau seilwaith

ynni.

Datblygu'r Sector: Profiad Blaenorol a Rhagolygon

ix. Ystyriwyd bod TAN 8 wedi ysgogi'r gwaith o ddatblygu'r sector, er mai rhywbeth byrdymor fu

hyn. Dim ond tua chwarter o darged TAN 8 ar gyfer 2010 a gyflawnwyd.

x. Yn ôl cronfa ddata RenewableUK o ffermydd gwynt, mae digon o adnoddau ar y gweill i

gyflawni'r nod o 2,000 MW erbyn 2025: yn ogystal â'r 420 MW sydd eisoes ar waith, mae tua

1,800 MW wedi cael caniatâd neu yn y system gynllunio. Fodd bynnag, mae'n amlwg na

chaiff yr holl brosiectau hyn eu cymeradwyo ac mae rhai, yn wir, yn annibynnol ar ei gilydd.

xi. Rydym wedi ystyried tair sefyllfa ddatblygu ar gyfer y dyfodol (gweler Atodiad A am ragor o

fanylion)

2,000 MW: er mwyn cyflawni'r nod hwn erbyn 2025 byddai angen tua 120 MW arall

bob blwyddyn hyd hynny.

Tueddiadau Hanesyddol: parhau â thueddiadau 2001-11, gan awgrymu y bydd

angen 27 MW arall bob blwyddyn, a chyfanswm o 800 MW erbyn 2025

Tueddiadau Diweddar: parhau â thueddiadau cydsynio mwy diweddar, gan

awgrymu y bydd angen 86 MW arall bob blwyddyn, a chyfanswm o 1,560 MW erbyn

2025.

xii. Modelwn effaith economaidd y sefyllfaoedd hyn yn Adran 4.

Barn y Diwydiant

xiii. Ar y cyfan, mae datblygwyr yn gadarnhaol ynghylch presenoldeb cyflenwyr Cymreig ym

meysydd peirianneg sifil, gwasanaethau amgylcheddol ac ymgynghoriaeth amgylcheddol, ac

mae'r rhan fwyaf yn ymwybodol o'r gwaith gweithgynhyrchu tyrau a geir yng Nghymru (h.y.

Mabey Bridge).

xiv. Roedd y rhan fwyaf o’r ymatebwyr yn gallu gweld rhywfaint o botensial o leiaf i gynyddu eu

defnydd o gwmnïau ar y camau datblygu ac adeiladu dros y tair blynedd nesaf, gyda thraean

yn nodi cryn botensial. Roedd cyfran lai - ond mwyafrif sylweddol serch hynny - o'r farn y


3

gellid cynyddu'r defnydd o gwmnïau ym maes gweithrediadau a chynnal a chadw. Roedd

bron hanner yn gweld llawer o botensial.

xv. Nododd datblygwyr amrywiaeth o rwystrau polisi ac economaidd i dyfu'r gadwyn gyflenwi

yng Nghymru, gan gynnwys risgiau ac ansicrwydd sylweddol ynghylch cael caniatâd cynllunio

a chanfyddiad bod diffyg perchenogaeth o ddyheadau cenedlaethol ar lefel leol. Roedd

cyfyngiadau o ran seilwaith (ar y ffyrdd a'r grid) hefyd yn rhwystrau cyffredin.

xvi. Ar y cyfan, mae 40% o'r datblygwyr a arolygwyd o'r farn bod Cymru yn lle eithaf ffafriol neu

ffafriol iawn i fuddsoddi ynddo. Dim ond lleiafrif bach o ymatebwyr sy'n ystyried bod Cymru

yn lle ffafriol iawn (7%). Nododd tua thraean o’r datblygwyr fod Cymru yn lle eithaf anffafriol

neu anffafriol iawn.

xvii. Gan edrych o dan y datganiadau hyn, nid oedd y rhan fwyaf o’r ymatebwyr o'r farn bod y

sylfaen sgiliau yn gyfyngiad ac roedd y rhan fwyaf yn gadarnhaol neu'n niwtral ynghylch

polisi cynllunio Cymru (h.y. TAN 8). Roedd cytundeb clir bod polisïau ac arferion cynllunio

lleol ynghyd â seilwaith grid a ffyrdd yn ffactorau negyddol wrth ystyried Cymru fel lleoliad i

fuddsoddi ynddo o ran prosiectau gwynt ar y tir.

Effeithiau Economaidd i Gymru

Datblygu ac Adeiladu

xviii. Amcangyfrifwn mai £1.13m yw cyfanswm y costau adeiladu cyfartalog fesul MW o gapasiti

wedi'i osod, a chyfanswm y costau datblygu yw £0.12m, ar sail prisiau 2012.

xix. Mae ein hamcangyfrifon yn awgrymu bod disgwyl i 35% o'r holl wariant ar y cam adeiladu

aros yng Nghymru ar gyfartaledd, ynghyd â 71% o'r gwariant cynllunio a datblygu. Ar

gyfartaledd, mae datblygwyr yn disgwyl i ryw dri chwarter y gofyniad am dyrau tyrbinau

ddod o Gymru, gyda Mabey Bridge a chyflenwyr eraill o bosibl yn cyflenwi'r tyrau dur. Er bod

Mabey Bridge mewn sefyllfa i fodloni'r gofyniad hwn, er mwyn sicrhau darbodusrwydd ac

adlewyrchu'r risgiau negyddol o ran y disgwyliad hwn, rydym wedi lleihau'r dybiaeth brynu

hon i 50% at ddibenion modelu. Mae gan Gymru nifer fawr o ddarpar gyflenwyr ym maes

peirianneg sifil hefyd, ynghyd â choedwigaeth a gwasanaethau amgylcheddol.

xx. Gan nad oes gweithgynhyrchydd tyrbinau yng Nghymru, mae'r holl wariant ar dyrbinau

gwynt yn digwydd y tu allan i Gymru. Ni ddisgwyliwn allu denu gweithgynhyrchydd tyrbinau i

Gymru, o ystyried yr adnoddau presennol a geir yn Ewrop a'r arbedion maint a fyddai'n

ofynnol er mwyn llywio'r fath fuddsoddiad.

xxi. Amcangyfrifwn, yn 2005-11, i'r gwaith o gynllunio ac adeiladu prosiectau gwynt ar y tir yng

Nghymru gyfrannu £7.8m mewn GYC a 335 o swyddi cyfwerth ag amser llawn (CALl) bob

blwyddyn ar gyfartaledd. Mae'r effeithiau economaidd o dan ein sefyllfaoedd ar gyfer y

dyfodol fel a ganlyn:


4

Effeithiau Economaidd y Camau Cynllunio, Datblygu ac Adeiladu i Gymru (cyfartaledd y flwyddyn)

Sefyllfa 2,000 MW Senario Tueddiadau

Hanesyddol

Senario Tueddiadau

Diweddar

2012-24 2025-50 2012-24 2025-50 2012-24 2025-50

GYC (£m) 38 20 12 6 23 11

Cyflogaeth (CALl) 1,610 820 500 240 810 410

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU, yn seiliedig ar arolygon datblygwyr a Chronfa Ddata RenewableUK o

ffermydd gwynt.

Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012. Mae'r amcangyfrifon yn cynnwys effeithiau

datgomisiynu/ailbweru.

Gweithrediadau a chynnal a chadw

xxii. Disgwylir i 76% o'r holl wariant yn y cylch cyntaf aros yng Nghymru, gyda'r gwariant hwn

yn cyfateb i £38,600 fesul MW y flwyddyn.

xxiii. Ymhlith yr eitemau mwyaf o wariant mae rhenti tir a thaliadau mynediad, a delir i'r

Comisiwn Coedwigaeth/Llywodraeth Cymru a thirfeddianwyr lleol. Cyfanswm y costau

cyflogaeth uniongyrchol yr eir iddynt gan ddatblygwyr yw £9,800 fesul MW gyda'r rhan

fwyaf yn aros yn economi Cymru. Mae taliadau Buddiannau Cymunedol yn rhan bwysig o

wariant gweithredol i gymunedau lleol a leolir gerllaw ffermydd gwynt a chaiff yr arian ei

wario yn yr ardal leol ar y cyfan.

xxiv. Amcangyfrifwn, rhwng 2005 a 2011, i weithgarwch gweithrediadau a chynnal a chadw

gefnogi £6m o GYC a 210 o swyddi CALl bob blwyddyn ar gyfartaledd. Mae'r effeithiau

economaidd o dan ein sefyllfaoedd ar gyfer y dyfodol fel a ganlyn:

Effeithiau Economaidd y Cam Gweithrediadau a Chynnal a Chadw i Gymru (cyfartaledd y flwyddyn)

Senario 2,000 MW Senario Tueddiadau Hanesyddol

Senario Tueddiadau Diweddar

2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050

GYC (£m) 22 37 11 15 14 23

Cyflogaeth (CALl) 720 1,260 370 500 470 770


ffermydd gwynt. Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012.

Effeithiau Economaidd a Ragwelir

xxv. Dros y cyfnod asesu llawn, sef 2012-2050, gallai Cymru sicrhau cyfanswm o £2.3bn mewn

GYC, ar yr amod bod 2,000 MW o gapasiti wedi'i osod yn cael ei gyflawni erbyn 2025.

Byddai hyn yn cyfateb i:

£1.4bn yn fwy mewn GYC na phetai tueddiadau hanesyddol yn parhau

£0.9bn yn fwy mewn GYC na phetai cyfraddau cydsynio mwy diweddar yn parhau.


5

Effeithiau Economaidd y Camau Datblygu, Adeiladu a Gweithrediadau a Chynnal a Chadw i Gymru (cyfartaledd y flwyddyn)

Senario 2,000 MW Senario Tueddiadau Hanesyddol


2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050

GYC (£m) 60 57 23 21 36 34

Cyflogaeth (CALl) 2,330 2,080 870 740 1,280 1,180

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU, yn seiliedig ar arolygon datblygwyr a Chronfa Ddata RenewableUK o ffermydd gwynt. Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012. Mae'r amcangyfrifon yn cynnwys effeithiau datgomisiynu/ailbweru.

xxvi. Byddai'r rhan fwyaf o'r effaith hon yn y senario 2,000 MW i'w gweld mewn gweithgareddau

adeiladu, gyda gweithgynhyrchu (yn arbennig dur) hefyd ar ei ennill. Amcangyfrifir y bydd

nifer y swyddi mewn gwasanaethau preifat yn cynyddu bron 300 o swyddi CALl y flwyddyn

hyd at 2025 a bron 400 ar ôl hynny, tra y bydd gwasanaethau proffesiynol ac ariannol (sy'n

canolbwyntio ar weithgareddau cynllunio a pheirianneg yma) yn cynyddu tua 300 o swyddi

bob blwyddyn hyd at 2050.

xxvii. Byddai'r buddsoddiad mewn Seilwaith Grid a fyddai'n ofynnol er mwyn cefnogi'r gwaith o

leoli tyrbinau gwynt yn y Canolbarth hefyd o fudd economaidd. Yn dibynnu ar y datrysiad

terfynol (uwchben neu dan ddaear), amcangyfrifwn y byddai'r buddsoddiad hwn yn cefnogi

rhwng £11m a £57m mewn GYC a 360-1,950 o flynyddoedd gwaith pobl yng Nghymru.

Cwmpas i Sicrhau'r Buddiannau Mwyaf i Gymru

xxviii. Yn seiliedig ar asesiad o adnoddau presennol ar yr ochr gyflenwi a buddiannau economaidd

ymylol newidiadau mewn systemau prynu, gallai camau i gadw mwy o wariant yng Nghymru

ar gyfer amrywiaeth o sectorau arwain at £7.3m ychwanegol o GYC a 250 ychwanegol o

swyddi CALl y flwyddyn yn y senario 2,000 MW rhwng 2012 a 2024 - gweler y tabl isod. I'r

gwrthwyneb, mae'r tabl hefyd yn dangos effaith sefyllfa lle byddai llai o brynu o Gymru na'r

disgwyl.

xxix. Mae'n bosibl mai ym meysydd rheoli gwaith adeiladu, gwaith sifil, gwaith trydanol a

chysylltiadau grid y gellid sicrhau'r 'enillion' mwyaf o brynu mwy o Gymru. Byddai cynnydd o

10 pwynt canran mewn lefelau prynu yng Nghymru yn y sector cyfunol hwn yn creu

amcangyfrif o £3.7m yn ychwanegol o GYC a 140 o swyddi CALl y flwyddyn yn y cyfnod 2012-

24 yn y senario 2,000 MW.

xxx. Byddai cynnydd tebyg mewn lefelau prynu yng Nghymru ym maes cynllunio, gwasanaethau

proffesiynol a rheoli prosiectau yn creu £1.6m mewn GYC a 50 o swyddi CALl y flwyddyn.


6

Effeithiau Economaidd Prynu Mwy o Gymru

% a gaiff ei phrynu o

Gymru ar hyn o bryd

Cynnydd o 10 pwynt canran mewn Lefelau Prynu Lleol

Fesul MW Effaith Flynyddol Ychwanegol yn y

Senario 2,000 MW; 2012-24

GYC Swyddi CALl

GYC Swyddi CALl

Cynllunio, Gwasanaethau Proffesiynol a Rheoli Prosiectau

71% £10,100 0.3 1.6 50

Adeiladu, Gwaith ar y Tir a Pheirianneg Drydanol

61% £23,300 0.9 3.7 140

Gweithgynhyrchu 50% £7,000 0.2 1.1 30

Trafnidiaeth, coedwigaeth ac Arall 67% £5,700 0.2 0.9 30

Cynnydd 10 pwynt canran mewn lefelau prynu lleol ar draws pob mewnbwn

£46,100 1.5 7.3 250

Ffynhonnell: Dadansoddiad WERU

Buddiannau Economaidd Lleol

xxxi. Ni fyddai'r cyfleoedd economaidd a amlinellir yn Adran 4 yn cael eu rhannu'n gyfartal ledled

Cymru a byddai rhai o'r buddiannau i'w gweld y tu hwnt i ardal gyfagos y ffermydd gwynt.

Serch hynny, mae cyfleoedd i ardaloedd lleol lle ceir ffermydd gwynt fanteisio ar y

datblygiadau, gan gynnwys:

contractau a enillir gan gwmnïau lleol ar y camau cynllunio, datblygu, adeiladu a

gweithrediadau

cyflogaeth i drigolion lleol drwy'r camau hyn, naill ai'n uniongyrchol neu drwy

gadwyni cyflenwi

gwariant lleol yn y sector manwerthu a'r sector lletygarwch wrth i'r gweithwyr sy'n

ymwneud â'r camau hyn wario eu hincwm yn yr economi leol

y buddiannau economaidd ehangach i gymunedau lleol, gan gynnwys buddsoddi

mewn seilwaith ffisegol, economaidd a chymunedol lleol a budd ariannol i grwpiau

penodol fel tirfeddianwyr.

xxxii. Gan ddefnyddio astudiaethau achos, mae'r adran hon yn edrych ar y buddiannau hyn a'r hyn

sy'n sail iddynt.


xxxiii. Mae gan economïau lleol sydd â nifer dda o gwmnïau adeiladu a gweithgynhyrchu well

siawns o gyfrannu at y gadwyn gyflenwi a chadw gwariant personol gweithwyr adeiladu nad

ydynt yn lleol. Mae ffermydd gwynt sy'n agos at ganolfannau trefol yn debygol o weld mwy o

fudd uniongyrchol a chadwyn gyflenwi. Er enghraifft:

Yng Nghefn Croes, roedd mewnbynnau lleol yn gyfyngedig oherwydd natur wledig yr

ardal a'r ffaith nad oedd contractwyr addas ar gyfer y mathau o fewnbynnau

adeiladu a oedd yn ofynnol.

I'r gwrthwyneb, roedd tua 13% o werth adeiladu cyffredinol fferm wynt Ffynnon

Oer, a leolir yng Nghastell-nedd Port Talbot, o fewn ardal o 30 milltir, gan gynnwys

agregau a gwaith sifil cysylltiedig.

xxxiv. Fodd bynnag, bydd ardaloedd gwledig yn aml mewn sefyllfa dda iawn i gyflenwi rhai mathau

o nwyddau a gwasanaethau, oherwydd bod yr economïau sy'n gysylltiedig â phrynu'r


7

mewnbynnau hyn o fudd i gyflenwyr lleol a bod sail gyflenwi dda ar gael yn lleol. Mae'r

enghreifftiau yn cynnwys agregau, gwaith sifil anarbenigol, gwasanaethau coedwigaeth a

thirlunio.

xxxv. Mae contractau adeiladu mwy o faint a gweithgareddau mwy arbenigol yn aml yn gofyn i'r

sawl sy'n cyflwyno tendr gyrraedd safonau penodol a chaiff cwmnïau mwy o faint, sydd â'r

profiad, y gweithdrefnau rheoli a'r arbedion maint angenrheidiol, eu ffafrio. Felly, caiff llawer

o'r prif gontractau ac is-gontractau haen gyntaf mawr eu rhoi i gwmnïau y tu allan i Gymru.

Mae'r rhan fwyaf o'r gwerth a sicrheir gan gwmnïau o Gymru yn dueddol o fod yn haenau is

y gadwyn gyflenwi (ail haen ac is).

xxxvi. Mae'r cam adeiladu o fudd i economïau lleol gwledig sy'n seiliedig ar wasanaethau gan eu

bod yn darparu gwasanaethau i'r contractwyr a gaiff eu lleoli yno dros dro, megis

lletygarwch a manwerthu. Er enghraifft, yng Nghefn Croes, roedd llawer o weithwyr

adeiladu, yn cynnwys Jones Brothers, wedi'u lleoli ar y safle am flwyddyn gyfan bron.

xxxvii. Mae gallu economïau lleol i gael budd o'r gwariant personol hwn a gaiff ei ysgogi yn dibynnu

ar natur anghysbell y safle adeiladu, argaeledd llety a lletygarwch a siopau cysylltiedig, hyd y

cyfnod adeiladu ac o ba wlad y daw'r prif gyflenwyr cydrannau.

xxxviii. Dywed datblygwyr fod llawer o'r sgiliau sydd eu hangen ym maes adeiladu ffermydd gwynt

(ymchwilwyr safleoedd, peirianwyr sifil, gweithredwyr cyfarpar, gweithgynhyrchwyr

gosodiadau a ffitiadau metal) ar gael yng Nghymru. Serch hynny, mae argaeledd y sgiliau hyn

a'r farchnad lafur yn amrywio o un lleoliad i'r llall yng Nghymru.

xxxix. Os yw sgiliau'n brin ar hyn o bryd, gellir mynd i'r afael â hyn drwy wneud ymdrech briodol i

uwchsgilio gweithwyr, a bod digon o amser i gynllunio ar gyfer hynny. Er enghraifft, mae

Vattenfall wedi sefydlu partneriaeth â busnes peirianneg lleol (ISO Feb Ltd) er mwyn

cyflwyno cynllun prentisiaeth tair blynedd i hyfforddi technegwyr tyrbinau gwynt ar gyfer

Pen-y-Cymoedd.

xl. O ystyried yr hinsawdd economaidd sydd ohoni, mae llawer mwy o weithwyr ar gael yn

gyffredinol nag ar adegau mwy ffyniannus i fodloni unrhyw gynnydd mewn galw, gan olygu y

bydd cyfraddau dadleoli yn isel iawn yn nodweddiadol.

xli. Gall y datblygwr ddylanwadu ar y prif gontractwr i wneud cymaint o ddefnydd â phosibl o

gyflenwyr lleol yn ei gadwyn gyflenwi. Er enghraifft, cynhaliwyd digwyddiadau Cwrdd â'r

Prynwr ar gyfer contractau Pen-y-Cymoedd gyda darpar brif gontractwyr a darpar is-

gontractwyr lleol yn bresennol ill dau, gan olygu eu bod yn gallu trafod â'i gilydd er mwyn

deall gofynion y naill a'r llall. Hefyd, defnyddiodd Vattenfall gyflenwyr lleol fel maen prawf

wrth gaffael prif gontractwyr, ynghyd â monitro'r defnydd o gwmnïau lleol gan y contractwyr

hyn bob mis.

xlii. Yn dilyn hynny, datblygodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot becyn cymorth

cadwyn gyflenwi, a ariannwyd ganddo ef ei hun a Llywodraeth Cymru. Defnyddiwyd yr arian

i helpu busnesau lleol i ddatblygu ymhellach y sgiliau a'r adnoddau angenrheidiol er mwyn

gweithio yn y sector ynni adnewyddadwy, o hyfforddiant a gweithdai i gymorth un i un

uniongyrchol a fydd yn galluogi busnesau lleol i baratoi ar gyfer y prosiect.

xliii. Dros y blynyddoedd diwethaf, mae'r fath gamau yn debygol o fod wedi dod yn fwyfwy

cyffredin.

Gweithrediadau a chynnal a chadw

xliv. Gall ardaloedd gwledig gael mwy o fudd o gyfleoedd ar y cam Gweithrediadau a Chynnal a


8

Chadw. Mae cynlluniau mwy o faint yn dueddol o fod angen mwy o weithwyr ar lawr gwlad

yn barhaol. Er enghraifft, dim ond dwy neu dair wythnos o gynnal a chadw y flwyddyn sydd

ei angen ar Wern Ddu, sef fferm wynt 9.2 MW. I'r gwrthwyneb, mae angen pedwar

gweithiwr gweithrediadau a chynnal a chadw CALl ar Gefn Croes a disgwylir y bydd angen 12

o weithwyr CALl ar Ben-y-Cymoedd, gyda 90% o'r rhain yn weithwyr lleol.

xlv. Mae'r gwaith o gynnal a chadw ffermydd gwynt yn aml yn rhan o gontract gweithgynhyrchu

tyrbinau am gyfnod gwarant penodol. Gan fod contractau tyrbinau fel arfer yn cael eu rhoi i

gwmnïau tramor, caiff y gwaith cynnal a chadw ei gyflawni gan gwmnïau y tu allan i'r DU yn

aml. Mae'r graddau y gall cwmnïau a chyflogeion lleol gael budd o'r gwaith hwn yn dibynnu

ar y cydbwysedd rhwng defnydd gweithgynhyrchwyr o dimau lleol a'u defnydd o'u

gweithwyr eu hunain.

xlvi. Lle y caiff gweithgareddau eu gosod ar gontract allanol ar ôl i'r warant ddod i ben, gwneir

hyn weithiau drwy gontract unigol sy'n cwmpasu'r holl weithgareddau Gweithrediadau a

Chynnal a Chadw, sy'n cynnig cyfleoedd posibl i gwmnïau lleol gael budd drwy ddefnyddio

cytundeb fframwaith contractwyr lleol y gall y prif gontractwr Gweithrediadau a Chynnal a

Chadw ei ddefnyddio lle y bo angen. Cyflawnwyd hyn o amgylch safleoedd ffermydd gwynt

amrywiol yng Nghymru drwy gynnal diwrnodau agored i gwmnïau lleol er mwyn tynnu sylw

at y cyfleoedd posibl yn y gadwyn gyflenwi a helpu cyflenwyr lleol i gael eu hachredu ar gyfer

y fferm wynt.

xlvii. Pan fydd datblygwyr yn dewis cyflawni'r gwaith cynnal a chadw'n fewnol, mae cyfleoedd

lleol yn rhannol ddibynnol ar ddull y datblygwr o reoli ei bortffolio o gynlluniau ffermydd

gwynt ledled Cymru. Efallai y bydd gan ddatblygwyr mwy o faint bortffolio o ffermydd gwynt

yng Nghymru ac y byddant yn dewis canoli gweithrediadau a chynnal a chadw'r ffermydd

gwynt hyn a rhannu cyfrifoldeb ymhlith staff presennol, yn arbennig ar gyfer cynlluniau llai o

faint.

xlviii. Mae cyfran gymharol fach o gyfarpar a darnau sbâr yn dueddol o ddod o Gymru, gan fod

hyn, ar y cyfan, yn cysylltu â'r man lle y caiff tyrbinau a chydrannau eu gweithgynhyrchu.

Fodd bynnag, mae llawer mwy o gwmpas i wasanaethau amgylcheddol a choedwigaeth

ddod o ardaloedd lleol o ystyried presenoldeb y sgiliau hyn, yn arbennig mewn ardaloedd

gwledig. Mae lle hefyd i fuddiannau sydd wedi'u hysgogi gael eu sicrhau'n lleol o fewn y

sector lletygarwch lle mae angen i staff cynnal a chadw aros yn lleol.

Buddiannau Ehangach

xlix. Mae Cronfeydd Buddiannau Cymunedol yn cynnig cryn botensial i sicrhau effeithiau

cadarnhaol i gymunedau lleol. Yn wir, y cronfeydd hyn yw prif ffynhonnell buddiannau lleol

tymor hwy i gymunedau yn sgil ffermydd gwynt.

l. Mae cysylltiad agos rhwng maint taliadau a maint y fferm wynt. Ar gyfer cynlluniau mwy o

faint, mae hyn yn golygu bod buddiannau parhaus sylweddol yn bosibl. O blith yr

astudiaethau achos, roedd lefel flynyddol y taliad buddiannau cymunedol yn amrywio o

£10,000 ar gyfer Wern Ddu (cynllun 9.2 MW) i £1.8 miliwn disgwyliedig ar gyfer Pen-y-

Cymoedd (cynllun 256 MW).

li. Fel rheol, mae datblygwyr yn awyddus iawn i sicrhau bod cymunedau lleol yn chwarae rhan

lawn yn y broses o gynllunio, cyflawni a rheoli'r Cronfeydd gan ei bod yn bwysig eu bod yn

perchenogi'r arian. Yn gyffredinol, bydd datblygwyr yn dirprwyo'r cyfrifoldeb am y Cronfeydd

Buddiannau Cymunedol, er y gallant gynnig cyngor ar faterion gweinyddol.

lii. Yn achos Pen-y-Cymoedd, er enghraifft, mae'r gronfa arfaethedig sy'n werth £1.8m y


9

flwyddyn yn amlwg yn fawr iawn a gallai fod o fudd economaidd-gymdeithasol sylweddol yn

lleol.

liii. Mae rhai datblygiadau mwy o faint hefyd yn cynnwys cronfa datblygu economaidd

benodedig ochr yn ochr â'r gronfa buddiannau cymunedol. Er enghraifft, mae RWE npower

renewables yn cynnig gwneud hyn ar gyfer ei ffermydd gwynt arfaethedig ym Mrechfa a

Chlocaenog. Ar gyfer Clocaenog, cynigir cronfa Datblygu Economaidd £3,000 fesul MW ochr

yn ochr â'r gronfa buddiannau cymunedol £5,000 fesul MW (gyda'r ddwy yn gysylltiedig â

mynegeion).

liv. Mae datblygiadau ffermydd gwynt yn aml yn cynnwys buddsoddiadau mewn gwelliannau

amgylcheddol fel rhan o'r pecyn gwaith seilwaith. Er enghraifft, yn Ffynnon Oer mae'r

datblygwr wedi noddi gwelliannau i Lwybrau Beicio Mynydd Afan, sy'n atyniad pwysig i

dwristiaid yng Nghwm Afan.

lv. Un o’r buddiannau pwysig i economïau gwledig lleol sy’n gartref i ffermydd gwynt yw’r

taliadau a wneir i dirfeddianwyr lleol lle mae’r ffermydd gwynt wedi eu lleoli. Yng Nghymru,

mae ffermydd gwynt naill ai wedi'u lleoli ar dir Comisiwn Coedwigaeth Cymru, tir fferm

preifat neu dir comin ar adegau. Fel rheol, bydd datblygwyr yn negodi taliad rhent blynyddol

am gael mynediad i'r tir. Mae'r taliad a gaiff ei negodi yn amrywio wrth gwrs yn dibynnu ar

faint o dir sydd dan sylw a'r gwerth a negodir. Mae ein harolwg yn awgrymu £12,000 fesul

MW y flwyddyn ar gyfartaledd ar gyfer pob ymatebydd.

Casgliadau

lvi. Mae ein dadansoddiad wedi tanlinellu'r ffaith bod buddiannau economaidd sylweddol a

chyson yn bosibl i Gymru yn sgil datblygu a gweithredu ffermydd gwynt ar y tir. Petai 2,000

MW wedi'i ddatblygu erbyn 2025 a phetai Cymru yn llwyddo i sicrhau ei chyfran

ddisgwyliedig o fuddsoddiad ac wedi ymbaratoi ar gyfer hynny, gellid sicrhau £2.3 biliwn o

GYC rhwng 2012 a 2050 ynghyd â thros 2,000 o swyddi cyfwerth ag amser llawn y flwyddyn

ar gyfartaledd yn yr un cyfnod. Er y gallai’r sector adeiladu a'r sector gweithgynhyrchu gael

budd penodol yn sgil y gweithgarwch hwn, byddai'r buddiannau yn gallu cael eu rhannu gan

amrywiaeth o sectorau, o ganlyniad i effeithiau'r gadwyn gyflenwi a gwariant defnyddwyr

cyflogeion y cefnogir eu swyddi gan y sector.

lvii. Mae risgiau negyddol i gyflawni'r buddiannau hyn.

Petai'r gwaith datblygu yn arafu, byddai llai o fuddsoddiad yng Nghymru ac, o

ganlyniad, lai o swyddi a llai o GYC. Byddai parhau â thueddiadau hanesyddol yn

gweld GVA o tua £1.4 biliwn yn llai na phetai 2,000 MW yn cael ei ddatblygu, a dim

ond tua thraean o'r swyddi. Gallai parhau â thueddiadau mwy diweddar olygu bod

£0.9 biliwn yn llai o GYC a thua 1,000 yn llai o swyddi bob blwyddyn. Mae ein

hymchwil wedi tynnu sylw at nifer o rwystrau i gyflawni gwaith datblygu, gan

gynnwys materion cynllunio lleol a chyfyngiadau o ran seilwaith grid a ffyrdd.

At hynny, petai 2,000 MW yn cael ei gyflawni, byddai dal angen bod yn rhagweithiol

o hyd er mwyn sicrhau bod y buddiannau posibl a amlinellwyd uchod yn cael eu

gwireddu. Mae'r dadansoddiad yn adran 4 wedi nodi'r canlyniadau petai'r

buddsoddiad yng Nghymru islaw disgwyliadau.

lviii. Mae ein hargymhellion yn Adran 6 yn ystyried rhai o’r opsiynau sydd ar gael o ran sicrhau’r

buddiannau mwyaf posibl, canolbwyntio ar y system gynllunio, ei gwneud yn bosibl i

ddatblygu seilwaith, y gadwyn gyflenwi a’r sector, taliadau buddiannau cymunedol a

buddiannau lleol.


10

1. Cyflwyniad

1.1 Cafodd Regeneris Consulting ei benodi gan Renewable UK Cymru, Llywodraeth Cymru a grŵp

o ddatblygwyr ffermydd gwynt i gynnal asesiad o gyfleoedd economaidd datblygiadau gwynt

ar y tir i Gymru yn y dyfodol. Mae'r astudiaeth wedi cael ei chynnal ar y cyd ag Uned Ymchwil

i Economi Cymru yn Ysgol Fusnes Caerdydd, gyda chyngor gan PMSS Ltd, cwmni cynghori ar

ynni adnewyddadwy.

1.2 Prif ddiben yr adroddiad yw mesur effaith economaidd buddsoddi mewn ynni gwynt ar y tir

ar yr economi yng Nghymru, ar sail lefelau gweithgarwch economaidd presennol a phosibl ar

wahanol gamau cylch oes prosiect gwynt.

1.3 O fewn y nod cyffredinol hwn, mae cwmpas y gwaith dadansoddi fel a ganlyn:

Mae'r dadansoddiad yn cwmpasu'r cyfnod rhwng 2005 a 2050, gan ddefnyddio

ffigurau sylfaenol fel y'u darparwyd gan y diwydiant, a senarios ar gyfer capasiti

wedi'i osod yng Nghymru y cytunwyd arnynt gan y diwydiant a Llywodraeth Cymru.

Dewiswyd 2050 yn ben llanw am ei fod yn cwmpasu cylch oes gweithredol

disgwyliedig tyrbinau a ffermydd gwynt sydd ar waith ar hyn o bryd neu sydd yn yr

arfaeth.

Mae'r asesiad yn cwmpasu cyfanswm y buddsoddiad gan gwmnïau Cymreig a

chwmnïau eraill o'r ffynonellau canlynol:

Gwariant uniongyrchol yng Nghymru drwy weithgynhyrchu cydrannau

tyrbinau gwynt; gwaith cynllunio a datblygu; adeiladu'r safle a'r fferm wynt;

gweithrediadau a chynnal a chadw; a datgomisiynu/ailbweru

Gwariant anuniongyrchol drwy gydrannau cadwyn gyflenwi a ddaw o Gymru

a buddsoddi mewn seilwaith grid

Buddsoddiad wedi'i ysgogi a wneir gan gyflogeion a gefnogir drwy effeithiau

uniongyrchol ac anuniongyrchol

Taliadau Buddiannau Cymunedol.

Mae ffocws gofodol yr asesiad ar Gymru yn ei chyfanrwydd, gydag arwydd o leoliad

daearyddol posibl effeithiau ar bob cam o gylch oes y fferm wynt.

Y dangosyddion allweddol a ddefnyddir o ran effaith yw Gwerth Ychwanegol

Crynswth a Swyddi Cyfwerth ag Amser Llawn (CALl).

1.4 Mae'r astudiaeth yn canolbwyntio ar gyfleoedd economaidd craidd a fyddai'n cael eu creu yn

sgil datblygu'r sector yn y dyfodol. Nid yw'n asesu'r effeithiau amgylcheddol neu

gymdeithasol ehangach.

1.5 Caiff gweddill yr adroddiad ei strwythuro fel a ganlyn:

Adran 2: gwybodaeth fanwl am y dull asesu, gan gynnwys y fframwaith effaith

economaidd a'r dulliau ymchwil a ddefnyddiwyd


11

Adran 3: trosolwg o'r sector ynni gwynt ar y tir yng Nghymru, gan gynnwys y cyd-

destun polisi, datblygiad y sector hyd yma, a chanfyddiadau'r diwydiant o Gymru fel

lleoliad ar gyfer datblygu gwynt ar y tir

Adran 4: canlyniadau'r gwaith modelu effaith economaidd

Adran 5: trafodaeth am effeithiau economaidd lleol posibl ffermydd gwynt ar y tir

yng Nghymru

Adran 6: ein casgliadau a'n hargymhellion.

Atodiad A - manylion y fethodoleg a ddefnyddiwyd

Atodiad B - holiadur yr arolwg a anfonwyd at ddatblygwyr a gweithredwyr ffermydd

gwynt ar y tir yng Nghymru

Atodiad C - crynhoi'r sefydliadau yr ymgynghorwyd â hwy fel rhan o'r astudiaeth.

Atodiad D - pedair astudiaeth achos ffermydd gwynt yng Nghymru.


12

2. Trosolwg o'r Dull Asesu

2.1 Yn yr adran hon, nodwn yn fanwl y dull a ddefnyddiwyd i fesur y cyfleoedd economaidd sy'n

deillio o ddatblygu gwynt ar y tir. Cwmpesir y fframwaith effaith economaidd a'r ymchwil a

ddefnyddiwyd.

Fframwaith Effaith Economaidd

2.2 Wrth wraidd yr asesiad, mae model economaidd sy'n anelu at nodi effeithiau economaidd

tebygol datblygu gwynt ar y tir yng Nghymru, wedi'i lywio gan senarios ar gyfer cyfraddau

datblygu a chadw'r gwariant cysylltiedig yng Nghymru.

Ffynonellau Effaith

2.3 Mae'r broses o ddatblygu a gweithredu fferm wynt ar y tir yn un gymhleth a hir yn aml sy'n

cynnwys sawl cam penodol. Mae'r holl gamau hyn yn esgor ar weithgarwch economaidd

drwy fuddsoddiadau cyfalaf a gwariant gweithredol:

1) Adeiladu a gosod y fferm wynt ynghyd â gweithgarwch cadwyn gyflenwi

cysylltiedig. Mae'r buddsoddiad a wneir yn y gwaith cynllunio a datblygu, paratoi'r

safle, gweithgynhyrchu a gosod, a chomisiynu tyrbinau gwynt o fudd uniongyrchol i'r

busnesau sy'n cyflawni'r gweithgarwch hwn yn ogystal â'u cyflenwyr gan fod y

gweithgarwch economaidd ychwanegol yn bwydo drwy'r gadwyn gyflenwi. Mae'r

asesiad yn ystyried graddau posibl buddiannau ar y cam adeiladu yn sgil maint a

lleoliad daearyddol disgwyliedig cadwyn gyflenwi'r datblygiad, y potensial i gwmnïau

lleol (neu gwmnïau â gweithrediadau lleol) ennill y prif gontractau neu ymuno â

chadwyn gyflenwi'r sawl sy'n gwneud hynny.

2) Gweithrediadau a chynnal a chadw parhaus. Mae'r staff sydd eu hangen i

weithredu a chynnal a chadw'r fferm wynt (gan gynnwys y rheini mewn rolau

gweinyddol a chymorth) a'r gwariant sydd ei angen ar gyfer gorbenion eraill (e.e.

cost cydrannau sbâr, cysylltu â'r grid a gwasanaethau ac ymrwymiadau cymorth

eraill) yn cynnig ffynhonnell effaith economaidd ychwanegol a thymor hwy. Unwaith

eto, mae'r budd posibl yn gysylltiedig â graddau'r buddsoddiad, o ble y daw

nwyddau a gwasanaethau, lleoliad unrhyw swyddi newydd a gaiff eu creu a'r

cwmpas i recriwtio staff lleol. Nid yw'r asesiad o effaith gweithrediadau a chynnal a

chadw yn cynnwys yr effaith economaidd sy'n gysylltiedig â thrawsyrru a gwerthu'r

trydan a gaiff ei gynhyrchu gan y cynllun.

3) Effaith taliadau buddiannau cymunedol. Gall datblygwyr ddewis gwneud

cyfraniadau blynyddol gwirfoddol i gymunedau lleol yn ystod cylch oes fferm wynt.

Gall cymunedau lleol ddefnyddio'r arian hwn mewn sawl ffordd felly gall y math o

fuddiannau a'u graddau amrywio'n sylweddol. Mae'r asesiad yn ystyried effeithiau

posibl y taliadau hyn.

4) Effaith datgomisiynu neu ailbweru. Mae cost datgomisiynu neu ddisodli cydrannau

er mwyn ailbweru'r fferm wynt ar ddiwedd ei chyfnod gweithredol yn esgor ar

effeithiau economaidd pellach mewn ffyrdd tebyg i'r buddsoddiad adeiladu

cychwynnol, drwy roi refeniw i'r cwmnïau yn y gadwyn gyflenwi a chefnogi swyddi.


13

2.4 Mae pob fferm wynt ar y tir a gaiff ei datblygu yng Nghymru yn cynnig yr effeithiau

economaidd hyn ac, felly, hwb i economi Cymru. At hynny, er mwyn cyflwyno graddau'r

datblygiadau gwynt ar y tir a seilwaith ynni adnewyddadwy arall a ragwelir ar gyfer Cymru,

bydd angen gwneud buddsoddiad sylweddol mewn seilwaith grid yn y Canolbarth. Byddai'r

fath ddatblygu seilwaith yn esgor ar amrywiaeth o effeithiau economaidd i Gymru o

ganlyniad i'r gwaith cynllunio, datblygu, adeiladu a chynnal a chadw a fyddai'n ofynnol.

Ystyrir hyn yn effaith economaidd ar wahân, sy'n berthnasol i bob senario.

2.5 Mae'n werth nodi y gallai diwydiant Cymru hefyd ennill busnes mewn marchnadoedd gwynt

ar y tir ehangach sy'n deillio o ddatblygu'r diwydiant yng ngweddill y DU ac yn wir dramor.

Nid yw'r effeithiau posibl hyn yn rhan o'r astudiaeth hon. Y prif reswm dros hyn yw'r ffaith ei

bod hi'n anodd rhoi amcangyfrif pendant o raddau'r marchnadoedd hyn dros amser a'r

gyfran o'r farchnad y gallai cwmnïau Cymreig ei sicrhau. At hynny, daw'r hwb mwyaf i

ddatblygu'r gadwyn gyflenwi yng Nghymru o ddatblygu'r sector yn y farchnad ddomestig.

Mathau o Effaith

2.6 Mae'r asesiad yn ystyried y buddiannau economaidd craidd sy'n gysylltiedig â mwy o

weithgarwch economaidd yn yr ardal yn ogystal â'r buddiannau economaidd-gymdeithasol

ehangach a allai ddeillio o ddatblygu fferm wynt. Mae'r buddiannau economaidd craidd wedi

cael eu hasesu'n feintiol drwy fodel effaith economaidd sy'n amcangyfrif y canlynol:

Effeithiau Uniongyrchol. Mae'r mesur hwn yn nodi'r gweithgarwch economaidd a

gaiff ei gefnogi'n uniongyrchol drwy adeiladu, gweithredu a chynnal a chadw'r fferm

wynt. Mae'n cwmpasu staff uniongyrchol a gyflogir ar y safle a'r holl wariant cadwyn

gyflenwi haen gyntaf sy'n ymwneud ag adeiladu'r fferm wynt.

Effeithiau Anuniongyrchol. Mae'r mesur hwn yn nodi effaith cadwyn gyflenwi'r

allbwn ychwanegol a gaiff ei greu gan gwmnïau yn y gadwyn gyflenwi sy'n cefnogi

cyflenwyr haen un.1 Caiff y gweithgarwch economaidd ychwanegol o fewn y

cwmnïau hyn ei fwydo i lawr eu cadwyni cyflenwi ac mae'n esgor ar fuddiannau

anuniongyrchol, ychwanegol i lawer o gwmnïau eraill.

Wedi'u Hysgogi. Mae'r mesur hwn yn nodi'r buddiannau dilynol a welir yn sgil y

swyddi ychwanegol a gefnogir yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol yn yr economi

wrth i gyflogau, a gaiff eu hennill gan y sawl a gyflogir mewn swyddi ychwanegol,

gael eu gwario ar nwyddau a gwasanaethau mewn rhannau eraill o'r economi.

2.7 Mae buddiannau economaidd ehangach yn gysylltiedig â datblygu'r diwydiant yng Nghymru,

gan gynnwys:

Incwm i dirfeddianwyr. Mae ffermydd gwynt ar y tir yn dueddol o gael eu lleoli ar dir

y Comisiwn Coedwigaeth neu ar dir fferm preifat. Caiff y tirfeddianwyr hyn daliadau

cyfalaf a/neu daliadau rhent gan ddatblygwyr/gweithredwyr ffermydd gwynt yn

gyfnewid am gael mynediad i'r tir hwn.

1 Mae cyflenwyr Haen Un ar frig y gadwyn gyflenwi ac maent yn cyflenwi'n uniongyrchol i'r Prif Gontractwr.


14

Ardrethi Busnes. Mae datblygwyr a gweithredwyr ffermydd gwynt yn talu ardrethi

busnes, sydd yna'n cael eu talu i mewn i Gronfa Ardrethi Annomestig Llywodraeth

Cymru a'u hailddosbarthu ymhlith awdurdodau lleol (ar sail pro-rata i'r boblogaeth

oedolion) fel rhan o setliad refeniw llywodraeth leol bob blwyddyn.

2.8 Ystyriwn y buddiannau hyn ochr yn ochr â'r effeithiau economaidd craidd.

2.9 Y tu hwnt i'r buddiannau economaidd meintiol hyn, mae gan ddatblygiadau gwynt ar y tir y

potensial i gyflawni amrywiaeth o fuddiannau economaidd-gymdeithasol ehangach, gan

gynnwys:

Rhoi hwb i sectorau ynni adnewyddadwy lleol a chenedlaethol. Gallai'r cyfle

cynyddol sy'n gysylltiedig â phrosiectau ynni gwynt ar y tir arfaethedig yng Nghymru

yn y tymor canolig fod o fudd parhaol drwy ysgogi mwy o adnoddau yn y sector (e.e.

wrth i gwmnïau newydd gael eu sefydlu neu wrth i gwmnïau arallgyfeirio a chyflawni

gweithgareddau ynni adnewyddadwy eraill er mwyn achub ar gyfleoedd newydd) a

sicrhau bod cwmnïau lleol mewn sefyllfa i achub ar gyfleoedd yn y sector yn y

dyfodol.

Y cwmpas ar gyfer effeithiau marchnad lafur sy'n gysylltiedig â'r cyfleoedd gwaith

newydd. Gellid cyflawni gweithgarwch meithrin sgiliau, er enghraifft, o ganlyniad i'r

cynllun fel bod modd i bobl gael eu hyfforddi er mwyn eu helpu i achub ar gyfleoedd

sy'n deillio o'r datblygiad. Byddai'r adnoddau ychwanegol a ddatblygwyd o fewn

darparwyr hyfforddiant lleol o ganlyniad i hyn yn ategu gweithgarwch meithrin

sgiliau pellach.

2.10 Ystyrir yr effeithiau o ran economïau lleol ar wahân yn Adran 5 o'r adroddiad.

Mesur Effaith

2.11 Mae'r asesiad yn defnyddio dau fesur allweddol er mwyn mesur natur a graddau effeithiau

economaidd datblygiadau gwynt ar y tir:

Gwerth Ychwanegol Crynswth (GYC). GYC yw'r mesur cyffredin o ran creu cyfoeth ar

gyfer economi. Dyma'r hyn sydd ar ôl o allbwn crynswth unwaith y telir am nwyddau

a gwasanaethau a brynwyd. Mae'r allbwn hwn sy'n weddill yna ar gael i'w

ddosbarthu fel elw, tâl a chyflogau a chostau buddsoddi cyfalaf.

Cyflogaeth. Dyma nifer y swyddi a gaiff eu creu yng Nghymru. Fe'u mynegir fel

swyddi Cyfwerth ag Amser Llawn, sy'n trosi swyddi rhan-amser a llawn-amser yn

fesur cyffredin (lle mae un swydd ran-amser yn cyfateb i hanner swydd lawn-amser),

ac, ar gyfer effeithiau adeiladu dros dro, fel blynyddoedd gwaith pobl.

Cyfnod Amser

2.12 Mae'r asesiad yn cwmpasu'r cyfnod rhwng 2005 a 2050. Mae rhesymeg glir dros ddewis y

cyfnod hwn: mae'n cwmpasu cylch oes gweithredol y rhan fwyaf o gynlluniau sydd naill ai ar

waith ar hyn o bryd neu yn yr arfaeth (ym maes adeiladu, wedi cael cydsyniad ac wedi'u

cyflwyno i'r awdurdod cynllunio perthnasol). Bydd y rhan fwyaf o'r ffermydd gwynt sydd yn

yr arfaeth, os cânt eu cymeradwyo, ar waith erbyn 2025, ac mae fferm wynt fel arfer yn

weithredol am hyd at 25 mlynedd.


15

2.13 O fewn y cyfnod hwn, canolbwyntiwn yn arbennig ar ddatblygiad posibl y diwydiant hyd at

2025 fel cyfnod polisi. Mae hyn yn cyfateb i amserlenni dyhead Llywodraeth Cymru i

ddatblygu ffermydd gwynt ar y tir, yn ogystal â thargedau ehangach yr UE. Ystyriwn y

cyfnodau canlynol:

2005-11;

2012-24;

2025-50

Ffocws Gofodol

2.14 Mae'r astudiaeth yn canolbwyntio ar yr effeithiau i Gymru gyfan. Mae'r astudiaeth hefyd yn

dadansoddi'r effeithiau i ranbarthau Cymru (Gogledd, Canolbarth, De-ddwyrain a De-

orllewin).

2.15 Rydym hefyd yn ystyried y cwmpas i'r ardaloedd lleol lle lleolir y datblygiadau hyn, neu lle

maent yn debygol o gael eu lleoli, gan ganolbwyntio'n arbennig ar gyfleoedd yn y gadwyn

gyflenwi ac o ran swyddi.

Tybiaethau Ategol

2.16 Mae'r model yn defnyddio tybiaethau ar sail y canlynol:

Costau: mae costau nodweddiadol datblygu a gweithredu fferm wynt yn ffactor

allweddol o ran natur a graddau'r effaith economaidd gysylltiedig. Mae'r rhain wedi

cael eu hamcangyfrif drwy arolwg o holl ddatblygwyr a gweithredwyr ffermydd

gwynt ar y tir yng Nghymru (gweler Llinellau ac Adnoddau Ymchwil isod),

ymgynghoriad â'r diwydiant ac adolygiad o asesiadau eraill. Amcangyfrifwyd costau

tebygol seilwaith grid mewn ymgynghoriad â'r Grid Cenedlaethol.

Prynu: mae'r graddau y mae Cymru yn cael budd o'r gwariant hwn yn dibynnu ar

faint o wariant sy'n aros yng Nghymru drwy gwmnïau yng Nghymru sy'n cyflenwi

nwyddau a gwasanaethau fel rhan o'r gadwyn gyflenwi. Amcangyfrifir y lefelau

tebygol o wariant sy'n aros yng Nghymru ar gyfer pob rhan o'r gadwyn gyflenwi gan

ddefnyddio tystiolaeth o'n harolwg o ddatblygwyr ac maent yn destun profion

sensitifrwydd. Amcangyfrifir effeithiau lluosi yn Haen 2 o'r gadwyn gyflenwi ac islaw

hynny gan ddefnyddio tablau Mewnbwn-Allbwn Cymru (gweler Atodiad A am ragor

o fanylion).

Defnydd o Senarios

2.17 Mae'n ddefnyddiol defnyddio senarios er mwyn profi sut y gall effeithiau economaidd newid

mewn ymateb i newidiadau mewn amrywiolion allweddol penodol. Mae ein gwaith modelu

yn profi senarios mewn dwy ffordd:

Datblygu capasiti wedi'i osod. Mae ein model yn defnyddio amcanestyniadau ar

gyfer ffermydd gwynt ar y tir hyd at 2025. Er bod gennym ddarlun cynhwysfawr o'r

adnoddau sydd yn yr arfaeth, mae cryn dipyn o hyn yn y system gynllunio ar hyn o


16

bryd ac felly nid oes sicrwydd ynghylch pa gynlluniau allai ddatblygu nac ar ba

gyflymdra. Felly, defnyddiwn dri senario ar gyfer datblygu capasiti wedi'i osod:

2,000 MW: cyflawni'r nod o 2,000 MW o gapasiti wedi'i osod erbyn 2025

Tueddiadau Hanesyddol: parhau â thueddiadau'r degawd diwethaf

Tueddiadau Diweddar: Parhau â thueddiadau cydsynio mwy diweddar

Nodir sail y senarios hyn yn fanylach yn Adran 3 ac Atodiad A.

Dod o hyd i gyflenwyr. Defnyddir y wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygwyr yng

Nghymru er mwyn pennu amcangyfrifon ar gyfer cadw gwariant yng Nghymru yn ein

model. Gall cyfran y gwariant a gedwir yng Nghymru fod yn fwy neu'n llai na'r lefel

sylfaenol hon, mewn rhai rhannau o'r gadwyn gyflenwi. Profwn hyn yn yr asesiad

effaith.

2.18 Rhoddir crynodeb o'r fframwaith effaith economaidd yn y diagram isod.

Ffigur 2‑1: Fframwaith Effaith Economaidd

Llinellau ac Adnoddau Ymchwil

2.19 Mae'r ymchwil wedi cael ei chynllunio er mwyn rhoi asesiad annibynnol a chadarn o

effeithiau economaidd ynni gwynt ar y tir hyd at 2050. Fel y cyfryw, dilynwyd nifer o linellau

ymchwil er mwyn creu darlun cynhwysfawr a chywir o'r canlynol:

Senarios posibl o ran datblygu capasiti wedi'i osod y sector yn y dyfodol, yn seiliedig

ar brofiad diweddar a dyheadau Llywodraeth Cymru.

Lefelau tebygol o fuddsoddiad yn gysylltiedig â'r senarios datblygu hyn ar bob cam o

gylch oes y prosiect (cynllunio a datblygu, adeiladu, gweithrediadau a chynnal a

chadw ac ailbweru/datgomisiynu), gan gynnwys seilwaith grid cysylltiedig, yn

seiliedig ar brofiad gwirioneddol hyd yma.

Lefelau realistig o wariant sy'n debygol o aros yng Nghymru a'r ardaloedd lle mae

• Adolygu targedau Cymru

• Cronfa ddata Renewable UK

• Dadansoddiad economaidd rhanbarthol gan gynnwys cymysgedd

sectoraidd • Adolygiad o

dystiolaeth effaith

• Arolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr

• Tablau mewnbwn - allbwn

• Profion a mireinio

Cam Datblygu ac Adeiladu

Cronfeydd Buddiannau Cymunedol

Datgomisiynu / ailbweru

Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

Buddiannau Economaidd Craidd

• Uniongyrchol • Anuniongyrchol • Wedi’u Cymell

Buddiannau Datblygu Economaidd/ Adfywio

Ardaloedd yr effeithir arnynt

• Cymru • Rhanbarthau Cymru

Economaidd • Swyddi CALI • GYC

Ehangach • Incwm i

dirfeddianwyr • Gwelliannau i

Seilwaith Lleol

• Sgiliau • Cyflogaeth • Bywiogrwydd y

gymuned

Ffactor Ysgogi Budd Mathau o Fuddiannau Mesurau

Buddiannau Datblygu - gymdeithasol ehangach

Ardaloedd yr Effeithir

Arnynt Tybiaethau Ategol


17

potensial i gadw mwy o wariant, yn seiliedig ar brofiad gwirioneddol hyd yma ac

asesiad o gapasiti economi Cymru.

Effeithiau lluosogi i Gymru, yn deillio o gylchoedd dilynol o wariant cadwyn gyflenwi

(effeithiau anuniongyrchol) a gwariant defnyddwyr fesul cyflogai (effeithiau wedi'u

cymell).

Effeithiau tebygol ar gymunedau lleol, yn seiliedig ar brofiad hyd yma, a nodi'r

ffactorau allweddol sy'n rhwystro ac yn annog budd economaidd lleol.

Cyfyngiadau a chyfleoedd sy'n gysylltiedig â sicrhau bod y sector yn cael cymaint o

effaith economaidd ar Gymru â phosibl, yn seiliedig ar farn diwydiant a llywodraeth

a dadansoddiad o economi Cymru.

2.20 Yr egwyddor a ddilynwyd fu triongli'r canfyddiadau drwy ddefnyddio ffynonellau data sydd

ar gael a dwyn ynghyd ddata a barn sylfaenol y diwydiant, Llywodraeth Cymru a

rhanddeiliaid lleol. Dengys y tabl isod yr adnoddau ymchwil a ddefnyddiwyd i lywio pob

elfen o'r astudiaeth. Yna, trafodwn yr adnoddau ymchwil yn fanylach isod.

Crynodeb o Elfennau'r Astudiaeth ac Ymchwil

Elfen o'r Astudiaeth Ymchwil/ffynonellau

Senarios ar gyfer

datblygiadau yn y

dyfodol

Rhydd cronfa ddata RenewableUK fanylion am yr holl ffermydd gwynt yn y DU sydd ar waith, sy'n cael eu hadeiladu, sydd wedi cael caniatâd, ac sydd yn y system gynllunio, gan gynnwys dyddiadau, capasiti wedi'i osod a lleoliad.

Ymgynghoriad â datblygwyr ffermydd gwynt a Llywodraeth Cymru.

Buddsoddiad fesul

cylch oes y prosiect

Arolwg o holl ddatblygwyr a gweithredwyr pob fferm wynt yng Nghymru sydd ar waith, sy'n cael ei hadeiladu, sydd wedi cael caniatâd, ac sydd yn y system gynllunio.

Astudiaethau effaith economaidd-gymdeithasol bresennol o ffermydd gwynt ar y tir.

2

Buddsoddiad yng

Nghymru fesul sector

Arolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr

Astudiaethau effaith economaidd-gymdeithasol bresennol o ffermydd gwynt ar y tir.

Effeithiau lluosogi ar

gyfer Cymru a'i

rhanbarthau

Gan ddefnyddio'r data ar fuddsoddiadau uchod, defnyddio tablau Mewnbwn-Allbwn ar gyfer Cymru er mwyn amcangyfrif effeithiau anuniongyrchol ac effeithiau wedi'u cymell.

Effeithiau ar

gymunedau lleol

Pedair astudiaeth achos ar ffermydd gwynt ar y tir sydd eisoes yn bodoli ac sydd yn yr arfaeth

Wedi'u llywio gan ymgynghoriadau â datblygwyr, gweithredwyr ac awdurdodau lleol ac adolygu dogfennaeth, a phrofiad y tîm.

Cyfyngiadau a

chyfleoedd

Arolwg o ddatblygwyr ffermydd gwynt

Ymgynghoriad â datblygwyr, Llywodraeth Cymru a chynrychiolwyr llywodraeth leol.

Adolygu Llenyddiaeth

2.21 Gwnaethom adolygu'r llenyddiaeth ar yr agweddau economaidd ar ynni gwynt ar y tir, gan

gynnwys dogfennau polisi perthnasol ac asesiad economaidd-gymdeithasol bresennol o

2 Er enghraifft, Onshore Wind Direct and Wider Economic Impacts, BiGGAR Economics ar ran RenewableUK a'r Adran Ynni a

Newid yn yr Hinsawdd (DECC), Mai 2012.


18

ddatblygiadau gwynt ar y tir. Fe'i defnyddiwyd i greu darlun cyfredol o'r cyd-destun polisi a'n

tybiaethau ynghylch gwariant a sail y gwaith modelu economaidd.

Dadansoddiad o Gronfa Ddata RenewableUK

2.22 Mae gan RenewableUK gronfa ddata o'r holl ffermydd gwynt ar y tir yn y DU sydd naill ai ar

waith, yn cael eu hadeiladu, wedi cael caniatâd neu yn y system gynllunio. Rhydd wybodaeth

am nifer o agweddau gan gynnwys:

Y dyddiad y dechreuodd y fferm wynt weithredu neu gael ei hadeiladu, pan roddwyd

caniatâd neu pan ymunodd â'r system gynllunio

Lleoliad

Capasiti wedi'i osod, mewn MW

Datblygwr a gweithredwr.

2.23 Defnyddiwyd y gronfa ddata hon i ddadansoddi tueddiadau o ran capasiti wedi'i osod dros y

blynyddoedd diwethaf a deall yr hyn sydd yn yr arfaeth. Ar sail y data hwn, cafodd tri senario

ar gyfer datblygu'r sector yn y dyfodol eu llunio.

2.24 Trafodir y senarios hyn yn fanylach yn Atodiad A.

Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr

2.25 Un o brif adnoddau ymchwil yr astudiaeth oedd arolwg o holl ddatblygwyr a gweithredwyr

ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru. Cynhaliwyd yr arolwg o ddatblygwyr ym mis Hydref a

mis Tachwedd 2012 a chafwyd gwybodaeth am y canlynol:

y rhan a chwaraeir ganddynt yn y sector ynni gwynt ar y tir yng Nghymru, gan

gynnwys manylion ffermydd gwynt sydd eisoes yn bodoli neu sydd yn yr arfaeth a'u

barn ar gryfder cadwyni cyflenwi ynni gwynt yng Nghymru, ac ar Gymru fel lle i

fuddsoddi ynddo

cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n cael eu datblygu yng Nghymru, gan gynnwys

costau ac amserlenni datblygu disgwyliedig, a'r tebygolrwydd o brynu nwyddau a

gwasanaethau o Gymru

cynlluniau ynni gwynt ar y tir sydd ar waith yng Nghymru, gan gynnwys pryd y

cawsant eu datblygu, costau gweithredol blynyddol, cyfran y nwyddau a

gwasanaethau a brynwyd o Gymru, nifer y swyddi a grëwyd, y cronfeydd

buddiannau cymunedol a ddarparwyd a disgwyliadau ynghylch datgomisiynu neu

ailbweru ar ddiwedd cylch oes y ffermydd gwynt.

2.26 Roedd yr ymateb a gafwyd yn cwmpasu 66% o'r holl gapasiti presennol ac arfaethedig yng

Nghymru. Darperir holiadur yr arolwg yn Atodiad B.


19

Ymgynghoriadau

2.27 Rydym wedi ymgynghori â datblygwyr, Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a rhanddeiliaid

eraill yn ystod yr astudiaeth hon. Diben yr ymgynghoriadau oedd dwyn ynghyd safbwyntiau

cyfredol ar ddatblygu'r sector a'i ragolygon, er mwyn llywio tybiaethau ynghylch gallu

economi Cymru i gael budd o'r buddsoddiad a'r gwariant cysylltiedig, a llywio ein hasesiad

o'r cyfyngiadau, rhwystrau a chyfleoedd sy'n wynebu'r sector yn y dyfodol.

Astudiaethau Achos

2.28 Er bod gwaith modelu economaidd manwl gywir yn creu darlun cadarn o'r effeithiau

economaidd posibl i Gymru, dim ond drwy ddefnyddio astudiaethau achos y gellir asesu'r

effaith ar lefel leol iawn. Felly, gwnaethom gynnal astudiaethau achos o ffermydd gwynt a

oedd ar waith ac a oedd wedi cael caniatâd o feintiau gwahanol ledled Cymru er mwyn deall

y ffactorau sy'n hyrwyddo neu'n cyfyngu ar y ffordd y mae busnesau, gweithwyr a'r gymuned

leol yn cael budd o'r gweithgarwch economaidd sy'n deillio o ddatblygu ffermydd gwynt ar y

tir yng Nghymru.


20

3. Y Sector Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru Crynodeb o'r Pwyntiau Allweddol

Mae polisi Cymru o ran y sector ynni gwynt ar y tir wedi esblygu dros y blynyddoedd

diwethaf. Rhydd canllawiau cynllunio TAN 8, a gyhoeddwyd yn 2005, ganllawiau ar

leoliad ffermydd gwynt mewn Ardaloedd Chwilio Strategol. Disgwylir mai'r lleoliadau

hyn a fydd yn gartref i'r rhan fwyaf o ffermydd gwynt yn y blynyddoedd i ddod.

Mae'r canllawiau cynllunio diweddaraf yn cynnwys y nod i gyflawni 2,000 MW o

ffermydd gwynt ar y tir erbyn 2025. Disgwylir i gryn dipyn o hyn gael ei gyflawni

erbyn 2020.

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod buddiannau economaidd-gymdeithasol posibl

datblygu'r sector. Mae'n anelu at sicrhau bod y buddiannau economaidd hirdymor

hyn yn cael cymaint o effaith â phosibl a bod cymunedau lleol yn cael budd o

ddatblygu seilwaith ynni.

Ystyriwyd bod cyhoeddi TAN 8 wedi ysgogi'r gwaith o ddatblygu'r sector, er mai

rhywbeth byrdymor fu hyn. Ar ôl rhai ychwanegiadau at gapasiti yn 2005 a 2006, ni

chafwyd mwy o dwf yn 2007 a dim ond dwy fferm wynt newydd a welwyd yn 2008.

Dim ond tua chwarter o darged TAN 8 ar gyfer 2010 a gyflawnwyd.

Mae digon o gapasiti yn yr arfaeth i gyflawni'r nod o 2,000 MW erbyn 2025: mae tua

2,200 MW ar waith, wedi cael caniatâd neu yn y system gynllunio.

Ar y cyfan, mae datblygwyr yn gadarnhaol ynghylch presenoldeb cyflenwyr Cymreig

ym meysydd peirianneg sifil, gwasanaethau amgylcheddol ac ymgynghoriaeth

amgylcheddol, ac mae'r rhan fwyaf yn ymwybodol o'r gwaith gweithgynhyrchu tyrau

a geir yng Nghymru (h.y. Mabey Bridge).

Mae'r rhan fwyaf o’r ymatebwyr yn gallu gweld rhywfaint o botensial i gynyddu eu

defnydd o gwmnïau ar y camau datblygu ac adeiladu dros y tair blynedd nesaf, gyda

thraean yn nodi cryn botensial. Mae cyfran lai o'r farn y gellid cynyddu'r defnydd o

gwmnïau ym maes gweithrediadau a chynnal a chadw.

Mae datblygwyr yn nodi amrywiaeth o rwystrau polisi ac economaidd i dyfu'r

gadwyn gyflenwi yng Nghymru, gan gynnwys risgiau ac ansicrwydd sylweddol

ynghylch cael caniatâd cynllunio a chanfyddiad bod diffyg perchenogaeth o

ddyheadau cenedlaethol ar lefel leol. Mae cyfyngiadau o ran seilwaith (ar y ffyrdd a'r

grid) hefyd yn rhwystrau cyffredin.

Mae 40% o'r datblygwyr a arolygwyd o'r farn bod Cymru yn lle eithaf ffafriol neu

ffafriol iawn i fuddsoddi ynddo. Dim ond lleiafrif bach o ymatebwyr sy'n ystyried bod

Cymru yn lle ffafriol iawn (7%). Dywed tua thraean o’r datblygwyr fod Cymru yn lle

eithaf anffafriol neu anffafriol iawn.

Gan edrych o dan y datganiadau hyn, nid yw'r rhan fwyaf o’r ymatebwyr o'r farn bod

y sylfaen sgiliau yn gyfyngiad. Roedd y rhan fwyaf yn gadarnhaol neu'n niwtral

ynghylch polisi cynllunio cenedlaethol.

Fodd bynnag, roedd cytundeb clir bod polisïau ac arferion cynllunio lleol ynghyd â

seilwaith grid a ffyrdd yn ffactorau negyddol wrth ystyried Cymru fel lleoliad i

fuddsoddi ynddo o ran prosiectau gwynt ar y tir.


21

Cyflwyniad

3.1 Mae'r adran hon yn trafod y sector ynni gwynt ar y tir yng Nghymru, gan gynnwys:

y cyd-destun polisi sydd wedi llywio'r gwaith o ddatblygu'r sector, sectorau

cysylltiedig a'r seilwaith cymorth yng Nghymru

datblygiad y sector yng Nghymru hyd yma a senarios posibl ar gyfer ei ddatblygu yn y

dyfodol

canfyddiadau rhanddeiliaid diwydiant o Gymru fel lleoliad i ddatblygu ffermydd

gwynt ar y tir.

Cyd-destun Polisi

3.2 Mae ystod eang o bolisïau ar lefel yr UE, y DU a Chymru yn dylanwadu ar y diwydiant ynni

gwynt ar y tir yng Nghymru. Yma, canolbwyntiwn ar esblygiad polisi Cymru hyd yn hyn, er y

dylid nodi mai Arolygiaeth Gynllunio'r DU sy'n penderfynu ar brosiectau dros 50MW (y

Comisiwn Cynllunio Seilwaith oedd yn arfer bod yn gyfrifol am hyn, ond fe'i diddymwyd ym

mis Ebrill 2012).

3.3 Yn erbyn cefndir llu o ffactorau rheoliadol a statudol, ar lefel y DU, y prif adnodd polisi sy'n

ategu'r gwaith o ddatblygu ynni gwynt ar y tir yw'r Rhwymedigaeth Ynni Adnewyddadwy, y

bwriedir iddi gynyddu'r defnydd o dechnolegau ynni adnewyddadwy er mwyn gwella

sicrwydd ynni a chyfrannu at gyflawni targedau a rhwymedigaethau allyriadau carbon

ehangach.

3.4 Mae symud i gynhyrchu ynni carbon isel ac achub ar y cyfleoedd economaidd sy'n deillio o'r

newid carbon isel wedi bod yn flaenoriaethau i Lywodraeth Cymru ers sawl blwyddyn. O

ystyried manteision naturiol Cymru ym maes ynni gwynt, mae datblygu ffermydd gwynt ar y

tir yn rhan bwysig o'r ymateb hwn. Yr uchelgais sydd wedi'i nodi yn y Rhaglen Lywodraethu

bresennol (2011-2016) yw creu economi carbon isel, gynaliadwy ar gyfer Cymru.

3.5 Mae polisi Cymru o ran ynni adnewyddadwy yn gyffredinol, ac ynni gwynt ar y tir yn

benodol, wedi esblygu dros y blynyddoedd diwethaf.

Polisi Cynllunio 2005

3.6 Yn 2005, cyhoeddodd Llywodraeth Cynulliad Cymru ar y pryd Ddatganiad Polisi Cynllunio

Interim y Gweinidog3 a bennodd darged ar gyfer cynhyrchu trydan o'r holl dechnolegau

adnewyddadwy i 4TWh erbyn 2010, gyda'r nod o gynyddu hyn i 7TWh erbyn 2020. O fewn y

targed cyffredinol hwn, pennwyd targed a oedd yn ymwneud â thechnoleg yn benodol ar

3 Datganiad Polisi Cynllunio Interim y Gweinidog 01/2005 Cynllunio ar gyfer Ynni Adnewyddadwy, Gorffennaf 2005. Noder bod y datganiad Polisi Cynllunio diweddaraf wedi'i gynnwys yn Polisi Cynllunio Cymru Argraffiad 5 a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ym mis Tachwedd 2012. Gweler

isod am gyfeiriad at hyn.


22

gyfer 800 MW ychwanegol o gapasiti ynni gwynt ar y tir erbyn 2010 (h.y. yn ychwanegol at y

233 MW a oedd eisoes ar waith ar yr adeg honno). Cydnabuwyd bod gan Gymru fanteision

naturiol ym maes ynni gwynt ar y tir. Nodwyd bod hyn yn seiliedig ar adnoddau gwynt ar y tir

niferus Cymru a'r ffaith mai ynni gwynt ar y tir yw'r dechnoleg fasnachol

Nodyn Cyngor Technegol (TAN) 8

3.7 Yn dilyn hynny, cyhoeddodd Llywodraeth Cynulliad Cymru ganllawiau cynllunio newydd sef

TAN 8. Ynddynt, nodwyd dull strategol o sicrhau bod y targed o 800MW yn cael ei gyflawni.

Elfen allweddol o hyn oedd sefydlu Ardaloedd Chwilio Strategol lle'r oedd bwriad i leoli

ffermydd gwynt mawr. Rhoddwyd targed dangosol i bob Ardal a oedd yn creu cyfanswm o

1,120 MW rhwng y saith ohonynt; pennwyd ffigur uwch er mwyn caniatáu hyblygrwydd wrth

gyflawni'r targed o 800 MW. Mae troednodyn hefyd yn egluro y gallai capasiti yn yr

Ardaloedd hyn gael ei gynyddu er mwyn rhoi uchafswm capasiti o tua 1700 MW yn

gyffredinol ar gyfer yr holl Ardaloedd.

Y Trywydd Ynni Adnewyddadwy

3.8 Ar y cyd â Llywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig eraill, cyhoeddodd

Llywodraeth Cymru ei Thrywydd Ynni Adnewyddadwy4 yn 2008 ar ffurf dogfen ymgynghori.

Awgrymodd y dylai'r targed ar gyfer 7TWh erbyn 2020 gael ei gynyddu'n sylweddol i 33 TWh

erbyn 2025. Goblygiad hyn o ran ynni gwynt ar y tir yw y byddai'r capasiti hyd at 2500 MW

posibl, neu hyd at 6.5 TWh o ynni trydanol.

Chwyldro Carbon Isel (2010) a Llythyr Gweinidogol Gorffennaf 2011

3.9 Atgyfnerthwyd y pwyslais cynyddol ar dargedau ynni adnewyddadwy pan gyhoeddwyd

Datganiad Polisi Ynni Llywodraeth Cymru sef Chwyldro Carbon Isel yn 2010.5 Neidiodd y

targed cyffredinol ar gyfer trydan adnewyddadwy i 48TWh. I'w roi mewn cyd-destun, mae

hyn yn cyfateb i ddwywaith y trydan y mae Cymru yn ei ddefnyddio ar hyn o bryd o bob

ffynhonnell ynni. Fodd bynnag, cafodd y potensial o ynni gwynt ar y tir erbyn 2025 ei leihau

o'r ymgynghoriad Trywydd i 2,000 MW. Ers hynny, fe'i hailddatganwyd yn Nogfen Polisi

Cynllunio ddiweddaraf Llywodraeth Cymru.6

3.10 Yn y cyfamser, nid oedd y targedau a fodolai ar gyfer ynni gwynt ar y tir yn cael eu cyflawni.

Dim ond 146 MW a ddatblygwyd erbyn 2010 yn erbyn targed o 800MW - gan olygu bod

Cymru dros 80% ar ei hôl hi (gweler isod am drafodaeth fanylach ar ddatblygu capasiti hyd

yma). Mewn llythyr Gweinidogol ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno, eglurodd y

Llywodraeth y sefyllfa o ran ynni gwynt ar y tir, gan nodi ffigurau lefel uwch Garran Hassan

(1700 MW) fel cyfanswm capasiti Ardaloedd Chwilio Strategol. Byddai'r 300 MW a oedd yn

weddill er mwyn cyflawni'r targed o 2,000 MW yn cwmpasu ffermydd gwynt presennol a

phrosiectau preifat a chymunedol arfaethedig llai o faint a oedd y tu allan i'r ardaloedd hyn.

4 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Trywydd Ynni Adnewyddadwy Cymru, Ymgynghoriad ar y ffordd ymlaen i Gymru lanach,

wyrddach a llai gwastraffus, Chwefror 2008.

5 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Chwyldro Carbon Isel, Datganiad Polisi Ynni Llywodraeth Cynulliad Cymru, Mawrth 2010.

6 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Polisi Cynllunio Cymru Argraffiad 5, Tachwedd 2012.


23

Polisi Datblygu Economaidd Cysylltiedig

3.11 Mae Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn cydnabod y gall buddiannau economaidd pwysig

iawn ddeillio o ddatblygu ynni gwynt ar y tir ac maent yn awyddus i sicrhau bod Cymru ar ei

hennill i'r graddau mwyaf posibl. Cafodd hyn ei gydnabod yn y Datganiad Polisi Ynni a

nodwyd uchod a'r Strategaeth Swyddi Gwyrdd (2009). Yn fwy diweddar, mae ymrwymiad y

Llywodraeth i sicrhau'r buddiannau economaidd hyn wedi'u hailddatgan yn Ynni Cymru:

Newid Carbon Isel (Mawrth 2012). Y ddau brif nod yw:

sicrhau'r buddiannau economaidd hirdymor mwyaf posibl i Gymru, yn enwedig o ran

creu swyddi, ar bob cam datblygu.

sicrhau bod cymunedau'n cael budd o ddatblygiadau seilwaith ynni.

3.12 Cydnabyddir, er nad yw polisi ynni fel y cyfryw yn fater datganoledig, mae gan Gymru y pŵer

i achub ar y cyfleoedd a mwynhau'r buddiannau sy'n deillio o symud i gynhyrchu ynni

adnewyddadwy. Y nod, felly, yw sicrhau bod effeithlonrwydd ynni a chynhyrchu trydan yn

cefnogi swyddi drwy'r gadwyn gyflenwi gyfan dros gylch oes datblygiadau - o

weithgynhyrchu i osod, ac o adeiladu i weithredu a datgomisiynu. Mae'r Llywodraeth wedi

ymrwymo'n arbennig i:

sicrhau bod pob datblygiad ynni mawr yn dod â'r manteision economaidd mwyaf i

Gymru drwy ymyriadau wedi'u targedu ym meysydd datblygu'r gadwyn gyflenwi,

cefnogi busnesau, sgiliau a hyfforddiant, caffael, arloesi, ac ymchwil a datblygu.

targedu'r cymorth a gynigir i fusnesau er mwyn helpu i ddatblygu cadwyni cyflenwi

cystadleuol yng Nghymru - mewn sectorau ynni sy'n cynnig y potensial mwyaf ac yng

nghyd-destun datblygiadau ynni penodol sy'n mynd rhagddynt neu a ddisgwylir yng

Nghymru - cefnogi ac annog cwmnïau yng Nghymru i ymwneud â'r broses gaffael.

sicrhau bod ymarferion caffael sy'n ymwneud ag ynni wedi'u cynllunio i ysgogi'r galw

am lafur, cynhyrchion a gwasanaethau lleol a galluogi busnesau yng Nghymru i

gystadlu'n deg ac yn effeithiol.

sicrhau cymaint o werth hirdymor â phosibl i economi Cymru drwy ddatblygu

gweithlu'r dyfodol er mwyn diwallu anghenion y diwydiant.

3.13 Yn ogystal, mae Llywodraeth Cymru am weld cymunedau lleol yn cael budd o ddatblygiadau.

Y nod yw mynd ymhellach na'r safonau cronfa buddiannau cymunedol a bennwyd yn Lloegr

(lleiafswm o £1,000 y flwyddyn dros gylch oes fferm wynt, fesul MW o ynni gwynt wedi'i

osod). Mae'r ymrwymiadau mwyaf perthnasol fel a ganlyn:

gweithio mewn partneriaeth â byd busnes er mwyn cytuno ar ddisgwyliadau ar gyfer

buddiannau economaidd a chymunedol datblygu ynni.

gweithio gyda chymunedau a phartneriaid er mwyn sicrhau bod y cyfoeth a grëir yn

sgil datblygu ynni yng Nghymru o fudd i gymunedau.

sefydlu adnodd i nodi lefel a natur y buddiannau sy'n gysylltiedig â datblygu ynni yng

Nghymru.


24

3.14 Mae Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn mynd ar drywydd nifer o fentrau penodol i

gefnogi'r sector ynni gwynt ar y tir, gan gynnwys:

Helpu busnesau yng Nghymru i gystadlu am gontractau sector cyhoeddus a sector

preifat mawr a'u hennill

Cefnogi'r agenda meithrin sgiliau drwy ariannu darparwyr hyfforddiant addysg uwch

ac addysg bellach. Un enghraifft ddiweddar yw'r cymorth a roddwyd i Goleg

Llandrillo er mwyn cynnig prentisiaethau ar gyfer RWE a Vattenfall.

Gweithio gyda'r Academi Sgiliau Genedlaethol (Ynni) ac EU Skills ar ymchwilio i

raglen sgiliau a chymwysterau, ei dylunio a'i chyflwyno ar gyfer y sector ynni

adnewyddadwy cyfan.

Datblygu'r Sector: Profiad Blaenorol a Rhagolygon

Profiad Hyd Yma

3.15 Mae Ffigur 3-1 yn nodi'r duedd o ran y lefel o gapasiti gweithredol wedi'i osod (MW) dros y

degawd diwethaf. Ar ddechrau'r 2000au, arhosodd capasiti wedi'i osod ar lefel eithaf

cymedrol sef tua 150MW. Yn ystod y cyfnod hwn, dim ond nifer fechan o ffermydd gwynt

cymharol fach a ddatblygwyd, gyda'r un fwyaf yng Nghemaes ym Mhowys (15 MW).

Dechreuodd capasiti gynyddu'n fwy amlwg yn 2005 a 2006, gan gynnwys:

Tir Mostyn, Fferm Wynt 21 MW yn Sir Ddinbych a ddaeth yn weithredol ym mis

Hydref 2005

Cefn Croes, fferm wynt 59 MW yng Ngheredigion a ddaeth ar-lein ym mis Mehefin

2005

Ffynnon Oer, fferm wynt 32 MW yng Nghastell-nedd Port Talbot a ddaeth yn

weithredol ym mis Mehefin 2006.

3.16 Mae ein hymgynghoriadau yn awgrymu bod TAN 8 wedi cael effaith fawr i ddechrau o ran

caniatâu a gosod capasiti newydd, yn ogystal â denu cwmnïau i gefnogi'r twf hwn. Er

enghraifft, sefydlodd y cwmni cyfreithwyr Eversheds swyddfa yng Nghaerdydd ar sail y

disgwyliad y byddai twf sylweddol yn y diwydiant i gefnogi prosiectau ynni gwynt ar y tir. O

ystyried y graddau y datblygwyd capasiti newydd, roedd yn rhesymol tybio ar y pryd fod

cynnydd digonol yn cael ei wneud tuag at gyflawni'r targed o 800 MW ar gyfer 2010 (er bod

y fath gapasiti ychydig yn is na'r hyn a fyddai'n angenrheidiol bob mis ar gyfartaledd). Fodd

bynnag, gwastatáu a wnaeth capasiti yn y blynyddoedd wedyn, heb unrhyw ychwanegiadau

yn 2007 a dim ond dwy fferm wynt newydd yn 2008, gyda chyfanswm o 15.6 MW o gapasiti

ychwanegol yn cael ei roi ar waith. Felly, daeth yn amlwg, oni bai bod newid sylweddol, na

fyddai targed 2010 yn cael ei gyflawni.

3.17 Dyma a ddigwyddodd, gyda nifer fach o ffermydd gwynt cymharol fach yn cael eu datblygu

yn 2009 a 2010. Dim ond tua chwarter o darged TAN 8 ar gyfer 2010 a gyflawnwyd hyd yma.

Nodir datblygiad capasiti gweithredol cronnol wedi'i osod - a'r graddau y methwyd targed

2010 - yn Ffigur 3-1.


25

Ffigur 3-1: Capasiti Gweithredol Cronnol wedi'i Osod yng Nghymru, 2000-12

Ffynhonnell: Cronfa Ddata RenewableUK

3.18 Ar hyn o bryd, ceir 423 MW o gapasiti ynni gwynt ar y tir wedi'i osod ledled Cymru. Nodir

ymhle ar y map isod.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1,000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Installe d Operational Capa city (MW)

Targed 2010

Tir Mostyn

Fynnon Oer

Cefn Croes Carno

Alltwalis

Cap

asit

i Gw

eith

red

ol w

edi’i

Oso

d (

MW

)


26

Ffigur 3-2: Ffermydd Gwynt Gweithredol yng Nghymru, ym mis Rhagfyr 2012


Rhagolygon ar gyfer y Dyfodol

3.19 Mae RenewableUK yn cadw cofnod o bob fferm wynt sy'n cael ei hadeiladu, sydd wedi cael

caniatâd neu sydd yn y system gynllunio. Mae'r tabl isod yn crynhoi'r capasiti gweithredol

presennol a'r capasiti arfaethedig yn y system gynllunio a datblygu. Fel y gwelir,

caiff 111MW o gapasiti ei adeiladu ar hyn o bryd (35 MW yn dechrau yn 2011 a 77

MW yn 2012) ac felly mae'n debygol o gael ei gyflwyno erbyn 2014 fan bellaf

mae 15 o ffermydd gwynt - cyfanswm o 449 MW o gapasiti - wedi'u cymeradwyo

ond nid yw'r gwaith adeiladu wedi dechrau eto

mae 37 o ffermydd gwynt eraill yn y system gynllunio. Gallai'r rhain gyflwyno 1,200

MW arall o gapasiti. Fodd bynnag, mae'n annhebygol iawn y caiff pob un ei

chymeradwyo ac mae rhai, yn wir, yn annibynnol ar ei gilydd.


27

Tabl 3-1: Capasiti wedi'i Osod mewn Ffermydd Gwynt ar y Tir yng Nghymru: Ar Waith ac Yn Yr Arfaeth

Ffermydd Gwynt

Tyrbinau Capasiti MW

Ar Waith 38 540 423

Cymeradwywyd ond nis adeiladwyd 15 145 449

Wrthi'n cael eu hadeiladu 5 44 111

Yn disgwyl penderfyniad 37 490 1,204

Cyfanswm Cyfredol y Capasiti Posibl 95 1,219 2,187

Ffynhonnell: Cronfa ddata RenewableUK, Hydref 2012

3.20 Mae hyn felly'n awgrymu, o ystyried y gwaith sydd yn yr arfaeth ar hyn o bryd, ei bod yn

dechnegol ymarferol cyflawni targed dyheadol Llywodraeth Cymru sef 2,000 MW o gapasiti

ynni gwynt ar y tir yn gynt. Mae hefyd yn debygol y bydd cynlluniau sydd ar y cam cyn

cynllunio ar hyn o bryd yn ymuno â'r system gynllunio yn y blynyddoedd i ddod.

3.21 Mae'r map isod yn dangos lleoliad yr holl ffermydd gwynt sydd yn yr arfaeth, yn ogystal â'r

rhai sydd ar waith. Fel y gwelir, caiff prosiectau sydd ar waith ac sydd yn yr arfaeth eu

clystyru yn y Canolbarth, ac i raddau llai yn Ne-orllewin Cymru.

Ffigur 3-3: Ffermydd Gwynt ar y Tir yng Nghymru (Ar Waith ac Yn Yr Arfaeth), Rhagfyr 2012



28

Senarios Datblygu

3.22 Mae'n ddefnyddiol defnyddio'r hyn rydym yn ei wybod am raddau'r cynnydd dros y

blynyddoedd diwethaf er mwyn blaengynllunio ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Dengys y

newid mewn cynnydd a fydd yn angenrheidiol yn y dyfodol er mwyn cyflawni dyheadau.

3.23 Rhwng 2001 a 2011, daeth cyfanswm o 270 MW o gapasiti gwynt ar y tir yn weithredol

(cyfartaledd blynyddol o 27 MW). Os bydd y duedd hon yn parhau, byddai cyfanswm

capasiti wedi'i osod o tua 800MW yng Nghymru erbyn 2025 - sy'n amlwg yn ddiffyg

sylweddol (60%) o gymharu â'r dyhead o 2,000MW.

Ffigur 3-4: Amcanestyniad ar Sail Tuedd Hanesyddol (2001-11)


3.24 Yn sail i'r senario hon, mae'r potensial y gallai'r gyfradd ddatblygu a'r capasiti newydd a

ddaw'n weithredol yn y dyfodol arafu y tu hwnt i'r gyfradd ganiatáu bresennol (gweler

senario tri), o bosibl o ganlyniad i fethiant cyffredinol cynlluniau i gael caniatâd a'r ffaith y

gallai buddsoddiadau symud i leoliadau neu dechnolegau buddsoddi eraill.

3.25 Yn ogystal â'r duedd hirdymor hon, mae cronfa ddata RenewableUK yn ein helpu i ddeall y

duedd fwy diweddar o roi caniatâd ar gyfer ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru. Fel y

nodwyd uchod, mae'r gronfa ddata yn dynodi bod 493 MW o gapasiti wrthi'n cael ei

adeiladu neu wedi cael caniatâd cyn ei adeiladu. Gan gyfuno ein gwybodaeth am pryd y

cafodd y ffermydd gwynt hyn ganiatâd a thystiolaeth o'n harolwg o ddatblygwyr ynghylch y

dyddiad tebygol y byddant yn dod yn weithredol, mae'n debygol y daw'r rhan fwyaf o'r

capasiti hwn sydd yn yr arfaeth yn weithredol erbyn 2016. Mae hyn yn cyfateb i gyfartaledd

blynyddol o 124MW y.f. o gapasiti ychwanegol yn ystod y cyfnod. Gan dybio y bydd y

gyfradd hon yn parhau hyd at 2025, byddai hyn yn fwy na digon i fodloni'r dyhead o

2,000MW. Fodd bynnag, mae cynllun mawr iawn yn cael dylanwad mawr ar y cynlluniau a

gymeradwywyd yn ddiweddar: cynllun Pen-y-Cymoedd (256 MW). Fe'i cymeradwywyd ym

mis Mai 2012 a hwn yw'r cynllun arfaethedig mwyaf yng Nghymru a Lloegr ar hyn o bryd. Nid

oes unrhyw gynlluniau eraill o faint tebyg yn y system gynllunio ar hyn o bryd (Carnedd Wen

yw'r cynllun mwyaf). Felly, nid yw'n realistig bwrw ati i lunio rhagamcanion ar gyfer y dyfodol

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

1,600

1,800

2,000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Operati onal Capa city

Capasiti gwirioneddol wedi’i osod Amcanestyniad

2,000 MW erbyn 2025

Diffyg o 6o%

27 MW y.fl. o gapasiti ychwanegol ar gyfartaledd

Cap

asit

i Gw

eith

red

ol


29

ar sail y gyfradd ddatblygu hon gan gynnwys Pen-y-Cymoedd.

3.26 Heb gynnwys Pen-y-Cymoedd yn y cynlluniau a gafodd ganiatâd yn ddiweddar, ceir capasiti

ychwanegol blynyddol cyfartalog o 49MW y flwyddyn. Byddai bwrw ati i lunio rhagamcanion

ar gyfer y dyfodol ar y sail hon hefyd yn amheus gan ein bod yn gwybod bod Pen-y-Cymoedd

wedi cael caniatâd. Felly rydym wedi defnyddio canolbwynt rhwng 124MW a 49MW y

flwyddyn: sef 86MW y flwyddyn. Byddai bwrw ati i lunio rhagamcanion ar y sail hon yn

golygu 1,560MW o gapasiti wedi'i osod erbyn 2025 - diffyg o 22% ar 2,000 MW erbyn 2025.

Nodir hyn yn Ffigur 3-5 isod.

Ffigur 3-5: Amcanestyniad ar Sail Cyfraddau Cydsynio Diweddar (ffermydd gwynt sy'n cael eu hadeiladu ac sydd wedi cael caniatâd)


3.27 Mae'r blaenamcanestyniadau hyn yn cael eu defnyddio fel y sail ar gyfer y senarios datblygu

a brofir gennym yn ein gwaith modelu economaidd (gweler adran 4). Profwn dri senario:

Senario Dyhead: 2,000MW erbyn 2025

Senario Tueddiadau Hanesyddol: parhau â thueddiadau 2001-11

Senario Tueddiadau Diweddar: parhau â thueddiadau cydsynio mwy diweddar

3.28 Rhoddir esboniad llawn o sail y senarios hyn yn Atodiad A.

Canfyddiadau'r Diwydiant o Gymru fel lleoliad i fuddsoddi ynddo

3.29 Drwy ein hymgynghoriadau a'n harolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr (gweler Atodiad A

am ragor o fanylion am yr arolwg ac Atodiad B am holiadur yr arolwg), rydym wedi casglu

barn y diwydiant ar Gymru fel lleoliad i ddatblygu prosiectau ynni gwynt ar y tir.

3.30 Trafodir y canfyddiadau allweddol isod.

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

1,600

1,800

2,000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Operati onal Capa city

Capasiti gwirioneddol wedi’i osod

Amcanestyniad

2,000 MW erbyn 2025

Diffyg o 22%

86 MW y.fl. ar sail caniatâd diweddar

Cap

asit

i Gw

eith

red

ol


30

Y Gadwyn Gyflenwi

3.31 Gwnaethom ofyn i ddatblygwyr a gweithredwyr i ba raddau y credant y gallant brynu

nwyddau a gwasanaethau o'r ansawdd cywir am y pris cywir, a sut roedd hyn yn amrywio yn

ôl y mathau o nwyddau a gwasanaethau sydd eu hangen i adeiladu a gweithredu ffermydd

gwynt. Nodir cyfran y datblygwyr sy'n credu bod dewis da, neu rywfaint o ddewis, o

gyflenwyr yng Nghymru isod, wedi'i rhannu yn ôl elfen gyffredinol o'r gadwyn gyflenwi.

Ffigur 3-6: Y gallu i brynu nwyddau a gwasanaethau gan gyflenwyr a leolir yng Nghymru

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr (Medi-Tachwedd 2012) n = 15

I ba raddau y gallwch brynu'r amrywiaeth o nwyddau a gwasanaethau, am gost ac o ansawdd priodol, a ddefnyddir

i adeiladu a gweithredu eich cynlluniau ynni gwynt ar y tir gan gyflenwyr wedi'u lleoli yng Nghymru?

3.32 O ran datblygu ac adeiladu, mae'r pwyntiau allweddol fel a ganlyn:

Nododd ychydig dros hanner yr ymatebwyr fod dewis da o gwmnïau peirianneg sifil

yng Nghymru, gyda 33% arall yn nodi bod rhai cyflenwyr yn y maes hwn yng

Nghymru. Cafodd hyn ei gadarnhau yn ein cyfweliadau manylach â datblygwyr a

rhanddeiliaid, a dynnodd sylw at bresenoldeb cryf cwmnïau gwaith sifil. Ymhlith yr

enghreifftiau mae Jones Brothers, a leolir yn Sir Ddinbych ac Abertawe, a Raymond

Brown, ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Nododd cyfran lai fod cwmnïau peirianneg

trydanol ar gael (roedd 27% o'r farn bod dewis da ac roedd 40% arall o'r farn bod

rhywfaint o ddewis yng Nghymru).

Nodwyd bod rhai gwasanaethau amgylcheddol ac ymgynghori i'w cael yng Nghymru

hefyd, gyda 93% ac 87% o ymatebwyr yn y drefn honno o'r farn bod dewis da neu

rywfaint o ddewis o gyflenwyr yng Nghymru. Tynnodd ein hymgynghoriadau sylw at

y ffaith bod sawl ymgynghorydd yng Nghymru a allai gynnal Asesiad o’r Effaith

Amgylcheddol. Fodd bynnag, weithiau mae tueddiad i ddatblygwyr benodi cwmnïau

mwy o faint sydd ag enw da am ei bod hi'n fwy tebygol y cynhelir ymchwiliad

cyhoeddus yng Nghymru na Lloegr a'r Alban. Codwyd y pryder nad oes digon o

gwmnïau o faint addas nac â'r profiad addas i gael dyfynbris am brosiect gan

gwmnïau a leolir yng Nghymru yn unig (nid yw llawer o'r cwmnïau mawr a

ddefnyddir yn dod o Gymru oherwydd arbedion maint y DU). Ar y cyfan, credwyd

bod cwmnïau gwasanaethau proffesiynol eraill (cyfreithiol ac ariannol) i'w cael yng

Nghymru (roedd dwy ran o dair o'r farn bod rhywfaint ar gael o leiaf) ond dim ond

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

% of Developers


Dewis da o gyflenwyr yng Nghymru Rhai cyflenwyr yng Nghymru

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

% of Developers

Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

% y

Dat

bly

gwyr

% y

Dat

bly

gwyr


31

7% a oedd yn credu bod dewis da o gyflenwyr. Mae Eversheds, a leolir yng

Nghaerdydd, yn enghraifft o gwmni o'r fath.

Roedd tri chwarter yn credu bod rhai cyflenwyr tyrbinau gwynt yng Nghymru, ond

nid oedd unrhyw ddatblygwr o'r farn bod dewis da. Mae hyn yn adlewyrchu'r ffaith

mai dim ond un cyflenwr tyrau a geir yng Nghymru ar hyn o bryd (Mabey Bridge, a

leolir yng Nghas-gwent).

3.33 O ran gweithrediadau a chynnal a chadw: mae'r safbwyntiau ynghylch presenoldeb cwmnïau

gwasanaethau amgylcheddol ar gyfer gweithrediadau a chynnal a chadw yn adlewyrchu'r

rhai ar gyfer datblygu ac adeiladu. Ar y cyfan, ni chredwyd bod dewis da o yswirwyr

arbenigol yng Nghymru.

"Er bod angen i rai darnau o dyrbinau ddod o rannau o Ewrop o hyd, nid yw'r sgiliau a'r gwasanaethau sydd eu hangen i adeiladu, gweithredu a chynnal a chadw ffermydd gwynt yn arbenigol. Maent eisoes i'w cael yn lleol ac o fewn Cymru - o beirianneg sifil i weithredwyr safleoedd, ymchwil i safleoedd i gynhyrchu ffitiadau a gosodiadau dur ac alwminiwm.

3.34 Gofynnodd yr arolwg i ymatebwyr nodi i ba raddau roeddent yn gweld potensial i gynyddu

faint o nwyddau a gwasanaethau a ddarparwyd gan gwmnïau yng Nghymru. Roedd y rhan

fwyaf o ymatebwyr yn gallu gweld rhywfaint o botensial o leiaf i gynyddu eu defnydd o

gwmnïau ar y camau datblygu ac adeiladu dros y tair blynedd nesaf, gyda thraean yn nodi

cryn botensial. Roedd cyfran lai - ond mwyafrif sylweddol serch hynny - o'r farn y gellid

cynyddu'r defnydd o gwmnïau ym maes gweithrediadau a chynnal a chadw%). Roedd bron

hanner yn gweld llawer o botensial.

Ffigur 3-7: Cwmpas i'r cyflenwad o nwyddau a gwasanaethau a gaiff eu prynu gan gwmnïau yng Nghymru yn debygol o gynyddu yn ystod y tair blynedd nesaf

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr (Medi-Tachwedd 2012) n = 15

I ba raddau y mae'r cyflenwad o nwyddau a gwasanaethau a gaiff eu prynu gan gwmnïau yng

Nghymru yn debygol o gynyddu yn ystod y tair blynedd nesaf?

33%

47%

60%

33%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Cwmniau Datblygu ac Adeiladu

Cwmnïau Gweithrediadau

a Chynnal a Chadw

% of Developers

Llawer

Ychydig

% y

Dat

bly

gwyr


32

Rhwystrau i Ddatblygu Ymhellach

3.35 Er mwyn dadansoddi'r sefyllfa ymhellach, ceisiodd yr arolwg bennu'r prif rwystr a oedd, ym

marn datblygwyr, yn eu rhwystro rhag defnyddio mwy o nwyddau a gwasanaethau o Gymru

wrth adeiladu a gweithredu cynlluniau ynni gwynt ar y tir. Tynnwyd sylw at amrywiaeth o

faterion, o rwystrau'n ymwneud â materion polisi i natur gystadleuol sylfaen fusnes

bresennol Cymru mewn sectorau perthnasol. Nodir y rhai mwyaf cyffredin isod.

3.36 Mae cryn gytundeb bod y diffyg cydsynio presennol sydd yn yr arfaeth, ynghyd ag

ansicrwydd mwy cyffredinol, yn rhwystr i ddatblygu ymhellach. Ystyrir bod yr ansicrwydd

hwn ynghylch graddau cyfleoedd yn y dyfodol yn llesteirio penderfyniadau buddsoddi'r

gadwyn gyflenwi. Nodwyd yn aml, er mwyn gweld twf yn y gadwyn gyflenwi, fod angen

sicrhau bod digon o waith posibl yn yr arfaeth a bod elfen o sicrwydd ynghlwm wrth hynny.

Rhagolygon cadarn sy'n sail i fuddsoddi mewn capasiti a sgiliau. Nodwyd bod mannau eraill

ledled y byd lle mae graddau'r gwaith arfaethedig yn fwy rhagweladwy ac yn fwy o faint: yn y

cyd-destun hwn, mae llai o achos busnes i fuddsoddi yng Nghymru.

3.37 Aeth rhai o'r ymatebwyr ymhellach, gan nodi'r hyn a oedd, yn eu barn hwy, yn rhesymau

sylfaenol dros yr ansicrwydd hwn, gan gynnwys ansicrwydd ac oedi o ran cael caniatâd

cynllunio. Rhannodd nifer ohonynt eu profiadau eu hunain a phrofiadau datblygwyr eraill o

ran profi oedi wrth geisio cael caniatâd cynllunio ar gyfer ffermydd gwynt a oedd yn rhwystr

pwysig. Cafodd oedi o bum mlynedd neu fwy ei grybwyll.

3.38 Soniodd datblygwyr hefyd am eu canfyddiad o'r diffyg cymorth lleol ar gyfer gwaith

datblygu, a diffyg cydnabyddiaeth o'r buddiannau cysylltiedig. Cyfeiriodd rhai at ddiffyg

arweinyddiaeth strategol a dull gweithredu unedig Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol

sy'n angenrheidiol er mwyn llwyddo o fewn y system gynllunio.

“Mae'r diffyg safleoedd sydd wedi cael caniatâd, a'r diffyg sicrwydd o ran amserlen, yn ei

gwneud hi'n anodd datblygu'r gadwyn gyflenwi gan fod cyfleoedd yn y dyfodol yn ansicr."

“Petai mwy o sicrwydd o ran cael caniatâd cynllunio a phetai mwy o berchenogaeth leol o

dargedau ynni adnewyddadwy Cymru a chydnabyddiaeth o'r buddiannau cysylltiedig, byddai

gan y diwydiant fwy o hyder i fuddsoddi mwy o amser ac arian eto wrth helpu i ddatblygu'r

broses o gyflenwi nwyddau a gwasanaethau yng Nghymru a'r sylfaen sgiliau berthnasol sydd

ei hangen."

"Ystyrir bod Cymru yn lle ffafriol i ddatblygu ynddo oherwydd y cyflymder gwynt da a'r

adnoddau naturiol sydd gan y wlad i'w cynnig. Yn gyffredinol, o safbwynt cynllunio a'r risg

ddatblygu gyffredinol sy'n gysylltiedig â chael caniatâd cynllunio yng Nghymru, nid ystyrir

bod Cymru yn lle ffafriol i ddatblygu ynddo o gwbl."

3.39 Nododd nifer o ddatblygwyr hefyd fod y diffyg capasiti cymharol a'r diffyg cystadleurwydd o

fewn y gadwyn gyflenwi yng Nghymru yn rhwystr ynddo'i hun i ddatblygu ymhellach. Mae

cwmpas agweddau ar gadwyni cyflenwi yn fyd-eang yn aml. Gan fod lleoliadau eraill wedi

gwneud mwy o gynnydd yn barod o ran datblygu seilwaith ynni adnewyddadwy, mae eu

cadwyni cyflenwi cysylltiedig wedi tyfu mewn capasiti a phrofiad. O ganlyniad, maent yn aml

mewn gwell sefyllfa i gystadlu am fusnes ynni gwynt ar y tir mewn lleoedd fel Cymru, o ran

ansawdd (oherwydd eu profiad a'u henw da) ac o ran pris (oherwydd dysgu sefydliadol ac


33

arbedion maint). Nodwyd hefyd, gan fod llawer o gyflenwyr yng Nghymru yn gymharol fach,

nad oes ganddynt y systemau Sicrhau Ansawdd sydd eu hangen i gystadlu am brosiectau

mawr.

3.40 Yn olaf, ymhlith y materion eraill a nodwyd yn aml roedd cyfyngiadau o ran seilwaith, yn

bennaf diffyg mynediad a seilwaith grid addas a diffyg seilwaith priffyrdd sy'n angenrheidiol

er mwyn hwyluso'r broses adeiladu ac osgoi baich ychwanegol o ran costau i ddatblygwyr.

Mae hyn yn broblem benodol yn y Canolbarth, lle mae angen uwchraddio'r seilwaith grid er

mwyn cysylltu â'r seilwaith ynni adnewyddadwy disgwyliedig. Mae rhai hefyd o'r farn bod

seilwaith ffyrdd yn broblem yn y Canolbarth, gan fod llawer o ffyrdd 'A' yn gul a dan eu sang

oherwydd traffig ymwelwyr a thraffig busnes ar rai adegau o'r flwyddyn. Dywedwyd nad

oedd rheoleiddwyr na Chynghorwyr yn rhagweithiol mewn perthynas â materion

trafnidiaeth, er mwyn lleddfu pryderon buddsoddwyr.

"Mae diffyg seilwaith a rhwydwaith ffyrdd addas, felly disgwylir i'r datblygwr fuddsoddi

amser ac arian er mwyn datrys problemau trafnidiaeth, a buddsoddi yn y gwaith o

atgyfnerthu'r rhwydwaith grid"

Cymru fel lleoliad i fuddsoddi ynddo

3.41 Gwnaethom ofyn i ddatblygwyr i ba raddau roeddent yn ystyried Cymru yn lleoliad ffafriol i

fuddsoddi ynddo o ran prosiectau ynni gwynt ar y tir. Cymysg iawn fu’r ymateb. Ar y cyfan,

mae 40% o ymatebwyr o'r farn bod Cymru yn lle eithaf ffafriol neu ffafriol iawn i fuddsoddi

ynddo. Dim ond lleiafrif bach o ymatebwyr sy'n ystyried bod Cymru yn lle ffafriol iawn (7%).

Nododd tua thraean o ddatblygwyr fod Cymru yn lle eithaf anffafriol neu anffafriol iawn.

Roedd y gweddill yn niwtral.

Ffigur 3-8: Barn ar Gymru fel Lleoliad i Fuddsoddi Ynddo o ran Prosiectau Ynni Gwynt ar y Tir

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr (Medi-Tachwedd 2012)

3.42 Er mwyn dadansoddi'r ffactorau penodol sy'n sail i'r canfyddiadau cyffredinol hyn,

7%

33%

20% 20%

13%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Ffafriol iawn Eithaf Ffafriol

Niwtral Eithaf

Anffafriol

Anffafriol

iawn

% of response s

% o

’r h

oll

ymat

ebw

yr


34

gwnaethom ofyn i ddatblygwyr raddio ffactorau amrywiol yn gadarnhaol, niwtral neu

negyddol o ran eu cyfraniad at Gymru fel lleoliad i fuddsoddi ynddo. Er mai ymateb cymysg a

gafwyd, mae nifer o bwyntiau'n sefyll allan:

Mae'r ymatebion yn awgrymu nad yw'r sylfaen sgiliau'n gyfyngiad yng Nghymru:

roedd 86% o ymatebion yn gadarnhaol neu'n niwtral ynghylch argaeledd gweithwyr

medrus.

Ar y cyfan, ystyrir polisi cynllunio ar lefel Cymru (h.y. TAN 8) yn gadarnhaol neu'n

niwtral. Rhannwyd ymatebwyr o ran eglurder dewis leoliadau datblygu. Fodd

bynnag, mae cytundeb clir bod polisïau ac arferion cynllunio lleol yn ffactor negyddol

o ran y canfyddiad o Gymru fel lle i fuddsoddi ynddo ar gyfer prosiectau ynni gwynt

ar y tir. Mae'r gyfradd gydsynio leol yng Nghymru yn dueddol o fod yn is nag yn

Lloegr a'r Alban; mae hyn yn effeithio ar hyder buddsoddwyr. Mae oedi, diffyg

penderfyniad a gwrthod cais oll yn arwain at gostau busnes uwch.

"Mae polisi cynllunio Cymru yn gefnogol, ond ni cheir perchenogaeth wleidyddol yn lleol"

Ystyrir seilwaith - seilwaith grid a mathau eraill o seilwaith megis y rhwydwaith

ffyrdd - yn ffactorau negyddol hefyd.

Roedd ymatebwyr hefyd wedi'u rhannu ynghylch cymorth datblygu economaidd a

chymunedol. Roedd lleiafrif bach o'r farn eu bod yn gadarnhaol, tra roedd tua

thraean o'r farn eu bod yn negyddol.

Tabl 3‑2: Cyfraniad Ffactorau at Gymru fel Lle i Fuddsoddi Ynddo o ran Ynni Gwynt ar y Tir

Ffactor Cadarnhaol Niwtral Negyddol

Argaeledd Gweithwyr Medrus 43% 43% 7%

Polisi Cynllunio Cymru 33% 47% 20%

Eglurder ynghylch Lleoliadau Datblygu Dewisol 33% 33% 33%

Cymorth Cymunedol 13% 40% 33%

Cymorth Datblygu Economaidd i'r Sector 13% 33% 27%

Argaeledd Seilwaith Arall (ee ffyrdd) 0% 20% 73%

Argaeledd Seilwaith Grid 0% 13% 80%

Polisïau ac Arfer Cynllunio Lleol 0% 20% 80%

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr (Medi-Tachwedd 2012)


35

4. Cyfleoedd Economaidd i Gymru

Crynodeb o'r Pwyntiau Allweddol

Amcangyfrifwn mai £1.13m yw cyfanswm y costau adeiladu cyfartalog fesul MW o

gapasiti a osodwyd, a chyfanswm y costau datblygu yw £0.12m, ar sail prisiau 2012.

Amcangyfrifir bod disgwyl i 35% o'r holl wariant ar y cam adeiladu aros yng

Nghymru, ynghyd â 71% o'r gwariant cynllunio a datblygu.

Caiff £40k fesul MW y flwyddyn ei wario ar weithrediadau a chynnal a chadw, gyda

disgwyl i fwy o wariant aros yng Nghymru nag ar gyfer gwaith adeiladu (76%).

O ran gwaith adeiladu, disgwylir i tua 76% o wariant ar dyrau tyrbinau aros yng

Nghymru, gyda Mabey Bridge a chyflenwyr eraill o bosibl yn cyflenwi'r tyrau dur.

Mae gan Gymru nifer fawr o ddarpar gyflenwyr ym maes peirianneg sifil hefyd,

ynghyd â gwasanaethau coedwigaeth ac amgylcheddol. At ddibenion modelu rydym

wedi gostwng hyn i 50% am resymau darbodus ac er mwyn adlewyrchu'r risgiau

negyddol sydd ynghlwm wrth y disgwyliad hwn.

O ran gweithrediadau a chynnal a chadw, mae'r eitemau mwyaf yn cynnwys rhenti

tir a thaliadau mynediad, a delir i'r Comisiwn Coedwigaeth/Llywodraeth Cymru a

thirfeddianwyr lleol. Mae costau cyflogaeth uniongyrchol yn £9,800 fesul MW wedi'i

osod. Cedwir cryn dipyn o hyn o fewn economi Cymru. Mae taliadau Buddiannau

Cymunedol yn rhan bwysig o wariant gweithredol i gymunedau lleol a leolir a chaiff

yr arian ei wario yn yr ardal leol ar y cyfan.

Nodir yr effeithiau economaidd ar bob cam o gylch oes fferm wynt yn Tabl 4‑6. Dros

y cyfnod asesu llawn, sef 2012-2050, gallai Cymru sicrhau cyfanswm o £2.3bn mewn

GYC, gyda thros 2,300 o swyddi CALl y flwyddyn rhwng 2012 a 2024 a 2,100 o swyddi

CALl rhwng 2025 a 2050. Byddai hyn yn cyfateb i:

£1.4bn o GYC ychwanegol na phetai tueddiadau hanesyddol yn parhau

£0.9bn o GYC ychwanegol na phetai cyfraddau cydsynio mwy diweddar yn

parhau.

Adeiladu a gweithgynhyrchu a ddylai gael y budd mwyaf, ond byddai'r effeithiau i'w

gweld drwy economi gyfan Cymru - gweler Tabl 4‑7.

Mae'n bwysig cydnabod bod hyn yn dangos y budd economaidd posibl i Gymru,

petai'r sector yn datblygu yn unol â'r senarios a phetai'r gadwyn gyflenwi yng

Nghymru yn gallu bodloni'r galw hwn yn ôl y disgwyl. Yn adran 6 edrychwn ar ffyrdd

o sicrhau bod y cyfleoedd sydd ar gael yn cael eu cymryd.

Yn seiliedig ar asesiad o adnoddau presennol ar yr ochr gyflenwi a buddiannau

economaidd ymylol newidiadau mewn systemau prynu, gallai camau i gadw mwy o

wariant yng Nghymru ar gyfer amrywiaeth o sectorau arwain at £7.3m ychwanegol o

GYC a 250 ychwanegol o swyddi cyfwerth ag amser llawn y flwyddyn yn y sefyllfa


36

2,000 MW rhwng 2012 a 2024 - gweler Tabl 4‑10. Mae'r tabl hwn hefyd yn dangos

yr effeithiau posibl a fyddai'n cael eu colli petai cyfraddau prynu yn is na'r disgwyl.

Byddai'r 'enillion' mwyaf i'w cael o bosibl o gynyddu lefelau prynu rheoli gwaith

adeiladu, gwaith sifil, gwaith trydanol a chysylltu â'r grid yng Nghymru. Byddai

cynnydd 10 pwynt canran mewn lefelau prynu yng Nghymru yn y sector cyfunol hwn

yn creu amcangyfrif o £3.7m yn ychwanegol o GYC a 140 o swyddi CALl fesul

blwyddyn yn y cyfnod 2012-24 yn y senario 2,000 MW.

Cyflwyniad

4.1 Rhydd yr adran hon amcangyfrifon o effeithiau economaidd datblygu ynni gwynt ar y tir yn y

dyfodol ar Gymru. Fe'i rhennir fel a ganlyn:

Yn gyntaf, aseswn yr effeithiau economaidd a gefnogir gan gamau cynllunio,

datblygu ac adeiladu ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru.

Yn ail, amcangyfrifwn yr effeithiau economaidd ar y cam gweithredol.

Yn olaf, ystyriwn ble mae'r capasiti a'r cyfle i ehangu prynu nwyddau a

gwasanaethau lleol, o ystyried natur yr ochr gyflenwi yng Nghymru, a'r buddiannau

economaidd ychwanegol posibl y gellid eu sicrhau.

4.2 Drwy gydol hyn, profwn y tri senario datblygu ar gyfer y sector a nodwyd yn Adran 3 ac

Atodiad A. Rhoddir cyfrif am agweddau sensitif sy'n dangos sut y gallai newidiadau yng

nghyfran y nwyddau a'r gwasanaethau a brynir yng Nghymru ddylanwadu ar raddau'r

canlyniadau economaidd yn y dyfodol.

4.3 Rhoddir disgrifiad manwl o'r fethodoleg a ddefnyddiwyd, a'r materion sylfaenol i'w goresgyn

wrth fodelu canlyniadau economaidd datblygu ynni gwynt ar y tir yn Atodiad A.

Cam Datblygu ac Adeiladu

Gweithgareddau

4.4 Caiff cryn dipyn o gostau prosiectau ynni gwynt ar y tir eu talu ymlaen llaw. Cyn i'r gwaith

adeiladu ddechrau ar y safle, caiff symiau mawr o arian eu gwario ar gynllunio'r safle

arfaethedig yn ffisegol, ceisio caniatâd cynllunio, a chyflawni gwaith datblygu cysylltiedig

asesiadau effaith amrywiol er mwyn helpu i gynllunio'r broses. I rai datblygwyr mae hyn yn

cynnwys costau datblygu tendrau ar safleoedd y Comisiwn Coedwigaeth yng Nghymru (TAN

8). Mae'r rhan fwyaf o'r gwariant hwn ar risg y datblygwr ei hun. Po fwyaf y risg o ganlyniad

anffafriol, y mwyaf y tebygolrwydd y bydd datblygwyr yn chwilio am leoedd eraill i fuddsoddi

ynddynt.

4.5 Mae prosiect mwy o faint nodweddiadol yn gofyn am waith peirianneg sifil helaeth o ran

mynediad i'r safle a pharatoi'r safle. Mae llawer o'r safleoedd ffermydd gwynt mwyaf (sydd

eisoes ar waith ac sydd yn yr arfaeth) mewn lleoliadau mwy gwledig ac felly mae angen

datblygu mynediad ffyrdd i leoliadau ochr mynydd yn ofalus. Y prif gydrannau cyfalaf yw'r

tyrbin gwynt ei hun a'r tŵr. Mae maint y cydrannau yn golygu bod cludiant a gwaith gosod

yn broses arbenigol sy'n debyg i beirianneg adeiladu. Unwaith y maent yn eu lle, mae angen


37

cynnal cyfres o waith peirianneg trydanol a chysylltu â'r grid pellach cyn dechrau

gweithredu. Gall y cam datblygu cychwynnol hefyd gynnwys gwaith i adfer cynefinoedd neu

ddatblygu cynlluniau rheoli cynefinoedd.

Gwariant a Phrynu

4.6 Dangosir y meincnodau gwariant adeiladu a datblygu a ddefnyddiwyd yn yr astudiaeth hon

yn Tabl 4‑1. Caiff y rhain eu llywio gan ein harolwg o ddatblygwyr, wedi'u meincnodi yn

erbyn ffynonellau cyhoeddedig eraill a'u profi gyda chynrychiolwyr o'r diwydiant.

Amcangyfrifwn mai £1.13m yw cyfanswm y costau adeiladu cyfartalog fesul MW o gapasiti

wedi'i osod, a chyfanswm y costau datblygu yw £0.12m, ar sail prisiau 2012.7 Felly, mae

cyfanswm y gwariant adeiladu a datblygu yn £1.25m fesul MW wedi'i osod o gapasiti ar y

tir.

4.7 Mae ein hamcangyfrifon yn awgrymu bod disgwyl i 4.7% o'r holl wariant ar y cam adeiladu

aros yng Nghymru ar gyfartaledd, ynghyd â 35% o'r gwariant cynllunio a datblygu. Fel y

dengys y tabl, mae cryn amrywiad o ran y prif ffigurau hyn rhwng y categorïau o wariant.

Mae hyn yn gysylltiedig â phresenoldeb cyflenwyr addas yng Nghymru a chystadleuaeth gan

gyflenwyr a leolir dramor lle mae ynni gwynt ar y tir yn sector mwy aeddfed:

Nasél, rotor a llafnau tyrbinau gwynt yw'r eitem unigol fwyaf o bell ffordd, sy'n

cyfrif am 47% o'r gwariant adeiladu fesul MW o gapasiti wedi'i osod. Fodd bynnag,

lleolir y rhan fwyaf o gyflenwyr dramor, er enghraifft yn Nenmarc (e.e. Vestas), yr UD

(e.e. GE Energy) a'r Almaen (e.e. Enercon). Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw

weithgynhyrchwyr tyrbinau gwynt yng Nghymru nac yng ngweddill y DU. Felly, mae

holl wariant y cylch cyntaf yn gadael economi Cymru. Caiff y senarios eu datblygu ar

sail y dybiaeth nad yw'r capasiti arbenigol hwn yn debygol o gael ei ddatblygu yng

Nghymru.

Mae i ddatblygu a chynllunio - sy'n cynrychioli tua 10% o'r holl wariant ar ddatblygu

ac adeiladu - gynnwys Cymreig cryf (71% amcangyfrifedig). Yn rhan o hyn mae

arolygon, dylunio, astudiaethau grid ac adnoddau, a gwasanaethau cyfreithiol a

phroffesiynol.

Mae tyrau tyrbinau hefyd yn cynrychioli tua 10% o'r holl wariant a disgwylir i 76%

o'r gofyniad gael ei brynu yng Nghymru yn y dyfodol. Mae gan Gymru un prif

gyflenwr Tyrau: Mabey Bridge, a leolir yng Nghas-gwent. Fodd bynnag, mae

cwmnïau gweithgynhyrchu a pheirianneg adeiladu eraill yng Nghymru o bosibl sydd

â'r gallu i gynhyrchu tyrau dur, er enghraifft, sgiliau peirianneg a phrosesau dethol

yn y gadwyn gyflenwi yng Nghymru sy'n gwasanaethu'r prif burfeydd olew. Mae'n

well gan y datblygwyr mawr (e.e. RWE, Vattenfall) brynu'n lleol ac, os yn bosibl, gael

tyrau gan Mabey Bridge ac maent wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r cyflenwr (mae

gan RWE gytundeb fframwaith gyda hwy). Er bod capasiti i fodloni'r gofyniad

disgwyliedig hwn yng Nghymru8, at ddibenion modelu rydym wedi lleihau'r dybiaeth

7 Noder bod yr holl werthoedd yn cael eu mynegi ar sail prisiau 2012. Mae hyn yn ein galluogi i fynegi gwerthoedd mewn

mesur cyffredin, sydd wedi'i addasu ar gyfer chwyddiant.

8 Noder bod y galw blynyddol am dyrau a awgrymir yn ein senario 2,000 MW a chan ddefnyddio tybiaeth brynu o 76% yn

cynrychioli tua 15% o gapasiti presennol Mabey Bridge.


38

brynu o 76% i 50%, am resymau darbodus ac er mwyn adlewyrchu'r risgiau negyddol

sydd ynghlwm wrth y disgwyliad hwn. Mae lefelau prynu lleol ar gyfer y tyrau a

ddisgrifiwyd yn yr arolwg hwn yn uwch na lefelau hanesyddol, ac maent yn deillio o

gydberthynas fasnachol benodol rhwng yr unig gynhyrchydd tyrau yng Nghymru a

nifer o ddatblygwyr mawr. Felly, mae amcangyfrifon hanesyddol yr effaith

economaidd (2005-11 isod) wedi cael eu diwygio er mwyn cynrychioli gwerthiannau

blaenorol gwirioneddol gan Mabey Bridge i ddatblygiadau yng Nghymru.

Mae gan Gymru nifer fawr o ddarpar gyflenwyr ym maes peirianneg sifil hefyd, sy'n

cyfrif am 12% o'r holl wariant. Mae hyn yn cynnwys cyflenwyr i adeiladu ffyrdd

mynediad ac esgeiriau, sylfeini a lleiniau caled, ffensys ac ati. O ran cysylltu â'r grid,

byddai hyn yn cynnwys gwasanaethau peirianneg, adeiladu a chydrannau.

Mae gwasanaethau coedwigaeth ac amgylcheddol megis cwympo coed, tirlunio a

gwaith amgylcheddol arall fel arfer yn gyfran gymharol isel o'r holl wariant, er bod y

rhan helaeth o'r gwasanaethau hyn fel arfer yn cael eu darparu gan gwmnïau

Cymreig a Mentrau Coedwigaeth.

4.8 At hynny, fel rhan o'r holl waith modelu a dadansoddi cadwyni cyflenwi o hyn ymlaen rydym

wedi lleihau'r dybiaeth prynu lleol i 50% er mwyn adlewyrchu'r risgiau sy'n gysylltiedig â'r

crynhoad cyflenwi hwn. Unwaith y bydd ffermydd gwynt yn cyrraedd diwedd eu hoes

weithredol, cânt eu datgomisiynu neu eu hailbweru. Mae angen gwariant cyfalaf er mwyn

cyflawni'r ddau.

Tabl 4‑1: Gwariant Cyfartalog fesul MW o Gapasiti wedi'i Osod ar gyfer y Cam Datblygu ac

Adeiladu a'r Gyfradd Brynu Ddisgwyliedig o Gymru

£ fesul MW (cyfanswm)


Gymru

£ fesul MW (Cymru)

Datblygu a chynllunio 120,000 71% 85,000

Adeiladu

Rheoli Prosiectau ym maes Adeiladu 58,000 82% 47,000

Nasél, Rotor a Llafnau Tyrbinau Gwynt 528,000 0% -

Tyrau Tyrbinau Gwynt 140,000 76%* 106,000

Cludo, Cydosod a Gosod Tyrbinau Gwynt 67,000 61% 41,000

Gwaith Peirianneg Sifil 147,000 76% 112,000

Gwaith Peirianneg Drydanol 85,000 28% 24,000

Cysylltu â'r Grid a Gwaith Cysylltiedig 90,000 55% 49,000

Gwasanaethau Coedwigaeth a'r Amgylchedd (gan gynnwys rheoli cynefinoedd)

18,000 92% 17,000

Cyfanswm Adeiladu (heb gynnwys cynllunio) 1,133,000 35% 396,000

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr Noder: Efallai na fydd y ffigurau'n crynhoi oherwydd talgrynnu * Noder er bod hyn yn cynrychioli bwriad datblygwyr, yn y gwaith modelu rydym wedi lleihau hyn i 50%, er mwyn bod yn geidwadol.

Effeithiau Economaidd i Gymru

4.9 Mae Tabl 4-2 yn dangos effaith economaidd capasiti wedi'i osod sy'n deillio o gamau

datblygu ac adeiladu rhwng 2005 a 2011. Amcangyfrifwn, unwaith y rhoddir cyfrif am


39

effeithiau economaidd uniongyrchol, anuniongyrchol ac wedi'u cymell yng Nghymru, y caiff

£0.3m o GYC a thua 12 o swyddi CALl eu cefnogi fesul MW o gapasiti wedi'i osod. Gan

ganiatáu ar gyfer y capasiti cyfartalog blynyddol sydd wedi'i osod yn ystod y cyfnod hwn,

amcangyfrifwn £7.8m o GYC a 335 o swyddi CALl y flwyddyn yng Nghymru (cyfanswm o

£54.6m o GYC yng Nghymru yn ystod yr un cyfnod).9

Tabl 4‑2: Effeithiau Economaidd Datblygu ac Adeiladu Ffermydd Gwynt ar y Tir yng Nghymru, 2005-

11

Cyfartaledd blynyddol Cyfanswm yn ystod y cyfnod

GYC (£m) Swyddi CALl GYC (£m) CALl Blynyddoedd

Pobl

Cynllunio, datblygu ac

adeiladu 7.8 335 £54.6 2,345


ffermydd gwynt.

Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012.

4.10 Mae Tabl 4-3 yn defnyddio'r llinell sylfaen a ddisgrifiwyd uchod er mwyn pennu'r effeithiau

economaidd a welir yn y dyfodol ar gyfer ein tri senario.

4.11 Mae'r canlyniadau o ran effaith economaidd ar gyfer y senario 2,000MW fel a ganlyn:

Rhwng 2012 a 2024 amcangyfrifwn y byddai effeithiau blynyddol cyfartalog

datblygiadau newydd yn cyfateb i £38m o GYC a 1,610 o swyddi CALl. O ystyried yr

hyn a wyddom am brosiectau sydd yn yr arfaeth, mae'n debygol y byddai mwy o'r

effaith hon yn cael ei theimlo hyd at 2020, gan fod llawer o'r prosiectau yn y system

gynllunio yn debygol o gael eu cyflwyno yn ystod y cyfnod hwn.

Rhwng 2025 a 2050 amcangyfrifwn y byddai £20m o GYC ac 820 o swyddi CALl y

flwyddyn ar gyfartaledd, yn sgil y gwaith cynllunio ac adeiladu angenrheidiol er

mwyn ailbweru ffermydd gwynt wrth iddynt gyrraedd diwedd eu hoes weithredol.

4.12 Mae hyn yn awgrymu, rhwng 2012 a 2024, y byddai tua £500m o GYC yn cael ei gefnogi yng

Nghymru, a £500m ychwanegol o GYC rhwng 2025 a 2050.

4.13 Wrth ddehongli'r ffigurau hyn, mae'n bwysig nodi bod y swyddi a gaiff eu cefnogi yn

gymysgedd o wahanol rai, y mae llawer ohonynt dros dro ar y cam adeiladu, tra bod eraill yn

swyddi tymor hwy (e.e. gweithgynhyrchu tyrau a gefnogir yn barhaus gan y gwaith datblygu

sydd yn yr arfaeth). Felly, gellir mynegi'r swyddi hyn yn nhermau "blynyddoedd pobl" o ran

gwaith. Rhwng 2012 a 2024 byddai hyn yn cyfateb i dros 20,000 o flynyddoedd gwaith pobl.

4.14 Gan droi at y senarios eraill:

9 Dylid nodi mai amcangyfrifon yw'r rhain ac y gallai newidiadau bach yng ngwerth y contractau a enillir gan gwmnïau o

Gymru newid yr effaith ar gyflogaeth. Hefyd, dim ond cyfran o'r effaith hon o ran swyddi a GYC a welir gerllaw ffermydd gwynt a ddatblygwyd. Fodd bynnag, mae'r fath weithgarwch yn dal i gynrychioli effeithiau a groesewir ar yr economi leol, yn enwedig lle gwelwyd datblygiadau mewn rhannau mwy gwledig o Gymru lle mae cyfleoedd economaidd yn fwy prin. Edrychwn yn fanylach ar effeithiau economaidd lleol yn adran 5.


40

Petai tueddiadau hanesyddol yn parhau, rhwng 2012 a 2024 byddai £12m o GYC y

flwyddyn ar gyfartaledd, gan gefnogi 500 o swyddi CALl y flwyddyn. Rhwng 2025 a

2050, byddai £6m o GYC a 240 o swyddi CALl ar gyfartaledd y flwyddyn, oherwydd,

dan y senario hwn, caiff llawer llai o gapasiti ei ddatblygu ac felly mae angen llai o

ailbweru. Unwaith eto, byddai'r senario twf arafach hwn yn gweld cyfanswm o bron

£155m o GYC yn cael ei gefnogi rhwng 2012 a 2014, a £148m arall rhwng 2025 a

2050.

O dan y Senario Tueddiadau Diweddar, rhwng 2012 a 2024 byddai £23m o GYC y

flwyddyn ar gyfartaledd yn cael ei gefnogi, ynghyd â 810 o swyddi CALl y flwyddyn.

Rhwng 2025 a 2050 byddai £11m o GYC a 410 o swyddi CALl yn cael eu cefnogi bob

blwyddyn ar gyfartaledd. Byddai hyn yn cyfateb i gyfanswm o £290m o GYC yn cael

ei gefnogi rhwng 2012 a 2014, a £290m arall rhwng 2025 a 2050.

Tabl 4‑3: Effeithiau Economaidd y Camau Cynllunio, Datblygu ac Adeiladu i Gymru

(cyfartaledd y flwyddyn)

Senario 2,000 MW Senario Tueddiadau

Hanesyddol

Senario Tueddiadau

Diweddar

2012-24 2025-50 2012-24 2025-50 2012-24 2025-50

GYC (£m) 38 20 12 6 23 11

Cyflogaeth (CALl) 1,610 820 500 240 810 410


ffermydd gwynt.

Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012. Mae'r amcangyfrifon yn tybio cyfradd brynu o

50% ar gyfer tyrau ac maent yn cynnwys effeithiau datgomisiynu/ailbweru.

4.15 Byddai hyd yn oed y senario tueddiadau hanesyddol yn cyflawni tua 6,000 o flynyddoedd

gwaith pobl, yn yr hinsawdd economaidd anodd sydd ohoni. Dylid nodi nad yw'r

amcangyfrifon a gyflwynwyd yn rhoi unrhyw gyfrif am ddadleoli gweithgarwch arall yn ystod

y cyfnod. Fodd bynnag, mae'n rhesymol tybio y bydd cryn dipyn o'r effaith economaidd hon

yn ychwanegiad net i Gymru, o ystyried y capasiti sbâr sylweddol yn y sector adeiladu yn yr

hinsawdd economaidd sydd ohoni.

4.16 Mae'r dadansoddiad hefyd yn tynnu sylw at ganlyniadau economaidd methu â chyflawni'r

senario 2,000 MW:

Rhwng 2012 a 2024 byddai'r 2,000 MW yn cyflawni £26m o GYC blynyddol a 1,100 o

swyddi CALl ychwanegol y flwyddyn o gymharu â'r senario Tueddiadau Hanesyddol.

Yn ystod y cyfnod hwn, byddai hyn yn cyfateb i wahaniaeth o fwy na £340 miliwn

mewn GYC i Gymru a 14,400 o flynyddoedd gwaith pobl.

Rhwng 2025 a 2050, byddai hyn yn cyfateb i wahaniaeth o £360m a 15,100 o

flynyddoedd gwaith pobl.

4.17 Byddai'r prif effeithiau o dan y senario 2,000 MW i'w gweld ar y camau datblygu a

chynllunio, adeiladu tyrau a gwaith peirianneg sifil. Ar gyfer pob un o'r rhain, disgwylir i'r

defnydd o gyflenwyr Cymreig fod yn gymharol uchel, ac mae lle i gynyddu hyn ymhellach, yn

enwedig ym meysydd datblygu a chynllunio a pheirianneg sifil. Mae darparwyr

gwasanaethau peirianneg sifil dethol o Gymru eisoes wedi datblygu'r arbenigedd a'r capasiti

i wasanaethu contractau mewn rhannau eraill o'r DU. Byddai hefyd effeithiau economaidd

cryf yn gysylltiedig â gwario tâl a chyflogau yng Nghymru, gan fod o fudd i sectorau sy'n

ymwneud â defnyddwyr.


41

Cam Gweithredol

Gwariant a Phrynu

4.18 Mae patrymau gwariant ar y cam gweithredol a chynnal a chadw yn wahanol iawn i'r rheini a

welir ar y cam adeiladu, sef lefelau prynu lleol uwch ar y cam gweithredol a chynnal a chadw

o gymharu â'r cam datblygu ac adeiladu, heb gynnwys cyfarpar a darnau sbâr Tabl 4‑4).

Disgwylir i 76% o'r holl wariant yn y cylch cyntaf aros yng Nghymru.

4.19 Amcangyfrifwn y bydd y costau gweithredol cyfartalog fesul MW o gapasiti wedi'i osod (heb

gynnwys darpariaethau buddiannau cymunedol) yn £38,600 y flwyddyn. Mae hyn yn llawer

llai na'r camau datblygu ac adeiladu: ar gyfartaledd, am bob £1 fesul MW ar y cam

gweithrediadau gwelir tua £33 ar y camau datblygu ac adeiladu.

Tabl 4‑4: Gwariant Cyfartalog fesul MW o Gapasiti wedi'i Osod ar gyfer y Cam Gweithrediadau a Chynnal a Chadw a'r % a gaiff ei Phrynu o Gymru


% yng Nghymru

Cymru £ fesul MW

Costau Cyflogaeth:

- Gweithredu a Rheoli Ffermydd Gwynt 3,600 79% 2,800

- Cynnal a Chadw Tyrbinau 5,700 89% 5,000

- Gweithgareddau Eraill 500 75% 400

Costau Allanol/Prynu i Mewn

Cyfarpar a Darnau Sbâr 8,400 22% 1,800

Coedwigaeth a'r Amgylchedd (gan gynnwys rheoli cynefinoedd)

600 97% 500

Yswiriant 1,500 28% 400

Rhenti Tir/Taliadau Mynediad 12,000 100% 12,000

Ardrethi Busnes 6,400 100% 6,400

Cyfanswm y Gwariant Gweithredol 38,600 76% 29,400

Ffynhonnell: Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr Noder: Efallai na fydd y ffigurau'n crynhoi oherwydd talgrynnu

4.20 Yr eitem fwyaf o wariant yw rhenti tir a thaliadau mynediad, a delir i'r Comisiwn

Coedwigaeth (ac yn y pen draw i Lywodraeth Cymru) neu i dirfeddianwyr preifat, yn dibynnu

ar leoliad y cynllun. Yn amlwg, mae effaith economaidd lawn y gwariant hwn yn amrywio yn

dibynnu ar sut y defnyddir yr incwm yn y pen draw gan y sawl sy'n cael budd.10 Mae'r un

peth yn gymwys i ardrethi a delir i awdurdodau lleol. Yn y ddau achos, disgwylir i'r holl

wariant hwn aros yng Nghymru (er efallai na fydd y sawl sy'n cael budd megis tirfeddianwyr

preifat yn gwario'r holl arian hwn yng Nghymru).

4.21 Cyfanswm y costau cyflogaeth yr eir iddynt gan ddatblygwyr yw £4.21 fesul MW gyda'r rhan

fwyaf yn aros yn economi Cymru. Yn ymarferol, mae hyn yn amrywio yn dibynnu ar y

10

Mae'r derbynebau ar gyfer Llywodraeth Cymru yn cael eu cyflwyno i'r Trysorlys canolog a chânt eu defnyddio i ariannu ystod eang iawn o weithgareddau. Felly, nid oes modd bod yn benodol ynghylch y ffordd y caiff yr arian hwn ei wario.


42

graddau y caiff gweithgareddau eu his-gontractio neu eu cyflawni'n fewnol. Yn naturiol,

mae'r swyddi a gaiff eu creu'n uniongyrchol ar gam gweithredol prosiect ynni gwynt ar y tir

yn llai nag ar y cam adeiladu. Fodd bynnag, lle mae'r swyddi a gaiff eu creu mewn rolau

cynnal a chadw cymhleth sydd ag enillion uwch, byddai'r cyfleoedd medrus a ddarparwyd yn

unol ag anghenion economaidd-gymdeithasol ardaloedd gwledig yn arbennig, sy'n gartref i

rai o'r ffermydd gwynt mwyaf.

4.22 Mae taliadau Budd Cymunedol yn rhan bwysig o wariant gweithredol i gymunedau lleol a

leolir gerllaw ffermydd gwynt a chaiff yr arian ei wario yn yr ardal leol ar y cyfan. Ymhlith

nodweddion cyffredin cynlluniau buddiannau cymunedol mae:

llifau buddiannau ariannol i gymunedau lleol e.e. cronfa gymunedol i gyflawni

amcanion cymunedol a diwallu anghenion cymunedol; ynni â chymhorthdal ac ati

cyfraniadau mewn da at asedau a chyfleusterau lleol h.y. mesurau gwella

amgylcheddol, yng nghyd-destun ffactorau allanol ffermydd gwynt; datblygu

cyfleusterau ymwelwyr, rhaglenni addysg.

4.23 Ar gyfer y taliadau hyn, mae gwariant yn cael ei gyfrifo'n aml fel swm sefydlog fesul MW o

gapasiti wedi'i osod. Yn bwysig ddigon, mae'r gwariant sy'n gysylltiedig â chynlluniau

buddiannau cymunedol yn lleol yn bennaf am eu bod yn cael eu rheoli'n aml gan sefydliadau

cymunedol, yn aml gyda chyfranogiad cynghorau cymuned a phersonél datblygwyr. Mae

ymchwil flaenorol wedi dangos bod cronfeydd yn amrywio o ran cynlluniau yng Nghymru ac

maent wedi bod yn cynyddu dros y blynyddoedd diwethaf (Cowell et al., 2011). Bellach, nid

yw cronfeydd o £5,000 fesul MW yn anarferol. Ein tybiaeth ganolog ar gyfer y gwaith modelu

economaidd yw £3,000 ar gyfartaledd fesul MW wedi'i osod. Cydnabyddir bod gwaith

pellach yn debygol o fod yn angenrheidiol yn y blynyddoedd i ddod er mwyn mesur effaith

lawn taliadau buddiannau cymunedol, o ystyried graddau'r cyllid a'r ffocws daearyddol.

Effeithiau Economaidd

4.24 Amcangyfrifwn, dros y cyfnod hwn, i weithgarwch gefnogi £6m o GYC a 210 o swyddi CALl

bob blwyddyn ar gyfartaledd. Mae Tabl 4-5 yn crynhoi'r canfyddiadau o'r asesiad effaith

economaidd ar gyfer y cam gweithrediadau a chynnal a chadw. Mae'r prif bwyntiau i'w nodi

fel a ganlyn:

O dan y Senario 2,000 MW, amcangyfrifwn y caiff £22m o GYC ei gefnogi bob

blwyddyn ar gyfartaledd rhwng 2012 a 2024, ynghyd â 720 o swyddi CALl y flwyddyn.

O ystyried y cynnydd mewn capasiti, mae hyn yn cynyddu i £37m o GYC y flwyddyn

ar gyfartaledd rhwng 2025 a 2050, ynghyd â 1,260 o swyddi CALl cysylltiedig y

flwyddyn. Mewn termau cyffredinol iawn, rhwng 2012 a 2024 o dan y senario 2,000

MW, byddai gweithgarwch datblygu ac adeiladu yn cefnogi bron ddwywaith y GYC y

flwyddyn o gymharu â gweithgarwch gweithredol.

O dan y senario Tueddiadau Hanesyddol, rhwng 2012 a 2024 byddai £11m o GYC y

flwyddyn a 370 o swyddi CALl y flwyddyn. Byddai gweithgarwch gweithredol yn

cefnogi £15m o GYC a 500 o swyddi CALl y flwyddyn rhwng 2025 a 2050 (h.y. llai na

hanner yr hyn a fyddai'n cael ei sicrhau o dan y senario 2,000 MW).

Byddai'r senario Tueddiadau Diweddar yn cyflawni £13m o GYC a 470 o swyddi CALl

y flwyddyn rhwng 2012 a 2024, a £23m o GYC a 770 o swyddi CALl y flwyddyn rhwng

2025 a 2050.


43

4.25 Os cymharir y senarios 2,000 MW a Thueddiadau Hanesyddol, gwelir gwahaniaeth o tua

£11m o GYC y flwyddyn rhwng 2012 a 2024 a thua 350 o swyddi CALl y flwyddyn. Yn ystod y

cyfnod hwn, byddai hyn yn cyfateb i wahaniaeth o dros £130 miliwn mewn GYC i Gymru.

4.26 O ystyried proffil presennol gwariant gweithredol, mae cryn dipyn o'r effaith economaidd ar

y cam gweithredol yn deillio o wario tâl a chyflogau'r rheini sy'n cyflawni gweithrediadau

arferol, ac yna'r defnydd a wneir o daliadau rhent ac ardrethi.

Tabl 4‑5: Effeithiau Economaidd y Cam Gweithrediadau a Chynnal a Chadw i Gymru (cyfartaledd y

flwyddyn)

Sefyllfa 2,000 MW Senario Tueddiadau Hanesyddol


2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050

GYC (£m) 22 37 11 15 14 23

Cyflogaeth (CALl) 720 1,260 370 500 470 770


ffermydd gwynt. Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012.

Effeithiau Economaidd a Ragwelir

4.27 Mae Tabl 4-6 yn dangos yr effeithiau economaidd cyffredinol i Gymru ar bob cam o gylch oes

fferm wynt o dan ein senarios, rhwng 2005 a 2050.11 Mae'r effeithiau GYC cyfartalog y

flwyddyn rhwng 2012 a 2024 rhwng £60m o dan y senario 2,000 MW a £23m o dan y senario

tueddiadau hanesyddol. Yn ystod yr un cyfnod, byddai cyfanswm yr effeithiau o ran

cyflogaeth yn amrywio rhwng 870 o swyddi CALl a 2,330 o swyddi CALl y flwyddyn.

4.28 Mae hyn yn awgrymu, yn ystod y cyfnod asesu llawn, sef 2012-2050, y gallai Cymru sicrhau

cyfanswm o £2050bn mewn GYC, ar yr amod bod 2.3 MW o gapasiti a osodwyd yn cael ei

gyflawni erbyn 2,000. Byddai hyn yn cyfateb i:

£1.4bn o GYC ychwanegol na phetai tueddiadau hanesyddol yn parhau

£0.9bn o GYC ychwanegol na phetai cyfraddau cydsynio mwy diweddar yn parhau.

Tabl 4‑6: Effeithiau Economaidd Cyffredinol y Camau Datblygu, Adeiladu a Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

Sefyllfa 2,000 MW Senario Tueddiadau Hanesyddol


2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050 2012-2024 2025-2050

GYC (£m) 60 57 23 21 36 34

Cyflogaeth (CALl) 2,330 2,080 870 740 1,280 1,180

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU, yn seiliedig ar arolygon datblygwyr a Chronfa Ddata RenewableUK o ffermydd gwynt. Noder: Mynegir holl ffigurau GYC ar sail prisiau 2012. Mae'r amcangyfrifon yn tybio cyfradd brynu o 50% ar gyfer tyrau.

11

Mae'n bwysig cydnabod nad yw ein hamcangyfrifon drwy gydol y bennod hon yn rhoi unrhyw gyfrif am leihau nifer y swyddi a GYC yn y dyfodol yn ôl i werthoedd 2012 'presennol’. Yna, cydnabyddwn fod £m o GYC a gynhyrchir yn 2025 yn werth llai na £m o GYC a gynhyrchir yn 2012.


44

4.29 Mae ein gwaith modelu yn rhoi syniad o'r ffordd y caiff yr effeithiau economaidd hyn eu

rhannu ar draws sectorau. Rhydd Tabl 4-7 effaith sectoraidd swyddi ar gyfer y senario 2,000

MW:

Ym maes adeiladu y gwelir yr effeithiau CALl mwyaf, gydag ymhell dros hanner (58%)

o'r holl swyddi ar y cam Adeiladu a Datblygu. Mae hyn yn creu cyfanswm o bron

1,000 o swyddi CALl ym maes adeiladu bob blwyddyn hyd at 2024. Y maes adeiladu

sydd hefyd yn cyfrif am y gyfran fwyaf o swyddi ar y cam gweithrediadau a chynnal a

chadw, er mai dim ond tua 40% o'r holl swyddi yw hynny. Gallai'r diwydiant adeiladu

gyflenwi 1,220 o gyflogeion CALl bob blwyddyn yn y cyfnod hyd at 2025 a 960 o

gyflogeion CALl bob blwyddyn ar ôl hynny er mwyn cefnogi'r gwaith o ddatblygu a

gweithredu ffermydd gwynt.

Mae gweithgynhyrchu hefyd yn cael budd, yn enwedig y diwydiannau metalau. O

ystyried y ffaith bod lefelau cyfalaf yn uwch, mae'r buddsoddiad yn cefnogi llai o

swyddi - tua 250 hyd at 2025 a thua 150 ar ôl hynny.

Rhennir yr effeithiau ar draws economi gyfan Cymru. Amcangyfrifir y bydd

gwasanaethau preifat yn cynyddu nifer y swyddi bron 300 o swyddi CALl y flwyddyn

hyd at 2025 a bron 400 ar ôl hynny, tra y bydd gwasanaethau proffesiynol ac

ariannol (sy'n canolbwyntio ar weithgareddau cynllunio a pheirianneg yma) yn

cynyddu tua 300 o swyddi bob blwyddyn hyd at 2050.

Tabl 4‑7: Effeithiau Swyddi CALl blynyddol fesul Sector o'r Diwydiant: Sefyllfa 2,000 MW

2012 – 2024 2025-2050


Gweithrediadau a Chynnal a

Chadw


Gweithrediadau a Chynnal a

Chadw

Sylfaenol a mwynau

190 20 100 40

Gweithgynhyrchu ac Ynni

230 20 120 40

Adeiladu 930 290 460 500

Gwasanaethau preifat a thrafnidiaeth

110 180 60 320

Gwasanaethau Proffesiynol ac Ariannol

130 70 70 120

Arall 20 140 10 240

Cyfanswm 1,610 720 820 1,260

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU, yn seiliedig ar arolygon datblygwyr a Chronfa Ddata RenewableUK o ffermydd gwynt.

Dosbarthiad Gofodol

4.30 Mae'r dadansoddiad uchod wedi canolbwyntio ar effeithiau economaidd ar lefel Cymru

gyfan. Mae'n fwy anodd pennu ymhle y gwelir effeithiau economaidd yng Nghymru. O dan y

senario datblygu 2,000 MW disgwylir i ardaloedd yn y Canolbarth (Powys a Cheredigion) a

De-orllewin Cymru fod yn gartref i ryw 80% o'r capasiti wedi'i osod, a chyda chryn dipyn o'r

categorïau gwahanol o wariant ynghlwm wrth ddatblygiadau disgwyledig yn yr un ardaloedd

hyn.


45

4.31 Fodd bynnag, nid yw'r effeithiau economaidd yn debygol o ddilyn patrwm gofodol datblygu

gyda thimau adeiladu'n symudol a'r ochr gyflenwi yn y Canolbarth yn arbennig yn gyfyngedig

iawn o ran categorïau gwariant datblygu ac adeiladu. Er enghraifft, roedd Sir Gaerfyrddin,

Powys, Ceredigion, Abertawe a Sir Benfro gyda'i gilydd yn rhoi cyfrif am tua 22% o economi

Cymru o ran y cyfraniad at GYC yn 2010. Yn wir, dadleuodd Munday et al (2011) fod yr ochr

gyflenwi gyfyngedig o amgylch y ffermydd gwynt mwyaf yn y Canolbarth hyd at 2007 yn

darparu cyd-destun allweddol o ran esblygiad y buddiannau cymunedol a ddarparwyd gan

ddatblygwyr.

4.32 Down i'r casgliad fod dosbarthiad gofodol effeithiau economaidd uniongyrchol,

anuniongyrchol ac wedi'u cymell o ynni gwynt ar y tir yn debygol o ddilyn patrwm dosbarthu

presennol gweithgarwch economaidd yng Nghymru h.y. tua 60% o'r effeithiau uniongyrchol,

anuniongyrchol ac wedi'u cymell i'w gweld yn Ne-ddwyrain Cymru, a thua un rhan o bump

yn y Canolbarth a De-orllewin Cymru. Byddai'r gweddill yn y Gogledd.

Seilwaith Grid

4.33 Mae'r datblygiadau tyrbinau gwynt sydd wedi'u cymeradwyo ac sydd yn y system gynllunio

ar hyn o bryd yn ei gwneud yn ofynnol i uwchraddio cysylltiadau grid (gan y Grid

Cenedlaethol) o Ddwyrain Canolbarth Cymru i Swydd Amwythig i ganolfannau poblogaeth.

Bydd y buddsoddiad sylweddol hwn yn esgor ar effeithiau economaidd, i Gymru a Swydd

Amwythig yn ogystal â thu hwnt.

4.34 Prin yw'r wybodaeth sydd ar gael am natur economaidd y datblygiad hwn, er bod y

penderfyniad ar y llwybr(au) dymunol wedi'i drafod yn helaeth yn nogfennaeth y Grid

Cenedlaethol12. Mae'r adroddiad hwn yn rhoi costau cyfalaf ac oes cyffredinol ar gyfer nifer

o lwybrau penodol gan isorsafoedd arfaethedig naill ai yng Nghefn Coch neu Aber-miwl.

Ymhob achos, cânt eu darparu ar gyfer cysylltiadau sy'n gyfangwbl uwchben neu dan y

ddaear.

4.35 Nid oedd y Grid Cenedlaethol yn gallu rhoi unrhyw wybodaeth am y dadansoddiad o wariant

disgwyliedig ar sail daearyddol na nwyddau. Serch hynny, rydym wedi ceisio amcangyfrif (er

dim ond mewn termau dangosol) graddau tebygol yr effaith economaidd yng Nghymru yn

dilyn y gwaith hwn. Rhestrir y tybiaethau modelu blaenorol yn Atodiad A.

4.36 Rhydd Tabl 4-8 effaith economaidd amcangyfrifedig y gwelliannau grid yn y Canolbarth ar

Gymru. O'r gwariant o £130m sy'n gysylltiedig â'r opsiwn uwchben, amcangyfrifwn fod

Cymru yn gweld tua £22m, sy'n ymwneud â thros £10m o GYC yng Nghymru. Mae'r

gweithgarwch economaidd ychwanegol hwn yn gysylltiedig â thua 360 o flynyddoedd gwaith

pobl.

4.37 Yn amlwg, mae'r opsiwn tanddaearol yn ddrutach ac felly gwelir mwy o effaith economaidd.

O'r £0.5 biliwn bron mewn gwariant, amcangyfrifir bod Cymru yn gweld £83.2m a bod hyn

wedyn yn arwain at £56.5m mewn GYC ychwanegol. Mae'r senario hwn yn arwain at 1,950 o

flynyddoedd gwaith pobl ychwanegol yng Nghymru yn ystod cylch oes y seilwaith.

12

http://www.nationalgrid.com/NR/rdonlyres/DC97DCAA-A978-4292-B7E7-61827F57AB4D/55369/MidWalesStatementofPreferenceDraftJuly2012.pdf




46

Tabl 4‑8: Effaith Economaidd Amcangyfrifedig Datblygu Seilwaith Grid yn y Canolbarth

Uwchben Dan ddaear

Gwariant Gros (Costau cylch oes) (£m) 130 495

Gwariant amcangyfrifedig yng Nghymru (£m) 21.7 83.2

Effaith Economaidd (Cymru):

GYC (£m) 10.6 56.5

Swyddi CALl/Blynyddoedd pobl 360 1,950

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU gan ddefnyddio data a gyhoeddwyd gan y Grid Cenedlaethol Noder: nid yw'r cyfnod adeiladu yn hysbys, felly caiff effeithiau ar swyddi eu mynegi fel blynyddoedd pobl.

Cwmpas i Sicrhau'r Buddiannau Mwyaf i Gymru

Goblygiadau Patrymau Prynu Disgwyliedig

4.38 Mae'n bwysig nodi bod ein dadansoddiad yn dynodi graddau posibl yr effeithiau

economaidd, petai'r gwaith datblygu yn parhau yn unol â'r senarios a phetai'r gadwyn

gyflenwi yng Nghymru yn gallu ymateb i'r galw dilynol am nwyddau a gwasanaethau.

4.39 Un o ffactorau allweddol lefel yr effeithiau economaidd ar Gymru yw'r graddau y mae modd

prynu'r nwyddau a'r gwasanaethau sydd eu hangen ar bob cam o gylch oes fferm wynt o

Gymru. Yn amlwg mae cyfyngiadau o ran yr hyn y gall economi fechan fel un Cymru ei

darparu o ran nwyddau a gwasanaethau er mwyn diwallu anghenion datblygwyr ffermydd

gwynt.

4.40 Er enghraifft, mae'r arbedion maint sydd eu hangen wrth gynhyrchu tyrbinau, rotorau a

llafnau yn golygu mai dim ond nifer fach o safleoedd ledled Ewrop a fyddai'n ddichonadwy.

O ystyried patrwm daearyddol ffermydd gwynt hyd yma, mae gweithgynhyrchwyr tyrbinau

wedi datblygu mewn rhannau amrywiol o gyfandir Ewrop. Ar hyn o bryd, dim ond un

gweithgynhyrchydd o'r fath sy'n debygol o fod wedi'i leoli yn y DU (ffatri Siemens yn Hull).

Ar yr un pryd, datgelodd ein harolwg o ddatblygwyr, mewn rhai achosion, fod y graddau y

prynwyd nwyddau a gwasanaethau dethol o Gymru eisoes yn uchel.

4.41 Mae hefyd yn werth nodi y gallai'r cynnydd mewn gweithgarwch a ddisgrifiwyd o dan y

senario 2,000 MW beri newid sylfaenol o ran ochr gyflenwi'r economi. Er enghraifft, gallai

newid o ran y galw gan ddatblygwyr leihau costau fesul MW wedi'i osod wrth i'r graddau

gynyddu. At hynny, gallai'r twf mawr mewn galw o dan y senario hwn arwain at gyflwyno

cryn dipyn o gapasiti newydd ar ochr gyflenwi'r sector a allai hefyd gael effaith fach ar

brisiau.

4.42 Mae Tabl 4-9 yn ailystyried gwybodaeth yr arolwg ar gyfer categorïau gwariant dethol ar y

cam gweithredol a'r cam datblygu. Mae'r drydedd golofn yn nodi'r disgwyliadau ym maes

prynu yng Nghymru, tra bod y bumed golofn yn dangos amcangyfrif o'r holl wariant a gollir i

Gymru fesul MW o gapasiti wedi'i osod oherwydd y patrymau prynu hyn. Er enghraifft:

mae 71% o'r gwariant ym maes datblygu a chynllunio o fewn Cymru a chaiff yr hyn

sy'n weddill (sy'n cyfateb i £3,500 fesul MW) ei brynu o'r tu allan i Gymru

caiff 76% o waith peirianneg sifil ei brynu o Gymru; unwaith eto, collir tua £35,000

fesul MW wedi'i osod drwy allforion


47

mae mewnforion yn cynyddu i bron £62,000 fesul MW ar gyfer gwaith peirianneg

sifil a thros £0.5m fesul MW ar gyfer nasél, rotor a llafnau tyrbinau.

Cwmpas i Brynu Mwy o Gymru

4.43 Mae hyn felly'n awgrymu'r meysydd lle y byddai gwelliannau o ran prynu o Gymru yn cael yr

effaith fwyaf uniongyrchol o ran gwariant. Yn seiliedig ar y gwariant posibl a allai gael ei golli

i Gymru fesul MW o gapasiti wedi'i osod, ac yn dibynnu ar p'un a oes ochr gyflenwi eisoes yn

bodoli o fewn economi Cymru yn y categori, mae'r bumed golofn yn nodi'r potensial i

gynyddu gwariant yng Nghymru gan ddefnyddio lliwiau.

4.44 Mae'r dyfarniadau ynghylch y sectorau â'r potensial mwyaf i wella cyfraddau prynu lleol yn

rhannol seiliedig ar nifer y swyddi presennol o fewn sectorau yng Nghymru sy'n gysylltiedig

â'r categorïau o wariant. Er enghraifft:

Yn 2011, roedd dros 6,800 o swyddi ym maes gweithgynhyrchu tiwbiau, pibellau,

strwythurau metal a phrosiectau metal eraill yng Nghymru.13 Er nad oes fawr ddim

o'r swyddi hyn yn gysylltiedig ag adeiladu tyrbinau gwynt ar hyn o bryd, credwn fod y

lefel hon o gyflogaeth yn arwydd o'r sgiliau a'r prosesau sydd ar gael i gynhyrchu

strwythurau metal mawr perthnasol. At hynny, credwn y gallai rhannau o'r ochr

gyflenwi yng Nghymru sy'n gwasanaethu'r purfeydd olew (Valero a Murco yn

Aberdaugleddau), gorsafoedd ynni presennol, a chwmnïau megis Tata Steel ym

Mhort Talbot fod â'r potensial i wasanaethu'r diwydiant ynni gwynt ar y tir petai

cynnydd mawr mewn galw. Mae hyn heb y potensial i fewnfuddsoddiad newydd

fodloni'r galw hwn.

Mae'r sector adeiladu yng Nghymru yn amrywio ond cyflogwyd bron 10,200 o bobl

yng Nghymru yn 2011 fel rhan o brosiectau adeiladu ffyrdd neu beirianneg sifil .14

Cafodd nifer debyg o weithwyr eu cyflogi ym maes gosodiadau trydanol. At hynny,

disgwyliwn i duedd datblygwyr i fewnforio gofynion gwasanaeth ar y cam datblygu a

chynllunio fod yn gysylltiedig â chydberthnasau presennol â chwmnïau, yn hytrach

na diffyg capasiti yng Nghymru i ddarparu'r gwasanaethau perthnasol. Er enghraifft,

roedd dros 10,000 o swyddi ymgynghori mewn meysydd pensaernïol, peirianneg a

thechnegol eraill yn 2011 yng Nghymru.15

4.45 Er bod hyn yn canolbwyntio ar y potensial i wella'r gyfradd brynu o Gymru yn y categorïau,

mae hefyd yn rhoi awgrym o'r hyn a fyddai'n digwydd petai datblygwyr yn gwario llai yn lleol

o fewn rhai o'r categorïau. Gallai hyn ddigwydd petai cyflenwyr lleol yn methu â bod yn

gystadleuol neu'n syml yn methu ag ymateb i'r cynnydd mewn galw a ddisgwylir dros y

degawd nesaf.

13

Ffynhonnell: SYG, Arolwg Cofrestr Busnes a Chyflogaeth (BRES), SIC 2420, 2511, 2599

14 Ffynhonnell: SYG, (BRES).

15 Ffynhonnell: SYG, (BRES)


48

Tabl 4‑9: Tuedd i Brynu Nwyddau a Gwasanaethau o Gymru a Chyfleoedd i Gynyddu'r Lefelau Hynny



Gymru

£ fesul MW Cymru

£ fesul MW a gaiff ei

golli i Gymru

Cyfleoedd

Datblygu a chynllunio 119,700 71% 85,078 34,700 Uchel

Adeiladu

Rheoli Prosiectau ym maes Adeiladu 58,000 82% 47,000 10,400 Uchel

Nasél, Rotor a Llafnau Tyrbinau Gwynt 528,000 0% - 528,400 Isel

Tyrau Tyrbinau Gwynt 140,000 50%* 106,000 70,000 Uchel

Cludo, Cydosod a Gosod Tyrbinau Gwynt

67,000 61% 41,000 26,000 Uchel

Gwaith Peirianneg Sifil 147,000 76% 112,000 35,000 Uchel

Gwaith Peirianneg Drydanol 85,000 28% 24,000 61,600 Uchel

Cysylltu â'r Grid a Gwaith Cysylltiedig 90,000 55% 49,000 40,800 Uchel

Gwasanaethau Coedwigaeth a'r Amgylchedd

18,000 92% 17,000 1,500 Uchel

Gweithrediadau

Costau Cyflogaeth Gweithrediadau 9,800 85% 8,300 1,500 Isel

Cyfarpar a Darnau Sbâr 8,400 22% 1,800 6,600 Isel

Yswiriant 1,500 28% 430 1,000 Isel

Ffynhonnell: Cyfrifiadau WERU, yn seiliedig ar arolygon datblygwyr a Chronfa Ddata RenewableUK o ffermydd gwynt. *Noder ein bod wedi lleihau'r dybiaeth brynu ar gyfer tyrau o 76% a 50% am resymau yn ymwneud â darbodusrwydd ac er mwyn adlewyrchu'r risgiau negyddol.

4.46 Goblygiad cyffredinol y dadansoddiad hwn yw y gellid datblygu nifer o sectorau yng

Nghymru er mwyn cynyddu swm y gwariant a gedwir ar ffermydd gwynt ar y tir. O ystyried

graddau'r effaith bosibl y gellid ei sicrhau, maent oll yn ymwneud â'r cam cynllunio, datblygu

ac adeiladu.

Effeithiau economaidd yn deillio o Newidiadau Prynu

4.47 Gan ddefnyddio Tabl 4‑9 fel man cychwyn, rydym yn datblygu'r dadansoddiad ymhellach

drwy ystyried beth fyddai'n digwydd pe ceid cynnydd prynu o 10 pwynt canran yn y canlynol:

Cynllunio, gwasanaethau proffesiynol a rheoli prosiectau

Elfennau adeiladu gan gynnwys rheoli gwaith adeiladu, gwaith sifil, gwaith trydanol a

chysylltu â'r grid ac ati.

Tyrau tyrbin

Cludo, cydosod a gosod tyrbinau, gwasanaethau coedwigaeth a'r amgylchedd.

4.48 Mae Tabl 4-10 yn dangos y gwariant bras fesul MW ymhob un o'r categorïau hyn,16 a'r

gwariant cyfartalog yn y pedwar categori o fewn economi Cymru fel canran o'r cyfanswm.

16

Noder bod dau o'r categorïau hyn yn cyfuno sectorau a nodwyd yn gynharach


49

4.49 Mae'r bedwaredd a'r pumed golofn yn dangos effaith economaidd cynnydd o 10 pwynt

canran mewn lefelau prynu o Gymru. Er enghraifft, byddai cynnydd o 10 pwynt canran ym

maes Cynllunio, gwasanaethau proffesiynol ac ati, yn cynyddu'r gwariant canrannol yng

Nghymru o 71% i 81%. Byddai hyn yn arwain at amcangyfrif o £10,100 ychwanegol mewn

GYC fesul MW a 0.3 o swyddi CALl ychwanegol fesul MW (gan gynnwys effeithiau

anuniongyrchol ac effeithiau wedi'u hysgogi).

4.50 Yng ngholofnau olaf y tabl, caiff y newidiadau fesul MW hyn eu troi'n effaith flynyddol

ychwanegol amcangyfrifedig ar gyfer 2012-24 ar gyfer y Senario 2,000 MW. Dengys fod

cynyddu pob un o'r categorïau o 10 pwynt canran yn arwain at £7.3m yn ychwanegol o GYC

a 250 o swyddi CALl fesul blwyddyn yn seiliedig ar y senario 2,000 MW rhwng 2012 a 2024.

Byddai'r 'enillion' mwyaf i'w cael o bosibl o gynyddu lefelau prynu rheoli gwaith adeiladu,

gwaith sifil, gwaith trydanol a chysylltu â'r grid ac ati yng Nghymru. Yn wir, dangosodd ein

dadansoddiad yn gynharach ym maes cysylltu â'r grid a pheirianneg drydanol, yr

amcangyfrifwyd mai dim ond 55% a 28% oedd canran y mewnbynnau a brynwyd yng

Nghymru, yn y drefn honno. Fel y dengys Tabl 4‑9 :

Byddai cynnydd o 10 pwynt canran mewn lefelau prynu yng Nghymru yn y sector

cyfunol hwn yn creu amcangyfrif o £3.7m yn ychwanegol o GYC a 140 o swyddi CALl

y flwyddyn yn y cyfnod 2012-24 yn y senario 2,000 MW.

Byddai cynnydd tebyg mewn lefelau prynu yng Nghymru ym maes cynllunio,

gwasanaethau proffesiynol a rheoli prosiectau yn creu £1.6m mewn GYC a 50 o

swyddi CALl y flwyddyn.

4.51 Yn amlwg, mae'r dadansoddiad hwn hefyd yn rhoi syniad o'r hyn a allai ddigwydd pe byddai

tueddiadau prynu lleol yn y categorïau gwariant hyn yn gostwng 10 pwynt canran. Mae'n

bosibl y gallai'r lefel capasiti newydd a amlygwyd yn y senario 2,000 MW ddenu mwy o

gwmnïau o leoliadau ymhellach i ffwrdd i gyflwyno tendrau am weithgareddau (e.e. gwaith

peirianneg sifil). Fodd bynnag, mae dadansoddiadau blaenorol o beirianneg adeiladu yng

Nghymru wedi datgelu ar brosiectau strategol, hyd yn oed lle caiff prosiectau eu hennill yn

rheolaidd gan gontractwyr rheoli o'r tu allan i Gymru (neu'r DU), bod lefel sylweddol o

weithgaredd yn cael ei chefnogi o hyd yng Nghymru gan fod gwaith yn cael ei ddychwelyd i

Gymru ar ffurf isgontractau (Rhagoriaeth Adeiladu yng Nghymru, 2012).

Tabl 4‑10: Effaith Economaidd Cynyddu Lefelau Prynu Lleol - Cam Datblygu ac Adeiladu

£ fesul MW

% yng Nghymru

Cynnydd o 10 pwynt canran mewn Lefelau Prynu Lleol

Fesul MW Effaith Flynyddol Ychwanegol yn y

Senario 2,000 MW; 2012-24

GYC Swyddi CALl

GYC Swyddi CALl

Cynllunio, Gwasanaethau Proffesiynol a Rheoli Prosiectau

120,000 71% £10,100 0.3 1.6 50

Adeiladu, Gwaith ar y Tir a Pheirianneg Drydanol

380,000 61% £23,300 0.9 3.7 140

Gweithgynhyrchu 140,000 50% £7,000 0.2 1.1 30

Trafnidiaeth, coedwigaeth ac Arall 85,000 67% £5,700 0.2 0.9 30

Cynnydd o 10 pwynt canran mewn lefelau prynu lleol ar draws pob mewnbwn

£46,100 1.5 7.3 250

Ffynhonnell: Dadansoddiad WERU


50

5. Buddiannau Economaidd Lleol Crynodeb o'r Pwyntiau Allweddol

Ni chaiff y cyfleoedd economaidd a amlinellir yn Adran 4 eu rhannu’n gyfartal ledled

Cymru, a bydd crynodiad o'r buddiannau y tu allan i'r ardal sy'n uniongyrchol o

amgylch datblygiadau ffermydd gwynt gan fod sectorau perthnasol yn amlycach ac

oherwydd dwysedd busnesau addas.

Serch hynny, ceir cyfleoedd economaidd pwysig i ardaloedd lleol lle ceir ffermydd

gwynt i fanteisio ar y datblygiadau mewn amrywiaeth o ffyrdd.

Bydd ardaloedd gwledig yn aml mewn sefyllfa dda iawn i gyflenwi rhai mathau o

nwyddau a gwasanaethau, oherwydd bod yr economïau sy'n gysylltiedig â phrynu'r

mewnbynnau hyn o fudd i gyflenwyr lleol a bod sail gyflenwi dda ar gael yn lleol.

Mae'r enghreifftiau yn cynnwys agregau, gwaith sifil anarbenigol a gwasanaethau

coedwigaeth a'r amgylchedd.

Mae'r cam adeiladu hefyd yn aml o fudd i economïau lleol gwledig sy'n seiliedig ar

wasanaethau gan eu bod yn darparu gwasanaethau i'r contractwyr a gaiff eu lleoli

yno dros dro, megis lletygarwch a manwerthu.

Dengys tystiolaeth o'n hastudiaethau achos bod enghreifftiau o waith da sy'n mynd

rhagddo i ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi mewn ardaloedd lleol, er mwyn cysylltu

prif gontractwyr â chyflenwyr lleol, yn ogystal â helpu darpar gyflenwyr i gyflwyno

tendrau ar gyfer cyfleoedd.

Yn aml mae ardaloedd gwledig hefyd mewn sefyllfa dda i fanteisio ar gyfleoedd ym

maes gweithrediadau a gweithgaredd cynnal a chadw. Mae hyn yn arbennig o wir ar

gyfer cynlluniau mawr lle mae angen cymorth cynnal a chadw lleol.

Bydd pob cymuned leol lle ceir ffermydd gwynt yn cael budd hirdymor o Daliadau

Buddiannau Cymunedol. Mewn rhai achosion, gall y taliadau hyn fod yn uchel iawn

ac arwain o bosibl at fuddiannau economaidd a chymunedol cadarnhaol sylweddol.

Er enghraifft, bydd y gronfa buddiannau cymunedol ar gyfer Pen-y-Cymoedd yn

werth tua £1.8 miliwn y flwyddyn. Mae rhai datblygiadau mwy o faint hefyd yn

cynnwys cronfa datblygu economaidd benodedig ochr yn ochr â'r gronfa buddiannau

cymunedol. Er enghraifft, mae RWE npower renewables yn cynnig cronfa datblygu

economaidd £3,000 fesul MW ochr yn ochr â'r gronfa buddiannau cymunedol

£5,000 fesul MW (gyda'r ddwy yn gysylltiedig â mynegeion) ar gyfer fferm wynt

Clocaenog.

Mae datblygiadau ffermydd gwynt yn aml yn cynnwys buddsoddiadau mewn

gwelliannau amgylcheddol fel rhan o'r pecyn gwaith seilwaith, gan gynnwys adfer

cynefinoedd pwysig.

Budd arall gwerthfawr i economïau gwledig yw'r incwm a gaiff ei greu i

dirfeddianwyr lleol sy'n cael taliadau cyfalaf a/neu rent yn gyfnewid am gael lleoli

ffermydd gwynt ar eu tir. Gan ddibynnu ar y tirfeddiannwr, bydd y taliadau hyn naill

ai'n mynd i ffermwyr lleol, tirfeddianwyr eraill neu'r Comisiwn

Coedwigaeth/Llywodraeth Cymru. Mae'r incwm hwn yn rhoi budd o ran

buddsoddiad ychwanegol mewn busnesau gwledig.


51

Cyflwyniad

5.1 Mae'r bennod hon yn ystyried i ba raddau y gall yr effeithiau economaidd a amlinellir yn

Adran 4 arwain at fuddiannau economaidd i'r cymunedau lleol lle y caiff y datblygiadau eu

lleoli. Mae'n seiliedig ar dystiolaeth am y dulliau gweithredu a gaiff eu mabwysiadu gan

ddatblygwyr a gweithredwyr i hyrwyddo'r buddiannau hyn, yn ogystal â nifer o astudiaethau

achos o gymysgedd o ffermydd gwynt sy'n bodoli eisoes a ffermydd gwynt sydd yn yr

arfaeth. Mae'r adran hefyd yn ystyried y potensial i sicrhau mwy o fudd economaidd yn lleol

wrth i gapasiti ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru gynyddu hyd at 2025.

5.2 Caiff yr asesiad ei gyfyngu i'r buddiannau economaidd sy'n deillio o'r gwariant sy'n

gysylltiedig â'r gwaith o adeiladu'r ffermydd gwynt a pharhau i'w gweithredu. Nid yw'n

ystyried yr effeithiau economaidd eraill a allai godi'n lleol o ganlyniad i bresenoldeb y

datblygiadau hyn nawr neu yn y dyfodol.

Ffynonellau o Effaith Leol

5.3 At ddibenion yr asesiad, rydym wedi diffinio 'lleol' fel yr economi y mae'r ffermydd gwynt,

boed yn ffermydd gwynt sy'n bodoli eisoes neu'n ffermydd gwynt sydd yn yr arfaeth, wedi'u

lleoli o'i mewn. Yn amlwg, bydd natur yr economïau lleol hyn, o ran eu cymeriad trefol-

gwledig, maint a chymysgedd y sectorau o'u mewn, a sgiliau ac ardaloedd teithio i'r gwaith,

yn amrywio'n sylweddol rhwng ffermydd gwynt. Fel yr amlinellir isod, mae'r gwahaniaethau

hyn o ran cymeriad economaidd a daearyddiaeth yn ffactorau pwysig sy'n egluro'r ffordd y

gall y datblygiadau fod o fudd i'r ardaloedd lleol.

5.4 Gall y broses o ddatblygu a gweithredu fferm wynt ar y tir fod o fudd i'r economi leol lle y

caiff ei lleoli mewn nifer o ffyrdd – mae'r prif ffyrdd fel a ganlyn:

Y contractau a gaiff eu hennill gan gwmnïau lleol fel rhan o'r camau cynllunio,

datblygu, adeiladu a gweithredol - sef y gadwyn gyflenwi

Cyflogaeth i drigolion lleol drwy'r camau hyn, naill ai'n uniongyrchol neu drwy'r

cadwyni cyflenwi

Y gwawriant lleol yn y sector manwerthu a'r sector lletygarwch wrth i'r gweithwyr

sy'n ymwneud â'r camau hyn wario eu hincwm yn yr economi leol

Y buddiannau economaidd ehangach i gymunedau lleol, gan gynnwys buddsoddi

mewn seilwaith ffisegol, economaidd a chymunedol lleol a budd ariannol i grwpiau

penodol fel tirfeddianwyr.

5.5 Er bod natur a graddau'r buddiannau economaidd craidd hyn yn amrywio rhwng ffermydd

gwynt, mae nifer o ffactorau cyffredin a fydd yn dylanwadu ar eu natur a'u graddau yn lleol.

Ymhlith y rhain mae:

Maint y fferm wynt

Hyd y rhaglen adeiladu, i ba raddau y gwneir y gwaith adeiladu ar y safle neu oddi ar

y safle, a tharddiad y gweithwyr sy'n gweithio ar y safle

Y dull caffael a fabwysiedir gan y datblygwr/gweithredwr


52

Natur a chapasiti'r busnes lleol a'r sail sgiliau

I ba raddau y bydd y datblygwr ac asiantaethau lleol yn cymryd camau rhagweithiol i

ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi leol a'r gweithlu lleol.

5.6 Yn ymarferol, mae'r ffactorau hyn yn gymhleth ac wedi'u rhyng-gysylltu. Er mwyn deall sut

mae'r effeithiau hyn yn dod i'r amlwg yn ymarferol, rydym wedi defnyddio pedair astudiaeth

achos o ffermydd gwynt ar y tir ledled Cymru, yn ogystal â'r ymgynghoriadau ehangach a

gynhaliwyd gennym. Y diben oedd cael barn y datblygwyr, y gweithredwyr a'r rhanddeiliaid

lleol am natur a graddau'r effeithiau hyn, a beth sy'n eu hysgogi. Y rhesymeg dros eu dewis

oedd cael amrywiaeth o gynlluniau o ran lleoliad, maint, datblygwr ac oedran. Cynhaliwyd yr

astudiaethau achos canlynol:

Ffynnon Oer, cynllun 32 MW yng Nghastell-nedd Port Talbot a fu'n weithredol ers

2006

Cefn Croes, cynllun 59 MW yng Ngheredigion, a fu'n weithredol ers 2005

Wern Ddu, cynllun 9.2 MW yn Sir Ddinbych, a gymeradwywyd yn dilyn apêl ym mis

Mehefin 2007 ac a ddaeth yn weithredol ym mis Mawrth 2010

Pen-y-Cymoedd, cynllun 256MW yng Nghastell-nedd Port Talbot a Rhondda Cynon

Taf, a gymeradwywyd ym mis Mai 2012 ac y disgwylir iddo fod yn weithredol erbyn

2016.

5.7 Wrth ddehongli'r dystiolaeth yn yr adran hon, mae'n bwysig nodi bod ansawdd a chwmpas y

dystiolaeth a gafwyd fel rhan o'r astudiaethau achos yn amrywiol. Nid oedd y datblygwyr

mewn rhai achosion yn cadw cofnodion a fyddai'n galluogi i ni ymchwilio i natur a graddau'r

buddiannau economaidd lleol. Roedd hyn yn arbennig o wir lle roedd cryn amser wedi mynd

heibio ers adeiladu'r ffermydd gwynt. Fodd bynnag, cafwyd digon o dystiolaeth ar draws pob

un o feysydd ymchwil yr astudiaeth i'n helpu i nodi'r ffactorau allweddol sy'n nodweddiadol

yn llywio effeithiau economaidd lleol.

Y Cyd-destun Lleol ar gyfer Ffermydd Gwynt sy'n Bodoli Eisoes a Ffermydd Gwynt sydd yn yr Arfaeth

5.8 Mae Ffigur 5-1 yn dangos lleoliadau ffermydd gwynt sy'n bodoli eisoes a ffermydd gwynt

sydd yn yr arfaeth yng Nghymru, gydag isocrom o 10km o amgylch pob un, a haen waelodol

yn nodi'r cyd-destun trefol. Diben hyn yw dangos cyd-destun gwledig llawer o'r ffermydd

gwynt yn enwedig yng Nghanolbarth a De-ddwyrain Cymru. Mae'r ffermydd gwynt hynny yn

Ne-ddwyrain Cymru yn agosach at ganolfannau trefol.


53

Ffigur 5-1: Ffermydd Gwynt Gweithredol, Ffermydd Gwynt y Rhoddwyd Caniatâd ar eu Cyfer a Ffermydd Gwynt sydd yn yr Arfaeth yng Nghymru

Ffynhonnell: Cronfa ddata RenewableUK

Dulliau Gweithredu mewn perthynas â'r Budd Economaidd Lleol

5.9 Ystyriodd yr arolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr i ba raddau yr oeddent yn rhoi amrywiol

gamau gweithredu ar waith er mwyn helpu i sicrhau buddiannau economaidd a chymunedol

lleol o ganlyniad i'w ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru. Ffigur 5-2 ceir crynodeb o'r

canlyniadau, ac mae'r pwyntiau mwyaf nodedig fel a ganlyn:

Noda pob datblygwr/gweithredwr a ymatebodd i'r arolwg eu bod yn darparu taliad

buddiannau cymunedol a noda'r mwyafrif helaeth eu bod yn gweithio gyda

chymunedau lleol i'w helpu i sicrhau'r buddiannau mwyaf o'r taliadau hyn.

Noda tua dwy ran o dair o'r ymatebwyr eu bod yn gweithio gydag ysgolion a

cholegau lleol ar bynciau sy'n ymwneud ag ynni adnewyddadwy ac effeithlonrwydd

ynni.

Ychydig yn llai na hanner yr ymatebwyr (tua 46%) sy'n cynnal unrhyw ddigwyddiadau

i gyflenwyr neu fentrau hyfforddi ar hyn o bryd. Fodd bynnag, drwy ymchwilio

ymhellach, gwelir bod y datblygwyr mwy o faint - sy'n cyflenwi neu y disgwylir iddynt

gyflenwi cryn dipyn o'r capasiti a oedd ar waith ac a oedd yn yr arfaeth - yn

nodweddiadol yn fwy gweithgar yn hyn o beth.


54

Roedd yr ymatebwyr wedi'u rhannu'n gyfartal o ran y tebygolrwydd y byddent yn

buddsoddi mewn gwelliannau i gyfleusterau i ymwelwyr a chyfleusterau hamdden

lleol. Mae'r ffactorau sy'n ysgogi'r mathau hyn o gamau gweithredu yn dueddol o

fod yn gysylltiedig â chynlluniau penodol i raddau helaeth ac maent yn dibynnu ar

anghenion lleol a'r cyfleoedd sy'n gysylltiedig â'r datblygiad.

Mae tua 40% o'r ymatebwyr yn annog contractwyr i fabwysiadu mentrau hyfforddi

lleol.

5.10 Wrth ddehongli'r canlyniadau hyn, mae angen bod yn ofalus o ystyried y bydd i ba raddau y

mae'r datblygwyr yn ein sampl yn weithgar yn y meysydd hyn yn dibynnu'n rhannol ar gam

eu datblygiadau.

Ffigur 5-2: I ba Raddau y mae Datblygwyr yn Cymryd Camau i Sicrhau Buddiannau Economaidd a Chymunedol yng Nghymru

Arolwg o Ddatblygwyr a Gweithredwyr (Medi-Tachwedd 2012); n = 15

I ba raddau rydych yn cymryd y camau canlynol er mwyn sicrhau buddiannau cymdeithasol ac economaidd

ynni gwynt ar y tir yng Nghymru?

Canfyddiadau o'r Astudiaethau Achos

Effeithiau Datblygu ac Adeiladu

5.11 Mae sawl ffactor sy'n egluro i ba raddau y mae'r broses o ddatblygu ac adeiladu ffermydd

gwynt o fudd i economïau lleol. Cânt eu hystyried isod.

Maint y Cynllun a'r Cyfnod ar y Safle

5.12 Yn amlwg, mae cysylltiad agos rhwng graddau'r budd economaidd lleol posibl a ddaw yn sgîl

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Cynnal digwyddiadau i gyflenwyr neu fentrau tebyg er mwyn helpu

cwmnïau yng Nghymru i fanteisio ar gyfleoedd

yn y gadwyn gyflenwi.

Cynnal eich mentrau hyfforddi lleol eich hun (ee darparu

hyfforddiant/ lleoliadau gwaith i

drigolion lleol)

Annog contractwyr i

fabwysiadu mentrau

Darpatu taliadau budd cymunedol

Gweithio gyda chymunedau lleol i roi help rhagweithiol

i’r eithaf ar y buddiannau sy’n gysylltiedig â

defnyddio’r taliadau budd cymunedol hyn

Buddsoddi mewn gwelliannau i gyfleusterau i

ymwelwyr a chyfleusterau

Gweithio gydag ysgolion a cholegau

lleol ar bynciau sy’n cynnwys ynni

adnewyddadwy ac effeithlonrwydd

ynni

% of all respondents

I Raddau Helaeth

I Ryw Raddau

Ddim yn gwneud

Ddim yn gwybod

hyfforddi lleol hamddem lleol


55

fferm wynt â maint y cynllun. Bydd gan gynlluniau mwy (o ran nifer y tyrbinau a lefel y

capasiti wedi'i osod) gost gyfalaf uwch ac yn nodweddiadol, bydd angen mwy o fewnbwn

llafur ar y safle adeiladu neu gerllaw'r safle. Ar gyfer y cynlluniau hyn, bydd maint a hyd

cyfanswm y gwariant y bydd ei angen ac felly'r effaith economaidd bosibl yn uwch. Er

enghraifft, disgwylir y bydd cynllun 256 MW Pen y Cymoedd yn cymryd bron i dair blynedd

i'w adeiladu, ond dim ond 5 mis a gymerodd cynllun 9 MW Wern Ddu.

5.13 Lle nad yw cwmnïau lleol yn ddigon mawr i gystadlu am y prif gontract neu isgontractau

mwy o faint neu i ennill y contractau hynny, gall cynlluniau mwy o faint â chyfnod adeiladu

hwy fod o fudd sylweddol i'r economi leol o hyd gan y bydd mwy o weithwyr adeiladu yn yr

ardal leol am gyfnod hwy. Bydd hyn o fudd i'r economi leol gan y bydd y gweithwyr hyn yn

gwario ar nwyddau manwerthu lleol ac ar lety ac ati.

Daearyddiaeth Economaidd

5.14 O blith yr holl ffactorau sy'n dylanwadu ar y graddau y gall ffermydd gwynt ar y tir fod o fudd

i economïau lleol, mae ystyriaethau o ran lleoliad ac ystyriaethau economaidd lleol ymhlith y

pwysicaf. Mae sawl dimensiwn i hyn, ac maent wedi'u rhyng-gysylltu i ryw raddau.

Natur a Maint y Sail Busnes

5.15 Mae gallu ardal leol i sicrhau budd o'r contractau sy'n cael eu cynnig yn ystod y cam adeiladu

yn dibynnu ar gapasiti'r ochr gyflenwi. Mae gan economïau lleol sydd â nifer ddigonol o

gwmnïau adeiladu a gweithgynhyrchu addas well siawns o gyfrannu at y gadwyn gyflenwi a

chadw gwariant personol gweithwyr adeiladu nad ydynt yn lleol.

5.16 O ganlyniad, mae ffermydd gwynt sy'n agos at ganolfannau trefol, gyda mwy o gwmnïau a

gweithwyr y gellir eu defnyddio fel rhan o'r gadwyn gyflenwi, yn debygol o gael mwy o fudd.

Bydd y potensial i sicrhau budd lleol yn sylweddol is lle bydd ffermydd gwynt yn cael eu

hadeiladu yn ardaloedd mwy ymylol Cymru, gyda dwysedd isel yn y farchnad economaidd a'r

farchnad lafur.

5.17 Er enghraifft, er bod Cefn Croes yn gynllun cymharol fawr (59MW), roedd y mewnbwn a

ddefnyddiwyd o'r ardal leol yn ystod y rhaglen adeiladu yn gyfyngedig o ganlyniad i'w leoliad

gwledig (gweler Ffigur 5-3) a'r ffaith nad oedd contractwyr addas ar gael ar gyfer y mathau o

waith adeiladu y gellir yn ymarferol eu cael yng Nghymru. Fodd bynnag, roedd prif

gontractwyr addas ar gael mewn rhannau eraill o Gymru, fel y gwelir gan lwyddiant Jones

Brothers o Ruthun, Sir Ddinbych17, i sicrhau'r contract ar gyfer Gweddill y Safle a oedd yn

werth £6.3 miliwn (tua 13% o gyfanswm gwerth y gwaith adeiladu).

17

Roedd hyn yn cynnwys adeiladu ffyrdd mynediad, sylfeini tyrbinau, sylfeini craeniau a'r gwaith gosod ceblau 33kV.


56

Ffigur 5-3: Fferm Wynt Cefn Croes yn ei Chyd-destun

Ffynhonnell: Renewable UK

5.18 I'r gwrthwyneb, daeth tua 13% o werth adeiladu cyffredinol fferm wynt Ffynnon Oer, a leolir

yng Nghastell-nedd Port Talbot ac yn agos at ganolfannau trefol (gweler Ffigur 5-4), o fewn

ardal o 30 milltir (gweler y tabl isod). Llwyddodd y prif gontractwyr i brynu amrywiaeth o

wasanaethau wedi'u hisgontractio yn lleol gan gynnwys o Gastell-nedd, Abertawe a Phen-y-

bont ar Ogwr, yn amrywio o agregau a gwaith sifil cysylltiedig i wasanaethau amgylcheddol

arbenigol.

Tabl 5-1: Nwyddau a Gwasanaethau a Brynwyd gan Gwmnïau Lleol mewn perthynas â Safle Fferm Wynt Ffynnon Oer

Pellter Bras o'r Safle

Ardal Cyfanswm Gwerth yr Is Gontractau

Math o Nwyddau a Gwasanaethau

Llai na 10 milltir Castell-nedd £99,300 Agregau, deunyddiau adeiladu, llogi offer

Llansawel £18,000 Gwasanaethau diogelwch

Rhwng 10 ac 20 milltir

Aberdâr £725,700 Concrid ar gyfer sylfeini, gwaith ceblo, deunyddiau adeiladu, llogi sgipiau

Abertawe £63,500 Llogi offer, profi dyfeisiau

Rhwng 20 a 30 milltir

Pen-y-bont ar Ogwr

£202,300 Gwaith drilio ymchwiliol / ymgynghoriaeth pridd, llogi offer

Ffynhonnell: RWE npower renewables


57

Ffigur 5-4: Fferm Wynt Ffynnon Oer yn ei Chyd-destun

Ffynhonnell: Renewable UK

5.19 Mae dwysedd economaidd lleol hefyd yn ffactor pwysig o ran gallu ardal o amgylch

datblygiad fferm wynt i sicrhau effeithiau lluosogi dilynol yn y gadwyn gyflenwi. Po fwyaf

yw'r economi leol, y mwyaf yw'r tebygolrwydd y bydd yn gallu cyflenwi'r nwyddau a'r

gwasanaethau sydd eu hangen o haenau is y gadwyn gyflenwi, gan greu effeithiau lluosogi

anuniongyrchol. I'r gwrthwyneb, mae economi â dwysedd is yn fwy tebygol o weld y

gwariant hwn ar haenau is y gadwyn gyflenwi yn gollwng allan o'r ardal leol.

5.20 Fodd bynnag, bydd ardaloedd gwledig yn aml mewn sefyllfa dda iawn i gyflenwi rhai mathau

o nwyddau a gwasanaethau, oherwydd bod yr economïau sy'n gysylltiedig â phrynu'r

mewnbynnau hyn o fudd i gyflenwyr lleol a bod sail gyflenwi dda ar gael yn lleol. Mae'r

enghreifftiau yn cynnwys agregau, gwaith sifil anarbenigol, gwasanaethau coedwigaeth a

thirlunio.

5.21 Er bod presenoldeb sectorau addas yn yr ardal leol yn amlwg yn amod angenrheidiol ar gyfer

ennill unrhyw is-gontractau a ddaw i'r amlwg, nid yw, wrth gwrs, yn ddigonol. Er mwyn i

gwmnïau ennill yr is-gontractau hyn, mae angen iddynt feddu ar y capasiti i'w gweithredu. O

ystyried maint y contractau a gynigir yn gyffredinol, gall maint a chystadleurwydd y busnesau

yn yr economi leol felly fod yn ffactor pwysig. Yn aml, mae contractau adeiladu mwy a

gweithgareddau mwy arbenigol yn golygu bod yn rhaid i gwmnïau sy'n cyflwyno tendr

gyrraedd rhai safonau ansawdd penodol, er mwyn dangos arbedion a chynnig gwarantau.

Mae hyn yn gweithio o blaid cwmnïau mwy sydd â'r profiad, y systemau rheoli a gweithredu

a'r arbedion maint i gyflawni'r gofynion hyn.

5.22 O ystyried y gofynion sy'n gysylltiedig â chontractau mawr o'r fath, caiff llawer o'r prif

gontractau ac is-gontractau haen gyntaf mawr yn ystod y cam adeiladu eu rhoi i gwmnïau y

tu allan i Gymru. Y rheswm am hyn yw'r ffaith mai dim ond nifer gyfyngedig o gwmnïau yng


58

Nghymru sydd â'r gallu i wneud cais uniongyrchol am y contractau mawr hyn. Mae'r rhan

fwyaf o'r gwerth a sicrheir gan gwmnïau o Gymru yn dueddol o fod yn haenau is y gadwyn

gyflenwi (ail haen ac is). Fodd bynnag, gall mentrau penodol yn y gadwyn gyflenwi leol a'r

broses gaffael ddylanwadu ar hyn i raddau. Er enghraifft, mae Bwrdeistref Sirol Castell-nedd

Port Talbot, mewn cydweithrediad â'r datblygwr, Vattenfall, yn cynnal menter er mwyn

helpu i ddatblygu'r gadwyn gyflenwi leol er mwyn sicrhau ei bod yn barod i gystadlu am

gyfleoedd am gontractau drwy ddatblygiad Pen-y-Cymoedd. Mae hyn yn cynnwys

ymdrechion i greu cwmnïau Cyd-Fenter y gall fod ganddynt y gallu a'r adnoddau i gystadlu

am yr is-gontractau haen un a dau mwy.

5.23 Er y bydd economïau lleol gwledig sydd wedi'u seilio'n bennaf yn y sector gwasanaeth yn ei

chael hi'n anodd diwallu llawer o anghenion uniongyrchol y gadwyn gyflenwi adeiladu ar

unwaith, gall y cam adeiladu fod o fudd i'r economïau lleol hyn, ac mae o fudd iddynt, drwy

ddarparu gwasanaethau i'r contractwyr sydd wedi'u lleoli yno dros dro, megis lletygarwch a

manwerthu. Mae tystiolaeth anecdotaidd o sawl astudiaeth achos yn cyfeirio at fuddiannau i

westai, llety gwely a brecwast, tafarnwyr lleol a'r sector manwerthu yn arbennig wrth i

gannoedd o weithwyr adeiladu aros yn yr ardal dros gyfnod y gwaith adeiladu. Mae hyn yn

cynnwys Cefn Croes, er enghraifft, lle roedd llawer o weithwyr adeiladu, yn cynnwys Jones

Brothers, wedi'u lleoli ar y safle am flwyddyn gyfan bron.

5.24 Mae'r astudiaethau achos yn cyfeirio at nifer o ffactorau sy'n dylanwadu ar allu'r economïau

lleol lle y lleolir y datblygiad i gael budd o'r gwariant personol ysgogol hwn:

Pellenigrwydd y safle adeiladu - po fwyaf pellennig yw'r safle, y mwyaf fydd yr angen

am gontractwyr nad ydynt yn lleol ac felly y mwyaf fydd y galw am lety;

Argaeledd llety - ardaloedd lleol a all ddarparu digon o lety i weithwyr fydd yn y

sefyllfa orau i sicrhau'r buddiannau cysylltiedig.

Argaeledd lletygarwch a gwasanaethau manwerthu cysylltiedig - felly hefyd, po

fwyaf fydd presenoldeb y gwasanaethau eraill y bydd eu hangen ar weithwyr

adeiladu, y mwyaf fydd gallu'r ardal leol i gael budd o'r gwariant hwn.

Hyd y cyfnod adeiladu - po hwyaf fydd y cyfnod adeiladu, y mwyaf fydd hyd y

buddiannau hyn gan y bydd gweithwyr yn bresennol yn yr ardal leol.

O ba wlad y daw prif gyflenwyr y cydrannau a'u contractwyr o ran cyflenwyr sydd

wedi'u lleoli y tu allan i Gymru a'r DU ac sy'n dod â'u gweithlu presennol gyda hwy

am gyfnod dros dro, mae'n bosibl y bydd cryn alw am lety a gwasanaethau

cysylltiedig.

Y Farchnad Lafur

5.25 Ffactor perthnasol arall sy'n gysylltiedig â lleoliad fferm wynt yw'r graddau y bydd cyflenwyr

a chontractwyr sydd wedi'u lleoli ar safle neu gerllaw safle, yn dod â'u gweithluoedd gyda

hwy neu'n recriwtio'n lleol. Caiff hyn ei ysgogi'n nodweddiadol gan dri phrif ffactor:

Hyd y gweithgarwch adeiladu ar y safle;

Faint o arbenigedd sgiliau sydd ei angen ar y safle a sut y bydd yr arbenigedd hwn yn


59

amrywio yn ystod y camau adeiladu;

Dwysedd a natur y farchnad lafur ar gyfer y sgiliau hyn, gan gynnwys yr ardaloedd

teithio i'r gwaith.

5.26 Mae adborth gan ddatblygwyr yn awgrymu er bod cydrannau tyrbinau a'r gwaith cydosod

cysylltiedig yn dod o ardaloedd eraill yn Ewrop ar y cyfan, bod llawer o'r sgiliau sydd eu

hangen ym maes adeiladu ffermydd gwynt (ymchwilwyr safleoedd, peirianwyr sifil,

gweithredwyr cyfarpar, gweithgynhyrchwyr gosodiadau a ffitiadau metal) ar gael yng

Nghymru.

5.27 Serch hynny, mae argaeledd y sgiliau hyn a'r farchnad lafur yn amrywio o un lleoliad i'r llall

yng Nghymru. Mae nifer sylweddol o gwmnïau ymgynghori, peirianneg sifil a pheirianneg

drydanol a'u gweithluoedd wedi'u lleoli yn Ne-ddwyrain Cymru yn arbennig, yn ogystal â rhai

clystyrau eraill yng Ngogledd-ddwyrain Cymru a De-orllewin Cymru (e.e. ardaloedd Port

Talbot ac Abertawe).

5.28 Mae'r astudiaethau achos a'r gwaith ymchwil cysylltiedig yn awgrymu nad yw'n anghyffredin

i lawer o'r swyddi ar y safle gael eu llenwi gan weithwyr o rannau eraill o Gymru, y DU neu

Ewrop. Mae tarddiad y contractwyr a natur y gwaith yn golygu y gall y cyfleoedd i

recriwtio'n lleol ar hyn o bryd fod yn gyfyngedig, hyd yn oed pe bai'r sgiliau ar gael yn lleol.

Er bod gan Gymru gryfderau pendant mewn rhai agweddau ar y gadwyn gyflenwi, nid yw'r

cwmnïau hyn wedi'u lleoli yn yr ardaloedd lle y lleolir y datblygiadau newydd.

5.29 Er enghraifft, ym Mhowys, mae dros 900 MW o gapasiti yn y system gynllunio ar hyn o bryd

(17 o gynlluniau) y disgwylir penderfyniad arnynt yn ystod y blynyddoedd nesaf. Er na chaiff

pob un o'r cynlluniau o reidrwydd ei adeiladu, bydd y capasiti a gaiff ei gyflwyno yn darparu

cyfleoedd pwysig i gwmnïau a gweithwyr lleol. Fodd bynnag, bydd y cyfleoedd i'r cwmnïau

hyn a'u gweithluoedd elwa wedi'u cyfyngu gan ddiffyg sgiliau addas ar lefel ddigonol.

5.30 Os yw sgiliau'n brin ar hyn o bryd, gellir mynd i'r afael â hyn drwy wneud ymdrech briodol i

uwchsgilio gweithwyr, a bod digon o amser i gynllunio ar gyfer hynny. Mae hyn yn ategu

pwysigrwydd sicrhau bod busnesau lleol yn ymwybodol o gyfleoedd yn y dyfodol a rhoi

cymorth iddynt fanteisio arnynt. Yn aml, mae busnesau yn nodi diffyg ymwybyddiaeth a

digon o amser gweithredu i ymateb yn briodol fel ffactorau allweddol sy'n eu hatal rhag

ymuno â'r gadwyn gyflenwi. Gellir mynd i'r afael â hyn drwy ddigwyddiadau cadwyn gyflenwi

ac mae digwyddiadau o'r fath yn cael eu hintegreiddio'n gynyddol i brosesau caffael (e.e. gan

RWE a Vattenfall). Er enghraifft, mae'r datblygwr Vattenfall wedi sefydlu partneriaeth â

busnes peirianneg lleol (ISO Fab Ltd) er mwyn cyflwyno cynllun prentisiaeth tair blynedd i

hyfforddi technegwyr tyrbinau gwynt ar gyfer Pen-y-Cymoedd.

5.31 Mae'n werth pwysleisio ar hyn o bryd, o ystyried cyflwr yr economi, yn gyffredinol bod

llawer mwy o gapasiti sbâr yn y farchnad lafur nag a fyddai yn ystod cyfnod mwy llewyrchus i

amsugno unrhyw gynnydd o ran galw. O ganlyniad, mae dadleoliad yn y farchnad ffactorau

(e.e. cwmnïau yn denu gweithwyr o gwmnïau eraill) ac yn y farchnad cynhyrchion (h.y.

cwmnïau yn mynd â chyfran y farchnad oddi wrth ei gilydd) yn debygol o fod yn isel.


60

Dull Caffael

5.32 Neges gryf sy'n deillio o'r astudiaethau achos yw'r ffaith hyd yn oed os bydd llawer o'r

ffactorau a nodir uchod yn ffafriol, yn y pen draw y gall y dull caffael a ddefnyddir gan y

datblygwyr fod yn bwysig iawn o ran llywio lefel y budd economaidd lleol a geir yn y pen

draw. At hynny, gall y camau gweithredu a gymerir gan y datblygwr ynddynt eu hunain lywio

rhai o'r ffactorau eraill hyn.

5.33 Er nad oes gan gwmnïau yng Nghymru, mewn rhai achosion, y maint a'r profiad sydd eu

hangen i gystadlu am y prif gontract/contractau haen gyntaf, gall y datblygwr ddylanwadu ar

y prif gontractwr i sicrhau y gwneir y defnydd mwyaf posibl o gyflenwyr lleol yn ei gadwyn

gyflenwi. Mae'r dull caffael a ddefnyddir ar gyfer Pen-y-Cymoedd yn cynnwys rhai gwersi da

yn hyn o beth. O ystyried maint y cynllun, cydnabu'r awdurdod lleol bod cryn botensial i

sicrhau buddiannau economaidd i'r gymuned. Yn unol â hynny, bu'r awdurdod lleol yn

gweithio'n agos â'r datblygwr o gam cynnar yn y broses i sicrhau bod cadwyn gyflenwi leol

Castell-nedd Port Talbot/Rhondda Cynon Taf yn ymwybodol o'r cyfleoedd. Cynhaliwyd

digwyddiad briffio busnesau ym mis Mawrth 2011 a daeth tua 140 o bobl o ranbarth De-

orllewin Cymru i'r digwyddiad hwnnw. Diben y digwyddiad oedd rhoi manylion i'r gymuned

fusnes leol am y prosiect ac ymgynghori ar y broses gaffael fwriadedig.

5.34 Cafwyd adborth cryf bod angen cynnal digwyddiadau Cwrdd â'r Prynwr cyn gosod y prif

gontractau er mwyn sicrhau bod cymaint o gyfleoedd â phosibl ar gael i gwmnïau lleol. Yn

unol â hynny, cynhaliwyd y digwyddiadau hyn gyda darpar brif gontractwyr a darpar is-

gontractwyr lleol yn bresennol ill dau, gan olygu eu bod yn gallu trafod â'i gilydd er mwyn

deall gofynion y naill a'r llall. At hynny, defnyddiodd Vattenfall ofyniad i ddefnyddio

cyflenwyr lleol fel maen prawf wrth gaffael prif gontractwyr, ac mae wedi ei gwneud yn

ofynnol i'w gontractwyr gyflwyno adroddiadau misol ar y defnydd o gwmnïau o'r gadwyn

gyflenwi leol.

5.35 Yn dilyn hynny, datblygodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot becyn cymorth

cadwyn gyflenwi, a ariannwyd ganddo ef ei hun a Llywodraeth Cymru. Defnyddiwyd yr arian

i helpu busnesau lleol i ddatblygu ymhellach y sgiliau a'r adnoddau angenrheidiol er mwyn

gweithio yn y sector ynni adnewyddadwy, o hyfforddiant a gweithdai i gymorth un i un

uniongyrchol a fydd yn galluogi busnesau lleol i baratoi ar gyfer y prosiect.

5.36 Er nad yw'r dull gweithredu hwn yn arfer cyffredin a bod yr awdurdod lleol yn ystyried ei fod

yn rhoi esiampl, mae'n debygol bod y defnydd o'r dulliau hyn wedi gwella dros amser

ymhlith datblygwyr eraill, yn enwedig yn y blynyddoedd ers TAN 8. Er enghraifft, bu RWE yn

cynnal digwyddiadau rheolaidd i gyflenwyr yn yr ardaloedd lle y lleolir ei ddatblygiadau ar

gyfer ei gynlluniau arfaethedig. Ym mis Mai 2012, cynhaliodd RWE Ddigwyddiad Cadwyn

Gyflenwi mawr yn Ne Cymru yn Stadiwm Liberty yn Abertawe. Nod y digwyddiad oedd

gwella ymwybyddiaeth o'r mathau o gyfleoedd a allai fodoli yn y sector a phortffolio RWE o

brosiectau sy'n datblygu, sut mae prosesau caffael yn gweithio, a pha fath o gymwysterau y

gellid eu disgwyl gan ddarpar gadwyn gyflenwi'r sector. Dengys y map isod grynodeb o

leoliad y cyflenwyr a ddaeth i'r digwyddiad.


61

Ffigur 5-5: Lleoliad y Cyflenwyr a Ddaeth i Ddigwyddiad Cadwyn Gyflenwi RWE (a gynhaliwyd yn Abertawe)

Ffynhonnell: RWE, 2012

Effeithiau Gweithredol

5.37 Fel yr eglurir yn y dadansoddiad yn Adran 4, mae'r effeithiau gweithredol sy'n gysylltiedig â

ffermydd gwynt ar y tir yn llawer is na'r rheini sy'n gysylltiedig â'r gwaith adeiladu, er eu bod

yn para'n llawer hwy ac ar gyfartaledd bod cyfran uwch o'r gwariant cysylltiedig yn cael ei

chadw yng Nghymru. Mae sawl ffactor yn dylanwadu ar lefel y budd y gellir ei sicrhau yn

ystod y cam gweithrediadau a chynnal a chadw, gyda rhai ohonynt yn debyg i fuddiannau'r

cam adeiladu.

Maint y Cynllun

5.38 Mae maint y cynllun unwaith eto yn ffactor gan ei fod yn dylanwadu ar i ba raddau y mae

angen staff gweithredol ar y safle. Er bod swyddi staff sy'n gysylltiedig â swyddogaethau

rheoli craidd i ryw raddau yn swyddi sefydlog, mae elfennau eraill yn amrywio gan ddibynnu

ar faint y fferm wynt, gan gynnwys lefel y gwaith cynnal a chadw sydd ei angen. Ar gyfer


62

cynlluniau llai, mae'n aml yn bosibl i'r datblygwr/gweithredwr gyflawni'r gofynion cynnal a

chadw yn ganolog, gan ddefnyddio staff sydd wedi'u lleoli mewn lleoliadau eraill yng

Nghymru neu'r tu allan i Gymru. Mae cynlluniau mwy o faint yn dueddol o fod angen mwy o

weithwyr ar lawr gwlad yn barhaol. Er enghraifft, dim ond dwy neu dair wythnos o gynnal a

chadw'r flwyddyn sydd ei angen ar Wern Ddu, fferm wynt 9.2 MW. I'r gwrthwyneb, mae

angen pedwar gweithiwr gweithrediadau a chynnal a chadw CALl ar Gefn Croes a disgwylir y

bydd angen 12 o weithwyr CALl ar Ben-y-Cymoedd, gyda 90% o'r rhain yn weithwyr lleol.

Cynnal a chadw

5.39 Mae'r gwaith o gynnal a chadw ffermydd gwynt yn aml yn rhan o gontract gweithgynhyrchu

tyrbinau am gyfnod gwarant penodol. Felly, gan fod contractau tyrbinau fel arfer yn cael eu

rhoi i gwmnïau tramor, caiff y gwaith cynnal a chadw ei gyflawni gan gwmnïau y tu allan i'r

DU yn aml. Mae'r graddau y gall cwmnïau a chyflogeion lleol gael budd o'r gwaith hwn yn

dibynnu ar y cydbwysedd rhwng defnydd gweithgynhyrchwyr o dimau lleol a'u defnydd o'u

gweithwyr eu hunain.

5.40 Yn Ffynnon Oer, mae'r contractwr a gafodd y contract o'r dechrau i'r diwedd, REpower, yn

cyflawni'r gwaith cynnal a chadw hwn fel rhan o gytundeb gwarant. Er gwaethaf hyn,

cynhyrchir rhywfaint o gyfleoedd swyddi uniongyrchol ar y safle i ymdrin â gwaith cynnal a

chadw cyffredinol ac archwilio'r tyrbinau (er enghraifft, ymdrin â newidiadau olew a

chydrannau cyffredinol). Caiff dau dechnegydd eu cyflogi'n uniongyrchol gan RWE ar y safle

yn llawn amser. Cyn eu cyflogi ar y safle, nid oedd gan y technegwyr hyn brofiad o gynnal a

chadw ffermydd gwynt felly cawsant eu hyfforddi drwy gwrs dwys chwe wythnos o hyd yn yr

Almaen (ym mhencadlys REpower) i ddarparu'r sgiliau tyrbin gofynnol ar gyfer eu rôl

Gweithrediadau a Chynnal a Chadw.

5.41 Y contractwr a gafodd y contract o'r dechrau i'r diwedd yng Nghefn Croes – GE Energy - sydd

hefyd yn cyflawni'r gwaith cynnal a chadw yng Nghefn Croes. Mae GE Energy yn cyflogi

pedwar aelod o staff ym maes Gweithrediadau a Chynnal a Chadw ffermydd gwynt. Er na

recriwtiwyd o'r gweithlu lleol i bob un o'r swyddi, mae'r pedair swydd ar hyn o bryd wedi'u

lleoli o fewn ardal o tua 20km i'r fferm wynt.

5.42 Ar ôl i'r warant ddod i ben, mae'n bosibl y bydd y datblygwr yn parhau i osod y gwaith cynnal

a chadw allan ar gontract neu y caiff ei reoli'n fewnol. Mae tystiolaeth o'n harolwg a'n

hastudiaethau achos yn dangos y caiff y ddau ddull eu defnyddio. Pan gaiff gweithgareddau

eu gosod allan ar gontract, gwneir hyn weithiau drwy un contract unigol sy'n cwmpasu'r holl

weithgareddau Gweithrediadau a Chynnal a Chadw. Gall hyn fod o fudd i gwmnïau lleol drwy

ddefnyddio fframwaith cytundeb o gontractwyr lleol y gall y prif gontractwr Gweithrediadau

a Chynnal a Chadw eu defnyddio lle y bo angen. Cyflawnwyd hyn o amgylch ffermydd gwynt

amrywiol yng Nghymru drwy gynnal diwrnodau agored i gwmnïau lleol er mwyn tynnu sylw

at y cyfleoedd posibl yn y gadwyn gyflenwi a helpu cyflenwyr lleol i gael eu hachredu ar gyfer

y fferm wynt.

5.43 Pan fydd datblygwyr yn dewis cyflawni'r gwaith cynnal a chadw'n fewnol, mae faint o

gyfleoedd fydd ar gael yn lleol yn dibynnu'n rhannol ar ddull y datblygwr o reoli ei bortffolio

o gynlluniau ffermydd gwynt ledled Cymru (yn berthnasol iawn yn achos datblygwyr mwy o

faint):

Efallai y bydd gan ddatblygwyr mwy o faint bortffolio o ffermydd gwynt yng

Nghymru ac y byddant yn dewis canoli gweithrediadau a chynnal a chadw'r ffermydd

gwynt hyn a rhannu cyfrifoldeb ymhlith staff presennol, yn arbennig ar gyfer


63

cynlluniau llai o faint.

Mae hefyd yn bosibl pan fydd gan ddatblygwr/gweithredwr/cyflenwr tyrbinau sawl

safle yn gymharol agos at ei gilydd, y caiff canolfannau lleol eu sefydlu at ddiben rhoi

cymorth cydgysylltiedig ar draws y safleoedd. Byddai hyn yn digwydd lle ceir effaith

glystyru ddigonol sy'n creu'r mas critigol ar gyfer cyflawni arbedion maint.

Nwyddau a Gwasanaethau Eraill a gaiff eu Prynu i Mewn

5.44 Fel y nodais yn adran 4, mae amrywiaeth o nwyddau a gwasanaethau eraill a gaiff eu prynu i

mewn yn ystod y cam gweithrediadau a chynnal a chadw, gan gynnwys coedwigaeth a'r

amgylchedd (£600 fesul MW o gapasiti wedi'i osod), cyfarpar a darnau sbâr (£8,400 fesul

MW) ac yswiriant (£1,500 fesul MW). Fel y dangosodd y dadansoddiad yn adran 4 uchod,

mae cyfran gymharol fach o gyfarpar a darnau sbâr yn dueddol o ddod o Gymru, gan fod

hyn, ar y cyfan, yn cysylltu â'r man lle y caiff tyrbinau a chydrannau eu gweithgynhyrchu.

5.45 Fodd bynnag, mae llawer mwy o gwmpas i wasanaethau amgylcheddol a choedwigaeth

ddod o ardaloedd lleol o ystyried presenoldeb y sgiliau hyn, yn arbennig mewn ardaloedd

gwledig. Mae hyn yn cynnwys gweithgareddau fel rheoli a monitro cynefinoedd,

coedwigaeth ac ati. Mae lle hefyd i fuddiannau sydd wedi'u hysgogi gael eu sicrhau'n lleol o

fewn y sector lletygarwch lle mae angen i staff cynnal a chadw aros yn lleol.

Effeithiau Ehangach

Taliadau Buddiannau Cymunedol

5.46 Mae cynnwys y Cronfeydd Buddiannau Cymunedol fel rhan o ddatblygiadau ffermydd gwynt

yn cynnig cryn botensial i sicrhau effeithiau cadarnhaol i gymunedau lleol. Yn wir, y

cronfeydd hyn yw prif ffynhonnell buddiannau lleol tymor hwy i gymunedau yn sgil ffermydd

gwynt. Canfu adroddiad diweddar gan Sefydliad Joseph Rowntree y gall y Cronfeydd

Buddiannau Cymunedol sicrhau budd drwy rannu buddiannau datblygiadau â'r cymunedau

cartref, cysylltu adnoddau lleol ag economïau lleol a sicrhau cefnogaeth y gymuned leol.

5.47 Mae astudiaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddar18 yn mapio graddau a natur Cronfeydd

Buddiannau Cymunedol ledled Cymru ar hyn o bryd. Canfu'r astudiaeth mapio hon fod nifer

o wahanol systemau yn cael eu defnyddio i wneud taliadau Cronfeydd Buddiannau

Cymunedol. O'r 32 o gronfeydd a archwiliwyd, y system a ddefnyddiwyd amlaf oedd taliad

blynyddol sefydlog (24), wedi'i ddilyn gan daliadau fesul MW o gapasiti wedi'i osod (6),

cyfran ecwiti (1) a thaliadau mewn nwyddau (1). Mae RenewableUK wedi cynnig isafswm

taliad o £1,000 fesul MW o gapasiti wedi'i osod (wedi'i gysylltu â'r Mynegai Prisiau

Manwerthu ar gyfer cynlluniau dros 5 MW) fel rhan o'i brotocol buddiannau cymunedol ar

gyfer Lloegr. Serch hynny, daeth taliadau o £5,000 fesul MW yn fwy cyffredin yn ystod y

blynyddoedd diwethaf.

5.48 Mae cyswllt agos rhwng maint taliadau a maint y fferm wynt (yn enwedig os cânt eu pennu

fesul MW). Ar gyfer cynlluniau mwy, rhydd hyn botensial ar gyfer sicrhau buddiannau

parhaus sylweddol o gronfeydd buddiannau cymunedol os cânt eu gwario ar weithgareddau

sy'n diwallu anghenion lleol ac a all gael effaith leol. O'r astudiaethau achos a ystyriwyd

gennym, roedd lefel flynyddol y taliad buddiannau cymunedol yn amrywio o £10,000 ar gyfer

18

RenewableUK, Mwynhau'r Manteision: Gwerth Cronfeydd Budd Cymunedol Ffermydd Gwynt ar y Tir i Gymru, 2012


64

Wern Ddu (cynllun 9.2 MW) i ragamcan o £1.8 miliwn ar gyfer Pen-y-Cymoedd (cynllun 256

MW). Gan ddefnyddio rhagdybiaeth ganolog o £3,000 fesul MW, noda ein gwaith modelu yn

y senario 2,000 MW y byddai hyn yn arwain at daliadau blynyddol o £6m (£150m dros y

cyfnod 2025-50).19 Mae'n werth nodi bod maint y taliad yn amrywio'n sylweddol fesul MW,

gyda rhai datblygwyr yn cynnig dros £5,000 fesul MW.

5.49 Yn nodweddiadol, mae datblygwyr yn awyddus iawn i sicrhau y caiff cymunedau lleol eu

cynnwys yn llawn yn y broses o gynllunio, gweithredu a rheoli'r Cronfeydd gan ei bod yn

bwysig iddynt deimlo perchenogaeth dros y Cronfeydd. Yn gyffredinol, bydd datblygwyr yn

dirprwyo'r cyfrifoldeb am y Cronfeydd Buddiannau Cymunedol, er y gallant gynnig cyngor ar

faterion gweinyddol. Wedyn caiff y Cronfeydd Buddiannau Cymunedol eu gweithredu gan

Ymddiriedolaethau Cymunedol (e.e. Cefn Croes), Cynghorau Tref/Cymuned (e.e. Wern Ddu),

elusennau lleol a chyrff eraill. Gall naill ai sefydliad unigol neu gyrff lluosog weithredu

Cronfeydd Buddiannau Cymunedol (e.e. yn Ffynnon Oer caiff y gronfa ei gweithredu ar y cyd

gan elusen a chwmni cyfyngedig). Mae'r berchenogaeth gymunedol hon dros Gronfeydd

Buddiannau Cymunedol yn golygu y cânt eu gwario ar weithgareddau yr ystyrir eu bod yn

flaenoriaeth i gymunedau unigol - nid oes un model unigol ar gyfer sut y dylid gwario'r

cronfeydd. O ystyried y dull gweithredu wedi'i ddatganoli mewn perthynas â Chronfeydd

Buddiannau Cymunedol, prin yw'r dystiolaeth ar effeithiau lleol y cronfeydd. Fodd bynnag,

mae gennym syniad o'r mathau o weithgareddau a ariannwyd:

Cefn Croes: mae'r gronfa £1,000 fesul MW (yn gysylltiedig â mynegeion) hyd yn hyn

wedi talu am offer ar gyfer grwpiau cymunedol, mân atgyweiriadau a gwelliannau i

adeiladau ar gyfer y gymuned, digwyddiadau, gwyliau a theithiau cymunedol,

hyfforddiant a chyrsiau addysgol ac ati. Mae'r rhestr o sefydliadau a gefnogir yn

cynnwys cynghorau cymuned, ysgolion, eglwysi a chapeli, neuaddau pentref,

cynlluniau trafnidiaeth gymunedol, grŵp celf, clwb garddio, ymddiriedolaeth

treftadaeth a grŵp ieuenctid, gan adlewyrchu trawsdoriad eang o grwpiau a

gweithgareddau cymunedol lleol.

Ffynnon Oer: Rhoddwyd grantiau i amrywiaeth o sefydliadau lleol gan gynnwys

clybiau ieuenctid a chwaraeon, grwpiau a sefydlwyd i helpu pensiynwyr a rhieni.

Gwnaed taliadau hefyd i Amgueddfa Glowyr De Cymru. Er bod y grantiau a roddir, ar

y cyfan, yn gymharol fach o ran gwerth, maent yn aml yn ymwneud â phrynu offer a

deunyddiau sydd eu hangen i sefydlu gwasanaethau mwy parhaol (e.e. boreau coffi i

drigolion oedrannus, offer ar gyfer clybiau chwaraeon ac ati).

5.50 Yn achos Pen-y-Cymoedd, mae'r gronfa buddiannau cymunedol arfaethedig o £1.8m fesul

blwyddyn yn amlwg yn fawr iawn a gallai gyflawni buddiannau cymdeithasol-economaidd

sylweddol yn lleol. Yn unol â hynny, mae'r datblygwyr yn rhoi'r broses o gynllunio'r gronfa ar

waith drwy gomisiynu gwaith ymchwil cymdeithasol-economaidd i lywio'r broses o asesu

anghenion a blaenoriaethau lleol, cronfeydd eraill a allai o bosibl ategu'r gronfa buddiannau

cymunedol a gwersi o ymyriadau blaenorol o ran yr hyn a fu'n llwyddiannus yn y gorffennol.

5.51 Mae rhai datblygiadau mwy o faint hefyd yn cynnwys cronfa datblygu economaidd

benodedig ochr yn ochr â'r gronfa buddiannau cymunedol. Caiff hyn ei lywio gan ofynion y

Comisiwn Coedwigaeth ar gyfer ffermydd gwynt a gaiff eu lleoli ar ei ystâd. Er enghraifft,

19

Caiff y rhain eu mynegi ym mhrisiau 2012 – i lawer o gynlluniau, mae'r taliad yn gysylltiedig â mynegeion felly byddai'n cynyddu yn unol â chwyddiant.


65

mae RWE npower renewables yn cynnig gwneud hyn ar gyfer ei ffermydd gwynt arfaethedig

ym Mrechfa a Chlocaenog. Ar gyfer Clocaenog, cynigir cronfa Datblygu Economaidd £3,000

fesul MW ochr yn ochr â'r gronfa buddiannau cymunedol £5,000 fesul MW (gyda'r ddwy yn

gysylltiedig â mynegeion). Er y byddai ffocws buddsoddi pob un o'r cronfeydd yn cael ei

bennu gan gymunedau lleol, mae'r ffaith bod dwy gronfa ar wahân ar gael yn golygu bod

cyfle i'w buddsoddi gyda'r ddwy yn canolbwyntio ar wahanol fathau o weithgareddau. Er

enghraifft, gellir defnyddio'r gronfa buddiannau cymunedol i ddatblygu cyfleusterau neu

wasanaethau cymunedol at ddefnydd trigolion lleol, a gellid buddsoddi'r gronfa datblygu

economaidd mewn gweithgareddau sy'n diwallu anghenion y sail fusnes leol.

Effeithiau Seilwaith Lleol

5.52 Mae datblygiadau ffermydd gwynt yn aml yn cynnwys buddsoddiadau mewn gwelliannau

amgylcheddol fel rhan o'r pecyn o waith seilwaith. Weithiau caiff y rhain eu cynnwys er

mwyn lliniaru effeithiau adeiladu'r datblygiad, neu cânt eu cynnwys fel rhan o'r broses

negodi gyda chymunedau lleol. Ymhlith yr enghreifftiau mae:

Cefn Croes: mae'r datblygwr wedi cyfrannu £10,000 y flwyddyn i brosiect parhaus i

wella'r amgylchedd o amgylch safle'r fferm wynt. Mae hyn yn ategu cynllun rheoli'r

amgylchedd a chaiff ei oruchwylio gan bwyllgor o randdeiliaid lleol gan gynnwys y

datblygwr, yr awdurdod lleol, y tirfeddiannwr, Llywodraeth Cymru a phartneriaid

eraill.

Ym Mhen-y-Cymoedd, caiff cynllun Rheoli Cynefinoedd ei roi ar waith, a fydd yn

werth £3m dros 25 mlynedd. Y nod fydd adfer, gwarchod, gwella a rheoli

cynefinoedd mawndir lleol.

Yn Ffynnon Oer, mae'r datblygwr wedi noddi gwelliannau i Lwybrau Beicio Mynydd

Afan, sy'n atyniad pwysig i dwristiaid yng Nghwm Afan. Mae'r llwybr wedi'i wella yn

agos at fferm wynt Ffynnon Oer, drwy Barc Coedwig Afan gerllaw. Mae'r

gwelliannau yn cynnwys uwchraddio adrannau allweddol o'r llwybrau yn ogystal â

darparu arwyddion newydd a gwybodaeth gysylltiedig i helpu o ran mordwyo.

Disgrifir Parc Coedwig Afan fel parc o'r radd flaenaf ar ei wefan a bydd y gwaith

uwchraddio hwn wedi cyfrannu i ryw raddau at yr hyn a gynigir.

Incwm i Dirfeddianwyr

5.53 Un o'r buddiannau pwysig i economïau gwledig lleol lle y ceir ffermydd gwynt yw'r taliadau a

wneir i dirfeddianwyr lleol lle lleolir y ffermydd gwynt. Yng Nghymru, mae ffermydd gwynt

naill ai wedi'u lleoli ar dir Comisiwn Coedwigaeth Cymru, tir fferm preifat neu dir comin ar

adegau. Fel rheol, bydd datblygwyr yn negodi taliad rhent blynyddol am gael mynediad i'r tir.

Mae'r taliad a gaiff ei negodi yn amrywio wrth gwrs yn dibynnu ar faint o dir sydd dan sylw

a'r gwerth a negodir. Mae ein harolwg yn awgrymu £12,000 fesul MW ar gyfartaledd ar gyfer

pob ymatebydd.

5.52 Gall hyn gynhyrchu incwm sylweddol i dirfeddianwyr, y caiff llawer ohono ei ailfuddsoddi

mewn busnesau lleol rywffordd. Er enghraifft, os yw ein cyfartaledd ar gyfer yr arolwg yn

gymharol gynrychioliadol, byddai hyn yn awgrymu taliadau o fwy na £3m y flwyddyn ym

Mhen-y-Cymoedd.


66

6. Casgliadau ac Argymhellion

Casgliadau

6.1 Mae ein dadansoddiad wedi tanlinellu'r ffaith bod buddiannau economaidd sylweddol a

chyson yn bosibl i Gymru yn sgil datblygu a gweithredu capasiti ynni gwynt ychwanegol ar y

tir yn y dyfodol. Yn seiliedig ar y safbwyntiau a'r wybodaeth ddiweddaraf gan y diwydiant,

ystyriodd yr astudiaeth lefel debygol y buddsoddiad a'r gwariant a allai lifo i Gymru o dan

amrywiol senarios ar gyfer datblygu'r diwydiant, pa sectorau y bydd hyn o fudd iddynt, a

beth y gallai hyn ei olygu o ran Gwerth Ychwanegol Crynswth a chyflogaeth yng Nghymru.

6.2 Dangosodd y dadansoddiad hwn petai 2,000 MW wedi'i ddatblygu erbyn 2025 a phetai

Cymru yn gallu ac yn barod i sicrhau ei chyfran ddisgwyliedig o fuddsoddiad, y gellid sicrhau

£2.3 biliwn o GYC i Gymru rhwng 2012 a 2050, gyda thros 2,300 o swyddi CALl y flwyddyn yn

ystod yr un cyfnod. Er y gallai'r sector adeiladu a'r sector gweithgynhyrchu gael budd

penodol yn sgil y gweithgarwch hwn, gallai'r buddiannau gael eu rhannu ar draws

amrywiaeth o sectorau ledled Cymru, o ganlyniad i effeithiau'r gadwyn gyflenwi a gwariant

defnyddwyr cyflogeion.

6.3 Mae risgiau negyddol i gyflawni'r buddiannau hyn:

Petai'r gwaith datblygu yn arafu, byddai llai o fuddsoddiad yng Nghymru ac, o

ganlyniad, ni fyddai cyfleoedd ar gyfer cymaint o swyddi na GYC. Byddai parhau â

thueddiadau hanesyddol o ran cyfraddau datblygu yn arwain at GYC o tua £1.4

biliwn yn llai na phetai 2,000 MW yn cael ei ddatblygu, a dim ond tua thraean o'r

swyddi y gellid eu cefnogi. Gallai parhau â thueddiadau mwy diweddar olygu bod

£0.9 biliwn yn llai o GYC a thua 1,000 yn llai o swyddi ar gyfartaledd bob blwyddyn.

Mae ein hymchwil wedi tynnu sylw at nifer o rwystrau i gyflawni gwaith datblygu,

gan gynnwys materion cynllunio lleol ac, i raddau llai, cyfyngiadau o ran seilwaith

grid a ffyrdd.

At hynny, petai 2,000 MW yn cael ei gyflawni, byddai'n dal angen bod yn

rhagweithiol er mwyn sicrhau bod y buddiannau posibl a amlinellwyd uchod yn cael

eu gwireddu. Mae'r dadansoddiad yn adran 4 wedi nodi'r canlyniadau petai'r

buddsoddiad yng Nghymru islaw disgwyliadau. Yn ein hargymhellion isod, rydym yn

ystyried rhai o'r opsiynau sydd ar gael o ran sicrhau'r buddiannau mwyaf posibl.

6.4 Ni châi'r cyfleoedd economaidd a amlinellir yn Adran 4 eu dosbarthu'n gyson drwy'r wlad a,

chan adlewyrchu daearyddiaeth economaidd Cymru, byddai llawer o'r buddiannau o ran y

gadwyn gyflenwi wedi'u crynhoi yn yr ardaloedd trefol mwy o faint. Serch hynny, mae

cyfleoedd i'r ardaloedd lleol fanteisio ar y datblygiadau:

Gall yr ardaloedd hynny sy'n agos at ganolfannau trefol fanteisio ar gyfleoedd yn y

gadwyn gyflenwi, o gofio bod y sectorau perthnasol yn amlycach a bod mwy o

fusnesau addas yn yr ardaloedd hynny.

Bydd ardaloedd gwledig yn aml mewn sefyllfa dda iawn i gyflenwi rhai mathau o

nwyddau a gwasanaethau, oherwydd bod yr economïau sy'n gysylltiedig â phrynu'r


67

mewnbynnau hyn o fudd i gyflenwyr lleol a bod sail gyflenwi dda ar gael yn lleol.

Mae'r enghreifftiau yn cynnwys agregau, peirianneg sifil anarbenigol, coedwigaeth a

gwaith arall i wella'r amgylchedd / cynefinoedd.

Mae'r cam adeiladu hefyd o fudd i economïau lleol gwledig sy'n seiliedig ar

wasanaethau gan eu bod yn darparu gwasanaethau i'r contractwyr a gaiff eu lleoli

yno dros dro, megis lletygarwch a manwerthu.

Dengys tystiolaeth o'n hastudiaethau achos bod enghreifftiau o waith da sy'n mynd

rhagddo i ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi mewn ardaloedd lleol ac i gysylltu prif

gontractwyr â darpar gyflenwyr lleol.

Bydd rhywfaint o gyfleoedd i ardaloedd gwledig fanteisio ar gyfleoedd ym maes

Gweithrediadau a Chynnal a Chadw. Gall hyn fod yn wir ar gyfer cynlluniau mwy o

faint a chynlluniau mewn ardaloedd mwy anghysbell lle y mae'n gwneud mwy o

synnwyr economaidd dod o hyd i wasanaethau cynnal a chadw yn lleol. Fodd bynnag, lle

bydd gan ddatblygwyr nifer o ffermydd gwynt ledled yr ardaloedd hyn, mae'n bosibl

y byddant yn dewis canolbwyntio'r gweithgareddau hyn mewn canolfannau yn y prif

drefi yng nghanolbarth Cymru.

Bydd y rhan fwyaf o gymunedau lleol lle ceir ffermydd gwynt yn cael budd hirdymor

o Daliadau Budd Cymunedol. Mewn rhai achosion, gall y taliadau hyn fod yn uchel

iawn ac arwain o bosibl at fuddiannau economaidd a chymunedol cadarnhaol

sylweddol i gymunedau lleol.

Mae datblygiadau ffermydd gwynt yn aml yn cynnwys buddsoddiadau i wella / adfer

yr amgylchedd fel rhan o'r pecyn o waith seilwaith. Gall y rhain helpu i ymdrin â

phryderon sy'n bodoli eisoes yn ogystal ag ariannu gwelliannau i gyfleusterau i

ymwelwyr, er enghraifft. Mae rhai o'r cynlluniau mwy yn cynnwys cynlluniau

cynhwysfawr i adfer cynefinoedd.

Mae tirfeddianwyr yn cael taliadau cyfalaf a/neu rent yn gyfnewid am leoli ffermydd

gwynt ar eu tir. Gan ddibynnu ar y tirfeddiannwr, bydd yr incwm hwn naill ai'n mynd

i ffermwyr lleol, tirfeddianwyr eraill neu'r Comisiwn Coedwigaeth/Llywodraeth

Cymru. Caiff y lefelau incwm sylweddol hyn eu defnyddio'n aml i gefnogi

buddsoddiadau mewn busnesau ar y tir a busnesau gwledig cysylltiedig.

Argymhellion

6.5 Er mwyn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd sy'n gysylltiedig ag ynni gwynt ar y tir yng

Nghymru, bydd angen ymdrechion rhagweithiol, cydlyniad a phartneriaeth yn ystod y

blynyddoedd nesaf. Nodwn feysydd posibl i roi sylw iddynt isod.

Y System Gynllunio

6.6 Mae fframwaith cynllunio clir ar gyfer datblygu ynni gwynt ar y tir ledled Cymru. Fodd

bynnag, mae ein gwaith ymchwil wedi amlygu problemau o ran rhoi'r fframwaith

cenedlaethol hwn ar waith ar lefel leol. Bu'r cyfraddau cymeradwyo yng Nghymru yn is na

gweddill y DU (ac yn arbennig yr Alban), a bu achosion o oedi yn fwy cyffredin ac yn hirach.

Er mwyn gwireddu'r dyheadau cenedlaethol ar gyfer datblygu'r sector, mae angen cymryd

camau i sicrhau bod gan fuddsoddwyr a datblygwyr hyder y caiff datblygiadau eu rhoi ar


68

waith. Fel arall, o ystyried y buddsoddiad cychwynnol sylweddol sydd ei angen, mae perygl y

bydd y risgiau cynllunio yn atal buddsoddwyr ac y bydd datblygwyr yn chwilio am leoliadau

amgen yn y DU a thramor. Mae cyfle hefyd i ddatblygwyr ymgysylltu â chymunedau mor

gynnar â phosibl yn y broses gynllunio ac i fuddsoddi adnoddau i gyfleu buddiannau eu

cynlluniau i'r gymuned leol. Mae'r adolygiad presennol o'r system gynllunio yn rhoi cyfle i

sicrhau bod y system yn addas at y diben ac i ymdrin â rhwystrau penodol.

Argymhelliad 1: Dylai Llywodraeth Cymru a datblygwyr gydweithio i sicrhau y caiff pryderon

am gyfyngiadau cynllunio eu hystyried fel rhan o'r adolygiad presennol o'r system gynllunio,

a fydd, yn ei dro, yn llywio'r Papur Gwyn arfaethedig ar Gynllunio y disgwylir iddo gael ei

gyhoeddi yn 2013.

Argymhelliad 2: Dylai datblygwyr ymgysylltu â chymunedau o gam cynnar yn y broses

gynllunio a sicrhau y caiff buddiannau (ac anfanteision) y cynllun i'r gymuned leol eu cyfleu

mewn ffordd glir ac effeithiol.

Sicrhau Seilwaith

6.7 Mae'n amlwg o'n gwaith ymchwil y cydnabyddir yn eang bod diffyg seilwaith grid - yn

arbennig yng nghanolbarth Cymru - yn ffactor sy'n cyfyngu ar ddatblygu ynni gwynt ar y tir.

Ar gyfer lleoliadau penodol, mae rhai buddsoddwyr a datblygwyr o'r farn bod y seilwaith

ffyrdd yn gyfyngiad. Gall awdurdodau lleol helpu i liniaru'r pwysau hyn ar ffyrdd sy'n bodoli

eisoes drwy reoli symudiadau llwythi mawr yn ofalus a rhoi gwybod i bobl leol pryd y bydd y

gwaith hwn yn digwydd. Gallai awdurdodau lleol hefyd ystyried gwneud ffyrdd llai o faint yn

ffyrdd un ffordd yn unig, gyda gwyriadau addas ac arwyddion clir ar eu cyfer ar ddiwrnodau

symud llwythi. Defnyddiwyd y dull gweithredu hwn mewn lleoliadau yn yr Alban a gellid ei

fabwysiadu er mwyn lleihau effaith cynlluniau sydd yn yr arfaeth ym Mhowys.

6.8 Mae angen camau gweithredu cydgysylltiedig rhwng datblygwyr, Llywodraeth Cymru ac

awdurdodau cynllunio lleol er mwyn sicrhau y caiff y seilwaith sydd ei angen i gyflawni'r

dyheadau cenedlaethol ar gyfer datblygu ynni gwynt ar y tir ei ddarparu a'i fod yn barod

mewn pryd i hwyluso'r broses o weithredu capasiti ynni gwynt ar y tir. Unwaith eto, oni

ddigwydd hyn, mae perygl y ceir oedi, y ceir effaith andwyol ar hyder buddsoddwyr ac na

lwyddir i gyflawni'r dyheadau cenedlaethol.

Argymhelliad 3: Dylai Llywodraeth Cymru, gan weithio ar y cyd â datblygwyr ac awdurdodau

cynllunio lleol perthnasol, fwrw ati ar y cyd i nodi ffactorau sy'n atal y seilwaith grid

angenrheidiol rhag cael ei ddatblygu, cyfyngiadau allweddol o ran y seilwaith ffyrdd ac

atebion effeithiol.

Y gadwyn gyflenwi a datblygu'r sector

6.9 Mae'r astudiaeth hon wedi casglu'r prif ddata ar natur a maint y gadwyn gyflenwi yng

Nghymru ar gyfer ynni gwynt ar y tir, ond gellid cynnal ymarfer mwy cynhwysfawr i fapio'r

ochr gyflenwi yn fanwl, er mwyn deall meysydd o gryfder yn well, nodi cyflenwyr cyfredol a

darpar gyflenwyr allweddol, y lleoliadau lle ceir y presenoldeb cryfaf, lefelau ymwybyddiaeth

presennol o'r cyfleoedd sy'n gysylltiedig ag ynni gwynt ar y tir, yn ogystal â bylchau allweddol

yn yr ochr gyflenwi yng Nghymru a'r potensial i ymdrin â hwy.

Argymhelliad 4: Dylai RenewableUK, Llywodraeth Cymru a datblygwyr ystyried cynnal

astudiaeth mapio o'r gadwyn gyflenwi ar gyfer ynni gwynt ar y tir yng Nghymru, er mwyn:


69

llenwi'r bylchau o ran ymwybyddiaeth datblygwyr o'r gadwyn gyflenwi a'r prif

gontractwyr

deall lefelau ymwybyddiaeth presennol o gyfleoedd ym maes ynni gwynt ar y tir o

fewn y gadwyn gyflenwi. Byddai angen targedu'r gwaith hwn at wahanol haenau o'r

gadwyn gyflenwi gan ddibynnu ar y rhan benodol o'r gadwyn gyflenwi (e.e. ar gyfer

haen 1 ar gyfer gwasanaethau'r amgylchedd; haenau is ar gyfer gweithgynhyrchu)

deall unrhyw fylchau allweddol sy'n bodoli yn y gadwyn gyflenwi y gellid eu

targedu'n realistig o ran hyrwyddo cyfleoedd ar gyfer mewnfuddsoddi

deall i ba raddau y gallai fod gan gadwyni cyflenwi sy'n bodoli eisoes ar gyfer

diwydiannau eraill (e.e. metelau a pheirianneg ar gyfer archwilio dur ac olew) y

setiau sgiliau a'r offer cyfalaf angenrheidiol i ymuno â'r cadwyni cyflenwi ar gyfer y

sector ynni gwynt ar y tir, a pha gymorth sydd ei angen arnynt er mwyn gwneud hyn

llywio camau gweithredu yn y dyfodol er mwyn ymdrin â'r anghenion cymorth eraill

a nodwyd (e.e. cymorth gyda gwaith cynllunio busnes strategol, cyngor ar gyflwyno

tendrau, y gallu i gael gafael ar gyllid, datblygu sgiliau).

6.10 Er y gellid gwella'r wybodaeth sydd ar gael am y gadwyn gyflenwi a'i hanghenion cymorth,

ceir enghreifftiau eisoes o arfer da yng ngwaith datblygwyr i ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi

ac awdurdodau lleol i wella ymwybyddiaeth o'r cyfleoedd ac i helpu cyflenwyr lleol i gystadlu

am gontractau. Mae'n bwysig tynnu sylw penodol at yr arfer da hwn a'i ddefnyddio i lywio

cynlluniau ar gyfer datblygiadau yn y dyfodol, lle y bo'n briodol.

Argymhelliad 5: Dylai RenewableUK Cymru a datblygwyr rannu arfer da o ran dulliau o

ymgysylltu â'r gadwyn gyflenwi, gyda'r bwriad o greu cronfa gwybodaeth a sail dystiolaeth

ar ddulliau gweithredu a'u heffeithiolrwydd.

Taliadau Budd Cymunedol

6.11 Mae Taliadau Budd Cymunedol sy'n gysylltiedig â ffermydd gwynt ar y tir yn adnodd

sylweddol, gan roi cyfleoedd i gymunedau lleol gael budd hir dymor gwirioneddol os cânt eu

gwario'n briodol. Gwneir ymdrechion i fapio'r defnyddiau presennol o gronfeydd budd

cymunedol ledled Cymru20, a gwnaed argymhellion ar gyfer creu cofrestr o gronfeydd

buddiannau cymunedol o ffermydd gwynt gweithredol neu sydd wedi'u cymeradwyo, ac i

helpu cymunedau i ddatblygu'r gronfa budd cymunedol orau i ddiwallu eu hanghenion. Ceir

potensial i adeiladu ar hyn ac i ddeall sut y caiff yr arian ei wario a pha fuddiannau y mae hyn

yn esgor arnynt.

Argymhelliad 6: Parhau â'r gwaith sy'n mynd rhagddo gan RenewableUK Cymru, gyda'r

bwriad o ddeall sut y caiff cronfeydd budd cymunedol eu defnyddio ledled Cymru a gweddill y

DU, y buddiannau sy'n gysylltiedig â hwy ac arfer da.

6.12 Yn gyffredinol, caiff cronfeydd budd cymunedol eu trosglwyddo i gyrff cymunedol lleol i'w

defnyddio fel y gwelant yn addas ar brosiectau cymunedol lleol. Er bod hyn o fudd i'r

20

E.e. Gwerth Cronfeydd Budd Cymunedol ffermydd gwynt ar y tir i Gymru, RenewableUK Cymru, 2012 a

Phrifysgol Caerdydd (2008) Datblygu Ffermydd Gwynt yng Nghymru: Asesu'r Buddiannau Cymunedol.


70

cymunedau lleol hyn, o ystyried maint y cronfeydd budd cymunedol sy'n cael eu cyflwyno a'r

heriau cymdeithasol-economaidd sylweddol sy'n wynebu llawer o'r cymunedau lle ceir

ffermydd gwynt, mae cyfle i ddefnyddio'r cronfeydd budd cymunedol mewn ffordd fwy

strategol er mwyn ymdrin â heriau cymdeithasol-economaidd yn yr ardaloedd hynny. Gellid

gwneud hyn drwy gyfuno rhai o'r cronfeydd budd cymunedol sydd yn yr arfaeth i greu cronfa

digon mawr i sicrhau buddiannau datblygu economaidd, ac i'w cyfateb ag adnoddau

datblygu economaidd sy'n bodoli eisoes.

Argymhelliad 7: Dylai Llywodraeth Cymru ymchwilio i ddichonoldeb cyfuno a brigdorri cyfran

o'r cronfeydd budd cymunedol yn y dyfodol, i greu cronfa i'w defnyddio gan Lywodraeth

Cymru ac Awdurdodau Lleol i ymdrin â materion cymdeithasol-economaidd mewn

cymunedau lleol, gan ddefnyddio arian cyfatebol o gronfeydd datblygu economaidd eraill

(megis y Cronfeydd Strwythurol Ewropeaidd a'r Rhaglen Datblygu Gwledig).

Buddiannau Lleol

6.13 Mae ein gwaith ar yr astudiaethau achos wedi datgelu enghreifftiau o arfer da wrth

ddefnyddio mentrau â ffocws lleol i fanteisio i'r eithaf ar fuddiannau lleol datblygiadau

ffermydd gwynt (er enghraifft, ym Mhen-y-Cymoedd). Rydym wedi argymell y dylid rhannu a

dysgu o'r arfer gorau hwn. Gan ddatblygu ar hyn, dylid prif-ffrydio'r enghreifftiau hyn o arfer

da lle y bo'n bosibl.

Argymhelliad 8: Ar gyfer datblygiadau digon mawr, dylai fod yn arfer safonol i ddatblygwyr

weithio gydag awdurdodau lleol ar gam cynnar i godi ymwybyddiaeth ymhlith y sail

busnesau lleol o'r amrywiaeth o gyfleoedd a allai fod ar gael iddynt drwy gydol pob cam o'r

broses o ddatblygu'r fferm wynt. Dylid gwneud hyn drwy ddigwyddiadau ac amrywiaeth o

sianelau marchnata (ar-lein, print a'r cyfryngau darlledu fel y bo'n briodol).

Argymhelliad 9: Dylid cynnal digwyddiadau i Ddatblygwyr a digwyddiadau Cwrdd â'r Prynwr,

lle y bo'n bosibl, cyn gosod y prif gontractau. Dylai'r rhain ddod â darpar brif gontractwyr a

darpar is-gontractwyr lleol ynghyd er mwyn iddynt allu deall gofynion ei gilydd ar gam

cynnar.

Argymhelliad 10: Mewn ffyrdd ymarferol, dylid annog y prif gontractwyr i ddefnyddio

cyflenwyr lleol drwy'r broses gaffael (ac, yn eu tro, dylid eu hannog hwy i ddefnyddio is-

gontractwyr lleol) gyda'r broses o fonitro cyflawniadau yn cael ei chynnwys o fewn

gweithdrefnau rheoli contractau.

Argymhelliad 11: Lle ceir digon o gyfleoedd mewn ardal leol (e.e. o glystyrau o ddatblygiadau ym Mhowys), byddai'n werth i'r datblygwyr hyn ystyried dichonoldeb cynlluniau hyfforddi a recriwtio ar y cyd ar gyfer galwedigaethau perthnasol wedi'u targedu at drigolion lleol


Tudalen A-1

Atodiad A Methodoleg Effaith Economaidd

1. Yma ceir manylion am y fethodoleg a ddefnyddiwyd i lunio'r amcangyfrifon o'r effaith

economaidd a nodwyd yn Adran 4. Disgrifiwn y canlynol

Y mewnbynnau i'r model a'r tybiaethau allweddol

Y broses fodelu

Mewnbynnau i'r Model

2. Mae dau fewnbwn allweddol mewn perthynas â'r model:

1) Proffil datblygu a gweithredu - senarios ar gyfer cynyddu'r capasiti gweithredol dros

amser

2) Gwariant a phrynu - rhagdybiaethau ar lefelau gwariant cyfalaf a gweithredol

cyfartalog nodweddiadol fesul MW o gapasiti wedi'i osod.

1. Proffil datblygu a gweithredu

Y biblinell bresennol

3. Mae'r tabl isod yn crynhoi'r capasiti gweithredol presennol a'r capasiti arfaethedig yn y

system gynllunio a datblygu. Fel y gwelir, bydd yn bosibl cyrraedd y targed (gan dybio y caiff

y rhan fwyaf o'r capasiti arfaethedig ei weithredu). O gofio bod 13 mlynedd tan 2025,

byddai'n dechnegol bosibl i hyn ddigwydd o fewn terfyn amser 2025, er y byddai hyn yn

heriol o ystyried y gyfradd ddatblygu dros y degawd diwethaf a'r oedi y mae cynlluniau yng

Nghymru yn ei wynebu ar hyn o bryd.

Capasiti wedi'i Osod mewn Ffermydd Gwynt ar y Tir yng Nghymru: Ar Waith ac Yn Yr Arfaeth

Ffermydd Gwynt

Tyrbinau Capasiti MW

Ar Waith 38 540 423

Cymeradwywyd ond nis adeiladwyd

15 145 449

Wrthi'n cael eu hadeiladu 5 44 111

Yn Disgwyl Penderfyniad 37 490 1,204

Cyfanswm Cyfredol y Capasiti Posibl

95 1,219 2,187

Ffynhonnell: Cronfa ddata RenewableUK

4. Wrth gwrs, nid yw'r dadansoddiad hwn yn ystyried unrhyw gynlluniau sydd yn y cam cyn-

cynllunio ac y gellid eu datblygu yn ystod y terfyn amser hwn. O ystyried y diffyg gwybodaeth

a'r ansicrwydd o ran y cynlluniau hyn, mae'r rhain y tu allan i gwmpas y gwaith modelu.

Senario 1: 2,000 MW o Gapasiti wedi'i Osod erbyn 2025

5. Prif ddiben yr asesiad o'r effaith amgylcheddol yw modelu'r effeithiau economaidd posibl y

gellid eu sicrhau i Gymru pe cyflawnwyd dyheadau datganedig presennol Llywodraeth

Cymru ar gyfer datblygu'r sector. Mae datganiadau diweddar gan Lywodraeth Cymru (Y

Chwyldro Carbon Isel a'r Datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd yn Haf 2011) wedi egluro


Tudalen A-2

mai'r dyhead cyffredinol yw cyflwyno cyfanswm o 2,000MW o gapasiti gwynt ar y tir yng

Nghymru erbyn 2025. Felly mae'r senario hwn yn ystyried faint o gapasiti ychwanegol sydd ei

angen er mwyn cyflawni hyn.

6. Caiff y prif ddarlun mewn perthynas â'r targed hwn ei gymhlethu rhywfaint gan y ffaith bod

disgwyl i rywfaint o'r capasiti gweithredol hwn sydd eisoes wedi'i osod gyrraedd diwedd ei

oes weithredol cyn 2025. Felly os caiff rhywfaint o'r capasiti hwn ei ddatgomisiynu yn ystod y

cyfnod hwn, yna bydd angen cyflwyno lefel gyfatebol o gapasiti ychwanegol er mwyn

cyrraedd y targed. Yn amlwg, po fwyaf o'r capasiti hwn a gaiff ei ailbweru, y lleiaf fydd y

capasiti ychwanegol y bydd angen ei gyflwyno er mwyn cyflawni hyn.

7. O ystyried hyn, mae angen i'r model dybio cyfradd synhwyrol o ailbweru yn ogystal â

datgomisiynu capasiti sy'n bodoli eisoes. Ar ôl ymgynghori â datblygwyr, o'r capasiti MW sy'n

bodoli ar hyn o bryd y disgwylir iddo gyrraedd diwedd ei oes weithredol rhwng 2012 a 2025,

rydym yn tybio y caiff 75% ei ailbweru ac y caiff 25% ei ddatgomisiynu. At hynny, tybir y bydd

capasiti'r ffermydd gwynt hynny a fydd yn ailbweru yn cynyddu 50%.

8. O ystyried y dybiaeth hon, bydd angen cyfanswm o ychydig dros 1,500MW o gapasiti

ychwanegol erbyn 2025 (sy'n cyfateb i gyfartaledd blynyddol o 120MW y.f).

Senario 2: Parhau â chyfradd 2001-11

9. Mae'n ddefnyddiol llunio senario sy'n ystyried faint o gapasiti a gâi ei ddatblygu pe byddai

tueddiadau'r degawd diwethaf yn parhau. Yn ystod y cyfnod hwn, daeth cyfanswm o

270MW o gapasiti gwynt ar y tir yn weithredol (cyfartaledd blynyddol o 27MW y.f.). Os bydd

y duedd hon yn parhau, byddai cyfanswm capasiti wedi'i osod o tua 800MW yng Nghymru

erbyn 2025 - sy'n amlwg yn ddiffyg sylweddol o gymharu â'r dyhead o 2,000MW.

10. Yn sail i'r senario hon, mae'r potensial y gallai'r gyfradd ddatblygu a'r capasiti newydd a

ddaw'n weithredol yn y dyfodol arafu y tu hwnt i'r gyfradd ganiatáu bresennol (gweler

senario tri), o bosibl o ganlyniad i fethiant cyffredinol cynlluniau i gael caniatâd a'r ffaith y

gallai buddsoddiadau symud i leoliadau neu dechnolegau buddsoddi eraill.

Senario 3: Cyfraddau Caniatáu Diweddar

11. Mae ein senario olaf yn ystyried y duedd fwy diweddar o ran caniatáu ffermydd gwynt yng

Nghymru.

12. Noda cronfa ddata RenewableUK fod 493MW o gapasiti wrthi'n cael ei adeiladu neu wedi

cael caniatâd ar hyn o bryd:

mae 111MW wrthi'n cael ei adeiladu: dechreuodd 35MW yn 2011; dechreuodd

77MW yn 2012. Gellir tybio'n ddiogel y daw'r capasiti hwn yn weithredol yn ystod y

blynyddoedd nesaf.

cymeradwywyd 382MW ond ni ddechreuwyd ar y gwaith adeiladu eto. Mae'r gronfa

ddata yn nodi pryd y cafodd pob un o'r ffermydd gwynt hyn ganiatâd ac mae

gennym rywfaint o dystiolaeth o arolygon gan ddatblygwyr a ymatebodd, sy'n nodi'r

dyddiad dechrau tebygol ar gyfer gweithrediadau.

13. Gan ddod â hyn oll ynghyd, mae'n debygol y daw'r rhan fwyaf o'r capasiti arfaethedig hwn

yn weithredol erbyn 2016. Mae hyn yn cyfateb i gyfartaledd blynyddol o 124MW y.f. o

gapasiti ychwanegol yn ystod y cyfnod. Gan dybio y bydd y gyfradd hon yn parhau hyd at

2025, byddai hyn yn fwy na digon i fodloni'r lefel o 2,000MW. Fodd bynnag, mae cynllun


Tudalen A-3

Pen-y-Cymoedd (256MW) yn cael dylanwad mawr ar y lefel gymeradwyo ddiweddar. Nid oes

unrhyw gynlluniau eraill o faint tebyg yn y system gynllunio ar hyn o bryd (Carnedd Wen yw'r

cynllun mwyaf). Felly nid yw'n realistig i fwrw ati i lunio rhagamcanion ar gyfer y dyfodol ar y

sail hon.

14. Heb gynnwys Pen-y-Cymoedd yn y cynlluniau a gafodd ganiatâd yn ddiweddar, ceir

cyfartaledd blynyddol o 49MW y flwyddyn. Byddai bwrw ati i lunio rhagamcanion ar gyfer y

dyfodol ar y sail hon hefyd yn amheus gan ein bod yn gwybod bod Pen-y-Cymoedd wedi cael

caniatâd. Felly rydym wedi defnyddio canolbwynt rhwng 124MW a 49MW y flwyddyn: sef

86MW y flwyddyn. Byddai bwrw ati i lunio rhagamcanion ar y sail hon yn golygu 1,560MW o

gapasiti wedi'i osod erbyn 2025.

Trosolwg o'r Senarios

15. Ceir crynodeb o'r proffiliau ar gyfer capasiti wedi'i osod erbyn 2025 ar gyfer pob un o'r

senarios isod.

Capasiti Gweithredol, yn ôl Senario

Llunio'r Proffil Datblygu Llawn

Wedyn gellir troi pob un o'r senarios hyn ar gyfer capasiti newydd yn broffiliau ar gyfer

cynllunio a datblygu, adeiladu, gweithrediadau a chynnal a chadw a datgomisiynu ac

ailbweru o 2005 i 2025, ac yna hyd at 2050. Gwnaed hyn gan ddefnyddio'r rhagdybiaethau

canlynol, yn seiliedig ar dystiolaeth o'n harolygon a gwaith arall a gyhoeddwyd:

Cynllunio a datblygu: cyfartaledd o bedair blynedd cyn dyddiad dechrau'r gwaith

adeiladu

Adeiladu: cyfartaledd o ddwy flynedd ar gyfer adeiladu capasiti newydd cyn y daw'n

weithredol

Gweithrediadau a gwaith cynnal a chadw: mae gan bob fferm wynt newydd oes

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

1,600

1,800

2,000

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Operati onal Capa city Senario 1: 2,000MW erbyn 2025

Senario 2: Tuedd 2001-11 yn parhau

Senario 3: Cyfraddau caniatáu diweddar

2012

Cap

asit

i Gw

eith

red

ol


Tudalen A-4

weithredol o 25 mlynedd

Datgomisiynu/ailbweru: fel y nodwyd yn gynharach, caiff 25% o'r capasiti sy'n bodoli

ar hyn o bryd a ddaw at ddiwedd ei oes hyd at 2025 ei ddatgomisiynu, a chaiff 75%

ei ailbweru. Wedi hynny, mae'r model yn tybio proffil capasiti gweithredol cyson,

gan asesu'r effaith economaidd sy'n gysylltiedig â'r buddsoddiad cyfalaf a'r gwariant

gweithredol parhaus sydd eu hangen i'w gynnal.

2. Gwariant a phrynu

16. Er mwyn modelu effaith economaidd y senarios hyn, mae angen troi'r proffiliau hyn ar gyfer

cynllunio, datblygu, adeiladu, gweithrediadau a chynnal a chadw a datgomisiynu ac ailbweru

yn broffiliau ar gyfer y buddsoddiad / gwariant sy'n gysylltiedig â phob cam.

17. Er mwyn gwneud hyn, mae angen rhagdybiaethau hyddysg a realistig o ran y canlynol:

1) Cyfanswm lefel y buddsoddiad/gwariant fesul MW ar gyfer pob cam

2) Cyfrannau nodweddiadol cyfanswm y buddsoddiad/gwariant hwn sy'n digwydd yng

Nghymru.

18. Er mwyn sicrhau ffigurau cadarn, defnyddiwyd arolwg o ddatblygwyr a gweithredwyr

ffermydd gwynt yng Nghymru fel yr adnodd ymchwil allweddol i lywio'r gwaith.

Diben a Chynnwys yr Arolwg

19. Gwahoddwyd pob datblygwr fferm wynt ar y tir â chynlluniau wrthi'n cael eu cynllunio neu

ar waith yng Nghymru i gwblhau arolwg ysgrifenedig yn rhoi gwybodaeth i hwyluso ein

gwaith modelu economaidd mewn perthynas ag effeithiau'r sector ar Gymru.

20. Gofynnodd yr arolwg i ddatblygwyr roi gwybodaeth am y canlynol:

Y rhan a chwaraeir ganddynt yn y sector ynni gwynt ar y tir yng Nghymru, gan

gynnwys manylion ffermydd gwynt sydd eisoes yn bodoli neu sydd yn yr arfaeth a'u

barn ar gryfder cadwyni cyflenwi ynni gwynt yng Nghymru, ac ar Gymru fel lleoliad i

fuddsoddi ynddo

Eu cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n cael eu datblygu yng Nghymru, gan gynnwys

costau ac amserlenni datblygu disgwyliedig, a'r tebygolrwydd o brynu nwyddau a

gwasanaethau o Gymru

Eu cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n weithredol yng Nghymru, gan gynnwys pryd y

cawsant eu datblygu, costau gweithredol blynyddol, cyfran y nwyddau a

gwasanaethau a brynwyd o Gymru, nifer y swyddi a grëwyd, y cronfeydd

buddiannau cymunedol a ddarparwyd a disgwyliadau ynghylch datgomisiynu neu

ailbweru ar ddiwedd cylch oes y ffermydd gwynt.

21. Darperir holiadur yr arolwg yn Atodiad B.


Tudalen A-5

Dull Gweithredu ac Amseriad yr Arolwg

22. Dosbarthwyd yr arolwg i bob datblygwr cynlluniau ffermydd gwynt ar y tir a nodwyd ar

gronfa ddata ffermydd gwynt gynhwysfawr RenewableUK, yr oedd manylion cyswllt ar gael

ar eu cyfer.

23. Anfonwyd yr arolwg atynt ym mis Hydref 2012 a chafwyd ymatebion drwy gydol mis Hydref

a mis Tachwedd 2012. Mae'r siart isod yn nodi'r gyfradd ymateb gyffredinol ar gyfer yr

arolwg.

Crynodeb o Faint y Sampl a'r Cyfraddau Ymateb

24. O'r 43 o ddatblygwyr cynlluniau ffermydd gwynt ar y tir sy'n bodoli eisoes ac sydd yn yr

arfaeth a nodwyd ar gronfa ddata RenewableUK, cafwyd cyfanswm o 15 o ymatebion (35%).

Fodd bynnag, roedd y grŵp hwn yn cynrychioli'r rhan fwyaf o'r datblygwyr mwy o faint, gan

olygu y cafwyd ymatebion a oedd yn berthnasol i 36 o'r 81 o ffermydd gwynt sy'n bodoli

eisoes ac sydd yn yr arfaeth (44%). Mae'r ffermydd gwynt hyn yn cynnwys 66% o'r holl

gapasiti sydd ar waith ac sydd yn yr arfaeth.

25. Mae'r ffaith bod yr ymatebion i'r arolwg yn berthnasol i 66% o'r holl gapasiti sy'n bodoli

eisoes ac sydd yn yr arfaeth yn rhoi lefel gymharol uchel o hyder i ni yn y ffigurau dilynol

mewn perthynas â buddsoddi a phrynu.

Y Broses Fodelu

26. Wrth ddadansoddi arwyddocâd economaidd unrhyw weithgaredd diwydiannol (boed yn

wirioneddol neu yn yr arfaeth), mae'n bwysig gwahaniaethu rhwng effeithiau economaidd

uniongyrchol, anuniongyrchol (ac yna wedi'u hysgogi). Mae'r effeithiau uniongyrchol yn

gysylltiedig â'r gweithgaredd ei hun. Yma gellid dehongli effeithiau uniongyrchol yn

nhermau'r gwariant cychwynnol yng Nghymru sy'n gysylltiedig â'r gwaith o ddatblygu ynni

gwynt ar y tir.

27. Fodd bynnag, er mwyn gwerthfawrogi'r effeithiau economaidd yn llawn, roedd angen i'r

gwaith ymchwil gynnal asesiad o'r buddiannau economaidd i Gymru yn deillio o brosesau

caffael lleol yn ystod y broses o ddatblygu a gweithredu ynni gwynt ar y tir. Er enghraifft,

mae'r tair senario datblygu a ddatblygwyd gennym, wedi'u cyfuno â chanfyddiadau ein

43 36 45 2,130

36 31 41 2,000

15 13

23

1,410

0% 10% 20%

30% 40% 50% 60%

70% 80%

90% 100%

Nifer y Datblygwyr

Nifer y Ffermydd Gwynt

Gweithredol

Nifer y Ffermydd Gwynt sydd yn yr arfaeth

Cyfanswm Capasiti’r Ffermydd Gwynt

Gweithredol a’r Ffermydd Gwynt sydd

Cyfanswm Cwmpas Enghreifftiol Ymateb gan y sampl yn yr Arfaeth


Tudalen A-6

harolwg o ddatblygwyr, yn ddefnyddiol iawn o ran rhoi gwybodaeth am wariant

uniongyrchol datblygwyr a gweithredwyr ar yr amrywiaeth o nwyddau a gwasanaethau

gofynnol yn ystod y camau datblygu, gweithrediadau a chynnal a chadw a darparu

amcangyfrifon o'u taliadau llafur posibl. Mae hwn yn gam pwysig o ran symud ymlaen i

ystyried effeithiau ehangach y gwariant hwn ar y gadwyn gyflenwi. Er enghraifft, mae

gwariant y datblygwyr ynni gwynt ar y tir yn cefnogi cyfleoedd economaidd i gyflenwyr lleol

a chyflenwyr yng Nghymru. Fodd bynnag, mae'r un cyflenwyr hefyd yn gwario arian yn yr

economi leol sy'n ategu allbwn economaidd pellach ac yn creu mwy o swyddi. At hynny, mae

cyflogeion y datblygwyr a'u cyflenwyr hefyd yn gwario arian yn yr economi leol sy'n ategu

allbwn economaidd pellach a swyddi. Gelwir yr effeithiau hyn drwy'r gadwyn gyflenwi a'r

sector cartrefi yn effeithiau anuniongyrchol ac effeithiau wedi'u hysgogi.

28. Caiff graddau'r effeithiau anuniongyrchol eu pennu i raddau helaeth gan y graddau y mae

datblygwyr ynni gwynt a'u cyflenwyr nwyddau a gwasanaethau yn prynu nwyddau a

gwasanaethau yng Nghymru yn hytrach nag o'r tu allan i Gymru. Mae dadleuon tebyg yn

berthnasol i gyflogeion y datblygwyr. Mae angen bod yn ofalus wrth ystyried y dadansoddiad

hwn. Er enghraifft, gall cyflogai datblygwr fferm wynt wario mewn siopau a bwytai lleol ac

ati, ond gallai'r rhan fwyaf o'r cynhyrchion fod wedi cael eu gwneud y tu allan i'r ardal leol.

Os felly, byddai'r 'elw' manwerthu yn cyfateb i wariant lleol ond byddai'r gwariant sy'n

ymwneud â'r cynnyrch ei hun yn 'gollwng' i weddill y DU neu dramor. Yn yr un modd, gall

cwmnïau adeiladu brynu cyfeintiau mawr o ddiesel yng Nghymru, ond caiff llawer o'r

pryniant hwn ei ollwng i'r tu allan i Gymru o ran trethi i Lywodraeth y DU.

29. O ganlyniad, unwaith y daw amcangyfrifon o wariant uniongyrchol ar gyfer datblygu a

gweithredu ynni gwynt ar y tir i law, mae angen didynnu'r gwariant sy'n debygol o ddigwydd

y tu allan i Gymru, gan roi'r effaith ar wariant uniongyrchol yng Nghymru. Mae'r gwariant

hwn, yn ôl eitem, wedyn yn cael ei gynnwys o fewn proses fodelu sy'n golygu y gellir

amcangyfrif yr effeithiau anuniongyrchol a'r effeithiau wedi'u hysgogi (lluosogyddion). Mae

ychwanegu'r gwariant uniongyrchol at yr effeithiau lluosogi hyn yn rhoi amcangyfrif o

gyfanswm effaith economaidd datblygu a gweithredu ffermydd gwynt nawr ac yn y dyfodol

ar economi Cymru.

30. Er mwyn amcangyfrif y canlyniadau anuniongyrchol neu lluosogi hyn, mae darlun o'r

economi leol sy'n dynodi sut y mae'r amrywiol sectorau diwydiant yng Nghymru yn

'cydblethu' o ran eu cydberthnasau masnachu yn ofyniad allweddol. Mae hyn wedyn yn

caniatáu i effeithiau gwariant a gweithgaredd cyflogaeth sy'n gysylltiedig ag ynni gwynt ar y

tir gael eu holrhain drwy economi gyfan Cymru.

31. Ceir darlun cynhwysfawr o'r fath o economi Cymru ar ffurf tabl Mewnbwn-Allbwn, sef,

mewn gwirionedd, taenlen sy'n nodi'r trafodion rhwng gwahanol sectorau economi Cymru a

thu hwnt. Yn ogystal â'r ffaith eu bod yn adnodd disgrifiadol pwysig, gellir defnyddio'r tablau

Mewnbwn-Allbwn ar gyfer gwaith modelu economaidd ac i asesu effeithiau. Caiff Tablau

Mewnbwn-Allbwn i Gymru eu llunio gan brosiect ymchwil parhaus yn Uned Ymchwil i

Economi Cymru i ddatblygu darlun cynhwysfawr o economi Cymru, a'r ffordd y mae'n newid

dros amser (gweler Bryan et al, 2004).

32. Mae Ffigur 1 yn amlinellu'r broses modelu economaidd a fabwysiadwyd.


Tudalen A-7

Ffigur 1: Crynodeb o'r dull methodolegol

Seilwaith Grid

33. Fel y nodir yn Adran 4, prin yw'r wybodaeth sydd ar gael am natur economaidd y

buddsoddiad sydd ei angen yn y seilwaith grid ar gyfer Canolbarth Cymru, er bod y

penderfyniad ar y llwybr(au) dymunol wedi'i drafod yn helaeth yn nogfennaeth y Grid

Cenedlaethol21. Mae'r adroddiad hwn yn rhoi costau cyfalaf ac oes cyffredinol ar gyfer nifer

o lwybrau penodol gan isorsafoedd arfaethedig naill ai yng Nghefn Coch neu Aber-miwl.

Ymhob achos, cânt eu darparu ar gyfer cysylltiadau sy'n gyfangwbl uwchben neu dan y

ddaear.

34. Rydym wedi gwneud y rhagdybiaethau modelu canlynol wrth asesu effaith y gwariant hwn:

Prif wariant ar nwyddau ym maes adeiladu, peirianneg drydanol ac (ar gyfer

opsiynau uwchben) deunyddiau strwythurol (metel a phren)

Heb gynnwys achos arbennig tyrau22, mae'r duedd i brynu'n lleol ar gyfer pob

nwydd/gwasanaeth yn dilyn y rheini a sefydlwyd o'r arolwg o ddatblygwyr ffermydd

gwynt ar gyfer y gyfran o'r llwybr sydd yng Nghymru (tua hanner). Caiff cyfran Lloegr

ei gwario'n gyfan gwbl y tu allan i Gymru

Rydym yn modelu'r is-orsaf a'r llwybr dymunol - sef Cefn Coch a Red North – ar gyfer

opsiynau uwchben a than y ddaear

21


22 Yma rydym yn tybio bod 33% yn cael ei brynu yng Nghymru yn hytrach na'r arolwg (76%).

Cyfanswm y gwariant adeiladu neu’r gwariant

gweithredol fesul gwariant ar eitemau

Gwariant yng

Nghymru fesul

eitem (effaith uniongyrchol)

Model Mewnbwn

-Allbwn i

Gymru

Effeithiau

cyflenwyr

Effeithiau incwm

wedi’u

hysgogi

Cyfanswm

economaidd

ar economi

Cymru

Effeithiau lluosogi

Trethi ac allforion

(gollyngiadau)

Didynnu’r gwariant y tu allan i Gymru

yr effaith




Tudalen A-8

Caiff costau cylch oes cyfan eu modelu wedyn i gynnwys gweithrediadau a chynnal a

chadw

Caiff effeithiau eu modelu gan ddefnyddio'r gyfradd ddisgownt o 3.5% a gymhwysir

gan y Grid Cenedlaethol ac felly ar sail wahanol i'r effaith ffermydd gwynt (£

presennol)


Tudalen B-1

Atodiad B Holiadur yr Arolwg

1. Ceir copi o holiadur yr arolwg a anfonwyd at ddatblygwyr a gweithredwyr ffermydd gwynt

yng Nghymru isod.

Datblygwr / Gweithredwr:

Cyflwyniad

Mae RenewableUK Cymru a Llywodraeth Cymru wedi comisiynu Regeneris Consulting i asesu

effeithiau economaidd blynyddol y sector ynni gwynt ar y tir yng Nghymru hyd at 2050.

Bydd y canfyddiadau yn darparu gwybodaeth bwysig i wneuthurwyr polisi, rhanddeiliaid y

sector a chymunedau, gan ddangos buddiannau economaidd cyffredinol y sector ynni gwynt

ar y tir i economi Cymru.

Er mwyn sicrhau bod tystiolaeth gadarn ar gyfer yr astudiaeth, mae'n bwysig i ni gasglu

gwybodaeth gan ddatblygwyr a gweithredwyr cynlluniau ynni gwynt ar y tir presennol a

chynlluniau sydd yn yr arfaeth yng Nghymru. Rydym yn gwerthfawrogi bod eich amser yn

brin, ac felly byddwn yn gwerthfawrogi eich cyfraniad ar gyfer y gwaith ymchwil pwysig hwn.

Wrth gwblhau'r arolwg hwn, dylech ystyried y canlynol:

Caiff yr holl wybodaeth a ddarperir ei thrin yn gyfrinachol, a dim ond fel gwybodaeth

gyfunol y caiff unrhyw wybodaeth ariannol a ddarperir gennych ei chyflwyno. Ni

fydd yr adroddiad yn datgelu unrhyw wybodaeth a ddarperir ar gyfer unrhyw fferm

wynt unigol.

Rydym yn cydnabod y gall fod yn anodd rhoi ateb manwl gywir mewn perthynas â

rhywfaint o'r wybodaeth y gofynnir amdani. Os felly, darparwch eich amcangyfrif

gorau.

Er mwyn cwblhau'r holiadur, mae'n bosibl y bydd angen cyfraniadau gan nifer o

wahanol bobl yn eich sefydliad neu o sefydliadau eraill. Dylech roi gwybod i ni os

bydd hyn yn achosi oedi o ran cwblhau'r holiadur neu yn eich atal rhag cwblhau

unrhyw agweddau ar yr holiadur.

Mae'r arolwg wedi'i rannu yn adrannau fel a ganlyn:

Rhan A - casglu gwybodaeth gyffredinol am eich cyfranogiad yn y sector ynni gwynt

ar y tir yng Nghymru;

Rhan B - gofyn am wybodaeth am y cynlluniau ynni gwynt ar y tir rydych yn eu

datblygu yng Nghymru;

Rhan C - gofyn am wybodaeth am y cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n weithredol

gennych yng Nghymru.


Tudalen B-2

Rhan A - Cyfranogiad yn y Sector Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru

Bydd y cwestiynau yn yr adran hon yn ein helpu i feithrin gwell dealltwriaeth o'r ffordd y

gellir cadw effeithiau economaidd datblygiadau ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru, drwy'r

dulliau gweithredu rydych chi a rhanddeiliaid eraill yn eu defnyddio wrth ddatblygu a

gweithredu.

Eich Gweithgaredd Buddsoddi a'ch Gweithgaredd Gweithredol yng Nghymru

3) Beth yw'r buddsoddiad cyfalaf amcangyfrifedig y mae eich cwmni wedi'i wneud wrth

ddatblygu capasiti ynni gwynt ar y tir yng Nghymru yn ystod y tair blynedd

diwethaf?

Nodwch y buddsoddiad amcangyfrifedig yn y blwch isod. Os nad yw'n bosibl nodi

swm manwl gywir, nodwch amrediad.

£ ____(miliynau)

4) Beth yw'r buddsoddiad cyfalaf disgwyliedig y mae eich cwmni yn bwriadu ei wneud

mewn capasiti ynni gwynt ar y tir yng Nghymru yn ystod y tair blynedd nesaf?

Nodwch y buddsoddiad amcangyfrifedig yn y blwch isod. Os nad yw'n bosibl nodi

swm manwl gywir, nodwch amrediad.

£ ____(miliynau)

5) Nodwch faint eich gweithgareddau presennol neu weithgareddau arfaethedig o ran

cynhyrchu ynni gwynt ar y tir yng Nghymru?

Nifer y Ffermydd Gwynt

Capasiti wedi'i Osod (MW)

Capasiti ynni gwynt ar y tir sy'n weithredol

Capasiti ynni gwynt ar y tir sydd wrthi'n cael ei adeiladu

Capasiti ynni gwynt ar y tir y rhoddwyd caniatâd ar ei gyfer ond nas adeiladwyd eto

Capasiti ynni gwynt ar y tir sydd wrthi'n cael ei ddatblygu neu ei gynllunio

6) Pwy sy'n berchen ar y tir lle y caiff eich cynlluniau ynni gwynt gweithredol a'ch

cynlluniau sydd yn yr arfaeth eu lleoli?

Ticiwch y math(au) perthnasol o berchennog ar gyfer pob fferm wynt a restrir yn y tabl isod.

Ychwanegwch unrhyw gynlluniau y mae eich cwmni yn gyfrifol amdanynt. Yn eiddo

i'r datblygwr

Ffermwr Lleol

Comisiwn Coedwigaeth

Tirfeddiannwr arall yng Nghymru

Tirfeddiannwr arall y tu allan i Gymru


Tudalen B-3

Cadwyni Cyflenwi Ynni Gwynt ar y Tir

7) I ba raddau y gallwch brynu'r amrywiaeth o nwyddau a gwasanaethau, am gost ac o

ansawdd priodol, a ddefnyddir i adeiladu a gweithredu eich cynlluniau ynni gwynt ar

y tir gan gyflenwyr wedi'u lleoli yng Nghymru?

Dylech ystyried nwyddau a weithgynhyrchwyd y tu allan i Gymru ond a gaiff eu

cyfanwerthu gan gwmnïau yng Nghymru fel nwyddau a gaiff eu prynu o'r tu allan i'r

wlad.

Ticiwch fel y bo'n briodol

Categori Nwydd neu Wasanaeth Bras: Dewis Da o Gyflenwyr

yng Nghymru

Rhai Cyflenwy

r yng Nghymru

Dim Cyflenwyr

yng Nghymru ar Hyn o Bryd

Ddim yn Gwybod/ Ddim yn

Siwr

Categori Datblygu ac Adeiladu:

Cynllunio a Gwasanaethau Ymgynghori Amgylcheddol

Gwasanaethau Cyfreithiol ac Ariannol

Nasél, Rotor a Llafnau Tyrbinau Gwynt

Tyrau Tyrbinau Gwynt

Cludo, Cydosod a Gosod Tyrbinau Gwynt

Gwaith Peirianneg Sifil

Gwaith Peirianneg Drydanol

Cysylltu â'r Grid a Gwaith Cysylltiedig

Gwasanaethau Coedwigaeth ac Amgylcheddol (gan gynnwys rheoli cynefinoedd)

Categori Gweithredol

Rheoli Gweithrediadau Ffermydd Gwynt

Cynnal a Chadw Tyrbinau

Gwasanaethau Coedwigaeth a'r Amgylchedd

Cyfarpar Gweithredol a Darnau Sbâr

Yswiriant

8) I ba raddau y mae'r cyflenwad o nwyddau a gwasanaethau a gaiff eu prynu gan

gwmnïau yng Nghymru yn debygol o gynyddu yn ystod y tair blynedd nesaf?

Yn Debygol o Gynyddu

Cryn Dipyn

Yn Debygol o Gynyddu

Ychydig

Ddim yn Debygol o Gynyddu

Ddim yn Gwybod/ Ddim

yn Siwr

Nwyddau a gwasanaethau a gaiff eu defnyddio wrth ddatblygu ac adeiladu

Nwyddau a gwasanaethau a gaiff eu defnyddio wrth weithredu a chynnal a chadw


Tudalen B-4

9) Beth yw'r prif rwystrau sy'n atal twf y cyflenwad o nwyddau a gwasanaethau a

ddefnyddir i adeiladu a gweithredu eich cynlluniau ynni gwynt ar y tir gan gyflenwyr

wedi'u lleoli yng Nghymru? Ysgrifennwch eich ymateb yn y blwch isod

Sicrhau'r Buddiannau Cymdeithasol ac Economaidd Mwyaf Posibl mewn perthynas ag Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru

10) I ba raddau rydych yn cymryd y camau canlynol er mwyn sicrhau buddiannau

cymdeithasol ac economaidd ynni gwynt ar y tir yng Nghymru?

Camau Gweithredu Posibl: Pwysigrwydd y camau gweithredu hyn:

I Raddau Helaeth

I Ryw

Raddau

Nid

Ydym

Ddim yn Gwybod/

Ddim yn Siwr

Cynnal digwyddiadau i gyflenwyr neu fentrau tebyg i helpu cwmnïau yng Nghymru i fanteisio ar gyfleoedd yn y gadwyn gyflenwi

Cynnal eich mentrau hyfforddi lleol eich hun (ee darparu hyfforddiant/lleoliadau gwaith i drigolion lleol)

Annog contractwyr i fabwysiadu mentrau hyfforddi lleol

Darparu taliadau buddiannau cymunedol

Gweithio gyda chymunedau lleol i roi help rhagweithiol iddynt fanteisio i’r eithaf ar y buddiannau sy’n gysylltiedig â defnyddio’r taliadau buddiannau cymunedol hyn

Buddsoddi mewn gwelliannau i gyfleusterau i ymwelwyr a chyfleusterau hamdden lleol

Gweithio gydag ysgolion a cholegau lleol ar bynciau sy’n cynnwys ynni adnewyddadwy ac effeithlonrwydd ynni

Arall (nodwch)

11) A ydych o'r farn bod unrhyw rai o'ch dulliau neu'ch camau gweithredu yn y maes

hwn yn cynrychioli arfer da neu arfer gorau?

Ticiwch fel y bo'n briodol

Ydw

Nac ydw

Ddim yn gwybod/ddim yn siwr


Tudalen B-5

Os ydych, amlinellwch natur yr arfer da hwn yn y blwch isod

Cymru fel Lleoliad i Fuddsoddi Ynddo

12) Yn gyffredinol, beth yw eich barn am Gymru fel lleoliad i fuddsoddi mewn cynlluniau

ynni gwynt ar y tir? Ticiwch y blwch perthnasol fel y bo'n briodol.

Ticiwch Fel y Bo'n Briodol

Lleoliad Ffafriol Iawn

Lleoliad Cymharol Ffafriol

Lleoliad Niwtral

Lleoliad Cymharol Anffafriol

Lleoliad Anffafriol Iawn

Ddim yn Gwybod / Ddim yn Siwr

13) Nodwch pa un a yw'r ffactorau canlynol yn gwneud cyfraniad cadarnhaol neu

negyddol i Gymru fel lleoliad buddsoddi ar gyfer ynni gwynt ar y tir?

Ffactorau Cadarnhaol Niwtral Negyddol Ddim yn Gwybod/ Ddim yn Siwr

Polisi Cynllunio Cymru

Polisïau ac Arfer Cynllunio Lleol

Eglurder ynghylch Lleoliadau Datblygu Dewisol

Argaeledd Seilwaith Grid

Argaeledd Seilwaith Arall (ee ffyrdd)

Cymorth Datblygu Economaidd i'r Sector

Cymorth Cymunedol

Argaeledd Cyflenwyr

Argaeledd Gweithwyr Medrus

Os byddwch am wneud hynny, gallwch ymhelaethu ar unrhyw rai o'r ffactorau hyn

neu ffactorau cysylltiedig sy'n arbennig o bwysig yn eich barn chi yn y blwch isod.


Tudalen B-6

Rhan B - Capasiti Ynni Gwynt ar y Tir sydd wrthi'n cael ei Ddatblygu yng Nghymru

Er mwyn deall effeithiau economaidd datblygu ynni gwynt ar y tir yng Nghymru yn y dyfodol,

mae angen i ni ddeall natur y cynlluniau ynni sydd yn yr arfaeth, eu costau a'r potensial i

gwmnïau yng Nghymru gyfrannu. Bydd y cwestiynau canlynol yn ein helpu i feithrin y

ddealltwriaeth hon.

Dylech seilio eich atebion ar eich profiad o ran cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n weithredol

gennych neu rydych wrthi'n eu datblygu yng Nghymru, yn ogystal â'ch gwybodaeth

ehangach am y sector a'r gadwyn gyflenwi yng Nghymru (ac mewn mannau eraill fel y bo'n

berthnasol).

Os nad ydych yn cynnig nac yn datblygu unrhyw gynlluniau ynni gwynt ar y tir newydd ar hyn

o bryd yng Nghymru, ewch i Ran C.

Rhagolygon, Terfynau Amser a Chostau Datblygu

14) Beth yw statws presennol pob un o'r cynlluniau ynni gwynt ar y tir rydych wrthi'n eu

datblygu yng Nghymru?

Ticiwch y cam datblygu perthnasol ar gyfer pob fferm wynt a restrir yn y tabl isod.

Ychwanegwch unrhyw gynlluniau y mae eich cwmni yn gyfrifol amdanynt.

Cyn gwneud cais

Archwilio a Phenderfynu

Rhoddwyd Caniatâd ond nid yw'n cael ei Adeiladu eto

Adeiladu/ Comisiynu

15) Ar gyfer pob un o'r cynlluniau ynni gwynt ar y tir sydd yn yr arfaeth gennych ar hyn o

bryd yng Nghymru, darparwch y wybodaeth ganlynol yn y tabl isod:

(A) Y flwyddyn y disgwylir i bob cynllun ddechrau adeiladu, dechrau

gweithrediadau a hyd ei oes weithredol.

(B) Amcangyfrif o gyfanswm cost cyfalaf disgwyliedig cam datblygu ac

adeiladu pob cynllun ynni gwynt23. Nodwch y costau ar sail prisiau 2012.

Nodwch eich ymatebion yn y tabl isod, ar gyfer pob fferm wynt a restrir sydd wrthi'n

cael ei datblygu. Os nad yw'n bosibl nodi cost manwl gywir, nodwch amrediad.

(A): Terfynau Amser Disgwyliedig (B): Costau Adeiladu

Y flwyddyn y bydd y gwaith adeiladu yn dechrau/y dechreuodd y gwaith adeiladu

Y flwyddyn y daw'r fferm wynt yn weithredol

Oes weithredol y fferm wynt (blynyddoedd)

Costau Datblygu ac Adeiladu Amcangyfrifedig (£m)

£

£

23

Gwariant Cyfalaf i gynnwys yr holl gostau datblygu a chynllunio, cyflenwi tyrbinau, cyflenwi gweddill yr offer, cludo, cydosod, gosod a chomisiynu pob rhan o'r fferm wynt.


Tudalen B-7

16) Darparwch syniad o gostau datblygu ac adeiladu'r cynlluniau ynni gwynt ar y tir yn ôl

categori gwariant bras. Gallwch ddarparu'r wybodaeth hon naill ai fel (i) y ganran o

gyfanswm y gost y mae pob categori yn gyfrifol amdani neu (ii) cost fesul MW. Wrth

ateb y cwestiwn hwn, efallai y byddwch am ystyried y canlynol:

Rydym yn gwerthfawrogi y bydd y costau adeiladu yn amrywio gan ddibynnu

ar leoliad, nodweddion y safle a maint (ymhlith ffactorau eraill hefyd). Gan

gofio hyn, os oes gennych fwy nag un cynllun datblygu yn yr arfaeth,

darparwch ddadansoddiad cyfartalog o'r costau ar draws y cynlluniau hyn.

Os byddwch yn cyflwyno'r data ar ffurf £oedd fesul MW, gwnewch hynny ar

sail prisiau 2012. Os nad yw hyn yn bosibl, nodwch y sail prisiau amgen a

ddefnyddiwyd gennych.

Rydym wedi cynnwys y categorïau cost safonol - ychwanegwch gategorïau eraill os

byddwch yn teimlo eu bod yn berthnasol. Os nad yw'n bosibl nodi swm manwl gywir,

nodwch amrediad.

Categorïau Gwariant: % Cyfanswm y Costau

Fformat amgen: £oedd fesul MW

Datblygu (gan gynnwys costau cynllunio, cyfreithiol ac

ariannu) % £

Rheoli Prosiectau ym maes Adeiladu % £

Nasél, Rotor a Llafnau Tyrbinau Gwynt % £

Tyrau Tyrbinau Gwynt % £

Cludo, Cydosod a Gosod Tyrbinau Gwynt % £

Gwaith Peirianneg Sifil % £

Gwaith Peirianneg Drydanol % £

Cysylltu â'r Grid a Gwaith Cysylltiedig % £


% £

Arall (nodwch fanylion) % £


Cyfanswm 100% £

Gwariant Adeiladu yng Nghymru

17) Er mwyn amcangyfrif effaith economaidd y datblygiadau ynni gwynt ar y tir sydd yn

yr arfaeth, mae'n bwysig deall y cyfleoedd ar gyfer gwariant datblygu ac adeiladu

cysylltiedig y gall cwmnïau yng Nghymru fanteisio arnynt.

Gan ystyried pob un o'ch cynlluniau presennol sydd yn yr arfaeth, darparwch

amcangyfrif gorau o'r gyfran gyfartalog debygol o wariant ymhob categori cost y

gallai cwmnïau yng Nghymru fanteisio arnynt. Ystyriwch y canlynol wrth ymateb i'r

cwestiwn hwn.

Rydym yn gwerthfawrogi y bydd i ba raddau y caiff mewnbynnau eu prynu

gan gwmnïau yng Nghymru, neu rannau penodol o Gymru, yn dibynnu ar


Tudalen B-8

amrywiol ffactorau ac y gall amrywio rhwng gwahanol ffermydd gwynt. Gan

gofio hyn, darparwch amcangyfrif gorau o'r gyfran gyfartalog y byddech yn

disgwyl ei gwario gyda chwmnïau yng Nghymru.

Dylai'r amcangyfrif hwn fod yn seiliedig ar eich cyflenwyr presennol a'ch

gwybodaeth am y gadwyn cyflenwi sy'n gysylltiedig â ffermydd gwynt ar y tir

yng Nghymru.

Dim ond y prif gontractau a'r is-gontractau a osodwyd gyda chyflenwyr yng

Nghymru y dylid eu cynnwys yn yr amcangyfrif - ni ddylai gynnwys gwariant

a allai lifo i haenau is y gadwyn gyflenwi yng Nghymru (cwmnïau haen dau a

thri yn nodweddiadol).

Os nad yw'n bosibl nodi swm manwl gywir, nodwch amrediad.

Categorïau Gwariant: % y Gwariant Adeiladu y Disgwylir ei Gwario gyda Chwmnïau yng Nghymru

Datblygu (gan gynnwys costau cynllunio, cyfreithiol ac ariannu) %

Rheoli Prosiectau ym maes Adeiladu %

Nasél, Rotor a Llafnau Tyrbinau Gwynt %

Tyrau Tyrbinau Gwynt %

Cludo, Cydosod a Gosod Tyrbinau Gwynt %

Gwaith Peirianneg Sifil %

Gwaith Peirianneg Drydanol %

Cysylltu â'r Grid a Gwaith Cysylltiedig %


%

Arall (nodwch fanylion) %


Noder: mae'r canrannau yn cyfateb i'r gyfran gwariant amcangyfrifedig ar gyfer pob categori y gellid ei

gwario gyda chwmnïau yng Nghymru. Felly, ni fydd y categorïau o reidrwydd yn dod i gyfanswm o

100%.

● Error! Reference source not found. ●

Tudalen B-9

Rhan C - Gweithredu Cynlluniau Ynni Gwynt ar y Tir yng Nghymru

Mae'r cwestiynau yn yr adran hon yn ceisio dod o hyd i wybodaeth am wariant a chadwyni

cyflenwi ar gyfer y ffermydd gwynt rydych yn eu gweithredu ar hyn o bryd yng Nghymru.

Bydd hyn yn ein helpu i feithrin dealltwriaeth o gyfraniad economaidd capasiti ynni gwynt ar

y tir gweithredol i economi Cymru.

Os nad ydych yn gweithredu unrhyw gynlluniau ynni gwynt ar y tir ar hyn o bryd yng

Nghymru, ewch i ddiwedd yr holiadur.

Gwybodaeth Gefndir

18) Ar gyfer pob un o'r cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n weithredol gennych ar hyn o

bryd yng Nghymru, darparwch y wybodaeth ganlynol yn y tabl isod:

(A) Y flwyddyn y dechreuodd pob cynllun weithredu a hyd disgwyliedig ei

oes weithredol.

(B) Amcangyfrif o gostau gweithredol blynyddol pob cynllun ynni gwynt24.

Nodwch y costau ar sail prisiau 2012.

Nodwch eich ymatebion yn y tabl isod ar gyfer pob un o'r ffermydd gwynt a restrir.

Os ydych yn gweithredu ffermydd gwynt eraill nas cynhwysir, dylech eu cynnwys

hefyd. Os nad yw'n bosibl nodi cost manwl gywir, nodwch amrediad.

(A): Terfynau amser (B): Costau Gweithredol

Y Flwyddyn y Dechreuodd Weithredu

Oes weithredol y fferm wynt (blynyddoedd)

Amcangyfrif o'r Costau Gweithredol Blynyddol (£m)

£

£

£

Costau Gweithredol

19) Darparwch amcangyfrif gorau o'r dadansoddiad cymesur cyfartalog o ran costau

gweithredol ar gyfer eich cynlluniau ynni gwynt ar y tir yng Nghymru yn ôl categorïau

gwariant bras. Gallwch ddarparu'r wybodaeth hon naill ai fel (i) y ganran o gyfanswm

y gost flynyddol y mae pob categori yn gyfrifol amdani neu (ii) cost fesul MW. Wrth

ateb y cwestiwn hwn, efallai y byddwch am ystyried y canlynol:

Rydym yn gwerthfawrogi y bydd y costau gweithredol yn amrywio gan

ddibynnu ar faint, lleoliad a nodweddion y safle (ymhlith ffactorau eraill

hefyd). Gan gofio hyn, os ydych yn gweithredu mwy nag un cynllun,

darparwch ddadansoddiad cyfartalog o'r costau ar draws y cynlluniau hyn.

24

Gwariant Gweithredol i gynnwys costau gweithredwyr y gellir eu priodoli i'r fferm wynt, gan gynnwys swyddi staff uniongyrchol ym maes rheoli a chynnal a chadw (ond heb gynnwys gorbenion corfforaethol), cyfarpar a darnau sbâr, gwelliannau cysylltiedig i'r amgylchedd, taliadau grid, trethi busnes, yswiriant, rhentu tir/taliadau mynediad a thaliadau buddiannau cymunedol. Peidiwch â chynnwys taliadau ariannu.


Tudalen B-10

Hefyd, os nad yw'n bosibl nodi swm manwl gywir, nodwch amrediad.

Os byddwch yn cyflwyno'r data ar ffurf £oedd fesul MW, gwnewch hynny ar

sail prisiau 2012. Os nad yw hyn yn bosibl, nodwch y sail prisiau amgen a

ddefnyddiwyd gennych.

Rydym wedi cynnwys categorïau cost safonol - ychwanegwch gategorïau

eraill os byddwch yn teimlo eu bod yn berthnasol i chi.

Categorïau Gwariant Gweithredol % Costau Gweithredol

Fformat amgen: £oedd fesul MW

Costau Cyflogaeth

- Gweithrediadau a Threfniadau Rheoli Ffermydd Gwynt

% £

- Cynnal a Chadw Tyrbinau % £

- Gweithgareddau Eraill % £

Cyfarpar a Darnau Sbâr % £

Coedwigaeth a'r Amgylchedd (gan gynnwys rheoli cynefinoedd)

% £

Yswiriant % £

Eiddo a Chyfleustodau % £

Rhenti Tir/Taliadau Mynediad % £

Ardrethi Busnes % £

Taliadau Buddiannau Cymunedol % £



Cyfanswm y Gwariant Gweithredol 100% £

20) Er mwyn amcangyfrif effaith economaidd y cynlluniau ynni gwynt ar y tir sy'n

gweithredu yng Nghymru, mae'n bwysig deall y cyfleoedd mewn perthynas â phrynu

nwyddau a gwasanaethau i mewn25 gan gwmnïau yng Nghymru.

Gan ystyried pob un o'ch cynlluniau gweithredol, darparwch amcangyfrif gorau o'r

gyfran gyfartalog debygol o wariant ymhob categori cost y gallai cwmnïau yng

Nghymru fanteisio arnynt.

Rydym yn gwerthfawrogi y bydd i ba raddau y caiff nwyddau a gwasanaethau eu

prynu gan gwmnïau yng Nghymru yn dibynnu ar amrywiol ffactorau ac y gall

amrywio rhwng gwahanol ffermydd gwynt. Gan gofio hyn, darparwch amcangyfrif

gorau o'r gyfran gyfartalog y byddech yn disgwyl ei gwario gyda chwmnïau yng

Nghymru.

Os nad yw'n bosibl nodi swm manwl gywir, nodwch amrediad.

25

Nwyddau a gwasanaethau a brynir i mewn yw'r nwyddau a'r gwasanaethau rydych yn eu prynu oddi wrth eich cyflenwyr. Gallai hyn gynnwys nwyddau a gwasanaethau rydych yn eu prynu oddi wrth is-gwmnïau ar brisiau marchnad.


Tudalen B-11

Categorïau Gwariant: % y Gwariant Gweithredol a gaiff ei Gwario ar Nwyddau a Gwasanaethau a Wariwyd gyda Chwmnïau yng Nghymru

Gwasanaethau Cynnal a Chadw %

Cyfarpar a Darnau Sbâr %


%

Gwasanaethau Eiddo (gan gynnwys rhentu adeiladau a thir) %

Cyfleustodau %

Yswiriant %



Noder: mae'r canrannau yn cyfateb i'r gyfran gwariant amcangyfrifedig ar gyfer pob categori y gellid ei

gwario gyda chwmnïau yng Nghymru. Felly, ni fydd y categorïau o reidrwydd yn dod i gyfanswm o 100%.

Swyddi a Chostau Cyflogau

21) Darparwch amcangyfrif gorau o nifer y staff a'r costau cyflog cysylltiedig sy'n deillio o

drefniadau gweithredu a chynnal a chadw parhaus y cynlluniau ynni gwynt ar y tir

rydych yn gyfrifol amdanynt. Darparwch hefyd amcangyfrif gorau o ran y graddau y

mae'r swyddi hyn yn debygol o gael eu llenwi gan weithwyr sy'n lleol i'r cynlluniau

ynni gwynt ar y tir26.

Ystyriwch y nodiadau canlynol wrth ddarparu'r wybodaeth hon:

Gallai hyn gynnwys eich cyflogeion eich hun ond hefyd cyfraniad staff cynnal

a chadw a gaiff eu cyflogi gan y gweithgynhyrchwyr tyrbinau a ddarperir fel

rhan o gytundeb gwarant.

Dylid darparu gwybodaeth am gyflogaeth fel ffigurau cyfwerth ag amser

llawn (dylech drin cyflogaeth ran-amser fel 0.6 o swydd lawn amser).

Dylech ystyried bod gweithwyr lleol yn byw o fewn 20km i'r fferm wynt.

Cyfanswm Costau Cyflog Cyflogeion Gweithrediadau a Chynnal a Chadw Uniongyrchol (£oedd)

Nifer y Swyddi Uniongyrchol Cyfwerth ag Amser Llawn ym maes Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

Amcangyfrif Gorau o Nifer y Swyddi Gweithrediadau a Chynnal a Chadw a Ddelir gan Drigolion Lleol (hy o fewn 20km)

26

This could be workers local to the wind farm itself or a control centre


Tudalen B-12

Buddiannau Cymunedol

22) Rydym yn awyddus i gael gwybod mwy am lefel a natur y pecynnau Buddiannau

Cymunedol y cytunwyd arnynt gyda chymunedau lleol. Darparwch y wybodaeth

ganlynol:

Beth yw gwerth blynyddol presennol y pecyn Buddiannau Cymunedol (£oedd

fesul MW) rydych yn ei gynnig i gymunedau lleol ar gyfer pob un o'ch

cynlluniau ynni gwynt ar y tir yng Nghymru?

Hyd eithaf eich gwybodaeth, pa fathau o weithgareddau y mae'r cymunedau

lleol yn defnyddio'r taliadau hyn ar eu cyfer?

Gwerth

Blynyddol y

Pecyn

Buddiannau

Cymunedol

(£oedd fesul

MW)

Mathau o Weithgaredd y mae Cymunedau yn Ymgymryd â Hwy

(ticiwch bob un sy'n berthnasol)

Gwasanaet

hau

Cymunedol

Cyfleustera

u

Cymunedol

Effeithlonr

wydd Ynni

Cynhyrchu

Ynni

Addysg Sgiliau a

Swyddi

Menter Arall

Datgomisiynu ac Ailbweru

23) Ar gyfer y cynlluniau ynni gwynt ar y tir rydych yn eu gweithredu ar hyn o bryd yng

Nghymru, darparwch y wybodaeth ganlynol:

Y flwyddyn y disgwylir i bob fferm wynt gyrraedd diwedd ei hoes weithredol;

Pa un a ydych yn disgwyl ar hyn o bryd y byddwch yn datgomisiynu'r cynllun

neu'n gofyn am ganiatâd i'w ailbweru? Os mai ailbweru a nodwyd gennych,

nodwch gyfanswm capasiti MW disgwyliedig y cynllun unwaith y caiff ei

ailbweru.

Fel y bo'n briodol, costau amcangyfrifedig datgomisiynu neu ailbweru'r fferm

wynt (darparwch amcangyfrif yn seiliedig ar £m fesul MW). Os nad yw'n

bosibl nodi swm manwl gywir, nodwch amrediad.

Diwedd Oes Weithredol Disgwyliedig (blwyddyn)

Cynlluniau Cyfredol: Datgomisiynu neu Ailbweru? (nodwch)

Amcangyfrif o Gostau Datgomisiynu / Ailbweru (£m fesul MW)


Tudalen C-1

Atodiad C Ymgynghoreion

2. Ymgynghorwyd yn fanwl â'r sefydliadau canlynol fel rhan o'r gwaith ymchwil (yn ogystal â'r

arolwg o ddatblygwyr).

Llywodraeth Cymru (BETS, Dyfodol Cynaliadwy, Ynni Cymru)

RenewableUK

RWE npower renewables

Vattenfall

West Coast Energy

Falck Renewables Wind Limited

Tegni

Cyngor Castell-nedd Port Talbot

Cyngor Sir Ddinbych/Mabey Bridge

Tudalen D-1

Atodiad D Astudiaethau Achos

1. Nodir isod ganfyddiadau pedair astudiaeth achos o ffermydd gwynt ar y tir yng Nghymru.

Wern Ddu (Craig Lelo)

2. Datblygwyd ac adeiladwyd y fferm wynt gan y datblygwr ffermydd gwynt o Gymru, Tegni

Cymru. Gwnaed y gwaith o gynllunio a datblygu'r fferm wynt gan Tegni, gyda chyfanswm

costau datblygu o tua £250k. Roedd cyfanswm y costau adeiladu tua £10 miliwn ar gyfer y

pedwar tyrbin.

Trosolwg o Wybodaeth Gefndir yr Astudiaeth Achos

Datblygwr a Gweithrediadau Technegol

Tegni

Perchennog Triodos Renewables

Lleoliad yr Awdurdod Lleol Sir Ddinbych

Nifer y Tyrbinau 4 (9.2 MW o gapasiti wedi'i osod)

Dyddiad y Cafwyd Caniatâd Mehefin 2007

Cyfnod Adeiladu 6 mis

Dyddiad y Daeth y Fferm Wynt yn Weithredol

Mawrth 2010

Oes Weithredol Ddisgwyliedig Hyd at 2035 (25 mlynedd)

Disgwyliad o ran Datgomisiynu / Ailbweru

Anhysbys

Effeithiau yn ystod y Cam Adeiladu

3. Mae dull Tegni o adeiladu ffermydd gwynt yn pwysleisio pwysigrwydd cynnwys cwmnïau

lleol yn y gadwyn gyflenwi lle bynnag y bo'n bosibl a lle y mae cwmnïau lleol yn gystadleuol.

Fodd bynnag, gan nad oes gweithgynhyrchwr tyrbinau yng Nghymru na'r DU, dim ond gan

gwmnïau tramor y gellir caffael yr elfen hon o'r gadwyn gyflenwi ar hyn o bryd.

4. Dyfarnwyd contract i gwmni o'r Almaen (Enercon) gyflenwi'r tyrbinau. Mae'n bolisi gan

Enercon gaffael ei waith sylfeini ei hun. Yn yr achos hwn, defnyddiodd Enercon wasanaeth is-

gontractwr a oedd wedi'i leoli yn Ne Cymru. O ganlyniad, roedd y contract ar gyfer cyflenwi'r

tyrbinau hefyd yn cynnwys cyfran o weddill gweithgarwch y safle. Felly contractiwyd y rhan

fwyaf o'r gost adeiladu yn uniongyrchol i Enercon. Fodd bynnag, cadwyd rhywfaint o'r

buddsoddiad yn y DU:

Tegni oedd y prif gontractwr.

PowerSystems UK Ltd o Fryste a gontractiwyd i ddarparu'r rhan fwyaf o'r gwaith

trydanol. Er nad oedd y cwmni wedi'i leoli'n lleol, defnyddiwyd rhywfaint o lafur lleol

yn ystod y cam adeiladu. Caffaelodd Powersystems y rhan fwyaf o'r offer trydanol o

ffynonellau yn y DU.

Natural Power a oruchwyliodd y gwaith peirianneg sifil a thrydanol ar ran Triodos

Renewables.

Tudalen D-2

5. Daeth Enercon â'i lafur ei hun gydag ef. Yn ystod y gwaith o godi'r tyrbinau, byddai tua 50 o

bobl wedi bod ar y safle. Ar y pryd, byddai 50% o'r bobl hynny wedi bod yn bobl leol (gyda'r

gweddill yn aelodau o staff Enercon ei hun).

6. Caffaelwyd gweddill y rhaglen adeiladu (a oedd yn gyfrifol am tua 10% o'r costau adeiladu)

yn uniongyrchol gan Tegni. Caffaelwyd y rhan fwyaf ohoni yn lleol. Roedd y prif is-

gontractau yn cynnwys:

Defnyddiwyd contractwr peirianneg sifil lleol (wedi'i leoli o fewn 20km i'r safle) ar

gyfer gwaith adeiladu ar y ffordd fynediad, cloddio'r sylfeini, adeiladu sylfeini cadarn

ar gyfer craeniau a gwaith gosod ceblau.

Defnyddiwyd contractwr adeiladu lleol, a ddefnyddiodd lafur lleol a chyflenwyr

deunyddiau lleol, i adeiladu'r ystafell switsys trydanol.

Prynwyd y concrid ar gyfer y tyrbin yn lleol.

Defnyddiwyd craeniau o'r DU.

7. Er bod y datblygwyr, lle bynnag y bo'n bosibl, yn ceisio prynu nwyddau a gwasanaethau ar

gyfer y gwaith adeiladu yn lleol, roedd nifer o ffactorau ehangach yn dylanwadu ar y graddau

yr oedd hyn yn ymarferol, gan gynnwys:

Capasiti o fewn y sail busnes lleol. Mae'r ardaloedd sy'n union o amgylch y fferm

wynt yn wledig eu natur ac felly, mae'r dwysedd busnesau yn llawer is. Lle ceir

cyflenwyr priodol, nid ydynt bob amser yn meddu ar gapasiti digonol i gyflawni

gofynion o fewn terfyn amser y gwaith adeiladu.

Dull gweithredu'r gweithgynhyrchwr tyrbinau. Gellir tybio bod gan Enercon bolisi o

gadw rheolaeth dros sylfeini tyrbinau er mwyn sicrhau bod y strwythur ategol yn

bodloni ei fanylebau ac na fydd yn achosi problemau yn ddiweddarach. Er bod hyn

yn gwneud synnwyr o safbwynt Enercon, gall gyfyngu ar yr effeithiau lleol. Er bod

Enercon wedi is-gontractio'r gwaith ar gyfer sylfeini'r tyrbinau i gwmnïau yn y DU,

nid oedd yr un ohonynt yn lleol (er i'r contractwr trydanol ddefnyddio rhywfaint o

lafur lleol).

Cystadleurwydd yw'r brif ystyriaeth ond mae a wnelo hyn â mwy na phris yn unig.

Mae sicrwydd y gwneir y gwaith i safon dda yn bwysig i'r cwmni ac mae ansawdd

staff yr un mor bwysig.

8. Gan mai datblygwr annibynnol, llai o faint yw Tegni, gall y sefydliad gaffael mewn ffordd fwy

hyblyg na datblygwyr mwy o faint. Mae maint llai Tegni yn golygu bod llai o rwystrau

strwythurol o ran cynnwys cwmnïau llai o faint yn y gadwyn gyflenwi (e.e. mae prosesau

caffael yn syml, nid oes angen gwarantau mawr). Er bod angen i bob cyflenwr fod yn

gystadleuol, wrth ystyried cystadleurwydd, mae Tegni yn cyfeirio at fwy na'r pris yn unig.

Mae'r gallu i gynnal cydberthynas â chontractwr yn elfen bwysig yn hyn o beth. Yn yr un

modd, mae'n well gan Tegni weithio gyda sefydliadau bach a chanolig gan ei fod o'r farn y

caiff eu contractau flaenoriaeth yn hytrach na sefydliadau mwy lle nad yw'r gwaith yn

gyffredinol mor bwysig.

Tudalen D-3

Effeithiau yn ystod y Cam Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

9. Er mai Triodos Renewables sydd bellach yn berchen ar y datblygiad ac yn ei weithredu,

contractiwyd Tegni i ddarparu cymorth gweithrediadau a chynnal a chadw parhaus. Tegni

sy'n gyfrifol am y gwaith o gynnal a chadw'r tyrbinau o ddydd i ddydd. Mae gan Enercon

(gweithgynhyrchwyr y tyrbinau) gontract i ddarparu gwaith cynnal a chadw a gwasanaethu

cyffredinol am gyfnod o 15 mlynedd.

10. Gan fod swyddfa Tegni o fewn 30 munud i'r safle, gall ddarparu ymateb cyflym i unrhyw

broblemau sy'n atal y tyrbinau rhag cynhyrchu neu'n lleihau eu heffeithlonrwydd

gweithredu. Gwneir yr holl weithgarwch hwn yn fewnol gan Tegni er bod graddau'r

gweithgarwch yn isel ar hyn o bryd, o ystyried mai fferm wynt fach ydyw a bod y tyrbinau o

dan warant o hyd.

11. Mae Tegni yn amcangyfrif, drwy gydol y flwyddyn, y byddai'r gweithgarwch yn ddigon i

gynnal rhwng pythefnos a thair wythnos o waith llawn amser, er bod angen cadw golwg

ddyddiol ar y safle.

Effeithiau a Gaiff eu Creu gan y Gronfa Buddiannau Cymunedol

12. Caiff y gronfa buddiannau cymunedol o £10,000 y flwyddyn ei rhannu rhwng tair cymuned

yn ardal y safle:

Gwyddelwern

Betws Gwerfil Goch

Derwen

13. Mae'r gronfa yn rhoi grantiau ar sail y nod o hyrwyddo ysbryd cymunedol a dod â phobl at ei

gilydd, gwella ansawdd bywyd a hyrwyddo lles pobl, meithrin cymunedau bywiog a

chynaliadwy. Gellir dyfarnu grantiau i unigolion, grwpiau cyfansoddedig ac anffurfiol neu

gonsortia o sefydliadau.

14. Mae'r ymddiriedolwyr yn awyddus i weld arian cyfatebol o ffynonellau eraill yn cael ei

ddefnyddio hefyd i sicrhau y caiff y gronfa yr effaith fwyaf posibl ac yn annog defnydd mwy

strategol ohoni. Mewn gwirionedd, bu mwyafrif y buddsoddiadau yn fach, gan gynnwys

cynnal a chadw adeiladau lleol, cyfleusterau cymunedol newydd, offer chwarae a chymorth i

dimau chwaraeon lleol (e.e. i ddarparu citiau newydd).

15. Mae rhai enghreifftiau o fuddsoddiadau mwy strategol yn cael eu gwneud, a allai gyflwyno

buddiannau ehangach i'r gymuned leol. Er enghraifft, rhoddwyd grant tuag at waith

uwchraddio i safle carafanau yn yr ardal.

Buddiannau Ehangach y Cynllun

16. Mae Cyngor Sir Ddinbych yn awyddus i sicrhau'r buddiannau gorau posibl o ddatblygiadau

ffermydd gwynt yn y sir er nad oes unrhyw raglenni penodol ar waith i alluogi neu i helpu

busnesau lleol i ymuno â'r gadwyn gyflenwi.

Tudalen D-4

Cefn Croes

17. Ar yr adeg gomisiynu, Cefn Croes oedd y fferm wynt fwyaf yn y DU. Ceir trosolwg o'r fferm

wynt yn y tabl isod.

Trosolwg o'r Astudiaeth Achos - Gwybodaeth Gefndir

Datblygwr RDC

Gweithredwr Cambrian Wind Energy (un o is-gwmnïau Falck Renewables)

Tirfeddiannwr Comisiwn Coedwigaeth

Lleoliad yr Awdurdod Lleol

Ceredigion

Capasiti wedi'i Osod 58.5 MW

Nifer y Tyrbinau 39

Dyddiad y Cafwyd Caniatâd Cynllunio

Mai 2002

Cyfnod Adeiladu 2004-05


Ebrill 2005

Oes Weithredol Ddisgwyliedig

20 mlynedd


18. Roedd gwaith ar gyfer adeiladu Cefn Croes o’r dechrau i’r diwedd yn gontract gwerth £50m

ac fe'i henillwyd gan GE Energy, wedi'i arwain yn bennaf o'i swyddfa yn yr Almaen.

19. Er bod y datblygwr yn awyddus i annog penderfyniadau i benodi cwmnïau o Gymru, roedd y

dyhead hwn yn anodd i’w wireddu gan nad oedd cwmnïau â'r galluoedd priodol i helpu yn

ystod y cam adeiladu ar gael (yn fwyaf amlwg, nid oedd cyflenwyr tyrbinau gwynt yng

Nghymru).

20. Yr is-gontract adeiladu mwyaf sylweddol a ddyfarnwyd i gwmni yng Nghymru oedd y

contract ar gyfer 'gweddill y safle' a oedd yn werth £6.3m (tua 13% o gyfanswm gwerth y

gwaith adeiladu) i Jones Brothers o Ruthun, Sir Ddinbych. Roedd hyn yn cynnwys adeiladu

ffyrdd mynediad, sylfeini tyrbinau, sylfeini craeniau a'r gwaith gosod ceblau 33kV.

21. Yn ystod y cyfnod adeiladu naw mis, gweithiodd tua 100 o gyflogeion ar y safle adeiladu, yr

gyda chyfran fawr ohonynt o gwmni Jones Brothers. Daeth y gweithwyr adeiladu ar y safle

yn ystod y cyfnod adeiladu hwn â buddiannau ychwanegol i'r ardal leol, gan gynnwys

gwariant ychwanegol mewn siopau lleol yn ogystal â gwasanaethau bwyd a llety lleol.

Effeithiau yn ystod y Cam Gweithredu a Chynnal a Chadw

22. Bu Cefn Croes yn weithredol ers 2005 a disgwylir iddo barhau i weithredu tan 2025. Ar hyn o

bryd, gwariant gweithredol blynyddol y cynllun yw tua £4m. Ar lefel leol, mae'r

gweithgaredd hwn wedi:

Creu pedair swydd ym maes gweithredu a chynnal a chadw ffermydd gwynt, gan

weithio i GE Energy sy'n parhau i feddu ar y contract cynnal a chadw ar gyfer y fferm

wynt. Er na recriwtiwyd o'r gweithlu lleol i bob un o'r swyddi, mae'r pedair swydd ar

Tudalen D-5

hyn o bryd wedi'u lleoli o fewn ardal o tua 20km i'r fferm wynt.

Buddsoddi amcangyfrif o £500,000 i'r economi leol bob blwyddyn, drwy daliadau i

dirfeddianwyr (i'r Comisiwn Coedwigaeth), trethi busnes (i'r awdurdod lleol) a

nwyddau a gwasanaethau eraill (gan gyflenwyr lleol).

Cyfrannu at brosiect parhaus i wella'r amgylchedd o amgylch safle'r fferm wynt.

Mae'r arian blynyddol hwn, sef £10,000, yn ategu cynllun rheoli'r amgylchedd a

chaiff ei oruchwylio gan bwyllgor o randdeiliaid lleol gan gynnwys y datblygwr, yr

awdurdod lleol, y tirfeddiannwr, Llywodraeth Cymru a phartneriaid eraill.


23. Ymrwymodd Cambrian Wind Energy i ddarparu £1,000 fesul MW o gapasiti wedi'i osod, fesul

blwyddyn i Gronfa Buddiannau Cymunedol leol. Ymrwymodd hefyd i gynyddu hyn bob

blwyddyn yn unol â'r cynnydd yn y mynegai prisiau manwerthu. Felly dechreuodd y gronfa

ar lefel ychydig islaw £60,000 y flwyddyn, ond mae bellach yn werth bron i £75,000 y

flwyddyn.

24. Caiff y gronfa ei rhedeg gan Ymddiriedolaeth Gymunedol a sefydlwyd yn benodol at ddiben

gweinyddu'r gronfa buddiannau cymunedol, ac mae hefyd yn elusen gofrestredig. Yn ogystal

â chynrychiolydd o Cambrian Wind Energy, mae gan yr ymddiriedolaeth bedwar

ymddiriedolwr a benodwyd yn lleol, gan gynnwys dau yr un o gymunedau Blaenrheidol a

Phontarfynach - sy'n cwmpasu'r ardal leol o amgylch y fferm wynt.

25. Mae'r ymddiriedolwyr yn goruchwylio proses ffurfiol lle y gellir cyflwyno ceisiadau

ddwywaith y flwyddyn ym mis Ebrill a mis Hydref a chânt eu hasesu gan yr ymddiriedolwyr

sydd hefyd yn dyrannu cyllid iddynt. Mae'r canllawiau ar gyfer y gronfa yn cynnwys y

canlynol:

Mae'r gronfa ar gael i sefydliadau cymunedol bach a grwpiau nid-er-elw

Rhoddir blaenoriaeth i brosiectau sy'n cefnogi cymunedau Blaenrheidol a

Phontarfynach, ac wedyn i ardal ehangach Ceredigion

Rhaid i weithgareddau prosiect ddarparu rhyw fath o fudd economaidd,

amgylcheddol, addysgol, cymdeithasol neu ddiwylliannol i'r bobl sy'n byw yn yr ardal

Gall unrhyw sefydliad unigol wneud cais am hyd at £25,000 gan y gronfa yn ystod un

flwyddyn ariannol. Rhaid gwario'r arian o fewn blwyddyn o'i ddyrannu, neu ei

ddychwelyd.

Ac eithrio prosiectau llai, disgwylir i brosiectau ddarparu o leiaf 25% o arian

cyfatebol ar gyfer eu prosiectau (h.y. dim ond gofyn am 75% gan y gronfa)

Mae'r mathau o weithgareddau y gellid eu cefnogi yn cynnwys:

offer ar gyfer grwpiau cymunedol

mân atgyweiriadau a gwelliannau i adeiladau ar gyfer y gymuned

digwyddiadau, gwyliau a theithiau cymunedol

Tudalen D-6

cynlluniau amgylcheddol yn seiliedig ar weithgareddau

papurau newydd a gaiff eu rhedeg gan y gymuned

hyfforddiant a chyrsiau addysgol.

26. Rhestrir pob prosiect a gefnogir ar-lein er mwyn sicrhau tryloywder llawn. Mae'r rhestr o

sefydliadau a gefnogir yn cynnwys cynghorau cymuned, ysgolion, eglwysi a chapeli,

neuaddau pentref, cynlluniau trafnidiaeth gymunedol, grŵp celf, clwb garddio,

ymddiriedolaeth treftadaeth a grŵp ieuenctid, gan adlewyrchu trawsdoriad eang o grwpiau

a gweithgareddau cymunedol lleol.

27. Ymhob achos, rhaid i'r prosiectau adrodd yn ôl a gwahodd yr ymddiriedolwyr i weld sut y

caiff yr arian ei wario, er mwyn sicrhau bod y gronfa hon yn cael ei defnyddio'n briodol ac at

y dibenion gorau.


28. Yn ogystal â'r holl effeithiau a nodir uchod, mae'r cynllun wedi cael budd ehangach

cadarnhaol ar nifer o faterion lleol eraill:

Mae'r swyddi parhaol lleol ym maes cynnal a chadw'r tyrbinau a grewyd gan GE

Energy hefyd wedi arwain at uwchsgilio'r gweithlu lleol, drwy ddarparu datblygiad

parhaus i'r aelodau hyn o staff, â'r budd cyffredinol o wella lefelau sgiliau y

boblogaeth leol.

Mae'r safle yn croesawu ymweliadau gan ysgolion a cholegau at ddibenion addysgol

ac ar hyn o bryd, mae un coleg yn ymweld bob blwyddyn, gan ddod â myfyrwyr sy'n

astudio rheoli'r amgylchedd, gan wella eu profiad addysgol.

Fferm Wynt Ffynnon Oer

29. Datblygiad canolig (32 MW) yng Nghastell-nedd Port Talbot yw Fferm Wynt Ffynnon Oer.

Mae safle'r fferm wynt yn cwmpasu arwynebedd tir o tua 150 ha ar ucheldir pori garw

rhwng Resolfen a Chroeserw. Y Comisiwn Coedwigaeth sy'n berchen ar y tir.

30. Y wardiau sy'n cynnwys safle fferm wynt Ffynnon Oer neu'n sy'n cydffinio â'r safle yw

Resolfen, Cymer, Glyncorrwg a Phelenna gyda'r tri cyntaf yn cynnwys aneddiadau yn agos at

y safle.

Trosolwg o Wybodaeth Gefndir yr Astudiaeth Achos

Datblygwr RWE npower renewables

Gweithredwr

Lleoliad yr Awdurdod Lleol Castell-nedd Port Talbot

Tir Preifat neu Gyhoeddus Cyhoeddus (Comisiwn

Coedwigaeth)

Nifer y Tyrbinau 16 (32 MW o gapasiti

wedi'i osod)

Dyddiad y Cafwyd Caniatâd Mai 2003

Cyfnod Adeiladu 7 mis


2007/8

Oes Weithredol Ddisgwyliedig Hyd at 2031

Disgwyliad o ran Datgomisiynu / Ailbweru Anhysbys ar hyn o bryd

Tudalen D-7


31. Roedd cyfanswm cost cynllunio, datblygu ac adeiladu Fferm Wynt Ffynnon Oer tua £16

miliwn. Ar yr adeg adeiladu, penderfynodd RWE osod nifer fach o gontractau ar gyfer y

gwaith o'r dechrau i'r diwedd yn hytrach na chaffael pob elfen o'r rhaglen ar wahân. O

ganlyniad, dim ond gyda dau gwmni y trefnodd y datblygwr gontractau uniongyrchol:

REpower UK. Trefnodd RWE gontract uniongyrchol gyda REpower UK (un o is-

gwmnïau REpower Systems o'r Almaen yn y DU) ar gyfer cyflenwi, dosbarthu,

cydosod a chomisiynu'r tyrbinau. Is-gontractodd REpower UK elfennau peirianneg

sifil y gwaith hwn i McNicholas Construction Services ltd (cwmni o swydd Hertford).

Western Power Distribution. Fel gweithredwr rhwydwaith dosbarthu trydan De

Cymru a De-orllewin Lloegr, trefnwyd contract uniongyrchol gyda Western Power

Distribution ar gyfer elfennau cysylltu â'r grid y rhaglen adeiladu. Trefnodd REpower

UK hefyd is-gontract ar gyfer yr holl agweddau eraill ar y gwaith gosod trydanol gyda

Western Power Distribution. Nid yw'n glir pa un a gyflawnodd Western Power

Distribution y gwaith hwn yn fewnol neu a is-gontractiodd y gwaith hwn.

32. Roedd cost a manyleb y gwasanaethau a gynigiwyd gan y contractwyr yn amlwg yn ffactor

pwysig wrth wneud penderfyniadau caffael. Gan mai contractau ar gyfer cyflawni'r gwaith

o'r dechrau i'r diwedd a ddefnyddiwyd, roedd angen sicrhau bod rheoli'r risgiau a oedd yn

gysylltiedig ag is-gontractio wrth wraidd y broses. O ganlyniad, roedd y gwarantau roedd y

contractwyr yn gallu eu rhoi mewn perthynas â'u perfformiad a'u gallu i gyflawni manylebau

technegol y prosiect yn ystyriaethau allweddol.

33. O ganlyniad i'r pwyslais ar reoli risg o fewn y broses gaffael, yn ogystal â maint a gwerth y

contractau o'r dechrau i'r diwedd, ni fu'n bosibl cynnwys cwmnïau lleol yn haenau uchaf y

gadwyn gyflenwi. Mae'r ardal leol o amgylch Ffynnon Oer yn wledig iawn ac felly nid oes sail

gadarn o fusnesau digon mawr i gystadlu am gontractau adeiladu haen uchaf ac ennill y

contractau hynny.

34. O ganlyniad, strategaeth gaffael REpower (prif gontractwr RWE) oedd y ffactor arweiniol

wrth gyflawni effaith economaidd leol. Nid oes unrhyw wybodaeth ar gael am y dull caffael

cyffredinol a ddefnyddiwyd gan REpower ar y pryd, ond noda data monitro RWE fod

nwyddau a gwasanaethau gwerth £1.1 miliwn wedi'u caffael gan gwmnïau a oedd wedi'u

lleoli o fewn 30km i'r safle. Mae hyn yn cyfateb i tua 7% o gyfanswm costau adeiladu'r

datblygiad.

Tabl 6-1: Nwyddau a Gwasanaethau a Brynwyd gan Gwmnïau Lleol mewn perthynas â Safle Fferm Wynt Ffynnon Oer

Pellter Bras o'r Safle

Ardal

Cyfanswm Gwerth yr

Is Gontractau

Math o Nwyddau a Gwasanaethau

Llai na 10 milltir

Castell-nedd

£99,300 Agregau, deunyddiau adeiladu, llogi offer

Llansawel £18,000 Gwasanaethau diogelwch

Rhwng 10 ac 20 milltir

Aberdâr £725,700 Concrid ar gyfer sylfeini, gwaith ceblo, deunyddiau adeiladu, llogi sgipiau,

Abertawe £63,500 Llogi offer, profi dyfeisiau

Rhwng 20 a 30 milltir

Pen-y-bont ar Ogwr

£202,300 Gwaith drilio ymchwiliol / ymgynghoriaeth pridd, llogi offer

Tudalen D-8

35. Fel y dengys Tabl 5-1 , roedd y contractau a gaffaelwyd yn lleol yn gymharol fach ar y cyfan o

ran eu maint ac wedi'u cyfyngu'n bennaf i haenau is y gadwyn gyflenwi. Gan fod sawl cam

rhwng y nwyddau a'r gwasanaethau a gaffaelwyd yn lleol a RWE, nid yw'n bosibl darparu

unrhyw wybodaeth fanwl am y ffordd y cafodd cyflenwyr lleol wybod am gontractau. Byddai

natur y nwyddau a'r gwasanaethau a gaffaelwyd yn awgrymu, gan fwyaf, y byddai wedi bod

gan gyflenwyr lleol fantais leoliadol yn yr ystyr bod y nwyddau a'r gwasanaethau a

gaffaelwyd yn dueddol o ddenu costau cludo uchel. Er enghraifft, prynwyd cerrig o safle

Mwyngloddio Agored presennol Bwlch Ffos yng Nghwmgwrach, sydd llai na phum milltir o'r

safle.

36. Er bod llawer o'r gwariant a oedd yn gysylltiedig ag adeiladu'r fferm wynt wedi'i wario gyda

chwmnïau y tu allan i'r ardal leol, gall hyn arwain at effeithiau lleol os bydd cwmnïau o'r tu

allan i'r ardal yn defnyddio llafur lleol. Er na chaiff y graddau y cafodd gweithwyr lleol eu

recriwtio gan fusnesau cyflenwyr yn ystod y cyfnod adeiladu eu monitro na'u cofnodi gan y

datblygwr, ceir tystiolaeth anecdotaidd y gwnaed rhywfaint o recriwtio lleol, er nad llawer.

Er enghraifft, recriwtiwyd peiriannwr safle ar gyfer y cam adeiladu gan ddefnyddio asiant

recriwtio o Gaerdydd (er nad oes unrhyw wybodaeth ar gael mewn perthynas â pha un a

oedd y peiriannwr yn byw yn lleol).

37. Mae uned Datblygu Economaidd cyngor Castell-nedd Port Talbot yn weithgar iawn o ran

helpu cwmnïau lleol. Er na fu'n ymwneud yn uniongyrchol â'r datblygwr wrth ddatblygu

rhaglenni cadwyn gyflenwi lleol ar gyfer cynllun Ffynnon Oer, maent ers hynny wedi dechrau

gweithio ochr yn ochr â datblygwyr i roi rhaglenni ar waith sy'n helpu i sicrhau bod busnesau

yn ymwybodol o'r cyfleoedd ac yn barod i gyflenwi.

Effeithiau yn ystod y Cam Gweithrediadau a Chynnal a Chadw

38. Daeth gwarant gweithgynhyrchwr y tyrbinau i ben yn 2011 ond rhoddwyd estyniad hyd

2013. Mae hyn yn cwmpasu'r gwaith cyffredinol o wasanaethu'r tyrbinau ac adnewyddu

unrhyw gydrannau o bwys y gallai fod angen eu hadnewyddu. Yn ystod cyfnod y warant, prin

yw'r cyfleoedd ar gyfer gwariant sylweddol gyda chyflenwyr lleol.

39. Gall RWE gyflogi cyflenwyr ychwanegol i gynnal unrhyw weithgaredd cynnal a chadw nas

cynhwysir o fewn cytundeb y warant. Byddai natur y gwaith gofynnol yn pennu pa un a

wnaed y gwaith hwn yn uniongyrchol drwy sail Gweithrediadau a Chynnal a Chadw RWE (yng

Nghanolbarth Cymru) neu gan gontractwyr eraill. Er na fu unrhyw enghreifftiau o'r natur hon

eto, mae cwmnïau lleol a gâi eu hystyried fel cyflenwyr (er enghraifft, mae contractwyr

trydanol ym Mhen-y-bont ar Ogwr, llai na 10 milltir o'r safle sydd wedi darparu

gwasanaethau i RWE yn y gorffennol).

40. Er gwaethaf y ffaith mai gweithgynhyrchwr gwreiddiol yr offer sy'n cynnal gweithgarwch

gweithrediadau a chynnal a chadw wedi'i drefnu a'r gwaith o adnewyddu cydrannau,

cynhyrchir rhywfaint o gyfleoedd swyddi uniongyrchol ar y safle i ymdrin â gwaith cynnal a

chadw cyffredinol ac archwilio'r tyrbinau (er enghraifft, ymdrin â newidiadau olew a

chydrannau cyffredinol ac ati). Caiff dau dechnegydd eu cyflogi'n uniongyrchol gan

REpower, OEM ac maent wedi'u lleoli ar y safle yn llawn amser. Cyn eu cyflogi ar y safle, nid

oedd gan y technegwyr hyn brofiad o gynnal a chadw ffermydd gwynt felly cawsant eu

hyfforddi drwy gwrs dwys chwe wythnos o hyd yn yr Almaen (ym mhencadlys REpower) i

ddarparu'r sgiliau tyrbin gofynnol ar gyfer eu rôl Gweithrediadau a Chynnal a Chadw.

41. Unwaith y daw cyfnod y warant ar gyfer y tyrbinau i ben, bydd mwy o gyfleoedd i gwmnïau

lleol ymuno â'r gadwyn gyflenwi Gweithrediadau a Chynnal a Chadw. Disgwylir y byddai

Tudalen D-9

contract Gweithrediadau a Chynnal a Chadw unigol yn cwmpasu prif gydrannau'r tyrbin yn

cael ei osod. Ochr yn ochr â hyn, byddai contractau eraill ar gyfer peirianneg sifil, gwaith

trydanol, arolygiadau diogelwch, craeniau a diogelwch yn cael eu gosod. Er nad yw'n bosibl

nodi ar hyn o bryd pa gwmnïau allai fanteisio o bosibl ar y cyfleoedd hyn, mae RWE yn

hyderus y gall busnesau lleol gyflawni gofynion Gweithrediadau a Chynnal a Chadw'r fferm

wynt mewn perthynas â pheirianneg sifil, gwaith trydanol a chraeniau.

42. Byddai'r graddau y bydd y buddiannau hyn yn digwydd yn lleol yn dibynnu ar ddull

gweithredu RWE. Er enghraifft, fel gyda'r cam adeiladu, gellid gwneud penderfyniad i benodi

un cyflenwr unigol ar gyfer yr holl weithgareddau Gweithrediadau a Chynnal a Chadw, yn

hytrach na chaffael yr elfennau'n unigol. Os dewisir yr opsiwn contractwr unigol, mae RWE

yn disgwyl y gellid llunio cytundeb fframwaith o gontractwyr lleol y gall y prif gontractwr

Gweithrediadau a Chynnal a Chadw eu defnyddio lle y bo angen. Cyflawnwyd hyn o amgylch

safleoedd ffermydd gwynt eraill mewn mannau eraill yng Nghymru drwy gynnal diwrnodau

agored i gwmnïau lleol er mwyn tynnu sylw at y cyfleoedd posibl yn y gadwyn gyflenwi a

helpu cyflenwyr lleol i gael eu cymeradwyo fel cyflenwyr ar gyfer y fferm wynt.


43. Gwnaed y penderfyniad o ran ffurf y Taliadau Buddiannau Cymunedol drwy gytundeb â

chynrychiolwyr o'r cymunedau lleol yn ardal Ffynnon Oer. Cytunwyd y byddai taliad

blynyddol yn cael ei wneud, ond yn ogystal ystyriwyd dichonoldeb sicrhau arian i'r

sefydliadau cymunedol lleol brynu un o'r 16 o dyrbinau. Y disgwyl oedd y byddai hyn yn

caniatáu i'r gymuned ennill yr holl refeniw a gynhyrchwyd gan y tyrbin (rhwng £120-140k y

flwyddyn) ond ni lwyddwyd i ddod o hyd i arian ar gyfer y prosiect.

44. Mae RWE yn darparu cyfanswm o tua £31,000 o daliadau buddiannau cymunedol bob

blwyddyn. Mae'r bryniau lle adeiladwyd y fferm wynt yn gweithredu fel rhwystr ffisegol

rhwng y cymunedau o amgylch y fferm wynt. Er mwyn adlewyrchu hyn, cytunwyd y câi'r

arian ei dalu i ddau sefydliad cymunedol:

Y Sefydliad Cymunedol: Mae'r elusen gofrestredig yn cael £9090 y flwyddyn (wedi'i

gysylltu â mynegeion 2006) ac mae'n buddsoddi ar ran trigolion Resolfen, Clun a

Melincwrt.

Fforwm Afan Uchaf: Mae'r cwmni cyfyngedig yn cael £22,000 y flwyddyn (wedi'i

gysylltu â mynegeion 2006) ac mae'n buddsoddi ar ran ardaloedd Glyncorrwg a'r

Cymer.

45. Mae'r ddau sefydliad yn llwyr gyfrifol am reoli'r cronfeydd cymunedol a'u buddsoddi yn eu

hardal ac maent wedi penodi grwpiau llywio sy'n cynnwys aelodau o'r cynghorau cymuned

sy'n gysylltiedig â'r grwpiau. Mae RWE yn rhoi cyngor ac arweiniad i helpu â'r gwaith parhaus

o weinyddu a hyrwyddo'r gronfa ond nid oes ganddo unrhyw bŵer i wneud penderfyniadau

o ran sut y caiff y cronfeydd eu buddsoddi.

46. Yn y ddwy ardal, mae'r corff rheoli yn hyrwyddo'r ffaith bod y cronfeydd ar gael i sefydliadau

lleol ac yn gwahodd ceisiadau am arian. Yn y cytundeb ariannu buddiannau cymunedol,

nodir yn benodol y dylid buddsoddi'r cronfeydd mewn prosiectau â dibenion elusennol,

addysgol, amgylcheddol neu gymunedol. Fodd bynnag, ac eithrio'r cylch gwaith eang hwn,

nid oes ffocws manylach na chynllun strategol wedi'i nodi ar gyfer buddsoddi'r cronfeydd.

Tudalen D-10

47. Rhoddwyd grantiau i amrywiaeth o sefydliadau lleol gan gynnwys clybiau ieuenctid a

chwaraeon, grwpiau a sefydlwyd i helpu pensiynwyr a rhieni. Gwnaed taliadau hefyd i

Amgueddfa Glowyr De Cymru. Er bod y grantiau a roddir, ar y cyfan, yn gymharol fach o ran

gwerth, maent yn aml yn ymwneud â phrynu offer a deunyddiau sydd eu hangen i sefydlu

gwasanaethau mwy parhaol (e.e. boreau coffi i drigolion oedrannus, offer ar gyfer clybiau

chwaraeon ac offer ar gyfer cynlluniau chwarae ar ôl ysgol). Defnyddiwyd grantiau cyfalaf i

wella cyfleusterau cymunedol fel helpu i adnewyddu canolfannau cymunedol a defnyddiwyd

grantiau refeniw i ddatblygu digwyddiadau lleol gan gynnwys cynnal Gŵyl Dyfrffyrdd gyntaf

Cymru.


48. Mae'r buddiannau ehangach sy'n gysylltiedig â'r cynllun yn cynnwys:

Mae RWE wedi noddi gwelliannau i Lwybrau Beicio Mynydd Afan, sy'n atyniad

pwysig i dwristiaid yng Nghwm Afan. Mae'r llwybr wedi'i wella yn rhedeg yn agos at

Fferm Wynt Ffynnon Oer, drwy Barc Coedwig Afan gerllaw. Mae'r gwelliannau yn

cynnwys uwchraddio adrannau allweddol o'r llwybrau yn ogystal â darparu

arwyddion newydd a chanllawiau newydd i helpu o ran mordwyo.

Gan fod safle adeiladu Ffynnon Oer yn bwysig o ran cadwraeth lleol, gofynnwyd i

RWE lunio Cynllun Rheoli Cynefinoedd ar gyfer yr ardal o amgylch y fferm wynt fel

un o amodau'r caniatâd cynllunio a roddwyd gan gyngor Castell-nedd Port Talbot.

Gweledigaeth hirdymor y safle ar ôl datblygu a gweithredu'r Cynllun Rheoli

Cynefinoedd yw cynyddu gwerth bioamrywiaeth y safle drwy wella cynefinoedd a

chreu cynefinoedd. Mae gweithgareddau yn canolbwyntio ar greu pyllau ac adeiladu

waliau (er mwyn annog adar a bywyd gwyllt i nythu) yn ogystal â gwella gorgorsydd

a gweithgareddau i adfywio gweundiroedd.

Astudiaeth Achos Fferm Wynt Pen-y-Cymoedd

49. Pen-y-Cymoedd yw'r cynnig mwyaf ar gyfer fferm wynt ar y tir yn y DU ar hyn o bryd. Ceir

trosolwg o'r fferm wynt yn y tabl isod.

Datblygwr Vattenfall

Gweithredwr Fferm Wynt Pen-y-Cymoedd Cyfyngedig

Tirfeddiannwr Ystâd Coetir Llywodraeth Cymru

Lleoliad yr Awdurdod Lleol Castell-nedd Port Talbot/Rhondda Cynon Taf

Capasiti wedi'i Osod Tua 256MW

Nifer y Tyrbinau 76

Dyddiad y Cafwyd Caniatâd Cynllunio

8fed

Mai 2012

Cyfnod Adeiladu Ch1 2014- 2017


Disgwylir iddi fod yn weithredol o Ch4 2016

Oes Weithredol Ddisgwyliedig 25 mlynedd

Effeithiau yn ystod y Cam Cynllunio ac Adeiladu

50. Disgwylir i'r gwaith adeiladu ddechrau ym Mhen-y-Cymoedd yn 2014. O ystyried maint y

fferm wynt, bu'r broses gynllunio a datblygu yn helaeth. Dechreuodd ym mis Ebrill 2008 pan

ddewiswyd Vattenfall (Nuon Renewables ar y pryd) gan Gomisiwn Coedwigaeth Cymru ar

ran Llywodraeth Cymru i ystyried datblygu prosiect fferm wynt ar ei Ystâd yn SSA F yn yr

Tudalen D-11

ardal. Yn seiliedig ar y wybodaeth ddiweddaraf am gostau gan Vattenfall, cyfanswm cost

cynllunio a datblygu'r fferm wynt fydd £16.8 miliwn gan gynnwys ffioedd opsiynau.

Amcangyfrifir y bydd 90% o'r gwariant hwn wedi digwydd yng Nghymru, gan gynnwys

gwariant ar wasanaethau gan gynnwys arolygon, gwasanaethau dylunio, gwasanaethau

cyfreithiol a phroffesiynol yn ogystal â thaliadau opsiynau tir. Ymhlith yr enghreifftiau o'r

cwmnïau sydd wedi gweithio ar y prosiect mae Natural Power Consultants (Aberystwyth),

Ecology Matters (Talybont), Nitelite (Castell-nedd Port Talbot), Wardell Armstrong

(Caerdydd), IsoFab ltd, Treherbert.

51. Disgwylir i'r gwaith adeiladu ddechrau ym Mhen-y-Cymoedd yn 2014. Mae'r amcangyfrifon

diweddaraf yn nodi mai cyfanswm gwerth y contractau adeiladu fydd £334 miliwn. Mae

Vattenfall yn ymrwymedig i sicrhau y defnyddir cymaint o gynnwys lleol â phosibl yn ystod y

cam adeiladu. Cydnabyddir bod gan brosiect mawr o'r fath gryn botensial i fod o fudd i

gwmnïau lleol ac, yn unol â hynny, mae'r datblygwr wedi cynllunio'r dull caffael gan

ymgynghori â'r gymuned fusnes leol. Dechreuodd y broses hon ym mis Mawrth 2011 pan

gynhaliwyd digwyddiad briffio busnesau yn Ne-orllewin Cymru gyda thros 140 o unigolion yn

bresennol. Y diben oedd:

Rhoi manylion am y prosiect i'r gymuned fusnes leol

Disgrifio'r broses gaffael fwriadedig a chael barn ar y broses hon

Egluro gofynion y prosiect a'r contractau a fyddai'n cael eu cynnig.

52. Roedd yr adborth o'r digwyddiad yn gadarnhaol ac amlygodd mai'r prif rwystr a oedd yn atal

cwmnïau lleol rhag cynnig am gontractau oedd diffyg gwybodaeth gynnar i gynllunio ar gyfer

y cyfle a strwythur y broses gaffael a fyddai'n cael ei rhoi ar waith. O ganlyniad, gwnaeth

Vattenfall nifer o newidiadau i'r broses gaffael a gynigiwyd:

Rhoddwyd gwybodaeth fanwl am y meini prawf/gofynion o ran gweithio yn y

gadwyn gyflenwi ar gyfer y prosiect

Cafodd y defnydd o gadwyn gyflenwi leol ei nodi fel maen prawf asesu allweddol o

fewn y contractau.

Mae Vattenfall wedi ei gwneud yn ofynnol i gontractwyr gyflwyno adroddiadau

misol ar y defnydd o gwmnïau o'r gadwyn gyflenwi leol.

53. Yn dilyn hynny, gweithiodd Vattenfall gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port

Talbot i ddatblygu pecyn cymorth cadwyn gyflenwi. Defnyddiwyd yr arian i helpu busnesau

lleol i ddatblygu'r sgiliau a'r adnoddau angenrheidiol ymhellach er mwyn gweithio yn y

sector ynni adnewyddadwy, o hyfforddiant a gweithdai i gymorth un i un uniongyrchol a

fydd yn galluogi busnesau lleol i baratoi ar gyfer y prosiect.

54. Y prif elfennau y mae Vattenfall yn disgwyl y gellir eu prynu o Gymru yn ystod y cam adeiladu

yw'r gwaith peirianneg sifil a'r tyrau. Caiff deunyddiau ar y safle fel cerrig eu prynu'n lleol

hefyd. Caiff offer ei logi'n lleol neu o Gymru ble bynnag y bo'n bosibl.

55. Yn ddiweddar, cynhaliwyd digwyddiad deuddydd o hyd 'Cwrdd â'r Contractwr' er mwyn rhoi

cyfleoedd i ddarpar is-gontractwyr ymgysylltu â'r cwmnïau ar y rhestr fer ar gyfer y prif

gontractau cyn penodi'r prif gontractwyr ar gyfer yr amrywiol becynnau gwaith.

Cadarnhaodd trafodaethau a gafwyd ar y diwrnod a thrafodaethau a gafwyd wedi hynny fod

y digwyddiad wedi rhoi cyfle cynharach i'r prif gontractwyr a'r is-gontractwyr ddeall gofynion

a gweithdrefnau ei gilydd cyn y broses ddethol. Roedd tua dwy ran o dair o'r busnesau lleol a

ddaeth i'r digwyddiad mewn sefyllfa i gystadlu am gontractau.

Tudalen D-12

Effeithiau yn ystod y Cam Gweithredu a Chynnal a Chadw

56. Disgwylir i Ben-y-Cymoedd ddod yn weithredol yn 2016 a pharhau i weithredu tan 2042.

Disgwylir y bydd angen cyflogi o leiaf 12 aelod o staff ychwanegol yn uniongyrchol o fewn

Vattenfall er mwyn gweithredu a rheoli'r cynllun. Sefydlodd Vattenfall swyddfa yng

Nghaerdydd er mwyn gwasanaethu'r prosiectau sy'n cael eu datblygu ganddo yng Nghymru

ar hyn o bryd, gan gynnwys Pen-y-Cymoedd, ac ar hyn o bryd, mae'n cyflogi saith o bobl yn y

swyddfa. Mae'r datblygwr yn cydnabod y byddai o fudd i'r busnes sicrhau bod ganddo bobl

ar lawr gwlad a bydd yn ceisio cyflogi pobl leol fel y bo'n briodol. Bydd cyfleoedd ar gyfer is-

gontractio anuniongyrchol hefyd.

Y Gronfa Budd Cymunedol

57. Mae Vattenfall wedi ymrwymo i ddarparu Cronfa Budd Cymunedol sy'n werth £1.8m y

flwyddyn ar hyn o bryd, sy'n cyfateb i £6,000 fesul MW o gapasiti wedi'i osod. Bydd y gwerth

yn gysylltiedig â mynegeion felly bydd yn parhau ar yr un lefel mewn termau real (h.y. ar ôl

chwyddiant) dros oes y fferm wynt.

58. Caiff y Gronfa ei chynllunio yn ystod y blynyddoedd nesaf, ac mae Vattenfall wrthi'n

comisiynu gwaith ymchwil cymdeithasol-economaidd i lywio'r broses o asesu'r heriau a'r

cyfleoedd i'r gymuned leol a'r gwersi o ymyriadau blaenorol. Y cam nesaf fydd ymgysylltu â

rhanddeiliaid o'r gymuned leol, a gwnaed ymrwymiad i sicrhau bod y broses hon yn

gynhwysol ac yn drylwyr. O ystyried maint y Gronfa, mae Vattenfall yn awyddus i annog dull

gweithredu hyblyg sy'n mynd y tu hwnt i'r defnydd traddodiadol o Gronfeydd a welwyd ar

ffermydd gwynt eraill ar y tir - teimlir nad yw'r rhain o faint tebyg ac felly nad ydynt yn

darparu pwynt cyfeirio addas.

59. Cydnabyddir y bydd angen rhoi prosesau monitro a rheoli cadarn ar waith er mwyn sicrhau y

caiff y Gronfa ei rheoli'n effeithiol.


60. Bydd effeithiau cadarnhaol eraill ar y gymuned leol yn sgîl y cynllun, gan gynnwys:

Buddiannau i fywyd gwyllt drwy Gynllun Rheoli Cynefinoedd, gwerth £3 miliwn dros

25 mlynedd. Nod y cynllun yw adfer, gwarchod, gwella a rheoli cynefinoedd

mawndir lleol.

Gwell mynediad a gwell amwynderau cyhoeddus drwy lwybrau beicio mynydd ac

arwyddion newydd.

Ymgysylltu ag ysgolion a phobl ifanc, a fydd yn ymwneud â'r gronfa gymunedol er

mwyn sicrhau y cânt eu cynrychioli. Mae Vattenfall hefyd yn ystyried cyflwyno

cynllun profiad gwaith "mewn swydd" gydag ysgolion lleol er mwyn rhoi cyfle iddynt

ddysgu am y cyfleoedd a allai fod ar gael iddynt yn y sector ynni adnewyddadwy.

Twristiaeth. Mae Vattenfall wedi ymrwymo i weithio gyda'r gymuned leol i greu

cysyniad twristiaeth sy'n gysylltiedig â'r prosiect. Caiff hyn ei ddatblygu maes o law.

Regeneris Consulting Ltd

Swyddfa Manceinion 4th Floor Faulkner House Faulkner Street, Manchester M1 4DY Ffôn: 0161 234 9910 E-bost: [email protected]

Swyddfa Llundain 70 Cowcross Street London, EC1M 6EJ Ffôn: 0207 608 7200 E-bost: [email protected]

www.regeneris.co.uk

Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y Dyfodol

Technology

Transcript of Cyfleoedd Economaidd i Gymru yn sgil Datblygu Ynni Gwynt ar y Tir yn y Dyfodol