Cuốn sách này được Công ty Cổ phần Sách Thái Hà và Nhà ...

CuốnsáchnàyđượcCôngtyCổphầnSáchTháiHàvàNhàxuấtbảnThếGiớihoànthànhvớisựgiúpđỡnhiệttìnhcủanhiềucánhânvàtổchức.

TrướchếtchúngtôixinchânthànhcảmơndịchgiảNguyễnVănSự-ngườiđãgiúpchúngtôiliênhệđểcóđượcbảnquyềntiếngPhápcủacuốnsáchvàđãchuyểnngữcuốnsáchsangtiếngViệt.ChúngtôixingửilờicảmơnđặcbiệttớigiađìnhvàVănphòngĐạitướngVõNguyênGiáp:ôngVõĐiệnBiên,ôngVõHồngNam,ĐạitáTrịnhNguyênHuânđãgiúphiệuđínhnộidungcuốnsách.Chúngtôixinđượcgửilờicảmơntớihainhàsửhọc:ôngAlainRuscio(Pháp)vàôngDươngTrungQuốcđãviếtlờigiớithiệuchocuốnsáchtronglầnxuấtbảntiếngViệtđầutiên.

Chúngtôimongnhậnđượcnhữngýkiếnđónggópcủaquýđộcgiảđểcuốnsáchđượchoànchỉnhhơntrongnhữnglầninsau.

LờigiớithiệuĐếnnay,đãcónhiềucuốnsáchcủangườinướcngoàiviếtvềĐạitướngVõNguyênGiáp,mộttrongnhữngnhânvậtnổibậthàngđầucủalịchsửhiệnđạiViệtNammàtêntuổigắnliềnvớicuộccáchmạnggiànhđộclậpdântộc,haicuộckhángchiếnchốnglạihaiđếquốclớnbảovệnềnđộclậpdântộcvàthốngnhấtquốcgiacũngnhưcáccuộcchiếntranhbảovệchủquyềnthiêngliêngcủaTổquốc.ĐócũnglàtêntuổigắnliềnvớiChủtịchHồChíMinhvàQuânđộinhândânViệtNamanhhùng.Nhưngtácgiảcủacuốnsáchnàylạilàmộtngườiđặcbiệt.

GeorgesBoudarellàmộtngườiđặcbiệt,ônglàmộtngườiPhápnhưnglạiđứngtronghàngngũcủanhữngngườichiếnđấuchốnglạinướcPhápthựcdân,cụthểhơnlàđứngtrongquânngũcủađạoquândoTướngGiáplàmTổngtưlệnh.ÔngđếnViệtNamvớitưcáchlàmộtcửnhântriếthọcđểdạymônlịchsửtrongmộttrườngtrunghọcởSàiGòn.CólẽchínhtừnhữngtrithứclịchsửvàtriếtlýmànướcPhápcủaôngđãđềxướng“Tựdo-Bìnhđẳng-Bácái”,ôngđãlựachọnnhưnhiềungườiPháptiếnbộsinhsốngởViệtNammongmuốngìngiữsựhòahiếugiữahaiquốcgiasaukhinướcViệtNamđãtuyênbốđộclậpvàthoátkhỏichếđộthuộcđịaPhápgiốngnhưnướcPhápcủahọthoátkhỏiáchchiếmđóngcủachủnghĩaphát-xítĐức.

Vìthế,khicuộcchiếntranhViệt-Phápbùngnổ(tháng12năm1946),G.Boudarel,mộtthànhviênđãthamgianhómNghiêncứuChủnghĩaMác,đãlựachọnconđườngvàochiếnkhucủanhữngngườiViệtNamkhángchiếnđểchốnglạinhữngtàndưcủachủnghĩathựcdân.Ôngthamgiacuộckhángchiếnkhôngbằngvũkhísátthươngmàbằngsựthứctỉnhđạoquânviễnchinh

hãychấmdứtcuộcchiếntranhphinghĩamàhọđangthamdự.Ôngthamgiavàocôngtácbinhvậnbằngngòibútvànhữngkiếnthứcvềtriếthọcvàlịchsửcủamình.

SaukhithựcdânPhápđãthảmbạiởĐiệnBiênPhủ,phảichấmdứtcuộcchiếntranhxâmlượccũnglàrútluikhỏivũđàilịchsửởViệtNam,G.BoudarelvẫnởlạiViệtNamlàmviệctronglĩnhvựcvănhóađốingoạitạiĐàiPhátthànhrồiNhàxuấtbảnNgoạivănvàtrựctiếpcộngtácvớicácnhànghiêncứuViệtNamlàmtậpsanEtudesVietnamiennes.

NếunhưG.BoudarelđãcónhiềuđónggóptíchcựcgiúpViệtNamđánhthắngchủnghĩathựcdânthìônglạikhôngthànhđạtkhiởlạiViệtNamthamgiavàocôngcuộcxâydựngchủnghĩaxãhội.Vìthế,cũngđếnlúcôngphảichiatayvớiViệtNam,nơiôngđãdànhtrọntuổithànhxuânchomộtcuộcđấutranhchínhnghĩakhôngchỉchonhândânViệtNammàchochínhcảnướcPhápTổquốccủaông.

TuyrờixamảnhđấtViệtNam,nhưngG.BoudarelvẫndànhtấtcảsựnhiệttâmchoviệcnghiêncứuvàủnghộViệtNam.Conngườiấyvẫngiữđượcphẩmchấtmộtnhàgiáo,đượccácđồngnghiệpViệtNamyêuquýbiếntấutêngọitiếngPhápthànhtiếngViệtlà“Bụt”(Boudha=Phật).RồicũngvìtoàntâmgắnbóvớiViệtNammàôngđãtừngbịmộtsốphầntửcựcđoantạonênmộtvụánbôinhọdanhdựvàvukhốngrằngôngđãphảnbộinướcPhápkhicộngtácvớiViệtMinh.ChínhnhữngngườiPhápchânchínhđãcùngôngđấutranhvượtquanhữngthửtháchấyvàBoudarelvẫntrọnvẹntrungthànhvớitìnhyêuViệtNamvàcônglýcủamình.

TìnhyêuấyđượcthểhiệnbằngnhữngviệclàmkhôngbiếtmệtmỏithểhiệntrongnhữngbàikhảocứuhaynhữngcuốnsáchviếtvềViệtNamcủaôngmàcuốnGiápcácbạnđangcótrêntaybảndịchtiếngViệtlàmộtthànhtựu.Têncuốnsáchlàmộtcáchgọithânmậtnhưngvẫngiữđượcsựtrântrọngcủamộtngườinướcngoàisonglạikhôngxalạđốivới“ngườianhCả”củaQuânđộinhândânViệtNammàBoudarelđãtừngthamgia.

Đókhôngchỉlàmộtcuốntiểusử,đólàmộtphosửmàtêntuổi“Giáp”đãgắnbó,cốnghiếnvàđểlạinhữngdấuấnrấtđậmnétxuyênsuốttoànbộlịchsửhiệnđạiViệtNam,lịchsửGiảiphóngdântộcchốngchủnghĩathựcdântrongcươngvịcủavịTổngtưlệnh-BộtrưởngBộQuốcphònggắnvớihuyềnthoạitừĐiệnBiênPhủ(1954)chođến“ĐiệnBiênPhủtrênkhông”(1972)rồiChiếndịchmangtênChủtịchHồChíMinh(1975).

Cầnnóithêmrằng,trướccuốnnày,ngaytừnăm1970,giữalúccuộcKhángchiếnchốngMỹcứunướccủanhândânViệtNamcònđangdiễnraácliệt,tácphẩmGiươngcaongọncờchiếntranhnhândânvàđườnglốiquânsựcủaĐảngcủaĐạitướngVõNguyênGiápđãđượcNhàxuấtbảnPreagerscủaMỹ

xuấtbảnvàG.Boudarelđãviếtlờigiớithiệuvớinhanđề“ChiếntranhĐôngDươnglầnthứhai-Quansátvàdựbáo”.

BằngniềmtintừnhữngtrảinghiệmcủacuộcChiếntranhĐôngDươnglầnthứnhất,tứclàcuộcKhángchiếncủanhândânViệtNamchốngthựcdânPhápmàG.Boudareltừngthamgia,ôngđãphântíchvàkhẳngđịnhcuộcKhángchiếnchốngMỹcứunướccủanhândânViệtNamsẽđiđếnkếtcụcnhưtrướclàMỹkhôngthểnàothắngđược.ÔngcũngtậptrungphântíchvaitròvàđườnglốiquânsựcủaĐạitướngVõNguyênGiápvẫnởcươngvịTổngtưlệnhlựclượngvũtrangnhưcuộcchiếntranhlầntrướcsẽlàmchocáctướnglĩnhMỹphảithấtbạibởisứcmạnhcủamộtdântộccótruyềnthốngchốngngoạixâmlạicómộtvịtướngtàivàtừngtrải.

TrongquanniệmcủaG.Boudarel,VõNguyênGiáplàsựkếthừacóchọnlựanhữngtưtưởngquânsựcủacácnhàcáchmạnghiệnđạinhưLêninvàMaoTrạchĐôngcũngnhưcácnhàchiếnlượcquânsựkinhđiểnnhưClausewitzvàTônTửmặcdùkhitraitrẻ,nhàgiáodạylịchsửtrẻtuổilạirấtsaymêNapoléon.Nhưngtrênhết,VõNguyênGiáplàsựvậndụngtrungthànhvớitưtưởngcủaHồChíMinhcũnglàcủaĐảngvềChiếntranhnhândânViệtNammàcuộcChiếntranhĐôngDươnglầnthứnhấtlàmộtthànhcông.Vìthế,sựquansát,phântíchvàdựbáocủaG.Boudareltrởnênsắcsảovàthuyếtphục…

Dođó,khiG.BoudarelviếtcuốnGIÁPnhưtiểusửcủamộtnhàquânsựlớn,bêncạnhnhữngphântíchkhoahọc,tácgiảcòngửigắmvàođónhiềutâmđắcđốivớilịchsửViệtNamhiệnđạimàĐạitướngVõNguyênGiáplàmộttrongnhữnghiệnthântiêubiểu,cáilịchsửmàchínhtácgiảcuốnsáchtừnglà“ngườitrongcuộc”.

TôiđãcócơhộigặpGeorgesBoudareltrongnhữngnămthángcuốicùngkhiôngsốngđộcthântrongmộtngôinhànhỏởPariskhiêmnhườngnhưngchấtchứađầysáchvànhữngtưliệuquýgiávềlịchsửvàvănhóaViệtNam.TôivàcácbạnđồngnghiệpViệtNamđãtừnglêntiếngđộngviên,ủnghộkhiôngbịnhữngkẻcựcđoanbôinhọ.Vìthế,mộtthậpniênsaungàytácgiảquađời(2003),đượcgiớithiệucuốnsáchviếtvềĐạitướngVõNguyênGiáp,vịChủtịchDanhdựcủaHộiSửhọcViệtNamcủangườiđồngnghiệpđángkính,GiáosưsửhọcGeorgesBoudarel,đốivớitôilàmộtvinhdự.

Xintrântrọnggiớithiệuvớiquýbạnđọc!

NhàsửhọcDươngTrungQuốc

HàNội,tháng11năm2012

GIÁPcủaGeorgesBoudarel:MộtcuốnsáchnênđọcNăm1975,chiếntranhkếtthúcởViệtNam.Đólàcuộcchiếntranhdàinhất,làmthiệtmạngnhiềungườinhấttrongthếkỷXX,đượcbiếtđếntrênmọichâulục,bêncạnhnhữngcuộcchiếntranhkhác.ChủnghĩathựcdânPháp,rồichủnghĩađếquốcMỹlầnlượtmưutoanngănchặnlànsóngcáchmạngViệtNamnhưngkhôngthànhcông.VềphíaPháp,9tướnglĩnhcaocấp,trongđócónhữngvịcónhiềukinhnghiệmnhất(từtướngLeclercđếntướngSalan,khôngkểtrướcđócód’Argenlieu,DeLattre…)lầnlượtnắmquyềnchỉhuyđộiquânviễnchinhPháp.TronggiaiđoạnchiếntranhMỹxâmlượcViệtNam,4tướnglĩnh,cũnglànhữngngườidàydạnkinhnghiệmđãlầnlượtthaynhau,trongđócótướngWestmorelandvàAbrams.TấtcảđềuxuấtthântừnhữngtrườngquânsựnổitiếngnhấtphươngTây,nhưSaintCyr,WestPoint…

Đốimặtvớihọ,mộtngườiViệtNamchưatừngngồitrênghếcáctrườngquânsựlớn,nhưngđãtựhọcchiếnlược,chiếnthuậttrênthựcđịa,đólàVÕNGUYÊNGIÁP.Chínhôngđãkểchotôitrongnhữngđiềukiệnnàoôngđãtiếpcậnnghệthuậtchiếntranh:Chúngtôikhôngquamộttrườnglớpquânsựnào.KhicònởHàNộinăm1940,cácđồngchícủachúngtôitruyềnđạtnghịquyếtcủaĐảngvềchuẩnbịđấutranhvũtrang,tôivàoThưviệnQuốcgiatìmtrongcuốnĐạitừđiểnLaroussenhữngmụctừvềkỹthuậtquânsự.Tôinhớđãđọcmụctừ“lựuđạn”.Tôicốgắngtìmhiểunhưngkhóquá,“lựuđạntấncông”,“lựuđạnphòngngự”,“hạtnổ”.Lúcđótôikhônghiểuthếnàolà“bộphậnnổ”[1].

[1]AlainRuscio,VoNguyênGiap,unevie,EdLesIndesSuivantes,2010.XemthêmVõNguyênGiáp,Mộtcuộcđời,Nxb.ChínhtrịQuốcgia,HàNội,2011,tr.50-51.

Mộtmìnhchốnglạikhoảng15sĩquancaocấpđượcđàotạobàibảntạicáctrườngquânsựphươngTây!Cuộcđấutranhxemrakhôngcânsức…

Đúngvậy,nhưngVõNguyênGiápđâuphảichỉcómộtmình!ÔngcónhândânViệtNamcùngkềvaisátcánh.NgườiViệtNamgiàutruyềnthốngđấutranhchốngxâmlượcnướcngoài,nhiềuthếkỷchốngkẻthùphươngBắc,chốnglạingườiPháptrongthờikỳchinhphụcthuộcđịa,sauđótừnăm1945,tiếnhànhcuộcchiếntranhgiảiphóngdântộc,hiệnthântronghìnhảnhcaocảcủaHồChíMinh.VớiBácHồ,vớiGiápvàcácbạnchiếnđấucủamình,cụm

từ“chiếntranhnhândân”khôngngừngtrởthànhkhẩuhiệuđộngviêntoànthểdântộc,đượcđemrathựchiệnhàngngày.ÍtnhàquansátngườiPháptrướcnăm1946,vàcòníthơnnữacácnhàquansátngườiMỹtrướcnhữngnăm1960cóthểhiểuđượcđiềunày.

Làmsao“mộtdântộcnhỏbé”củanhữngngườinôngdânmàhọgọimộtcáchcoithườnglà“nhữngngườinhàquê”lạicóthểđươngđầuvớivũkhíhiệnđại?Làmsaonhữngngườidukíchquầnáoráchrướiđidépcaosulạicóthểđuatranhvớicác“ônglớn”datrắngmặcquânphụcdãchiến,điủngcaovàđượctrangbịđếntậnrăng?

MộtngườibạnchiếnđấukháccủaBácHồ,ThủtướngPhạmVănĐồng,cáchđâykhônglâuđãkểchotôimộtgiaithoạisau.Năm1946khiôngdẫnđầuPháiđoàncủanướcViệtNamDânchủCộnghòađếndựHộinghịFontainebleau,MaxAndré,ngườidẫnđầuPháiđoànPháp,đãphátbiểuvớigiọngtrịchthượng:“Cácônghãytỏrabiếtđiều,hãynhườngNamKỳchochúngtôi.Cácôngkhôngmuốnchiếntranhđấychứ?Nếuchẳngmaychiếntranhxảyra,quânlínhcủacácôngchỉcầmcựđượcdămthánglàcùng!”.TôicònnhớkhiThủtướngPhạmVănĐồngkểlạichotôicâuchuyệnđó,ôngphálêncười,mộtcáicườirấttựnhiên,cứnhưainóiđếnchuyệnđócũngphảicườinhưthế!

ThếmàthựcdânPhápđãbạitrận.NướcMỹđượctrangbịvũkhítốitânnhấtthếgiớicũngbạitrận.ĐươngnhiênnhândânViệtNamphảitrảgiábằngbaonỗiđauthương,mấtmát!Nhưngthựctếcònkia:chiếnthắngnăm1975đangvàsẽcònlàmộtthờiđiểmquantrọngnhấtcủathếkỷXX.

CuốnsáchGIÁPbằngtiếngPhápcủaBoudarelramắtđộcgiảtừnăm1977,nghĩalàhainămsauchiếnthắngvĩđạimùaXuân1975củaViệtNam.Cólẽđâylàđiềutráchcứduynhấtchúngtôicóthểdànhchonhàsửhọcnày.Bởivớikinhnghiệm,hiểubiếtsâusắcvềconngười,đấtnướcViệtNam,“tổquốcthứhai”củaông,thôngthạotiếngViệt,đánglẽBoudarelphảiviếtsớmhơnthế,ngaytừtrongchiếntranhmớiphải.Bởinếuthế,cólẽôngsẽgiúpchúngtahiểuđượcnguyênnhânnàođãkhiếnnhândânViệtNamgiànhđượcthắnglợi.

Thựcvậy,cuốnsáchnàycólợithếlớnhơnnhiềusocáccuốnsáchkhácđãviếtvềGIÁPsauđó:Khôngcònbámvàocâuhỏi“GiápvànhândânViệtNamđãgiànhđượcthắnglợinhưthếnào?”,nhưngBoudarelđãgiảithích“Tạisao”họlạichiếnthắng.Vàmuốngiảiđápđượccâuhỏitrên,phảitìmhiểulịchsửđấtnướcnàytừrấtlâutrướcthếkỷXX,điềuđóBoudarelđãnắmđượcvàchuyểntảisangcuốnsáchcủaông.

TạiPháp,cuốnsáchnàyđãkhôngđượchoannghênhnhưđánglẽphảicó.Tìnhhìnhbiếnchuyểnnhanhvànăm1977,âmvangcủachiếnthắng1975

củaViệtNamđãbịnhữngsựkiệnquốctếkhácchephủ.Báochíkhôngnóinhiềuđếncôngtrìnhnghiêncứumangtínhđổimớinày.Hơnnữa,từnăm1978,bằngchiếndịchxấuxavucáoViệtNam:vớinhững“thuyềnnhân”,rồinhữngkhókhăncủađấtnướcởbiêngiớiTâyNam(KhmersĐỏđánhphá)vàphíaBắc(TrungQuốckhiêukhích),phươngTâytưởngđãđếnlúcphụcthù.ChiếndịchvucáonàyđạttớiđỉnhđiểmkhiViệtNamgiúpgiảiphóngCampuchia,rồitiếpđólàcuộcchiếntranhbiêngiớiởphíaBắc.RấtnhiềungườiPhápchúngtôitrướcsaukiêntrìủnghộViệtNam:đólànhữngngườicộngsản,nhữnglựclượngtiếnbộ,cảnhữngngườiCônggiáocánhtả,nhữnghộiviênHộiHữunghịPháp-Việt.GeorgesBoudarellúcđótuycócáinhìnphêphán“tổquốcthứhai”củaôngnhưngvẫnđứngbêncạnhchúngtôi.

SaunàyngườitabiếtrằngbảnthânBoudarelcũnglàđốitượngcủamộtchiếndịchkhámạnhgâythùhằncủanhữngkẻthuatrậntronglịchsử,“nhữngngườicũởĐôngDương”vàmộtphầncánhhữucủaPháp.TôithuộcvềnhữngngườiđãbênhvựcBoudarellúcđó.TôicònnhớtôiđãgặpBoudareltrongngôinhàôngnghỉhưuvàonhữngnămcuốiđời.Lúcđósứckhỏeôngđãsasútlắmnhưngvẫnminhmẫn,luônđọcrấtnhiều,hayhỏithămtintứcvềViệtNam…

GiờđâycuốnsáchđượcdịchsangtiếngViệt,quảlàmộtviệclàmđánghoannghênh.BạnđọcViệtNamngàynaycóthểtìmhiểuquanhữngtrangsáchhếtsứcphongphúnhưngcôđọng,cungcấpnhiềuthôngtinquýgiávàbổíchvềcuộcđờicủamộttrongnhữngnhânvậtvĩđạicủathờiđạinày,ĐạitướngTổngtưlệnhVÕNGUYÊNGIÁP.

ĐâyđồngthờicũnglàmộtsựtrântrọngcủaViệtNamngàynaydànhchomộttrongnhữngngườibạntrungthànhsángsuốtnhưngcókhibịchỉtrích-GeorgesBoudarel.

AlainRuscio,nhàsửhọcPháp

Paris,tháng11năm2012

VÕNGUYÊNGIÁP

MộtngườitênlàVănNgày24tháng12năm1944,chiềumuộn.Mộtnhóm32ngườimentheoconđườngtrongmộtgóckhuấtvùngrừngnúitỉnhCaoBằng,phíacựcbắccủaViệtNam,ngaygầnbiêngiớiViệt-Trung.Đicuốinhómđầutiênlàtrưởngnhóm,mộtngườitênlàVăn.Hoạtđộngởvùngnàytừbanămnay,chưabaogiờVăncónhiềungườidướiquyềnđếnthế,chưabaogiờanhdámđigiữabanngàybanmặtvớimộtnhómngườitrênđườngnhưthế.Khiquaylạiđểnhìncảđội,cảnhhàngngườichạydọctheonhữngkhúcquanhcủaconđườngnúikhiếnanhấmlòng.Đầuđộinónbọcvải,mìnhmặcquầnáochàm,chânquấnxàcạp,cóthểkhiếnanhvuivuikhithấymìnhtrôngthậtbuồncười.Cảđộiănmặcgiốnglínhdõng.

Mụctiêucủahọlàgì?ĐólàPhaiKhắt,mộtđồnnhỏ.Từhơnmộtnămnay,đồncókhoảng10línhdõng,domộtviênthiếutángườiPháplàmchỉhuy,có11vàingôinhàtranhbênbờsuối,đốidiệnvớimộtnươnglúanằmsáttrongnúi.ĐâylàmộtbảnViệtMinh“hoàntoàn”:toànbộngườidân,kểcảchứcdịchđều“hoàntoàn”theoViệtMinh.Khôngcógìđánglo.Ngườidânđãcungcấpmọithôngtin.

17giờngày25tháng12,độichìa“Giấyđituần”chotênlínhgácrồiđithẳngvàođồn,theosauThuSơnmặcbộkakiđónggiảđộisếp.

-Chúngtaođangđituần,quanđồncónhàkhông?ThuSơnhỏitênlínhgác,giọngháchdịchrồiđànghoàngtiếnvàođồn.Ngườicủaanhnhanhchóngtiếpcậnnơiđểsúng,trongkhihainhómkhácbaovâynhàbọnlínhở.Lúcđó,línhđịchđứađangăncơmtrongnhà,đứathudọnquầnáo,đứaquétdọn,sửahàngrào.ThuSơnhôlớn:“Rassemblement!Rassemblementgénéral!Lechefdeposterevientdudistrict!”(Tậphợp!Tậphợp!Đồntrưởngvề!).Mộtlátsau,khitoànbộlínhđãtậphợptrướcmặt,ThuSơnđổigiọng:

-Chúngtôilàquâncáchmạng,anhemđầuhàngsẽkhônggiếtaihết,giơtaylên!

Bịbấtngờ,khôngkịptrởtay,toànbộlínhđịchbuộcphảiđầuhàng.Giữalúcđó,ngườicủatổcanhgáccáchđồn3kilômétphóngngựatớibáotintênđồntrưởngđangđingựatrởvề,theosauhắncó10tênlínhkhôngmangsúng.Độiquyếtđịnhbắttênđồntrưởng.Nhữngtênlínhbịbắtđượcđưaraphíasauđồn,chiếnlợiphẩmđượcthudọn,rồiainấyvàovịtrí.Văn,ThuSơnvàHoàngSâmnấpdướimáihiên.Vănnóinhỏ:“Khinóvào,tôisẽhô“Giơtaylên”,nếunógiơtaycácđồngchílậptứcxôngrabắtsống.Cólệnhmớiđược

nổsúng”.NhưngkhiVănvừahô“Giơtaylên”thìnhiềutiếngsúngvanglên,cảngườivàngựađềubịtiêudiệt.Doquácămthù,khôngkìmđượcnênmộtsốđồngchíđãnổsúngngay.

Việcthudọnchiếntrườngđượctổchứcngayvớisựgiúpđỡcủanhândân.Tấtcảnhữnggìcóthểsửdụngtrongcuộcsốnghàngngàyđềuđượcđểlạichodânlàng.Nhữngvũkhíthuđượcđượctrangbịngaychođội,súngkípgiaolạichodukíchđịaphương.Sốsúngnàyđủtrangbịchonửatrungđội,nhưngthuđượcrấtítđạn.

Nửađêmhômấy,độidừngchânởmộtbảncáchđó15kilômétđểkiểmđiểmrútkinhnghiệmtrậnđánhvừaqua.Tới3giờsángngày26tháng12,cảđộitiếptụchànhquânđếnNàNgần,mộtngôinhàđượcbiếnthànhđồnlính,có22línhkhốđỏ,dohaisĩquanngườiPhápchỉhuy,nằmcáchđồnPhaiKhắt25kilômét.Độihyvọngsẽthuđượcđạndượcởđây.Sángsớm,độidừnglại.Cảđộithayquầnáo,cảitrangbằngnhữngbộquầnáolínhdõng,línhtậpmớithuđượcởPhaiKhắt,giảlàmmộttoánlínhdõng,línhkhốđỏđangdẫngiải“bacộngsản”bịtrói.Kịch

bảncóthayđổi.Khiđếncổng,ThuSơnlạichìagiấycholínhgácxem,trongkhimộtđồngchíkhácđisaurútthuốcláramờivàchâmlửachobọngác.Tòmò,línhgáctrênchòicanhliếcnhìn:

-LạibắtđượccộngsảnngườiMánà?

Trongkhicuộcchuyệntròdiễnravớinhómthứhai,thìThuSơnđithẳngvàotrongđồn.LúcnàyđồndomộttênđộingườiViệt,nổitiếngphảnđộng,chỉhuythaychohaisĩquanlêntỉnh.CũngnhưởPhaiKhắt,bọnlínhđanglàmnhiềuviệckhácnhau,mộtsốthudọnchănmàn,mộtsốđirửamặt.Tênđộingồiởbànlàmviệc;vũkhívẫncòntrêngiáđểsúng,trongđóbốnkhẩuđãbịViệtMinhlấyngayởlốivào.ThuSơnchĩakhẩutiểuliênvàotênđội.Bấtngờtênđộiđịnhđặttayvàokhẩusúngcủahắnđặttrênbàn,nhưngtrướckhihắncóthờigianlàmviệcđóthìđãbịhạ.Nhómđangnóichuyệnởlốivàovôhiệulínhgác,bọnlínhtrongđồnrấthoảnghốt.Mọiviệcdiễnrarấtnhanh.Batênlínhliềuchếtchốngcựđềubịtiêudiệt.BadukíchngườiTàyđượccửđếngiảithích.Tùbinhrấtngạcnhiênkhithấycácnữchiếnsĩvaimangsúng,lưngđeođạn,nóinănglưuloát,giảithíchchohọhiểuchủtrươngchínhsáchcủaViệtMinh.Đaphầntùbinhxinđượctrởvềquê,họđượctrảlạiquântrang.

Haimươiphútsau,độilạirađisaumộtcuộcgiảithíchnhanhchodânlàngmàhọphảingănkhôngchođitheođội.

Đếntối,toànđộivượtquaquốclộ3A(CaoBằng-NguyênBình)vàđivàovùngrừngnúiđávôiGiaBằng.Cảngày,anhemchỉănmộtbữacơm,nhưngvẫncốgắngđiliêntụckhôngnghỉ.Mộtđộiviênđãtổngkếtthànhmộtcâu

hàihước:“Quâncáchmạngchúngtôiănthìmỗingàymộtbữa,đánhthìmỗingàyhaitrận”.Độiđicảđêmtrongrừng,đếntậnLũngDẻ,mộtbảncủađồngbàoMông,giữakhudukíchThiệnThuật(têncủamộtchísĩkhángPhápởđồngbằngsôngHồngkhiPhápchiếmBắcKỳtrongnhữngnăm1880).Khudukíchnằmtrongmộtlòngchảokhárộng,baoquanhlànhữngváchđátaimèohiểmtrở,mộtthànhtrìtựnhiênthựcsự.TrongmườingàytạiLũngDẻ,cảđộinghỉngơi,chấnchỉnh,củngcốlựclượngvàhuấnluyệnthêm.Khixuấtphát,độiđượcpháttriểnthànhđạiđội.MộtbộphậnnhỏdoHoàngVănTháichỉhuy,phụtráchcôngtácthammưu-tìnhbáo,đixuốngphíanamhoạtđộngtuyêntruyền,mởrộngcơsở.Đạibộphận,doVănchỉhuy,đilênphíabắc,hướngvềđồnĐồngMu,phảiđiquaTrungQuốc,gầnBảoLạc,cáchđườngởphíabắcCaoBằng100kilômét,trongđó60kilômétlàđườngmònhẹpvàhiểmtrở.HoạtđộngcủaViệtMinhcònyếutrongvùngđịahìnhhiểmtrởlởmchởmđátaimèo,rừngnúilônhô,giốngnhưmộtvịnhHạLongtrêncạnvớiđỉnhnúiPiaOắccao1931métởphíanam.Khôngthểđitheođườngdễ,cũngkhôngđiđượcvàobanngày,cảđộiđiliêntục,theonhiềuđiểm,cókhilạiphảiđixuốngthunglũngvàimlặngvượtquanhữngđiểmgáccủađịch,trongtiếngtrốngcủalínhgácđêm.ĐồnĐồngMuđượcxâydựngrấtkiêncốtrênmộtngọnđồicaovìphảithườngxuyênđốiphóvớibọnphỉtừphíaTrungQuốc.Quânlínhtrongđồncóhơn40línhkhốđỏ,dobatênsĩquanPhápchỉhuy.Đồncónhiềulôcốt,tườngdàycólỗchâumai,giaothônghàovàdâythépgaibaobọcxungquanh.Khôngthểsửdụngcáchcảitrangđộtnhậpđồn,chỉcòncáchvượttườngđộtnhậpvàkêugọiquânbêntrongđầuhàng.Độichiathànhbốntổ,xuấtpháttrongđêm,leolênđồivàvượthàngràodâythépgai.Độiđangđộtnhậpthìbịđịchhỏi:

-Ai?

Tìnhhuốngnàynằmngoàidựkiến.

-ChúngtôilàViệtMinhđếnlấysúngcủaTây,khôngđánhcácanhem.

Mộtquảlựuđạnvàmộtloạtđạnnổvang.Từ23giờđến2giờsáng,bêntrongđồn,haiđộiđãvàođượcvàbắnnhauvớiđịchdữdội.ViệtMinhvừabắnvừahátđểđộngviênkhíthếchiếnđấuvàbáohiệuchocácchiếnsĩliênlạc.Tuynhiên,họlạilàmlộvịtríchiếnđấu,khiếnquânđịchtậptrunghỏalựcbắntới.Đếnrạngsáng,banchỉhuyhạlệnhrútkhỏiđồn.Độimấtmộttiểuđộitrưởng,thunămsúngtrườngmousquetonvàmộtsốđạn,bắtbốntùbinh.Cáctùbinhnàykhaiđồnđãtrongtìnhtrạngbáođộng.

Mộtcuộchànhquânmớilạibắtđầu,mọingườivừađivừanghỉdọcđườngvàăncơmnắm.Saukhinghỉngơi,độicẩnthậnxóamọidấuvếtnhỏnhất,từnhữngchiếclágóithứcănđếnhạtcơmrơixuốngđấtvìchúngcóthểđểlộdấuvết.Rồicảđộilạilênđường.Đếnvùngantoànhơn,cácchiếnsĩtảnrathànhnhữngđộinhỏđivàobảnđểtuyêntruyền.TạiNàNgần,họcóđược

thànhquảđầutiên:thu16súngtrườngvànhiềutùbinh.Nhưngbâygiờ,việccầnưutiênlàtuyêntruyền.HồChíMinhđãnhắcđinhắclạiđiềunày:“Chínhtrịtrọnghơnquânsự,vũtrangtuyêntruyềntrọnghơntácchiến”.

“Mộtchiếnthắngchỉđược100ngườibiếtsẽchỉtácđộngđến100người;nhưngnếutacho1000ngườibiết,thìcũngnhưtađãmangvề10chiếnthắngkháchoặcmộtchiếnthắnglớnhơn10lần”.NgườisaunàyviếtlênnhữngdòngnàychínhlàVăn,màĐộiViệtNamtuyêntruyềngiảiphóngquâncủaôngvừacónhữngtrậntấncôngđầutiên.Sáuthángsau,ôngđượccảthếgiớibiếtđếnvớitênthậtVõNguyênGiáp.

Chàngsinhviên,thầygiáodạysửvàngườichiếnsĩcáchmạngSinhởAnXá,tỉnhQuảngBìnhvàonăm1910[1],GiáplúcnhỏsốngởmộtvùngđồngbằngnhỏhẹpvenbiểnmiềnTrungphíabắcvĩtuyến17.NơiđâytừthếkỷXIlàbànđạpcủacuộcnamtiếnkhônggìngănnổicủadântộcViệtNam.ÔngđãlớnlênởmộtvùngđấthẹpvàobậcnhấtcủaViệtNam,cónhữngcánhđồnglúanướckẹpgiữamộtbênlànhữngcồncáttrắngxóamênhmôngchạydọcbờbiểnvàbênkialànhữngmỏmnúixanhtrơtrụitrongdãyHoànhSơnuốnlượngiữanhữngcánhrừngrậm,nơiđâyvàomùahènhữngcơngiótâykhôrátgọilàgióLàotừlụcđịaNamÁnóngbỏngthổirabiển.

[1]Theoxácnhậncủagiađình,ĐạitướngVõNguyênGiápsinhngày25/8/1911.(GhichúcủaVănphòngĐạitướngVõNguyênGiáp-VPĐT).

Cụbàthânsinh,nhữnghômkhôngbậnviệcđồngángthìcặmcụibênkhungcửi.Còncụônglàmộtnôngdâncóhọcthứctựcàycấyruộngnhà,vàtruyềnlạichocậubéGiápchữnghĩa,vốntrithứcvàtìnhyêuquêhươngđấtnước.Đốivớinhữngaihiểubiếtthìmỗitấcđấtởđâyđềumangmộtchứngtíchlịchsử.PhíabắctỉnhlàđộngPhongNhasâuhút,thuhútnhiềukháchhànhhươngđếncầunguyệntrướcmộtbànthờcònsótlạicủangườiChăm,bêncạnhnhữngnhũđálunglinhdướiánhsángkhimờkhitỏtừcửađộngrọivào.Trênbờbiển,ĐèoNganghùngvĩnằmánngữbiển,nơiđâyBàHuyệnThanhQuan,nữthisĩcủathếkỷXVIIItừngcangợivàomộtbuổichiềutà:“Nhớnướcđaulòngconcuốccuốc”.CậubéGiáptuyởtuổiấuthơcũngđãhiểurằngnữtácgiảkhinóiđếnconcuốccuốclànóiđếnnonsôngđấtnướcvìtiếngconchimcuốctheoâmHánViệtđồngâmvớitiếngquốccónghĩalàđấtnướcquêhương.

CáchlàngAnXámộtquãngngắn,cònsótlạiditíchcủathànhlũydonhàquânsựkiêmthầygiáodạychữNho,ĐàoDuyTừ,tácgiảcuốnHổtrướngkhucơ(Bíquyếtphépdùngbinh)-mộtcuốnsáchgiáokhoadạynghệthuậtquânsựchocáctướnglĩnhthờibấygiờ-xâydựngvàocuốithếkỷXVIIđượcngườidânvùngnàytruyềntụnglàlũyThầy.25nămtrướckhicậubéGiáprađời,toànbộvùngđấtQuảngBìnhnàytừnglàđịabànhoạtđộngcủanghĩaquânCầnVương,hưởngứnglờikêugọichốngPhápcủavuaHàmNghi.Ởphíabắc,trongtỉnhkếbêncũngcómộtvănthânlàcụPhanĐìnhPhùngđãxâydựngcăncứkhángchiếntrênnúiVụQuangtrongmườinămvàđếnnăm1910,mộttoánnghĩaquâncònvềđồngbằngquyêngóplươngthựcvàgâyquỹủnghộkhángchiếnchốngTây.Nhưngsaunăm1919,dườngnhư

quákhứvẻvangấyđãvĩnhviễnhếtthời,khôngcógìcưỡnglạiđược.Ngườitabướcvàomộtthờiđạimới,bútlôngmềmmạiđãnhườngchỗchobútsắtvừaviếtvừaphátratiếngcótkétcủahãngSergent-MajortừphươngTâyđemtới.

Năm1923,cậubéGiáptạmbiệtchamẹgiàvàoHuế,cốđôcủatriềuđìnhnhàNguyễnxưa,cáchnhà150kilômét,đểhọcởtrườngQuốchọc.Vàothờiđó,cáctrườnghọctừbậctrunghọctrởlênđềuđặtởcácthànhphố,thịxãvàđôthịlớn,vàđược“chínhtrịhóa”mộtcáchkhácthường.Họcsinhkhôngồnào,hiếuđộngmàrấtchămchỉđènsách.Ởlớp,cáccôcậuimlặng,ngồinghiêmchỉnhnghelờithầygiảnghayghighichépchép,chỉcònngheđượctiếngruồibayquabaylại.Mộtsốcốhọcđểsaunàyralàmquan.Nhiềungườikháccốtsaosaunàynênngười,để“cứunước,đánhgiặcngoạixâm”,“canhtânđấtnước”.Nhữngýnghĩtốtđẹpnàyámảnhtâmtrínhữngconngườitrẻtuổi.Điđâucũngthấynhữngnhómnhỏrađờimàtrongbuổilễgianhập,cáccậu“thềđấutranh,hysinhđếncùngchosựnghiệp”.

Ngườitaxìxào,bàntánvềconngườicósứchấpdẫnkỳlạmangtênNguyễnÁiQuốc(saunàyđổitênlàHồChíMinh),tácgiảángvănđảkíchnổitiếngcótựađề:BảnánchếđộthựcdânPháp,cùngvớinhữngngườicùngchíhướngđanghoạtđộngtạinướcNgaXôviết.NgườitađưachoGiápmộtbảnvàanhđãđọcsaysưa.BáochíthựcdânđãdànhtoànbộphươngtiệntuyêntruyềntốtnhấtđểvucáonhữngngườiBôn-sê-vích,thậmchícónhữngngườicóxuhướngônhòa,chỉđưaranhữngđềnghịcảicáchxãhộikhiêmtốnnhấtcũngbịchúnggánchocáitênBôn-sê-vích.

AnhhọctròtrunghọcVõNguyênGiápđặcbiệtsaymêcácmônlịchsử,địalývàvậtlý.Anhchỉrờisáchvởkhibậnđếndựnhữngcuộcthảoluậnsôinổivềcácđềtàiliênquanđếnlịchsửnướcnhà.Khi14,15tuổiđờianhđãcónhữngbướcngoặtcótínhquyếtđịnhcảcuộcđờianhsaunày.

Năm1924,ToànquyềnĐôngDươngMerlintíchcựcpháhủynhữnggìmànhữngngườitiềnnhiệmcủaônglàAlbertSarrautvàMauriceLongđãbướcđầuxâydựngchocáigọilàtựdo,bácáiởĐôngDương.MerlinchủtrươngthanhniênĐôngDươngchỉnênhọcđếnbậctrunghọcrồiđilàm,khôngnênhọclênđạihọc,nhấtlàsangPhápduhọcvìôngtachorằnghọsangchínhquốcsẽbịảnhhưởngchủnghĩanhânquyềntựdocủanướcPháp,sẽtrởthànhnhữngphầntửchốngPháp.Tuynhiên,vàonăm1925,khoảng400thanhniênViệtđiléntrêncáctàubiểnđãtớiMarseille(Pháp).

Khôngýthứcđượccácmốihiểmnguyđó,PhủToànquyềnĐôngDươnglợidụnglúcvuaKhảiĐịnhbănghàđãbuộcHộiđồngPhụChínhthôngquatrongphiênhọpngày6tháng11năm1925mộtđạodụthuhẹpquyềnhànhcủanhàvuanaychỉgiớihạntrongnhữngchứctráchthuầntúylễnghi,bansắcchocácthầnthànhhoànglàng.Ngaycảviệctuyểndụngvàbổnhiệm

quanchứcgiúpviệcchonhàvuacũngthuộcquyềncủaKhâmsứPháp.Chínhquyềnthuộcđịađãnhanhchóngcắtgọncáicànhcâymỏngmanh,vốnvẫnlàchỗdựađểcaitrịdânbảnxứ,nhưvậysựsụpđổcủachếđộthựcdânchẳngcònbaoxa.

Trongnhữngđiềukiệnấy,cógìđángngạcnhiênkhingườitangàycànghướngvề“nhữngngườiởPhápvề”nhưPhanVănTrường,NguyễnAnNinh,nhữngnhàluậnchiếnnảylửaởSàiGònbắtđầutruyềnbánhữngtưtưởnglậtđổdonhữngcâybútgiàdặnviếttrêncáctờbáobằngtiếngPháp.Năm1925,mộtnhàvăncótênlàMalrauxđãphảnánhtìnhtrạngnàytrêntạpchíIndochine(ĐôngDương):“MộttinđồnlantruyềnkhắpnơitrongxứAnNamvềmốilongạirằngmọisựcămgiận,oánthùtảnmátlâunayđãđượctậphợplạiđểcóthểtrởthànhmộtsựbùngnổ,nếucácngàikhôngđềphòng,khácnàocánhđồngvàovụgặt.”

Thựcvậy,mộthànhđộngmạnhmẽvừaxuấthiệnlại.Ngày24tháng6năm1924,vào8giờ30phúttốitạitôgiớiAnh-PhápởQuảngChâu,ngườitatổchứcởkháchsạnVictoriatiệcmừngToànquyềnMerlinvừakếtthúcchuyếnđithămcácnướcĐôngÁvềthìmộtngườiViệtNamtrẻtuổiliệngquacửasổphòngtiệcmộttráilựuđạnđượcngụytrangtrongmộtchiếcmáyảnh.Lựuđạnnổlàmnămngườithiệtmạng,trongđóbangườichếtngaytạichỗ,nhưngMerlinthoátchết.VụmưusátnàyđãgâytiếngvanglớntrongtoànĐôngDươnglàmthứctỉnh“hồnnước”,nhấtlàtrongđámthanhniênhọcsinh.TạiQuảngChâu,nhàđươngcụcTrungHoaQuốcdânĐảngđãdựngbialưudanhPhạmHồngThái,ngườichủmưutrongvụnày,đốidiệnvớiđàitưởngniệmcácanhhùngcủacáchmạngTrungHoa.Trongnhữngnămtiếptheo,bialiệtsỹPhạmHồngTháitrởthànhnơihànhhươngchínhtrịcủanhữngngườiViệtNamlưuvong.

Mộtnămsausựkiệnchấnđộngnày,mộtcuộctruylùngcủacảnhsát,vềkỹthuậtthìkháthànhcôngnhưngvềchínhtrịthìlạilàmộtchủtrươngrấtdở,đãgâynênsựphảnđốikhắpnơi.Tháng6năm1925,ởngaylốiracủanhàgaThượngHải,cảnhsátPhápbắtcócnhàyêunướcPhanBộiChâuđanglưuvongtạiTrungQuốcvàsắpđigặpNguyễnÁiQuốcmớiđếnQuảngChâu,cùngvớiBorodinetừMatxcơva.

ViệckếtántửhìnhnhàyêunướckỳcựuđượctấtcảmọingườikínhtrọngđãgâynênmộtphongtràorộnglớnđòiânxáchoPhanBộiChâu.Cuốinăm1925,PhanBộiChâuđượcToànquyềnVarenneânxánhưngquảnthúctạinhàởHuế.ÔngsốngnhữngngàycuốiđờitạingôinhàđơnsơbênbờsôngHương.Trênmộttờbáođịaphương,nhànhoHuỳnhThúcKháng,vừamãnhạntù13năm(từ1908đến1921)tạiCônĐảo,đãnóiđếnnhữngtìnhcảmcủacáctầnglớpnhândânđốivớinhàyêunướchọPhan.

Giáptíchcựcthamgiacácphongtràonàyvớithanhniêncáctrường.Tháng3

năm1926,PhanChuTrinhtạthế.CụlàngườiđãchịuántùđàyởnhàtùCônĐảochỉvìđòithựchiệnnhữngbiệnphápcanhtân,cấptiếntừđầuthếkỷ.CáichếtcủaPhanChuTrinhkhiếnphongtràobấtmãnvớichínhsáchthuộcđịalạibùnglên.Tạitấtcảcácthànhphố,từSàiGònđếnHàNội,thanhniênhọcsinhbãikhóa,mặcđồtang,tổchứclễtruyđiệuPhanChuTrinh.ChínhquyềnthuộcđịahiểurõýnghĩacủaphongtràotônvinhnhàyêunướcPhanChuTrinh,đãđuổihọcnhững“ngườicầmđầuphongtrào”.TạiHuế,Giápđãbịtheodõitừlâuvàcũngnằmtrongsốnày[2].

[2]VõNguyênGiápbịđuổihọcvìtổchứcbiểutìnhbãikhóaphảnđốiBangiámhiệunhàtrườngđuổianhNguyễnChíDiểu(VPĐT).

Dườngnhưkểtừthờigiannày,GiápđãgianhậpĐảngTânViệt[3],mộtchínhđảnghoạtđộngbímậtchủtrươngbạođộngvàchịuảnhhưởngsâusắccủanhữngngườimác-xít.GiápquayvềAnXá,trongbụngđãnghĩđếnviệcxuấtdươngsangTrungQuốcđểgianhậpViệtNamthanhniêncáchmạngđồngchíhộidoNguyễnÁiQuốcthànhlậpởQuảngChâu.Ýđịnhnàykhôngthành,GiápquaylạiHuếkhôngphảiđểđihọcmàđểhoạtđộngnhưmộtchiếnsĩcáchmạngvàcóquanhệmậtthiếtvớinhữngngườithâncậncủaHuỳnhThúcKháng.

[3]Năm1928,VõNguyêngiápđượckếtnạpvàoĐảngTânViệt(BT).

Tìnhhìnhtiếptụccăngthẳng,ViệtNamQuốcdânĐảng,mộtnhómcókhuynhhướngdântộcchủnghĩatrênmộtnềntảngmờnhạttheochủnghĩaTamdâncủaTônDậtTiên,chủtrươngtiếnhànhkhởinghĩa.Từnăm1927,nhómnàycóảnhhưởngtronggiớitríthứcvàbắtđầugâycơsởtronghàngngũbinhlínhcủaquânđộithuộcđịađểtổchứcnộigián.

Trongnăm1929,tấtcảcácchibộcủaThanhniên[viếttắtcủaViệtNamthanhniêncáchmạngđồngchíhội]vàTânViệtbỗngnhiênngảsangchủnghĩacộngsảnvà“đivôsảnhóa”(tứclàxinvàolàmtrongnhàmáy,xưởngthợđểgầngũicôngnhân,tựcảitạomìnhvàtuyêntruyềnchủnghĩacộngsản).Nhữngvụđìnhcông,xôxátvàcảmưusátngàycànggiatăngvàtháng2năm1930,nổravụbinhbiếncủalínhkhốđỏđóngởYênBáitheochủtrươngdoViệtNamQuốcdânĐảngđềxuất,đồngthờimộtloạtcácvụbạođộngđịaphươngcũngxảyraởngoàirìamiềnchâuthổsôngHồngchođếngầnHảiPhòng.Phongtràobịđànáp,nhưngngaysauđómộtcuộcđìnhcôngnổraởVinhngày1tháng5.Quayvềlàng,nhữngcôngnhânđãkhuyếnkhíchnôngdântổchứcbiểutình,ngườiđiđầucầmcờđỏ,tiếnvàocácthịxã,huyện,tỉnhlỵ.

BắtđầunhennhómtừhaitỉnhNghệAnvàHàTĩnh,cácXôviếtđịaphươngđãđượcthànhlậpnằmngoàitầmkiểmsoátcủachínhquyềnthuộcđịa,phongtràolanrộngracácnơinhưvếtdầuloang.ToànbộnôngthônNamKỳcũng

nhưQuảngNgãi,phíanamHuế,cảTháiBìnhphíanamchâuthổsôngHồngởBắcKỳrụcrịchkhởinghĩa.ChínhquyềnthuộcđịapháilínhlêdươngvềhaitỉnhNghệAnvàHàTĩnhđểtiếnhànhchiếndịch“bìnhđịnh”cáclàngkhởinghĩa.Cácnơikháctrongdiệntìnhnghicũngbịtrấnáp.TạiHuế,Giápthamgiacácphongtràoủnghộvàquyêngópgiúpnhữngngườibịbắtgiamtrongcácnhàtù.TrongmộtvụẩuđảvớimộtngườiPháp,Giápbịbắt,bịkếtánbanămtùgiamtạinhàtùLaoBảothuộctỉnhQuảngTrị[4],giápbiêngiớiLào.Ởnhàtùnàynhiềuphạmnhânkhôngchịunổichếđộtratấncủabọncaingụclạithêmkhíhậukhắcnghiệtnênchếtrấtnhiều.Tháng9năm1915,35tùchínhtrịnổidậyđốtnhàgiamvàbỏtrốn.KhônglâutrướckhiphạmnhântrẻVõNguyênGiápbịgiảiđếnLaoBảo,tạiđâyđãxảyramộtvụbinhbiến,trongđóNguyễnSĩSách,mộttrongnhữnglãnhđạoĐảngCộngsảnđãbịđánhchết.

[4]VõNguyênGiápbịgiamởnhàlaoThừaPhủ,Huế,chứkhôngphảiởLaoBảo(VPĐT).

MộtsựcanthiệpđúnglúccủaquancaitrịMartyđãđưaGiáprakhỏitrạigiamLaoBảotrướckhimãnhạntù.Làmộtchuyêngiavàkhálọclõikinhnghiệmtrongngànhanninh,lạicóđầuócsángsuốtđánggờm,hẳnôngtachorằngkhôngnênđểGiápbịgiamlâutrongtù,nơiđâychàngthanhniênsôisụcýchícáchmạngnàychắcchắnsẽtrưởngthànhthêmdođượctiếpxúcvớicácchínhtrịphạmkhác,saunàycóthểtrởthànhmộtkẻthùkhôngđộitrờichungcủachínhquyềnthựcdân,chonêntốthơnlàtạođiềukiệnchoanhtahọcthànhtàivàanhtasẽkhônngoan,dễbảohơn.Cóthểđâykhôngphảilàtrườnghợpduynhấtđểthuphục.Sauđó,từthânphậntùkhổsai,GiáptrởthànhhọcsinhTrườngTrunghọcAlbertSarraut,mộttrườnghọctốtnhấtởthuộcđịa,thựctếlàdànhriêngchoconemngườiPhápvàsốítquanlạihaycôngchứccaocấpngườiViệtđượcưuđãiđặcbiệt.Martyđãmắcsailầmlớnnhấttrongcuộcđờihànhnghềmậtthámcủamình.

Saukhiđỗtútàitriếthọcnăm1934,Giápghitênvàohọctrườngluật.Vừađihọcđạihọc,chàngsinhviênGiápvừaxinlàmgiáoviênTrườngtưthụcThăngLongđểkiếmsống.TrườngThăngLong[5]trởthànhvườnươmthựcthụnhữnghạtgiốngcáchmạngcủaViệtNam,cónhữnghọcsinhsaunàylànhữngnhàcáchmạngxuấtsắcnhưLêĐứcThọ[6],nhàthươngthuyếtvềhòabìnhtạiHộinghịParisvềViệtNam,NguyễnThànhLê,ngườiphátngôntạiHộinghịParis,tướngLêQuangĐạo,nhàquânsựlỗilạctrởthànhChủtịchQuốchội,NguyễnLam,Phóthủtướng,ChủnhiệmỦybanKếhoạchnhànước.

[5]TrườngtưthụcThăngLonglàtiềnthâncủatrườngTrunghọcCơsởThăngLongngàynay.Năm1934,HoàngMinhGiámcùngvớimộtsốnhàtríthứcđươngthờinhưPhanThanh,ĐặngThaiMai,ĐặngVũXích,PhạmHữu

Ninh,NguyễnCaoLuyện,NguyễnDương…thànhlập“Hộimởmangnềntưthục”,mộtnămsaulậplênTrườngtưthụcThăngLongvớimụcđíchtruyềnbákiếnthứcchocộngđồngvàtuyêntruyềnlòngyêunước,thươngdânvàcămthùthựcdânPhápxâmlược.Năm1945,thựcdânPhápđãbuộctrườngphảiđóngcửadonhữngảnhhưởngcủatrườngđếnphongtràoyêunướcngàycàngmạnh(BT).

[6]LêĐứcThọkhônghọcởtrườngThăngLong(VPĐT).

Tạitrườngluật,Giáphọcxuấtsắctấtcảcácmôn,nhưngmônhọcanhthíchnhấtlàkinhtếchínhtrị.Năm1937,anhbịtrượttrongkỳthivấnđáp,tuybàiviếtcủaanhđạtkếtquảxuấtsắc,anhđãtotiếngvớithầygiámkhảo.GiáosưPiroumớiởParissangnhậnthấyGiáplàmộttrongnhữngsinhviêncótriểnvọng,cóthểtiếpthutốtbấtcứmônhọcnào,nênmuốngửianhsangPháphọc,táchkhỏimôitrườngthuộcđịa.Ôngngỏýxinmộtsuấthọcbổngđiduhọcchoanh.Saumộtthờigiansuynghĩ,anhđãkhướctừđềnghịnày.Anhtrảlời:anhkhôngmuốníchkỷ,đượcmộtmìnhhưởngmaymắnvàânhuệ,bỏlạibạnbèởnhà[7].

[7]Câutrảlờilà:“maconfictionestfaite”(tôiđãlựachọnconđườngcủamình)(VPĐT).

Thựcra,Giápcónhữnghoạtđộngkhác,cólẽđãlôicuốnanhhơnlàsangPhápduhọc.Lúcnày,GiáphoạtđộngtrongChibộPhápcủaQuốctếcôngnhân[8].TừkhiMặttrậnbìnhdânlêncầmquyềnởPháp,tìnhhìnhởĐôngDươngcũngcóphầndễthởhơn.Nhiềubáochítiếnbộxuấtbảncôngkhai.ĐảngCộngsảnĐôngDươngcũngcónhữngtờbáointiếngPháp,racôngkhai.ĐólàtờLeTravail(Laođộng),NotreVoix(Tiếngnóicủachúngta)trongđóđăngnhữngbàicủaNguyễnÁiQuốctừnướcngoàigửivề,kýtênP.C.Lin.Lúcnày,NguyễnÁiQuốcvừavềDiênAn,TrungQuốcsaumộtthờigiandàilưutrútạiMatxcơva.

[8]SaunàylàĐảngXãhộiPháp(1969)(BT).

CùngvớiTrườngChinh,VõNguyênGiápviếtcuốnsáchtiếngViệtnhanđềVấnđềdâncày,xuấtbảnnăm1937.Giápviết:“Vấnđềdâncàyđángđượcchúngtôiquantâm…Đốivớibọntưbản,dâncàychỉlànhữngngườinhàquêumê,đầnđộnkhôngđángđểngườitacoitrọng.Tuynhiên,khikhôngthểchịuđựngđượcnữa,nhữngngườinhàquêấyđãthứctỉnh,nhìnthẳngvàosựvậttrướcmắt,đểcơntứcgiậnbùnglên.Bướclênvũđài,họdámđươngđầuvớibọnbóclột.LêLợiởthếkỷXIVđãtrôngcậyvàohọđểgiảiphóngdântộc.QuangTrungcũnglàmnhưthếkhiphảiđánhnhauvớiquânThanhnăm1789”.CùngvớiPhạmVănĐồngvừatừCônĐảotrởvềsautámnămtùđày,TrầnĐăngNinh,thợin-saunàyphụtráchhậucầntrongchiếndịchĐiệnBiênPhủ-vànhiềungườikháclànhómởmiềnBắcthúcđẩycuộcvậnđộng

triệutậpĐạihộiĐảngCộngsảnĐôngDương.ĐạihộichophépĐảngCộngsảnhoạtđộngbánhợppháp,tổchứcnhiềuphongtràosongsongdướinhiềukhẩuhiệukhácnhaunhưngvẫnchegiấuđượcvaitròlãnhđạocủaĐảng.Vàothờigiannày,BanchấphànhTrungươngĐảngđangởmiềnNam,khôngxaSàiGòn,doLêHồngPhonglàmTổngbíthư(saunàyhysinhtạinhàtù,saukhởinghĩaNamKỳnăm1940).TừNamraBắc,nhữngcuộctiếpxúcdiễnrathườngxuyênbấtchấpkhókhăn.Hoạtđộngvừathốngnhấtvừasongsongvớinhau.HainữchiếnsĩđóngvaitròthenchốtlàhaichịemNguyễnThịMinhKhaivàNguyễnThịQuangThái.MinhKhaiđãthamgiađoànđạibiểuĐảngCộngsảnĐôngDươngtạiĐạihộiVIIcủaQuốctếCộngsảnhọpởMatxcơva,làbạnđờicủaLêHồngPhongvàcũngnhưchồng,MinhKhaiđãbịxửbắntạiSàiGònnăm1940saucuộckhởinghĩaNamKỳbấtthành.GiápđãquenbiếtQuangTháitừkhicòncùngđihọctạitrườngQuốchọcHuế[9],sauđóhaingườiyêunhauvànênvợnênchồng.Hoạtđộngcáchmạngkhiếnhọluônphảixanhaunhưngcũnglàmhọthêmgắnbó.Họđãcùngnhauđemcảthểxácvàtâmhồnhiếndângcholýtưởng.Đứaconđầulòngcủahọlàmộtbégái,đượcđặttênlàHồngAnh.

[9]NguyễnThịQuangTháihọcởtrườngĐồngKhánh,Huế(VPĐT).

Đãhọcđượcnhiềutrongcôngtác,ĐảngCộngsảntậndụnghếtcáckhảnănghoạtđộnghợpphápnhưngvẫngiữkínmạnglướibímậtcủamình.Năm1937,ĐảngtổchứcnhiềucuộcbãicôngtrongNamngoàiBắc.

ToànbộcánbộchủchốtcủaĐảngsẵnsàngchuyểnvàobímậtkhikhảnănghoạtđộnghợpphápkhôngcòn.Tháng9năm1939,saukhikýhiệpướcĐức-XôvàPháplâmvàovòngchiến,Đảngrútvàobímật.Haithángsau,ĐảngthànhlậpMặttrậnphảnđếĐôngDươngvàđặtvấnđềgiảiphóngdântộcvàochươngtrìnhnghịsựcủaĐảng.CuộctiếpxúctrựctiếpđượcnốilạivớiNguyễnÁiQuốc,lúcnàyđangởtỉnhQuảngTây,miềnNamTrungQuốc.Tháng4năm1940,BanchấphànhTrungươngĐảngquyếtđịnhVõNguyênGiápvàPhạmVănĐồngbímậtvượtbiêngiớisangTrungQuốc.Giápviết:“Tìnhhìnhđốivớichúngtôikhôngdễdàngchútnào.Trongthờigianhoạtđộngrabáohợppháp,chúngđãbốtríđườngdâytheodõisátchúngtôi.Tuynhiênchỉtrongvàingày,chúngtôiđãchuẩnbịxongmọithứđồngthờiđượcbiếtHoàngVănThụsẽgặptôimộtlầnnữatrướcngàylênđường”.

KhiGiápđếnchỗhẹn,ThụnóivớiGiáplúcnàytaphảinghĩđếnviệcphátđộngphongtràodukích.

MộtbuổichiềuthứSáu,thầygiáodạylịchsửVõNguyênGiáprờikhỏicănnhàtrọsaukhiđểlạichoôngHiệutrưởngTrườngThăngLongHoàngMinhGiám(saunàylàBộtrưởngNgoạigiaotrongChínhphủHồChíMinh)mộtbứcthưxinlỗivắngmặttrongbuổidạysắptớidotìnhhìnhsứckhỏekhôngđượctốtsauchuyếnvềquêthămnhàvừaqua.Thưsẽđượcgửitừbưuđiện

tạiQuảngBình.Lúcđóđã17giờ30phút,chỉcònbốnmươitámtiếngđồnghồnữalàđượctháocũixổlồng.Giápđưamắtnhìnlầncuốiphongcảnhxungquanh.TừgiờchođếnkhianhtrởlạicóbiếtbaodòngnướcđãchảyquachiếccầubắcquasôngHồng?AnhđivềphíahồTây,đầuđườngCổNgư,hoaphượngkếtthànhmộtvòmđỏchóidướiánhchiềutà.Dướigốccâybêncạnhmộtngôichùa,Tháibếconchưađầynăm,đứngđợi.Giápdặnvợcốtìmngườigửiconđểđi“hoạtđộngbímật”,đâycũnglàđiềutựđáylòngTháimongmuốntừlâu.Nhưngtrướcgiờphútchiatayđauxélòng,chịquayđầunhìnraphíahồgiấuđôimắtnhòalệ.Chẳngmấychốc,ngườiliênlạcđãgiụcđếnlúcphảixuấtphátrồi.GiápđượcđưađếnmộtnhàtrọvàmộtlátsauĐồngcũngđến.HọnghỉđêmởđâyđểsángsớmhômsauragađầucầuđáptàuhỏađiLàoCai.Cáigaxépnàyítbịcảnhsátđểmắtđếnhơn.Cảbangườilêntoangồikhôngđemtheohànhlýgì,mỗingườimộtgócriêngđểtránhsựchúýcủamọingười.Giápđeokínhđenđểnhỡhọctròcógặpcũngkhôngnhậnra.ĐếntrướcLàoCaimộtga,bangườixuốngtàu,đibộđếnbờsôngrồithuêthuyềnquasôngởmộtchỗvắng.

TạiCônMinh,đãcóngườiđợiởcửagađểđưahọđếnchỗởcủaPhùngChíKiên,chiếnsĩcáchmạngởTrungQuốctừnăm1924vàhọctrườngquânsựHoàngPhố.KiênlúcnàylàphụtráchcơsởĐảngởCônMinhbáochoGiápvàĐồngbiếthọsẽđượcgặpNguyễnÁiQuốc,lúcnàyđượcgọilàđồngchíVương,ônggiàhọTrần,HồQuang…hoạtđộngkhắpmiềnNamTrungQuốctừcuốinămngoáiđểgâycơsở,chắpnốiliênlạcvớiĐảngởtrongnước.

HoạtđộngdukíchtạichiếnkhuViệtBắc1940-1945Năm1940,tìnhhìnhcủanhữngngườicộngsảnViệtNamtạimiềnNamTrungQuốcrấtbấpbênh.ViệtNamQuốcdânĐảngđãmấthầuhếtcơsởởtrongnước,chạysangđâynhưngluônluônbịmậtthámPháptheodõi,rìnhmòvànhữngđảngviêncủahọcũngđangrasứctranhthủquầnchúngđưahọrakhỏiảnhhưởngcủanhữngngườicộngsản.Vềmặtchínhthức,MaoTrạchĐôngvàTưởngGiớiThạchđanghợptácvớinhauchốngNhậtvàChuÂnLaihiệncómặttạiTrùngKhánhnhưngsựhợptácđókhôngcheđậyđượcnhữngmâuthuẫnngấmngầm.ỞmiềnNam,bọntướnglĩnhquânphiệtTrungHoaQuốcdânĐảngnắmnhữngđịavịchủchốttrongbộmáychínhquyền.Đểdễdàngtiếpxúcvớichúng,ĐảngCộngsảnĐôngDươngvàViệtkiềuởVânNamthànhlậpHộiủnghộTrungQuốcchốngNhật(TrungQuốckhángNhậthậuviênhội)đểtiệnđilại.SaukhigửiGiápvàĐồngđihọctạiDiênAnvàdặnthêmGiápnếucóthểhãytheomộtkhóahuấnluyệnvềquânsự,NguyễnÁiQuốcđithămnhữngcơsởcủaĐảngtrongsốViệtkiềuthườngtậptrungdọctuyếnxelửaVânNam.

ĐinhờxetảicủaHộichữthậpđỏcủaQuốcdânĐảngdomộtđảngviêncộngsảnlái,GiápvàĐồnglênđườngđiQuýDương,thủphủtỉnhQuýChâu.Ngồithumìnhgiữanhữngkiệnhàngchevảibạtxếpchậtcứngtrênthùngxe,trờinóngnhưthiêunhưđốt,xelắclưlượntrênconđườngtoànđèo,dốc,haingườiđếnphòngBiệnSựxứcủaBátlộquân-têncủalựclượngvũtrangcủaHồngquânthamgiakhángNhậtdướisựchỉhuycủaThốngchếTưởngGiớiThạch.HọởlạichờxeđitiếpđếnDiênAn.Đếngiữatháng6,họđượctinParisthấtthủ.Tìnhhìnhthayđổitấtcả.ÍthômsauPhùngChíKiêntừCônMinhtới.Xéttìnhhìnhđangởbướcngoặt,bâygiờphảinghĩđếntìmđườngvềViệtNamphátđộngphongtràocáchmạng.ĐánglẽđitiếplênmiềnBắctheokếhoạchcũ,nhưngcảnhómquayvềxuốngQuếLâmthuộctỉnhQuảngTây.Họtránhkhôngnghỉlạitrụsở

BiệnSựxứcủaBátlộquânởđâymàrangoạiôtrútạitrụsởđịaphươngcủaViệtNamgiảiphóngđồngminhvàbắtđầucôngtácvậnđộngnhàđươngcụcQuốcdânĐảngkếthợpvớisựủnghộkínđáocủacácđảngviênTrungQuốc.

Lúcnàylàcuốitháng9năm1940khichínhquyềnDecouxởĐôngDươngchophépquânNhậtvàoBắcKỳ.QuânNhậtvượtquabiêngiớiđánhchiếmLạngSơn,tànsátlínhPhápđồntrúởđây.GiữalúcđóNguyễnÁiQuốcgặplạinhómvàchobiếttạiTrungQuốcquanhệgiữaQuốcdânĐảngvàĐảng

Cộngsảnđangcăngthẳng.TưởngGiớiThạchchủtrươngđộcchiếmtoànbộcácvùngnằmởphíanamsôngDươngTử.ÔngralệnhtiêuhủyhếttàiliệucóthểtiếtlộxuhướngchínhtrịvànhắcnhởhơnlúcnàohếtphảituyệtđốigiữbímậtkhôngchonhàcầmquyềnQuốcdânĐảngbiếtmìnhlàcộngsản.NhờmộtsốsĩquanQuốcdânĐảngcócảmtìnhvớicộngsản,nhómđãđặtđượcquanhệvớitướngTrươngPhátKhuê,Tưlệnhtạichiếnkhu.TrươngPhátKhuêtỏracóthiệncảmvớinhómngườiViệthoạtđộngtíchcựcvàcóhiệuquả,kháchẳnvớicácnhómngườiViệtkhácchỉlăngxăng,đấuđánhauvàbấttàivôdụng,khiếnôngtabựcmình.

NếutìnhhìnhởTrungQuốcđanguámthìngượclạiởtrongnướctìnhhìnhngàycàngthuậnlợichocáchmạngĐôngDương.Hailầnnhândânvùngdậykhởinghĩavàbinhlínhcũngđứnglênlàmbinhbiến.Cuốitháng11nghebáochíTrungQuốcđưatinvềkhởinghĩaNamKỳ,NguyễnÁiQuốcđãgửithưchoĐảngbộNamKỳ,nhưngthưđókhôngđếnđượctớinơi.Chỉtrongmấyngày,cuộckhởinghĩabịdìmtrongbiểnmáu.CótriểnvọnghơncảlàcuộckhởinghĩacủanhândânBắcSơnởLạngSơnnổravàocuốitháng9saukhiquânNhậttrànvàoLạngSơn,quânđồntrúcủaPháprútlui.NhữngphầntửthânNhậttưởngthờicơthuậnlợiđếnvớihọvàtinrằngđượcsựủnghộcủaTokyonênđãchuyểnsanghànhđộnglậtđổchínhquyềnthựcdânPháp.NhưngNhậtđãbắttayvớiPhápđểmặcchoPhápđànáp.HọphảirútsangTrungQuốcđểtránhkhủngbố.Ngượclại,nhữngchiếnsĩcộngsảnởhuyệnBắcSơnlợidụnglúclínhPháprútchạyđãnổidậycướpsúngthànhlậpcăncứkhángchiếnquanhBắcSơn.

Tronghoàncảnhmớiđó,TrungHoaQuốcdânĐảngdựđịnhthànhlậpcáckhudukíchởĐôngDươngđểchuẩnbịđónquânĐồngminhtiếnvàođánhNhật.MộtngườiViệtNamđilínhchoTrungHoaQuốcdânĐảngtênlàTrươngBộiCôngđãđượcchínhthứcgiaonhiệmvụđó.TênnàyđãđếnTĩnhTâygầnbiêngiới.Từcuốitháng11,GiápvàĐồngcũngđãđếnTĩnhTâyđặttrụsởtrưngbiểnMặttrậngiảiphóngViệtNamvàhợptácvớiTrươngBộiCông.GiápvàĐồngcũngliênhệđượcvớinhómhơn40thanhniênvừaởCaoBằngsang,trongđócóLêQuảngBavàHoàngSâm.Đếntháng12,PhùngChíKiênvàNguyễnÁiQuốccũngđếnđây.NguyễnÁiQuốcvừathayđổibídanhvàmangtrongngườiônghaitấmdanhthiếp,mộtgiấythônghànhđềumangtênHồChíMinh[1].

[1]ỞđâyGeorgesBoudarelđãcósựnhầmlẫn.Thựcratháng8/1942NguyễnÁiQuốcmớilấytênlàHồChíMinh,sangTrungQuốcđểtìmsựliênminhquốctế(BT).

Cũngtrongthờigiannày,dướiconmắtthiệncảmcủaTrungHoaQuốcdânĐảng,mộtủybangiảiphóngViệtNammangtênViệtNamđộclậpđồngminhgọitắtlàViệtMinhđãđượcthànhlập,gồmnhữngngườitheochủnghĩa

quốcgiasốngnhờsốtiềntrợcấpcủacácnhàđươngcụcTrungHoanhưngkhônghòahợpvìganhđuađốkỵvàbấtđồngvềvấnđềýđồcủachínhphủTrùngKhánh.RấtnhiềungườitừnhómĐạiViệtcóxuhướngpháttriểnthânNhật,cămthùTrungQuốcnhưngchỉvìTokyobỏrơimàphảisangẩnnáutạiQuảngTây.Dướinhữngbídanhkhácnhau,GiápvàĐồngđãthamgiaủybannày,trongđócónhiềungườiđứngđầu,chẳngbaolâutảnmátđinhiềunơiởHoaNamvìnhữnglýdohoàntoàncánhân,khônghềcóquanhệchínhtrịgìvàbiếnmấtmộtthờigian.

Ngượclạivớinhữngphầntửquốcgiaítchúýđếnnhữnggìđangxảyratrongnước,HồChíMinhluônluônhướngvềViệtNam.Cuốinăm1940,khichọnCaoBằnglàmcăncứđịacáchmạng,HồChíMinhđãkhẳngđịnh:“CăncứđịaCaoBằngsẽmởratriểnvọnglớnchocáchmạngnướcta.CaoBằngcóphongtràotốttừtrước,lạikềsátbiêngiới,lấyđólàmcơsởliênlạcquốctếrấtthuậnlợi.NhưngtừCaoBằngcònphảipháttriểnvềTháiNguyênvàthôngxuốngnữamớicóthểtiếpxúcvớitoànquốcđược.CónốiphongtràođượcvớiTháiNguyênthìkhiphátđộngđấutranhvũtrang,lúcthuậnlợicóthểcông,lúckhókhăncóthểthủ”.

TrongmộtnămGiáphoạtđộngtrênlãnhthổTrungQuốcnhiềuhơnởViệtNam.Sauđóđếnnăm1942[2],ôngvềhoạtđộnghẳnởViệtNam,trởthànhthànhphầnchủchốttrongviệcthựchiệnkếhoạchquânsựvàchínhtrịdoHồChíMinhđềra.Tuynhiên,hoạtđộngcủaôngkhôngtáchrờikhỏitoànbộhoạtđộngcủaĐảngtrongcùngthờigiannàyđangrấtsôinổiởnhiềuvùngkhácnữa,đặcbiệtlàvùngBắcSơn,miềnđồngbằngsôngHồngvàngayởHàNội,cònởcáctỉnhmiềnTrungvàmiềnNamphongtràotạmthờigặptrởngạivìbịđànápnhưngvẫnvữngvàng.

[2]Năm1941,VõNguyênGiápđãvềhoạtđộngởViệtNam(VPĐT).

Lúcnày,dướisựlãnhđạocủaHồChíMinh,GiápđicùngvớiĐồngvàKiêntổchứccáclớphuấnluyệnđàotạocánbộởmộtđịaphươngcóngườiNùngsinhsốngcáchTĩnhTây50kilômét.Nhữngngườidânsốngởđâycònnhớmãikỷniệmrấttốtđẹpvềlớphọc.HồChíMinhđãđổibộâuphụcđemtừCônMinhlấybộquầnáoNùng.ĐếnngàygiápTết,cũngnhưnhiềungườitronglàng,ôngđilễchùavàGiápngạcnhiênthấyôngđilạirấttựnhiêntrongthếgiớicủangườidântộcthiểusốvốnhoàntoànmớimẻđốivớiôngcũngnhưcácđồngchícủaông.Thâmnhậpsâuvàolốisống,thíchnghitốiđavớihoàncảnhsốngcủahọđểgiúpngườidânpháttriển,đólàbàihọcđầutiênđốivớiGiáp.HồChíMinhtheodõisátviệctổchứctậpthểhọcviên.Ôngchủtrươngmọiviệcđềurõràng,phùhợpvớitrìnhđộcủangườithamgiavàtrướchếtphảicụthểhóa,gắnvớihànhđộng.Trongmỗilĩnhvực(tuyêntruyền,tổchức,hoạtđộngvũtrang…)cácthảoluậnphảinêubậtvấnđềthựctiễn.Họcxongquayvềlàngthìlàmgì?Làmnhưthếnào?Quanhữngbước

côngtáckếtiếpnhaunhưthếnào?

Kếtthúcthờigianhuấnluyện,LêQuảngBa(saunàylàthiếutướngcủaQuânđộinhândânViệtNam)dẫnđầunhómtiênphongvềCaoBằngtìmđịađiểmthuậnlợichoviệcđặtcơsởbanđầuvàođầunăm1941.ÍtlâusauHồChíMinhđãgặplạihọ.ÔngđặtnơilàmviệctạihangPắcBótrongtỉnhCaoBằngchỉcáchbiêngiớimộtquãngngắn.

ĐốivớiGiáp,trởlạiTrungQuốchoạtđộngcùngvớiPhạmVănĐồngvàHoàngVănHoan,côngtáclúcnàynặngvềngoạigiaohơnlànghệthuậtquânsự.BâygiờkhôngcònvấnđềgửicánbộđiđàotạoquânsựtạiDiênAnnữavìquáxa.NgườitasẽcốgắngtậndụngcáckhảnăngtạichỗmàTrungHoaQuốcdânĐảngcóthểđemlại.Nhữngngườivữngvàngvềchínhtrịsẽcóthểđihọckỹthuậtmàkhôngđểbịảnhhưởngbởituyêntruyền.Tháng6năm1941,GiápcònlàmviệcvớigiớiquânsựcủaTưởngGiớiThạchởQuếLâm,phíabắctỉnhQuảngTây.Tạiđâyôngđượcchấpnhậngửiđếnmộttrungtâmhuấnluyệnmộtsốđồngchí,trongđócóHoàngVănTháisaunàycũnglàchỉhuycấptướng,TổngthammưutrưởngQuânđộinhândânViệtNam.MộtlớphuấnluyệnđấutranhcũngđượctổchứcchocánbộViệtMinhởTĩnhTây.Trongsuốtnăm1941,GiápđilạinhưconthoigiữaViệtNamvàTrungQuốc,cứ15ngàyĐồngvàGiáplạithaynhauvềnướcbáocáo.

Tháng5năm1941,GiáptrởlạiPắcBódựHộinghịlầnthứtámcủaĐảngCộngsảnĐôngDươnghọptạimộtđịađiểmgầnhangđặtnơilàmviệccủaHồChíMinh.ĐượcHoàngVănTháidẫnđường,TrườngChinhvàHoàngQuốcViệttừdướixuôilênquanhữngđườngmòntrongrừng.HộinghịTrungươngquyếtđịnhchínhthứcthànhlậpMặttrậnViệtMinhtậphợptấtcảnhữngngườiViệtNamtrongcuộcđấutranhchốngphát-xítNhậtvàđếquốcPhápđểkhôiphụcnềnđộclậpcủaViệtNam.CôngviệcchuẩnbịkhởinghĩađượcđưavàochươngtrìnhnghịsựvàHộinghịquyếtđịnhcủngcốkhudukíchBắcSơnđểbiếnnơiđâythànhcăncứđịathứhai.HộinghịđãbầuTrườngChinhlàmTổngbíthưĐảngthaythếcựuTổngbíthưNguyễnVănCừbịbắttừtháng6năm1940(ôngbịxửbắnngày24tháng5năm1941gầnSàiGòn).Cácđạibiểudựhộinghịsaukhihọpxonglạitrởvềxuôitheonhữngconđườngmòn.PhùngChíKiên,ngườigiỏinhấtvềquânsựlúcbấygiờ,đãdừnglạiởBắcSơnvàhysinhtrongmộttrậnphụckíchcủađịchcuốitháng7.Giáp,ĐồngvàHoanquaylạiTrungQuốcvàtiếptụcđiđivềvềgiữaTĩnhTâyvàPắcBó.HồChíMinhởlạicăncứCaoBằngdoôngtrựctiếpphụtrách.

Vềquânsự,HồChíMinhđưaramộtđịnhhướngmangtínhquyếtđịnhtrongviệcđàotạocácnhàcáchmạngViệtNam:đặtchínhtrịvàovịtríưutiênhàngđầu.TạiTrungQuốcnăm1927,nhữngngườicộngsảnđãkhôngđượcchuẩnbịchomộtlĩnhvựcđặcthùlàđấutranhvũtrang.Rấtnhiềucánbộcủahọđã

đượcđàotạotạitrườngquânsựHoàngPhốcủaTrungHoaQuốcdânĐảngdoLiênXôgiúpđỡxâydựngtừnăm1924.Trongsuốtmùahènăm1927,mộtsốsĩquancủaquânđộiTưởngGiớiThạchđượcđàotạotạitrườngHoàngPhốđãdẫncảđơnvịchạysanghàngngũcộngsản.Từđầucuộcnộichiến,ĐảngCộngsảnTrungQuốcđãcócôngcụquânsựriêngcủamình,tuylựclượngcònnhỏbé,nhưngthiệnchiếnvàkhôngthểxemthường.ỞViệtNam,tìnhhìnhlạikháchẳn.ĐảngCộngsảnĐôngDươngcóởtrongnướcmộtmạnglướicánbộchínhtrịkhávữngchắcvàcơsởchínhtrịrộngrãi,biếtmởrộngảnhhưởngtrongthờikỳtạmlắngdoMặttrậnbìnhdânlêncầmquyềnởPhápnhưngvềquânsựthìĐảngcònphảihọcrấtnhiều.NgoàiPhùngChíKiên,khôngmộtcánbộcộngsảnnàocókinhnghiệmthựctiễnvềchiếnđấu.

Hơnlànhữngvănbản,chínhquatháiđộ,nhữnglờiđốiđáp,nhữngquyếtđịnhđúngđắnvànhậnthứcsắcbénvềthờicơmàHồChíMinhđãgópphầnđàotạomộtđộingũcánbộquânsự,trongđóvịtríhàngđầuthuộcvềGiáp.ChínhbảnthânGiáp,suốtmộtthờigiandàisẽlàmộtnhàchiếnlượcvàchiếnthuậttronghànhđộngthựctiễntrướckhiđảmnhiệmcôngtáclýluận.TheocungcáchGandhi-mộtGandhiđỏ-HồChíMinhdạytrướchếtvàtrênhếtquacôngviệchàngngày.Khôngaixalạvớichủnghĩagiáođiềubằngông,mộtẩnsĩcáchmạngmàsựhómhỉnhvượtmọithửtháchkhiếnôngkhácxavớingaycảnhữngconngườihuyềnthoạikhác.

Thôngthường,mộtkhóahuấnluyệncánbộđượctổchứcngaytrongkhuvực.Tấtcảhọcviênđivàorừngkhoảngtámngày,ởsâutrongdãynúiđávôi.Chẳngbaolâunhữngngườithamdựkhóađàotạođượcchiavềđịaphươngđểxâydựngnhữngkhóahuấnluyệnkhác.Phongtràopháttriểnnhanhnhưvếtdầuloang.Nhưngtrênhếtlàphảithấmsâunhưnướcsuốichảysâuvàonúiđávôilượnquanhcáctảngđálàmxóimòn,màigiũachúngtrướckhixuấthiệntrởlạiởcửahangvàđixahơnnữagiữathanhthiênbạchnhật.Ưutiênthànhlậpcáchộicứuquốcchomỗitầnglớpxãhộithíchhợpnhưhộinôngdâncứuquốc,phụnữcứuquốc,thanhniênvànhiđồngcứuquốc.Saukhiđượcthànhlập,nhữnghạtnhâncơsởsẽtìmcáchxâydựngcácđộitựvệvàthuyếtphụcnhàcầmquyềnđịaphươngbằnglýlẽ,nếukhôngsẽdùngvũlực.Nhữngkẻchỉđiểmtốcáovớitrươngtuần,línhdõngsẽbịtrừngtrị.Tuynhiênưutiêngiácngộquầnchúngbằnglýlẽvàlàmgươngđồngthờithựchiện“đoànkết,đạiđoànkết”.Đặcbiệtphảicoitrọngnhữngnétđặcthùởđịaphương.ỞmộtnơicónhiềudântộcchungsốngnhưViệtBắc,thànhcôngcủaHồChíMinhlàmộtđiềukỳdiệu.Cácdântộcítngườithườngkhônghiểunhau,họsốngkhépkín,ítchanhòavớinhau,nênnhữnghiệntượngthànhkiến,chiarẽgiữacácthànhphầndântộckháphổbiến.Ởvùngthấp,ngườiKinh(tứcngườiViệtsốngởđồngbằng)đãđịnhcưbềnvữngchungquanhthịxãCaoBằngtừnhiềuthếkỷ.BêncạnhhọlàngườiThái,người

Tày,lúcđóngườitagọibằngcáitêncónghĩaxấulàngườiThổ,còncóngườiNùngcũngnóiphươngngữThái,rồingườiDao(còngọilàngườiMáncũnglàtêngọivớinghĩaxấu)vàcuốicùngtrênđỉnhnúilàngườiH’mong(haycòngọilàngườiMèo).Ngaybêntrongmỗidântộccũngcókhácbiệtvềphươngngữ,phongtụcvàtrangphụctạoranhữngkhoảngcáchnhiềukhirấtrõnét(nhưMántrắng,Mántiền).Từmộtthếkỷnay,chínhquyềnthuộcđịađãcaitrịvùngnày,lợidụngtriệtđểsựkhácbiệtvềchủngtộc,đôikhicácquanlạiđịaphươngcònthổiphồngnhữngsựkhácbiệtđó,tạonênsựđốikhánggiảtạo.Trênmộtđịabàncónhiềuthànhphầndâncưnhưthế,việcthốngnhấttưtưởngtrêntinhthầntôntrọngtínhđadạnglàmộtvấnđềthenchốt.

Cánbộđượcphâncôngvềđịaphươnglàmcôngtácdânvận,phốihợp.TờbáođầutiêncủanướcViệtNamtựdocótênlàViệtNamđộclậpgọitắtlàViệtlậpvừamớirađời.LúcđầuGiápthấynộidungtờbáosơsàiquá;ôngmuốnlàmchophongphúhơn,chữinphảithunhỏhơnđểđăngđượcnhiềubàitrongmỗikỳrabáo.NguyễnÁiQuốcđãnóirõquanđiểmcủamình:tờbáođểchonôngdânđọc,họchưađượchọcnhiều,nênbàiviếtphảiđơngiản,khổchữphảitođểhọcóthểđọcđượcdướiánhđuốckhithứcđêm.

NguyễnÁiQuốcchủtrươngmởrộngphongtràoởcácthunglũng,bằngcáchbắtliênlạcvớicácchibộđảngđãđượctổchứcởđâytừnhữngnăm30.Trêncácvùngnúicao,phảimởđườnglêncácbảnngườiMèotheohướngVânNamvàCônMinh,hướngvềphíatây,từđâycóthểchuyểnvũkhítừbênkiabiêngiớivề.HaimươinămtrướckhichiếnthuậtfocosđượcMacGovernvàCheGuevaraápdụngởCuba,tạimiềnthượngduBắcKỳ,Giápđãápdụngchiếnthuật“nhảycóc”[3].

[3]Cónghĩalàkhôngnhấtthiếtphảigâycơsởởlàngnàyrồitiếpsangcáclàngbêncạnhmàcóthểbắtmốigâycơsởnhữnglàngxahơnđểkhicóđiềukiệnmớiquaylạigâycơsởởlàngbêncạnhđểnốivào(ND).

Tháng12năm1941,khisangcôngtácởThiênBảo,Giápnghethấytiếngpháonổlẫnvớitiếngreohòngoàiphố.HỏiramớibiếtNhậtvừatấncôngMỹ.ĐólàtrậnTrânChâuCảng.ChuyếncôngtáccuốicùngcủaGiápvớiTrungHoaQuốcdânĐảngkhôngsuônsẻ.NguyễnHảiThầnđãdòđượclýlịchcủaGiápvàcủaPhạmVănĐồngnênđãtốcáovớichínhquyềnTrungQuốc.GiáptrởvềViệtNamvàgặplạiHồChíMinhtạinơiđặtcơquanlãnhđạomớiởSócGiang(huyệnHàQuảng,tỉnhCaoBằng).Ítlâusau,PhạmVănĐồngcũngđượclệnhtrởvềhoạtđộngtrongnước.RiêngHoàngVănHoanởlạiTĩnhTâythêmmộtthờigianđểgiữliênlạcthườngtrực.Saucuộccànquétlớncủađịch,PhùngChíKiênhysinhtrongmộttrậnphụckíchvàcăncứđịaBắcSơnbịthuhẹp,luivàonằmsâutrongrừng.

VàothờigiannàyởCaoBằng,theochỉthịcủaHồChíMinh,độidukíchđầu

tiênđượcthànhlậpdoLêQuảngBalàmđộitrưởng,HoàngSâmlàmđộiphó.Đểcóthểcónhữngđộidukíchmớicầnlậpcáccơsởmới.Giáplàmộttrongnhữngngườiđượcgiaonhiệmvụnày.TrongmộthangđáthuộchuyệnHòaAn,Giápmởmộtlớphuấnluyệnmớicókhoảngmườithanhniênthamgia.NhândânvùngchungquanhđịađiểmđặtlớphọcnônứcgianhậpViệtMinh,kểcảmộtsốlãnhbinh.Sauđó,GiápmởmộtlớphuấnluyệnmớiởgầntrungtâmnuôingựagiốngNướcHai,gầnngayhuyệnlỵ.Giáplêncơnsốt,saunhờcómộtônglangởđịaphươngđikiếmthuốcsắcchouốngmớiđỡ.Tiếpđó,GiápđichâuNguyênBìnhgâycơsởmớivìtạiđâyViệtMinhchỉcònmộtnhómhoạtđộngcũtừtrước,trongmỏTĩnhTúc.SauđóGiápđigâycơsởtiếptạivùngnúi,địabànsinhsốngcủangườiMántrắng.

Năm1942,ởCaoBằngđãcónhiềuhuyệndoViệtMinhkiểmsoát.Giápkể:ĐồngbàoTày,Nùnghăngháithamgiacáchộicứuquốc,kểcảphụnữ.Thanhniênđiđầumởđường,cácemthiếunhigiữvaitròliênlạcvàcanhgác.Mộtkiểuchínhquyền“haimặt”xuấthiệnởnôngthôn.Tạicáclànghoàntoànthuộcvềmình,ủybanViệtMinhgiảiquyếtmọicôngviệcthườngngày,từhộtịchđếncácvụtranhchấpđấtđai.

Tháng11,ViệtMinhtriệutậpởquymôcấptỉnhbầuraBanchấphành.Vấnđềđàotạocánbộquânsựđượcđưavàochươngtrìnhnghịsựđểthảoluận.Cáckhóađàotạocánbộkéodàimộtthángđượctổchức.Mỗikhóacókhoảng50họcviên.Mọiviệcđềuphảihọctừđầu,từđiđềubước.GiápdịchcuốnChiếntranhdukíchkhángNhậtcủaTổngtưlệnhHồngquânTrungQuốcChuĐức,PhạmVănĐồngsoạncuốnNgườichínhtrịviên.Họcviênđếnlớpphảitựsắmvũkhí,daogăm,daophạt,súngkíphaysúngkimhỏa.

RờichâuNguyênBình,GiápsangtổngKimMãgâycơsở,cũngbắtđầutừcácthunglũng,lầnnàylàgầnđường.Nhưngcơsởsẽthếnàokhibịcànquét,nếuviệckiểmsoátkhôngmởrộnglênvùngnúicao?VùngcaoKimMãcóngườiMántiền(gọinhưthếvìchịemphụnữthườnglấynhữngđồngtiềnbằngbạcgắnvàonẹpváyáođểtrangtrí)sinhsống.TừKimMãcóthểpháttriểntheohaihướng:sangBắcCạnởphíanam,LạngSơnởphíađông.ĐầutiêntiếpxúcvớimộtngườiMán,sauđólàthànhvếtdầuloangrấtnhanh.

Phongtràocứuquốclênmạnhnhưnướcvỡbờ.LiêntỉnhủyCao-Bắc-Lạng(CaoBằng,BắcCạn,LạngSơn)đượcthànhlậpđểphốihợpcáchànhđộngcủađịaphương.Đểhoạtđộngthuậnlợivànhấtlàđểmởmộtđườngliênlạcthôngsuốtvớimiềnxuôi,điềuquantrọngtrướchếtlàmởcáctuyếnđườngđảmbảoantoànđểđưađónđượcnhiềungườihơn,chứkhôngchỉmộthailiênlạcviênnhưtrước.

ĐồngchíTrườngChinhvànhómcủamìnhtiếptụcmởrộngcáccơsở,thànhlậpantoànkhuởđồngbằngtuykhôngliênlạctrựctiếpvớitrungtâmcáchmạngvùngrừngnúi.Haicăncứnàynhấtđịnhphảinốiliềngiaothôngliên

lạcvớinhau.Vìvậy,chủtrươnglậpcácđộiNamtiếnđãđượcthôngquavàHồChíMinhgiaochoGiápthựchiện.ThếlàtừlúcnàycóvẻnhưGiápđãbắtđầucuộcđờibinhnghiệpcủamình.

Bađộixuấtpháttừbacơsởkhácnhaulênđườnglàmnhiệmvụ.HoanđixuốngcácvùngxungquanhLạngSơn.ChuVănTấn,ngườisinhtạiBắcSơn,kếtụcPhùngChíKiên,chỉhuymộtbộphậncứuquốcquân,tiếnvềphíatâytừkhucăncứđịanày,cònGiápphụtráchhướngquantrọngnhấtsẽmởđườngtừCaoBằng.BanxungphongNamtiếnđãtổchứcđược19độixungphong,dùnghìnhthứcvũtrangtuyêntruyền.BảnthânGiápcóhaiquảlựuđạnthìmộtquảbịxịtnhưngôngvẫnthườngxuyêngàiởthắtlưng.Ôngnói:“Trongnhữngvùngphongtràocònchưaphátđộng,quầnchúngvốnsợvũkhí,thìbấtcứthứgìdùlàmộtkhẩusúng,mộtquảlựuđạncũnggópphầnnângcaotinhthầnchođồngbào”.NgườiphócủaônglàLêThiếtHùngcómộtkhẩusúnglụcthìbắnhaiphátđãcómộtphátkẹtnòng.TrongmỗiđộiNamtiếncóbốnđảngviênlàmnòngcốt.Trướckhilênđườnglàmnhiệmvụ,HồChíMinhcăndặnhọ:ChúVănphảichútrọngthêmquânsự,cònchúHùngphảichútrọngthêmchínhtrị.Phươngchâmhoạtđộnglàvũtrangtuyêntruyềnnhưngchỉtácchiếnkhithậtcầnthiết.

KhiđiquatổngKimMã,lầnđầutiênGiápphảirútvàorừngđểtránhkhủngbố.Cảtổngbịđịchbaovâychuẩnbịchomộttrậncànmới.Trờimưanhưtrútnước,Giápvàmấyanhemtrongđộiphảiđibộhànggiờđểtiếnsâuvàorừng.Bịbaovâytứphía,mệtmỏivàđói,cảđộibướcđichânkhôngvữngchẳngkhácgìmađói.Mấyhômsau,trậncànkếtthúc,bọnlínhcủaquanchâurútvề,cảđộiđivềphíanamdãyPhiaBooc.

TrongchuyếnNamtiếnlầnnày,GiápnhậnđượctinkhẩncấpcủaThườngvụTrungương.Chỉtrongvàingàyphảivượtquamộtvùngđặcbiệthiểmtrở,dàiđến200kilômétmớivềđếncăncứ.Tinsétđánhlàngày29tháng8năm1942,HồChíMinhtrênđườngcôngtácsangTrùngKhánhđểtiếpxúcvớiĐồngminhvàĐảngCộngsảnTrungQuốcbịbọnTrungHoaQuốcdânĐảngbắtvàđãmấttrongtù.KhiđiNgườimangthẻnhàbáovàgiấythônghànhnhưngđếnTĩnhTâybịbắtvớilýdogiấytờtùythânquáhạn.MộtđồngchíởQuảngTâyđãnghetinNgườimất.Mộtngàyuám…

Mấythángsau,HồChíMinhquamộtbàithơchữHánviếtbênlềmộttờbáoTrungQuốcbáotinNgườivẫncònsống.Giữalúcđó,vàotháng9năm1943,haiđộiNamtiếncủaGiápvàTấnđãgặpnhauởNghĩaTá,nơisaunàytrongkhángchiếnchốngPháptừnăm1947sẽlàantoànkhucủachínhphủvàcáccơquantrungương.XãNghĩaTáđượcđổitênthànhxãThắngLợi.

Hạtầngcơsởcủamộtkhudukíchvàkhángchiếnđãđượcxâydựng,vắtngangtrênsáuhuyệncủatỉnhCaoBằngvàBắcCạn.Theođàtiếnquânbằngphươngpháp“nhảycóc”,dukíchquântừngbướcthànhlậpchínhquyềnmới

từthônxómđếnlàng,rồiđếntổngvàcuốicùnglàcáchuyệnmới,mangtêncácvịanhhùngdântộcnhưLêLợi,PhanĐìnhPhùng,HoàngHoaThám,TrầnHưngĐạo.Trênconđường“Tâytiến”vềhướngVânNam,từđâycóthểmuavàchởvũkhívề,trongcáctriềnnúicaodọctrụcđườngCaoBằng-SócGiangngày25tháng9năm1943đãthànhlậpmộtkhu“hoàntoàn”cónghĩalàtoàndântraigái,giàtrẻđềuvàohộicứuquốcđượcđặttênlàkhuThiệnThuật.Đầutháng11,saulễkỷniệmCáchmạngthángMườiNga,Giápchủtrìviệcthànhlậpmộtkhu“hoàntoàn”nữatrêncáctriềnnúidọctheoconđườngCaoBằng-BắcCạn,đặttênlàkhuQuangTrung.Việcthànhlậpcáccăncứdựavàođịathếtựnhiênnhưthếnhằmbamụcđích:đưacácthànhphầndântộcđangsinhsốngtrongvùngvàocáctổchứccứuquốcđểtăngcườngđoànkếtgiữahọvớinhau,chuẩnbịmộtkhuantoànđểđồngbàoởthunglũngcónơiẩnnáukhiđịchkhủngbố,làmbànđạpđểmởrộngphongtràosangcácvùngkhác.

Vềphíađông,nơiđãcóphongtràodukíchBắcSơntừnăm1941,sốhộiviênViệtMinhthamgiatựvệlêntới1.004ngườivàvươnrađếntậnbiêngiớiTrungQuốctạivùngThấtKhê.Ởđâyphongtràopháttriểnrấtcaovềmọimặt.Mườilớpxóanạnmùchữđượcmởra.Đếnmùathuhoạch,đồngbàođưathócvàocáckhotíchtrữtrongrừngđểđềphòngđịchkhủngbố,cánbộvàdânchạyvàođâysẽcócáiăn.

QuaylênhướngBắc,Giápchuẩnbịchủtrìmộtcuộcmíttinhtạimộtbảnthìbiếttinđồngchícánbộđượcphâncôngđếnđóntrênđườngđiđãbịlínhdõngđangtụtậpởđâyvâybắtvàchặtđầungaytạichỗrồibêuragiữachợ.Giápphảiquayvềngaycơquanliêntỉnhủybằngmộtđườngkhác.Địchtăngcườngthêmlínhkhốđỏvàlínhkhốxanhkhủngbốdânlàng.Ởsâuphíatrong,địchlậpthêm10đồnbốtđểkiểmsoátchặtchẽviệcđilạicủađồngbào,trongđócóhaiđồnPhaiKhắtvàNàNgần.Địchpháingườimớivềlậplạichínhquyềnởthôn,xã,lậphàngràobalớptrebaoquanhlàng.Nhànàocóconemtìnhnghiđilàmcánbộthoátlyđềubịtheodõi,bịđốtphávàbuộcgiađìnhđóphảirờiđinơikhác.

ĐốivớiGiáp,mùađôngnăm1943-1944làquãngthờigiangaygonhất.“Địchtăngcườngđànáp.Chúngtôinhậnthấycánbộcốtcáncủaphongtràochạylênrừngngàymộtđông.Tiếptếchosốngườinàyquảlàmộtvấnđềnangiải,ngàycàngkhógiảiquyết.Bọnlýdịchcấmđồngbàođưalúahayngũcốcrakhỏilàng.Đâyđó,đúnggiữamùagặt,nhữngbônglúatrĩuhạt,đồngbàocốýđểthócrụng.Chúngtôiđànhphảitổchứcđimót,rồigiãngaytạiđồng,khiđemnấuhạtcơmrắnnhưgạorang.Từhômbọnlínhdõngđánhđậpngaygiữađườngmộtcụbàcógạotrongmũvàmộtphụnữcómộtítthócẩmđemrađồngđểgieohạt,nhiềuchịemrấtsợ…Trongnhiềutháng,chúngtôichỉănngôquangày,thậmchícóthờigianchỉănthâncâychuốirừng.

Mộtbuổitối,chúngtôingồihọpbàncôngtáctrongmộtbầukhôngkhínặngnề-nhiềungườilặngthinhkhôngnóigì-mộtđồngchínóivớichúngtôi:

-Cácđồngchíhãyởlạivớichúngtôimộtthờigiannữa,đừngquayvềxómvội.Tôiđãvềmấylầnrồiđànhphảiquaylại.Bàcontronglànglánhmặtchúngtôi.

Tôiđáp:

-Hơnbaogiờhết,đâychínhlàlúcchúngtaphảibámvàodân.Nếuchúngtađểkẻđịchthahồlàmmưalàmgióvớiđồngbàothìcơsởcủachúngtamấtbaonhiêucôngsứcmớigâydựngđượcdầndầnsẽtanvỡhết.

Saunhữngcuộchọpnhưthế,chúngtôilạichianhauthànhnhữngtốpnhỏđểlầnvềlàng.Mỗingườiđemtheomộtítlươngkhô,mộtốngtređổđầymuốirồiphụcsẵnbênđườngmòngầnnươngrẫycủađồngbào,ởtrongrừnghaybêncácconđườngđichợđểgặpnhữngngườicócảmtìnhvớiViệtMinh.Cơquanphảiliêntụcdichuyển.

Khủngbốgắtgaocủađịchđãlàmgiảmđángkểcáccơsởcáchmạngnhưngnơinàotrụđượcthìtrưởngthànhlêntrôngthấy.Saumộtthờigian,đồngbàolạiđếnvớichúngtôi,mỗinơimộtít,hộiviêncứuquốcnốilạiliênlạcvớichúngtôi,đôikhiđidựcáckhóahuấnluyện.Chúngtôilạimởnhữngkhóađàotạomớitrongrừngvàrấtnhiềuhọcviênđếnhọc.TrongchâuHàQuảng,chúngtôitínhđãcóđến5.000hộiviêncứuquốctrướckhiđịchkhủngbố,trongđótrên1.000tựvệ,thếmàsauđợtkhủngbốtạmlắngxuống,hơn4.000hộiviêncứuquốclạithamgiasinhhoạtvàgần1.000tựvệtrởlạihoạtđộng”.

Cáccănnhàtranh,nơiđặtcơquan,ẩnsâutrongcáccánhrừngđạingànrấtkhóvào.Chúngtôithườnglộisuốiđểđến,tránhđitrênđườngcáisợđểlạivếtchân,địchsẽpháthiệnđược.”Giápkể,cứmỗilầnởngoàivềquầnáoướtsũng,việcdùnggậychốnghaygiàydépcũngbịcấmhẳnđểđịchkhônglầnradấuvết.

Khắpnơi,chỗnàocóđiềukiệnlàdukíchtậpluyệnngàyđêm.Cócáclớpchocánbộchâu,cánbộhuyện.Cáctổxungkíchhoạtđộngtrởlại.Nhữngtênrađầuthúlàmtaysaichođịchđềubịtrừngtrị,tổchứcphụckíchtrênđườngtuầntracủachúng.Phạmvihoạtđộngcủacáctổxungkíchthườngởchỗvắngvẻxathônbảnđểđịchkhôngkhủngbốtrảthùđồngbào.

ConđườngNamtiếnbịcắtthànhnhiềuđoạn,nênđếnđầunăm1944phânđộitrungtâmphảimởlạitheomộthướngkhác.Đếngiữamùađông,tìnhhìnhtiếntriểntốthơnvớinhữngconđườngnhỏ.Ngườitađidướilòngsuốiđểkhôngđểlạidấuvếtvàcũngtránhkhônglàmnátlớprêuđá.Cứnhưthế,vàomùađôngnăm1943-1944ViệtMinhvẫngiữvữngcăncứ,đẩylùiphạmvikhủngbốcủađịchvàmởrộngthêmnhiềuđịabàn.MộtđạiđộidukíchMèo

đượcthànhlập,đồngbàodântộcSánChỉgầnBảoLạccũngđitheoViệtMinhkháđông.Từtháng7năm1944,liêntỉnhủyCao-Bắc-Lạngnhậnđịnhphongtràokhámạnhđểcóthểphátđộngkhởinghĩa.Tháng8,liêntỉnhủytriệutậpcuộchọptoànthể.Hộinghịhọptrongmộtcáihangrộng,bênngoàicócổngchàobằngtrenứakếtlá,cócộtcờ,cónơiănnghỉchocácđạibiểu.Khôngkhíbuổihọpkhôngcònbímậttuyệtđốinhưxưa.Đạibiểungồihọpquanhnhữngchiếcbàntre.Bênngoàicócáctiểuđộitựvệcanhgác.GiápvàĐồngđềucómặttạicuộchọp.Báocáochủtrươngphátđộngkhởinghĩalàđápứngnguyệnvọngnóngbỏngcủađạibiểudựhộinghị.Ainấyđềunhậnthấytìnhhìnhđịaphươngđãthayđổi.Tuynhiênđểtránhhiểulầm,hộinghịquyếtđịnhdùngmấytừ“phátđộngchiếntranhdukích”thaycho“khởinghĩa”vàdựkiếnthờigianchuẩnbịđểhaithángsausẽchuyểnsanghànhđộng.

CôngviệcchuẩnbịđangđượctiếnhànhkhẩntrươngthìHồChíMinhbấtngờtừTrungQuốctrởvề.Saukhibịbắtngày29tháng8năm1942[4],NgườibịbọnTrungHoaQuốcdânĐảngdẫngiảikhắpQuảngTây,chuyểntừnhàtùnàysangnhàtùkháctronghơnmộtnămtrời.HồChíMinhcóđemvềmộttậpthơchữHán,trongđóNgườitảmộtcáchhómhỉnh18nhàgiamđãlầnlượt“đóntiếp”Người:gôngđeocổ,xíchquàngchânsuốtngàyđêm.Ngày10tháng9năm1943,chúngmớitrảtựdochoNgười.Nguyêndolàtừtháng9năm1942,cáctướngTrươngPhátKhuêvàTiêuVănđãthấtbạitrongviệclôikéođám“quốcdân”đanglưuvongởTrungQuốclàmviệcchochúngtrongkếhoạch“HoaquânnhậpViệt”củachúng.Tháng10năm1942,tổchứcĐồngminhhộivốnkhôngưacộngsảnvàViệtMinhnaytheolệnhchúngtổchứchộinghịtạiLiễuChâu.Banchấphànhmớicó17ngườitrongđócóNguyễnHảiThầnvàVũHồngKhanh,nhữngchuyệnhụchặcghenghétgiữaĐạiViệtlúcđầuthânNhậtvàViệtNamQuốcdânĐảngkhôngvìthếmàgiảmbớt.BọnquanthầyTrungHoaQuốcdânĐảngthấykhôngtiệncửbọntướnglĩnhcủachúngđứngđầubanchấphànhđểgiảiquyếtcáctranhchấp.NguyễnHảiThầnsaukhiđúttúimộtkhoảntàitrợlớnđãcaochạyxabay.CònVũHồngKhanhthìquayvềCônMinhnhưngbịanhemViệtMinhđãgâyđượccơsởvữngchắctrongcộngđồngngườiViệtdicưtạiđâytẩychaykhônghợptác.Saunàytronghồikýcủamình,tướngTrươngPhátKhuêđãthanthở:“Nhómnàychốnglạiphekia,bọnhọchỉmấtthìgiờvàoviệccôngkíchlẫnnhaumàkhôngchịulàmbấtcứviệcgì.Vàmộtsốngườikhônghềcóchútphẩmchấtnàocủanhữngngườihoạtđộngcáchmạng”.

[4]TheotưliệucủaKhuDitíchPhủChủTịch,HồChíMinhbịTrungHoaQuốcdânĐảngbắtngày27/8/1942tạiTúcVinh,ThiênBảo,QuảngTây(BT).

Mệtmỏivìnhữngchuyệncãicọxíchmíchvàbiểnthủtiềnquỹ,cuốicùng

viêntướngTàuphảinhờđếnHồChíMinh,theolờikhuyêncủatướngTiêuVănvốncócảmtìnhvớiĐảngCộngsản.HắnđánhgiálãnhtụViệtMinhlàmộtconngườicươngnghị,làmviệcmiệtmài,nóiđượctiếngTrungQuốc,tiếngAnhvàcảtiếngPhápvàthôngthạonhấtcácvấnđềquốctếtrongsốngườiViệtlưuvong.HồChíMinhkhôngvềViệtNamvàđếntháng3năm1944cùngvớiPhạmVănĐồngthamdựhộinghịcảitổĐồngminhhội,cóViệtMinhthamgia.TrungHoaQuốcdânĐảngđangráoriếtchuẩnbịkếhoạch“HoaquânnhậpViệt”nênphảicầncósựhỗtrợcủamộtphongtràocócơsởởtrongnước.HồChíMinhlúcnàytìmcáchbiếncácnhómcơsởcủaĐồngminhhộithànhchinhánhcủatổchứcViệtMinh.ỞTrungQuốc,Hồlàngườiduynhấtcókhảnănglàmmộtcôngviệccụthể.MặcdùtạiQuảngTây,ônglàngườiduynhấtđềcậpđếnnềnđộclậphoàntoàncủaViệtNam,tướngTrươngPhátKhuêđãchorằngsẽcólợihơnkhiđểHồChíMinhcùngvới18thanhniênViệtNamvừakếtthúckhóahuấnluyệntạiĐệtứchiếnkhuđượcquayvềViệtNam.

SaukhinghebáocáovềcôngviệcchuẩnbịkhởinghĩacủaliêntỉnhủyCao-Bắc-Lạng,HồChíMinhnhậnxétngaylàchủtrươngđóchỉdochủnghĩalạcquanmàra.Cuộckhủngbốnăm1942đãchẳngphảimộtphầndobộclộlựclượngquásớmđósao?Vậylầnnàytìnhhìnhsẽrasaokhiđịchcòncóthểkhủngbốgắtgaohơnnữa,nếuchiếntranhdukíchnổra.Đánhtrảnhưthếnào?Làmsaobảovệđượcdânlàngtrốnkhủngbốkéolênrừng?Lựclượngđâuđểcanthiệpvềmặtquânsựkhicácđơnvịvũtranghiệncócònphântánkhắpnơi?Bâygiờ,Ngườinói,làlúcphảichuyểntừđấutranhchínhtrịsangđấutranhvũtrangnhưngđấutranhchínhtrịphảiđitrướcmộtbước.

Chínhtrongđiềukiệnđó,NgườiquyếtđịnhthànhlậpĐộiViệtNamtuyêntruyềngiảiphóngquângồmnhữnghọcsinhquânđãtheocáckhóahuấnluyệnởQuảngTây,trongđócóHoàngVănTháivàcácphầntửtíchcựcnhấtcủacáclựclượngtựvệđịaphương.Thếlàkhoảngtháng11,12năm1944đãthànhlậpmộtđộiđượctrangbịhãycònkhiêmtốn:19khẩusúngmusquetonvà14khẩusúngkípdođồngbàomiềnnúichếtạo.Ngày22tháng12,đứngtrướcGiápđộimũdạđen,34conngườiănmặcmỗingườimộtkiểulàmlễtuyênthệtrongmộtkhurừng.Từnămsautrởđi,ngàynàyđượccoilàngàythànhlậpquânđội.Bamươitámgiờsau,nhưngườitađãbiết,họbấtngờđánhchiếmhaiđồncủaPháplàPhaiKhắtvàNàNgần.

Ngày9tháng3năm1945,NhậtđảochínhPháp.Cuộcchínhbiếnnàyđãđẩynhanhtiếnđộbiếnchuyểncủacácsựkiện.Chỉtrongmộtđêmhuyềnthoạivềsự“cómặt”củangườiPhápdoToànquyềnDecouxđềxướngđãsụpđổtantành.QuânđộiPhápbịtấncôngbấtngờ,chỉtrongchốclátđãbịquétsạch.TạiLạngSơntấtcảlínhPhápđồntrúbịtànsát.ChỉcómộtcánhquânmấynghìnngườichạythoátđượcsangTrungQuốcquangảTâyBắc.Ngayđêm

đó,BanThườngvụTrungươngĐảngđãhọptạiBắcGiangvàrachỉthịmới:“KẻthùduynhấtcủanhândânĐôngDươnglúcnàylàphát-xítNhật.Đảngphảitậptrungngọnlửađấutranhvàođó”.MộtlờikêugọitấtcảnhữngngườiPháphãycùngnhauliênminhvớingườiViệtNamtrongcuộcđấutranhchốngNhậtđượctungra.Bịcôlậpởthượngdu,nơiđangtruyđuổiViệtMinh,chỉhuylínhkhốxanhởBắcCạnlàPontichđãtìmcáchtiếpxúcvớinhữngngườihômtrướccònlàđịchthủcủamìnhkhiđượctinNhậtđảochính.Từtháng8năm1944trongvùngnày,GiápđãralờikêugọinhữngngườiPháp“tựdo”đềnghịcùngnhauhợptácchốngNhật.Ngày23tháng3,mộtcuộcgặpchínhthứcgiữahaibênđãdiễnra.Giápthânhànhđếnchỗhọpvới40chiếnsĩdukích.

Đểđổilấy165khẩusúngtrườngRemingtonvàkhoảng40khẩumusquetonkhôngcòntốtnữa,Giápcamkếtcungcấpngườidẫnđườngvàtintứctìnhbáo.NgườiPhápvàViệtMinhcùngthihànhbảnánxửbắnmộttênquancộngtácvớiNhật.Nhưngsau48tiếngđồnghồthảoluận,kếtquảđạtđượcchỉdừnglạiởđó.Đểđàmphánmộtthỏathuậnthậtsựvềmặtquânsự,GiápđềnghịđượctiếpxúcvớiđạitáSeguinchỉhuycánhquânsôngLôđangrútchạykhỏiTuyênQuang.NhưngđềnghịcủaGiápkhôngcóhồiâm.Tuynhiênởphíabắc,tạiCaoBằngngày28tháng3,mộtthỏathuậnđượckýkếtgiữađạidiệnViệtMinhvàđạitáReulchỉhuyquânkhu3tạiBắcKỳtrêncơsởsauđây:gáclạiquákhứnhìnvềtươnglai,liênminhhoàntoàntrongcuộcđấutranhchốngNhật.NhữngcánhquâncủaReullàsựtậphợpvộivãcácđơnvịởnhiềuđồnlẻtrongtỉnhnêncóthểcoilàlựclượngduynhấtcủaquânđộiPhápởĐôngDươngcònbámtrụởĐôngDươngvàkhôngcósựgiúpđỡnàotừphíaPháp.TìnhhìnhđịaphươngxấuđidonhữngngườicáchmạngViệtNamyêucầuđượccấpvũkhíđánhNhậtmàđạitáReulkhôngthểthỏamãn,rồinhữngvụvachạmxảyra,cộngvớinhiềuvụđàongũphầnlớnởnơikhác,cuốicùngđạitáReulvượtbiênsangTrungQuốc,saukhicóđượcmột“thànhtích”làđánhdukíchchốngNhậttrongbathángởCaoBằng.BấtchấpnhữngcốgắngcủaGiáp,mànhữngthưtừtraođổigiữahaibêncònđểlạichứngtỏôngcósựmềmdẻorấtlớntrongngoạigiao,nhữngkhảnăngsangtrangmớicủalịchsửvàtiếntớimộtkiểuhợptácmớiPháp-Việtđãbịbỏqua.Nhưvậy,chođếngiữatháng3năm1945,ViệtMinhlàlựclượngquânsựduynhấtởViệtNamchốngNhật.Nhữngcuộcđàongũồạtcủalínhkhốđỏ,khốxanh,línhdõngđãcungcấpchoViệtMinhmộtlượngvũkhínhiềunhấttừtrướctớinay.Thậmchínhiềunơitùchínhtrịcònvượtngục.NhữngngườicộngsảnbịgiamởSơnLađãxâydựngđượcmộtcơsởvữngchắcởtrunglưusôngHồngvàvùngrừngnúigầnYênBái,trướckhihọ“nhảycóc”sangTuyênQuang.ỞmiềnNamvàmiềnTrung,nhữngmạnglướihoạtđộngbímậtđượctăngcường.GầntrạitậptrungBaTơ,tỉnhQuảngNgãi,tùnhânchínhtrịlậpkhudukíchvớisựgiúpđỡcủanhữngngườidânmiềnnúi.Tại

Huế,NguyễnChíThanh(saunàylàĐạitướng)vànhàthơTốHữu(vượtngụctừnăm1942)cũngrụcrịchchuẩnbịcướpchínhquyền.TạivùngSàiGòn,ViệtMinhbímậtnắmcáctổchứcquầnchúngđặcbiệtlàthanhniêntậphợpchungquanhbácsĩPhạmNgọcThạch.

Từngày15đến20tháng4,ỦybanquânsựcủaTrungươngĐảnghọptạiBắcGiang.Khôngdùngngựa,Giápđibộ,mặcáothe,quầntrắng,đầuđộikhănxếpbằngnhiễuđen.Sau5nămxađồngbằng,ônglạithấynhữngcánhđồnglúangậpnướcthẳngtắpđếntậnchântrời,chỉcónhữnglũytrekendàybaoquanhcáclàngxómnaykhôngcòntrởngạinữamàđãthànhnhữngnơiẩnnáuchắcchắnchonhữngngườihoạtđộngcáchmạng.TrườngChinh,ChuVănTấn,TrầnĐăngNinh,LêThanhNghị,VănTiếnDũngđãđếnđâyđôngđủ.Mộttindữđangchờông.

Giápkể:“Từngàylênđườngđihọptôihyvọngvềđâygặpcácanhsẽđượcbiếttinnhà.Mấynămqua,khôngđượctintứcgìvềgiađình,tôicóđôilầngửithưvềnhànhưngkhôngrõcóđếnnơihaykhông.Tôicảmthấyngàychúngtôigặplạinhaukhôngcònxanữa.BuổichiềugặplạianhTrườngChinhvàcácanhkhácsaubaonămxacách,thậtlàvuimừngkhônxiết.Tôisangngồinghecácanhkểchuyệnđịchkhủngbốgắtgaodướixuôi,cơquanluônphảidichuyểnđịađiểmthìanhTrườngChinhnói:

-ChịTháichỉvìgửicháuchưađược,chưakịpđibímậtthìbịđịchbắt,cũngkhôngngờchịđãmấttrongtùrồi.

Tôilặngngườiđi.Látsautôihỏi:

-Anhnóisao?Tháimấtrồiư?

AnhTrườngChinhcóvẻngạcnhiênhỏilại:

-Anhchưabiếttingìsao?

KhiởCaoBằng,cácanhcũngđãcólầnnghetinTháibịbắtnhưngvẫngiấuchưamuốnchotôibiết.Tôibànghoàng,đisangbuồngbênchưatinhẳnđiềucácanhnóilàsựthật”.

Nhưnglúcnày,chuyệntìnhcảmphảigạtsangmộtbên.Trongnămngàyhọp,Ủybanquânsựquyếtđịnhcácbiệnphápnhằmtăngcườngphongtràodukíchvàthốngnhấtviệcchỉđạohoạtđộngquânsự.Từmùng1tháng5,GiáptrởlạicăncứvàđợiHồChíMinhđicôngtáctạiTrungQuốcsắpvề.

Vẻmệtmỏicònchưatanhếttrêngươngmặtsaumộthànhtrìnhdài,HồChíMinhcưỡingựatừmạntrênxuống.Ngườiđểrâucằm,cặpmắttinhanhngờisángtrênkhuônmặthốchác.GiápgặplạiHồChíMinhtạimộtđịađiểmtrênđườngBắcCạnđiCaoBằng.

NgườiđứngđầuViệtMinhlạimộtlầnnữachứngtỏsứcdẻodaivàtàingoại

giaocủamình.Cuốinăm1944,mộtphicôngMỹtênlàShawlâmnạnđãnhảydùxuốngvùngViệtMinhkiểmsoát,đượccánbộvànhândâncứuthoát.Đượcnhữngngườimangvũkhítrongngườiđihộvệ,HồChíMinhđưaShawđếnmộtthịtrấnthuộctỉnhVânNam.Tạiđây,ShawđượccácnhàđươngcụcTrungHoaQuốcdânĐảngđưalênmáybaynhưngkhôngchoHồChíMinhđitheo.NhưngHồChíMinhkhôngnảnchí,ôngđibằngphươngtiệncủamìnhđếntậnCônMinh.Khitớiđây,ShawđãvềMỹnhưngôngđượctướngClaireChennaultvàO.S.S(OfficeStrategicService-Cơquantìnhbáochiếnlược)tiếpvàcảmơnvìđãcứusốngShaw.HọđãcùngnhauthảoluậnvềviệcmộtpháiđoànMỹsẽđếnĐôngDương.TrởvềBáchSắc,mộtthịtrấngầnbiêngiớiTrung-Việt,ôngđượcbiếtĐồngminhhộiđãtanrãvìkhônggiảiquyếtđượcmâuthuẫnnộibộ.Mộtlầnnữa,HồChíMinhlạithamgiacủngcốtổchứcnày.Lầnnàyvớingườicủamình,ôngđãbiếntổchứccủađịchthànhtổchứccủata.ÔnglạitrởvềViệtNamvớimộtlựclượnggọilàLữđoànhànhđộnggồm150ngườiđượctrangbịkháđầyđủ.

HồChíMinhvàVõNguyênGiápđigấpvềTânTrào,nơiđâysẽlàthủđôlâmthờicủakhugiảiphóngtrongvùngrừngnúiTháiNguyên.MộtỦybanchỉhuylâmthờikhugiảiphóngđượcthànhlập.ViệctriệutậpQuốcdânđạihộiđượcxúctiếngấp.Tinvuiđếndồndập.

TạimiềnBắc,cáccơsởcủaViệtMinhmọclênnhưnấmsautrậnmưarào.Nôngdânnhiềunơinổilênphákhothócđểcứuđói.ToànbộvùngrừngnúitừgiữasôngLôđếnbiêngiớiTrungQuốcđềudoViệtMinhlàmchủ,trừcácthịtrấn.Ngày10tháng4,đồnĐìnhCảởtỉnhTháiNguyêncó80línhcanhgiữbịquâncáchmạngbaovây,địchbỏđồnrútchạynhưngtoànbộlựclượngbịtiêudiệttrongmộttrậnphụckích.Giữatháng5,quânNhậtmởcuộccànquétlớncólínhkhốxanhthamgia,tấncôngvàokhugiảiphóngnhưngthấtbại.CánhquânchínhtiếnvàoTânTràobịchặnđánhtrongmộtloạttrậnphụckíchtrênnhữngđoạnđườnghiểmtrởnhữngnúicùngkhephảirútluisaukhichịunhiềuthiệthại,màkhônglậpđượcthêmmộtđồnbốtnào.Tronglúcđó,VănTiếnDũngcũnglậpđượcmộtchiếnkhutrongdãynúiđávôithuộctỉnhNinhBình.Ngày8tháng6,mộtchiếnkhukhácđượcthànhlậpởvùngthanĐôngTriều.QuânNhậthailầntấncôngvàochiếnkhuđềuphảirútluikhôngthuđượckếtquảnào.Sauthắnglợinày,dukíchquânmởrộngkhudukíchtrongvùngđồngbằngBắcBộ.Ngày1tháng7,UôngBíđượcgiảiphóngvà10ngàysau,500línhkhốxanhđóngởQuảngYênrấtgầncảngHảiPhòngchạysanghàngngũcáchmạng.Cuốitháng6,mộttoánsĩquanMỹnhảydùxuốngkhugiảiphóngđemtheomộtítvũkhí.NhiềutoánvũtrangđượcthànhlậptạiBếnTrevàMỹThoởmiềnNam.

Mùahènăm1945,ViệtNamnhưmộtthùngthuốcsúngsẵnsàngnổtung.

GiữalúcHộinghịĐảngtoànquốcđanghọpthìnhậnđượctinNhậtđầuhàng

khôngđiềukiện.Ngày16tháng8,Hộinghịralờikêugọitổngkhởinghĩa.HộinghịthànhlậpỦybandântộcgiảiphóngViệtNam-ChínhphủlâmthờidoHồChíMinhlàmChủtịch.Đạihộigiảitánngaytrongđêm.Rạngsángngàyhômsau,đơnvịchủlựcđầutiêncủaquângiảiphónglênđườngtiếnvềTháiNguyên.

HồChíMinhkhôngthểcómặttronglễxuấtquân.SauchuyếnđicôngtáctừCaoBằngvề,Ngườibịsốtrét.Trongtháng7,Ngườiđãphảinằmliệtgiườngnhiềungày,chỉuốngvàiviênaspirin.ChiềunàoGiápcũngđếnthămvàbáocáocôngviệcvớiNgười.Đếnngàythứbảy,khiHồChíMinhmuốnGiápvề,Giápbảokhôngcóviệcgìgấpcầnlàmvàởlạichămsóc.HồChíMinhthấymìnhrấtyếunênđồngý.Banđêmmỗikhitỉnhgiấc,Ngườilạidặndòhếtviệcnàyđếnviệckhác.Giápcócảmtưởngđólànhữnglờitrăngtrốicuốicùng.Giápvộivàolàngtìmngườigiúp.

NgườitachỉchoGiápmộtthầylangcótiếngtrongvùng.Ngàyhômsau,thầylangđếnbắtmạchrồiđivàorừngvàtrởlạivớimộtcủrễsaolênrồitánnhỏ,đemhòavớicháonóngchongườibệnhuống.Uốngđượchaibátthìngườibệnhthấyđỡhẳn.Mấyngàysau,HồChíMinhđãgượngdậyđược.

TronglúcbêngiườngbệnhcủangườilãnhđạoViệtMinh,GiápđanglocácđộiquâncủamìnhtấncôngthấtbạiđồnquânNhậtđóngởTháiNguyênthìnhiềusựkiệncótínhquyếtđịnhđangdiễnratrênmộtmặttrậnkhác.Tạimiềnxuôivàtrongthànhphố,cáccơsởbímậtcủacáchmạngkhôngngừngpháttriển.Ngày10tháng3,trướckhinhậnđượcchỉthịmớicủaThườngvụTrungươngĐảng,Đảngbộđịaphươngđãchuyểnsanghànhđộng.TạiHàNộilúcnàydoChínhphủthânNhậtcủaTrầnTrọngKimkiểmsoáttừtháng3,cáchộiviêntuyêntruyềnxungkíchcủaViệtMinhđượcnhữngngườicóvũkhíbảovệđãtổchứcdiễnthuyếtchớpnhoángởcácchợ,rạpchiếubóngchođếntậnphòngthôngtincủathànhphố.Tạicáccửaô,cáclàngđôngdânquanhCầuGiấy,nơithếkỷtrướcFrancisGarniervàHenriRivièretửtrận,đãlàcăncứcủaViệtMinh.TạiđâyVươngThừaVũ-ngườichỉhuyTrungđoànThủđônăm1946vànhiềucuộchànhquânchốngcànởđồngbằngBắcBắcBộtừnăm1951-mởlớphuấnluyệnquânsựđầutiênchotựvệHàNội.Chínhôngnămtrướcđãdẫnđầumộtnhómtùchínhtrị,đánhlừabọnlínhgácđểtrốnthoáttronglúcbịgiảitừnhàtùSơnLađiCônĐảo.Trongcáckhóahuấnluyện,họcviêntrướchếthọclýthuyếtvàrènluyệntinhthầnchiếnđấu.Cònvềquânsựchỉmớihọcmấyđộngtácsơđẳngvớisúnggỗ.NgaysaukhicótinNhậtđầuhàngĐồngminh,mộtđạibiểucủaViệtMinhđãđếntiếpxúcvớiPhanKếToại,KhâmsaicủaHoàngđếBảoĐạiởBắcBộ[5].Lúcđầucácquanđiểmcònkhácnhaunhưngsauvàingàytiếpxúchaibênđãgầnnhauhơn,tronglúcTổnghộiviênchứcdựđịnhtriệutậpmíttinhvàongày17tháng8đểủnghộchínhphủ.Cuộcmíttinhsẽđượctổchứctrướcthềmcửa

NhàhátLớncủathànhphốHàNội(đượcxâydựngkhoảngnăm1900phỏngtheonhàhátnhạckịchOperaởParis).Ngàyhômđó,khicácdiễngiảthânNhậtlêndiễnđànsắpphátbiểuthìcánbộViệtMinh,súngtrongtay,chiếmdiễnđàn,lấymicro,giậtcờcủanhàvuaxuốngvàthaybằngcờđỏsaovàngcủaViệtMinh.MộtthanhniênvàhaiphụnữcầmmicrohôhàođámđônghôkhẩuhiệuủnghộViệtMinh.Línhbảoancũnghòavàodòngngườibiểutình,súngvẫnđeotrênvainhưngnòngchĩaxuốngđất.

[5]ThựcraPhanKếToạilàKhâmsaiBắcBộcủaChínhphủthânNhậtTrầnTrọngKim(BT).

Ngàyhômsau,18tháng8,ThànhủyHàNội,lâunayvẫnlàmviệcbímậtởngoạithành,chuyểnvàonộithành,đặttrụsởtrongmộtbiệtthựcủamộtviênquanlạithânPhápnhưngbỏkhông.Trongngôibiệtthựđó,giữacácđồđạcđượctrangtrítheokiểuphươngĐông,giữanhữngtấmtranhsơnmàivẽrồngphượngđỏchói,ThànhủyHàNộiquyếtđịnhbỏkhẩuhiệu“đánhđuổigiặcNhật”.Trongcácdoanhtrại,quânđộiNhậtmặcdùbạitrậnvẫntỏtháiđộchốnglạinhữngngườikhởinghĩa.CuốicùngcácbênthươnglượngvàngườiNhậthứasẽgiữtrunglập.

Ngày19tháng8,từsángsớm,toàndânHàNộiđổrađườngvàmộtđámđôngđượccácđộitựvệvũtrangđủkiểutừmusquetonđếnsúngsăn,kiếm,cuốc,gậygộc…bảovệtrànvàotrungtâmthànhphố.Cuộcmíttinhbiếnthànhbiểutìnhvũtrang.Dòngngườichiathànhnhiềuđoàn,tỏarachiếmTòaĐốclý,trạibảoanbinh,Sởcảnhsát,nhàtùvàPhủKhâmsaiBắcBộ.

HaiđạiđộibảoanbinhbảovệphủKhâmsaingaygầnnhàhátthànhphốnhìnthấycảnhcácphốtrànngậpđoànngườitừsángsớm.Chỉhuycủahọhoangmangkhôngbiếtxửtrírasao,cònKhâmsaiPhanKếToạivẫnđangthảoluậnvớinhữngngườikhởinghĩa.Khiđámđôngtrèoquahàngrào,línhkhốxanhkhôngphảnứng,súngđểdướichân.Mộtlúcsau,họđầuhàng,giaohaitrămkhẩusúngmusquetonchonhữngngườikhởinghĩa.Nhữngngườinàytừthuởbéchưabaogiờcầmsúng,lóngngóngnhậnlấynhữngkhẩusúngvàlắngnghenhữngngườilínhgiảnggiảicáchlắpvàlênđạn,ngắmmụctiêuvàrútchốtlựuđạnrasao.MộttoánlínhNhậtmangtheoxelắpsúngliênthanhtựđộngđếnchuẩnbịcanthiệp.Nhữngngườibiểutìnhđàmphánvớiviênchỉhuy.BởilẽquânđộiNhậtchỉcònchờhồihươngvànhữngngườicáchmạngcamkếtkhôngtỏtháiđộthùnghịchvớihọtrongchừngmựcquânđộiNhậtkhôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộcủangườiViệtNam.Đến16giờquânNhậtquayvềtrại.Từlúcđó,ViệtMinhlàmchủthànhphố.

TạiHuếngày23tháng8,150.000ngườidânxuốngđườngvàHoàngđếBảoĐạituyênbốthoáivị.“Thàlàmdânmộtnướcđộclậpcònhơnlàmvuamộtnướcnôlệ”.Ngày25,tạiSàiGòndânchúngtụtậpcònđônghơnthế,chenchúcnhaungoàiphố.Họđếntừcácvùngngoạithànhrộnglớncótruyền

thốngcáchmạng.Tấtcảcácđườngphốđềuđôngnghẹtngười,tayvácgậytầmvôngvótnhọn,thứvũkhíthôsơcủanhữngngàyđầukhángchiếnchốngPhápnaylạixuấthiệntrởlại.

Nhưngkhôngphảitấtcảcáctinđềulàtinvui.TheocácđiềukhoảnthỏathuậnkýgiữacácnướcĐồngminh,quâncủaTưởngGiớiThạchsẽvàomiềnBắcđểgiảigiápquânNhật.CònởmiềnNamviệcđóđượcgiaochongườiAnh.NhưngtrướckhiquânTưởngkéovàothìtốingày22tháng8,mộtnhómsĩquanPhápđãcómặtvàngườiNhậtđưahọvềkháchsạnMetropole.Quầnchúngphẫnnộđãvượtcácdâychắnbảovệxôngvàokháchsạnlaó.NgườiNhậtkhôngmuốnlàmtìnhhìnhthêmcăngthẳngbènđưanhómsĩquanPhápvềPhủToànquyền.Sựcómặtkhácthườngđóđãlàmdânchúnglongại.MộtđoànđạibiểuđếngặpthiếutáPattitrưởngpháibộMỹđãđếnHàNộibằngmáybay.PattikhôngchegiấuthiệncảmcủamìnhvớiViệtMinhvànềnđộclậpcủaViệtNam,trảlờichođoànđạibiểuViệtNam:MiềnBắcViệtNamgiaochoquânđộiTrungHoaquảnlý.

TrongkhiđónhómlãnhđạocủaĐảngCộngsảnĐôngDươngvềđặtcơquanlàmviệctạinhàriêngcủamộtnhàtưsảngiácngộcáchmạngởsốnhà48phốHàngNgang,đượcchủnhàgiớithiệuvớihàngxómlàbàconởtỉnhlẻvềHàNộichơi.TrườngChinhcũngđểrâucằmnhưmộtônggiànhàquê.Tấtcảmọingườilàmviệc,ănngủtạitầng1trongngôinhàcủamộtnhàtưsảnởHàNội.TầnghaiđượcdànhchoHồChủtịch,ôngđặtchiếcmáychữbấtlythântrênchiếctủđầugiường.BácHồvềHàNộisaumọingười.KhiđónhữngđơnvịđầutiêncủaTưởngGiớiThạchđãvàoHàNội,quânphụcráchrưới,bộdạnglôithôi,nhếchnhác.Mộtđộiquândườngnhưđượctuyểnchọnvàophútchót,lêđôichânphùthũngvìbệnhtêphùtrênđườngphốthủđôxứBắcKỳđangđóikémmàtưởnglầmnhưmộtxứbéobở.

DođườngvềHàNộibịngậpởnhiềuđoạnnênquângiảiphóngvềchậm,khiếnmọingườinónglòngchờđợi.Cuốicùngngày26tháng8,ngườitamớibáotinhaiđạiđộigiảiphóngquânđãvềđếnGiaLâmđangchờngườicủachínhphủsangđón.VươngThừaVũsangngayGiaLâm,gặpgỡanhemvàsaukhibàncãidàidòngvớingườiNhậtmớitổchứcđượcviệcđóntiếpquângiảiphóng.Điđầulàđoànquânnhạc,đoànquângiảiphóngvượtquacâycầuPaulDoumer[6]dài1.400métrồidiễuquađámđôngtrànđầyphấnkhởiđứnghaibênđườngkéodàiđếnquảngtrườngtrướccửaNhàHátLớn,tạiđâyđãdiễnracuộcdiễubinhđầutiên.

[6]TứccầuLongBiên(BT).

Từhômsau,cácchiếnsĩdukíchđãtiếpxúcvớicácthànhviêncủachínhphủlâmthờivừađượcthànhlậpvàophútchótsaukhiđưathêmmộtsốnhânsĩtiếnbộvàoỦybandântộcgiảiphóngthànhlậpởTânTrào.ChínhphủhọpphiênđầutiêntạiphòngkháchcủatưdinhThốngsứBắcKỳ,naylàNhà

kháchChínhphủ.CụNguyễnVănTố,thànhviêncủaViệnViễnĐôngBáccổ,đượccửgiữchứcBộtrưởngcứutếxãhội,đếndựhọpănmặcâuphụctrangtrọngkiểuthànhphố,đeocàvạt.Phảimộtlúccụmớibiếtônggiàngườigầygòbénhỏ,mặcquầnsoócmàunâuđãbạcmàu,taycầmbatoong,đầuđộichiếcmũthuộcđịacũngphaimàu,vànhvểnhcao,lạichínhlàChủtịchHồChíMinh.Chắchẳnôngkhôngkhókhăngìđểkiếmmộtbộtrangphụckhác.Nhưngôngkhôngmuốn.Ôngmuốnđóngmộtvaitròthỏahiệp,mộtthóiquenkỳlạkhác?CólẽngườitacũngđãnóinhưthếvềGandhi.Nhưngđúnghơncảlàtínhgiảndịvàtríthôngminhchínhtrịcựckỳsâusắc.

Trongchínhphủmàsaunàyphảilàmviệcvớinhữngđốithủhùngmạnhrấtgaygođểtựkhẳngđịnhmìnhtrêntrườngquốctế,ôngđảmnhiệmmộtbộthenchốtlàBộNgoạigiao.CònVõNguyênGiáp,giữvịtríthứhaingaysauông,đầyrẫykhókhănlàBộtrưởngBộNộivụ.ÔngGiápcũngnhưHồChíMinhsẽphảiđốiphóvớinhữngđốithủsừngsỏ.

Nhàchínhkhách1945-1946…Hàngngàyđichợkhônglàmsaomàđuổikịpgiágạođangtănglênvùnvụt.Dânđangđói,đóidữlắm,đếnmứcnhànàocũngcóngườichếtđói,cònngườisốngthìchỉcònđôimắtnhớnnhác.Nhiềungườiđãphảibánhếtmọithứđểmuacáigìchovàobụng.Tronglàngnhiềunhàbỏhoangvànhữngconngườihấphốisắptrúthơithởcuốicùng.Đói!Họphảichuyểnsangăncảváchđất.Phảidỡcáimáinhàrầmbánấychứ?Nhưngđàođâurangườimua.Đói.Mọingườinhặtnhạnhbònmótnhữnggìcònđángđồngtiềntrongnhà.Họlêlếtrachợđểkiếmvàiđồngbạcmuamộtnắmngônhaisốngnuốtlấynuốtđể,uốngvộimộtngụmnướcrồikhụyxuốngđổvậttrênmặtđất.

Đólàcâuchuyệncủangàyhômqua,dướiconmắtnhàvănNguyênHồng.Mùađôngnăm1944quảlàđóikhủngkhiếp,làmhaitriệusinhmạngphảitừgiãcõiđời.Từngđoànngườiănmặcráchrướihướngvềcácthànhphố.Vỉahèngangdọcxácngườichếtđói.Bâygiờlàtháng8năm1945,thànhphốHàNộikhôngcònlàhònđảogiữamiềnchâuthổngậpnước.Consôngđếnmùalũchởnhữnglớpsóngđụcngầubùnđấtcaođếntậntầngmột,tầnghaicácnhàbênngoàiđê.Mứcnướcđãđếncốt12,8mét.Trênthượnglưu,hệthốngđêchắnlũđãvỡvàmùamàngmấttrắngởchíntỉnh.Tháng10làthángđỉnhđiểmcủakhôhạn.ĐólànghịchlýmuônđờicủamiềnchâuthổsôngHồng.Mùahènướcquánhiều,mùađôngnướckhôngđủ.Tínhsơbộcũngđãthấynămnaythiếukhoảng500.000tấnlúachonhândânmiềnBắc.

NgayhômsaulễTuyênngônĐộclậptrênquảngtrườngđôngnghẹt,ngày2tháng9,ChínhphủlâmthờihọptạiDinhThốngsứcũ.Tấtcảphảilàmbắtđầutừconsốkhông.

Tronghainămquyếtđịnhđó,VõNguyênGiáplầnlượtlànhàngoạigiao,nhàhùngbiệnvànhàchínhkhách.Sựkhônkhéocũngnhưsựcươngquyếtcủaôngvàtrênhếtýthứcchínhtrịcủaôngđãchophépônglàmlùilạithờigianđốiđầu,đồngthờitranhthủtăngcườngtiềmlựcđểđốiphó.

LàBộtrưởngNộivụ,ThứtrưởngQuốcphòngvàTổngchỉhuylựclượngvũtrangchođếnkhimởrộngchínhphủ,ngày2tháng3năm1946ôngnhườngchứcBộtrưởngNộivụchochísĩHuỳnhThúcKhángđểtrởthànhChủtịchỦybankhángchiếndoQuốchộithànhlậprồiBộtrưởngQuốcphòngsaukhithayđổithànhphầnchínhphủngày3tháng11.Nhưvậy,VõNguyênGiáplàchínhkháchnổibậtnhấtsauHồChíMinh.

TrongthờigianNgườicùngPhạmVănĐồngsangPhápđàmphán,từtháng6đếntháng9,VõNguyênGiáplànhânvậtchủchốttrongbộmáychínhphủ

đượcBộChínhtrịngầmđứngsautạolực.ĐảngCộngsảnĐôngDươngtuyênbốtựgiảitántháng11năm1945nhưngđóchỉlàmộtbiệnphápchiếnlượcdotìnhthếđòihỏi.

Trướchếtphảicógìănđã.Vàmuốnthếphảiphávỡcấutrúccũsongkhôngđiđếncáchmạngtriệtđểcóthểphávỡkhốiđoànkếtdântộc.Trongkhixóabỏchếđộquanlạivàhànhchính,tưphápngày12tháng9,vịBộtrưởngNộivụVõNguyênGiápgạchmộtnétngangvớiquákhứmàkhôngaimuốn.Đểbảođảmsảnxuấtlươngthựcđủăn,saukhinướcrút,vấnđềđầutiênlàhàngắnđêđiều,trồngngôkhoaisắncứuđóitrêncácvệđườngsắt,đườngbộ,trongcáccôngviênvàquảngtrườngcôngcộng.

Ngườitađàogiếng,tátnướcdướiánhtrăng.Nhữngnhómchínhtrịnghiêngvềtảnhiềunhấtnóiđếncáchmạngxãhộivàchiaruộngđấtchotấtcảnhữngngườichủruộngkhôngphânbiệt.VõNguyênGiápđãlậplạitrậttự.Mộtchươngtrìnhnhưthếchỉđemlạitaihọa!Ôngnói:“Nhữngngườitựxưnglàcáchmạngđókhôngthấyrằngtrướcmắtkhẩuhiệucủachúngtalàđộclậpvàchỉcómộtcáchthựchiện:đólàđoànkết”.Nhưngôngcũngquyếtđịnhngườinàocókhảnăngđềuđượctựdokhaihoang.Việcchialạiđấtcônglàngxãđượctiếnhànhtrênnềntảngdânchủnhấtmàkhôngxâmphạmchínhsách“đạiđoànkết”.Trongtháng9,cùngvớiviệchủybỏcácquyđịnhquảnlýrượuvàmuối,chếđộthuếthânđãbịbãibỏ.Giảmtôthuế25%.

Từngày8tháng9,VõNguyênGiápđãbanbốtổngtuyểncửbầuQuốchộilậphiến.NhưngnhữngtaythânTrungQuốcđềugiởthủđoạnphárốimộtcáchcóhệthống.Đểhoạtđộngtốthơn,ĐảngCộngsảnĐôngDươngtuyênbốtựgiảitánngày11tháng11,chỉcònlạimộtHộinghiêncứuchủnghĩaMácởĐôngDươngdoTrườngChinhlàmchủtịch.Thựctếcácđảngviênvẫntiếptụchoạtđộngnửabímậtngaytrongchếđộdohọlãnhđạo.

SứcépcủaTrungQuốcngàycàngxiếtchặtchungquanhHồChíMinh,nhưngdưluậnchungủnghộônggâyấntượngvớiTrungHoaQuốcdânĐảngvànhữngđồngminhngườiViệtcủahọ.Theocácthỏathuậnkýcuốitháng12năm1945giữacácbên,cuộcTổngtuyểncửđượchoãnđếnngày6tháng1năm1946đãdành70ghếthamgiaQuốchộikhôngquabầucửchopheđốilập.(50ghếchoViệtNamQuốcdânĐảngvà20ghếchoĐồngminhhội[1]).

[1]ChínhxáclàViệtNamCáchmạngĐồngminhhội,gọitắtlàViệtCách(BT).

Vấnđềgaygắtnhấtlàsựcómặtcủaquânđộinướcngoài.ChẳngmấychốcmiềnBắcViệtNamsẽbịmấtmáuvìnhữngconđỉaTrungHoaQuốcdânĐảng.Từtháng8,mộtđámquânôhợpcũngđượcgọilàTrungHoaDânquốcồạtkéovàomiềnBắc.Nóichođúngmàcũngthậtnựccười,đólànông

dântháochạykhỏicáiđóimàvàonhưđànongvỡtổtheonhữngngảđườngViệtNam.KhiđượcbiếtmìnhphảichiếmđóngBắcViệtNam,tướngLưHánvộivãtuyểnmộchođủquânsố.Saukhiđượctrangbịtạpnham,ôngnémhọvàomiềnBắcViệtNam.Saunày,trướckhiphảirađi,họđãbánđủcácthứ,từkhungcửa,cửasổđếncácthiếtbịvệsinh,ốngnướctháodỡtừcácbiệtthự,tòanhàmàcácsĩquancủahọđãchiếmđóng.CònbâygiờnhómLưHánởlìlạiđây,ápđặttiềngiấybạcchẳngchútgiátrị-tiềnquankim-vớitrịgiácaohơnởCônMinhbốnlần.

ỞmiềnNamtìnhhìnhcòntệhạihơnnữa.Ngày21tháng9,trungđoànbộbinhsố11đượcquânAnhcấpvũkhímới,táichiếmcáctrụsởchínhquyềntạiSàiGòn.Ngày5tháng10,tướngLeclercđãcómặttrongthànhphốvàđoànquânthiếtgiápcủaMassunhanhchóngtiếnlênMỹThorồilêntòathánhTâyNinh.Trongbathángtiếptheo,quânviễnchinhPhápđãtáichiếmtấtcảcáctỉnhlỵtừCàMauởcựcnamđếntậnBanMêThuột,trànxuốngđồngbằngduyênhảimiềnTrung.CảmộtkhuvựcrộnglớnhìnhnhưđãbịchinhphụcnhưngLeclerckhôngvộiảotưởng.Cácconđườngvừamớiđượcmởthôngđãbịdukíchcắtđứtngaysaukhiđoànxeđikhỏi.ViệtMinhrútkhỏithànhphố,tảnvàocáckhurừngrậmvàvùngđầmlầy.Cuộcchiếnvừamớibắtđầutừngày23tháng9nhưngainấyđềubiếtlàsẽkéodàivàtốnkém.“Hãyđiềuđình,điềuđìnhbằngmọigiá”,đâylàýnghĩcủatướngLeclerc.TronggiớiquânnhânPháp,tiếcthaychỉcómộtmìnhông,haygầnnhưthế,phântíchtìnhhìnhnhưvậy.ĐôđốcThierryd’ArgenlieuvừađếnnhậnnhiệmvụCaoủyngày31tháng10đãcóýkiếnhoàntoàntráingượcvàôngchínhlàđệtửtrungthànhcủatướngDeGaulle.

Giữahaiđiềutệhại,tốtnhấtlàchọnđiềuíttệhạihơn.TrungQuốcởgầnvàquáđông,nướcPhápthìởxavàsuyyếusauchiếntranh.VảlạiHàNộikhôngcósựlựachọnnàokhác.NướcPhápđãhànhđộngtrướcvàtừmùahè,họcửngườiđiTrùngKhánhđiềuđìnhvềviệctrởlạichiếmđóngBắcKỳ.MộtsốđơnvịrútchạysangVânNamsaungày9tháng3năm1945đãquayvềtáichiếmLaiChâutừcuốinăm.TừđâyhọtiếnvềĐiệnBiênPhủvàSơnLa.“Sớmmuộn,TrùngKhánhcũngsẽchấpnhậnđểPháptrởlạimiễnlànướcPhápnhượngchohọmộtsốquyềnlợiquantrọng”.ĐólànhậnđịnhcủaBanchấphànhTrungươngĐảngCộngsảnĐôngDươngtrongchỉthị“Khángchiến,kiếnquốc”ngày25tháng11năm1945.

Tuynhiên,lúcnàyquânđộiViệtNamrõràngkhôngđủsứctựgiảiquyếtcácvấnđề.

TheolờikhuyêncủaHồChíMinh,cáccánbộViệtMinhkhaitháctriệtđểnhữngmâuthuẫntrongnộibộquânTưởng.TiêuVăn,CụctrưởngchínhtrịcủaTrươngPhátKhuêthìgắnbóvớicácđơnvịquântrungươngcủaChuPhúcThànhvàchịusựgiámsátcủaviêntướnghọChuhơnlàchịuphụctùng

tướngLưHán-tướngLưHánlúcnàyđangđốinghịchvớichínhquyềntrungươngQuốcdânĐảngởTrùngKhánhmuốnthuhẹpsựđộclậpcủabọnquânphiệtVânNam.VõNguyênGiápviết:“TrongđámquânTưởng,cónhiềutênsĩquancấpthấpnhưnglạicóquyềnhànhvàthếlực.Cótênnhờvợđẹp,lịchthiệplạibiếttiêmthuốcphiệnkhéonênđượccáctướnglĩnhvịnể;nhữnglúccóviệcphảinhờcậy,nhữngtênquancấpthấpnàycóthểtrởthànhngườigiúptamộtcáchđắclực.KhônghiểusaoBácpháthiệnđượcnhữngviênquannhỏthuộcloạinày.Bácchỉthịchocáccánbộđốingoạiphảicóđốisáchthíchhợpvớitừngtên.ChínhnhờbọnnàymớigiảiquyếtđượcmộtsốvachạmvớiquânTưởng.VớiBác,chânlýcáchmạnglàcụthể,vậndụngsáchlượccũnglàcụthể.MặcdùtấtcảbọnsĩquancủaTưởngđềuphảnđộngnhưngtheoBác,taphảiđốixửvớitừngtêntheomộtcáchkhácnhau…Ngườivậndụngmộtcáchtinhtếnhữngcáchđốixửkhácnhauđốivớitừnghạngngườivàngaycảđốivớitừngngười…”

Cuốinăm1945,TrungHoaQuốcdânĐảngtăngáplựcđểđưavàochínhphủnhữngngườiđồngminhViệtNamQuốcdânĐảngvàĐồngminhhộicủahọ.

Đầutháng1năm1946,côngbốtinsẽlậpChínhphủliênhiệpphầnnàolàmdịucácmốicăngthẳng.VõNguyênGiápđithămmặttrậnmiềnNam,nơiđangdiễnranhữngtrậngiaotranhđẫmmáuquanhNhaTrangvàtrêncaonguyên.ÔngđượclệnhquayvềHàNộingay,vìtìnhhìnhngàycàngphứctạp.

TừTếtnăm1946,HàNộiđãphảipháinhiềuđơnvịquânđộilênTâyBắc,nơiđây,quânPháptừVânNamvềđãchiếmLaiChâu.CáccuộcđàmphánHoa-Phápđượctiếnhành,vàngày20tháng2[2],hiệpđịnhgiữaParisvàBắcKinhđượccôngbố:quânviễnchinhPhápsẽthaythếquânTrungHoatạimiềnBắc.HãngReutersnóirõthêm:“NướcPhápkhôngdodựsửdụngvũlựcnếuViệtNambácbỏthỏahiệp”.TạiHàNội,nhữngthànhphầnxungkíchcủaViệtNamQuốcdânĐảngvàĐồngminhhộinắmlấycơhộinàyđểgâyrốitrênđườngphố,hôcáckhẩuhiệu:“BảoĐạilêncầmquyền!”,“ĐảđảobọnViệtgianthânPháp”nhưngcôngdânVĩnhThụy[tứcBảoĐại]giữtháiđộdèdặtvàmộtcuộcphảnbiểutìnhcủaquầnchúngkhiếnbọngâyrốiphảigiảitán.Tuynhiên,thờiđiểmlúcnàyrấtgaygo:Mộtbộphậndưluậnhoangmang,nhữngphầntử“quốcgia”nắmlấycơhộinàyđểtăngyêusách:đòigiữ7trong10bộcủachínhphủ,đồngthờilớntiếngchỉtríchnhữngngườiđangđàmphánvớiPháplàphảnbội,bánrẻquyềnlợiTổquốc,đồngthờighiđiểmbấtkỳởnơinàochúngcóthểlàmđược.TrongkhiquânPháplênđườngraBắc,thìtạiHàNội,quânTưởnglàmravẻphảnđốiviệcđổbộ.RồiđếnphútchótkhiquânPhápđãvàođếnvịnhHạLong,quânTưởngđộtngộtthayđổiýkiến,bỏmặcnhữngngườiđồngminhViệtNamQuốcdânĐảngvàĐồngminhhộibộclộsailầmcủahọ.

[2]ThựcraHiệpướcHoa-Phápđượckýngày28tháng2năm1946,chứkhôngphảingày20tháng2(BT).

ĐểtránhnhữngmưutoanpháhoạicủaViệtQuốc,ViệtCách,ngày2tháng3,Quốchộiđượctriệutậpmàbìnhthườngra,sẽhọpvàongàyhômsau.QuốchộicửramộtChínhphủliênhiệp,trongđóNguyễnHảiThầnlàmPhóChủtịchnước,NguyễnTườngTamlàmBộtrưởngNgoạigiao,cácbộKinhtế,YtếvàNôngnghiệpđượctraochonhữngngườiđốilậpkhác.MộtđảngviênQuốcdânĐảngnổitiếngthânTrungQuốc,VũHồngKhanh,làmphóchoVõNguyênGiáp,đứngđầuỦybankhángchiếnđượccácđạibiểuthôngqua.Chỉtrongmộtngày,việcthayđổiýkiếnnhanhnhưthayáocủaTrungHoaQuốcdânĐảngđãbiếnthắnglợicủalũtaysaithànhmộttráicâytẩmthuốcđộc.

Saukhiđấutranhđểítnhấtbốntừ“quốcgiatựdo”đượcđưavàovănbảnhiệpđịnh,phíaPhápkiênquyếtkhôngchấpnhậntừ“độclập”,HồChíMinhkývớiđạidiệnPhápmộtbảnhiệpđịnhchophépquânPhápquaylạiBắcKỳ,ngày6tháng3vàolúc16giờtronglúcđótạiHảiPhòng,độiquânviễnchinhPhápvấpphảisựchốngđốiquyếtliệtcủaquânTưởng.HồChíMinhkýđầutiên,sauđóVũHồngKhanhkýtiếptrướckhiđếnlượtSainteny.ChínhsáchđặtgiácaocủaViệtNamQuốcdânĐảngđếnlúcnàyđãquaylạichốngchínhhọ.Nhữngquanthầycủahọ,đếnphútcuốicùngđãđộtngộtthayđổiýkiến,khiếnhọphảimiễncưỡngcôngnhậnhiệpđịnh.

Mặcdùởvịthếrấttếnhị,HồChíMinhvàVõNguyênGiáptỏravôcùngthoảimáikhiphảingảlábàitrướcmườivạnngườidânHàNội,tậptrungtạiquảngtrườngNhàHátLớn.VõNguyênGiápnói:“Chỉcóhaiconđường:mộtlàtiếnhànhkhángchiếnlâudài,hailàphảihòahoãn,chấmdứtxungđột.Tronghiệpđịnhnàycónhữngđiềukhoảnlàmchúngtahàilòng,nhưngcũngcónhữngđiềukhoảnlàmchúngtakhôngvừaý.NướcPhápphảithừanhậnViệtNamDânchủCộnghòalàmộtquốcgiatựdo.Tựdokhôngphảilàtựtrị,đólàhơncảtựtrị,nhưngcũngchưaphảilàđộclập.Mộtkhiđãđạtđượctựdo,chúngtasẽđiđếnđộclập,độclậphoàntoàn”.Khinhữngtiếnghoanhôcuồngnhiệtđốivớinhữngtừvừanóilắngxuống,VõNguyênGiápnóithêm:“Cónhữnglúcchúngtaphảitỏracứngrắn,vàcónhữnglúc,chúngtaphảitỏramềmmỏng.”SaubàidiễnvănmàPhilippeDevillersđánhgiálà“mộtsựthànhthậtchưatừngcó”,bàiphátbiểucủaVũHồngKhanhtỏranhạtnhẽo.RồiHồChíMinhxuấthiện,vàtiếpđólàkhôngkhícuồngnhiệttrongđámđôngmàôngphảilấyhaitayvẫyđểlàmcholắngdịu.

Bằngcáchnắmsừngđểgiữbò,trongngày7tháng3đó,HồChíMinhvàVõNguyênGiápđãvượtquamộtđoạnđườngnguyhiểm.Nhưngkhôngphảivìthếmàhọkhôngcònvấtvảnữa.NgàyhômsauVõNguyênGiápđingayxuốngHảiPhòngđểgặpLeclerc.ÔngđãcóthểtínhđượcsứcmạnhcủaquânPhápđangchuẩnbịđổbộ.Ngườitađãnóivớiôngsẽcómộtđoànhộtống

danhdựnhỏgồm220xeôtôgắnsúngmáy,xetăng,xexích,súngcối,xejeepvàxevậntảichởngườivàquântrang,quândụngsẽlênđườngvềHàNội.

Mộtủybanđượcthànhlậpđểkiểmsoátviệcthihànhcácđiềukhoảncủahiệpđịnhvàgiảiquyếtcácvụrắcrối.Mộtbầukhôngkhítincậy,thậmchíthânthiệnđãhìnhthànhgiữacácsĩquancủatướngLeclercvànhữngsĩquanđồngcấpphíaViệtNam.Nhưngmộtvàingườithìlàmđượcgì?QuânđộiPhápđượcphépđóngquântạiBắcBộxửsựnhưđangởmộtnướcđãbịhọchinhphụcvàcácvụxíchmíchtănglên.HồChíMinhvàVõNguyênGiápthấyởtướngLeclercmộtngườiđốithoạitrungthựcđượchaingườiđánhgiácao,nhưngchỉhuysưđoànthiếtgiápsố2khôngphảichỉcómộtmìnhLeclercvàôngcũngkhôngđượcquyếtđịnhmọiviệc.

HuốnghồParistừchốigiảiquyếtcácvấnđềthenchốttrongquanhệPháp-Việt,nhữngvấnđềnàychiphốicácvấnđềkhác.Tấtcảđềubếtắc.ChiếntranhvẫnđangtiếpdiễnởmiềnNam,trongcáigọilàxứNamKỳ,lãnhthổViệtNamtrởthànhthuộcđịaPháptừcáchđâyhơnmộtthếkỷ.

Ngày19tháng4,VõNguyênGiápđidựHộinghịtrùbịĐàLạtvớiBộtrưởngNgoạigiaoNguyễnTườngTam.Trongchươngtrìnhnghịsự,vấnđềđìnhchiếnởmiềnNamvàcácvấnđềlàđiềukiệncủatựdoởViệtNam:vấnđềquanthuế,vấnđềtiềntệ,sựthamgiacủaPhápvàonềnkinhtếcủanướcViệtNammới.Trongbatuần,pháiđoànPháptừchốikhôngchịunhìnnhậnnhữngthayđổiđãdiễnra.ĐạibiểumiềnNam,bácsĩPhạmNgọcThạchđãđếntậnnơi,nhờsựgiúpđỡcủamộtngườibạnPháptênlàCanacnhưngbịphíaPhápkiênquyếttừchốikhôngchodựHộinghị.Giápđãtuyênbốthẳngthừng:

“NóirằngởNamBộkhôngcóxungđộtlàtháchthứcchânlý.Thựcra,cáccuộcgiaotranhvẫndiễnrakhắpnơiởNamBộ.Chắchẳn,ngườitanóirằngcáccuộctấncôngđólàdobọnbấtlươnggâyravàkhómàphânbiệtđược…Nếunóitheocáchđó,thì50.000quâncủalựclượngtrongnướctrongcuộckhángchiếncũngđượcgọilàlựclượngkhôngchínhquihaysao?Chúngtôimuốnhòabình,đúngthế,nhưnglàmộtnềnhòabìnhtrongtựdovàcôngbằng,mộtnềnhòabìnhphùhợpvớiHiệpđịnhsơbộ6tháng3chứkhôngphảihòabìnhtrongnhẫnnhục,mấtdanhdựvànôlệ.”PhíaPháptừchốimộtcáchngoancốkhôngchịuthừanhậnnhữngthuộctínhcủanướcViệtNamtựdovàsựtoànvẹnlãnhthổ,ngày10tháng5,pháiđoànViệtNamrờihộinghịđểkhôngbaogiờtrởlạinữa.

ChắchẳnnếudiễnratạiPháp,cáccuộcđàmphánsẽcónhiềukhảnăngthànhcônghơndoởxacáclợiíchthuộcđịa.Cuốitháng5,PhạmVănĐồngdẫnđầupháiđoànViệtNamsangthảoluậntạiFontainebleauvềviệcápdụngtrongthựctiễnvàkéodàicụthểcáchiệpđịnhkýngày6tháng3.HồChíMinhluônluôntheodõivàchỉđạohoạtđộngcủapháiđoàn,nhưng

khôngphảilàthànhviênvàcũngkhôngthamgiahộinghị.CuộcđốithoạigiữanhữngngườiđiếcởĐàLạtđượclặplại.PhíaPhápkhôngthừanhậnmộtthựctếlàNamBộ(tứcNamKỳ)làmộtbộphậnlãnhthổquốcgiacủaViệtNam;ngày1tháng6,họthànhlậpcáigọilà“ChínhphủCộnghòatựtrịNamKỳ”.

SaukhiChủtịchHồChíMinhvàpháiđoànViệtNamlênđườngsangPháp,VõNguyênGiáplàmphụtáchoPhóChủtịchnướcHuỳnhThúcKháng,thựctếđóngvaitròquyềnchủtịchchínhphủ,tuyvềdanhnghĩaHuỳnhThúcKhángvẫnlàquyềnchủtịch.Ônglạimộtlầnnữavachạmvớiphehữu:ViệtNamQuốcdânĐảngvàĐồngminhhội,haitổchứcnàytiếnhànhmộtcuộcchiếntranhthựcsựchốnglạichínhquyềntrungươngmàtrongđócóđạibiểucủahọthamgia.

Ngày11tháng7năm1946,tìnhthếtrởnênnguykịch.Vàothờiđiểmnày,ViệtNamQuốcdânĐảnglàmmọiviệcnhằmlàmthấtbạicáccuộcthươnglượngtạiFontainebleau,quyếtđịnh“pháhoạimọichỉthịvôlýcủachínhphủhiệnnayvềvấnđềngoạigiao”.Từngày10đến17tháng7,CơquanđặcvụQuốcdânĐảngsẽ“ámsáttấtcảnhữngquânnhânPhápđóngởbênngoàithànhHàNội”và“bắtcóctấtcảphụnữvàtrẻemPháp”.ChínhphủHàNộicònchưatrảlờiyêucầucủaquânđộiPhápxinphéptổchứcdiễubinhngày14tháng7-ngàyQuốckhánhPháp-khicơquancônganpháthiệnđượccácbanámsátcủaQuốcdânĐảnglợidụngdịpnàyđểnổsúngvàoquânPhápđangdiễubinhtrênmộtsốđiểmtrongthànhphố.VõNguyênGiáptừchốikhôngchophépquânPhápdiễubinhngày14tháng7vìlýdoanninh.

Sángsớmngày12,côngantiếnhànhkhámxétmộtsốtrụsởcủaViệtNamQuốcdânĐảngvàĐồngminhhội.Tạingôinhàsố132phốMinhKhai[3],lựclượngcônganđãpháthiệnmộtmáyinvàhàngchồngtruyềnđơnkêugọikhởinghĩa.Trongbangôinhàkháctrênbờhồ,bọnlínhgácQuốcdânĐảngcònchốnglạicônganbằngsúngtrungliên.Tạingôinhàsố7phốÔnNhưHầu(tứcphốBonifacycũ),cônganpháthiệnmộtbảnkhắcintiềngiả,mộtphòngtratấnvàmộthốchônbảyxácchếttrongvườn.Ngày13,côngancòntiếnhànhkhámxétnhiềutrụsởkháccủaViệtNamQuốcdânĐảng,tịchthuđượcnhiềutàiliệuchứngminhâmmưugâyrốingày14tháng7vàpháthiệnnhiềuthithể.(MộttrongnhữngtàiliệunàyđượcquânPháptìmthấytạiVănphòngcủaThịtrưởngHàNội,saungày19tháng12năm1946).

[3]Boudarelbịnhầm,thựcralàsốnhà132phốDuvigneau(naylàphốBùiThịXuân)(BT).

QuânđộicủaVõNguyênGiáphànhđộngrấtmạnhmẽ.NhómĐạiViệtởBắcNinhchiarẽvìnhữngganhđuagiữahaitênđứngđầuởđịaphương,rútvềLạngSơn,tạiđâychúngdựavàosựủnghộcủacácnhómvũtrangPhụcquốcthânNhật.Từtháng7đếntháng11,sàohuyệtcủabọnViệtNamQuốcdân

ĐảngởlưuvựcsôngHồngtừVĩnhYênđếnLàoCaidọcđườnglênVânNamđãbịphávỡ.

Tronglúcđó,quânđộicủaVõNguyênGiápcũngtrưởngthànhhơn.Tháng1năm1946,ĐảngủyQuânsựTrungươngđãđượccảitổlại.VaitròcánhâncủaVõNguyênGiáphòanhậptrongtậpthểmac-xit-lêninníttrongquânđội,nóirõhơn,đólàsứcmạnhcủangườiphụtráchtrựctiếpquânđội.Là“tướngchínhtrị”,VõNguyênGiápkhôngbaogiờngừngnhấnmạnhtầmquantrọngcủacơquanĐảngtrongquânđội,ngaycảkhilãnhđạocuộcchiếntranhsaunày.

Việcưutiênthànhlậpcácđộidânquânđịaphươngcũngđượcnhấnmạnh.Lựclượngdânquânsẽđóngvaitròthenchốt,cóquanhệchặtchẽvớiviệcthànhlậpchínhquyềnhànhchínhởđịaphươngvàcácchibộĐảngcơsở.Trên1.200xãởNamBộ,1.100xãđãcótổchứccơsởViệtMinh,vàkhắpcảnước,ngườitaướctínhcómộttriệudukích.Nhưngkhôngphảivìthếmàcoinhẹvaitròcủabộđộithườngtrực.Từtháng9năm1945,bộđộithườngtrựcđượcgọilàVệquốcđoànđểtránhnhữngnghingờcủaTrungHoaQuốcdânĐảng.Đếnngày22tháng5,bộđộichínhquilấylạitênQuânđộiquốcgia.Quânsốtăngtừ15.000ngườivàotháng9năm1945lên60.000ngườicuốinăm1946.Cáctrườngđàotạocánbộđượcmởvàcáctrườngđàotạocánbộbinhchủngcũngxuấthiện:đơnvịpháobinhđầutiênđượcthànhlậpngày29tháng6năm1946,vàđơnvịthôngtinđầutiên,ngày9tháng9năm1946.Tuynhiên,trìnhđộcủacácđơnvịnàycònrấtyếutrênmọiphươngdiện.Toànbộlãnhthổđượcchiathành12chiếnkhu(khuIVvàVởTrungBộ,khuVII,VIIIvàIXởNamBộ).Trongmỗichiếnkhu,cácbanchỉhuyđịaphươngcóquyềnchủđộngrộngrãivềmặttácchiến.Nếuvũkhícònrấtphatạpbaogồmnhiềuloại(chủyếu)làbạchkhí:gậytầmvôngvótnhọn,vàhaichụcloạisúngtrườngvàmusqueton(đếntừnhiềunguồn),thìchiếnlượcvàchiếnthuật,ngượclại,đượcấnđịnhrõràngbằngnhững“chỉthịvềkhángchiến”ngày25tháng9năm1945:“Cắtđườngliênlạcgiữacácthànhphốbịđịchkiểmsoát,thựchiệnbaovâykínvàquấyrốiđịchvềquânsự”.

Trongsuốtmùahènăm1946,tìnhhìnhliêntiếpxấuđitrêntoànlãnhthổViệtNam.TạiHộinghịFontainebleau,cáccuộcthươnglượngdậmchântạichỗ,vàcuốicùngthấtbạidotháiđộthiếuthiệnchícủapháiđoànPháp,họkhôngmuốnlàmbấtcứviệcgìđểđấtNamBộcóthểtrởvềvớiViệtNam,màNamBộlàmộtbộphận.Mộtcuộcchiếntranhkhithìâmỉ,khithìcôngkhaidiễnraởNamBộ.Ngày18tháng7,Leclerc,thựctếlàđãvỡmộng,quyếtđịnhquayvềPháp,vàđượcthaybằngtướngValluy,ngườisaunàysẽthựchiệnchínhsách“việcđãrồi”.

TrênđườngHàNội-LạngSơn,quânPhápkhôngtínhđếnnghĩavụphảithựchiệncáchiệpđịnhđãkýkết,gâythêmnhiềuvụrắcrốikhác.Ngày1và3

tháng8,nhiềuvụđụngđộđẫmmáuxảyraởcầusôngĐuống,tạiđâycácđoànxePhápđãkhôngtôntrọngcácthủtụckiểmsoát.TạiBắcNinh,quânPhápđóngquântráiphéptạithịxãBắcNinhvàchomáybaybắnvàothànhBắcNinhdongườiViệtNamnắmgiữ.VõNguyênGiápđãtrảlờichođạitáCrépin,khiviênsĩquannàyđếnphảnđốicácvụrắcrốitrên:“Nếucácôngmuốnhòabình,cácôngsẽcóhòabình,nếucácôngmuốnchiếntranh,cácôngsẽcóchiếntranh”.CánhquâncủaCrépinvừaởVânNamvềmuốntiếnxuốngchâuthổsôngHồng.CótinđồnvềviệcPhápâmmưuthànhlập“nhữngnướccộnghòatựtrị”tạicácvùngđồngbàodântộcthiểusốsinhsống.TướngMorlière,ngườithaythếtướngValluysẽcónghĩavụtheođuổichínhsáchlấnchiếmvàtốihậuthưmàtrongthâmtâmôngkhôngtánthành.

Ngày16tháng10,khiHồChíMinhtrởvềĐôngDươngtrêntàuDumontd’Urville,nhữngđámmâyđenđãtíchtụtrênbầutrờiViệtNam.BảnTạmướcđượckýkếttrongmộtkhôngkhírấtcăngthẳnggiữaHồChíMinhvàMariusMoutetngày14tháng9năm1946,cuốicùngdùcóthựchiệncũngkhôngthểcứuvãnđượchòabìnhởViệtNam,chỉđểlạitrongbóngtốitấtcảnhữngđiềukhoảnthựchiệnnhữngnguyêntắcđãđượchaibênkhẳngđịnh.

TạimiềnNam,quânđộiviễnchinhPhápthựchiện“chiếnthuậtvếtdầuloang”,cáccuộcgiaotranhthựctếkhôngbaogiờngừng.Ngày21tháng12,tướngValluythôngbáochoGiápbiếtôngtađãralệnhchoquânPhápngừngbắnởNamBộnhưngngaylúcđó,ôngtalạiralệnhchođạitáDèbesđánhbậtcáclựclượngvũtrangcủaViệtNamrakhỏiHảiPhòng.MộtvụrắcrốivềthủtụchảiquandohảiquânPhápgâyratrongngày21đãbiếnthànhnhữngcuộcgiaotranhđẫmmáu.TrongkhihaibêntiếnhànhnhữngcuộcthươnglượngkhácôngphuđểđiđếnchấmdứtcáccuộcxungđộttạiHảiPhòngthìngày23,đạitáDèbesralệnhchocácđơnvịbộđộiViệtNamphảirờikhỏithànhphố.ĐâylàlệnhphátthẳngtừSàiGònmàchínhtướngMorlière,ỦyviênCộnghòa,ngườichủtrươngphảitôntrọngcáchiệpđịnhđãkýkết,cũngkhôngđượcbiết.Dèbesralệnhsửdụngtấtcảnhữngphươngtiệnsẵncó,kểcảpháobinh,đểthựchiệnlệnhcủaôngta.ĐôđốcBattetướctínhcó6.000nạnnhânViệtNamcủacácvụbắnpháđó.Cùnglúcđó,cácđơnvịPhápđóngtạiLạngSơnđãkiểmsoátthànhphố.

Mộtsựyêntĩnhtạmthờiđượcthiếtlập.Nhưngđóchỉlàgiâyphúttạmnghỉtrướckhihaibêntiếnhànhnhữngcuộcgiaotranhmới,kịchliệthơn.Ngày23tháng12năm1946,thựctếmiềnBắcđãđivàocuộcchiến.Giápviết,trongcáctrậngiaochiếnởHảiPhòng,ViệtMinhđãtịchthuđượcmộtthôngtưđềngày10tháng4củaBộchỉhuyPhápgửicáccấp,dựkiếnbiếnnhữnghànhđộnggâyhấnvềquânsựthànhmànkịchcuộcđảochính.

TạiPháp,cáctintứctừĐôngDươngchỉđượcđưavềqualăngkínhxuyêntạccủakiểmduyệt,nhữngsựkiệnxảyraởHảiPhòngđãđượccheđậybiến

tướngđếnmứckhôngthểnhậnđượcrasựthậtnhưthếnàonữa,tấtcảđềugánchophíaViệtNamchủđộnggâyravànhấtlàđượcphehữukhaithác.Chínhphủmới,toànnhữngngườicủaĐảngXãhội,đứngđầulàLéonBlumđượcthànhlậpngày17tháng12,đúngmộtthángtrònnướcPhápkhôngcóchínhphủ,saucáccuộcbầucửngày10tháng11,ngaysauđópháiMariusMoutetđếnĐôngDương.

TạimiềnNam,trướcnhữnghànhvitáichinhphụcthuộcđịamộtcáchcóhệthốngcủaPháp,cuộckhángchiếncủaquândânNamBộđãđượctổchứcbằngcáchcảitổỦybankhángchiếnNamBộ,từnayđượcgiaonhiệmvụchỉđạocuộckhángchiếnvềmọimặtởmiềnNamvàcáctỉnhNamTrungBộbằngNghịđịnhngày13tháng9năm1946.ỞHàNội,quânPhápxửsựnhưtrênmộtnướcđãbịhọchinhphục.ViệtMinhrútrabàihọckinhnghiệmđãquavàthựchiện“vườnkhôngnhàtrống”.Ngườigià,phụnữvàtrẻemđềuđượclệnhtảncưrangoàithủđô,nơiđâyngàyđêmvangdậytiếngcuốcđàođất,chônmìn.Sântrờivàbancôngbiếnthànhnhữngnơinấpbắn.Cáclỗchâumai,khebắnđượcđụctrêncácbứctườngtrôngramặtđường,ngườitađụccácbứctườngchungtạothànhmộtlốiđibêntrong.Mỗinhàđềutrữsẵnlươngthực,nướcuốngđủdùngtrongbathángvàsẵnsàngkhithờiđiểmđến,dựngchiếnlũytrênđườngphố.Cácthâncâyđềuđụcsẵnlỗđểkhicầncóthểđưamìnvàolàhạngayxuốnglàmchướngngạivật.

NhữnghoạtđộngchuẩnbịnàynhằmđềphòngtáidiễnkịchbảnnhưởHảiPhòngđãgâynênsựphảnđốicủanhàđươngcụcPháp.Họđãcanthiệpnhiềulần,bắtđầutừgiữatháng12,choxeủiphácácchiếnlũytrênđườngphốtrongcáckhuphốngườiViệtvàtiếnhànhkiểmsoátcáctòanhàcôngcộng.

SaukhinhậnđượcliêntiếpbatốihậuthưcủaphíaPháptrongcácngày18và19tháng12:đìnhchỉmọihoạtđộngchuẩnbịkhángchiến,tướcvũkhíquântựvệHàNội,traochoquânđộiPhápnhiệmvụduytrìanninhthànhphố,ChínhphủHồChíMinhquyếtđịnhkhônggiữtháiđộbịđộngnữamàchủđộngtiếnhànhnhữngbiệnphápcầnthiết.Chiềungày19,cùngvớiTrầnQuốcHoàn,VươngThừaVũ,VõNguyênGiápđithịsátlầncuốicùngcôngviệcchuẩnbịkhángchiến.Đêmhômsau,cáclựclượngvũtrangnhấttềxônglêndiệtđịch,vàChủtịchHồChíMinhralờikêugọitoànquốckhángchiến.

ChỉhuyquânđộitiếnhànhkhángchiếnchốngPháp1946-1954Khángcựcànglâucàngtốtnhưngkhôngquênđiềuchủyếulàbảotoànlựclượngbằngmọigiá,đólàchỉthịcủaGiápcholựclượngtựvệ.Đườngphốrộngrãi,quânviễnchinhPháplạicótínhcơđộngcaonêntrướckhinổsúng,bộchỉhuyđãdựkiếncáckhudâncưcủaHàNộisẽnhanhchóngrơivàotayđịch.Từngày22tháng12năm1946,tựvệbịbaovâytrongkhuphốcổ,nằmgiữasôngHồngvàthànhHàNộicóquânPhápđóng,nơiđâycòncómộtbộphậndâncưbịkẹtlại.Đườngphốhẹpởđâytạothuậnlợichomộtcuộckhángcựkịchliệt,giànhgiậttừngcănnhàtừngdãyphố,chophépChínhphủcóthờigiansắpxếplựclượngởcácvùngnôngthônnằmdướisựkiểmsoátcủaChínhphủ.Hệthốngliênlạcgiữavùngchiếnsựtrongkhuphốcổvớibênngoàiđượctiếnhànhvàobanđêm.LiênlạcviênluồndướicâycầulớnbắcquasôngHồng,tronglúccácxexíchtuầntratrênmặtcầu,dọiđènphaquétchungquanh.Trongthànhphốbịbaovây,VươngThừaVũthànhlậpTrungđoànThủđô,saunàylàbộkhungcủađạiđoàn308năm1949.

Chiềungày14tháng2năm1947,saukhiquânPhápchiếmđượcchợĐồngXuânthìviệcquânđãđượcquyếtđịnh.Saukhikẻkhẩuhiệutrêntường“Chúngtôisẽtrởvề”,đơnvịcuốicùngđãrútluitrongđêmngày18tháng2,băngquabãigiữasôngHồng.Sauhaithánggiữvữngcuộcchiếntronglòngthủđô,TrungđoànThủđôđãrútrangoàimộtcáchantoàn,khôngcóthiệthạigìđángkể.Trongnhậtlệnh,Giápnói:“CácđồngchísẽtiếptụcchiếnđấuvìTổquốc.Chúngtasẽchiếnđấu10nămhoặclâuhơnnữanếucầnthiết”.

HàNộichỉcònlàđốnggạchvụn.Tìnhhìnhdiễnratươngtựởcácthànhphố,thịxã,thịtrấncủamiềnTrungvàmiềnNam,tạiđâydânchúngtriệtđểápdụngchiếnthuật“tiêuthổkhángchiến”doBanchấphànhTrungươngĐảngvàGiápđềrađểbùlạitìnhtrạngyếukémvềtrangbịvũkhícủalựclượngkhángchiến.Thiếuchấtnổ,ngườitadùngcuốcxẻngphátừngbứctường,từngcănnhà.Cáccâycầubằngbêtôngđềubịđánhsập,ngườitadùngcưa,búatạphátừngkhốibêtông,cắttừngđoạndầmcầu,phádỡtừngmảngtường.TrongtấtcảcácthànhphốkhôngcódoanhtrạiquânPháp,thựctếlàởcácthànhphố,thịxã,trừHàNộivàLạngSơnởphíabắc,dânchúngsanphẳngcácngôinhàcủamìnhtrướckhitảncư.36thànhphố,thịxã,trongđócóThanhHóa,Vinh,mỗinơicómườivạndânđềubiếnthànhbìnhđịanhưlòngbàntay,ởđóchỉcóchópthápnhàthờhayđềnchùacònsótlạivìcáccôngtrìnhtôngiáođượctôntrọng.

Banđêmngườitachặtnátđườngtừbờdốc,đàorãnhcắtđếngiữađường,mộtrãnhbênphải,lạimộtrãnhbêntrái,cáchnhau5mét,nhưphímđàndươngcầm.Chỉtrongmộtthờigianngắn,10.700kilômétđườngbộ,1.540kilômétđườngsắtbịpháhoạikhôngthểsửdụng.TừLạngSơnđếnNhaTrangởTrungBộ,khôngcònmộtcâycầunàonguyênvẹn.

Trongmộtloạtcácbàibáotạpchícủanhómtríthứcmac-xitđầunăm1947,sauđótậphợplạithànhcuốnsáchvớinhanđềKhángchiếnnhấtđịnhthắnglợi,TrườngChinhchỉrõđườnglốichiếnlượcphỏngtheo“Luậntrìcửuchiến”(Luậnvềđánhlâudài)củaMaoTrạchĐông.Saugiaiđoạnthứnhất-giaiđoạnphòngngựtrongđócáctrậnđánhlàmchậmbướctiếncủađịch-làđếngiaiđoạnthứhai,giaiđoạncầmcự,trongđóbộđộiđượcphântánvềnôngthôntiếnhànhchiếntranhdukíchmộtcáchrộngkhắp.Ởgiaiđoạnnày,haibênđạtđượctìnhtrạngcânbằnglựclượngnhưngcónhiềubướctiếnnhảyvọtbấtngờ,quânđộiviễnchinhtiếnhànhcànquétmộtcáchcóhệthống.Dukíchchiếnvàdukíchvậnđộngchiếncótầmquantrọngngangnhau,trậnđịachiếnchỉcóvaitròphụtrợ.Việctậptrungvàtăngcườngcáclựclượngvũtrangsẽtạothuậnlợichuyểnsanggiaiđoạnthứba,giaiđoạncuốicùng-tổngphảncông-hoạtđộngchuyểnthànhdukíchvậnđộngchiếnrồithànhtrậnđịachiến.Trongquátrìnhdiễnraxungđột,theonhậnđịnhcủaTrườngChinh,cáccuộcđàmpháncóthểdiễnra,tuynhiênphongtràogiảiphóngdântộcđanglênởcácthuộcđịacóthểtạothuậnlợiđểchuyểnsangphảncông,mặcdùvẫncònyếukémvềphươngtiệnvậtchất.Sựchồngchéocủacáclựclượnglàmộttrongnhữngđặctrưngcủacuộcchiếntranhnàydẫnđếnhiệntượngkhôngcómặttrậncốđịnhhoặcmặttrậnđượcxácđịnhrõràngdotìnhhìnhbiếnchuyểnvàluônthayđổi,haibênta,địchbaovâylẫnnhau.

Tháng7năm1947,đểtạothuậnlợichoviệcnốilạicáccuộcđàmphán,ChínhphủHồChíMinhđượcmởrộng.Nhữngngườimac-xitchỉcòngiữbabộthayvìsáubộ.GiápvẫnlàTổngchỉhuyquânđội,nhườngchoTạQuangBửulàngườikhôngđảngpháigiữchứcBộtrưởngQuốcphòng.Parisngoancốbámvàochínhsáchđàđiểu,muốntìmmột“ngườiđốithoạicógiátrị”quavaitròcủacựuhoàngBảoĐại,đồngthờichuẩnbịmộtkếhoạchtấncôngquymôvàotháng10năm1947.

Ngày13tháng10[1],từngđoànquânPhápnhảydùxuốngthịxãBắcCạnởtrungtâmcăncứđịaViệtBắccủaViệtMinh.Tạicăncứnày,năm1941MặttrậnViệtMinhđãrađờivàcáchđâychỉhơnmườitháng,Chínhphủkhángchiếnđãtrởlạiđâyđểxâydựngcăncứđịachocuộckhángchiếnlâudài.Nhiềucơquantrungương,nhiềubộđềuđặtởcácxómlàngbaoquanhkhulòngchảođãphảivộivãrútsâuvàorừng.Trongvàituần,vềlýthuyết,quânviễnchinhPhápđãchiếmđượcquyềnkiểmsoátcáctrụcđườngCaoBằng

đếnbờbiểnquathànhphốLạngSơn,CaoBằngđiHàNộiquaBắcCạnvàTháiNguyên.Vềphíatây,PhápđãđặtnhiềudoanhtrạiởTuyênQuang,YênBái,LàoCai,HàGiang,LaiChâu.

[1]Đúngralàngày7tháng10năm1947(BT).

Trongngày13tháng10,trongđợttổngrútluivàorừngrậm,cómộtngườibénhỏđeokínhtrắngcùngvớicôngnhântháocácbộphậncủamáyrồibuộcvàohaiđầucáisàotrevàgánhtrênvai.Ôngmangtrongtúinhữngcuốnsổtayghicáchìnhvẽ,cáccôngthứctínhtoán.ĐólàTrầnĐạiNghĩa,tốtnghiệpkỹsưnăm1939,từnglàmviệctrongcácnhàmáykhôngquâncủaPháptrướckhitheoHồChíMinhvềnướcvàotháng9năm1946trêncontàuDumontd’Urville.SaukhiđượccửlàmCụctrưởngCụcQuângiới,ngườitađưachoônghaiquảđạncối.Ôngcónhiềuviệcphảilàm.Tronglầnthửnghiệmđầutiên,quảđạnnổlàmhaingườichết.Côngviệcbắtđầulạitừconsốkhông,nhưngchỉvàithángsauhaiquảđạndoViệtNamsảnxuấtgầnnhưlàhàngmẫuduynhấtđãbắncháymộtxetăngPhápởQuốcOai.BâygiờTrầnĐạiNghĩalàmviệcvớimộtngườithợtênlàNgôGiaKhảm,khuônmặtđãbịbiếndạngdomộtvụnổkhianhsấythuốcnổđểnạpvàolựuđạntựchế.Vớinhữngcốgắngphithường,xưởngquângiớicủahọđãthuhồiđượctrangthiếtbịcủacácxưởngCaronởHảiPhòng.Tạiđâycôngnhânđãtháorờimáymócvàchuyểnbằngđôivai,xebò,thuyềnbuồm,ôtôvàthườnglàđeotrênlưng,vượthàngtrămkilômét,đitrênnhữngconđườngmòntrơntrượt,đếntậngiữavùngrừngnúi.Sốcôngnhânlêntớibốntrămngười.Nghĩađượcgiaonhiệmvụnghiêncứusảnxuấttoànbộcácbộphậnsúngcối.HômPhápnhảydùngày7tháng10năm1947,Nghĩađãhoànthànhmộtnửacôngviệc.Năm1948họđãchoralòcáckhẩucối60và81.SauđóNghĩachuyểnsangnghiêncứusảnxuấtsúngkhônggiật(SKZ).Đầunăm1950,nhữngkhẩusúngkhônggiậtđầutiênđãđiềuchỉnhsẽthamgiađánhđồnPhốLu.Cácxưởngvũkhícủakhángchiếnđãthànhcôngvàlàmchủđượckỹthuậtđạnlõm.

Năm1947,trướccuộctấncôngcủaquânPháp,Giápcùngbộthammưuđãthôngquamộtchiếnlượcphântánlựclượngmộtcáchcóhệthống.Quânchínhquyđượcchiathành30đạiđộivà16tiểuđoànđộclập,kếthợpchặtchẽvớidukíchcácxã.NgaysaukhichặnđứngcuộctiếncôngcủaquânPháplênmiềnthượngdu,Giápvàbộthammưuđãhọpngày16tháng3năm1948đểthảoluậnvềchủtrươngphântánlựclượngnóitrên.Haiphầnbaquânchínhquychiathànhđạiđộivàtrungđộitrựctiếpđượctungvàođịchhậuđểtăngcườngchiếntranhdukích.Giápviết:“Bằngviệctăngcườngdukíchchiến,chúngtôiđãchủtrươngbiếnhậuphươngđịchthànhtiềntuyếncủachúngtôi.Đâylàmộtcuộcđấutranhvôcùnggiankhổvàmởrộngtrêntấtcảcácmặtquânsự,kinhtế,chínhtrị.Địchtổchứccànquét,chúngtôitiếnhànhchốngcàn.Địchtổchứcngụybinh,lậpchínhquyềnbùnhìn,chúngtôikiên

quyếtgiữvữngchínhquyềnnhândân,tiễutrừbọntềngụyhợptácvớiđịchvàbọnViệtgianphảnđộng…Mộtcáchkiênnhẫnvàdầndầntừngbước,chúngtôilậpđượccáccăncứdukíchlớn,nhỏ.Ngoàivùngtựdo,các“vùngđỏ”khôngngừngđượcmởrộngvàtănglêngấpbộixuấthiệnngaytronglòngcácvùngđịchtạmchiếm.ĐấtđaicủaTổquốcđượcgiảiphóngtừngtấcđấtngayởhậuphươngđịch.Trongcuộcchiếntranhnàykhôngcóphòngtuyếncốđịnh.Ởđâucóđịchlàởđólàtiềntuyến.Chỗnàocũngcóthểlàtiềntuyến,màcũngcóthểlàhậuphương.”

Cuộctấncôngthuđông1947củaPháplàđònmạnhnhưngđánhvàochỗtrốngvànhữngngườichiếnthắngbâygiờcònchịuđượcgánhnặnghậucần,đượclậpraởkhắpnơingaycảtrongvùngcóđịchhayhiểmtrở.Từtháng10năm1947,quânPhápđãrútkhỏiTuyênQuangvàngaysaukhicuộctiếncôngkếtthúc,BanchấphànhTrungươngnhậnđịnhcuộckhángchiếnViệtNamđãquagiaiđoạnphòngngựthuầntúyđểbướcvàogiaiđoạnthứhai.Đườngsố4từCaoBằngđiLạngSơnluồnquanhữngđườnghẻmphủkíncâycốixanhtươi,đãtrởthành“conđườngđẫmmáu”.Đầutháng4năm1948,mộttrậnphụckíchtrênđườngsố4đãtiêudiệtmộtđoànxekhoảng50xevậntải.Theonhịp“haimặt”củacuộcchiếntranhnày,cứbanngàythuộcvềkẻchiếmđóng,cònbanđêmlựclượngkhángchiếnkiểmsoáttoànbộlãnhthổchođếnvùngphụcậncácđồnbốt.Cáccơsởkhángchiếnđượcgâydựngvữngchắctừkhắpcáccánhđồngtrốngtrảivùngđồngbằngđếncácvùngrừngrậmrạpđịahìnhhiểmtrở,vàocảcácthànhphốdàyđặcđồnbốtbinhlính,cảnhsátđịch,nhấtlàởSàiGòn.TạiđâycókhánhiềutiệmăncủaPhápđượcchechởbằngnhữngtấmbiểnchốnglựuđạn.NhữnghiệpđịnhkýkếtgiữaVincentAuriolvàBảoĐạiđãbanchoBảoĐạiítnhấttrêngiấytờ,điềumàtrướcđâyngườitakhăngkhăngcựtuyệtvớiHồChíMinh:độclậpvàthốngnhấttạiViệtNam.Nhưngaimàlầmđược?NướcPhápvẫncótoànquyềnđiềukhiểnngoạigiaovàcáclựclượngvũtrangcủaquốcgia“phaocâu”này.

BaphầntưvùngchâuthổđangtuộtkhỏisựkiểmsoátcủaPhápmặcdùcácthànhphốlớnđềudoPhápchiếmđóng.TạimiềnTrung,trên600kilômét,quânviễnchinhkhôngchiếmđượcthànhphốnàovàởnhữngnơikhácảnhhưởngcủaPhápkhôngvượtquavùngkếcậntrựctiếpcủacácdoanhtrại.

ỞmiềnNam,Phápcócơsởbámrễtừlâuvàmạnhmẽhơnnhữngnơikhác.SongđâuđâucũngcókhôngkhíbấtanthườngtrựcvàPhápkhôngthểđisâuvàovùngĐồngThápMườirộnglớntrảidàiđếnmũiCàMaumàkhôngđikèmvớimộtsốquânđượctậptrungđôngđảo.ViệtMinhcómặtkhắpnơitrêncáccánhđồng,đếntậnngoạiôSàiGòn.

Tuynhiên,vùngkhônghoànlanrộnghơnởmiềnBắc.Tháng2năm1949,chungquanhPhốLugầnLàoCai,12đồnbốtbịtiêudiệt.Tháng4,lầnđầu

tiênViệtMinhđiềuđộnghaitrungđoànđểđánhtrảcuộchànhbinhPomoneởvùngPhúThọ-TuyênQuang.Tháng5,ViệtMinhcònghiđiểmbằngcáchlầnđầutiênhạđồnPhốRànggầnYênBáidomộtđạiđộichiếmgiữ:25đồnbốtkhácởcácvùngquanhđóđãbịViệtMinhđánhchiếmhoặcbứcrút.

Vàothờiđiểmnày,HồngquânTrungHoađãtiếnsátcửangõThượngHảivàHàngChâu.SựcôlậpcủaChínhphủHồChíMinhchẳngbaolâunữasẽchấmdứt.ChuyệngìsẽxảyrakhiquânđộicủaMaođãđếnsátbiêngiớiĐôngDương?TướngReversđãđithịsátchiếntrường,chủtrươngrúttấtcảcácđồnbinhởphíabắc,tậptrungvềgiữLạngSơnvàthuhẹpsựchiếmđóngvùngđồngbằngsôngHồngđểrútngắnphòngtuyếnbêntrong.Ngaytrongcácthànhphố,tìnhhìnhcũngkhôngsángsủahơn.TạiHàNội,cuộcsốngvừamớiổnđịnhtrởlại,dukíchbiệtđộngđãlàmnổtungmáybayđậutrênsânbayBạchMai(ngày18tháng1năm1950),rồingày1tháng3đếnlượtsânga,trạmbiếnthếvàmộtkhođạnlớnởThụyKhuê.

Trongnămhọc1949-1950,cáccuộcbãikhóaliêntiếpxảyratạicáctrườngcông,tưtạiSàiGòn,nơiđâyhàngtrăm,hàngnghìnngườidựđámtangmộthọcsinh[2]bịcảnhsátgiếtchếthồithángGiêng,trongmộtcuộcbiểutìnhchốngchínhphủBảoĐại.Tiếpđó,ngày19tháng3mộtcuộcbiểutìnhkháccủathanhniênphảnđốichuyếnthămcủatướngMỹRadfordtạiSàiGònđãbiếnthànhmộtcuộckhởinghĩa.Nhiềuxebuýt,xeconcủangườiPhápbịđốtcháygiữatrungtâmthànhphố.

[2]ĐólàđámtanghọcsinhTrầnVănƠn(BT).

KhốichủlựccủaViệtMinhcũngtăngnhanhởmiềnBắctừnăm1947.Đạiđoànđầutiên,đạiđoàn308đượcthànhlậpngày28tháng8năm1949tạiđồnĐugầnTháiNguyênvàchínthángsauđếnlượtđạiđoànchủlựcthứhai,đạiđoàn304rađờitạikhuIVgầnThanhHóa.Từtháng5năm1950,mộtthôngtưcủaBanchấphànhTrungươngđãralệnhsửachữagấplạitrụcđườngbộquantrọngtừbiêngiớiđếnViệtBắc.Tronglúcđịchrasứcpháhoạihệthốngđườnggiaothôngởđồngbằng,đồngbàomiềnnúirasứckhôiphụcmạnglướiđườngbộchỉmấtmộtngàyđãtớiđượcĐiệnBiênPhủ.Ngày27tháng7năm1950,BanchỉhuychiếndịchbiêngiớiđượcthànhlậpdotướngGiápđứngđầuvàsẽđưavàotrậnđạiđoàn308,batrungđoànvàbatiểuđoàncùngsựyểmtrợcủacácđạiđộibộđộiđịaphươngvàdukích.

Ngày16tháng9năm1950,ViệtMinhđánhchiếmĐôngKhê.Conđườngsố4dọchỏatuyếnbịcắtđứthẳn.

VớimộtđơnvịhùngmạnhgồmlínhTabor,línhdùvàlínhlêdương,đạitáLepagexuấtpháttừThấtKhêđểgiảivâychocánhquânCaoBằngđangbịcôlậphoàntoàn.Ngày1tháng10,trêncácngọnđồiKhauLuôngvàNàPá,cánhquânLepagebịtiêudiệt.Cáccuộcgiaotranhácliệttrongcáccánhrừng

vàđồinúidốcđứngdiễnrasuốtbangày,songcánhquâncủaChartonđãrờiCaoBằngtiếnrấtchậm.BộchỉhuyPhápmởcuộchànhbinhlênTháiNguyênđểđỡđònvàthuhútlựclượngViệtMinh.NhữngngườitiếncôngbámsátcánhquânLepageđangrútchạyvềCốcXángày30tháng10.Ngàyhômsau,LepagetiếnlênphíabắcđểđónChartonđãlấplótrêncácmỏmnúiQuýChâu.“ĐánhquânLepage”,đólàmệnhlệnhcủaBộchỉhuychiếndịch.LínhViệtMinhđãvượtquacácmỏmnúiđátaimèorồidùngsúngtựđộngquétvàocánhquânLepageđangmấtphươnghướng.ThếlàLepagebịbắtsốngcùngvớibanthammưu.NhữngngườilínhViệtMinhthừathắngtiếnlênchặnquânChartoncũngđangcốbắtliênlạcvớiLepage.Mệtmỏi,bụngđói,nhữngngườichiếnthắnglạilênđường.Họđisuốthaingàyròng.Bữaăncuốicùngcủahọvàongàyhômtrướcchỉcóngôrang.HọđãđụngquânChartonởQuýChâuvàđánhtantácquânChartonởđây.ĐạitáConstantchỉhuythànhLạngSơnchotiểuđoàndùtiếnlênNaSầmđểcứunguynhưngdọcđườngbọnnàynghetinhaicánhquânLepagevàChartonđãbịtiêudiệtnênhoảnghốtchưagặpViệtMinhđãtanrã,chạytảnmátvàorừngthoátthân.Ngày18đếnlượtConstantvộivàngbỏLạngSơn.CácvịtríHòaBìnhtrênsôngLô,LàoCaiởbiêngiớirútchạyngày4tháng11.QuânviễnchinhPháprútvềtậptrungởđồngbằng.9tiểuđoànPhápbịtiêudiệt,2đạitábịbắtsống,11khẩupháo,3.000khẩusúngcácloạivà500tấnđạndượcđãlọtvàotayViệtMinh.CăncứđịakhángchiếnViệtBắcđãđượcmởrộngthànhvùnghoànchỉnhdài750kilômétbiêngiới.

Từngày21tháng1năm1950,HộinghịtoànquốcĐảngCộngsảnViệtNamđãấnđịnhkếhoạchchuyểnsanggiaiđoạntổngphảncôngvàchủtrươngxâydựng“độiquânngầm”trongcácthànhphố.Tươnglaisẽrasao?SauthảmhọaCaoBằng,PariscửtướngDeLattredeTassignysangĐôngDươngthốngnhấtchỉđạovềquânsựvàdânsựtrongtaymộtngười.Kỷnguyêndaođộngđãquarồi.Bâygiờlàlúcquânphảicótướngchỉhuy.ÔngtatuyênbốngaysaukhiđếnĐôngDươngnhậmchức.Nhữngđồncanhrảidọcđườngnhưnhữngcâymăngtâyđểlàmgì?Bâygiờđãđếnlúcẩnmìnhsâudướiđất.ThếlàchungquanhđồngbằngsôngHồng,quânđộiđàoxới,xâymóng,đắpnềnchocảmộthệthốngboong-kenửachìmnửanổi,cóthểchịuđượcđạnpháo105ly,tạothành“phòngtuyếnDeLattre”nhằmcắtvựalúavùngchâuthổrakhỏivùngnúinhằmkhiếntướngGiápkhôngtìmđâurađủlươngthựcđểnuôikhốichủlựcđangpháttriểnnhanhchóng.Nămtrămđiểmtựabằngbêtông,làlàmặtđất,dùnghỏalựcquétsạchmọisựqualại.

Tháng1năm1951,tướngGiáptiếncôngVĩnhYênmàkhôngphảichọcthủngphòngtuyếnDeLattre.HaithángsauôngđưaquânđếnMạoKhêcáchVĩnhYênhơnmộttrămcâysốvềphíađông,rồisaukhiđivòngquanhchâuthổdài400kilômétôngtiếncôngNinhBìnhvàotháng6.Khôngcókếtquảlắm.Từtháng3,nghịquyếtcủaBanchấphànhTrungươngĐảngtáixuất

hiệncôngkhaivớicáitênĐảngLaođộngViệtNamnhấnmạnhmộtlầnnữacuộckhángchiếnlà“lâudài”vàđặcđiểmgiaiđoạnhiệnnaylà“chuẩnbị”tổngphảncông.TạiParis,ngườitađãnóiđến“sựphụchưngkỳdiệu”.TướngDeLattretrởthànhconngườiđãthayđổisốphận,làcứutinhcủaĐôngDương.Chắchẳnmặttrậnđãtrụvững.Nhưngngườitacốquênđirằngbằngcáchmởliêntụcbachiếndịchquymôlớn,tướngGiápchứngtỏđãcóbướcnhảyvọtkỳdiệu.

TrongkhiDeLattrecốphântánđểbảovệvôsốcácđồnbốtnhỏlànhữngmiếngmồikhôngquákhóđốivớiViệtMinh,ôngđãloạibỏnhữngvịtríphụthuộckhôngthểgiữđượcvàtậptrunglựclượngđãchothànhcácGM(Groupmentsmobiles:“binhđoàncơđộng”).Làmnhưthế,DeLattrevẫnkhôngthoátkhỏithếtiếnthoáilưỡngnanđãđượctướngGiápvạchratừlâu:“ViệctheođuổichiếntranhxâmlượcđốivớiquânđộiviễnchinhPháplàmộtquátrìnhliêntụcphântánlựclượng.Lúcđầulàphiênchếtheođộihìnhsưđoàn,quânđộiPhápđãbịxénhỏthànhtrungđoànrồiđạiđộivàcuốicùnglàtrungđộiđóngquântronghàngnghìnđiểmtựavàcácđồnbốtphântánratứphíacủachiếntrường.Nhưthếhọđứngtrướcmộtmâuthuẫnkhôngthểgiảiquyếtđược:khôngphântán,xénhỏquânđộithìkhôngđủlựclượngchiếmđóngcácvùngđãxâmchiếmnhưngphântánrồihọlạigặpkhókhănmới.Nhữngđơnvịbịxénhỏlàmiếngmồingonchoquânđộichúngta.Lựclượngcơđộngcủahọngàycàngthunhỏvàtìnhtrạngthiếuhụtquânsốcàngthêmtrầmtrọng.Nếuhọtậptrunglựclượngbaonhiêuđểđủsứcđốiđầuvớihoạtđộngcủatavàgiànhlạithếchủđộngthìlựclượngchiếmđónglạigiảmđibấynhiêuvàđốivớihọthậtkhó,thậmkhíkhôngthểgiữđượccácvùngđãchiếm”.

VìPariskhôngthểcungcấpthêmquântăngviệnnênDeLattrerasứcbàochữa,bênhvựcchoquânđộiBảoĐại.Tháng7năm1951,BảoĐạikýsắcdụtổngđộngviênvàmộtlớpthanhniênđãđượckêugọinhậpngũ.Nhưngđộiquânnàyđượctuyểnmộmộtcáchcưỡngbức,bộkhungcủaquânđộiđóxuấtthântừcácconemtưsảnkhôngcóliênhệgìvớiquânđội,quantâmđếnlươngbổngvàbuônbánhơnlàcáccuộchànhbinh.Quânđộiđókhôngbaogiờgiữđượcđịabànkhibịtấncông.

Tháng9năm1951,DeLattređiWashingtonđể“báncuộcchiếntranhchongườiMỹ”.LầuNămGóccònđangtheođuổicuộcchiếntranhTriềuTiênchốngchủnghĩacộngsảnchâuÁnêncamkếtsẽcungcấpvớisốlượngkhakhávềvậtchấtđểtrangbịchocácsưđoàncủaBảoĐại.Bằngcáchủnghộvềtàichính,vậtchấtvàmộtđộingũ“cốvấn”,HoaKỳthựctếủnghộquyềnkiểmsoátcuộcchiếntranhĐôngDương.Washingtoncungcấpđôla,cònPariscungcấp“máu”.SaunàyGiápviết:“Nếunăm1950và1951việntrợMỹmớichỉcungcấp15%chiphíchocuộcchiếntranhnày,thìđếnnăm1952

tỷlệđólà35%,năm1953là45%,đếnnăm1954đãtăngvọtlên80%”.

HànhđộngcủaDeLattrethoạtnhìncóvẻnhưthànhcông.Mùathunăm1951,quânđộiviễnchinhchuyểnsangthếtiếncông,đưaquânnhảydùđánhchiếmChợBếnrồiHòaBìnhtrongthunglũngsôngĐà,cáchHàNội75kilômét,phíasaunhữngdãynúiđávôiđánhdấubậcthềmcủamiềntrungdu.CuộchànhquântrướchếtlàmộthànhđộngnghibinhnhằmđánhlạchướngsựchúýcủacácsưđoànchủlựccủatướngGiáprakhỏivùngchâuthổluônluônbịuyhiếp.DeLattresẽphảinhanhchóngxuốngnước.

Tháng11năm1951,trênsânbayCátBitạiHảiPhòng,DeLattremặcbộđồdânsựnắmchặttaycácsĩquancaocấpchỉhuyquânđộiPháptạiBắcBộratiễnông.Ôngđeotrêntaytấmbăngtangvàtrênnétmặthằndấuấncủanỗiđaumấtconcũngnhưbệnhtậtđanglàmhaomòncơthểvàtâmhồnông.Trongthâmtâm,ôngýthứcđượcsựthấtbạicủamọicốgắngvôíchcũngnhưtoànbộuytíncủamình.LầnnàyôngvĩnhviễnrađikhỏixứBắcKỳ-nơicontraiôngvừangãxuống.Tronglòngôngđaukhổthấymìnhkhôngthểgiànhlạithếchủđộng.“Khôngchịu”,đólàphươngchâmhànhđộngcủaông.VừatáichiếmHòaBìnhnhưngôngbiếtrõnhữngkhókhăncủalựclượngchiếmđóngchẳngbaolâunữasẽphảirútbỏđểtránhmộttaihọamớivàtìnhhìnhBắcKỳcònxấuhơnnữasovớithờikỳđầukhiôngmớiđặtchânđến.SứcépcủatướngGiáptrênmặttrậnHòaBìnhlớnđếnmứclựclượngchiếmđóngphảirútvội,saukhipháhủykhítàikhôngthểđemtheoquanhữngconđườnghẻmcủadãynúiđávôitrênđường6.ChỉcóyếutốbấtngờcủacuộcrútquânvộivãdướiquyềnchỉhuycủatướngSalanmớitránhđượcđiềutệhạinhấtchoquânđộiPháp.Cũngtrongthờigiannày,khánhiềuđồnbốtmớixâydựngmùahènămngoáiđãthấtthủtrướcnhữngđòntấncôngcủaViệtMinh.Bởilẽchínhđồngbằngmớilàthựcchấtcủavấnđề.

Ngườitanóivànhắcđinhắclạirằngđồngbằngruỗngnát.Mỗibuổisángphảigiảitỏa100kilômétđườngbộvàđườngsắtHàNội-HảiPhòngmàhếtthảymọiviệcđềuphảiphụthuộcvàotrụcgiaothônghuyếtmạchnày.Quânđộiđitrướcmởđườngvớinhữngcỗxeđượctrangbịmáydòmìnđitừđồnnàyđếnbốtkhác,sửachữanhữngđoạnbịdukíchpháhoạiđêmtrướcvàkhithôngđườngxelửaphảiđigấpvềHàNộitrướckhimànđêmbuôngxuống.

Trongtamgiácchâuthổnơimậtđộdânsốtới1.000dântrênmộtkilômétvuôngthìthựcsựđâylàmột“rừngngười”,chechởcholựclượngkhángchiến.Quânđộiviễnchinhthấymìnhdínhlíuvàomộtcôngviệc“dãtràngxecát”.Cácboong-kevàcác“vùngtrắng”baoquanhchúng,nhữngcuộccànquétchỉđạtnhiềunhấtlàkhaithôngnhữngdòngchảycủaphongtràochungtrongnhiềuxiphông,nhưnguyêntắcbìnhthôngnhau.Khimộttiểukhubịcànquét,lựclượngđịaphương,dânquândukíchlạimởmộtcuộckhángcựmớirấtquyếtliệt,từlàngnàysanglàngkhác.Banngàyhọẩnsaucáclũytre,

đêmđếnhọthựchiệnchiếnthuậtquenthuộccủatướngGiáp.Dùngcácđơnvịnhỏởkhuvựcbêncạnhngoàikhuvựcđangcànquéthoạtđộngđộclậpđểphávâysauđólạitậphợp.Còndukíchthìchuixuốnghầmbímậtởlạitạichỗhoặcphântántràtrộnvớidân.Nhưvậy,mỗitrậncànchỉtạmthờiphávỡcácđơnvịchínhquycủatướngVănTiếnDũngđanghoạtđộngởtiểukhubêncạnhmàthôi.

Thiếuquânsố,quânviễnchinhcũngápdụngnguyêntắcbìnhthôngnhaunhưngtheochiềungượclại.Mỗimũitiếncôngchỉlàtátcạnhậuphương,tạonênkhoảngtrốngđểsauđódukíchhayquânchủlựckhaitháccólợichohọmàthôi.Cáclàngởđồngbằngdầndầntrởthànhlàngchiếnđấusaulũytremàngườitacốsanphẳngthànhbìnhđịa.CáchHàNội15kilômétvềphíabắc,xãNamHồngvới4.000dânlànơitưởngnhưcóthểkiểmsoátdễdàng:tuyếnđườngsắtHảiPhòng-LàoCaiđiquaxãtrên5kilômét.Thựctế,ngườiPhápchưabaogiờkiểmsoátđượclàngnày.Năm1950,nhiềucuộccànquétdiễnratạiđâykhiếntìnhhìnhtrởnêngaygo.Mộtcuộchọpbanđêmđượctriệutậpngaycạnhbốtgáccủađịchđãxácđịnhmộtchiếnthuậtmới:mộtmặtđàohầmbímậtđểtiếptụccuộcđấutranhvũtrangtrongkhitrênmặtđấtdânvẫnsốnghợpphápchốnglạichếđộquândịchcủaBảoĐại.Tronghainăm1953-1954,bấtchấpkhoảng50trậncànđốtcháykhoảng850ngôinhà,cảxãvẫnlàkhudukíchnổitiếngcó3.500métđịađạovà3.200méthàokếtnốicácđiểmtrọngyếu.NamHồngkhôngphảilàtrườnghợpcábiệt.Nhữngkiểulàngkhángchiếncóđịađạonhưhangchuộtchũinhưthế,thườngthấytrongvùngchâuthổmiềnBắc,sẽđượctáihiệnởgầnSàiGònvềhướngHócMônvàCủChi.

Cơquanphụtráchbìnhđịnhđánhgiátrongmùahènăm1953ởvùngchâuthổsôngHồngchỉ63%sốxãbìnhđịnhđượcbanngàyvà36%xãbìnhđịnhđượcvềđêm.ĐólànhữngconsốrấtlạcquandướiconmắtcủachuyêngiaBernardFall.Ôngtínhrằngtrongsố5.780làngbêntrongphòngtuyếnDeLattre,ViệtMinhkiểmsoátđược2.140làng,cònlại1.840làngkháctuyđượctuầntraluônnhưngvẫntuộtkhỏisựkiểmsoátcủaPháp,Phápchỉkiểmsoátđược1.800làng,tức31,2%.

Mộtcựckháccủacuộcchiếntranhnàylàvùngrừngnúi,nơisinhsốngcủacácdântộcthiểusố,từnglàmộttrongnhữngbộphậnthenchốtcủabộmáychínhtrị-quânsựthuộcđịatừthờiGallieni.CókinhnghiệmhoạtđộngởViệtBắctrongnhữngnăm1940-1945,nênGiápđãtiếnhànhcácbiệnpháptạicácvùngnày,làmthayđổihẳncụcdiệnchiếntrường.

Từtháng3năm1948,tướngGiápđãmởmộtchiếndịchnhỏởNghĩaLộtạiTâyBắc(NghĩaLộsaunàytrởthànhmộttrongnhữngmốiquantâmthườngxuyêncủaông).BắtđầutừlúccảphầncònlạicủamiềnBắcđượcgiảiphóngtrừvùngchâuthổthìkhuvựcThái-Mèotrởthànhmụctiêuchủyếucủaông.

Tháng10năm1951,chiếndịchLýThườngKiệtđãbuộcPháprútbỏ7đồnvềtậptrungquânởNghĩaLộnhưngđồnchínhtạiđâylạikhôngnhổđượcvàchỉmộtnămsauvịtríNghĩaLộmớibịtiêudiệttrongmộtchiếndịchlớnhơn.Toànbộthếtrậnbốtrítạiđâybịsụpđổ.Tiểuđoàndùthuộcđịasố6củathiếutáBigeardphảihysinhvàophútchótđểlàmnghibinhthuhútlựclượngtiếncông,cuốicùngmấthaiphầnbaquânsốtrongmộtcuộcxuấtquânliềulĩnh.TừđóởTâyBắc,Phápchỉcònđóngquânởhainơi:LaiChâuvàNàSản.RiêngNàSảnnhanhchóngtrởthànhtậpđoàncứđiểmcóhệthốngphòngthủkiêncốchỉsốngđượcnhờcầuhàngkhông.CáchbốtríkiểumớikhiếnGiápbịbấtngờvàchưacócáchtiêudiệtvịtrínày.LựclượngcủaGiápkhôngđủtrangbịnênđãthiệthạinặngnề.VềphíaPháp,mẫucứđiểmphòngthủsẽtrởthànhloạithuốcbáchbệnhdẫnthẳngđếnĐiệnBiênPhủ.

Tháng4năm1953,GiápmởrộngcuộctiếncôngvềphíanamđánhchiếmthịxãSầmNưaởThượngLàovàchọcthủngphòngtuyếnLuangPrabang,lựclượngKhmersIssaraksmauchóngtrưởngthành.

TạiViệtBắc,từkhicóchỉthịcủaĐảnghồitháng5năm1950vềsửachữađườngsá,ngườitađãkhôiphụchệthốnggiaothôngbịpháhoạinghiêmtrọng3nămtrước.ÁpdụnglạichiếnthuậtcótừthờiLêLợitrongcuộckhángchiếnchốngxâmlượcnhàMinhởthếkỷXV,ngườiViệtNamxâydựngmộtmạnglướiđườngmòntrênnúiđểđịchchiếmđóngởđồngbằngkhôngthểpháthiện.Ngườitacốgắngxácđịnhvịtrícủacáctrụcđườngtrênbảnđồcổnhưngvôíchvìnhữngconđườngkhôngtồntại.Vớinhữngcánbộđượcđàotạovộivã,thiếubàibản,ViệtNamDânchủCộnghòađãmởcácđoạnđườngcầnthiếtđểnốivớivớicácconđườngcũ.Cầuđượcthaybằngcácmảngquasuốihayphàbanngàyđượcngụytrangkỹ.Cáctrạmđỗxeđềuđượcđặttronghanghoặcdướitánrừng.Ngườitađãsửađược3.964kilômétđườngbộ,mởthêm333kilômétđườngmớiđểbanđêmnhữngchiếcxeMotolovadoLiênXôchếtạocóthểđimàkhôngcầnbậtđènpha.

Việcđộngviêntoàndânđểđảmbảogiaothôngchophépquânđộivượtquanhữngtrởngạinặngnềnhất.KhôngquânPháptànphámặtđường,rấtkhókhôiphụcnhưngcácảnhchụptừtrênmáybayđăngtrongIndochineSudEstasiatique(ĐôngDương-ĐôngNamÁ)chothấynhữngđoạnđườnghàngtrămmétbịbomxóasổđãđượckhôiphụctrongvòngchưađầy15ngày.VềhướngNàSản,100kilômétđườngbộđãđượcmởtrongvòngbảytháng,từtháng4đếntháng11năm1953,trênmộtvùngnúiđịahìnhhiểmtrở,dâncưthưathớt.Chúngtacóthểđođượcsựnỗlựcnàynếunghĩđếnviệcxây356kilômétđường41dướichếđộthuộcđịaphảimất26năm.

Cuốitháng5năm1953,khitướngNavarređếnSàiGòn,tìnhthếcủaquânđộiPhápkhônghềsángsủa.QuyềnchủđộngnằmtrongtaytướngGiáp.ĐôngDươngsẽđược“quầnđảohóa”thànhhàngnghìnvịtríđồnbốtlớnnhỏtrơ

trọigiữađạidươngViệtMinhchăng?

Sau18tháng“ánbinhbấtđộng”,bộchỉhuyPhápquyếtđịnhgiànhlạithếchủđộngđãbịmấtvềtayđốiphương.Đólàmụcđíchcủakếhoạchmangtênngườithảoranó:kếhoạchNavarre.Quânđộitậphợplạithànhnhữngbinhđoàncơđộngxungkíchsẽlàmđốiphươngphảinhỏmáu,bắthọphảiphântángiữachâuthổvàthượngdutrướckhigiángđònquyếtđịnhtrongmộtchiếndịchtấncôngquymôlớn.Giápsẽphảitậptrungquânđểbảovệcáccăncứđịa,khotàngvàcácvịtríthenchốt.

Cóýthứcvềquymôcácphươngtiệnhậucầncủalựclượngkhángchiến,đólàkhoxăngdầuvàđạndượcgiấutrongcáchangđộngởLạngSơn,NavarrevàCognyđãnhằmvàođóđểđánhđònphủđầu.Từngày17đếnngày20tháng7năm1953,haitiểuđoàndùđượcthảxuốngthịxãLạngSơnrồivộivãrúttheongảTiênYênsaukhilùngsụcvàomộtsốkhovũkhíđểpháphách.Đểđềphòngbịtiêudiệtvàtiếtkiệmchiphíchocầuhàngkhôngquátốnkém,sáutiểuđoàntạiNàSảnđãđượcrútvàođầutháng8.Ngày15tháng10,nămbinhđoàncơđộngmởcuộchànhbinhMouette(Chimmòngbiển)đánhraNhoQuanvàThanhHóalànhữngcăncứhậuphươngcủacácđạiđoànchủlựccủaGiáp.Tuynhiên,đâylàlầnđầutiêntrongchiếntranh,NavarretiếnhànhmộtcuộcđổbộđánhvàoLiênkhuIV.Ônghyvọngsẽlàmtanrãlựclượngkhángchiến,đãđượctậphợpthànhnămsưđoànởcáccửangõđồngbằng.NhưngcuộctấncôngcủaPhápraThanhHóavàNhoQuanđãbịbộđộiđịaphươngchặnđứngvàbắtđầutừngày6tháng11,tấtcảcácđơnvịthamgiacuộchànhbinhMouetteđãtrởvềcăncứxuấtphát.

TạiHàNộicũngnhưởParis,phongvũbiểuởvạchkháổnđịnhbáohiệu“thờitiếttốt”.

TướngGiápsẽlàmgìđây?

Saunàyôngviết:“Vấnđềcụthểnhưsau:địchđangrasứctậptrungquânởđồngbằngvàmởcáccuộctiếncôngđánhravùngtựdo.Từđóchúngtasẽphảitậptrunglựclượngđểđốiphóhayđưađinơikhácđểmởnhữngcuộctiếncôngtrongnhữngkhuvựckhácmàtađãlựachọn.Vấnđềthậtsựtếnhị.Trongkhitậphợplựclượngđểđánhđịchởđồngbằng,chúngtavẫncóthểbảovệvùngtựdocủachúngta.Nhưngquânđộiviễnchinhtạiđâyvẫncònmạnhvàcácđơnvịcủatacóthểchịutổnthấtnặng.Ngượclại,nếutiếncôngđịchởnhữngkhuvựcvớiphầnlớnchủlựccủata,chúngtacóthểkhaithácnhữngđiểmyếucủađốiphươngđểgiángchochúngnhữngđònchítửtronglúcvẫntồntạiuyhiếpcủađịchđốivớivùngtựdocủachúngta”.

Vìvậy,BanchấphànhTrungươngquyếtđịnh:“Tậptrunglựclượngmởnhữngcuộctiếncônglớnvàonhữnghướngquantrọngmàđịchtươngđốiyếu”.Tháng10năm1953,bỏlạicửangõvùngchâuthổ,quânchủlựctiếp

tụchànhquânlênTâyBắcnhằmhướngLaiChâuvàLuangPrabang.ParisphảibảovệLàobằngmọigiávìLàolànướcduynhấtởbánđảoĐôngDươngđãkývớiPhápmộthiệpướctheođúngthểthức.CònSihanoukthìđòiCampuchiađượchưởngđộclậpchânchínhtrướckhicamkếtvàcậnthầnBảoĐạiđixađếnchỗchơisanglàthôngquamộtkiếnnghịphảnđốiLiênhiệpPháp.Chínhvìđểđápứngsựđòihỏichínhtrịmàngày17tháng11,NavarrevàCognyquyếtđịnhmởcuộchànhquânCastor(Hảily)nhảydùxuốngĐiệnBiênPhủ,biếnĐiệnBiênPhủthànhmộtNàSảnmớinhằmmụctiêukép“chechởLào”và“nắmlúagạo,nhấtlàlòngchảoĐiệnBiênPhủ”.ĐúnglàtronggócngănkéonàođócòncómộtphiếucủađạitáBastiani:“Ởxứnàykhôngthểngănchặnmọihướngtiếnquân.ĐólàkháiniệmchâuÂukhôngcógiátrịgìởđây.NgườiViệtcóthểđikhắpmọinơi.Ngườitađãbiếtrõđiềuđótạiđồngbằng”.Nhưngngườitatừchốikhôngđếmxỉađếnđiềuđócũngnhưnhữnglờiphảnđốicủacácsĩquancaocấp.Vìvậy,ngườitacứđếnĐiệnBiênPhủđểđặtmộtcáichốttrênmộttrụchoàntoànhưcấu.Ngày20tháng12năm1953,batiểuđoàndùđượcthảxuốngmộtnơihẻolánhcócáitênkhôngnóiđượcđiềugìvớiaivàgọilàĐiệnBiênPhủ.

SựuyhiếpcủatướngGiápđốivớilòngchảonhanhchóngđượcxácđịnhrõ.Ngày10tháng12,quânchủlựcnổsúngtrênmặttrậnLaiChâuvàbắtđầuthanhtoáncáigọilà“dukích”doG.C.M.A(GroupesdeCommandosmixtesAéroportés-Nhómbiệtkíchdùhỗnhợp)củađạitáTrinquierthunhặttừbọnthổphỉởđịaphương,nhấtlàngườicủaĐàoVănLong.

TướngGiápđãthayđổihoàntoànlựclượngbanđầucủamình,tiếncôngtrênnhiềuhướnglàmcholựclượngdựtrữcủaquânviễnchinhPhápmỏimệt,kiệtsứctrướckhigiángmộtđònmạnhcótínhquyếtđịnhvàoĐiệnBiênPhủ.

TronglúcbaovâyLaiChâu,GiápđãđiềulựclượngcủakhuIVđivềhướngTrungLàođểtiêudiệtvịtríBanNaPhaongày22tháng12.LiênquânViệt-Làođãquétsạchmọivịtríđịchtrênđườngsố9chođếntậnThakhet,khiếnquânPhápđóngởđâyphảirútchạyvềSenogầnSavankhet.Ngày27tháng12,bộđộiViệtNamđãrasôngMêkôngrửaga-mentronglúcmáybayPhápvộivãđitiếptếchoPhápđangcốgắngcủngcốcăncứcốthủSeno.Mộttuầnsau,ngày30và31tháng12,GiáptiếncôngHạLào,giảiphóngAttopeuvàthừathắnggiảiphóngtoànbộcaonguyênBoloven.NavarrephảităngcườngchocăncứPakse.

ViệtMinhsẽđánhởđâunữađây?ỞcựcBắcgiápvớitỉnhVânNam(TrungQuốc),saukhigiảiphóngLaiChâu,tướngGiápchomộtmũitiếnvềphíabắcđếnLuangPrabang,qualưuvựcsôngNậmHu,vàtiếnvềphíabắc,đếntậntỉnhPhongSaLỳ.Mộtminhchứnghiểnnhiên:ĐiệnBiênPhủcóchặnđứngđượctrụctiếnquânnàođâu!MiềnNam,miềnTrungvàmiềnBắcLàođềulànhữngnhọttụđộchútquânviễnchinhPhápvàođấy,cũngnhưcaonguyên

miềnTrungvàchâuthổsôngHồng,nơiđâytìnhhìnhmỗingàymộtxấu.

Chínhtrongbốicảnhchungđó,ngày13tháng3năm1954,trậnchiếnĐiệnBiênPhủmởmàn.TrậnĐiệnBiênPhủđượclồngvớikhungcảnhchínhtrịcósứcnặngtốiđa,mộtchiếnlượcquânsựtrênphạmvitoànchiếntrườngĐôngDương.Chúngtasẽtrởlạichitiếthơnvềtrậnchiếnquyếtđịnhnày.

Đêm13tháng3năm1954,mộtcuộctấncôngdũngmãnhđượcnhữnglànđạnhỏalựcpháodàyđặcyểmtrợđãtrànngậptrungtâmđềkhángBéatrice(HimLam)bảovệlốivàolòngchảoĐiệnBiênPhủ.Thừathắng,Giáppháhủyluôncáichốtcửathứhaicủatậpđoàncứđiểm:đồiGabrielle(ĐộcLập)bịhạngaytốihômsau.LínhTháiđanggiữAnneMarie(BảnKéo)tháochạytrongcơnhoảngloạnngày17tháng12.TạiHàNộivàParis,tấtcảmọingườiđềusữngsờ.

Từngày30tháng3đếngiữatháng4,mộtcuộctiếncôngthứhaiđãdiệtmộtphầncácquảđồiphíađông(cụmcứđiểmDominique,Eliane)vànhiềuđiểmtựaởphíatây(cụmcứđiểmHuguette)nơidiễnranhữngcuộcácchiếngiáplácàtrênnhiềuvịtrímàhaibêngiànhgiậtnhaumộtcáchquyếtliệt.Bịkẹtchặttrongmộthệthốnghầmhàocứđêmđếnlạitiếnlênđểbópnghẹtdầndầnnhưcácvòicủaconbạchtuộc,tậpđoàncứđiểmmỗingàymộtcohẹpchỉđượctiếptếnhỏgiọtbằngnhữngcuộcthảdùliềumạng.

Khoảngtháng4,BộtrưởngNgoạigiaoHoaKỳFosterMacGovernđãtínhđếnmộtcuộccanthiệpồạtcủakhôngquânMỹđượcmệnhdanhlà“chiếndịchVautour”(Diềuhâu)đểđậptanhệthốnggiaothôngtiếptếcủaViệtMinhvàtuyếnđầutấncông.TạiBộNgoạigiaoPháp,ôngtađãđềnghịBộtrưởngNgoạigiaoPhápGeorgesBidaultsửdụnghaiquảbomnguyêntửđểcứuĐiệnBiênPhủ.DựánnàyvấpphảisựchốngđốicủacácnghịsĩQuốchộiMỹvàcảBộtrưởngNgoạigiaoAnhAnthonyEden.Tậpđoàncứđiểmkhôngthểgiảitỏa,quânPhápcốthủởđâykhôngcònđườngnàotháochạy.Sốphậncủahọthếlàđãđượcđịnhđoạt.TrậnđạibạiĐiệnBiênPhủchỉcòntínhbằngngày.

Từngày1đếnngày6tháng5năm1954,mộtđợttiếncôngmớiđãdiệtnốtnhữngvịtríthenchốtcuốicùngtrênmấyngọnđồiphíađông.Vàchiềungày7,cuộctổngcôngkíchđãtiếnvàosởchỉhuytậpđoàncứđiểm.Hồi17giờ30phútcùngngày,cờđỏsaovàngcủanhữngngườichiếnthắngđãtungbaytrênnóchầmcủatướngDeCastries.

HộinghịGenèvesẽkhaimạcvàongàyhômsau(đoànViệtNamdoPhạmVănĐồngdẫnđầuđãđếntừngày24tháng4).TạivùngchiếnsựmiềnBắc,quânviễnchinhPhápvừamất16.000quânthuộcnhữngđơnvịthiệnchiếnnhấtcủakhốichủlựcđộiquânviễnchinhPháptạiĐôngDương.ViệcrúttoànbộquânPhápvềHảiPhòngđãđượctínhđếnmộtcáchnghiêmtúc.Từ

ngày23tháng6đếnngày3tháng7,trongcuộchànhquânAuvergne,toànbộlựclượngPhápchiếmgiữphíanamđồngbằngrútvềtrụcHảiPhòng-HàNộibỏlại150đồnbốtcùngvới

600làngxãvànhiềuthànhphốlớnnhưNamĐịnh,TháiBình,NinhBình,PhủLý.CùnglúcởmiềnTrung,binhđoàn100bịquânđộinhândânđánhtantácgầnAnKhê.AnKhêđượcgiảiphóngngày28tháng6saumộttrậngiaotranhácliệt.

HaisựkiệndiễnrađồngthờiĐiệnBiênPhủvàGenèveđãgâyramộtlànsónghòabìnhởPhápvàLanielphảinhườngchứcThủtướngchínhphủchoMendèsFrance.VịthủtướngmớicamkếtgiảiquyếtvấnđềĐôngDươngtừnayđến20tháng7làhạncuốicùng.Cuộcchạyđuavớithờigiantrongrừngkếtthúcbằngcuộcchạyđuavớithờigianxungquanh(vàtronghậutrường)nhữngtấmthảmxanh,bênbờhồLéman.

Ngày20tháng7,saumộtcuộcthảoluậnkéodàisuốtđêmkhôngnghỉ,mộthiệpđịnhngừngbắnđãđượckýkếtgiữaPhápvàViệtNamDânchủCộnghòa,cáccườngquốc(LiênXô,TrungQuốc,Anh)tuyênbốtánthànhvănbảnhiệpđịnhtrongmộtbảntuyênbốcuốicùngcủahộinghịthừanhậnđộclậpthốngnhấtvàtoànvẹnlãnhthổcủaViệtNam.ĐấtnướcViệtNamthốngnhấtvàtoànvẹnlãnhthổnhưngtừtháng9năm1954tạmthờichiacắtthànhhaimiền,BắcvàNamtậpkếtlựclượngcủahaibênthamchiến(ViệtNamDânchủCộnghòavàLiênhiệpPháp).Haimiềnvềnguyêntắcsẽthốngnhấtbằngcuộctổngtuyểncửvàotháng7năm1956.

Mỹkhôngmuốncôngnhậncácquyếtđịnhnàynênđưaramộttuyênbốđơnphươngmangtínhnướcđôi.

Ngày10tháng10năm1954,quânđộicủaGiápvàVươngThừaVũ,súngđeotrênvaitiếnvàoHàNội.NhữngngườilínhcuốicùngcủađộiquânviễnchinhPháprầurĩrútkhỏicácconphốvắngvẻ,cửasổđóngkín.Theochânhọcáchvàitrămmétlànhữnganhbộđộitiếpbướctrênnhữngvỉahèđôngnghẹtngườidướinhữngôcửasổmởtoangvàcờđỏphấpphớitungbay.

NhàchiếnlượcđốimặtvớiHoaKỳ1.“Chiếntranhđặcbiệt”

Mộtngàybìnhthườngnhưbaongàykhác,ngọnlửatítáchreovuidướiđáynồikêtrênbếp.Dướisànnhàtre,tiếngvùvùnặngnềcủachiếccốixaylúađangquayđềuđềutheonhịpchiếcbiêngỗ.Từnhàhàngxómvanglêntiếngcốigiãgạođinhtainhứcóc.Mộttiasánglóelênởchântrời.Látnữathôikhimặttrờinhôlênrọichiếukhắpcáclùmcây,đànôngtronglàngsẽđilàmđồnghoặcđisăn…Bấtchợttiếngchósủarâmran,línhSàiGònùavàotrongthôn.Batiếngsaukhichúngrađi,nhữngthanhgỗcụtcuốicùngvừacháyhết,xómTânLậpđãbịxóatêntrênbảnđồ:37xácchếtnằmcòngqueotrênmặtđất,chỉcóhaithanhniênchạythoát.CũngđơnvịlínhSàiGònđólạixôngvàolàngTânHiệp[1]:15phụnữbịcắtcổgụcbênrãnhnước.Thốngkêcuốicùng:92ngườichết.Ngàytháng?Khôngphảilànăm1964cũngkhôngphảilànăm1965màlànăm1955.Chínhxáclàngày8tháng7.Nhữngkiểuthảmsátnhưthếđãbắtđầuxảyranhưcơmbữatừmộtnămnaytrongkhuônkhổ“chiếndịchtốcộng”nhằmvàonhữngngườikhángchiếncũcònởlại,bấtchấpnhữngđiềukhoảnghirànhrànhtronghiệpđịnhGenèvetuyệtđốicấmmọihànhđộngtànsát.

[1]ThônTânHiệpvàTânLậpthuộcxãHướngĐiền(naylàxãTàRụt,huyệnĐakrông)(BT).

NhândanhQuânđộinhândânViệtNam,từcuốinăm1954tướngGiápkhôngngừngtốcáonhữngtộiácđó.Từngày4tháng9quânđộiquốcgiađãnổsúngởchợĐược,39ngườichết.Rồingày7ởNgânSơn-ChíThạnh:80ngườichết.Ngày13ởMỏCày:17ngườichết.Ngày25ởVĩnhXuân,40ngườichết.VềvụthảmsátNgânSơn,mộttrongnhữngvụhiếmhoiđượcỦybanKiểmsoátQuốctế(CIC)đểmắtđếnvàtiếnhànhđiềutra,kếtquảlàmộtbảnbáocáođưaranhậnxét:“Đâylàmộtvụviệcnghiêmtrọnglàmkhoảng80ngườichếtvà46ngườibịthương.Đểchốnglạikhoảng300ngườidân,quânđộiquốcgiađãtriểnkhai300línhcủatiểuđoàn10đượctrangbịsúngtrườngvàsúngtựđộng…”.

ỦybanKiểmsoátQuốctếkhôngbaogiờđếnTânLậpcũngnhưTânHiệp.Thựctếcáctổđiềutralưuđộngcủahọkhôngthểđiđâuđượctừtháng6năm1955.Trên295vụviệcmàỦybanKiểmsoátQuốctếnắmđược,Ủybanchỉđưaraánhsángđược30trườnghợp.TờMarchéscoloniaux(Thịtrườngthuộcđịa)rangày17tháng12nhậnđịnh:“NhữngphươngphápápdụngởmiềnNamViệtNamgiốngchủnghĩaphát-xítchínhthốngnhất”.Sắclệnhbanhànhngày16tháng1năm1956vềgiamgiữvàquảnthúctạinhàvìtội

“xâmphạmanninhquốcgia”xácnhậnvềphươngdiệnpháplýthựctrạngđó.Vậndụngsắclệnhnày,sáuvịlãnhđạoPhongtràobảovệHòabìnhSàiGòn-ChợLớnmàtrướcđóngườitakhôngthểđưaratòaxửđượcvìthiếuchứngcứhợpphápđãbịgiamgiữtạimộtvùngkhíhậuđộcởSơnHòamiềnTrungViệtNam.Tháng10năm1961,mộtngườitrongbọnhọđãvượtngục,đólàluậtsưNguyễnHữuThọ,ngườicổđộnghọcsinh,sinhviênbiểutìnhtrênđườngphốSàiGònphảnđốichuyếnthămcủamấyđơnvịđầutiêncủahảiquânMỹđếncảngSàiGòntháng3năm1950.SaunàyôngsẽlàmChủtịchMặttrậndântộcgiảiphóng.

Ngày27tháng9năm1954,mộtpháiđoàncủaPháp,dotướngElydẫnđầuđếnWashington,đãxácnhậnchínhsáchcủaHoaKỳ.NướcPhápchấpnhậnchuyểngiaotráchnhiệmchoMỹvàngày28tháng4năm1956ngườilínhPhápcuốicùngsẽrờikhỏiViệtNam.CácnhàđươngcụcPháplầnlượtchuyểngiaomọithẩmquyềnchoChínhphủDiệmđểđổilạisựđảmbảovềlợiíchkinhtếvàthươngmại.Từtháng2năm1956,SàiGònđưatinchobiếttướngO’DanielchịutráchnhiệmhuấnluyệnquânđộiNamViệtNam.CácphùhiệuPhápsẽbịđốtvàthaythếbằngphùhiệuMỹ.Ngày25tháng4,pháiđoànviệntrợvàcốvấnMỹ(M.A.A.G-MilitaryAidandAdvisoryGroup)đặttạiĐôngDươngtừnăm1950,đảmnhiệm“mọitráchnhiệmtổchứcvàhuấnluyệnquânđộiNamViệtNam”.

Dướisựchechởcủatấmchắnbảovệvĩtuyến17,ChínhphủthânMỹcủaDiệmkhẳngđịnhmộtchínhquyềnngàycàngđộctài.Vớisựủnghộcủacác“cốvấnMỹ”,từmùađôngnăm1954,Diệmnắmquyềnchỉhuyquânđộivàtừmùaxuânnăm1955,DiệmgiángmộtđònmạnhvàopheđốilậpthânPhápbằngmưutoanlập“Mặttrậnthốngnhấttoànlựcquốcgia”.

Tung7tiểuđoànđểchốnglạiphelykhaiBìnhXuyên,DiệmcắtđứtmọiquanhệvớilựclượngBìnhXuyênngày8tháng3năm1955.NhiềutrậngiaochiếnácliệtxảyragiữatrungtâmSàiGòn-nơilựclượngBìnhXuyênnắmcảnhsát,anninhcáchDinhTổngthống300mét.ĐượcCIAtrợlực,Diệmlầnlượtđèbẹptừngđốithủmột,yếuhơnvàkhôngđủtầmcỡchốnglạiquânđộicủachínhphủ.

ĐồngthờiDiệmtổchứctrưngcầudânýngày23tháng10năm1955đểphếtruấtBảoĐại.TổngthốnghọNgôđếnWashingtontháng5năm1957đãcóthểtuyênbố:“BiêngiớiHoaKỳkéodàiđếnvĩtuyến17”.TạiSàiGòn,tổngthammưutrưởngLêVănTỵphátbiểugọnlỏn:“LấpsôngBếnHảivàBắctiến”.

Từnăm1954,tướngGiápđãnhiềulầnphảnđốinhữngviphạmhiệpđịnhGenèveởmiềnNam.Tạiđâynhữngngườikhángchiếncũvàcácđảngviêncộngsảnđượclệnhkhôngđánhtrảbằngvũlựcđềubịbắthoặcsáthại.Trongsuốtbanăm,ChínhphủHồChíMinhđãhyvọng,bấtchấpmọitrởngại,đi

đếnviệcthựchiệnhữuhiệuhiệpđịnhGenèvevàthốngnhấtđấtnướcbằngtổngtuyểncử.TìnhhìnhbuộcchínhphủmiềnBắcphảixemxétlạiquanđiểmấy.BằngcáchđềnghịcảhaimiềngianhậpLiênhiệpquốccuốinăm1956,Matxcơvachấpnhậnvềthựctếtìnhtrạngchiacắtgầnnhưvĩnhviễn.TrungQuốclúcnàycònchịuchiphốicủatinhthầnhộinghịBandoungnênphảnđốichủtrươngcủaLiênXônhưngsựphảnđốinàynặngvềngoạigiaohơnlàdứtkhoát.TạimiềnBắcViệtNam,việcpháthiệnsailầmcủacảicáchruộngđấttừcuốinăm1956đãtạmthờichiếmlĩnhsựchúýcủachínhphủ.LêDuẩnsaunăm1954vẫnbímậtởlạimiềnNamViệtNam,sauđóraBắc,trởthànhTổngbíthưĐảngLaođộng.Ôngtiếnhànhđánhgiálạitìnhhình.ThaymặtnhữngchiếnsĩmiềnNam,ôngnhấnmạnhquymôcủanhữngvụđànápvàsựcầnthiếtphảichuyểnsanghànhđộngbạolực.HộinghịtoànquốcBanchấphànhTrungươnglầnthứXVđãquyếtđịnhđấutranhđểgiảiphóngmiềnNam,thốngnhấtđấtnước.Tuynhiên,sựủnghộcủamiềnBắcđốivớimiềnNamvẫncònrấtkhiêmtốnchođếnkhiMỹleothangchiếntranh,kémhơn-rấtnhiều-sovớiviệntrợcủaWashingtonchoSàiGòntheoýkiếncủaCIA.

HaithángtrướcquyếtđịnhcủaBanchấphànhTrungươngĐảngCộngsản,cáclựclượngNamViệtNamdoMỹhuấnluyệnđãphátđộngmộtcuộcchiếntranhthậtsựchốnglạivùngnôngthôn.Tạiđâyđãtựpháthìnhthànhnhữngkhudukíchmới.Ngày18tháng3năm1959,10chiếcmáybaynémbomấpTuLai.LầnđầutiênmáybayđượcsửdụngđánhvàodânthườngởmiềnNam.Ngày4và22tháng4,cáccuộcbắnphábằngmáybaylạitiếpdiễntrongkhuônkhổmộtcuộchànhquâncànquéttrongvùngchiếnkhuD,xưakialàcăncứkhángchiếnchốngPháp,cáchSàiGònkhoảng50kilômétvềphíabắc.ChínhquyềnSàiGònđiềuđộnglựclượngtừmộtđạiđộiđếnmộttiểuđoàntừđầutháng2rồiđếncuốitháng2đãphảităngquânsốlêntới10.000người.ĐạitướngDươngVănMinhcóđạitáMỹLeisterđikèm,đãđíchthânchỉhuycuộchànhbinhnày.ChínhDiệmtuyênbốvớiphóngviênFigaro:“NamViệtNamđangtrongtìnhtrạngchiếntranh”.

MộtphongtràokhángchiếntựphátcủanhândânmiềnNamđãnổratrêntoànlãnhthổ.Đầunăm1959,cáctùnhânchínhtrịởnhàtùPhúLợiđãbịđầuđộc.Ngườitaghinhậnbiểuhiệnđầutiêncủamộtcuộckhángcựvũtrang.Mộtđồnbinhbịdiệt.Nhữngphongtràokhácthườngdonhữngngườithoátnạncủacácgiáopháitôngiáo-chínhtrịchỉhuyđãcôngkhaichốnglạiquânđộiDiệm,nhấtlàởphíatâyđồngbằngsôngCửuLong,trongcácđồnđiềncaosu.TạimiềnTrungViệtNamcũnghìnhthànhnhữngkhukhángchiến,nhưngkhôngcótiếpxúcgìvớimiềnBắc.ĐặcbiệtđiểnhìnhlàđồngbàodântộcKorsinhsốngởvùngcaotỉnhQuảngNgãiđãcóphongtràođấutranhvũtrangpháttriểnkhárộng[2].

[2]CụthểlàđồngbàodântộcKorởhuyệnTràBồng,tỉnhQuảngNgãi(BT).

Trongnăm1960,cácphongtràođấutranhtăngcườngliênhệ,mócnốivớinhauvàđếntháng12cùngnămđó,MặttrậndântộcgiảiphóngmiềnNamrađời,côngbốchươngtrình10điểmnhằmmụctiêucănbảnlàlậtđổchếđộthuộcđịatráhìnhvàđộctàiNgôĐìnhDiệmdođếquốcMỹdựngnên,thànhlậpchínhphủliênhiệpdântộcdânchủ.Mặttrậnkhẳngđịnhchínhsáchmởcửavàcụthểhóachínhsáchđóbằngcáchđểtrống20ghếtrongBanchấphànhTrungươngMặttrậnvàbaghếPhóchủtịchđểthunhậnngaylậptứcnhữngcánhânhaynhómthamgiaMặttrậnsauđó.

Đếnthờiđiểmđó,trongMặttrậnđãcóĐảngDânchủmàđạidiệnlàôngHuỳnhTấnPhátsaunàysẽđượcĐạihộiIIbầulàmTổngthưký,ĐảngXãhộicấptiến(đạibiểulàôngNguyễnVănHiền,lúcđầulàTổngthưkýĐảng),ĐảngNhândânCáchmạng(đạibiểulàVõChíCông,đảngviêncộngsản),PhongtràotựtrịcủacácbộtộcTâyNguyên,đạidiệncủadântộcthiểusốKhmersNamBộvàcáchộiPhậtgiáo,CaoĐài,HòaHảovàcáctổchứcquầnchúng(côngđoàn,thanhniên,phụnữ,cácnhàvăn…).

ĐảngCộngsảnkhôngcóđạibiểuthamdựvớidanhnghĩacộngsản,cũngkhônggiữvịtríchủchốtvìlýdochiếnthuật,thựctếkiểmsoátcáclựclượngvũtrangkhởinghĩaquasựcómặtcủacácquânnhânnhưTrầnVănTràvàbàNguyễnThịĐịnh.NgườitanhậnraphươngphápquenthuộccủaHồChíMinhchoconđườngđấutranhvũtrangđãđưaratừnhữngnăm1940.Chínhtrịđượcđặtlênhàngđầuđểmởđườngchođấutranhvũtrangpháttriển,phongtràochốngđếquốcgiảiphóngdântộcởmiềnNamlúcnàyphảiđặtlêntrênhết,đitrướcphongtràoxãhội.Nhưngbêntrongsựtậphợprộngrãiđó,ĐảngCộngsảnkhôngngừngtựkhẳngđịnh.

Ởpheđốidiện,HoaKỳđivàoconđườnghoàntoàntráingược,đitừquânsựđếnchínhtrị,khôngkểđếnnhữngnhântốvănhóadântộc.ThượngnghịsĩtrẻtuổivànổibậtcủabangMassachusettlàJohnF.Kennedynăm1954tuyênbốtrướcThượngviệnMỹ:“TôitinrằngviệntrợMỹdùtolớnđếnđâucũngkhôngthểđèbẹpđốithủcómặtởkhắpnơiđồngthờicũngkhôngthấyxuấthiệnởđâuhết,một“kẻthùhòamìnhtrongnhândân”đượcsựđồngtìnhvàủnghộcủatoàndân…ĐốivớiHoaKỳ,canthiệpđơnphươngvàgửiquânđộiđếnmộtlãnhthổkhókhănnhấtthếgiớitạonênmộttìnhhìnhcònkhókhănhơnrấtnhiềusovớitìnhhìnhchúngtađãbiếtởTriềuTiên.”TrởthànhTổngthốngHoaKỳđầunăm1961,ôngđãphảitiếpnhận(JacquesDecornoy,LeMonde,1973)mớbòngbongĐôngDươngtừcácnhiệmkỳtổngthốngtrướcđểlại.Quênbẵngnhữnglờituyênbốtrướcđây,dướisứcépcủacáccốvấnthâncận,ôngquyếtđịnhchơiconbàiquânsựởViệtNam.

VớiviệcMcNamarađượccửgiữchứcBộtrưởngQuốcphòngvàtướngTaylorlàmThammưutrưởngliênquân,HoaKỳđãtừbỏchiếnlượctrảđũaồ

ạt.Ngườitahướngvề“trảđũalinhhoạt”vớiviệctrởlạisửdụngvũkhíquyướcvàphânchiatừngcấpđộcácđòngiángtrảđốiphươngtrongkhuônkhổ“chiếntranhcụcbộ”đượcLầuNămGócđặtthànhmốiquantâmhàngđầu,từnăm1961.Cácmáytínhchophépxếploạivàquyđịnhcácbướcleothang,cácphươngtiệnsửdụngmàtheođóđếnmộtlúcnàođấysẽđạtđến“ngưỡnghạtnhân”.Mộtcôngtrìnhlô-gickhôngthểlaychuyển,nhưngkhôngbaogiờđếmxỉađếnnhântốconngười.TronghệthốnggiátrịvềchiếntranhcủaMcNamara,cuộcchiếntranhViệtNamnăm1961ởvàocấpdưới“chiếntranhcụcbộ”.Ngườitađặtcholoạichiếntranh“chốngnổiloạn”đượctiếnhànhbằnglựclượngvũtrangcủachínhquyềnđịaphương,HoaKỳchỉtựgiớihạnvàoviệccungcấpvũkhí,hậucầnvàchỉđạochođếncấpchiếnthuậtthôngquahệthốngcốvấnlà“chiếntranhđặcbiệt”.MiềnNamViệtNamnăm1961trởthànhbãithửmộtchiếnthuậtcầnápdụngởnướckhác,nhưmộtnướcMỹLa-tinhchẳnghạn.MiềnNamViệtNamcũngđượcLầuNămGócnânglênlàbãitậpbắncấpquốctế.NgườitasẽthấytấtcảcáckiểuvũkhímớiralòlầnlượtđượcđưađếnViệtNamđểthửcôngdụngnhằmdậptắtcácphongtràogiảiphóng.Và,trướchếtlàtrựcthăngsẽphảibổsungmộtchiềuthứbavàocuộcchiếntranhchốnglạidukíchbằngcáchthựchiệnchiếnthuật“bủavâytheochiềuthẳngđứng”đượccoinhư“thuốcbáchbệnh”chốngcáccuộcphụckíchtừnglà“nỗiđauthườngtrựckhônnguôi”củađộiquânviễnchinhPháptrướcđây.ĐólàtrựcthăngH.21đượcmệnhdanh“quảchuốibay”,rồitrựcthăngphảnlựcHU.1Ađượctrangbịmườisáuhỏatiễnvàhaisúngliênthanhbắnđạncỡlớn,cuốicùnglàloạitrựcthăngcótênlàBellđượctrangbịhỏatiễnvàsúngliênthanhhạngnặng.NgoàiracòncócácloạixelộinướcM.113màngườitahyvọngsẽlàmnênchuyệnkỳdiệuởcácxứbằngphẳng,nhiềuđầmlầy,đấtđaichỉgồmhaithànhphầntạonênlàbùnvànước.

Trongsuốtcảnăm1961,cácpháiđoànMỹđuanhauđếnSàiGòn.Giữatháng4,PhóTổngthổngJohnson,rồitừtháng5đếntháng7,giáosưStaleyđãđểlạitênôngchomộtkếhoạchtuyệtvờilà“bìnhđịnhtrong18tháng”,đếntháng9làtướngTaylor,Thammưutrưởngliênquânđemđếnmộtvàibổsungchocáckếhoạchtrướcđó.Tấtcảcácchuyếntớiluicủacác“quankhâmsai”đóđượcđúckếttrongviệckýthôngbáochungJohnson-

Diệmvàotháng5,đánhdấuviệcphátđộngchiếntranhkhôngtuyênbốcủaHoaKỳtạimiềnNamViệtNamvàcógiátrịnhưmộtđiềuướcquânsự:việntrợquânsựsẽđượctănglêncũngnhưquânsốlựclượngngụyquânSàiGòn,cốvấnquânsựsẽđượcgửiđếnđểgiúpthựchiệncácmụctiêu.Máybay,nhấtlàtrựcthăng,sẽlànhữngvũkhíthầnkỳtrongkhuônkhổgọilàchiếnlượcCOIN(CounterInsurgency-Chốngnổiloạn).Từtháng11năm1961,200biệtkíchcủakhônglựcHoaKỳănmặcthườngphụchạcánhxuốngBiênHòavới12máybayđểtiếnhànhmộtphivụbímật.Consốnàykhôngngừngtănglên,vàvàotháng1năm1964có16.000“cốvấn”thuộcloạinày(chỉmột

phầnbatrongsốnàyhoạtđộngchokhôngquân)sẽthamgiatrựctiếpcáccuộchànhquân.Ngày8tháng2năm1962,MỹxâydựngxongkhuvựcchiếnlượcbaogồmNamViệtNam-TháiLanđượcthànhlậpdướiquyềnchỉhuycủatướngPaulHarkinsnguyênlàThammưutrưởngtạiTokyo.

Đốimặtvới“chiếntranhnhândân”củacáchọctròcủatướngGiáp,sựthấtbạicủachínhsáchđósẽnhanhchóngtrởthànhhiểnnhiên.NamViệtNamhơnbaogiờhếttrởthànhviệc“rốirắm”củacácchuyêngiaLầuNămGócvàngaytừngày12tháng12năm1962,Kennedyđãthúnhận:“Cuộcđấutranhchốngchiếntranhdukíchlàmộtcôngviệccựckỳkhókhăn.Chúngtaphảiđưamườihaymườimộtngườimớiđánhlạiđượcmộtdukích…,vìvậychúngtachưanhìnthấyđoạncuốicủađườnghầm”.CũngnhưtướngGiápđãkhôngngừngnhấnmạnhthắnglợicủavũkhítrướchếtdựavàongườisửdụngnó.Thếmàngườisẽsửdụngnhữngvũkhí,khítàihiệnđạicủaMỹlạilànhữngngườiViệtNambịcưỡngbứcđilínhchonênhọkhôngmuốnđánhnhau.BáochíMỹthườngnóiđếnnhiềutrườnghợpcác“cốvấn”Mỹbịcác“đồngnghiệp”ViệtNambỏrơitrênchiếntrường.Cáccuộchànhquâncònlâumớidậptắtđượcchiếntranhdukích,tráilạicàngthúcđẩychiếntranhdukíchtiếnlênmộtquymôrộnglớnhơn.Bộđội“chínhquy”củamặttrậnđượcLầuNămGócướctínhlà20.000ngườinăm1962sẽvàokhoảng40.000ngườinăm1964.Vàđiềunàydiễnratronglúcquânđội“quốcgia”khôngcòncóthểlàmđượcgìkháchơnlànhữngcuộcđảochính.

ThấtbạicủaMỹtrướchếtvàtrênhếtlàvềchínhtrị.ChếđộgiađìnhtrịcủaDiệmưuđãingườiCônggiáođãgâynênmộtlànsóngbấtmãn,âmỉtrongnhândânthúcđẩyphongtràoPhậtgiáopháttriển.Tháng11năm1963,cáctướngtáSàiGònvớisựthôngđồngcủaMỹtiếnhànhđảochínhvàthanhtoánanhemDiệm-NhuvàđưaDươngVănMinhlêncầmquyền.Bắtđầutừđây,cáctrungtâmquyềnlựccấpcaocủachếđộđivàoquátrìnhtanrã,thểhiệnbằngmộtloạt13vụđảochínhtrongvòng2năm.

Tìnhhìnhởnôngthôncòntệhạihơnnữa.Tạiđâycácchuyêngiatìmramộttoathuốcchữabáchbệnhđểchốngdukíchbằngcáchdồndândọccáctrụcđườnglớnvàosốngtrongcác“ấpchiếnlược”.HọhọckinhnghiệmcủangườiAnhởMalaysia,tạoramộtkhoảngtrốngđểbópnghẹtphongtràodukíchbằngcáchlấymấtchỗdựatrongnhândân.ĐólànétchủyếucủakếhoạchStaley-Taylor(tháng7năm1961)vớimongmuốnbìnhđịnhNamViệtNamtrong18tháng.Nhiềukhoảntiềnkhổnglồđượcnémvàochươngtrìnhnàynhưngkhôngđemlạikếtquả.Tiềnbạctiêutánvàotúicácquanchứcởtấtcảcáccấp.Đốivớicácđươngsự,ấpchiếnlượcchỉlànhữnghàngràodâythépgaivàcọctrevótnhọntừngquãngcóchòicanhvàhàosâubaoquanhmộttrạigiamngườicóhailốiravàođượckiểmsoátnghiêmngặtvàchỉmởcửalúcsángsớmvàchiềuhôm.

Khôngbaogiờcóthểlậpmộtbảnkêchínhxácvềcácconsốấpchiếnlượcđãđượcxâydựng:consốtănglênhaygiảmđingaytrongquátrìnhxâydựng.HãngReutersđiệnngày19tháng4năm1963:“ChínhphủDiệmkhẳngđịnhđãxâydựngxong5.917ấpchiếnlược.MộtsốquanchứcMỹđưaraconsốbằngmộtphầnnămnếuxétđếncáctiêuchíđãđềra”.

Songsongvớiviệctạoramộtkhoảngtrốngvềconngười,bộthammưucòntìmcáchthựchiệnkhoảngtrốngvềthựcvậtđểcóthểpháthiệnrachiếnsĩdukíchtrongrừng.MáybayMỹrảichấtdiệtcỏvàlàmtrụilá,cácchấtnàyđãlàmdânchúngnhiễmđộc.ThứvũkhímùquángnàychẳngtrịđượcnhữngcánhrừngnhiệtđớivàGoldwatersaunàyphảingầmthừanhậnthấtbạikhiôngđềnghị,vớimộttháiđộnghiêmtúcnhấtvàongày25tháng5năm1964,“làmtrụilárừngbằngnhữngtráibomnguyêntửcôngsuấtnhỏ!”.

Chínhtrêntấmphôngđómàđầunăm1963lựclượngcáchmạngmiềnNamđãghiđượcthắnglợiđầutiênchốnglạichiếnthuật“trựcthăngvận”tạiẤpBắc.Kểtừngàyđó,quânđộiSàiGònđãmấtconchủbàivàtiếnbướcđếnthấtbại.Ngày2tháng1năm1963,vàolúc8giờsáng,bacánhquâncủaDiệmbủavâygọngkìmngôilàngbénhỏthuộctỉnhMỹTho,nơiđâycó200dukíchkiênquyếtbámgiữvàsẵnsàngnghênhchiến.Mười“quảchuốibay”H.21được5trựcthăngphảnlựcHU.1Ahộtốngsẽđưađếnđâymộtđơnvịứngchiến.Ngaytừnhữngphútđầutiên,batrựcthăngH.21đãbịbắnhạ,tiếptheolàmộttrựcthăngphảnlựcHU.1A.LínhngụybỏmặcmộtthiếutángườiMỹkhôngchịuđếncứuvìhọcònlochạythoátthân.Trungtá

PaulVann,cốvấncủaSưđoàn7khôngcòncáchnàohơnlàtậphợp60línhMỹởbộchỉhuysưđoànkểcảđầubếpđicứuviệnthiếutáMỹ.MộtđoànxelộinướcM.113lạirơivàotaihọa.Dukíchđãđểchúngtiếnđếnchỉcách150métmớinổsúng.BaxeđiđầulàmmồichongọnlửaphátratừnhữngviênđạnB.40.

200dukíchcủaMặttrậndântộcgiảiphóngđãđánhbại2.000línhđượcngườiMỹchỉhuyvàđượccáckhítàikhôngcógìhiệnđạihơncủaMỹyểmtrợ.Chiếnthuật“bủavâytheochiềuthẳngđứng”đãtrởnênvôhiệu.

KhiMcNamarađếnSàiGòn,ngày12tháng5năm1964,tìnhhìnhxấukhôngthểnóigìhơnđượcnữa.Mặcáochốngđạn,vịBộtrưởngQuốcphòngrờikhỏisânbaytrênmộtchiếcxebọcthépđểvàothànhphố,giữamộtđoànxehộtốnghùngmạnhtrêncótrựcthăngvũtrangyểmtrợ.NhàbáoGeogesChaffardghinhận:“NgoàichuviSàiGòn-ChợLớn,chínhquyềntrungươngởkhắpnơibịcáccơcấuhànhchínhcủaMặttrậngiảiphóngquấyrối.Cònvềquânđộiquốcgiathìhọchỉchiếnđấukhikhôngthểlàmgìkhác”.

PaulHarkinsnhườngWestmorelandquyềnchỉhuyquânMỹtạiSàiGòn.Cóđầyđủthẩmquyềnvềquânsựvàchínhtrị,tướngTaylor,đạisứmớicủaMỹ

tựchomìnhnhưmộtthứcaoủymới,nhưtướngDeLattredeTassignyngàytrước.BằngviệclậpbộchỉhuyhỗnhợpMỹ-ViệttạiVũngTàungày15tháng8,HoaKỳnắmquyềnchỉhuytrựctiếpcuộcchiếntranh.

Thựctế,từthờiđiểmnàyWashingtonbắtđầumởrộngchiếntranh.ChỉchiếndịchtranhcửTổngthốngHoaKỳnăm1964mớilàmchậmthờihạnthựchiệnviệcmởrộngchiếntranhmàthôi.Kếhoạchđãsẵnsàng.ĐólàcôngtrìnhcủaWaterRostow,ngườiđãtháptùngTaylortrongchuyếnthămNamViệtNamnăm1961.

Cácsựkiệnxảyradồndập,bắtđầutừ“sựkiệnvịnhBắcBộ”đầutháng8năm1964.Ngày2tháng8,khutrụchạmMaddoxxâmphạmlãnhhảiViệtNamDânchủCộnghòachỉcáchbờbiểntámhảilí,xảsúngvàocáctàutuầntracủaBắcViệtNam.Ngày5,64máybaynémbomcủaHạmđội7tấncôngtrongsuốtnămtiếngvàocácđịađiểmvenbiểncủaBắcViệtNamtừHồngGaiđếncửasôngGianh,cáchbốntrămcâysốvềphíanam.Đólàmàndạođầucuộcleothang-cáimàgiớiquânsựHoaKỳgọibằngtiếnglónglà“đònđánhvàomông”.

2.Cuộcleothangvà“ViệtNamhóachiếntranh”

Cuốinăm1964tạimiềnNam,cáclựclượngcủaMặttrậndântộcgiảiphóngchuyểnsangtiếncông,tronglúcchínhphủđangbịchiarẽvìcáccuộcđấuđánộibộgiữacácphephái.

Ngày4tháng12,lựclượngMặttrậntrànvàoBìnhGiã,mộtvịtrícáchSàiGòn60kilômétđượccoilàbấtkhảxâmphạmcủaquânđộiSàiGòn.Quâncứuviệnđượcpháiđếnnhưngđềurơivàoổphụckích.SauđóđếnlượtAnLạc,VĩnhThuận,Pleiku,ViệtAn.Khôngcóđiểmnàotrênlãnhthổmànhữngngườiyêunướckhôngmởrộngphạmvihoạtđộngcủahọ.20quânnhânMỹthiệtmạngdướiđốnggạchvụncủamộtkháchsạnphátnổngaygiữathanhthiênbạchnhậttrongthànhphốQuyNhơn.MộtcốvấncủaNhàTrắngthúnhận:“Chúngtakhôngthểhoãncuộcgiảiphẫulâuhơnnữa,ViệtNamsẽkhônggiữđượclâuhơnnữanếuchỉchouốngaspirin”.

Ngày7tháng2năm1965,49máybaytiêmkíchnémbomđánhvàoĐồngHớichỉcáchvĩtuyến17khoảng85kilômét.NgườitachứngkiếnchiếndịchnémbommangtênRollingThunder(Sấmrền)đangđượcthựchiện.

CáchthànhphốĐàNẵng2kilômét,nhữnglínhthủyđánhbộMỹđầutiênđitrênbốntàuchởquâncỡlớnđãthảneotừđêm.Nhữngchiếcxetănglộinướcrậprìnhlănbánhtrênbiểnnổisóngrồitiếnvàobãiđổbộtrongkhitrựcthăngvàmáybayquansátgầmríttrênkhông.Dướiánhsángđènphacựcmạnh,xetăng,đạibác,xetảinốiđuôinhaulênbờ.CuộcchiếntranhViệtNamtheokiểuMỹbắtđầubằngviệcđạodiễnkháhoànhtrángmộtcuộcđổbộhoàntoàntheotácphongHollywood.Tronglúccácmáybaynémbomtiếptụcbắn

pháBắcViệtNam,mộtdãycăncứMỹlầnlượtmọclêntrênbờbiểnmiềnTrung.ChuLai,phíanamĐàNẵng,đầutháng5rồimộtthángsauCamRanh,mộttrongnhữngvịnhkínrộngnhấtthếgiới.Tháng9,mộtbướcnhảycócvàotậnAnKhêđểxâymộtbãitrựcthăngloạilớnnhấtthếgiớidài7kilômét,rộng5kilômét.Cácxeủithinhauxảkhóitrongtiếngầmìsuốtngàyđêm,sanphẳngcácgò,đống,uốnnắnđịahình,đàohốcđểcảitạothànhhầmchứatrựcthăngvàkhítàihạngnặngcủamộtđơnvịcótínhcơđộngkhéttiếngtrênthếgiớilàsưđoànkỵbinhkhôngvậnsố1,cókhảnăngchuyênchởbằngđườnghàngkhôngtoànbộquânsố15.000ngườivàmộtkhốilượnglớnvũkhí,khítàivới484trựcthăng.

LầuNămGóc,cũngnhưtrongnăm1961,khôngtínhđếnnhữngđiềutuyệtvờibằngnhữngvậtlạmắt.Ngày18tháng6,máybaynémbomB.52,cấtcánhtừGuam,bắnphámộtsốnơiởmiềnNamViệtNam.Bomrảitrênhàngkilômétvuôngtheodâychuyềndựkiếntừtrướctheomậtđộmườimétmộtquả.Vàđểtăngsứchủydiệt,khônggìthoátđược,đầutiênthảbomnổcáchmặtđấtsáumétđểdiệtmọithứtrênbềmặtrồibomkhoansẽchuisâunămméttronglòngđấtrồimớinổ.QuânsốMỹkhôngngừngtăngtừngthángtừngnăm:23.000ngườivàotháng1năm1965,75.000ngườivàotháng7và181.000ngườivàocuốinămrồi549.000ngườivàongày19tháng4năm1968.ĐólàchỉtínhriêngquânMỹkhôngkểcácđơnvịngườiHànQuốc,TháiLan,Philippines,AustraliavàNewZealandcùngquânsốlínhngụycũngvàokhoảngmộttriệungười(vừachínhquy,vừadânvệ,bảoan…)bấtchấpcácvụđàongũkhôngngừng.Ngày9tháng6năm1965,tướngWestmoreland,TổngtưlệnhquânMỹvùngNamViệtNam-TháiLanđượcphépđưaquânđộivàocáccuộchànhquântiếncông.Bịrơivàotổongvòvẽ,ngườiMỹđịnhđemđạibácđểdiệtong.

MụctiêucủaLầuNămGóclàgì?TướngGiápđặtcâuhỏi.Tạoramộtcuộc“chiếntranhhạnchếvềquymôvàsựmởrộng”bằngmộtchiếnthuậtchớpnhoángkhônglàmtổnhạiđếnvịthếquốctếcủaHoaKỳvàkhônglàmrốiloạnnộibộnướcMỹ.ĐườnglốiđóđingượcvớinhữngmụctiêucủachínhMỹ.ĐếntăngcườngchochínhquyềnSàiGòn,ngườiMỹđãlàmchínhquyềnSàiGònmấtuytínvềsựcómặtcủahọ.Chỉnóivềquânsự,việckéodàichiếntranhvàviệctăngquânsốsẽđingượclạivớichiếnlượctoàncầutrênphạmvithếgiới.Dođó,MỹkhôngthểnémhếtlựclượngcủamìnhvàocuộcchiếntranhxâmlượcViệtNam.Nếuchiếntranhcụcbộđòihỏiphảileothangcóthểgâyrachiếntranhthếgiớithìcuộcchiếntranhđólạitựphủđịnhmìnhvìnólàmtổnhạiđếnthếcânbằngcủakhủngbốhạtnhânmàcuộcchiếntranhđónhằmduytrì.

KhôngnhưtrongcuộcchiếntranhPháp-Việt,sựmâuthuẫnchỉthểhiệngiữamụctiêuquálớnvàphươngtiệnhạnchếmàbâygiờlàmâuthuẫngiữa

phươngtiệnvôhạnđộvớimụctiêuhạnchế.

Tuynhiên,sựcanthiệpồạtcủaMỹkhôngphảilàkhôngđặtramộtloạtcâuhỏichocácnhàhoạchđịnhchiếnlượcchiếntranhnhândâncủaViệtNam.Ởhọcóhaitháiđộkhácnhaunhưngcũngbổsungchonhau.TướngNguyễnChíThanh,mấttạiHàNộivàomùahènăm1967,saukhiđithămmiềnNamvềvàđãđếntậncửangõSàiGòn,nhấnmạnhsựcầnthiếtphảicósựphảncôngbằngcáchdựavàocácyếutốchínhtrịnhưtưtưởngvàtinhthầnđượcxemxétdướigócđộrấtkháiquát.NhưngVõNguyênGiápnghiêngvềthựctếchiếnđấutrựctiếp.Theoông,tinhthầnchiếnđấudựavàosựquyếttâmtựnhiên,hànhđộngchiếnđấudotinhthầnconngườiquyếtđịnhnhưngcũngphảidựatrêncảitiếnkỹthuậtchiếnđấu.ĐốivớitướngGiáp,hướngtiếncông,điểmchạmđíchvàkhảnăngtăngcườnglựclượngmàcuộctiếncôngđóđemlạicònquantrọnghơnbảnthâncuộctiếncông.Dùhaiquanđiểmđócáchxanhau,nhưnghìnhnhưnókhônggâyrasựcốnghiêmtrọngnàotrongviệcđiềuhànhtácchiến.Năm1965,ngườiViệtNamkhôngcóưuthếgìhơnngoàitinhthầnsovớiquânMỹ.Bằngcáchđộngviêntoàndân,họđãngănchặnđượccuộcleothangchiếntranh.Cách“đánhgần”chophépđươngđầuvớiquânMỹởmiềnNam.Cácđiểmbấtđồngdunghòavớinhauvàbổsungchonhautrongthựctếchiếnđấu.CáclựclượngcáchmạngmiềnNamvẫnđượctriểnkhaitrênđịabàncủahọvàtiếptụccuộctiếncông.

Cácchiếndịchđãlàmnổibậtnhữngnhântốmới:hỏalựccủaMỹtrênmộtđịabànquáhẹp,cácvấnđềhậucầnlớnnảysinhtrongphecáchmạng,tươngtácgiữathànhthịvànôngthôn(đôthịhóagiảtạođượcđẩymạnhvớisựcómặtcủaquânMỹởmiềnNam,némbomvùnghậuphươngđangcôngnghiệphóaởmiềnBắcvàphântáncáccơsởcôngnghiệp),khảnănghiệnđạihóaquânđộinhờsựgiúpđỡcủacácnướcxãhộichủnghĩa.

Lãnhthổkhôngrộng,cácnguồnlựchạnchế,nhữngyếutốđóđãquyếtđịnhđườnglốicủaVõNguyênGiápđòihỏiphảipháthuymọikhảnăngcủatoàndântrongmọilĩnhvực,trênmọimiềnđấtvàphươngdiệnchínhtrị,kinhtế,vănhóavàngoạigiao,quânsự.Sứcmạnhtổnghợpcủamọiphươngtiệncáchmạng,chiếntranhtoàndân,quânsựvàchínhtrị,chiếntranhdukíchvàkhởinghĩakếthợpđểcóthểđitớiphátđộngtổngkhởinghĩa.KhôngnóiracôngkhainhưngtướngGiápđềnghịmộtcôngthứcmớivềchiếntranhlâudàitrướcsựtriểnkhaicủabộmáyquânsựchínhtrịtrongmộtnướccóphươngtiệnhạnchế.Côngtáchậuphươngtrởthànhưutiênsốmột.Theomộtnghĩanàođó,hậuphươngtrởthànhmặttrậnchính.Mặcdùnôngthôn,đồngbằngvàmiềnnúilàchỗdựachủyếunhưngkhôngphảivìthếmànôngthôn,đồngbằngvàmiềnnúilàtrọngtâmcôngtác.Tùytheotừnghoàncảnh,trọngtâmcôngtáccóthểđặtởvùngnôngthônhaythànhphố.Thựctế,đâuđâucũnglàtiềntuyến,điềuđóđượctómtắttrongcôngthức:bavùngchiếnlược,miền

núi,nôngthôn(đồngbằngvàmiềnchâuthổ)vàđôthị,cảbađềuquantrọngngangnhau.

Hơnbaogiờhết,việccủngcốhậuphươngcótầmquantrọngchiếnlược.Cóbamức:hậuphươngmiềnnúiởmiềnNam,hậuphươngxãhộichủnghĩamiềnBắcvàhậuphươngdotoànbộcácnướcxãhộichủnghĩatạonên.Thôngquahậuphương,nhântốkỹthuậthiệnđạihóađượcđưavào,rằngtướngGiápkhôngquêncóthể“giànhthắnglợitrongmộtthờigiantươngđốingắnbằngcáchtậndụngnhữngđiềukiệnthuậnlợi”.Côngtáctổchứckhoahọccuộcchiếntranhnhândânphùhợpvớiviệcchuyểntừthủcôngsangcơkhíhóatrongchiếnđấu.Ngườidânquântừthờiđạitrenứasangthờiđạimáythubándẫnvà“hỏatiễnxáchtay”.Đốivớiông,yếutốtinhthầnlàquyếtđịnhnhưngvớiđiềukiện“trunggianhóa”kỹthuậtvàolúcthíchhợp.Hoạtđộngquânsựđượcbiểuhiệncụthểbằngsứcmạnhcủahỏalực,đòihỏiphảicó“nhữngđộiquânưutú,hùngmạnh,cơcấuvàtrangbịhợplý,hoàntoànđápứngnhữngđòihỏicủacácphươngpháptácchiến”.Bởivì,nếuconngườiquyếtđịnhthắnglợithì“vũkhívàtrangbịlàcơsởvậtchất,làsứcmạnhchiếnđấucủaquânđộivàlànhântốcơbảncủahọ”.Mộthànhđộngtácchiếnchỉcónghĩakhinóđượcthểhiệnbằngsựcủngcốhàngngũcáchmạng.Nguyêntắccũcủachiếntranhdukích.Hiệulựcchiếnđấutănglênkhôngngừngchophéptiếncôngvớiquânsốítchốnglạimộtkẻthùđônghơnvàtậptrungchủlựcđủđểđánhbạicácbinhđoàncơđộngcủađịch.ĐólàphươngchâmlấyítđịchnhiềuđãđượcminhhọatronglịchsửViệtNam.

Đốivớinhữngtrậnđánhmangtínhkỹthuậtrấtcaotrongchiếntranhnhândânkiểumớinày,tướngGiápchothànhlậpnhữngđộibiệtđộnghoạtđộngđộclập.Đólànhữngđơnvịnhỏ,đượctổchứcgọnnhẹbaogồmnhữngchiếnsĩgiỏivềcôngbinhvàpháobinh,liêntụcđánhcăncứđịchvớihìnhthứcvũtrangtàitình.Nhữngđơnvịưutúnàyđãcótừkhálâumàcáchđánhđượcchínhthứcnóiđếnlầnđầutiênvàotháng9năm1967.ĐósẽlànhữngmũinhọntrongcuộctiếncôngTếtMậuThân1968.

ChiếntranhnhândântheoquanniệmcủatướngGiáp,phântíchđếncùnglàmộtcuộcchiếntranhlâudài,tiếtkiệmtốiđalựclượng.Tiếnhànhcuộcchiếntranhnàyngườitanhằmtranhthủthờigianvàmỗitrậnđánhđòihỏiphảităngcườngsứcchiếnđấu.Theocáchđánhnày,cáctrậnđánhđềudiễnranhanhgọn,quânsốthamgiakhôngđông,đánhvàonhữngmụctiêuchọnlọc,cótầmquantrọngthenchốttronghệthốngbốphòngcủađịch.Chiếntranhtoàndiệnnàyđòihỏikhôngngừngđượccảitiếnnhưngvẫnlàchiếntranhtoàndân.Sựthamgiadướinhiềuhìnhthứccủatoànthểnhândânlàđiềukiệncầnnhưngkhôngphảilàđiềukiệnđủ.

CáccuộcnémbombắnphámiềnBắckhônglàmtướngGiápbịbấtngờ.NgaytừtrướcđòncảnhcáocủaMỹvàotháng8năm1964,miềnBắcđãđề

phòng.Bêncạnhcáccỗpháocaoxạ,dânquântựvệ(toànthểdânchúngđếntuổiquândịchđềuđượctrangbịvũkhí)đãởtưthếsẵnsàngbắntrảmáybayđịchvớicácvũkhícótrongtay,đạiliên,trungliênvàcảsúngtrường.Nóithếcónhầmkhông?Chínhnhữngkhẩusúngtrườngđãlàmcuộcchiếntranhleothangnếmđònthấtbạiđầutiênvàcuốicùnglàmchiếnlượcleothangbịphásản.LầuNămGóctrôngchờdânchúngmiềnBắcsẽkhiếpsợsaunhữngđợtnémbombắnpháđầutiên.ĐólàmụctiêusốmộtcònhơnđánhpháđườnggiaothôngmàcáccơquantìnhbáoHoaKỳlànhữngngườiđầutiêntỏraítquantâm.Chínhdânquântựvệđãlàmthấtbạimọitínhtoánđó.Khôngchạytrốnvìkhiếpsợ,nhữngngườiBắcViệtNamđãchạyngayđếncácvịtríbắnmáybayđểsẵnsàngnhảđạn.ĐâylàsựphảnứnghoàntoànbấtngờđốivớingườiMỹ.

TrongngàyđổbộlênĐàNẵngvàomùaxuânnăm1965,línhthủyđánhbộMỹtưởnghọsẽđặtchânlênmộtlụcđịa.Họvừachạmvàomộtmảnhđấtmàmỗitấcđấtlàmộthònđảotrơtrọitáchrờimọithứ.QuầnđảođanghìnhthànhmangtênViệtNamsẽlàmchohọchìmsâutrongbiểncả,đầyácmộngmàmỗilànsóngtràolênlàlầnlượttừngngườilínhchínhquyViệtCộngđứnglênchiếnđấu,sauđólàbùn,đất,rừngrậm,sơnlamchướngkhívàmuỗi.MộtđồngnghiệpcủatướngGiáptừngnói:

“ỞđồngbằngCửuLongcóđủbùnđểlàmsalầytoànbộquânđộiMỹ”.

NgườiMỹkhôngphảiđợilâuđểtựhỏiviệctriểnkhaimộtkhốilượngvậtchấtđồsộnhưthếđemlạihiệuquảgì?BáoUSNewsandWorldReport(TintứcHoaKỳvàThếgiới)rangày13tháng3năm1967cóbàinhanđề“Thấtbạicủamộtchiếnlược”phântíchmộtloạivũkhíthôsơmàlínhMỹgọilàboobytraps(bẫydànhchonhữngchàngngốc).NhữngbứctranhminhhọatảnhữngmẫuvũkhíthôsơthườngdùngởmiềnNamViệtNamđượclàmbằngmộtviênđạnsúngtrường,mộttráilựuđạnhaymộtcọcnhọnhìnhmóccâu.Đơngiảnnhấtlàmộtviênđạnsúngmusquetonđượcchôndướiđườngđi,đượckẹpchặttrongmộttúibằngnantre,nốivớimộtcáiđinhđặtdướimộtcáimồi.ChỉchờmộtngườilínhMỹtolớnđiquadẫmchânlêncáimồiđó,trọnglượngcơthểanhtađủđểấncáiđinhchạmvàohạtnổcủaviênđạn.CáikiểubẫythôsơnhưthếđượcngườiMỹcoilàkhôngthểpháthiệnđược.Bàibáokểtiếpcáctìnhhuốngkhác:chỉcónhữngsợidâychéogócnốiliềncáccọcmềm,trựcthăngMỹsàxuốngđổquân,giótừcánhquạtrotocủatrựcthăngđủđểlàmvõngcácsợidâynốicáccọc,gâynổcáctráilựuđạngàivàođó.ĐâylàmộtđặctrưngcủacuộcchiếntranhtheokiểuViệtNam.Consốthươngvongdomìnvàbẫyđạt21%trongkhitỷlệnàychỉlà3,1%trongChiếntranhThếgiớithứhaivà4%trongchiếntranhTriềuTiên.

ỞĐiệnBiênPhủ,tướngGiápđãphátminhmộtchiếnthuậtmớilàcáchầmhàovươndàiramỗingàynhưvòibạchtuộcđểbaovâycácvịtríđốidiện,

kẹpchặtvàcuốicùnglàbópchochếtngạt.ỞmiềnNamViệtNam,từsau1965nhữngngườikhángchiếnápdụngphươngpháptươngtựởquymôtoànmiền.TướngGiápviết:“Việcxâydựnglàngvàấpchiếnđấulàmộtsángtạocótínhđộcđáosâusắc,tạiđâycáclàngvàấpchiếnđấunốiliềnvớinhautạonênthếliênhoàn”.CácđịađạohầmngầmxuấthiệnkhắpnơiởmiềnNamtheokiểutổmốikhôngđơnthuầnchỉlànhữngphòngtuyếnbịđộng.Chúngcócảhaivaitrò,vừatiếncôngvừaphòngthủ.Saukhigiúpchođộixungkíchlàmchỗgiấuquân,chúngcòngiúpchocácđơnvịtiếncôngvậnđộngdễdàngđểtiếpcậnđịch,phốihợptácchiếnhoặclàmđườngrútluikhicầntránhmộtcuộcphảncôngtheogọngkìmcủađốiphươnghoặclàđánhtậphậuvàosaulưngđịchtheochiếnthuật“độnthổ”.KinhnghiệmcủalàngchiếnđấuNamHồng[3],đượcápdụngphổbiếntrênphạmvirộnglớn,baogồmnhiềukhunhưtrongvùngchiếnkhuC,nơiđâylínhMỹđặtchocáitêncựchaylà“mạngngầmNewYorkcủaViệtCộng”.ỞmiềnBắc,tướngGiápđãxâydựngnhiềuhệthốngtươngtựchỉcònchờlínhMỹđổbộ.

[3]MộtlàngchiếnđấuởvùngkếcậnHàNộitrongkhángchiếnchốngPháp(BT).

Vớichiếnlượcnày,mộtsốthủđoạntácchiếntrongchiếntranhcổđiểnkhôngcòntácdụng.Như“cáinhọtbọc”nhằmkìmgiữchủlựcđốiphươngđểdễbềtiêudiệtởmộtnơikháccólợithếhơn,đãtrởnênvônghĩa.Tươngtựnhưvậy,“phòngtuyếnngănchặn”cũngtrởnênkhôngcóhiệulực.Năm1967,PhòngtuyếnMcNamaralậpởvĩtuyến17,tạoramộtvànhđaingăncáchhaimiềnNam-Bắc.Đểnóthậtsựđóngđượcvaitrònày,cólẽphảikéodàivànhđaiđếnbờsôngMêkôngvànhưthếsẽthuhúttoànbộquânsốcủaMỹ.

BảnđồđóngquâncủaMỹởmiềnNamViệtNammộtnămsaucuộcđổquânvàoĐàNẵngkhiếnngườitanghĩđếnbảnđồcáchảicảngngàyxưa.Ngườitathấyđườngvẽcácbờbiểnrồiđâyđómộtsốthànhphố,thịxãtrongtìnhtrạngkhôngtrọnglựcgiữacácvùngrộnglớnđượcghilà“vùnglạchưabiếtđến”hay“đấtcóhổ”.ĐólànhữngnơimàtướngGiápgọilàchiếnkhu,tứclànhữngvùngdukíchlàmchủ,đặcbiệtvữngchắc,tạiđâytrongrừngrậmcónhữngbệnhxá,nhàxưởng,nhàkho,sởchỉhuy,trạihuấnluyện.Nhữngvùnggâynhiềukhókhăn,rắcrốinhấtvàlàmchoquânMỹđauđầunhấtlàvùngTamgiácsắt,cácvùngchiếnkhuC,DởtâybắcSàiGòn.

Conngườivàtinhthầnxétđếncùnglànhữngnhântốquyếtđịnh,nhưngtướngGiáphiểurằngchỉriênghainhântốsẽkhôngđủ.Hiệnđạihóavũkhívàchiếnthuậtdướiconmắtôngcũnglàvấnđềthenchốt.Ôngmuốntiếnhànhmộtcuộcchiếntranhnhândân,nhưnglàchiếntranhnhândânhiệnđại,haynóichínhxáchơnlàđangtrênconđườnghiệnđạihóa,ởđóngườilínhvànhândânđangdầndầnlàmchủkỹthuậtmới.Nhữngboobytrapsvàcáccọctregàilựuđạnkhôngthểquyếtđịnhcụcdiệnchiếntrường.Lựclượngcách

mạngsẽtừngbướcgiànhlấynhữngưuthếvềmặtkỹthuậtcủaMỹđểsửdụnglạitrongmộtbốicảnhkhác,đemlạichohọmộthiệulựcchiếnđấukháchẳn.LínhMỹđềumangsúngtựđộngM.16?LínhViệtCộngphảinhanhchóngcóAK.47doLiênXôsảnxuất(hoặcnhữngphiênbảncủaTrungQuốc)tươngđốinhẹ(5kilôgam)nhưngkhỏehơn,vớitínhnănghơnhẳnM.16bắnđược37pháttrong3giây.ỞmiềnBắc,từnăm1965máybayMigđãxuấthiệnvàsauđólàtênlửađấtđốikhôngSAMmàngườitađãthấytừngbướcđưavàomiềnNam.Tháng2năm1968,línhMỹởKheSanhđãthấyxetăngnhẹPT.76rồixetăngT.34doLiênXôsảnxuấtlấplóởchântrời.Cùnglúc,đãxuấthiệnloạihỏatiễnxáchtay109,122và140(cũngcủaLiênXôvàTrungQuốc)cótầmbắnxa9đến14kilômétvàđộchínhxácđủdiệtmáybayvàtrựcthăngđangđỗtrongcăncứ.Ngày11tháng5năm1967,ViệtCộngdùngrốc-két140đểbắnvàosânbayBiênHòalàmthiệthại27máybay,thựctếlàmbaycảchuviphòngthủbaoquanhcăncứdài3kilômét.Việcmởrộngtầmbắncủarốc-kétlên10kilômétđãđặtramộtvấnđềnangiảivềquânsố.

Trongnăm1966,quânMỹmuốngiángđònmạnh:tìmvàdiệtđólàphươngchâmhànhđộngcủahọ.Vàođầumùakhônăm1966,bộchỉhuyTâySàiGòncủaquânđộiMỹđưaramộtkếhoạchmới:quétvàgiữ,nộidungchủyếulànhấnmạnhgiữđấttrongkhitrướcđóvẫnnhấnmạnhtínhcơđộng.NhữngtrậncànlớnnốitiếpnhauđánhvàochiếnkhuCsaukhisiêupháođàibayB.52némbomrảithảmlàAttleboro,CedarFallsvàGadsen.Đếntháng2nămsau,đólàchiếndịchJunctionCitytrongđó40.000línhMỹxuấttrận.

TrongkhivừađánhtrảtạichỗvớitrậncànJunctionCity,cáclựclượngkhángchiếnvừađánhnhữngđònkhôngkémphầnácliệtởnơikhác.Tháng4năm1967,đólàQuảngTrịngayphíanamvĩtuyến17bịquâncáchmạngđánhchiếmvàlàmchủtrongmộtđêm.TìnhhìnhchiếntrườngởđâyxấuđiđếnmứctrậnbaovâyKheSanhmớibắtđầunhưngMỹđãphảirútởtrậncànJunctionCityra11.000quânđểcứunguychomặttrậnKheSanh.

Đầunăm1968,tronglúcmặttrậnKheSanhgầnvĩtuyến17thuhúthếttâmtrícủatướngWestmorelandkhiếnônglosợmộttrậnĐiệnBiênPhủcóthểlặplạitạimiềnNam,thìngày1tháng2,MặttrậndântộcgiảiphóngtấncôngtấtcảcácthànhphốtrêntoànmiềnNam,khôngtrừmộtnơinào.TạiSàiGòn,bađộibiệtđộngđãđộtnhậpSứquánMỹsaukhidùngbazokachọcthủngtườngbaobênngoài.Đểgiànhlạiquyềnkiểmsoátcácthànhphố,línhMỹkhôngngầnngạithihànhchínhsáchđốtsạchphásạch.TạiHuế,línhMỹmất25ngàymớilấylạiquyềnkiểmsoáthoàngcung.

Đứngvềmặtchiếnthuậtmànói,cáclựclượngcủamặttrậnđãthấtbạitrongtrậnđánhvàocácthànhphố.Mặcdùđếntháng5lạicómộtđợttiếncôngmớinhưngtấtcảcácthànhphốlớnđãtrởlạidướiquyềnkiểmsoátcủalínhMỹ.NhưngnếuHoaKỳnhấnmạnhđếnthắnglợiđánghoàinghiđóthìngườita

khôngchegiấuđượcsựthấtbạichiếnlượccủasựcanthiệpồạtcủaMỹởViệtNam.Từcuốinăm1967,cácnhàquânsựchópbucủaNhàTrắngđềutinrằngtiếptụccuộcchiếntranhdướihìnhthứchiệnnaylàvôíchvàcầnphảihướngmọicốgắngvàocáimàtướngGiápgọilà“cáchgiảithíchvávíu”cuộcchiếntranhđặcbiệt,cónghĩalà:rútquânMỹvềnướcđiđôivớităngcườngquânđộiSàiGònđểquânđộinàythaythếdầnngườiMỹtrongviệcđiềukhiểncuộcchiếnvớisựyểmtrợhỏalựccủaquânđộivàpháobinhHoaKỳ.Cốgắngchủyếuhướngvềviệc“bìnhđịnh”bằngcácbiệnphápanninhđượctăngcường.ChiếntranhđốivớingườiMỹchỉcònkhíacạnhkỹthuậtnhờsửdụngcácphươngtiệnđiệntửhiệnđạichophépgiảmdầnrồixóahẳnsựtổnthấtvềsinhmạngcủaMỹ.Songsongvớiđólàviệctiếnhànhthươnglượngđểtìmramộtlốithoátcóthểchấpnhậnđược.Từcuốinăm1967,trongkhuônkhổViệnHudson,mộthộinghịtậphợpcácchuyêngiacaocấpnhấttrongđócóHermanKahnvàGiámđốcViệnnghiêncứuvềchiếntranhdukíchFrankArmbrusterđãđiđếnkếtluậntrên.Trongsuốtnăm1967,mộtlàngióbiquanngàycàngmạnhtrànvàohàngngũcốvấnthâncậncủaMcNamara,trongđóýkiếncủaGeorgeBallnhậnđượcnhiềusựtánthành.Từtháng10năm1964,trongmộtbảnbáocáodài,ôngtađãnhấnmạnhrằngsựcanthiệptrựctiếpcủaMỹtrênchiếntrườngViệtNamlàvôbổ.McNamarakếtthúccuộchọp,rútrakếtluậnvàgiántiếpthôngbáoôngsẽđikhỏiBộQuốcphòngvàotháng11năm1967.

CuộctiếncôngTết1968đánhdấubướcngoặtquyếtđịnhcủacuộcchiếntranhViệtNamvìnhữnglýdochắcchắnmangtínhchínhtrịhơnquânsự.Bathángsau,ngày13tháng5,chínhquyềnMỹtiếnhànhnhữngcuộcthươnglượngchínhthứcvớinhữngngườicáchmạngViệtNamởParis.

Tháng4năm1968,WestmorelandnhườngquyềnchỉhuychotướngAbrams,ngườiđãlậpchiếncônglừngdanhtrongquânđoànPattontrongchiếndịchNormandievàBastognetrongThếchiếnthứhai.ViênTổngchỉhuymớinghĩrằngcóthểtiếnhànhphòngthủvừavữngchắclạivừamềmdẻohơn,bằngcáchsửdụngtốiđabộbinhcơgiới,tổchứcthànhnhữngđộihìnhcơđộngvàđôikhiđểmộtbộphậnđóngchốttrongnhữnglôcốtnửachìmnửanổi.Cuốitháng8đầutháng9,Abramsmất835xebọcthépbịpháhủyhoặchưhỏngnặng.TờCourrierduVietnam(TinViệtNam)xuấtbảnởHàNộingày18tháng11năm1968viết:“Abramsbịđánhbạingaytrongchuyênngànhcủamình”.CácchiếnsĩcủaMặttrậndântộcgiảiphóngđãthọcsâuvàotrungtâmđồnđịchrồiđánhtậphậunhữngổđềkhángvàdiệtgọnđịch.

Năm1969,NixonlênnắmquyềnởMỹ,đườnglốitiếptụcchiếntranhbâygiờlà“ViệtNamhóa”vàchấmdứtdínhlíucủaMỹởViệtNam.Thậtvậy,khôngthểtiếptụcchiếntranhởViệtNamvớinhữngngườilínhMỹđượcnữa.ỞViệtNam,tinhthầnquânđộiMỹđãxuốngđếnmứcthấpnhất.Bóngmacủa

mộtcuộcphảnchiếnđãxuấthiện.Muốngiếtcơnsầuvàtrongkhichờđợigiảingũ,línhMỹbắtđầulaovàomatúy.Tronglớpquândịchnăm1969,30%nghiệnmatúy,năm1971consốđólà50%đến60%.Từnăm1968,MặttrậndântộcgiảiphóngchobiếtđãcónhữngvụđàongũvàphảnchiếntrongquânđộiMỹ.Năm1969-1970,nhữnghànhvikhôngnghelệnhtrênngàycàngnhiềuđếnmứckhôngthểimhơilặngtiếngtrướccôngluậnvàngày7tháng6năm1971,đạitálínhthủyđánhbộR.HeinlcấttiếngkêubáođộngtrongArmedForcesJournal(BáoQuânđội):“CáicònlạitrongquânđộichúngtaởViệtNamlàchúngtasắprơivàotìnhtrạngsụpđổ.Nhiềuđơnvịtránhnéhoặctừchốichiếnđấu,ámsátsĩquanvàhạsĩquan;khihọkhôngởtầmphảnchiến,họsẽnảnchívàkhôngtránhkhỏiđượcnạnnghiệnmatúy”.Viênsĩquanđónóiítnhất140tờbáobímậtđượcxuấtbảnhoặcpháthànhtrongcáccăncứvàchobiếtthêmcó14tổchứcyêuchuộnghòabình(trongđócóhaitổchứcchỉbaogồmsĩquan)đanghoạtđộngítnhiềucôngkhai.ToànbộnướcMỹbịốmvìViệtNam.

TrongkhirútdầnnhữngngườilínhMỹtỏrakhôngsinhlợitrongmốiquanhệphihiệuquả,NixonlấymộtphầnngânsáchcủaquânđộiMỹchuyểnchoquânđộiSàiGònsửdụng.ChiphíchomộtngườilínhdavàngchỉbằngmộtphầnnămmươisovớimộtngườilínhMỹvànếuphảibắnchochếtthìcũngchẳngcóvấnđềgìđặtra.MiềnNamViệtNamtrởthànhmộtnơithửnghiệmcácloạivũkhí,khítàihiệnđạinhấtcủaMỹ.

ÝtưởngvềviệclậpmộthàngràođiệntửdoViệnPhântíchquốcphòng(InstituteforDefenceAnalysis)đềrakhoảngnăm1956đãđượcđemrathựchiệnnăm1969,khidựánphòngtuyếnMcNamarabịbỏdở,cácchuyêngiavắtócsuynghĩvàđãđưaramộtphiênbảnmớichophépkhôngkểđếnviệcrảiquântrênmặtđất,chiếntrườngtựđộnghóa,cáiôcơđộngcóthểtùyýdichuyểnđếnbấtkỳvùngnào.Mộtchươngtrìnhgọilà“IglooWhite”đượcthiếtlậpđểgiámsátvàbắnphávùngcóđườngmònHồChíMinhđiqua.Bằngcáchrảitừtrênmáybayxuống,nhữngkhuvựcnàychứađầymìnvàcácmáydòđủloạinhằmpháthiệnmùi,tiếngđộngvàthayđổinhiệtđộ,độrungcácxequalạigâyra.NhữngsốliệutậphợpđượcđềuđượctựđộngchuyểnlênmáybaytrinhsátđiệntửEC.121Rngàyđêmbaybêntrên.NhữngmáybayrobotYQU.22Bsẽnhanhchóngtiếpsứcchomáybaytrinhsátđiệntử.ChúngsẽtựđộngtruyềncácsốliệuđếncăncứNakhomPhanomởTháiLan.Tạiđâycóhaimáytínhđiệntửvàcácchuyêngiavềmụctiêusẽphântíchtínhiệurồiquyếtđịnhcácđốisách,nóichunglànhữngcuộcnémbomrảithảmxuốngkhuvựctìnhnghi.Thiếtbịnàynhằmthuhútđịchvàomộtcáibẫykhổnglồđểtiêudiệtđốiphươngkhôngthươngxótmàkhôngaibiếtvìsaomụctiêubịlộ.Trongbảynămrưỡi,7.550.800tấnbomđượcthảxuốngbanướcĐôngDương,nhiềugấphơnhailầnsốbomđạnMỹsửdụngtrêntấtcảmặttrậntrongChiếntranhThếgiớithứhai(3.517.171tấn)vàhơn11lầnsố

bomđạnMỹdùngtrongchiếntranhTriềuTiên(698.000tấn).13triệutấnchấtnổcàyxớiđấtđaimiềnNamViệtNam,tạora26triệuhốbom(riêngởmiềnNamViệtNam21triệuhốbom).CácnhànghiêncứuMỹđãđặtmộttừmớiđểchỉhiệntượngđãbiếnvùngrộnglớnởViệtNamthànhphongcảnhtrênmặttrăng,đólàtừ“tạoramiệngnúilửa”.

Tuynhiên,hệthốngđókhôngphảilàkhôngcónhượcđiểm.Bằngtrămnghìncách,nhữngchiếnsĩcáchmạngViệtNamđãđánhlừanhững“máydòtựđộng”nóitrên.Chiếntrườngtựđộnghóađãchuẩnbịnhữngnỗithấtvọngcayđắngmàcuộctiếncôngtháng4năm1972sẽđưaraánhsáng.ĐiệntửkhôngthểchặnnổiviệcđilạitrênđườngmònHồChíMinh,đãkhôngpháthiệnđượcviệcchuẩnbịchocuộctiếncôngđồsộđó.

Trongsuốtmùahènăm1969,vụđạitáRheaultchỉhuylínhmũnồixanhởNhaTrangchothấylựclượngđặcbiệtđãtratấnvàxửtửnhiềuvụkhôngquathủtụcxétxử.Cuốinămđó,tấtcảcácbáođăngảnhvềvụthảmsátMỹLai-SơnMỹ,tạiđây567ngườigià,phụnữvàtrẻemđãbịgiếtsaukhimộtđơnvịlínhMỹdotrungúyCalleyđếncanthiệpvàotháng3năm1968.Sựthậtvềvụnàyđãđượccheđậymộtcáchkỹcàngởtấtcảcáccấp.

Bịkếtán10nămtùvàotháng3năm1971,CalleysẽđượcNixonânxávàongày2tháng4nămsau.Mộtquyếtđịnhhợplô-gicbởilẽnếungườitalầnngượclêntrênchođếnnhữngngườichịutráchnhiệmthậtsựthìchínhtoànbộChínhphủMỹđánglẽphảiđưaratòaxétxửtheomộttrìnhtựnhưtòaánNurembergxétxửtộiphạmphát-xítHitlerhaynhưtòaánRousselđòihỏi.Bathángsau,việcbáochícôngbố“hồsơmật”củaLầuNămGócđãgâychấnđộng.Dưluậnvàquốchộiđòiphảiđượcthôngtin.CuộchànhquânchốnglạiCampuchiamùaxuân1970đãphảingừnglạingày30tháng6vìvấpphảimộtphongtràophảnđốimạnhmẽ.Tuyvậy,nhữngcuộccanthiệpbímậtvẫntiếptục(ởLào,CIAnuôidưỡngđộiquânbímậtcủaVàngPao).MộtloạtcácvụtaitiếngnóitrênđãgâynênsựphảnđốichínhquyềnNixon,kếtthúcbằngvụWatergatevàNixontừchứcgiữanhiệmkỳTổngthốngvàomùahènăm1974,phơibàytrướcdưluậnnhữngmưumôbẩnthỉucủaTổngthốngvàCIA.

ĐốivớiLầuNămGóc,vớiviệcbuộcphảirútquânkhỏiNamViệtNam,cuộcchiếntranhViệtNamđãtrởthànhmộtcuộcchạytrốnlêntrước,vôlý.KhôngthểtìmragiảiphápởSàiGòn,ởvùngđồngbằngvàvùngcaonguyên,LầuNămGócngoancốđitìmmộtlốithoátkhôngthểtìmratrongviệcpháhủy“đấtthánh”củaViệtCộngtrênlãnhthổCampuchiavàLào.Mùathunăm1970,WashingtonđưaCampuchiavàovòngchiếnbằngcáchủnghộcuộcđảochínhcủatướngLonNolchốnglạiTháitửSihanouk.QuânđộiSàiGònmàngườitakhôngngớtkhoekhoangcôngtrạngđãvượtbiêngiới,theosaulànhữngngườilínhMỹđicứunguy.Việcmởrộngcuộcxungđộtkhôngnhững

khôngtạothuậnlợichotìnhhìnhmàcònnhanhchóngtạoramộttìnhthếquânsựhếtsứcnguyhiểm.ChínhphủLonNolbịvâychặttrongcácthànhphốvàchỉgiữđượcnhờsựcanthiệpcủakhôngquânMỹ.CuộchànhquânlớncủaquânđộiSàiGònhướngvềTchéponeởHạLàongày8tháng2năm1971đểchứngtỏquânđộicủatướngNguyễnVănThiệuvàviệccắtđứtconđườngmònHồChíMinhđãthấtbại.Cuốitháng3,cácvịtrítiềntiêutrênđườnghànhquânđềurútbỏlàmchotìnhhìnhcàngthảmhại.

Nhưmộtsàngỗbịmọt,miềnNamViệtNamsuysụpdướisứcnặngcủachàngkhổnglồHoaKỳđènáttấtcảtronglúclớntiếngmuốn“giúpđỡ”.DòngđôlachảyồạtvàodomộttriệulínhMỹlươngcaongấtngưởngtiêuxàiởNamViệtNamgâynênsựphásảncủacácngànhnghềthủcông,sựmấtgiácủađồngbạcmiềnNamvàsựxuấthiệnmộttầnglớp“tinhhoa”củanhữngkẻtrụclợichiếntranhtrongcáixứsởmànhữngnhàhọcthứcthanhliêmsốngnghèotúnglànhữngnhânvậtlýtưởng.Nạngáiđiếm,bạolực,matúyđảolộnhoàntoànlốisốngcủangườidân.Nhữngcuộcnémbomồạtlàmnôngthôntrốngtrơn,gâynênhiệntượngđôthịhóacưỡngbức.Cưdânthànhphố,cácổchuột,cáctrạitịnạntăngtừ15%dânsốtoànmiềnNamđến40%hoặc60%theoướctính.TrênbốntriệungườichenchúcởSàiGòntrongkhicơsởhạtầngcôngnghiệpchẳngkháctrướcbaonhiêu.Toànbộkhốidânditảnnàyđềubịđặtdướisựkiểmsoátngặtnghèocủacảnhsát.Họsửdụngkếthợpcácbiệnphápđặcthùcủatấtcảcácchếđộđộctàicổxưavàcácphươngpháptinhvicủakỹthuậtđiệntử.Tạicácvùngnôngthôn,trànngậpnhữngkẻsátnhâncủa“kếhoạchPhượngHoàng”đượcgiaotráchnhiệmđánhđập,tratấnViệtCộng,căncứvàocáchchođiểmphứctạp,đượclậptrìnhsẵntrongmáytính,cácxómấpđượcxếpthànhnămloạivàđượcxửlýmộtcáchthíchđáng.Mứcđộácliệtcủacáccuộcnémbomchophépthựchiệnmộtthànhphốliênhiệpvôchínhphủmàngườitatinrằngnạnthamnhũngvàtinhthầncủamộtxãhộitiêuthụđanglàmthayđổitâmtínhcủangườidânthànhphố.

Vậycógìđángngạcnhiênkhithấyrằngtrongcácđiềukiệnấy,chếđộđộctàicủatướngNguyễnVănThiệuvấpphảisựchốngđốinộibộngàycàngtăng.QuânMỹrútvềnướctạoramộtcơnkhủnghoảngthậtsựtrongmộtbộphậnquantrọngcưdânthànhphốtrướcđâychuyênkiếmsốngnhờcungcấpdịchvụchoquânđộiMỹbằngvôsốnghề.Chếđộquândịchbắtbuộcgâytâmtrạngbấtmãngaygắttrongdânchúngvàphongtràođàongũthườngxuyênxảyra.Phầnlớncáckhoảnviệntrợdânsựđềubỏvàotúibọnthamnhũng.

Muốnrakhỏingõcụt,Nixontriệtđểchơiconbàingoạigiao,tìmcáchchiarẽViệtNamvàbạnđồngminhTrungQuốc,LiênXôtrongkhihainướcchốngđốinhaukịchliệttrêntrườngquốctế.KissingerđiBắcKinhtháng7năm1971,sauđóNixonđếnBắcKinhvàMatxcơvatrongsáuthángđầunăm1972.HàNộicốgắngphithườngđểgiữhòakhívớicảhaingườiđồng

minhxãhộichủnghĩa.Chínhtrongbốicảnhquốctếđầyđedọavànhữngquanhệnhậpnhằngđómàngày30tháng3năm1972,nhữngngườicáchmạngViệtNamđãmởcuộctiếncôngquymôlớnkhiếntoànbộsựbốtrílựclượngcủaquânđộiSàiGònphảichịuthửtháchgaygo.LầuNămGócphảiyểmtrợtốiđa.Tronghơnmộttháng,bacánhquânhùngmạnh,cóxebọcthépyểmtrợđãtấncôngHuế,Kontum,LộcNinh,AnLộcphíatâybắcSàiGòn.Sauđònphủđầu,cáctuyếnphòngthủcủaSàiGònvỡtungvà“vùngbìnhđịnh”tanvỡthànhnhiềumảng.KhônglựcHoaKỳnémbommiềnBắccũngnhưmiềnNamvàcuốicùngnhờbomladeđãcứuvãnđượctìnhthế.Ngày8tháng5,NixonphongtỏacáccảngcủaViệtNamDânchủCộnghòa.CuộccanthiệpồạtbằngkhôngquânđãchặnđượccuộctấncôngvàcứuchếđộSàiGòn,nhưngkhôngđảongượcđượctìnhthế,làmtổnhạiđếnsựbốtrílựclượngcủanhữngngườicáchmạng.

CuộcbầucửTổngthốngHoaKỳđếngầnđãlàmtìnhhìnhdịuxuống.ChínhquyềnNixonbỗngpháthiệnranhữngđiểmmớitrongnhữngđềnghịthươnglượngcủaHàNộivàMặttrậndântộcgiảiphóng.Cáccuộcđàmphánlâunayvẫndẫmchântạichỗ.Trêncơsởnhữngđềnghịmớiđó,KissingerchỉnhlýmộtbảnhiệpđịnhvớiLêĐứcThọ.Ngày20tháng10,trongmộtthôngđiệpgửithủtướngPhạmVănĐồng,Nixonthừanhậnvănbảnhiệpđịnhcóthểcoinhưhoànthành.

Ngày26tháng10,Kissingertuyênbố:“Hòabìnhtrongtầmtay”.NixoncầnthờigianđểđánhbạiMacGovern,ứngcửviêntổngthốngduynhấtđãkhôngđặtđiềukiệnnàochoviệcchấmdứtchiếntranh,giọngđiệuphátbiểuđãthayđổitấtcả.Mộtvàisửađổinhỏvàocuốitháng10trởthành146điềusửađổiđềcậpđếnnhữngvấnđềcơbản.CuộcthươnglượngquaysangtốihậuthưvàmáybayB.52mộtlầnnữalạicótiếngnóicủamình.

TrongtuầnlễGiángsinhnăm1972,phiđộichiếnlượccủaHoaKỳtấncôngHàNội.W.Manchesterviết:“ĐólàchươngtànácnhấttronglịchsửcuộcdínhlíucủaMỹởViệtNam.Chỉriêngtrongtuầnđầu,mỗimộtmáybaykhổnglồB.52sơnmàuxanhnâumỗingàytiếnhànhhaiphivụnémbom.DưluậnMỹsữngsờ.Mấyngàytrước,mọingườiđãtưởngsắpchấmdứtđếnnơisựdínhlíucủaMỹởĐôngDương…Bâygiờhọđangđốimặtvớisựđảongượclàmmọingườingơngác,cònTổngthốngHoaKỳthìkhôngđưaramộtlờigiảithíchnào…Trongbảynămtrướckhitiếnhànhcuộcnémbombãohòađó,máybayB.52đãxuấtkích100.000lầnvàchỉmộtchiếcbịpháocaoxạbắnhạ.BâygiờHàNộiđãcólựclượngphòngkhôngmạnhnhấtthếgiớivàtronghaituầncuốinăm1972,cáchọngpháophòngkhôngvàtênlửađãdiệt16máybayB.52trịgiá15triệuđôlamộtchiếc.NghiêmtrọnghơnlàNixonđãđánhgiáthấpsựphẫnnộcủacôngchúng”.Từđầutháng8,BộTổngTưlệnhViệtNamđãdựtínhB.52cóthểđánhmiềnBắcvàđãtiếnhành

nhữngbiệnphápthíchđáng.TheothôngcáocủaBộTổngTưlệnhViệtNam,34máybayB.52đãbịbắnhạ.MộtquânnhânMỹđãtuyênbốvớibáoUSNewsandWorldReport(TintứcHoaKỳvàThếgiới)ngày8tháng1năm1973nhưsau:“NếuHàNộicóthểtiếptụcbắnhạmỗingàymộthayhaimáybayB.52,cộngsảnsẽđánhbạiđượcưuthếcủakhônglựcHoaKỳ”.ThấtbạinặngnềcủanhữngcuộcnémbomkhủngbốvàlànsóngphảnđốidângcaođãkhiếnThủtướngThụyĐiểnOlafPalmesosánhchiếndịchnémbomnhưviệcphát-xítĐứchủydiệtngườiDoThái,đãdẫnđếnviệcnốilạicáccuộcthươnglượng.Chỉtrongmấytiếngđồnghồ,haibênđạtđượcthỏathuậntrêncơsởnhữnglậptrườngtươngtựnhưcáclậptrườngđãnêutrongtháng10.Ngày27tháng1năm1973,HiệpđịnhđìnhchiếnđãđượckýkếttạiParis.

TheocácđiềukhoảntrongHiệpđịnh,việcrútquânMỹphảitiếnhànhxongtừnayđến27tháng3(khôngmộtđiềukhoảnnàonóiđếncáclựclượngvũtrangcủaViệtNamDânchủCộnghòa)sẽmởđườngchomộtgiảiphápchínhtrịởmiềnNam,ngầmcôngnhậnởmiềnNamcóhaichínhquyền(ChínhquyềnSàiGònvàChínhphủCáchmạnglâmthời),haiquânđộivàbalựclượngchínhtrị.Tuyvậy,cácđiềukhoảnvềphóngthíchtùnhânđãkhôngđượcghirõràngrằngChínhquyềnSàiGònphảitrảtựdochotoànbộnhữngngườiđốilậphiệnđangbịgiamgiữtrongcácnhàtùvàtrạigiam.Tiếpđó“thànhphầnthứba”thuộcpháitrunglậpsẽkhôngđóngmộtvaitrònàođángphảicótrongviệcthànhlậpmộtchínhphủliênhiệplâmthờicótráchnhiệmchuẩnbịcáccuộcbầucử.Từcuốinăm1972,LầuNămGócđãđẩynhanhviệctăngcườngsứcmạnhquânsựchochếđộSàiGòn,vớitrên2.000máybay,lànướcđứngthứbatrênthếgiớivềkhôngquân.CácsĩquanMỹrũbỏquânphục,đượctuyểndụngnhưnhữngchuyêngiadânsự.

3.ChiếndịchHồChíMinh

Sángngày5tháng2năm1975,đoànA.75bímậtrờiHàNội.DướisựchỉhuycủaVănTiếnDũng,đoàncónhiệmvụchỉđạomộtchiếndịchmớidựkiếndiễnravàotháng3ởmiềnNam.Đểkhônglọttinrangoài,ngườitađãtiếnhànhnghibinhmộtcáchtỉmỉ.TướngDũngđãsoạntrướcthiệpchúcTết.ÔngkýtrướcnhữngđiệngửicácTổngthammưutrưởngLiênXôvàCộnghòaDânchủĐứcvàotháng2,MôngCổvàotháng3,nhânngàythànhlậpquânđội.Saukhiônglênđường,báochítiếptụccónhữngbàigâycảmtưởngrằngôngđangởHàNộivàhàngngàychiếcxeVolgavẫnđitừnhàriêngđếnnơiônglàmviệcnhưthườnglệ.Mỗibuổichiềunhưtrướcđây,anhemởđơnvịbảovệvẫnđếnchơibóngchuyềnởnhàôngbởilẽđólàmộttrongnhữngthóiquencủatướngDũng.Khôngaitrongđoànđượcgóighémhànhlýtạinhàmình.TấtcảđềutiếnhànhtrongvănphòngBộTổngthammưuđểgiađìnhcácthànhviêntrongđoànkhôngbiếtngườinhàmìnhđiđâuvàkhônglộbímậtchuyếnđi.

VănTiếnDũng,quânphụcchỉnhtề,chínhthứclênmáybayđikiểmtracácđơnvịđóngởĐồngHới.Mấyngàysau,ôngđãđếnB.1,bísốcủabộchỉhuymặttrậnTâyNguyên.TừđâycácbứcđiệntraođổigiữaHàNộivàđoànA.75đềukýtênChiến(Giáp)gửichoTuấn(VănTiếnDũng).Chínhnhờnhữngbiệnphápđềphòngđómàbímậtđãđượcgiữđếnphútchót.

Chođếngiờphútlênđườnghômđó,việctiếnvàoB.2vẫncònlàmộtbấttrắc.

Từnăm1973,ĐảngCộngsảnViệtNamđãhiểurằngHiệpđịnhParisvẫnlànhữngtừtrốngrỗngnếungườitachỉbằnglòngvớinhữngđòihỏisuôngvànhữnglờiphảnđốingoạigiaocuốicùngcũngvứtvàosọtgiấy.CảWashingtonvàSàiGònđềukhôngmuốntôntrọngchữkýcủahọ.TiểubanđiềutracủathượngnghịsĩEdwardKennedytiếtlộ71,4%ngânsáchcủaSàiGòndànhchoquânsự,cảnhsátvà“bìnhđịnh”.VậytạisaonhữngngườicáchmạngViệtNamlạingồiim,súngđểdướichân?MiềnNamvẫnsốngtrongcảnhchiếntranhmàkhôngaimuốnnóirõra.TrongcácthànhphốdochínhphủNguyễnVănThiệukiểmsoátkhôngcómộtbiệnphápnàođượcthihànhđểkhôiphụccácquyềntựdo.“Thànhphầnthứba”luônluônbịkhóamiệng,vaitròcủahọngàycàngbịlumờ.Ởnôngthôn,cáccuộccànquétliêntụcđãlấyđicủaChínhphủCáchmạnglâmthờinhiềukhuvựcdohọkiểmsoátlúcngừngbắn.Từtháng2,quânđộiSàiGònđãlấnchiếmcảngSaHuỳnhởQuảngNgãi,nơiđâycóthểtrởthànhláphổichovùngkiểmsoátcủaChínhphủCáchmạnglâmthời.Ngườitachỉnóivềngừngbắnchăng?Thựctế,chưalúcnàoimtiếngsúng.

Vàocuốinămđó,quyếtđịnhđánhtrảđãđượcthôngqua.

30.000thanhniênmiềnBắcđãđượcpháivàomiềnNamđểmởmộttuyếnmới,ởphíađôngcủađườngTrườngSơnđồngthờiđểgiảmbớtsứcépđốivớivùngtựdoLiênkhuVmàsauđótừđâycóthểlàmbànđạptiếncôngxuốngphíanam.Saumộtbuổihọpvàotháng3năm1974củaĐảngủyQuânsựTrungươngđưarakhẩuhiệu“phảnkíchrồitấncông”,tìnhhìnhđãnhanhchóngđảongược.Suốtmùahè,cáccăncứChưNghévàDakPettrêncaonguyênđãđượcxóabỏkhỏibảnđồchiếnsự,lựclượnggiảiphóngđãchứngtỏhọcókhảnănggiữvữngvùnggiảiphóngkhôngnhữngởmiềnnúimàcònởđồngbằngvàđôikhiởcácđôthịkháquantrọng.Tháng10,HàNộiquyếtđịnhthànhlậpởcấpquânđoànnhữngbinhđoànhợpđồngbinhchủngđượctrangbịkhítàihiệnđạiđúngtiêuchuẩn.ĐườngTrườngSơnĐông,gầnbờbiểnđượckéodài.Đầunăm1975,tuyếnđườnghoànthànhđãđưatổngchiềudàiđườngmònHồChíMinhlêntới20.000kilômét,khôngkể5.000kilômétđườngốngdẫnxăngdầu.CácxebọcthépvàpháobinhcơgiớihạngnặngđãđếnđượccácrừngcaosumiềnĐôngNamBộ.

TạiMỹ,vụbêbốiWatergatelàmxóimònNhàTrắng,cuốicùngkhiếnNixon

phảitừchứcTổngthống,kéotheosựthấtbạicủapháidiềuhâuđãkhôngđềnghịđượcQuốchộithôngquacácngânkhoảncầnthiếtđểtheođuổisựcanthiệpvàomiềnNamViệtNam.ViệntrợMỹchoSàiGònđãgiảmtừ1.026triệuđôlanăm1972-1973xuốngcòn700triệuđôlachonămtàichính1974-1975.Vớitínhcơđộnggiảmsútvàhỏalựcbịcắtxén60%docáckhoảnviệntrợcủaWashingtonbịcắtgiảm,quânđộiSàiGònchỉcònđủsứcgiữđượccácvịtríđãlàcốgắnglớnlắm.CácđơnvịsừngsỏđóngởHuếvàquanhSàiGònđãmấtđirấtnhiềukhảnăngứngchiến.NhậnrõnguycơcủamộtchếđộthốinátđếntậnxươngtủymàchođếnnayGiáohộiViệtNamrấtủnghộ,năm1974RomađãcóbướcngoặttrongchínhsáchđốivớichếđộSàiGòn.CáclinhmụclâunayvẫnbámvàocáccơquanviệntrợMỹgiờđãchuyểnsangđivớicácchatuyênúycủaJOC(ThanhniênLaoĐộngCônggiáo)chốngđốimạnhmẽnạnthamnhũngphổbiếntronggiớiquanchứcSàiGòn.

Tronghoàncảnhmớiđó,tháng10năm1974,BộChínhtrịvàQuânủyTrungươngđãquyếtđịnhtrongnămtớiđánhđònquyếtđịnhtrêncaonguyênmiềnTrung,mộtbànđạpchiếnlượcđểtriểnkhailựclượngxuốngphíanambằngconđường14vàởphíađôngtheocácconđường19,7và21đitớivùngvenbiểnmiềnTrung.ThếbốtrícủaquânSàiGònlà“nặngởhaiđầu”,chungquanhvùngHuế-ĐàNẵng(vùngchiếnthuậtI)vàSàiGòn(vùngchiếnthuậtIII),vậyđònđiểmhuyệtsẽlàđánhvào“cáibụngmềm”củanólàvùngchiếnthuậtII,tạiđâychỉcóhaisưđoànđượclínhthủyđánhbộyểmtrợ,kiểmsoátmộtvùngrộnglớn.

Ngày18tháng12,cácnhàlãnhđạoquânsựvàchínhtrịcủamặttrậncáchmạngmiềnNamđãhọphộinghịmởrộngtạiHàNội,mộthộinghịmàsaunàyđãchứngtỏcógiátrịquyếtđịnhcụcdiệnchiếntranh.Trongkhiđanghọp,họđượctinquângiảiphóngđãđánhchiếmthịtrấnPhướcLongởmiềnNam.LầnđầutiênmộtthịtrấnbịđánhchiếmđãdẫnđếngiảiphóngcảmộttỉnhmàkhônggâyrasựphảnứngmạnhmẽvàcóhiệuquảcủaSàiGòn.ĐúnglàWashingtonđãpháitàusânbayhạtnhânEnterprisetừPhilippinesđến,đượcmộtđộiđặcnhiệmcủaHạmđội7yểmhộ,ralệnhbáođộngsưđoànlínhthủyđánhbộởOkinawanhưngsựviệccũngchỉdừnglạitạiđó.Hộinghịtiếptụclàmviệcđếnngày8tháng1,tứclàsuốtbatuầnlễ.Saunhữngcuộcthảoluậndàichứngtỏtầmquantrọngvàtínhphứctạpcủanhữngvấnđềđượcnêulên,mặcdùcónhiềuquanđiểmkhácnhau,songhộinghịđãđiđếnmộtquyếtđịnhnhấttrí:TiếnhànhgiảiphóngmiềnNamtronghainămtiếptheo.Từnăm1975bằngmộtđònđánhvàoBuônMaThuộtvàTuyHòa,cáclựclượngcáchmạngsẽđánhchiếmTâyNguyênvàđồngbằngmiềnTrung,bắtđầutừBìnhĐịnhchođếnĐàNẵngvàHuếtrướcmùamưavàocuốitháng5.Trongnăm1976,từbànđạplýtưởngnàysẽmởcuộctiếncônglầnthứhai,chấmdứtsựsụpđổcủachếđộSàiGòn,đồngthờikhaitháctốiđanhữngkhảnănghoạtđộngquânsự,chínhtrịvàngoạigiao.

Kếtthúccôngviệc,hộinghịđãtínhđếnkhảnăngđẩynhanhquátrìnhnàynhưngkhôngđặtnólênhàngđầukếhoạch.KhảnăngMỹquaytrởlạicanthiệpmặcdùđượcđánhgiálàkhóxảyranhưngvẫnlàmộtẩnsố.

Sauhộinghị,BộChínhtrịđãthôngquaquyếtđịnhmởcuộctấncôngchiếnlượcbằngmộtmũitiếncôngvàothịxãBuônMaThuộtmàcácthểthứctiếncôngsẽđượcấnđịnhtạichỗsaukhinghiêncứuthựcđịa.Saukhiphácquacácnhiệmvụtácchiến,tướngGiáp,BíthưĐảngủyQuânsựTrungươngđãthảoranhữngnguyêntắcchỉđạochiếndịch:dũngcảm,táobạo,bấtngờbằngcáchgiữbímậtcáccuộcdichuyển,điềuđộng;cácđơnvịphảiluônluônnghibinhđểđịchchúýđếnbắcTâyNguyêntrongkhithựchiệnđánhvàonamTâyNguyên.

Bộchỉhuychiếndịchsắpmở,ngoàiVănTiếnDũngcóĐinhĐứcThiện,Cụctrưởnghậucầnmặttrận,Trưởngđoàn559,từtháng5năm1959đãthànhlậpmạnglướiđườngrộnglớnđượcphươngTâybiếtđếnvớitêngọi“đườngmònHồChíMinh”[4].Ngườichiếnsĩgiàkhoảng60tuổinày,vừaxôngxáovừakiêntrì,sẽđóngvaitròquyếtđịnhbằngcáchđảmbảohậucầnchomộtlựclượngxungkíchbằngcơgiớivượtrấtxanhữnggìđãthựchiệnđượctronghaicuộckhángchiếnchođếnlúcđó.NgoàiracòncóLêNgọcHiền-Thammưutrưởngmặttrận,ngườibạnchiếnđấulâunămcủatướngDũng,haingườiluônluônsátcánhbênnhautừngàyTổngkhởinghĩanăm1945.Ôngbiếtrõđịahìnhcaonguyên.

[4]TrongchiếntranhthườnggọilàđườngTrườngSơn,têngọidãynúingăncáchViệtNamvàLào(BT).

Trênchiếntrường,lựclượngcáchmạngcóbasưđoànđãbámtrụởTâyNguyêntừlâu,đólàcácsưđoàn320,10và968vừamớiđượctăngcường,thêmsưđoàn316mớihànhquânvàotừtháng12năm1974.Phíađốiphươngcósưđoàn23,bảylữđoànlínhthủyđánhbộ(tươngđương10trungđoàn),bốnlữđoàncơgiớiđóngrảitrênnămtỉnhmiềnnúi.TìnhtrạngthiếuhụtquânsốcàngtrầmtrọngthêmkhiSàiGònphánđoánnhầmhoàntoànvềýđồcủađốiphương.Trongmộthộinghịquânsựhọptháng12năm1974,tướngNguyễnVănThiệuđãđánhgiárằngViệtCộngchưađủsứcđánhvàocácthànhphốlớn,nếukhôngchỉlàcácthịtrấncôlậpnhưPhướcLonghayGiaNghĩa,hướngtấncôngchủyếucủaViệtCộngsẽlàtrongvùngTâyNinh.Thiệucònphánđoán,nếuViệtCộngđánhchiếmđượcmộtthànhphốlớnthìchắcchắnkhôngthểgiữđượctrướccáccuộcphảncông.Phánđoánsailầmvềhướngtấncông,đánhgiásaivềtiềmlựcvàýđồcủađốiphương,SàiGònvẫnởtìnhtrạngnhưdịpTết1968.

TrênnềnbốicảnhđóphảikểđếnnhữngsailầmtrongnhậnđịnhcủatướngPhạmVănPhú,chỉhuyvùngchiếnthuậtIIIcủaquânđộiSàiGòn.PhútinrằngViệtCộngsẽtấncôngtừphíabắcxuốngnêntậptrunglựclượngphòng

thủPleikuvàKontum.Tronglúcđó,bộthammưuđốiphươnglạihướngvềBuônMaThuột,mộtthịxãcó150.000dân,phíanamTâyNguyên,nơiđặtchỉhuysởsưđoàn23.Lựclượngphòngthủởđâytươngđốiyếu,phầnlớnrảimànhmànhđểbảovệcáccơsởđóngởngoạivi,trongkhuônkhổmộtthếbốtrílựclượngđãbộclộnhượcđiểmkhitiếnvàotrungtâmthịxã.

Chínhtrênsựmấtcânđốivềchiếnlượcvàchiếnthuậtđó,haitướngGiápvàDũngsẽkhaitháctriệtđểphépbiệnchứngphươngĐôngxưavề“đầy-vơi”,“đặc-rỗng”.Trêntoànbộcácvùngđấtcaonguyên,quânđộicáchmạngđãkhônggiànhđượcthắnglợimộtcáchdứtđiểmvìquânsốkhôngđôngvàphươngtiệnkhôngđủ.NhưngtậptrungđánhvàomộtđiểmyếunhưBuônMaThuộtthìưuthếquâncáchmạngtrởnênápđảo.5,5chọi1đốivớibộbinh,1,2chọi1đốivớixebọcthép,2,1chọi1đốivớipháobinhhạngnặng.

ĐặtchântớiTâyNguyên,VănTiếnDũngđãđặtsởchỉhuycủaôngtạiphíatâyBuônMaThuột,giữamộtcánhrừnggià,xumxuêcànhlá,khôngxarừngKhoocrấtdễbénlửa.

Tốingày25tháng2,trongkhipháobinhđốiphươngbắncầmcanhvàogócrừngnơiđặtchỉhuysởđượcngụytrangkỹ,tướngDũngđãkýquyếtđịnhthôngquakếhoạchtấncôngthịxãBuônMaThuột.TướngDũngtuyênbố:“ỞBuônMaThuột,tamạnhhơnđịch.Chúngtacógầnbasưđoàntrongkhiđịchchỉcómộttrungđoànchínhquythuộcsưđoàn23bộbinhvàbabinhđoànvệbinh.Chúngtađánhthẳngvàotrungtâmvàsaukhiđánhchiếmđượchaisânbayvàđánhsậpbộtưlệnhsưđoàn23,chúngtasẽtỏaratiếncôngcácvịtríbêntrongthịxã.Nếutấtcảđềuhiệpđồngchặtchẽvàgiữđượcbímậtthìđịchsẽsụpđổrấtnhanhchứkhôngphảitừ7đến10ngàynhưcácđồngchídựkiếnlúcđầu.Chúngtasẽchạyđuavớithờigian”.

Banchỉhuyđịchcóđánhhơithấynguycơđangrìnhrậpkhông?QuangheđàingườitabiếtPhạmVănPhúralệnhchocácthámbáocủaôngtaphảitìmchođượccácvịtríémquâncủacácsưđoànViệtCộngnhưngkhôngsaolàmđược.ChỉhuysởmặttrậnTâyNguyênsẽgiúpyđiềuđóbằngcáchphaotinvềlựclượnggiảiphóngsẽđánhKontumvàPleiku.Dânchúngquanhhaithịxãnàyđượcđộngviênồạtđểmởđườngmớihaysửađườngvàđượcyêucầutổchứccáccuộcmíttinhđểhoannghênhnhữngngườisắp“giảiphóng”KontumvàPleiku.Ngày1tháng3,haiđồnởphíatâyPleikubịsưđoàn928tấncôngđãthểhiệnmốiđedọanày.MộtđợtpháobổsunggiúpsưđoànđổpháobinhhạngnặnglênsânbayCùHanh.Ngày4tháng3,từđồngbằngvenbiểnđếnPleiku,xungquanhAnKhê,mộtloạtđồnbốtthấtthủ.Càngngàycàngtinchắcmốinguyhiểmnằmởphíabắc,tướngPhạmVănPhúđưađếnđâyquânbiệtkíchvàđiềulữđoànkỵbinhsố2đếnAnKhê.

Trongkhiđó,sưđoàn320bímậtgiấukíntungtíchđồngthờiđẩymạnhhoạtđộngnghibinhlừađịch.Mộttrongcáctiểuđoàncủasưđoàn320đượcbiệt

pháiđihoạtđộngđộclậpvềphíatây,luồnrừngvòngquanhphòngtuyếnđịchnhưngkhôngđểđịchpháthiệnrồivàolúcthíchhợpsẽđóngmộtchốttrênđường14.(TrongcuộctháochạykhỏiPleiku,chínhtiểuđoànnàyđãđếnđầutiênđểkhóachặtconđườngđirabiển).Ngày10,tiểuđoànnàyđãtậptrungcáchBuônMaThuột50kilômétvềphíatâynamquanhĐứcLập.

Vàongày5tháng3,tấtcảcácconđườngnốimiềnnúivớiđồngbằngđềubịcắtđứt,trongkhitrêncaonguyên,xecộvẫnđilạibìnhthường.Mỗingàytừ60đến80xedânsựvàquânsựlănbánhtrênđường14nốiliềncácthànhphố,thịxã,thịtrấntrongvùngnhưthườnglệ.

Tránhnéquânbiệtkíchđanglầnmòchỗđóngquâncủamìnhbằngnhữngđộituầntrahaynhữngcuộchànhquânnhỏbằngtrựcthăngvàchốngtrảcácđợtpháokíchthămdòcủađịch,sưđoàn320vẫnẩnkíntrongrừng,sẵnsàngchốtchặntrênnhữngconđườngxungyếu.

Ngày5tháng3,trongmộtlầnđitrinhsátđịahìnhquanhBuônMaThuột,mộtpháothủViệtCộngbịthươngvàbịđịchbắt.Trênngườianhcócuốnnhậtkýđiđường.Ngayhômsau,ngày6tháng3,haitiểuđoànvàmộtđạiđộithiếtgiápquânđộiSàiGònđếntăngcườngchomộtvịtrínằmcáchthịxãBuônMaThuột11kilômétvềphíatâybắcvàngaylậptứcbắtđầulùngsụcxungquanh.Nhữngđơnvịđangchuẩnbịđịađiểmxuấtpháttấncôngphảirútluiđểtránhđịchpháthiện.Đểtạothuậnlợibốtrílựclượngbaovây,bộchỉhuymặttrậnTâyNguyênlệnhchosưđoàn320phảiđánhchiếmChưXétrênđường14từngày7tháng3đểthuhútmộtbộphậnđịchđóngtrongthịxãvàgiảitỏavùngđangbịcànquét.Ngày7tháng3,địchbịdiệtgọnsaubamươiphútnhưngvẫntiếptụccànquét.Sángngày8tháng3,sưđoàn320tiếnvàoquậnlỵThuầnMẫnvàcắtđứthoàntoànđường14.Đếngầntrưa,quânđộiSàiGònđangluẩnquẩntrongrừngvộirútngayvềthịxã.

Trongngày9,tronglúcởphíabắcsựuyhiếpđốivớiPleikungàycàngrõnét,mộtloạtcáccuộchànhquânđãlàmxongviệccôlậpBuônMaThuột.Chỉtrongmộtđêmkhôngcómộttrởngạivụnvặtnào,12trungđoànbộbinhhợpđồngbinhchủngđềuđãvàovịtrí.Lựclượngxungkíchđãápsátngoạivitrongkhiđạibộphậnlựclượngcơgiớiđãđếnsátcácvịtríđượcchuẩnbịbêncạnhcáctrụctiếncông.Trongrừngởkháxa,nhiềunơiđếnbốnchụccâysốcácxetăngnổmáychờlệnhđằngsaucáccâytođãcưađượcbốnphầnnămthâncây,đợiđếngiờGmớihạđểchekínđườngxuấtkíchcủaxetăng.

VùngcaonguyênvốnđãbịcôlậpvớiphầncònlạicủamiềnNamnaylạibịcắtlàmđôi.TướngPhạmVănPhúchỉcómộtýnghĩtrongđầu,trướchếtvàtrênhết,làbảovệPleiku.DùPhúcómuốnthayđổithếbốtrílựclượngcũngkhôngkịpnữa.Bịchốtchặnkhắpcáchướng,cácđơnvịcủaôngtarơivàomộtmạngnhệnbằngdâythépsẽbịxiếtchặtkhôngthươngtiếc.

Thậtvậy,tướngVănTiếnDũngsẽlặplạitrênquymôlớnhơncáchđánhđượcôngápdụngnăm1952ởPhátDiệmvàquânlínhcủaônggọilàchiếnthuật“hoasennở”.LựclượngxungkíchxôngthẳngvàotrungtâmthànhphốvàchỉsaukhiđánhchiếmhaisânbayvàđánhsậpBộtưlệnhsưđoàn23,quâncủaôngmớitỏarộngradầnđánhchiếmnốtnhữngvịtrícònlạicủađịch.

2giờsángngày10tháng3,trậnđánhácliệthơnkhilựclượngđặccôngtiếnvàotrungtâmthànhphốtấncônghaisânbayvàmộtsốvịtríkhác,còntrọngpháovàhỏatiễnnãvàochỉhuysởsưđoàn23.Giữatiếngnổcủabộcphá,trọngpháovàhỏatiễn,cácxebọcthépchởbộbinhtiếnvàotrungtâmthịxã.Tiếpđólàcácpháocơgiớitựhành,cácgiànhỏatiễntừcácvịtrítậpkết,đitheocáchướngtiếncông,ầmầmtiếnvàothịxã.PháobinhcơgiớivượtsôngSrepoktrêncáccầuphàđượclắpnhanhchóng.Xetăngchànátcácvịtríngoạivi.Từ7giờ15phút,haitiểuđoànbộbinhđiđầuđãkiểmsoátcácngãbatrongthịxã.Khibóngđêmbuôngxuống,tốingày10tháng3,nhữngngườitấncôngbấtchấp80phivụcủakhôngquânđịchvẫngiữvữngcácvịtrítrongtrungtâmthịxã,trừchỉhuysởsưđoàn23,tạiđâymộtsốtànquânrútvềcốthủtiếptụcchốngcựđếnhômsau,lúc8giờ30phútmớichịubuôngsúng.Vàolúcđó,trongtoàntỉnhĐắkLắk,nhưtướngDũngviết:“địchchỉcònnhưmộtconrắnkhôngđầu”.

TạiSàiGòn,ngườitabỗngnhiênnhưrơitừtrênmâyxuống,nhưngcònbántínbánnghitinrằngmộtcuộcphảnkíchcókhôngquântrợlựcsẽnhanhchónglậplạitìnhhìnhnhưhồiTết1968.

Tuynhiên,đốivớinhữngngườicáchmạng,đâyvẫncònlàmộtẩnsốđánglongại:liệuMỹcóquaylạicanthiệpkhông?TrongkhicácđơnvịđanglầnlượttiêudiệthếtvịtrínàyđếncăncứkháccònlạitrongtỉnhĐắkLắkthìTổnghànhdinhởHàNộichắtlọctừngmẩutincủacácđàiphátthanh,cáchãngthôngtấn…TintứcnhữngsânbaytạiTháiLancóhoạtđộngkhácthường,nhưmộtđámmâyđenđãcólúclàmuámbầutrờisonglạitanđirấtnhanh.KhônglựcHoaKỳkhôngcóđộngtĩnhgì.

Ngày12tháng3,tướngGiápgửiđếnBộChỉhuymặttrậnTâyNguyênnhậnđịnhcủaBộChínhtrịvàQuânủyTrungương:ĐiềulựclượngbaovâyPleiku,khóachặtmọiconđườngvàphongtỏasânbay,phánđoánđịchcóthểsẽrútluichiếnlượckhỏiTâyNguyên.Tiếptụctiếnquân.ChưacầnđưatingìngayvềtrậnBuônMaThuộttrênbáođàicủata,cứđểchođịchbahoarồisauchúngsẽcàngchếtđứng.

ĐiệntừHàNộivàogiữalúcđangdiễnracuộcphảnkíchcủaSàiGòn.MộtđộitrựcthănghùnghậuđổquânxuốngPhướcAn,phíatâyBuônMaThuột,tạiđâypháocaoxạcủalựclượngcáchmạngđãchờsẵn.Từngloạtđạnrấtđanh,nãvàođộihìnhquâncứuviện.Nhữngtênlínhcómaymắntiếpđất

đượcthìkhôngcònthìgiờtậphợpthànhđơnvị.

Chiếnthắngđếnquánhanhkhiếnmộtsốđơnvịquâncáchmạngkhôngbiếtkhaithác.Quánhiềucuộchọpbàncãidàidòng,VănTiếnDũngphànnàn:“Cómáyvôtuyếnđiệnmàkhôngdùng,cứláchcáchkéođườngdâyđiệnthoại;cóxelấyđượccủađịch,cótùbinhbiếtláixecũngkhôngdámdùngđểcơđộngbộđộimàvẫncứlẽođẽođibộ.Địchđangrốiloạn,tanrãkhôngnhưđịchđãcótổchức,chuẩnbịsẵnphòngngựđợita,nhưngkhiđánhvẫnđòiđủbàibản…Vấnđềvỡratoquá,nhanhquá,thờicơđểgiànhthắnglợimớixuấthiệnngàycàngnhiều”.Tấtcảnhữngaitrướcđâylầnchầntránhné,thìnaycũngphảinghiêmchỉnhnghĩlại.Khaitháctìnhhìnhthuậnlợimộtcáchtáobạolàchỉthịcấpbáchlúcnày.

Ngày13tháng3,NguyễnVănThiệumộtlầnnữacònralệnhcốthủBuônMaThuột,trongkhitoànbộlựclượngphòngthủtháochạytừgần48tiếngrồi.Nhưngngaytừhômsau,14tháng3,ThiệuđãđếnNhaTranghọpvớitướngPhạmVănPhúvàtoànbộbộthammưutạiđây,bànbạctayđôi,giọngđiệuđãxuốngnước.ToànbộlựclượngphòngthủTâyNguyênsẽrútvề.Cuộchọpchưakếtthúc,sẽkhôngbáochochínhquyềntỉnhđểtránhhốthoảng.Rútbằngđườngnào?Chỉcònđườngsố7xuốngTuyHòa.Conđườngnàykhôngbịđốiphươngcắtđứtvàtừnhiềunămnaygầnnhưkhôngaiđilại.

TướngVănTiếnDũngvẫnđangchămchúhướngvềbảnđồBuônMaThuộtthìngày16tháng3từHàNội,tướngGiápchobiếtBộTưlệnhquânđoànIIcủaSàiGònvừaditảnvềNhaTrang.Thànhcôngchiếnthuậtđangtrởthànhmộtthắnglợicótínhchiếnlược?MọicặpmắtđềuhướngvềbảnđồvùngPleikumàngườitabáotinmườigiờsauđócómộtđoànxekhởihànhđivềhướngPhúBổn.Chuẩnbịphảnkíchchăng?Haylàtổngrútlui?MộtcuộcthảoluậnnáonhiệttạisởchỉhuymặttrậnTâyNguyêndiễnravàođêm16rạng17tháng3.Địchđanghốthoảngrútluichăng?Nhữngýkiếntráichiềunhaukéodàichođến21giờthìtinđịchrútchạytoànbộkhỏiTâyNguyênđãđượcxácnhận.Địchchonổkhođạn,nhiềuđámcháybùnglêntrongthịxãvàđoànxevừalănbánhđivàođường7theohướngđồngbằng.Lầnđầutiêntrong30nămchiếntranh,cảmộtquânđoàntháochạy.Dướiánhsángcủanhữngchiếcđènpinbỏtúi,bộthammưuxemxétkỹlưỡngtấmbảnđồđểpháthiệncácchỗnútcổchainhằmbốtríphụckíchđượcthuậnlợi,đạtkếtquảtốiđa.VănTiếnDũngkhôngnóigìthêmnữa.Saolạicóthểthếđượcnhỉ?Khônglẽđịchrútchạytheomộtconđườngđãbịbỏquênkhôngthămdòvàbảovệ?Tuynhiên,anhemđãkiêntrìkhẳngđịnhrằngconđườngnàytừlâulắmkhôngcócầuphàgìhết.TướngDũng,nguyêntưlệnhsưđoàn320,tựtaynhấcmáyđiệnthoại.Ônglệnhchosưđoànphảixuấtquânngaytrongđêm.

Sángsớmngày17,cácđơnvịmũinhọncủasưđoànđãkhóachặtđường7ở

phíađôngPhúBổn,tạoramộtnútcổchaikhổnglồkéodàihàngkilômétđếntậnphíatâythịxãPhúBổnhoàntoànáchtắc.Trongđoànquânbịchặnlại,khôngkhítánloạn.Nhìnthấycácsĩquantrongbộchỉhuyvộivãlênmáybaytháochạy,cácgiađìnhhốthoảngrútluivớiquânđộinhưnghọđãlàmvướngchâncuộchànhquân.TrênđườngphốnhỏhẹptrongthịxãPhúBổn,xetảiđỗchậtcảđườngđi,làmgiaothôngtêliệt.Lộnxộnkhắpmọinơi,xôđẩy,chửibới,đánhđấmvàbắnnhaunữa.Nhữnglờithanvãnrênrỉvàcướpbócđãxảyra.Đượcbộđộiđịaphươnggiúpđỡ,sưđoàn320chuyểnsanghànhđộngtừsángngày17.Và48giờsau,toànbộquânđoànIIcủaSàiGònbịxóasổ.Núirừnglúcnhúcnhữngkẻchạytrốn.Saucơnsốcbanđầulàsựkinhhoàngchiếmlĩnhtấtcảcáccấptừcấpsưđoànđếnbộchỉhuytốicao.NềntảngchiếnlượccủamiềnNamsụpđổ.

Trêntấtcảcácmặttrận,từngày10tháng3đếnnay,cuộctiếncôngvớimộtquymôkhôngngờnhằmchọcthủngphòngtuyếnđịchdiễnrakhắpnơi.ThếbốtrílựclượngquânđộiSàiGònvỡvụnvàcolạivớinhịpđộchưatừngcóởmiềnTrungcũngnhưởcựcnamcủamiềnNam,nơiphongtràodukíchlannhanhnhưvếtdầuloang.ChỉcầnchútcốgắngnữalàmiềnNamsẽthấtthủhoàntoàn.Ngày18,đèoHảiVângiữaHuếvàĐàNẵngbịphongtỏa.Ngàyhômsau,Huếbịcácđơnvịvừavượtvĩtuyến17tấncôngbằngmộtcúđiếngngười.Haingàysau,quânphòngthủcốđôHuế,hoàntoànbịbaovâychạyngượcracửabiểnThuậnAn,nơitừngchứngkiếncuộcđổbộcủatướngDeCourcycủaPháp90nămtrước.BịlừagạtrabiểnsẽcótàuMỹđón,sưđoàn1dồnứlạitrênbãibiểnThuậnAn,chỉmộtsốchenchúcxôđẩynhaukịpnhảyxuốngxàlan,xuồng,cònđạibộphậntanrãbỏchạytánloạnhoặcđầuhàng.Sưđoàn1coinhưbịxóasổ,Huếđượcgiảiphóngngày25tháng3.

ỞkhuV,từBìnhĐịnhđếnQuảngNgãi,dướisứcépcủabộđộiđịaphươngdoChuHuyMânvàVõChíCôngchỉhuy,toànbộhệthốngbìnhđịnhtanratừngmảnh.ĐàNẵngnhưmộtmảngdakhômỗilúcmộtcolạitrongkhicácđơnvịtanrãdồnvềthànhphốcùngvớigiađìnhbinhsĩcànglàmkhôngkhíhoảngloạntănglên.

Từchiềungày11tháng3,TổngBíthưLêDuẩnđãhỏimộtsốcánbộcơquanBộTổngthammưu:“CácđồngchíhãysuynghĩxemtrậnBuônMaThuộtcóphảilàtrậnmởđầucuộcTổngtiếncônglớncủatakhông?”

Tốingày18tháng3,câutrảlờingàycàngrõ.Ngày20tháng3,BộChínhtrịchínhthứcnắmbắtbướcngoặtcủachiếncuộc,điệnchomặttrậnphíanamthựchiệnkếhoạchgiảiphóngSàiGònsớmhơndựkiến.Mộttuầnsau,LêĐứcThọđápmáybayđiĐồngHới,triệutậptạiBộchỉhuymặttrậnTâyNguyêntấtcảnhữngngườiphụtráchchủchốtcácquânkhuphíanam:PhạmHùng,TrầnVănTràthaymặtNamBộ,ChuHuyMân,VõChíCôngthaymặtLiênkhuVđểthảoluậnvàthôngquakếhoạchmới.

Thắnglợidồndập.Ngày21tháng3,căncứTuầnDưỡngthấtthủcànglàmtăngáplựcđốivớiĐàNẵng.NgayhômsautướngGiápnhậnđịnhđốiphươngphảitínhđếnviệcditảnkhỏiĐàNẵng.Haingàysau,căncứkhổnglồChuLaiphíanamthànhphốbịtiêudiệtcànglàmchoĐàNẵngbịcôlập.Ngày25,HàNộiđiệnchotướngLêTrọngTấncùngvớiChuHuyMânthànhlậpBộTưlệnhMặttrậnQuảngĐà.Dânsốthànhphốtănggấpđôivìbinhlínhchạytrốncácnơidồnvềvàdânditản.LộnxộnnhấtlàởsânbayĐàNẵng,diễnracảnhchạyloạn,tướngtá,sĩquanbinhlính,dânthườngchennhaukiếmchỗbằngmọigiátrênmáybayBoeing727haytàu,xuồng,xàlanratàuhảiquânđangchờngoàikhơi.

Bịđầuđộcbởinhữngluậnđiệutuyêntruyềncủachínhhọ,lạithêmtìnhcảnh“mạnhainấychạy”làmtrầmtrọnghơn,toànbộmiềnNamViệtNammadeinUSAbịcắtcụthếtchinàyđếnchikhácnhưđanglêncơnsốtđiêncuồng,bỗngnhiênnổihếtlênmặtcáichướngkhícủachếđộ.

ỞmặttrậnB.2(miềnNamTrungBộvàNamBộ),TrầnVănTràvừanhậnthêmxebọcthép,đãtungsưđoàn7chiếmlĩnhđường20tiếnvềLâmĐồngvàBảoLộc.Hainơinàybịđánhchiếmnhanhgọnhầunhưkhôngphảigiaochiến.

Toànbộquânđộivừachiếnthắngởcaonguyênnayđượcgiaothêmnhiềunhiệmvụmới.Bộđộiđịaphươngđượclệnhđánhchiếmcácđồnlẻtrongkhuvực,VănTiếnDũngđiềuđộngngaysưđoàn368theocácđường19,7và21tiếnvềBìnhĐịnh,sưđoàn320theođường7và21tiếnvềPhúYênvàNhaTrang.TạiNhaTrang,cảnhhỗnloạndiễnrarấtđángsợ,línhthủyđánhbộcướpphá,gâyẩuđảđếnmứchãmhiếpcảvợconcủalínhcácđơnvịkhác.Dânchúngbứcxứcquáphảicửngườiđếngặpquâncáchmạngyêucầuđếnngayđểgiảiphónghọ.CácđơnvịmũinhọntiếnvàothànhphốcònthấycơmcanhcònnóngcủatướngPhạmVănPhúchưakịpăn,phảichạyvộivềPhanThiết.Trungđoàn198đặccông,saukhigiảiphóngĐàLạt,đượclệnhtiếnngayvềPhanRang.NguyễnVănThiệuphảithừanhậnthấtbạimớinàybằngcáchsápnhậphaitỉnhcuốicùngcònkiểmsoátđượcởmiềnTrung(nhưngđượcbaolâu?)vớiSàiGònđểlậpphòngtuyếnphòngthủvòngngoàichoSàiGòn.

TìnhhìnhdiễnraquánhanhkhiếnLêĐứcThọtrênđườngđiđãphảiđiềuchỉnhnhiềulầnkếhoạchcủamìnhđểđẩynhanhcuộctiếnquân“thầntốc”hơnnữa,nhấtthiếtphảigiảiphóngSàiGòntrongvònghaitháng.Cuốitháng5,giómùabắtđầuthổi,báohiệumùamưaậpđếnsẽlàtrởngạilớnchoquâncáchmạng,vốnchủyếuđượctiếptếbằngnhữngconđườngđấtmànhữngcơnmưađầumùachẳngmấychốcsẽkhiếnchúngbiếnthànhlầylộinướcvàbùnkhôngthểđilạiđược.

Ngày31tháng3,LêDuẩnđiệnvàochỉthịhoãncuộchọpdựkiếnởTây

Nguyên.MọingườisẽhọptạiNamBộ,nơiBộchỉhuycủatướngDũngsẽnhanhchóngthànhlập.Trướcmắt,điềuchủyếulàtranhthủthờicơthuậnlợi,thayđổibiênchếcácđơnvị,thànhlậpngaycácbinhđoàncơđộnghợpđồngbinhchủngmạnhcấpquânđoànvàsẽtậptrungcáchướngđánhvàoSàiGòn.CócầngọibasưđoànđangtiếnvềCamRanhvàNhaTrangkhông?TheođềnghịcủatướngDũng,nhữngđơnvịđótrướckhirờikhỏiTâyNguyênđểchấnchỉnhlạibiênchế,nayvẫntiếptụctiếnquânxuốngmiềnđồngbằngmiềnTrungđểtiếnvàoNamBộbằngnhiềungả.

ThammưutrưởnghảiquânMỹ,tướngWeyandđếnSàiGòncuốitháng3,đánhgiáViệtCộngchỉcóthểđiềuđộngmộtquânđoànvàomiềnNamvàtrongtrườnghợpthuậnlợinhấtcũngphảimấthaithángmớivàođếnNamBộ.

Thựctế,trongvòngbatuầnsốquânthamgiagiảiphóngtănggấpbốnlầnsovớiướctínhcủaWeyand.Ngày25tháng3,quânđoàn1đangđắpđêsôngHồngởNinhBìnhđượclệnhđigấpvàomiềnNamquaPleikuvàPhúBổn.Trongthờigiantừhaiđếnbatuần,cácđơnvịquânđoàn1đãvượt1.900kilômétvàovịtríquiđịnh.Ngày14tháng4,toànbộquânđãtậpkếtđầyđủ.Quânđoàn2lấytừcácđơnvịchiếnthắngởHuế,ĐàNẵngtheođườngvenbiểntiếnvàoNamBộ.Sau18ngàyhànhquânvượt900kilômét,quanhiềuđoạnsôngsuối,khôngcócầuvìphầnlớncầuđãbịđánhsậpkhiđịchrútchạy,quânđoàn2cũngđãvàotớiBàRịavàBiênHòa.

Cánhquânthứ4đitheosườnphíatâycủadãyTrườngSơntiếnvềTâyNinh,BếnCát,LaiKhêvàXuânLộcsaukhingoặtsangphíađôngđểgiảiphóngDiLinh.

Trêncaonguyên,tướngPhùngThếTài,ngườiđượcphâncôngkiểmtrađônđốcviệcchiviệnmàcácchiếnsĩgọivuilà“ôngthầntốc”,“ôngđốchànhquân”đãđảmbảophânbổvàvậnchuyểntoànbộhànghóavàkhítàibằngđườngmòntrênnúi.

Ngày2tháng4,tướngVănTiếnDũngchuyểnsởchỉhuytiềnphươngvàoNamBộ.TrênđườngđitớiLộcNinhchỉmấtgầnmộtngày,ôngđauxótnhớlạinhữngcuộchànhquântìmvàdiệtcủaMỹtrướcđâyđãbiếnvùngnàythànhmộtđịangục.Ngàyhômsau,ônggặplạiPhạmHùngởtâyLộcNinhtạiBộchỉhuyquânsựMiền(B.2),trongmộtcănnhàtrelợplámớiđượcdựngvộiđểđónnhữngngườichủmới.Ngườitađãdựngcảlềubạtdướicácgốccâytomớikịpthờigianbốtríchỗlàmviệc,ănngủchoBộchỉhuymặttrận.Cácxethôngtinthườnghoạtđộngvàobanđêmnhưngđãởkhoảngcáchthíchhợpđểtránhcácconmắtxoimóibằngđiệntửcủakhôngquânđốiphương.CácchiếnsĩliênlạcđềudùngxegắnmáyHonda-mộtphươngtiệngiaothôngđộcđáocủamặttrậnNamBộ-đilạisuốtđêmnhưmắccửiđểtruyềnđạtmệnhlệnh,tậphợpbáocáo.Đêmsau,TrầnVănTràcũngcómặt.

ToànbộđộingũmớigồmcảBắc,Trung,NamđãtậphợpvềđâytrênmảnhđấtNamBộ.CũngcóngườiđãbámtrụởđâykhálâunhưNguyễnVănLinh.Hômsau,cuộchọpbắtđầuđểxemxétlạitoànbộcôngviệcchuẩnbị,trongkhôngkhíthoảimái.Nhà“ngoạigiao”LêĐứcThọ,ngườidongdỏngcao,mặcáosơmimàuxanhdatrời,quầnkaki,đầuđộimũcứngbộđội,vaiđeochiếcxàcộttobằngdamàuđen,đếnbằngxegắnmáyvàocuốibuổichiều,nétmặtrạngrỡ.PhạmHùnghỏivềtìnhhìnhđạndượcchuẩnbịđếnđâu.ĐinhĐứcThiệnkếtthúcbảnbáocáobằngcâu:“Đạnđủbắnđểnósợđếnbađời”.

Mỗilầnbànđếntừngthứcầnthiếtchuẩnbịchochiếndịch,cócáiđãgầnđủ,cócáicònthiếunhiều,thìPhạmHùnglạichỉthịbiệnphápkhắcphục,thỉnhthoảnglạinhắccâunóicủaĐinhĐứcThiện:làmsaochocó,chođủvàchonhanh“đểđánhchonósợđếnbađời”khiếnmọingườitrongcuộchọpcườirộlên.KếtthúccuộchọplàviệcthànhlậpBộchỉhuychiếndịchHồChíMinhgiảiphóngSàiGòn:VănTiếnDũnglàTưlệnhchiếndịch,PhạmHùngChínhủy,TrầnVănTrà,LêĐứcAnh,ĐinhĐứcThiệnvàBùiPhùnglàPhóTưlệnh.

LầnđầutiênđặtchânlênđấtNamBộ,nêncũngnhưnhiềucánbộkhác,tướngDũngquantâmđầutiênlàmsaocóđượccácbảnđồquânđồntrúởBuônMaThuộtvànhấtlàởkhobảnđồthuộcNhađịadưĐàLạt.NhiềubảnđượcingấpởHàNộiđãđượcchuyểnvàobằngmáybay.TừkhirờikhỏiTâyNguyên,vấnđềđịahìnhSàiGònluônhiệnlêntrongđầuócôngvàôngthườnghỏicácđồngchícủamìnhđểindầnvàotrínhớvùngđấtvàtêncủacácviênchỉhuyđịchmàôngsẽđốimặt.Consôngnàysâubaonhiêu,ởchínhxácvịtrínào?Sưđoàn25ngụydotêntướngnàochỉhuy?…“Saukhoảng15ngày“nghenhiều,nhìnnhiềuvàsaunhiềungày“dánmắt”vàocáctấmbảnđồSàiGòn-GiaĐịnh,trongđócócảnhữngtấminđểbánchokháchdulịch,chúngtôiđãthuộcđượctênnhiềuđườngphố,têncáccầu,cáckhunhànhiềutầng,khotàng,bếncảng,tuychưabiếtđượccảnhtrí,màusắc,đườngnét,kiếntrúccụthể,nhưnglạinhớđượccựly,chiềurộng,diệntích,v.v…củanhữngnơiđó.ChúngtôiđãcóthểnóichuyệnvàlàmviệcvớinhauvềtìnhhìnhSàiGònmàkhôngphảitrảibảnđồnhưlúcmớiđếnB.2nữa”,tướngDũngviết.

NguyễnVănLinhvàcáccơsởđảngthànhphốSàiGònđãchiếnđấutạichỗtừbamươinămnay,trongnhữngngàynàylàmộtyếutốthenchốt.LựclượngchiếnđấuanhhùngđómặcdùđãchịunhiềutổnthấtđauthươngvìbàntaykhủngbốcủabọnácôntrongkếhoạchPhượngHoàng,vẫnlàmộtlựclượngquantrọng,tạođiềukiệnthuậnlợichoviệcđưavàonhữngbinhđoàncơgiớithọcsâucủachủlựcvàoSàiGòn.Trongcáckhuphốsangtrọngvàkhutrungtâmdâncưcủanộithành,cơsởcònnhỏyếunếukhôngnóilàcực

nhỏ,nhưngởngoạiô,nhấtlàHócMônthìlạirấtmạnh.Mộtmạnglưới60cơsởđảngvàbatrămdânquânvũtrangđãtiếnhànhxâydựngcơsởngầmtrongthànhphố.Bốntiểuđoànvànhiềuđộibiệtđộngđãbámchắcvàodânchúngởvùngvenđô.Nhờcóhọ,cácđơnvịđặccôngmớicóthểđộtnhậpkhôngmấykhókhănđếngầncácđiểmxungyếudẫnvàonộithànhvàchophépđánhtỏaranhưbôngsennở.

NgượclạivớiBuônMaThuột,nơivùngngoạivichỉdolựclượngđịaphươngítngoancốhơncủađịchphònggiữ,vùngvenSàiGònlạilàđiểmmạnhtrongthếbốtrílựclượngphòngthủcủađịchbảovệtrungtâmthựctếlàrỗng.Nhữngđơnvịsừngsỏnhấtđềuđượcbốtrítrêncácđườngvànhđaicáchxatrungtâmtừ30đến50kilômét.Hơnnữa,tấtcảđềuđangtriểnkhaivàtronghoàncảnhnàykhôngcònyếutốbấtngờnữa.Nếuchỉdùngmộtmũithọcsâu,làmsaocảnđượclựclượngđịchtừvànhđairútvềtrungtâmvàgiaochiếnngaytrênđườngphố?

ConđườngtrườngchinhvạndặmcủaViệtNamsẽkếtthúcbằngmộtchiếndịchkiểuPétrogradmàcólẽLêninlẫnTrotskicũngkhôngchốibỏ.Phảitránhcáccuộcgiaochiếnđườngphốđểgiảmthiểumáuchảy,tránhthiệthạichonhândânthànhphốmàphầnlớnlànạnnhâncủachếđộdoMỹlậpnênvàchịuảnhhưởngnặngnềcủaMỹ,đólànhữngphươngchâmchỉđạochiếndịch,tướngDũngviết:“Chúngtôimuốnmởmộtlốithoátchođôngđảobinhsĩvàkhôngmuốnphảiđổnhiềumáu”.

Bằngcáchcôlậpcácvịtrívàchọcthủngphòngtuyếnđãbịrònhiềuchỗcủađịch,cáccánhquânsẽchianhauđồngthờitiếncôngvàonămmụctiêuthenchốt:Bộtổngthammưu,DinhĐộclập,Biệtkhuthủđô,TổngnhacảnhsátvàsânbayTânSơnNhất.

SaukhiPhanRangthấtthủ,XuânLộctrởthànhvịtrítrọngyếutronghệthốngphòngthủSàiGòn,cánhcửathépchechởconđườngđivàoSàiGòn.

Từngày9tháng4,quânđoàn4(gồmsưđoàn7,sưđoàn341vàsưđoàn6)đượcbộđộiquânkhu7trợlựcđãtiếncônglàmnhiềuđợtnhưngvẫnchưadứtđiểmđược.Địchkhángcựrấtquyếtliệt.NguyễnVănThiệuchơiconbàicuốicùngđãđưasưđoàn18phònggiữXuânLộcvàđượctăngcườngbằnglữđoàndùsố1cùngtấtcảcácđơnvịsẵncó.LựclượngkhôngquâncònlạitạiBiênHòavàTânSơnNhấtsẽyểmtrợtốiđađểphòngthủXuânLộc.Saunhiềuđợttấncông,quâncáchmạngtiếnvàotrungtâmthịxãthìvấpphảisứckhángcựcủatướngLêMinhĐảo.Lựclượngtiếncôngphảithêmcơsốđạnpháođểmongdứtđiểm.ThấycuộctiếncôngXuânLộckhôngthànhcông,BộchỉhuychiếndịchđãcửtướngTrầnVănTràđếnxemxéttìnhhìnhvàquyếtđịnhthayđổihướngtiếncông.TướngDũngviết:“KhiđịchđãdồnquânvàođểcốcứuthịxãXuânLộcthìtakhôngcầntậptrunglựclượngtiếptụcđánhthẳngvàođấynữa,màchuyểnlựclượngđánhcácđơnvịđịchđến

phảnkíchđứngchânchưavữngởvòngngoàiđangthiếucôngsự,vàthiếusựhiệpđồngchặtchẽvớinhau”.Mộtmũitiếncônghướngvềquốclộ1cắtđứtconđườngnốiSàiGònvớiXuânLộc.SaukhigiảiphóngPhanThiết,ngày19,cácbộphậnđiđầucủacánhquânphíađônghômsauđãđếncửangõthịxãXuânLộc.Đêmsaunữa,toànbộlựclượngphòngthủXuânLộcphảirútchạytheođườngsố2vềBàRịađểrabờbiển.Dọcđườngbịchặnđánh,chúngphảibỏlạinhiềuquântrang,quândụngchạythoátthân.CánhcửaphíađôngSàiGònđãmở,quânđoàn1vàquânđoàn2tiếptụctiếnquântheođườngvenbiển,theosaucósưđoàn3củaLiênkhuVvàlữđoàn52từQuyNhơnhànhquânbằngxebuýtnhãnhiệuPullmanmớithuđược.

Phnompenhthấtthủngày17đãkhôngthuyếtphụcđượcQuốchộiMỹthôngquakhoảnviệntrợbổsung722triệuđôlamàNguyễnVănThiệukêugàoỏmtỏi.Từngày20,sứquánquádưthừanhânviên(2.000người)củaMỹtạiSàiGònbắtđầuđốthếtgiấytờ,trongkhihaitàuchởtrựcthăngcủaHạmđội7làOkinawavàHancockvàtàusânbayMidwayđãđếncửasôngSàiGòn,hộiquânvớitàusânbayEnterprisevàCoralSeađãđậusẵnởđâyđểyểmtrợmộtkếhoạchvậnchuyểnkhổnglồbằngmáybaylênthẳngđểgiảivâychonhữngngườiMỹ“thầmlặng”bịkẹttrongthànhphố.Nhữngconchimưngkhổnglồcótiếngđộngcơđinhtainhứcócliêntụcbayđến,bayđiđểbốcbằnghếtnhữngngườiMỹđangđứngchờtrên13nócnhàđượcMỹchọnlàmsânđỗmáybay.

BịWashingtonbỏrơi,vấpphảinhữnglờichỉtríchngàycànggaygắtcủanhữngngườithâncận,NguyễnVănThiệuphảináumìnhsuốtngày20trongcănhầmcánhândướitầnghầmtrongDinhTổngthốngđểhômsau,ngày21tháng4chuyểngiaoquyềnhànhchoôngbạngiàTrầnVănHương,ôngnàychủtrươngtiếptụcchínhsáchnhưcũtrongkhichờđợimộtđiềuthầndiệu.MộtsốngườicựcđoancốlêndâycóttinhthầnngàycàngsasútbằngcáchkhoekhoanghiệulựccủaloạibomCBS,theohọchỉriêngmộtquảcóthểxóasổmộtsưđoànđốiphương.MộtsốngườikhácchủtrươngrútvềđồngbằngsôngCửuLongđểcốthủchungquanhCầnThơvàsânbaythànhphố.Nhưngkhôngaicòntinnữa.Tấtcảnhữngcuộcđấuđágaygắtgiữacácphepháiganhđuanhau,mắngvàomặtnhauđểquytráchnhiệmvềnhữngthấtbạivừaqua.ViệccáctướnglĩnhvàsĩquancaocấpbỏnhiệmsởvềnhàchuẩnbịhànhlýđểraHạmđội7đãkếtthúcquátrìnhsụpđổcủanhữngnhàcầmquyềnSàiGòn.TạiPhanThiết,nhữngngườilínhbịbỏrơiđãbớitungmồmảcủagiađìnhNguyễnVănThiệubiểuthịtháiđộphẫnnộđiêncuồng,bấtlực.Cònmấtnămngàythảoluậndàidòngđểlàmsángtỏvấnđềvớinhau,TrầnVănHươngcuốicùngmớichịurútluikhỏichínhtrườngđểgiaoquyềnchoDươngVănMinh.LạithêmhaingàynữathảoluậnvôbổtronghaiviệnquốchộiđểvịTổngthốngmớinhậmchứcvàongày28.

Trongkhiđó,saukhinhậnđượcđiệncủaLêDuẩnchophépchuyểnsangtiếncôngngaykhôngđểchậm,VănTiếnDũngvàPhạmHùngthôngquakếhoạchchiếndịchcuốicùnggiảiphóngSàiGòn,mangtênchiếndịchHồChíMinh.Bắtđầutừngày28tháng4,nămcánhquânnhưnămgọngkìmđềunhấtloạtđánhvàotrungtâmthànhphốvớisựgiúpđỡcủacácđơnvịđặccông-biệtđộngđãcómặttrongthànhphố.Cóhaicánhphảichậtvậtmớiquađượcvòngngoài.CánhquânphíatâybắcphảivượtquahaiconsôngrộnglàsôngBévàsôngVàmCỏrồitiếnquânquamộtvùngđầmlầyđểcắtquốclộ4nốiliềnSàiGònvớiđồngbằngsôngCửuLong.CánhquânphíađôngdiệtcăncứNướcTrongđểđặtpháotầmxa130lytạiNhơnTrạch,từđâybắnvàosânbayTânSơnNhất.Ởphíatây,mộtbộphậnsẽphảicôlậpsưđoàn25,khôngchococụmvềSàiGònbằngcáchchặnquanhTâyNinh.MũinhọnchínhsẽtừphíabắcvàtâybắcquangảBiênHòavàThủDầuMột.

Cuộcbaovâythànhphốbắtđầutrongngày27tháng4.Ởphíađông,quânđoàn2vượtquacácđồnđiềncaosuđánhchiếmtrườnghuấnluyệnthiếtgiápvàmộtphầncăncứNướcTrong.Tạiđâyquânđoàn2vấpphảisựkhángcựkháquyếtliệtcủalínhđónggiữNướcTrongvàhọcsinhTrườngsĩquanThủĐức.Ởphíabắc,quânđoàn3,saukhiđánhchiếmTrảngBomvấpphảicáctuyếnhàochốngtăng-lầnđầutiênđượcsửdụngtrongchiếntranhĐôngDương-quanhBiênHòa.NhưngbọnchỉhuycăncứkhôngquânBiênHòakhôngchịunổicácđợtpháokíchcủaquângiảiphóngđãphảirútchạybằngmáybaycònnánlạiđếnphútchót.MộtmũicủacánhquânnàyđếncáchThủĐức7kilômét.Vềphíanam,việckhóachặtquốclộ4đãcắtđứtmọiliênlạctừSàiGònvềđồngbằngsôngCửuLong.

Bộđội“đặccông”đượclệnhđẩymạnhhoạtđộngtrongvùngsaulưngđịch,đãđánhchiếmnhiềucầuđivàothànhphố,đặcbiệtlàcầuxalộ.HọđãkiểmsoátmộtphầnđườngvànhđaivàmởđộtphákhẩuchọcthẳngvàosânbayTânSơnNhất.Cơbảnnhiệmvụđềuđượchoànthànhtrừphíanam,nơiviệcđưacơgiớinặngbịchậmtrễsovớithờigianquiđịnh,vànhấtlàởphíađông,nơiquânđộiSàiGònởNướcTrongvàHốNaikhángcựkháquyếtliệtngăncảnviệcđưapháotầmxavàotrậnđịa.ĐườngliênlạcgiữaTâyNinhvàSàiGònvẫnchưahoàntoànbịcắtđứt,phầnlớncáccăncứđịchđềubịbaovâyhoặcbịtiêudiệt.

Ngày28,căncứNướcTrongthấtthủ,pháotầmxabắtđầunãđạnvàođườngbăngTânSơnNhất.VũngTàu(CapSaint-Jacques)ánngữcửasông,đãđượcgiảiphóngmộtphần.Cũngtrongngày,bộđộihảiquânđãgiảiphóngquầnđảoTrườngSa.

NhiềucuộcgiaotranhácliệtdiễnratạiBiênHòa,mặcdùbanchỉhuycăncứđãtanrãvàbỏchạytánloạn.TrongđồnđiềncaosuDầuGiây,mộtbinhđoàncủaquânđoàn3đãxuấtpháttiếnvềtrungtâmSàiGòn,lúc15giờ.

Bộđội“đặccông”đãmởđườngbằngcáchđánhchiếmhaicầutrongđêm28rạngngày29,binhđoànthọcsâucủaquânđoàn3bộbinhnhanhchóngvượtHócMôn,trênđườngđiđãtiếpnhậnsựđầuhàngcủatrạihuấnluyệnQuangTrungvàtiếnđếnBàQuẹo,cửangõthànhphố.Phíatâynam,binhđoàncơgiớihạngnặngđãchiếmcứcácvịtríđượcgiao.Quânđoàn1vàquânđoàn2đềuđãtiếnđếnLáiThiêuvàcầuxalộtrênsôngĐồngNai.TấtcảcácđơnvịcơgiớiđiđầuđãđếncáchtrungtâmSàiGòntừ10đến20kilômét,tạiđâychỉcònhaitiểuđoàndùcủangụycònnguyênvẹn.TổngthammưutrưởngCaoVănViênđãcùngđạibộphậnBộchỉhuyquânđộiSàiGòncaochạyxabayrangoàikhơitrêntàuchiếnMỹsaukhiđãtuyênbố“cươngquyếttửthủ”.Đâyđó,ởvùngngoạivi,mộtvàiđơnvịhoàntoànbịcôlậpnhưnhữnghònđảocòntìmcáchkhángcựlẻtẻ.

Ngày28tháng4vàolúc13giờ40phút,đườngbăngTânSơnNhấtbịnémbombởimộtphiđộigồm7máybayMỹA.37domộtphicôngcủakhôngquânSàiGònlàNguyễnThànhTrungdẫnđường,ngườiđãnémbomDinhTổngthốngđầutháng,rồihạcánhtrongvùnggiảiphóng.Tạiđây,anhđãhuấnluyệncácphicôngMig.VănTiếnDũngviết:“Mộttrậnphốihợptuyệtđẹp,mộttrậnđánhhiệpđồngquânchủng,binhchủngđầyđủnhấttừtrướcđếnnaycủaquânđộita”.Đốivớiông,cuộcnémbomhômấychỉcógiátrịtượngtrưng.

TronggiớichínhtrịSàiGòn,ngườitatựhỏi:PhảichăngđólàViệtCộng?Haylàthêmmộtcuộcđảochínhnữa,haymộthànhđộngchạysanghàngngũđốiphương?Trậnnémbomđãgâyhoangmangđếnđỉnhđiểm.Cũngtrongngàyhômđó,TrầnVănHươngcuốicùngđãthoáithácnhiệmvụvàđềnghịgiaoquyềnchoDươngVănMinh.Chếđộchỉcònmộthyvọngduynhất:vớtvátđượcnhữnggìcònlạiđồngthờichấpnhậnngừngbắn.

Trongkhôngkhíđảolộnlongtrờilởđấtđó,bađạibiểucủachínhquyềnmớiđếnthămdòđoànđạibiểuquânsựcủaViệtNamDânchủCộnghòatạiỦybanliênhợpđìnhchiến.ỦybanđãđàohàochiếnđấuởngaytrongtrụsởtạisânbayTânSơnNhấtnơingườitađãcôlậphọtừkhiđếnđây,saukhikýHiệpđịnhParistháng1năm1973.Đượcchủnhàgiữlạiđểbảođảmantoàn,cácđạibiểucủaDinhTổngthốngđãchấpnhậnngủquađêmtạiđây.Sauđó,họgặpbốnpháiviênnữađếnsaunhưngđãbịkẹtlạitạicăncứvìnhữngđợtpháokích.NhữnglờiđềnghịngoạigiaocủađạisứHoaKỳ,GrahamMartin,ngượclạibịcựtuyệthoàntoàn.Từbanămnay,trongcáigóckhuấtcủacăncứkhôngquânbịvâykínchungquanh,cácđạibiểuquânsựmiềnBắcchưabaogiờđượcxinxỏvàtántỉnhngọtngàođếnthế.Nếuđưarasớmhơn,nhữngđềnghịđócóthểcóhồiâm.Nhưngvàolúcnày?Vềmặtquânsự,từtháng4,cácngónđònđãlàmhếtcảrồi,bâygiờkhôngcòngìcóthểđixahơnđượcnữa.Nhữngngườicáchmạngthấytrướcmặthọ,đốiphươngtrướcđây

khôngchịuchìatayravớihọ,naycòngìđểđưaranữa,nếukhôngphảilàđểtướcđicủahọmộtchiếnthắngmàhọđãcótrongtầmtaysaukhiđãphảitốnbaonhiêuxươngmáu.Từđêm26,đàiphátthanhcủaChínhphủCáchmạnglâmthờiđòiphảigiảitántoànbộchínhquyềnSàiGòn,pháhủybộmáychiếntranhxemnhưmộtđiềukiệnngừngbắn,nóimộtcáchkháclàcáclựclượngđốiphươngphảiđầuhànghoàntoàn.

Từđêm29,cácxebọcthépvàcơgiớicủacáchmạngtiếnvàothànhphốnhưvũbão,đậptancácổđềkhángcuốicùngcủaquânđộiSàiGòn.Vàolúc9giờ25phút,trờibỗngđổmưaphùn,cácvịbộtrưởngtậphợptạiDinhTổngthốngđượctinnhữngđơnvịquânđộicuốicùngcủahọđãtanrã.Ngaylậptức,họđưaralờikêugọicácchiếnsĩcủahaiphengừngbắn,nhưnglờikêugọinàyđượctruyềnđichậmvìtướngVanuxemđãtựýđếnkhôngđúnglúcvàđềnghịmộtkếhoạchcứuvãnthầndiệu.Chỉítphútsau,vàobuổitrưa,lựclượngcáchmạngđãtiếnvàoDinhTổngthốnglàmchủtấtcảcácđiểmthenchốttrongdinh.Khướctừviệcbàngiaochínhquyền,màtheohọ,khôngcònýnghĩagì,lựclượngcáchmạngralệnhchotướngDươngVănMinhđitheohọ.Mấyngàysau,tướngMinhđượctrảtựdo.

TrongtoànbộvùngSàiGòn,nơivừadiễnramàn“thoáty”quânsựlớnnhấtthờiđại:mặtđườngđầyrẫycácthứtừquầnáo,giàycaocổ,đồdùngđượctháoravộivã(quânphục,phùhiệuvàvũkhícáccỡ…).TrênđườngphốSàiGòn-vừađượcđổitênthànhThànhphốHồChíMinh-dầndầnlạináonhiệttrởlại.Saunhữngngàycướpbóctheokiểuluậtrừng,mộtbầukhôngkhíthoảimáihồhởibaotrùmkhắpthànhphốlàmmọingườingạcnhiên.

Mấyhômsau,LêDuẩnvàVõNguyênGiápcùngnhauchỉđạotoànbộchiếndịchtừHàNội,đãđápmáybayhạcánhxuốngThànhphốHồChíMinh.

CuộcchiếntranhdàinhấtthếkỷvàcũnglàcuộcchiếnbạiđầutiêncủanướcMỹvừakếtthúc.Mộttrangsửđẫmmáuđãđượclậtsangtrangkhác.Nhưngnhữnghậuquảcủacuộcxungđột,dothiếuthiệnchívàsựngoancốmùquángcủaphươngTâygâyratừđầuđếncuối,sẽrấtlâumớicóthểkhắcphụcđược.

Từvàinămnay,tướngGiápcũngđãquantâmđếnnhữngvấnđềkhác.Nhữngvấnđềquânsựkhôngcònlàmốiquantâmhàngđầutronghoạtđộngcủaông.Đượcgiaophụtráchcôngtácnghiêncứukhoahọcvàkỹthuật,hiệnnayôngđóngvaitròhàngđầutronglĩnhvựcđượccoinhưmấuchốtcủabacuộccácmạngmàĐảngđangtiếnhànhđồngthờitrênlĩnhvựcquanhệsảnxuất,khoahọcvàkỹthuật,tưtưởngvàvănhóa.NgườisánglậpquânđộinhândânđãbànđếnnhữngvấnđềmớinàytạiĐạihộiIVĐảngCộngsảnViệtNam,họptháng12năm1976.Mộtcuộccáchmạngrộnglớnđãđượcthựchiệntrongquânđội,tạiđâyđãxuấthiệnnhữngkỹthuậthiệnđại(điệntử,tựđộnghóa,điềukhiểntừxa,cơkhíchínhxác)songsongvớiviệcphát

triểnsángtạomộtchiếnlượcquânsựđộcđáotrongmộtthờigiantươngđốingắn…Cuộcchiếnchonềnđộclậpvàthốngnhấtvềmặtchínhtrịđãthắnglợi,ngàyhômnaytướngGiáplạiđitiếpđếnmộttháchthứcmới:trongkhoảnghaichụcnăm,nướcViệtNamphảikhắcphụctìnhtrạnglạchậuhaitrămnămtronglĩnhvựckinhtếvàkỹthuật…

ĐiệnBiênPhủKhôngnghingờgìnữa,ngườiViệtNamlànhữngnhàphátminhracáimàngườitagọilà…nếuhaitừnàycóthểhòahợpvớinhaulà“côngsựsinhthái”(fortificationécologique),nóimộtcáchkháclànhữngcôngtrìnhphòngthủkiêncốhoàntoànphùhợpvớimôitrườngxungquanhđếnmứcnócóthểtrởnênvôhìnhvàkhôngthểxácđịnhđượcvịtríởđâuđểtiếncông.

Năm1886quânđộiviễnchinhPhápđãvấpphảimộttòathànhkiêncốđượcxâydựngtrênđấtbalànggọilàBaĐình[1].Dukíchquânđãbạtmộtconđêđểxâydựngchiếnlũytoànbằngbahànggiậutrekendàykhôngthểxâmnhậpđược,từxanhìnvàonhưmộtđảonhỏ.Bênngoàilànhữngthửaruộngbẫychông,bêntronglũytrelàcácdãyhầmhàođượcnghiêncứumộtcáchđángkhâmphục,tuyệtđốivôhìnhđếnmứcsuốthaithángđãkhiếnmộtđạoquântrên2.000ngườidomộtsĩquan,vềsaulàThốngchếJoffre,đánhtrậnmởđầucuộcđờibinhnghiệpcủamình.SaunàyGallencũngphảingạcnhiêntrướcnhữngcôngsựphòngthủcủachỉhuydukíchHoàngHoaThám,tứcĐềThám,vìôngđãdựngnênnhữngđồnlũykiêncốđượcrừngcâychephủkín.Ngườitachỉpháthiệnđượcnhữngđồnlũynàykhinhữngtiếngsúngnổvangcủanhữngngườigiữđồnởbêntrongbắnra.

[1]LàcăncứcủanghĩaquânĐinhCôngTrángcáchhuyệnlỵNgaSơntỉnhThanhHóa4kilômétdựngtrênđấtbalàngThượngThọ,MậuThịnhvàMỹKhê(ND).

CólẽngườitaphảibiếtĐiệnBiênPhủchínhlàtinhthầntruyềnthốngxaxưamàtừnăm1947đãtrỗidậyquacuộcchiếnởđồngbằngBắcBộvớicáclàngphòngthủ.BởilẽởmặttrậnĐiệnBiênPhủcóhailoạihìnhtậpđoàncứđiểmgiaotranhnhau.Mộtmặt,đólàcáccứđiểmcủangườiPhápbịbaovâyđãthayđổitoànbộmặtruộngnhữngngọnđồixungquanhlòngchảoMườngThanhbằngnhữngđụnđấtmàunâuvàng.PhíabênkialàViệtMinhnấpkíntrongrừngrậmtừngày1thángGiêngnăm1954baovâyđốithủbằngmộthệthốnghầmhàokiêncốvàhiệulựccao.

SaunàyđạitáLanglaistrongbộchỉhuytậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủđãviết:“NhữngvịtrícủahọđượcngụytrangmộtcáchđángkhâmphụctrongcáccánhrừngbaoquanhĐiệnBiênPhủ.Kẻđịchbaogiờcũngchủđộngnổsúnggầnnhưliêntụcphátratừnhữngcôngsựvôhình,khôngthểnàopháthiệnvìkhôngcómộtdấuhiệuchứngtỏđốiphươngđàorãnhlàmcôngsự.Nhữngviênđạncùngvớilựuđạnđượcnémrathấpsátmặtđất”.

NgườitakhôngthểnắmđượcýnghĩacủatrậnchiếnĐiệnBiênPhủnếu

khôngđặtnótrongbốicảnhchungcủanăm1953.VàothángGiêng,BanchấphànhTrungươngĐảngCộngsảnViệtNam[đúngralàĐảngLaođộngViệtNam-ND]đãđềranhữngchủtrươngquantrọngvềchínhtrịvàquânsự.LuậtcảicáchruộngđấtđãđượcQuốchộiViệtNamthôngqua,nhờđóđãđộngviênsứcngườisứccủachokhángchiếncủađôngđảoquầnchúngnôngdân,lựclượngchủbàicótínhquyếtđịnhtrongvaitròhậucầnchocácchiếndịch.“Tránhchỗmạnh,đánhchỗyếucủađịch”.ĐólàkhẩuhiệudoHồChíMinhđưara.KhóahọpcủaBanchấphànhTrungươngđãthôngquaphươnghướngchiếnlượcnàyvàcònquyếtđịnhđẩymạnhcôngtácthammưu,hậucầnvàpháobinh.MuốntạothuậnlợichoviệcgiảiphónghoàntoànmiềnBắc,quânđộinhândânViệtNamởmiềnnúicũngnhưởđồngbằngphảisẵnsàngđánhcáctậpđoàncứđiểmngàycàngmạnhcủađịch.Haikhóahuấnluyệnchínhtrịvàquânsựđượctổchứctạikhắpcácđơnvịđểtăngcườngkhảnăngtiếnhànhtrậnđịachiến…vàvậnđộngchiếnvàcóthểchuyểnsangđánhcảbanngàyvàbanđêmchốnglạimộtkẻđịchcốthủtrongcôngsựkiêncốđượckhôngquânvàpháobinhyểmhộ.Từngđoànsơnpháodãchiến75mmđượctổchứclại,mộtbinhđoànpháo105đãquamộtkhóahuấnluyệnvàmộttiểuđoàncaoxạ37mmđầutiênđượchìnhthành.Binhchủngthôngtinliênlạcđượctăngcường.VănTiếnDũngđượcbổnhiệmTổngthammưutrưởngvàHoàngVănTháilàmPhóTổngthammưutrưởng.

ChươngtrìnhđangđượctiếnhànhthìkếhoạchNavarređượcthôngquavàotháng7năm1953vớimụctiêulàgiànhlạiquyềnchủđộngbằngcáchcủngcốcácbinhđoàncơđộngởđồngbằngsôngHồng.Tháng9năm1953,VõNguyênGiápvàBộChínhtrịđứngtrướchaisựlựachọn[2],tậptrungkhốichủlựcởđồngbằngtrongmộthànhđộngtươngđốiphântán,hoặcngượclại,chorằngchiếntrườngđồngbằngđặcbiệtthuậnlợichoquânviễnchinhPháptiếnquânlênTâyBắcvàLào,nhưvậytạothuậnlợichoviệcgiảiphóngđồngbằngBắcBộ.Trongsựlựachọnthứhainày,BộTổngtưlệnhQuânđộinhândânViệtNamđãquyếtđịnhmởbahướngtiếncông:1)tiếnvềPhongSaLỳvàLào,2)tiếnxuốngTrungvàHạLàosátbiêngiớiCampuchia,uyhiếphậuphươngvùngSàiGònvàmởramộtmũitiếncôngchiếnlượctừBắcxuốngNamĐôngDương,3)đẩymạnhchiếntranhdukíchtrênmặttrậnsaulưngđịchbằngcáchpháttriểncôngdụngtốiđacácloạisúngkhônggiậtSKZ.TrongtrườnghợpPhápliềulĩnhtiếncônglênViệtBắchoặccácvùngtựdoLiênkhuV,sẽsửdụngbinhlựcthíchhợptiếnvàovùngđểphốihợpvớiquândânđịaphươngtiêudiệtđịchnhưngkhôngvìthếmàđichệchmụctiêutiếncông.

[2]Đúngralàđầutháng10/1953họptạiTỉnKeo(xemVõNguyênGiáp,ĐiệnBiênPhủ,điểmhẹnlịchsử.Nxb.Quânđộinhândân,2000,tr.26).

TronglúccuộchànhbinhMouette(Hảiâu)vàoThanhHóabịbộđộiđịa

phương[3]đánhbạithìđạiđoàn316từtháng10năm1953tiếptụctiếnlênLaiChâutheohướngTâyBắcvàmộtsốđơnvịđạiđoàn325vàđạiđoàn304chuẩnbịlênđườngtheohướngTrungvàHạLào,nhằmvàocácmụctiêuLuangPrabang,ThakketvàSavanakhet.Pháthiệnthấynhữngdấuhiệucủamũitiếncôngnày,BộchỉhuyPhápquyếtđịnhgiànhlạiviệckiểmsoátvùnglòngchảoĐiệnBiênPhủ.Thựcra,hànhđộngnàykhôngnằmtrongkếhoạchNavarrenhưngcuốicùngĐiệnBiênPhủlạitrởthànhđiểmquyếtchiếnchiếnlượcgiữaViệtNamvàPháp.Ngày20và21tháng11,5.000quândùPhápđượcnémxuốngMườngThanhdotướngGillesvàcáctrungtáBigeard,LanglaisvàBréchignacchỉhuy.HọkhôngmấtnhiềucôngsứclắmđểchiếmđượcĐiệnBiênPhủtronglúctạiđâycómộtđơnvịcủaTrungđoàn48đangluyệntập[4].

[3]ĐúngralàcómộtbộphậncủaĐạiđoàn304và320đangémquântạivùngNhoQuanphốihợpvớibộđộiđịaphương.XemthêmVõNguyênGiáp,ĐiệnBiênPhủ,điểmhẹnlịchsử,sđd.

[4]XemthêmVõNguyênGiáp,ĐiệnBiênPhủ,điểmhẹnlịchsử,sđd,tr.41.

CuộchànhbinhkhôngcótrongdựkiếnmanglạichoGiápcơhộiđangmongđợi:giamchânPháptạiĐiệnBiênPhủđểtiêudiệt,đồngthờivẫntheođuổicácmụctiêuđãđềra.ChínhBộchỉhuyPháplạitạothuậnlợichophíaViệtNamthựchiệnýđồnày:ngày3tháng12năm1953chấpnhậncuộcchiếnbằngcáchbiếnĐiệnBiênPhủthànhmộtcăncứlụcquânvàphảigiữbằngmọigiá.

BangàysaukhiPhápnhảydùxuốngĐiệnBiênPhủ,BộChínhtrịvàQuânủyTrungươngquyếtđịnhtungvàomặttrậnnày9trungđoànbộbinh,toànbộlựclượngpháobinh,côngbinhvàpháocaoxạ,tổngcộng35.000ngườivàdựđịnhsẽđánhtiêudiệttrongkhoảng45ngày.Đạiđoàn316đượclệnhhànhquângấplênLaiChâutronglúcđạiđoàn308cũngtừTháiNguyêntiếnlênTâyBắctiếpsứcchođạiđoàn316,sauđócùngđạiđoàn312vàđạiđoàncôngpháo351tiếnlênĐiệnBiênPhủ.TronglúcchưanắmđượcýđồcủaBộchỉhuyPháp,đạiđoàn316đượclệnhtiếnvềLaiChâu,PhongSaLỳ,LuangPrabangtheokếhoạchcũ,đồngthờitheodõisátđộngtháicủađịchđểnghiêncứukhảnăngbaovâytiêudiệtđịchởĐiệnBiênPhủvốnđượcmệnhdanhlà“connhím”thaythếvaitròcủacăncứNàSảnrúttừtháng8năm1953.

KhitiếnđánhLaiChâungày10tháng12dướisựchỉhuycủaLêQuảngBavàChuHuyMân,đạiđoàn316đóngvaitròtiênphong.TạiLaiChâu,cácđơnvịchủchốtcùngBộchỉhuyđịchđãchạythoátbằngmáybay.MọilựclượngngườiViệtởLaiChâutheođườngbộrútvềĐiệnBiênPhủđãbịtiêudiệttạiMườngPồnngày12tháng12năm1953.CácđơnvịPhápđượctiếptụcchởbằngmáybaylêntăngcườngchoĐiệnBiênPhủtheolýthuyếtphảingănchặnViệtMinh,bảovệkinhđôLàovàtăngcườngchocáclựclượng

“biệtkích”củađạitáTringuierđanggặpkhókhăn.

Việcbổnhiệmmộtlínhkỵbinh,đạitáDeCastries,làmchỉhuycăncứbộbinh-khôngquân,vàongày7tháng12năm1953,minhchứngchoýđịnhbanđầunày.DeCastriesđưatheođạitáLanglais,ngườicũngmuốntiếnhànhcuộchànhquânnhưngnhanhchóngnhậnrađóchỉlàảotưởng.Từngày14tháng12,haitiểuđoàndùcủaPhápbịtiêudiệtcáchsởchỉhuy15kilômétcàngchothấytínhđúngđắnvànhữngkhíchlệngàycàngmạnhđốivớicácvùngxungquanhlòngchảo.ĐạitáLanglaischorằng“từngày1tháng1,mọisựrútluivềcứđiểmĐiệnBiênPhủbằngđườngbộđềukhôngthểthựchiệnđược”.VậylàtậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủ“khôngthểcôngphá”đượcthànhlậpđểđèbẹpquânđoàntácchiếncủaGiáp.TrongkhiquânđồntrúđangtựchônmìnhthìcácquanchứcPhápvàMỹlầnlượtđếnviếngthămvàthểhiệntháiđộlạcquan.Họchờđợimộttrậntấncôngđể“tiêudiệt”ViệtMinh.ĐiệnBiênPhủsẽlàVerduntrongchiếntranhĐôngDương[5].

[5]VerdunlànơixảyratrậnquyếtchiếnchiếnlượcgiữaPhápvàĐứctrongChiếntranhThếgiớiI(ND).

NhưnglúcnàytướngGiáptỏraquantâmđếncácchiếntrườngkháchơn.Ngày21tháng12,dướisựchỉhuycủaHoàngSâm(tưlệnhđạiđoàn304)vàTrầnQuýHai(tưlệnhđạiđoàn325),bộđộiViệtMinhhợpsứcvớiPathetLàoởTrungLàomởrộnghoạtđộngởTrungLàovàhọđãtiếnsátđếnbờsôngMêkông.Ngày25tháng12,ThaketđượcgiảiphóngvàtiếpđóvùngngoạiviSavanakhet.BộchỉhuyPhápvộităngcườngchocăncứSénotạiHạLào.Tiểuđoàn436củatrungđoàn101,đạiđoàn325tiếngấpxuốngphíanamlenlỏiquacácđườngmònrấtkhópháthiệntrongrừngrậm.

LỰCLƯỢNGHAI

BÊNTHAMCHIẾN

Saukhihànhquânvượttrên300kilôméttrongrừng,lựclượngcủatiểuđoàn436đãbấtngờtiếncôngAttopeu.Mộtthángsauđó,họlạichomộtmũitiếnxuốngphíanamuyhiếpXaravanvàgiảiphóngtoànbộcaonguyênBoloven.Đạiđoàn325đãtiếnvàolãnhthổCampuchiavàphốihợpvớibộđộiItxarắcbấtngờhạđồnVuonSaivàXiemphanguyhiếpStungtrengvàbắtliênlạcngayvớicáccăncứtạiKongpongcham.

Gầnnhưcùngmộtlúc,7ngàysaukhiPhápmởcuộchànhbinhAtlantenhằmvàoTuyHòathuộcTrungBộViệtNam,cáclựclượngLiênkhuVđãdũng

cảmtiếnlênTâyNguyênvàhọđãchiếmKontumvàongày5tháng2năm1954,uyhiếpPleikuvàAnKhê.Đạiđoàn320xâmnhậpđồngbằngBắcBộđãtiếncôngtiêudiệthàngloạtđồnbốtvàmởrộngcáckhudukích.14tiểuđoàncónhiệmvụbảovệtrụcHàNội-HảiPhòngđãgặpkhókhănđểđảmbảochocácđoànquânqualạitrênconđườnghuyếtmạchnày.Tháng3năm1954,cácđơnvịbiệtđộngdũngcảmtiếncôngcăncứkhôngquânởGiaLâmvàCátBingoạiôHàNộivàHảiPhòng.

TronglúcBộchỉhuyPhápdốctoànbộquândựbịđểtăngcườngchocáccăncứcủamìnhởLàovàmiềnTrungViệtNam,thìtướngGiápđangkhépchặtvòngvâyxungquanhĐiệnBiênPhủ.TạiđâytoànbộlựclượngcủaôngđãđượcchuẩnbịđểtiếncôngĐiệnBiênPhủtừngày25tháng1năm1954.Bằngsựnỗlựcchưatừngcó,mộttrụcđườngbộdài100kilômétđãđượcmởtrongvàituầngiữaTuầnGiáovàĐiệnBiênPhủđểđưaPháovàotrậnđịa.Chungquanhtậpđoàncứđiểm,sauchínđêmkéopháovàotrậnđịatheo12kilômétđườngmònxuyênquarừngrậmđếntậnđỉnhnúi,cáccỗpháođãsẵnsàngnhảđạnthìđượclệnhkéopháoxuốngnúirútvềvịtríantoàn.TướngGiápvàBộChínhtrịquyếtđịnhhoãnlệnhtiếncôngđểchuyểnsangphươngchâm“đánhchắc”[6]bằngmộtloạttrậntiếncôngtừngbước,chậmhơnnhưngliêntục,chắcthắnghơnmộtcuộctiếncôngnhanhvàồạt.Tronglúclựclượngpháobinhmởnămtuyếnmớiđểđặtpháoởnhữngvịtríkhác,đạiđoàn308đượclệnhthọcsâu200kilômétquanhữngcánhrừngbạtngàndàyđặcđếnsátLuangPrabang,giảiphóngPhongSaLỳ,rồitrởvềĐiệnBiênPhủ,saukhibuộcBộchỉhuyPhápphảităngthêmlựclượngdựbị.

[6]XemVõNguyênGiáp,ĐiệnBiênPhủ,điểmhẹnlịchsử,Nxb.Quânđộinhândân,2000,tr.111.

Tậpđoàncứđiểmlúcnàycó10.871quânvàquânsốbảovệcứđiểmsẽđượctăngthêmtới16.000người,chủyếubằngquândùtrongquátrìnhbịbaovây.ToànbộquânPhápởĐiệnBiênPhủđượcphânchiatrên49cứđiểm,hìnhthành7trungtâmđềkhángđượcđặttênbằngnhữngtênphụnữtheothứtựtừAđếnH.BộchỉhuytậpđoàncứđiểmđặtngaysátsânbayđượccoinhưdâyrốntiếptếchotoànbộlựclượngchiếmđóngĐiệnBiênPhủ.Haitrungtâmđềkhángbiệtlậpvàmộtcứđiểmmỗinơicómộttiểuđoànbảovệ.ĐólàGabrielle(ĐồiĐộcLập),Béatrice(HimLam)vàDominique2(D1)ởphíabắcvàphíađông,kiểmsoátđườngmònPavievàconđườngđitừTuầnGiáo,ĐiệnBiêntớiđồngbằng.Đisâuhơnnữavềphíanam5kilômétlàcăncứIsabelle(HồngCúm),mộtvịtríbiệtlậpcóhaitiểuđoànbảovệ.IsabellecónhiệmvụbắnpháotầmngắnđểngănchặncáccuộctiếncôngcủabộđộiViệtMinh.LựclượngpháobinhđặttạiIssabellegồmbakhẩuđội105vàmộtsânbaydựphòng.Với24khẩu105,4khẩu155,32súngcối120,2đạiliên4nòng12,7lyđãthửlửaởTriềuTiên,thêm10xetăngChaffee18tấn(trangbị

mộtpháo75và2đạiliên),tậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủcósứcmạnhhỏalựcđánggờmmàcáctướngPhápđếnthămđềunhấttríchorằngViệtMinhkhôngthểđánhthắngđược.ĐólàkhôngkểcómộtlựclượngkhôngquânyểmtrợkhiếnViệtMinhhoàntoànbịbấtngờ.

Tinrằngmìnhcóthếvàlựchơnhẳnđốiphương,BộchỉhuyPhápđãkhônglàmgìđểngụytrangcácvịtrícủamìnhđanghiệnrõnhưbanngày;khôngcómộtđườnghàonàonốiliềncácđiểmtựavớinhauvàcáchầmtrúẩncủaquânPhápkhôngthểtrụvữngvớicáccỡđạnpháo105bởilẽkhôngaitinđốiphươngcóhỏalựcmạnhđếnthế.PhảnpháovàkhônglựccủaPhápsẽtiêudiệtngaylậptứccáccỡpháocủaViệtMinh.Đốivớihệthốngphòngngựkiểu“connhím”mạnhhơnnhiềusovớiNàSảntrướcđây,trongvòngvàithángtướngGiápđãđưađếnđâycácđạiđoàn308,312,316và304(tức11trungđoàn),đạiđoàncôngpháo351(baogồm24khẩu105,20khẩusơnpháo75,16súngcốicỡ120ly),mộttiểuđoànpháocaoxạ(12pháocaoxạ37ly)và2tiểuđoàntrọngliêncaoxạ12,7ly.Việctiếptếchomặttrậndo628xevậntảichạythâuđêmtrênnhữngconđườngmòndùthườngxuyênbịmáybayPhápoanhtạcnhưngkhôngđểđịchpháthiện.Ngoàiracòncó11.000thuyềnbèvàhơn20.000xeđạpcungcấpgạochomặttrận,tổngcộng27.400tấngạođãđược260.000dâncôngchuyênchởtừkhắpnơilênmặttrậnĐiệnBiênPhủ.Trênnhữngchiếcxeđạp,ngườitađãtháoyênvàthayvàođómộtkhúctrengắnlàmtayvịn,tayláiđượcnốidàibằngmộtkhúctređểđiềukhiểndễdàng.Nhữngchiếcxeđạpthồnàychởtừ160đến250kilôgamgạo.Ởcácquãngđườngđèo,dốcthẳngđứng,cầnphảicó6ngườicùngđẩychiếcxethồkỳlạkhôngthểtinđượcnày.Từgiữatháng4năm1954,mộtphầnbasốdùchởhàngtiếptếchoquânPháptạitậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủrơixuốngtrậnđịacủaViệtMinh,trởthànhnguồntiếptếtăngcườngcholựclượngcủatướngGiáp,cóthểnóilàchưatừngcóđốivớihệthốngtiếptếcủaTrầnĐăngNinh[7].

[7]Ngườiphụtráchlàmđườnggiaothôngtiếptếchomặttrận(ND).

ĐiềucơquantìnhbáoPhápbiếtkhárõvàcácmậtbáocũngnóirõtừlâu,nhưngvốncótâmlýhoàinghi,tinhthầnchểnhmảng,lạithêmtínhchủquan,coithường,luônchomìnhhơnhẳnđốiphươngnênquânPháptừchốikhôngtinvàonhữngtintìnhbáothuthậpđượcvàbỗngnhiênbịbấtngờ.Ngày13tháng3,vào17giờ30phút,địangụcbắtđầumởcửa.Saumộtloạtpháokhaihỏarấtmạnh,cáchầmtrúẩnbịbậttung,trongđócócảcácchỉhuysởcứđiểm,ngaycảcácmáybayđangđậutrênđườngbăngcũngkhôngthểcấtcánhđượcvàcảnhiềukhẩupháocũngphảiimlặngkhôngkịpphảnpháo,cácđơnvịcủađạiđoàn312ViệtMinhđãtấncôngcứđiểmBéatrice(HimLam)domộttiểuđoànlêdươngchiếmgiữchỉcáchSởchỉhuycủaDeCastriescó2,5kilômét.Vào23giờ30phút,PhápmấtBéatrice.Phảnpháotỏrahoàn

toànvôhiệu.SángsớmhômsauđạitáPiroth,chỉhuypháobinhĐiệnBiênPhủ,tựtử.Bằngnhữngphươngpháplinhhoạt,khônggiốngai,pháothủcủatướngGiáptỏracósứcmạnhvôsong.Họchẳngvậndụngbấtcứcáchnàotheonhữngquytắcđãdạyvàhọctrongnhữngtrườnghuấnluyệnchuyênpháobinh.Ngaycảcáchgiấupháo,cáchbốtríhỏalựcvàcảchiếnthuậtbắnpháocủahọcũngkhônggiốngvớinhữngbàigiảng.SaunàytrongHồiký,đạitáLanglaisviết:“CácđạnpháocủaViệtMinhđượcrảichínhxácvàhợplýđếnmứcnhữngbinhsĩPhápởcứđiểmnàocũngcócảmgiácmìnhsẽbịtiêudiệtđếnnơi,tậptrungvàomộtmụctiêutấncông,quấyrốicácsởchỉhuyởcáccứđiểmxungquanh,ngănchặncáctrụctiếptếvàthayquâncủachúngta,chặnđứngphảnpháo”.Mặcdùtrờimưađãlàmchậmbướcdichuyển,songpháobinhcủatướngGiápvẫndichuyểnngaytrongngàyhômsauvàđến3giờ30phútsángngày15tháng3,trungtâmGabrielle(ĐộcLập)chỉcáchsởchỉhuytrungtâm700métđãbịtấncông,dùcómộttiểuđoànlínhAlgerienắmgiữ.Gabriellethấtthủngaytrongđêm.

Trongnhữngngàysau,línhTháicủacứđiểmAnneMarie(BảnKéo)đàongũhàngloạtđểtrởvềgiađìnhhoặctiếptụcchiếnđấutronghàngngũViệtMinh.Trongkhoảngthờigiantừngày13đến17tháng3,batrungtâmđềkhánglớnđãbịxóasổtrênbảnđồ.ToànbộhệthốngphòngngựphíabắctậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủđềulọtvàotayViệtMinhvàtừlúcnàytướngGiápbắtđầuchoquânđàohệthốnghầmhàonhưnhữngvòibạchtuộctiếnvàonhữngvịtrítrungtâmvàcôlậpIsabelle(HồngCúm).NhữngđườnghàotiếntừtrênnúicaobaoquanhxuốngchiacắtlòngchảoMườngThanh,tạonênnhữngvùngsongsongđềuđặnnhưnhữngluốngcày.Nhữnghầmhàonàytỏararồichụmlại,tạonênvòngvâynghiệtngãSởchỉhuytrungtâmchẳngkhácnàochiếckìmthứhaicơđộnghơnởthếtiếncôngđangbópnghẹtchiếcthứnhất.Đườnghào“trục”nhưtướngGiápsaunàyviếttrongHồikývàvôvànđườngnhánhtiếndầnxuốngthunglũng,táchkhutrungtâmkhỏikhunam(Isabelle).LínhPháprasứcchốngtrảnhưngvôích.HọbịtkíncácđườnghàobanngàythìđêmbộđộiViệtMinhlạiđào,vàcứthếtrậnđịachiếnhàocủabộđộiViệtMinhgiốngnhưcáidâythònglọngmỗingàylạithítchặtvàocổquânPhápđồntrúởĐiệnBiênPhủ.Chotớingày27tháng3,mộtvàimáybaycòncốhạcánhxuốngđườngbăngmangtheođồtiếptếgồmthựcphẩm,thuốcmen,vàkhôngloạitrừcảđạndược.Nhưngtừngàynày,nguồntiếptếđườngkhôngbịchặtđứthoàntoàn.MộtvàichiếcdùthảởtầmthấpđãrơivàotrậnđịacủaViệtMinh.

Trongtậpđoàncứđiểm,ngườitađãtínhđếnviệcmởconđườngrútchạykhỏiĐiệnBiênPhủbằngmộthệthốnggiaothônghàonhưngkhôngcónắpche,khôngcórãnhthoátnênsaunhữngtrậnmưa,quânđồntrúlộibìbõmtrongnướcvàbùnloãng.Ngày14tháng3,tiểuđoàndùdoBigeardchỉhuynhảyxuốngMườngThanhtăngcườngcholựclượngđồntrúvàbắtđầutổ

chứccáctrậnphảncôngvàgópphầnlêndâycóttinhthầnchohọđangtụtxuốngmứcthấpnhất.NaychỉcònlínhPhápvàlínhlêdươnglàcòntinhthầnchiếnđấu.NhữngđơnvịlínhTháivàMarocđãmấthếtnhuệkhí.MộttiểuđoànđãđàongũngaytrongtậpđoàncứđiểmvàsốngchuilủitrongcáchầmếchđàovộivàngtrênnhữngvạtdốcvensôngNậmRốm.Trongtổngsố13vịtríđiểmtựabịmấttừngày13tháng3đếnngày1tháng5,cóđến8vịtrímấtvàotayđốiphươngvìlýdo“đàongũcủalựclượngphụtrợngườiTháimàViệtMinhkhôngphảimấtmộtngườinào”nhưLanglaissaunàyđãviếttrongHồikýcủaông.

17giờngày30tháng3,tướngGiápchuyểnsangđợt2củatrậnchiếnĐiệnBiênPhủnhằmvàocácngọnđồiphíađôngvànhữngcứđiểmởphíatây.Tiếngsúngmởmànđợttiếncôngvừanổ,PhápmấtngayDominique1(E)vàDominique2(D1).TạiđâyquânđồntrúngườiAlgerievàMaroctháochạytánloạn.TiếpđóđếnlượtDominique6(D2)vàmộtnửaphầnđôngcủaEliane2(A1).CăncứEliane2đượcxâydựngtrênngọnđồiduynhấtbằngđấtlẫnđátronglòngchảoMườngThanh.Trêncácsườndốcgầnnhưkhôngthểnàođánhchiếmđược,quânPhápxâydựngnhiềulôcốtvàhầmngầm,đâylàdinhthựcũcủaviênchủsựngườiPhápởĐiệnBiênPhủ.Trongnhiềungày,nhiềutrậngiáplácàđãdiễnratrênngọnđồiEliane2(A1).Haibênlầnlượttiếncôngvàphảncôngrấtácliệt.Vàođầutháng4,tiểuđoàntrưởngNguyễnQuốcTrịđượclệnhmởmộtđườnghàocónhiệmvụ“cắtdạdày”củatậpđoàncứđiểmĐiệnBiênPhủ,tứclàkhuvựcsânbayMườngThanh.Dichuyểntheocácđườnghàomớiđào,cácđơnvịcủatiểuđoànNguyễnQuốcTrịluồnquacácvịtrícủaPhápxungquanhvàđãđếnsátđườngbănglúc11giờđêm.Vàokhoảng4giờsáng,mộttrungđộiđãtiếnsâuvàosânbaydướilànđạndàyđặccủapháobinh.Rạngđông,trongkhibađiểmtựanhảđạnthìnhữngngườilínhcủaTrịmởmộtcuộcphảncôngvớisựhỗtrợcủaxetăng.Trênvịtríxungkíchdomộttrungđộichiếmgiữ,nhữngtrậngiaotranhácliệtdiễnrasuốtcảngày.Khiđêmđến,quânViệtMinhlạichiếnđấu,đếnngày15,Trịđiệnbáo:“Conđườngđãbịcắtđứt”.

Giữalúcđó,đượctăngviệnmộttiểuđoàndùtrongngày10tháng4,BigearddùnghỏalựctấncôngvàchiếmlạiEliane1(C1).ĐâylàthắnglợiduynhấtcủaPháp.Vớinhữngcốgắngkhôngmệtmỏi,quânViệtMinhkhépchặtvòngvâyởphíatâyvàphíađông.Ởphíađông,họđãchiếm4trên5đồi,vànãpháothẳngvàocácđiểmtựacủatrungtâm,nhưngvẫnkhôngchiếmđượccácđồiEliane.Saunày,trongLịchsửQuânđộinhândânViệtNamcóviết:“Dothiếukinhnghiệmvàthiếtbị,vàsaunỗlựckéodài,sựmệtmỏibắtđầuxuấthiện,cáccôngviệcđàohầmhàochậmlại”.Nhữngngườilínhphảicầmxẻngtừ14đến18tiếngmộtngày.Tínhácliệtcủanhữngđợtphảncôngkhiếnmộtsốcánbộbấtngờ,nhữngcơnmưakhiếncuộcsốngnơichiếnhàotrởnênvôcùngkhókhăn,lươngthựckhótiếptếvàmộtsốsailầmvềchiếnthuậtgâyra

nhữngthiệthạivôích.Giápchorằngnhữngtrậnđánhkéodài,nhấtlàsaugiaiđoạnhaicủachiếndịch,khinhữngtrậnđánhchiếmchốtácliệthơn,đãlàmnảysinhtưtưởnghữukhuynhtiêucực,ngạihysinhgiankhổ.

Từngày19tháng4,mộtchiếndịchtưtưởngđượcmởtrêncùngmộtmặttrận,đâylà“mộttrongnhữngthànhcônglớncủacôngtácchínhtrịtronglịchsửchiếnđấucủaquânđộita”.Nhiềuchỉthịđượcđưarađể“bìnhthườnghóa”đờisốngchiếnhào,cảithiệnhầmtrúẩncánhân,cungcấpnướcsạchvàrauxanh.Tạicácđơnvịnổilênphongtrào“sănTây,bắntỉa”đểgiamchânđịchtrongcôngsự.Chiếnthuậtđánhlấncủatrungđoàn36rấtthànhcôngvàđượcphổbiếnrộngtrêntoànmặttrận.Mỗikhiđườnghàotớigần,đólàdấuhiệucủacáichếtđãtới.Quânđộiviễnchinhhếtquândựbịđãsavàotìnhcảnhphảitungranhữngbinhlínhmớitinh.

LúnsâuvàochiếntranhĐôngDương,chínhphủMỹnhậnthấythấtbạisắptớilàmộtthấtbạivềchínhsáchcủaMỹ.KếhoạchNavarređượcMỹgiúpđỡrấtnhiều.Hồiđầunăm,tướngO’DanielđãcangợiĐiệnBiênPhủlàmộtpháođàikhôngthểcôngphá,vàđếntậnngày13tháng3,basĩquanMỹvẫncònởtrongcứđiểmđểquansátviệcchuẩnbị.Việctiếptếmộtlượnghàngkhổnglồbằngthảdù(mất60.000chiếcdù)chỉđượcthựchiệnnhờmộtcầuhàngkhông“GlobeMasters”đưađếntừNhậtBảnvàMỹ.Cuốicùng,việcchởđồtiếptếdolínhđánhthuêcủađội“Cọpbay”doClaireChennaultđảmnhiệm.Họđãthựchiệnhơn500nhiệmvụởvùngthượngdu,vớikhoảng20chiếcC119cókhảnăngvậnchuyểnnhiềugấpđôisovớimáybayDakotacủaPháp.Từngày20tháng3,FosterDullesvàđôđốcRadforddựđịnhmởmộtcuộcnémbomồạtxuốngcáctuyếnđườngcủaViệtNam,vớimộtphiđội98siêupháođàibayB.29.Kếhoạchnàymangtên“Vautour”(Chimkềnkền)đượctrìnhbàychotướngElytạiWashingtonvàongày18,songvấpphảisựphảnđốicủangườiMỹvàAnthonyEden.TrongmộtcuộctraođổivớiGeorgesBidault,DullesthậmchícònđềnghịtặnghaiquảbomnguyêntửđểthổibayĐiệnBiênPhủ.Nhưngthứvũkhínàykhôngphânbiệtđượcngườiphòngngựcũngnhưngườitiếncông.Vìthế,kếhoạchVautourkhôngthểthựchiệnđược.AicũngbiếtmọiýđịnhrútluitheođườngbộvềphíaLàođềusẽthấtbại.

VàingàytrướckhikhaimạcHộinghịGenèvebànvềchiếntranhĐôngDương,ngày1tháng5,Giápmởđợttấncôngcuốicùng.Chỉtrongmấytiếng,Eliane1(C1)vàDominique3(cáccứđiểm505và505A)bịtiêudiệt,Huguette5(cứđiểm811A)thấtthủlúcbìnhminh,rồiHuguette4(311B)thấtthủvàongày5tháng5.BộđộiViệtNamchỉcòncáchSởchỉhuychưađầy300mét.Ngàymùng6,hồi21giờ,tiếngnổcủakhốibộcphátrênđồiEliane2(A1)đượcchọnlàmhiệulệnhtổngtấncông.Trongtậpđoàncứđiểm,khắpnơibịtấncông,bốnsởchỉhuythấtthủtrongđêm.Vàolúcrạngđôngngày7

tháng5,quânPhápcòntiếptụckhángcựnhưngđếnkhoảng14giờ,nhữnglácờtrắngđầutiênxuấthiệnvàđến17giờ30phút,lácờđỏsaovàngđãphấpphớitrênnócSởchỉhuycủatướngDeCastriesvàtiếpđóDeCastriescùngtoànbộbanthammưucủaôngbịbắtlàmtùbinh.CăncứIsabelle(HồngCúm)ởphíanamcòntiếptụckhángcựvàcốtìmđườngchạysangLàonhưngtấtcảbanchỉhuyđãbịbắtsống.QuânđộinhândânViệtNamvừagiànhđượcmộtchiếnthắngnhưtiếngchuôngbáotửcủađếquốcPhápvàtoànbộhệthốngthuộcđịa.

TrongphầnkếtluậnvềtrậnchiếnĐiệnBiênPhủ,ngườitanóinhiềuvềviệcLiênXô,TrungQuốcviệntrợchotướngGiáp.

ĐạitáLanglaisđãviếttrongHồiký:“Trongbảynăm,kẻthùcủachúngtađãđổitừbộquầnáoráchcủanôngdânlấybộquânphụcdãchiến,từnhữngtráilựuđạntựchếđổilấyvũkhíNgahayTiệpKhắcđếnmứccóthểngangngửavớivũkhíMỹcủachúngta.Nhữngvịtôngđồcủachủnghĩathựcdâncũngphảiphẫnnộđốinhữngluậnđiểmtrên.ViệntrợcủaTrungQuốcư?Ngườitađãquáồnàovềchuyệnnày.Chẳnglẽcứmonggiaochiếnvớinôngdâncầmgậygộchaysao?Thậtđángbuồncười.Giữacácđồngminhvớinhau,sựgiúpđỡcũnglàchuyệnđươngnhiên.Hãynhìnthẳngvàosựvậttrướcmắt!SựgiúpđỡcủaTrungQuốcchoViệtMinhchỉlàgiọtnướcbêncạnhkhốilượngkhổnglồvềvậtliệuchiếntranhcủaMỹđổnhưthácchoquânđộichúngta”.

NhữngngườichịutráchnhiệmvềthấtbạicủaĐiệnBiênPhủđãlàmtốnkhánhiềugiấymựcđểlýgiảinguyênnhânthấtbại,tạonênmộtcuộcbútchiếncăngthẳnggiữacáctướngNavarrevàCognylànhữngngườiđãchủtrươngngaytừđầumởcuộchànhquânkhôngvậnlênthunglũngĐiệnBiênPhủ.CòntướngGiápnghĩsaovềcuộchànhquânnày?TrảlờiBanbiêntậpEtudesVietnamiennes(Tạpchí

NghiêncứuViệtNam),ôngnói:“Vềthựcchất,cũngnhưtấtcảcáctướnglĩnhPháp,tướngNavarređãphạmsailầmlớnvềchiếnlượcđiđôivớisailầmvềnhậnđịnhtìnhhình,hoàntoànkhônghiểuđốithủ.Navarrekhônghiểuđượcrằngtrướcmặtôngtalàcảmộtdântộc,mộtquânđộinhândânđangtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhtoàndân.Nóiđúngra,Navarrecũngnhưcáctướnglĩnhtưsảnkháckhônghiểugìvềnhândânvàquânđộichúngtôi.Trướchết,họtintưởngvàovũkhícủahọ,vàocácphươngtiệnchiếntranhcủahọ.SailầmcủaNavarrecũngnhưcủatấtcảcáctướnglĩnhđếquốclàkhôngtinvàonhữngngườinôngdânnghèo,thườngkhôngbiếtchữlạicóthểtrởthànhnhữngpháothủ,rằngnhữngcánbộcủachúngtôikhôngbaogiờđượchọcởtrườngvõbịSaint-CyrhayWestPointlạicóthểđiđếngiảiquyếtcácvấnđềchiếnlược,chiếnthuậttácchiến,hậucần,tưởngnhưđólàđộcquyềncủaquânnhântưsản”.

VớiviệcsailầmĐiệnBiênPhủcóthểtránhđượckhông,tướngGiápnói:

“Chuyệnxảyrarồimớinhậnđịnhbaogiờchẳngdễ.Nếunhững“chuyêngia”quânsựkhácphảichỉhuyquânđộiviễnchinhnăm1953-1954thìchắchọđãkhôngđitìmmộtgiảiphápchiếnlượcởĐiệnBiênPhủ.Dùsao,nếuhọđưaquânđánhchúngtôiởnơikhácvàdùkếhoạchchiếnlượccủahọnhưthếnàothìcólẽhọcũngkhôngcógiảiphápnàokhác.Chúngtôicũngsẽcócáchđốiphóthíchhợp.Nhữngkẻđãphungphíxetăng,máybayvànhữngcỗpháokhómàtưởngtượngrằngnhữngngườinôngdânđượctrangbịsơsàicóthểchốnglạiđượchọ.LeclerckhiđổbộởSàiGònmuốn“bìnhđịnh”NamBộtrongbatuần.DeLattredeTassignynghĩrằngcóthểlậtngượcthếcờvàbiếnchúngtôithànhtrobụi.BảytổngchỉhuyquânđộiviễnchinhPhápkếtiếpnhau,hếtthảyđềuphạmsailầmvềnhậnđịnhtìnhhình,đánhgiáđốithủ.ChứngcứtốtnhấtlànếucáctướnglĩnhtưsảntựđặtmìnhtronghoàncảnhcủaNavarrethìhọcũngsẽphạmnhữngsailầmtươngtự.ĐólàviệcbọnthựcdânđếquốcđãphátđộngchiếntranhAlgeriengaysaukhichấmdứtchiếnsựởĐôngDươngvàbọnđếquốcMỹđãkếtụcthựcdânPhápởmiềnNamViệtNamđểlàmlạinhữngviệchoàntoàngiốngnhưthế”.

ĐólàcâutrảlờicủatướngGiápnăm1965.Nhữngsựkiệnxảyratừđóđếnnayđãxácnhậnrõràngnhữngluậnđiểmcủaông,đólà“mọicuộcchiếntranhxâmchiếmhaytáichiếmthuộcđịađềusẽthấtbại”.

NhữngcôngsựkiểuViệtNamBaĐình(1886-1887)

Ngày21thángGiêngnăm1887,mộtđạoquânPhápgồm2.250línhđượctrangbị25đạibác,4pháohạmvà5.000“dânphu”yểmhộđãchiếmđượccăncứBaĐìnhsau2thángbaovâycựckỳngặtnghèo.Chấtlượngcáccôngtrìnhphòngthủkhiếnphetiếncôngphảingạcnhiên.

ThámsátbêntrongcăncứBaĐình,chúngtôithậtsựngạcnhiêntrướckỹthuậtxâydựngcôngsựphòngngựcủangườiViệtNam.Côngtrìnhphòngngựgồmbalàngnổilênmặtnướcruộngnhưbahònđảonhỏ.Độsâucủaruộngnướcđếnvàimétdoconngườicócáchdẫnnướcvàoruộng.Chungquanhmỗi“đảonhỏ”lànhữngđườnghàosâu3mét,rộng4mét,đàolênđắpphíatrongtạothànhtườnglũy,củngcốcácụnấpbắncủaquânphòngthủ.Cácụnấpbắnnàyđềuđắpbằngđấtcósẵntrongvùng,dàytừ8đến9mét.Trongcácụnấplạitrồngtrecógốclớn,cókhoảngcáchvừađủgiốngnhưnhữnglỗchâumaiởcácpháođài,quânphòngthủcóthểnấpbắnkháchínhxácmỗikhipháthiệntừxanhữngkẻđếntấncôngvào.

Làmthếnàođểbảovệcánhsườn?Mỗilàngtrongbalàngnóitrênđềuđượcbốtríhợplýđểcóthểyểmtrợlẫnnhaukhimộtlàngbêncạnhbịtấncôngvàđượcxâydựngcôngsựkiêncốđểtrởthànhnhữngvịtrícốthủnếuhailàngkiabịđánhchiếm.Trênnóccácbờlũycủaụnấpbắntrồngnhiềulớpcọcvótnhọnđểngănchặnkẻtiếncôngđộtnhậpvàtrèovàobêntrongcôngsự.Chântườngthànhdày50métlàcảmộtbãicọctrechônngangmặtnướckhiếnbêntiếncôngkhôngthểnàovượthàotiếnvàođược.Rồitrướchàngcọclạicómộtgiậutređượctrồngchéocánhsẻkhávữngchắc.Cuốicùng,cách50métởphíatrướccònbốtrínhữngcâybịđốntrơlạigốcvàdãycọcnhỏcógainhọnvàsắcnhưmũitên.Tấtcảtạonênlớphỗnđộnnhữnglũytrephủkínthànhlũy.Chínhvìvậy,khimớibắtđầutiếnhànhbaovâycăncứ,lũytrecònmangmàuxanhtươi.ChúngtôicứđơngiảntưởngrằngchỉlàđụngphảimộtthônlàngkiêncốtheokiểuAnNam.

Chúngtôicũngrấtngạcnhiênthấynhữngkhẩupháocủachúngtôihầunhưkhônggâyđượcthiệthạivậtchấtnàochođốiphươngdonhữngngườibịbaovâyđãđềphòngcẩnthận,chechắnnhữngvậtliệudễcháycũngnhưtựbảovệmìnhbằngconđườngngầm,trongđóhọđãđàonhữngkhoquânnhuđạndượcvàchỗtrúẩn.

ĐạiúyJ.Masson

KýứcvềTrungKỳvàBắcKỳ,1903,tr.223và224

NamHồng(1950-1954)

Saunăm1950,xãNamHồngbiếnthànhmộthangchuộtchũi:460hầmbímật,2.700méthầmhào,3.200méthàogiaothông,3.470métđườngngầm,800méttườngđất.

Nhữngcănhầmbímậtdầndầntrởthànhnơiẩnnáuthậtsự.Cuốicùngngườitanghĩracáchlàmcửađểkhóalốivàotronghầm.Hầmbímậtđượcđàoởnhữngchỗkhólọtnhưđàoởdướinước,muốnvàophảilặnxuốngnướcmớitìmđượclốivào.Cómộtsốhầmbímậtkhárộng,ngườitacóthểnằm

ngủbêntrong,cóốngthônghơi.Cáchầmcánhânđềunốivớinhaubằngnhữngđườnghầmnhỏhẹp,từngquãngmộtlạicólỗthônghơivàcócảcốngngầmtiêunước.Nằmbêndướicáccánhđồng,hầmbímậtănthôngvớicáclàngxungquanh.Khiđốiphươngvượtquahàngràođểvàobêntrongcăncứ,cácchiếnsĩdukíchcủachúngtasẽgiànhthếchủđộngnhờnhữnghệthốngđịađạođểchốnglạikẻđịch.

TheoPhạmCườngBáoQuânđội,tháng6-8năm1969,tr.17-18

VĩnhMốc,năm1970

ÔngHồGiớitaycầmđènbãohướngdẫnchúngtôiđithamquanđịađạoVĩnhMốcvàkhibắtđầubướcxuốngđịađạo,mộtcôngtrìnhthậtsựkhổnglồhiệnra.TôinghĩđếncâuchuyệncủaJulesVernevớinhanđềCuộcduhànhvàolòngđất.Ngườitacóthểđivàohầmtrúẩntậpthểkhổnglồnàybằngnhiềulốicáchxanhau,mỗilốixuốngđịađạođềucómáichemưavàdĩnhiênđượcngụytrangkhákỹ.Trụcchínhcủađịađạonằmsẵntronglòngđất.Đườngtrụcchínhkéodàitớinhiềucâysốdướimộttrầnhìnhvòmkhácaođượcchốngđỡkháchắcchắn.Nhữngngườicótầmcaotrungbìnhđitheohàngdọccóthểdichuyểndễdàngngaycảkhihọcángthươngbinh.Từchỗxuốngchính,cónhữngnhánhnhưvảycá,mỗinhánhdẫnđếnmộthầmtrúẩnchogiađìnhcóba,thậmchínăm,bảythànhviên.Cónhiều“hầm”làmchỗhọpchứađượcđến120người.Cócảnhàtrẻ,mộttrạmxá-hộsinhvàbêncạnhgiếngnướclàmộtdãynhàtắm.Ngườitakhôngquênlàmcảnhữnghốxí.Mộthệthốngthônghơithôsơnhưnghiệuquảcóthểlàmthayđổikhôngkhívàchốngẩm.

TheoVũCậnCuộcsốngkhángchiếnhàngngày[1](Résistancequotidienne),tr.15-16

[1]TácgiảBoudareltrướcđâylàmviệctạitạpchíEtudesVietnamiennescủaNhàxuấtbảnNgoạivănnaylàNhàxuấtbảnThếgiới,đãdịchhaibàimiêutảvềđịađạoNamHồngvàVĩnhMốccủahaitácgiảPhạmCườngvàVũCậnsangtiếngPháp.ĐoạntríchdẫntrênđâyđượcdịchlạitừtiếngPháp,cóthểkhôngchínhxáchoàntoànnhưnguyênvănbảntiếngViệtcủahaitácgiảViệt

Nam(ND).

Giađình,đồngchívànhữngngườiảnhhưởngđếnVõNguyênGiápNguyễnTấtThành-NguyễnÁiQuốc-HồChíMình(1890-1969)

NgườithànhlậpĐảngCộngsảnvàQuânđộiViệtNam

MặcdùôngcóvaitròquyếtđịnhnhưngkhiphảixửlýcácvấnđềliênquanđếnquânđộicáchmạngViệtNam,ngườitakhôngnghĩđếnHồChíMinh.

Tuynhiên,khitớiQuảngChâucùngvớiBorodine(năm1924),mộttrongnhữngđiềuquantâmcủaôngHồlà,songsongvớiviệclậpramộttổchứcchínhtrị,phảiđàotạomộtsốcánbộquânsựcóthểsaunàyđảmnhiệmcácnhiệmvụriêngbiệtkhitiếnhànhkhởinghĩavũtrang.ÔngHồgửimộtsốanhemcókhảnăngnhấtđihọctrườngvõbịHoàngPhố.

Năm1928ôngviếtchoQuốctếCộngsảnmộtbàibáonhanđềCôngtácquânsựcủaĐảngtrongnôngdân.Mộtbàibáomác-xitcủaViệtNamvềchiếntranhdukíchởnôngthônvàkhởinghĩađăngtrongtuyểntậpcủatạpchíKomintern(Togliatti,Bucher-GallenvàToukhatchevskiđãthamgiabiêntậpbàibáonóitrên),đượclưuhànhvớibútdanhtậpthểNeuberg,cónhanđềInsurrectionarmée(Khởinghĩavũtrang).Trongtoànbộcácbàinghiêncứuđềcậptớikhởinghĩađôthị,HồChíMinhlàngườiduynhấtchủtrươngkhởinghĩavũtrangởnôngthônnhưngkhôngphảivìthếmàtừbỏcuộcđấutranhởđôthị.TừđóđườnglốicủaHồChíMinhđượcxemnhưbảntổnghợpcủađiềusaunàygọilàchủnghĩaMaovàcácphươngphápkhởinghĩacủaMarx,EngelsvàLênin.Ôngviết:cuộccáchmạngvôsảnkhôngthểthắnglợiởcácnướcnôngnghiệpvànửanôngnghiệpnếukhôngchúýđếncôngtáctuyêntruyềnchínhtrị,tổchứcvàquânsựtrongnôngdân,đặcbiệtlàcôngtácquânsựcủaĐảngtrongnôngdân.Đểủnghộluậnđiểmcủamình,ôngnóilênnhữngkhảnăngđãđượckhaitháctrongcuộckhởinghĩanôngthôncủaBungarinăm1923vàcuộckhởinghĩacủanôngdânTrungHoatạiHồNamnăm1926.ĐốivớiôngHồcũngnhưđốivớiQuốctếIII,phongtràonôngdânphảicó“trungtâm”tạimộthaynhiềutỉnh.Quanniệmvềthờicơ,ôngkhôngnhấnmạnhđến“trườngkỳ”nhưMaoTrạchĐôngmànhấnmạnhđếnthờicơthuậnlợicủacuộckhởinghĩa.ÔngHồnhấnmạnhcuộctiếncôngtiếnhànhtrongmộtthờigianrấtngắnnhờ“hànhđộngkếthợp”,sựphốihợpvàtínhbấtngờvàothờiđiểmthuậnlợivà“sựlựachọnđúngđắnthờicơphátđộngkhởinghĩa”củabanlãnhđạo.

[1]Cuốnsáchđượcxuấtbảnnăm1977,nênthôngtinvềcácnhânvậtlịch

sửtrongphầnnàychỉgiớihạnđếnthờiđiểmđó(BT).

Saunày,ôngHồluônquantâmđếnvấnđềhoạtđộngvũtrangcáchmạng.TrongcáckhóahuấnluyệntổchứcởbiêngiớiQuảngTâyvàtiếpđóởCaoBằngtrongcácnăm1940-1941,ôngHồđềunhấnmạnhhaimặtchínhtrịvàquânsựtrongcôngtáccáchmạng.Trongnhữngnăm40,ôngbiênsoạnmộttàiliệungắnCáchđánhdukích,KinhnghiệmdukíchTàu(TrungHoangàynay).ÔngcòndịchmộtphầncácbàiviếtcủaTônTử,mộtchiếnlượcgiađạitàithờicổđạivàtậphợptrongmộttàiliệunhanđềCáchđàotạocánbộquânsự.Trongnhữngnămchiếntranh1947-1954,ôngHồcòndịchtómtắtcuốnTỉnhủybímậtcủaFedorov,nóivềnhữngkinhnghiệmcủadukíchNgaởUkrainasaunăm1941.

Nhưnghơncảcáctácphẩmchuyênmônđãviết,bằngsựnghiệpcủamình,HồChíMinhđãgópphầnquyếtđịnhvàosựhìnhthànhtưtưởngchiếnlượccủacácnhàcáchmạngViệtNam.Ôngítchúýđếnlýthuyếtvàlànhàhoạtđộngthựctiễnthiêntài,ôngcốgắngsuốtđờiđểbiếnnhữngtưtưởngcủaClausewitz(nhàlýluậnquânsựkinhđiểnngườiĐức)rấtgầnvớiquanđiểmcủaLênin:“Chiếntranhlàsựtiếpnốicácquanhệchínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác,chiếntranhlàmộtcôngcụcủachínhtrị”.PhươngchâmchínhtrịtrọnghơnquânsựlàkimchỉnamtrongtoànbộhoạtđộngcủaHồChíMinhtừnăm1940đếnnăm1945.Bằngcáchđisâu,đisátcơsởcủaphongtràotrongvùngthượngduBắcKỳ,ôngđãxâydựngđượccơsởbímật,sauđóthànhnhữngtổchứccôngkhaicủacáchmạng.BằnghoạtđộngngoạigiaovớiTrungHoaQuốcdânĐảngvànhữngphầntửquốcgiađangsốnglưuvongởTrungQuốc,tiếpđólàvớiO.S.SởCônMinh,ôngHồđãtạođiềukiệnthuậnlợiđểtranhthủthờicơngaysaukhiNhậtđầuhàngĐồngminhvớimộtsứcmạnhquânsựkhôngđángkể.DùlựclượngcònkémxalựclượngquốcgiacóthểđượcTrungHoaQuốcdânĐảngủnghộ,ôngHồvẫndựavàođó.Dướinhiềuhìnhthứckhácnhau,HồChíMinhcũngxửsựmộtcáchtươngtựnhưvậyđốivớiquânđộiviễnchinhPháptrongnhữngnăm1947-1954vàsauđóchốnglạisựcanthiệpcủaMỹ.Trongmỗitrườnghợp,ôngđềukhéoléosửdụngtốiđanhữngnhântốkỹthuậtđặcthùtrongbốicảnhchínhtrịquốcgiavàquốctế.Khôngcâunệhaycốchấp,ôngđãtạonênmộtêkípbiếtxửlýcácvấnđềphùhợpvớitìnhthếchiếnlượctrướcmắttrongquátrìnhtiếnhànhchiếntranhlâudài.NhờHồChíMinh,trongthựctiễncáchmạngViệtNam,cáccôngthứcgiáođiềuxơcứngnhưgỗcũngbiết,khicần,tỏramềmdẻonhưtre.Chínhnhờsựmềmdẻođóvàđầuócthựctếtrongviệcphântíchtìnhhình,cuốicùngđãkhiếnLầuNămGócvàNhàTrắngphảibỏcuộc.

VõNguyênGiápviết:ĐốivớiHồChíMinh,chânlýcáchmạnglàcụthể.RõràngtưtưởngHồChíMinhcũnglàquanđiểmcủaLênin.“Cáiphongphú

nhấtlàcáicụthểvàkháchquannhất”.

HoàngVănThụ(1908-1944)

-DântộcTày-ngườichắpmốiliênlạcgiữaQuảngTây(TrungQuốc)vàđồngbằngViệtNam

-Phụtráchcôngtácbinhvận

-BịPhápxửbắnnăm1944

SinhtrưởngtrongmộtgiađìnhkhágiảởLạngSơn,HoàngVănThụtheohọctạiTrườngTrunghọctỉnhLạngSơn.TạiđâyôngđãthànhlậpmộtnhómcáchmạngvàodịpđểtangPhanChuTrinh.Năm1929,HoàngVănThụsangQuảngChâu(TrungQuốc)theolớphọccủatổchứcThanhniêncáchmạngđồngchíhội.ĐọcvànóithạotiếngTrung,ôngchịutráchnhiệmtổchứcđườngdâyliênlạctừTrungQuốcvềnước,doôngthànhthạothổngữởquêhươngmình.ÔngcóvaitròthenchốtkhiLêHồngPhongtừLiênXôvềnướcnăm1932-thờiđiểmcáchmạngđangthoáitrào.

Năm1934,LêHồngPhongcửHoàngVănThụlênBắcSơn,VũNhai.Tạiđây,ônggâydựngcơsởcáchmạng,đặtnềntảngchochiếntranhdukíchViệtNamvàotháng9năm1940.

Năm1935,ôngdựHộinghịMaCao[2],sauđóđượcđiềuđộngvềhoạtđộngtạiCaoBằng.SaumộtthờigianngắnẩnnáutạiHồngKôngvàotháng6năm1937,HoàngVănThụtrởvềnướcnăm1938,đượcbầulàBíthưXứủyBắcKỳ.Saumộtthờigianngắn,ôngđượcđiềuvềHàNộihoạtđộng.Năm1939,ôngrútvàohoạtđộngbímật.ChínhônglàngườichọnđịađiểmchocáccuộchọpcủaTrungươngvàchọncácgiađìnhcơsởđểchegiấucácnhàlãnhđạocủaĐảngCộngsảnĐôngDương.

[2]ĐạihộiđạibiểutoànquốclầnthứnhấtcủaĐảngCộngsảnĐôngDương,từngày27đếnngày31tháng3năm1935tạiMaCao(BT).

Đầunăm1940,HoàngVănThụcửngườiđigặpNguyễnÁiQuốcởHoaNamđểtổchứcchoNgườitrởvềnướcbằngxelửatuyếnVânNam-HảiPhòngnhưngkhôngthành.SauđóôngtổchứcchuyếnđibímậtsangTrungQuốcchoVõNguyênGiápvàPhạmVănĐồng.Tháng11năm1940,ôngtổchứccuộchọpthứVIIcủaBanchấphànhTrungươngĐảngtạiYênViên(ngoạithànhHàNội)vàđượcbầuvàoBanthườngvụ.Tháng12nămđó,ôngđiTĩnhTây(TrungQuốc)dẫnđầuđoànđạibiểucủaMặttrậnphảnđế.TạiđâyHoàngVănThụđãgặpNguyễnÁiQuốcrồitrởvềnướctiếptụchoạtđộngởvùngđồngbằngBắcBộ.Khoảngtháng4năm1941,ôngdẫnđầuđoànđạibiểuđồngbằngBắcBộthamdựHộinghịTrungươngVIIIhọptạiPắcPó(CaoBằng).Tạihộinghịnày,MặttrậnphảnđếđổitênthànhViệtNamđộclậpđồngminhhội,gọitắtlàViệtMinh.

Ítlâusau,HoàngVănThụđặtcơquanThườngvụTrungươngĐảngtạivùngngoạiviHàNội(xãPhúThượng-naythuộcquậnTâyHồ),tạiđâyôngsốngvàhoạtđộngbímậtcùngvớiTrườngChinh.

Đượcphâncôngphụtráchbinhvận,HoàngVănThụcónhiềunhânmốitrongcácđơnvịlínhlêdươngcủaquânđộithuộcđịa.CácnhânmốiđóphầnđônglàngườiĐứcchốngphát-xít,saukhibịbắtlàmtùbinhởmặttrậnphíabắcPhápbịxungvàođơnvịlêdươngvàđẩysangĐôngDương.Ngoàinhữngngườilínhlêdương,ôngcòngâyđượccơsởtrongmộtsốbinhsĩngườiViệt(línhkhốđỏ).CóthểcăncứvàolờicungkhaicủaHoàngVănThụ,sởmậtthámPhápthấyđâylàmộtnhânvậtquantrọngnênôngbịtratấnhếtsứcdãman.Bịtuyênántửhình,ôngbịxửbắntạitrườngbắnBạchMaivàosángngày24tháng5năm1944.

NguyễnThịMinhKhai(1910-1941)

-XứủyviênNamKỳĐảngCộngsảnĐôngDương.Bịxửbắnnăm1941,saukhởinghĩaNamKỳ

-ChịvợVõNguyênGiáp

NguyễnThịMinhKhaivàngườiemNguyễnThịQuangTháiđềulàcongáicủamộtviênchứclàmviệctạinhàgaVinh.Tháng3năm1926,mới16tuổi,MinhKhaitrởthànhchiếnsĩcáchmạngkhithamgialễtangchísĩPhanChuTrinh.KhicònlànữsinhTrườngTrunghọcCaoXuânDụcởthịxãVinh,côlàhọctròcủaTrầnPhú,ngườisaunàylàTổngbíthưĐảngCộngsảnĐôngDương.

Đượcgiácngộlýtưởngcáchmạng,NguyễnThịMinhKhaithamgiađảngTânViệtvànhanhchóngđượcbầuvàoBanchấphànhtỉnhủyNghệAncủaĐảngnày,sauđóbàtrởthànhmộttrongsốnhữngsánglậpviêncủanhómmac-xittrongĐảng.Năm1929,MinhKhaithoátlygiađìnhrútvàohoạtđộngbímậtvàhoàntoàncốnghiếnchocáchmạng.Mùahènăm1930,MinhKhaiđáptàuthủyđiHồngKôngvàtạiđâybàlàmviệcchoVănphòngBộPhươngĐôngcủaQuốctếCộngsản.

Chơicácmônthểthao,nhấtlàhọcvõ,họcbơi,MinhKhailàmộtngườiđặcbiệttrongsốcácthiếunữViệtNamthờibấygiờ.BịcảnhsátHồngKôngbắtgiữ,bàbịnhàđươngcụcAnhtraochochínhquyềnQuảngChâucầmtùđếnnăm1934thìđượcthadosựcanthiệpcủaQuốctếCứutếĐỏ(bằngcáchthuêtiềnlínhgác).

SaukhirakhỏinhàtùQuảngChâu,NguyễnThịMinhKhaiđượccửđiLiênXôhọcTrườngĐạihọcPhươngĐông.Tháng7năm1935,bàthamgiađoànđạibiểuĐảngCộngsảnĐôngDươngthamdựĐạihộilầnthứVIIcủaQuốctếCộngsảnhọptạiMatxcơva.Tạiđây,NguyễnThịMinhKhaigặpLêHồng

PhongvàsauĐạihộihaingườilàmlễthànhhôn[3].Năm1937cảhaivợchồngcùngtrởvềnướchoạtđộngvàsốngtạiSàiGòn.Mùahè1938,LêHồngPhongbịbắt.Năm1939MinhKhaisinhcongáiđặttênLêThịHồngMinh.CùngvớiemgáilàNguyễnThịQuangThái(vợđầucủaVõNguyênGiáp),MinhKhaiđảmbảođườngdâyliênlạcvớimiềnBắc.Năm1939bàrútvàohoạtđộngbímật.

[3]XemĐồngchíHồChíMinh,E.Côbêlep,Nxb.Thanhniên,HàNội,tr.190.

Tháng7năm1940,NguyễnThịMinhKhaibịbắtsaukhithamdựHộinghịXứủyNamKỳquyếtđịnhchớpthờicơPhápbịĐứcxâmlượcvàchiếmđóngđểphátđộngkhởinghĩa.CuộckhởinghĩaNamKỳnổratháng11năm1940.MinhKhaibịtratấndãmanvàbịđưaratòađốichấtvớiLêHồngPhong,nhưngbàđãkhôngnhậnlàvợcủaôngtrướcmặtkẻthù.Mùaxuân1941,MinhKhaibịkếtántửhìnhtrongmộtphiênxửkín.Ngày25tháng4,bàbịđưaratrườngbắn.Khôngchịuđểbịtmắt,MinhKhaicònhôlớn:“ĐảngCộngsảnĐôngDươngmuônnăm!CáchmạngViệtNamthắnglợimuônnăm!”

Cùngnămđó,ngườiemNguyễnThịQuangTháicũngmấttrongnhàtùHỏaLò,HàNội.

PhùngChíKiên(1905-1941)

GianhậpĐảngCộngsảntừrấtsớm.ThamgiadukíchTrungHoa.ChỉhuyCứuquốcquân.Hysinhtrongmộttrậnphụckíchnăm1941.

PhùngChíKiêntênthậtlàNguyễnVỹ,sinhtrưởngtrongmộtgiađìnhnôngdânởhuyệnDiễnChâu(NghệAn).Năm1920,ôngvượtdãyTrườngSơnđểliênlạcvớicácchísĩcáchmạngViệtNamđangẩnnáutạiPhichitcủaTháiLan.ÔngđượccửđidựlớphuấnluyệncủaViệtNamthanhniêncáchmạngđồngchíhộidoNguyễnÁiQuốcmởtạiQuảngChâu,sauđóđượcgiớithiệuhọctạiTrườngvõbịHoàngPhốcùnglúcvớiviệcgianhậpThanhniêncáchmạngđồngchíhộivàtiểutổcộngsảntrongĐoànthanhniên.Năm1927PhùngChíKiêncùngmộtsốthanhniênViệtNamkhácởQuảngChâuthamgiaCôngxãQuảngChâu.BịTưởngGiớiThạchđànáp,CôngxãQuảngChâutanrã,ôngrútluivềcăncứHảiLụcPhongởphíabắctỉnhQuảngĐôngvàchỉhuymộtđơnvịHồngquânTrungHoa.SaukhicăncứnàybịTrungHoaQuốcdânĐảngchiếm,PhùngChíKiênrútvàohoạtđộngbímậtrồiđiMatxcơvahọcquânsựtạiĐạihọcPhươngĐông.

Năm1934,QuốctếCộngsảncửôngvềcủngcốBanhảingoạicủaĐảngCộngsảnĐôngDươngthànhlậpởHồngKôngvàtronglúcLêHồngPhongđiLiênXô,PhùngChíKiêncùngvớiHàHuyTậpchuẩnbịĐạihộilầnthứIĐảngCộngsảnĐôngDươnghọpởMaCaotừ27đến31tháng3năm1935.

Sauhộinghị,BanchấphànhTrungươngĐảngtrởvềĐôngDương,cònPhùngChíKiênởlạiMaCaođểliênlạcvớiQuốctếCộngsản.

Từnăm1936đến1938,ônghoạtđộngnhưconthoitạiHồngKôngvàQuảngChâu,tổchứccáclớphuấnluyệnchínhtrịvàquânsự.Cuốinăm1938,ôngcửmộtsốhọcviên,trongđócóCaoHồngLãnh[4]đihọctạicơsởcủaĐảngCộngsảnởTrungQuốc.

BịcảnhsátAnhtạiHồngKôngtruylùng,PhùngChíKiênđặtquanhệvớiĐảngCộngsảnTrungQuốcvùngSánĐầu,đượcgiaocôngtáchuấnluyệnquânsựchocácđảngviêncộngsảnTrungQuốctạiđịaphương.

[4]VềsauCaoHồngLãnhhoạtđộngtrongphongtràocáchmạngtạiViệtBắc,sauđótạimiềnNam,TháiLanrồicuốicùngtrởvềHàNộilàmPhóbanliênlạcđốingoạiTrungươngĐảng.Ôngmấtnăm2004(ND).

Giữanăm1939,ôngđượcgiaotráchnhiệmchuẩnbịchoNguyễnÁiQuốctrởvềnướclãnhđạocáchmạng.LúcnàyNguyễnÁiQuốcđangởDiênAn.PhùngChíKiênđikhắpQuảngĐông,QuảngTâyvàHồNammàkhôngbắtđượcliênlạcvớiĐảngCộngsảnĐôngDương.CuốicùngôngvềCônMinh-thủphủtỉnhVânNamvàcùngvớiHoàngVănHoanlậpbanliênlạcngoàinướccủaĐảngCộngsảnĐôngDươngvàrabáo.Năm1940,saukhimộtpháiviêncủaHoàngVănThụtừtrongnướcrađếnCônMinh,PhùngChíKiênđịnhtrởvềnướccùngNguyễnÁiQuốcvàHoàngVănHoan,nhưngđườngdâyliênlạcbịchặtđứtvìphát-xítNhậtnémbom,cảnhómquayvềCônMinh.

Tháng11năm1940,PhùngChíKiêncùngNguyễnÁiQuốcvềLiễuChâu,từđâyNguyễnÁiQuốcđổitênlàHồChíMinh[5].TheochỉthịcủaNgười,PhùngChíKiêntổchứcmộtcuộchọpđểchorađờimột“banngoàinước”củaViệtNamĐộclậpĐồngminhgọilàBiệnsựxứ.CuộchọpnàyđượctriệutậptạiQuếLâm-nơiđâytrởthànhthủphủtỉnhQuảngTâysaukhiNhậtBảnchiếmđóngNamNinh.Trongcuộchọpnày,HồHọcLãm,trướcđâyhoạtđộngtrongphongtràoĐôngDunăm1908lúcnàylàsĩquancaocấpcủaquânđộiTưởngGiớiThạchđượcbầulàmChủnhiệmcơquan,cònLâmBáKiệt(tứcPhạmVănĐồng)làmPhóchủnhiệm.

[5]Boudarelnhầm,đếntháng8/1942NguyễnÁiQuốcmớilấytênlàHồChíMinhđểsangTrungQuốc(BT)

Tháng11năm1940,PhùngChíKiênvàmộtnhómđảngviênhoạtđộngởnướcngoàicùngHồChíMinhvềTĩnhTây.

TạiđâynhómgặpHoàngVănThụ,dẫnđầuđoànđạibiểuMặttrậnĐôngDươngPhảnđếtừtrongnướcrađểthànhlậpMặttrậnViệtMinh.CùngvớiPhạmVănĐồngvàVõNguyênGiáp,PhùngChíKiêndướisựchỉđạocủa

HồChíMinhtổchứcmộtkhóahuấnluyệnchínhtrịvàquânsựcho40thanhniênCaoBằng.

Ngày28tháng2năm1941,PhùngChíKiênđicùngvớiHồChíMinhvàmộtsốthanhniênyêunướcvượtbiêngiớivềnướcởcộtmốc108vàlậpcăncứtạihangCốcPó,huyệnHòaAn,tỉnhCaoBằng[6].ĐượcgiaotráchnhiệmhuấnluyệnquânsựchoViệtMinh,ôngviếtcuốnConđườngcáchmạngcứunước.

Tháng5năm1941,PhùngChíKiênthamdựHộinghịlầnthứVIIIBanchấphànhTrungươngĐảnghọptạiPắcBó(lánNàLừa).Tạihộinghịnày,MặttrậnViệtMinhđượcquyếtđịnhthànhlậpthaythếchoMặttrậnĐôngDươngphảnđế.Đượcgiaophụtráchquânsự,PhùngChíKiênđượcpháivềBắcSơntổchứcphongtràodukíchởvùngBắcSơn,saumộtcuộckhởinghĩatựphátvàotháng9năm1940,khiquânNhậttiếnvàoLạngSơn.

[6]XemthêmNguyễnÁiQuốctrênđườngvềnước,HoàngThanhĐạm,Nxb.LýluậnvàChínhtrị,2005.XemTiểusửHồChíMinh,BảotàngHồChíMinhxuấtbản,sđd,vàTừnhândânmàra,HồikýVõNguyênGiáp,sđd.

Saumộtthángbăngrừnglộisuối,ôngtrởlạiBắcSơncùngcácủyviênthườngtrựcBanchấphànhTrungương.Trướckhivềxuôi,BanchấphànhTrungươngquyếtđịnhcôngnhậnTrungđộiCứuquốcquânIdoPhùngChíKiênchỉhuycùngvớihaiphólàLươngVănChi(tứcHuycòm)vàChuVănTấn.

Pháptăngcườngđànápphongtrào,dukíchBắcSơn,VũNhaigặpkhókhăn.TrungđộiCứuquốcquânIphảichiathànhbatiểuđội,mỗitiểuđộitrêndưới10người.MộttiểuđộidoChuVănTấnchỉhuybảovệcácđồngchítrongBanThườngvụTrungươngtrởvềxuôiquangảBắcSơn.MộttiểuđộikháclênphíaBắcđiTĩnhTây,mộtlànggiápbiêngiớiViệt-Trung.TiểuđộithứbadoLươngVănChivàPhùngChíKiênchỉhuytiếnvềNgânSơntỉnhBắcCạnđểđivềNguyênBình,thuộctỉnhCaoBằng.Cuốitháng7năm1941,trênđườnghànhquân,PhùngChíKiênvừavềlàngxintiếptếlươngthựcthìkhôngmayrơivàoổphụckíchcủađịch.Trongnhữngphútgiaochiếnđầutiên,ôngkhôngmaytrúngđạnvàhysinh.TiếpđóLươngVănChi,phóchỉhuycũngbịbắtvàchếttrongnhàtùCaoBằng.

VănTiếnDũng

LàngườitổchứcchiếnkhuHà-Ninh-Thanh(giápgiớibatỉnhNinhBình,HàNamvàThanhHóa)năm1945.Đạiđoàntrưởngđạiđoàn320,chiếnđấuởvùngđịchhậuđồngbằngBắcBộtừnăm1950,TưlệnhChiếndịchHồChíMinh.

Sinhnăm1907,làcôngnhândệttạivùngngoạiôHàNội,VănTiếnDũng

thamgiahoạtđộngcáchmạngtừnăm1936.NămsauônggianhậpĐảngCộngsảnĐôngDương.Chỉsaumộtthờigianngắn,ôngđượcbầuvàoThànhủyHàNội.

Năm1939ôngbịđịchbắthailầnvàkếtánhainămtùkhổsai,ôngvượtngụctrênđườngbịgiảilênSơnLavàhoạtđộngtrongvùngchâuthổ.SaukhiHoàngVănThụbịbắt,tháng8năm1944VănTiếnDũngcũngbịbắtvàlầnnàylạivượtngụctrốnthoát.Mùahènăm1945,ôngthamgialậpchiếnkhuHà-Ninh-Thanhvàlãnhđạokhởinghĩatạiđịaphươngtrongnhữngngàyhạtuầntháng8năm1945.Tiếpđó,Văn

TiếnDũngđượcđềbạtlàmCụctrưởngCụcChínhtrịvàtừđầunăm1950chỉhuyđạiđoàn320hoạtđộngvùngsaulưngđịchtạiđồngbằngBắcBộ.Năm1952ôngchỉhuycuộctấncôngbấtngờvàoPhátDiệmđánhsậpSởchỉhuykhuPhátDiệm.Kiểuchiếnthuậtnàyđượcđặttênlà“nhảydù”hoặc“hoasennở”.Năm1951ôngđượcđềbạtlàmTổngthammưutrưởngvànăm1953trởthànhcánhtayphảicủatướngGiáp.

SaukhichỉhuynhiềuchiếndịchtạichỗởmiềnNam,VănTiếnDũnglạivậndụngchiếnthuật“hoasennở”trongChiếndịchHồChíMinh.ÔngđãchỉhuytrậntấncôngBuônMaThuộttháng3năm1975vàsauđógiảiphóngSàiGònngày30tháng4năm1975.

LàỦyviêndựkhuyếtBộChínhtrịtừnăm1960,tạiĐạihộiĐảnglầnthứIVnăm1976,VănTiếnDũngđượcbầuvàoBộChínhtrị,ỦyviênBanThườngvụBanchấphànhTrungươngĐảngCộngsảnĐôngDương(sauđổitênlàĐảngLaođộngViệtNamtừnăm1951).

GhinhanhvèTướngGiápvàchiếnthuậtcủaôngTạiViệtNammộtđộiquânđượctrangbịvũkhítốitânđãkhôngthểđánhbạimộtdântộcnhỏchỉdichuyểnbằngtốcđộxeđạp.IvanIllich,“Nănglượng,tốcđộvàcôngbằngxãhội”,BáoLeMonde,ngày7tháng7năm1963.

CácquânnhânHoaKỳcóđọctácphẩmcủaVõNguyênGiápkhông?

BìnhluậncủatướngGiápvềthấtbạicủaPháptạiĐiệnBiênPhủđãkhẳngđịnhchiếnthuậttácchiếnnày(ápdụngtrongtiếncôngTếtMậuThân1968).

Địchgặpmâuthuẫnkhônggiảiquyếtđược.Nếukhôngphântánlựclượngthìkhôngthểchiếmđóngvùngđấtđãchiếm,nhưngnếuphântán,chúngsẽgặpnhữngkhókhănnghiêmtrọngvàsẽbịtiêudiệt.

CóthểcáctướnglĩnhHoaKỳkhôngaiđọctácphẩmcủaVõNguyênGiáp.ĐiềuchắcchắnhơnlàýchírõrệtcủaBộtổngchỉhuyquânđộiMỹđãkhôngđểýđếncácbáocáocủacácnhânviêntìnhbáonằmvùngphảnánhmộttìnhtrạngxưanayvẫnthế:khôngtinvàocácthôngtindonhữngngườikhôngđángtincungcấp.Ởthờiđạichúngta,máymócpháttriểnghêgớmnênnhàchỉhuyquânsựthấytinhơnvàonhữngtintìnhbáothulượmđượcbằngcácphươngtiệnđiệntử,tứclàdocác“côngcụsiêucảitiến”cungcấp.

AndrewTully,Lessuperespions(Siêugiánđiệp),TạpchíStock,1969.

NướcMỹcólẽbịlừachăng?

MộtthángsaukhibảnbáocáocủaTaylorvềtìnhhìnhmiềnNamViệtNamđượccôngbố,JosephZasloff,mộtnghiêncứuviêncủaRANDbáocáolênLầuNămGóckếtquảcủadựánvề“độngcơvàtinhthầnchiếnđấucủaViệtCộng”.SausáuthángnghiêncứudựatrênnhữngcuộctraođổibànluậnvớitùbinhViệtCộngtrongkhuônkhổmộtcuộcphỏngvấndàivàcởimở,nhữngpháthiệncủaZasloffgiảithíchsâusắctinhthần“cao”củaViệtCộngkhiếnEisenhower,WhitevàTaylorrấtlúngtúng.TôinhớrõbảnbáocáocủaanhtađưaracuốibuổichiềumộtngàythángChạpnăm1964vàtrìnhbàyvớithủtrưởngcủatôilàThứtrưởngQuốcphòngHoaKỳMcNaughton.Khinghexong,ôngấynói:“Nếunhữngđiềuanhnóilàđúngsựthậtthìcónghĩalàchúngtađãđánhkhôngđúngđốithủrồi”.

DanielEllsberg,PaperontheWar(Hồsơchiếntranh),SimonandSchuster,NewYork,1972.

HồsơvềtướngGiápcủaWestmoreland

TướngWestmorelandmangtheomìnhmộtbảnghi,trongđóôngnêurabảynguyênnhânkhiếncuốicùngHoaKỳkhôngthểthắngđượctrongcuộcchiếntranhnàynhưtướngBắcViệtVõNguyênGiápđãkểra.ViêntướngMỹtinrằngnhữnglýdođóđãkhắcphụcđượchainguyênnhân:dưluậnMỹvàdưluậnthếgiới.ÔngtatrởvềMỹđểthuyếtphụcnhữngphầntửhoàinghivàcủngcốtinhthầnnhữngaiđãủnghộchínhquyềnMỹ.Ôngtatuyênbốkhinóitrướccôngchúng:ýđồcủatôilàgiảithíchtìnhhìnhvàlàmngườiMỹhiểurõtìnhhìnhhơn.

Nhưngkếtquảtráilại,đánglẽphảitạonênsựđồngthuậnthìlờiphátbiểucủaôngtachỉlàmtăngthêmnhữngýkiếnbấtđồngvềcuộcchiến,khiếnpháiBồCâucàngđưaranhữngtiênđoánbiquannhất.KhẳngđịnhcủatướngWestmorelandlànướcMỹđangtiếnđếnthắnglợivớiđiềukiệnmặttrậnbêntrong,tứcnộitìnhnướcMỹphảivữngvàng.ĐốiphươngcủachúngtatinrằnggótchânAchillecủachúngtalàquyếttâmcủanhândânMỹ.NóinhưôngWestmorelandlàkhôngtrảlờivàonhữngthắcmắccơbảnlàmmọingườiquantâmnhất?NémbomthìHàNộisẽngồivàobànthươnglượngvớichúngta?Vậytuyệtđốikhôngcókhảnăngnàorakhỏicáivòngkhủngkhiếpcủaviệcleothang.

Newsweek(Tinhàngtuần),ngày8tháng5năm1967.

Conngườicủa“mụctiêu”

HômChủnhật,mộtchuyêngiaMỹnhậnxét:TướngGiáplàngườikháchquan.CáchđâyhainămôngđòiMỹphảirútquânkhỏimiềnNam.NayquânMỹđãrút.Từ18nămnaymụcđíchcủaônglàbảovệcăncứ“đấtthánh”vànhữngtuyếnđườnggiaothôngcủacộngsản.ĐiềuđógiảithíchtínhbềnbỉcủangườiBắcViệttrênđườngmòn

HồChíMinh.BâygiờchúngtarútkhỏiLàovàsẽkhôngtrởlạingay.NếutướngGiápmộtlầnnữađạtmụctiêuđãđềra,thìcầnphảixemôngtasẽcònđềramụctiêunàocholầnlựachọntiếp,nghĩalàchotớinăm1972vànăm1973,khiphầnlớnquânđộiMỹđãrờikhỏimiềnNamViệtNam.

JeanClaudePomonti,LesSud-vietnamiensquittentleBasLaosplusrapidementqueprévu(QuânNamViệtNamrútkhỏiHạLàotrướcthờihạn),BáoLeMonde(Thếgiới),ngày23tháng3năm1971.

SựhợpnhấtcủahailĩnhvựckhácnhautrongquânđộicácnướcphươngTây

Mùahènăm1945,tướngGiápđượcxemnhưmộtsĩquancaocấp,vớitrìnhđộđạiúy,cónghĩavụthựchiệncôngviệccủamộtđạitướng.Cùnglúcấytrìnhđộchínhtrịvàtrọngtráchcủaôngvượtkháxatrìnhđộchínhtrịvàtráchnhiệmcủamộtđạitướng.Nhưvậy,nhữngnănglựccủaôngđốivớikiểu

chiếntranhmàôngđangtiếnhànhđãđạttớitrìnhđộcaohơnhẳncôngviệcmàngườitangầmhiểuthườngđượcôngnhắcđinhắclạirằngôngđãtừnglàmộtcựugiáoviên…

Trongtấtcảcácbàihọccóthểrútravềcuộcđờicủaconngườiấy,bàihọccóýnghĩanhấthẳnlàsựhợpnhấthailĩnhvựckhácnhautronglúcxãhộithườngtáchbiệtchúngra.Sựtáchbiệtchínhtrịvớiquânsựlàđặcđiểmchủyếucủamộthệthốngchínhphủtựdo,nhưngkhicómộtchínhquyềnnhưvậypháicácquânnhâncủamìnhđiđánhmộtđốithủnhưtướngGiápthìrõràngnhữngngườilínhấysẽchuyểnsanghànhđộngvớitrởngạibanđầuđếnmứccóítkẻsốngsótlâudài.

RobertO’Neil,GeneralGiap:Politicanandstrategist(TướngGiáp:nhàchínhtrịvànhàchiếnlược),CassellMelbourne,1969.

NhữngbứcchândungsốngđộngCuộcgặpgỡgiữaVõNguyênGiápvàPontichtạiChợRãtháng3năm1945

NgaysaukhiNhậtđảochínhPhápvàongày9tháng3năm1945,PierredePontich-GiámbinhKhốxanhtỉnhBắcKạn,ngườichỉhuynhữngcuộchànhquâncảnhsátchốnglạiViệtMinhtạivùngthượngduBắcKỳtrongbốnnămgầnđây-đãquyếtđịnhtổchứcđánhdukíchchốngNhật.Vìvậy,ôngtađãbắtliênlạcvớiVõNguyênGiáp.

Ngày21tháng3,haipháiviêncủaVõNguyênGiápđếngặpPontich,mangtheomộtthôngbáogửiđếncácnhàchứctráchPhápvớimụcđíchkêugọicộngtác“chốngNhậtđểbảovệuytínvàquyềnlợicủaPhápởĐôngDương”.

Haingàysau,đồngchíVănđếnChợRã.ÔngtựgiớithiệulàđạibiểucủaViệtMinhtạinămtỉnhvùngthượngdu[1],đếngặpđểbànchuyệnliênminhvớiPhápcùngnhauchốngNhật.

[1]LạngSơn,CaoBằng,HàGiang,BắcCạnvàTháiNguyên(TG).

Saukhigiớithiệuvớiđoàntùytùngkhoảng40namnữ[2]dukíchđượctrangbịvũkhíkhôngthốngnhất,đángkểchỉcómộttiểuliênThomsonvàbakhẩusúngngắngiốngvũkhícủaMỹ,ngườisĩquanPhápquêởtỉnhCatalogne(TâyBanNha)hộiđàmtayđôivớiGiáp.

[2]Chiathành7nhóm,chuyênthủtiêucácchứcdịchphảnđộngởđịaphương(TG).

Ngaytừđầu,ngườiđànôngnhỏbévớicáinhìnsắcnétchỉbànđếncuộckhángchiếnchốngNhật,tránhkhôngđềcậpđếncácvấnđềchínhtrị.Bànđếnviệctraođổivũkhí,haibênnhấttríđổi165khẩusúngtrườngRemingtonvà40khẩusúngmusquetonvàchấmdứtviệcđànápphongtrào,khôngtậptrungcảitạonhữngngườiyêunướcchốngNhật.VõNguyênGiápcamkếtcungcấpquântrinhsátvàthôngtinchoPontich.ÔngGiápcòntuyênbốkhôngyêucầuphíaPhápviệntrợvềtiềnbạc.Quảthậtđólàmộtsựvôtưgâyhoangmangchogiớiquânsự…NhưngVõNguyênGiápyêucầucungcấpsúnglụcvàlựuđạn.Buổilàmviệckhôngthànhcông,VõNguyên

GiápquyếtđịnhsoạnmộtláthưdàiyêucầuđượcgặpđạitáSeguin[3]đểbànviệckýkếtmộtthỏaướcvềliênminhquânsự.

[3]ĐạitáSeguin,ngườichỉhuycánhquânsôngLô(TG).

Rangoài,VõNguyênGiápvàviênđộikhốxanhngườiPhápđitảnbộtrên

conđườngchínhcủathịtrấnvàđirachợ…

-Thậtvuikhitôicóthểcôngkhainóivềsựnghiệpgiảiphóngcủađấtnướcchúngtôi-ôngGiáp,cườirạngrỡ,nóitiếp-vàvấnđềnàyđãgiànhđượcsựthôngcảmcủamộtngườivốnlàkẻthùcũ.Từlâuôngđitheochúngtôirồiphảikhông?Thậtlàvui…

Vàôngcười.Bỗngnhiên,ôngsasầmnétmặt…

-ÔngđãbắtTan,cựuchứcdịchtronglàng…mộtquanlạicũphảikhông?

-Rồi.HắnđangtìmcáchtậphợpnhữngphầntửthânNhậtđểchốnglạichúngtôi…

-Tôibiết.Ôngđãlàmgìchúng?…

-Bắnbỏ.ViệcnàysẽđánhdấusựthỏathuậncủachúngtatronghànhđộngchungchốngNhật,đểaicũngnhìnthấy…

Mộtlúcsau,trongđộithihànhlệnhxửbắncósáungười:balínhkhốxanhcủaPontichvàbanữdukíchtrongđộiđicùngvớiđồngchíVăn-đãđượctậphợptrênmộtbãicỏrộngtronglàng.Viênquanngãxuống,bịbắnvàongười…

-Từnaychúngtagọinhaumộtcáchthânmậtnhé2[4],đồngchíVănnóivớiPontich,dùvẫncòn48giờđểchuyểnsangvấnđềkhác…

[4]Nguyênvăngọinhaubằngmàytao:tutoyons-nous(ND).

Dùvẫncòn48tiếngđểthảoluậnvàđiđilạilạitronglàng,nhưngthựctếVănchỉnónglòngchờđợiviệcthaythếsựchấpthuậnlờinóibằngmộtvănbảnchínhthứcđượcđạitáký.

-TôicómốiliênkếtchặtchẽvớinhữngngườiHoaKỳtạiTrungQuốc…-ôngnói.BấtchấpcácmạnglướicủaPhápvàNhậtBảnnhưngtôiđãđưađượcnhiềuphicôngquânĐồngminhbịbắnrơivượtbiêngiới.

ÔngtatinchắcchắnvàocuộcđổbộcủaHoaKỳsắpxảyrađếnnơirồi-vàrõrànglàônglongạimìnhbịvượtmặt.ChiếnthắngcủapheĐồngminhdiễnraquánhanhkhôngchoôngchútthờigiannàođểcủngcốsựdunhậpchínhtrịcủamìnhmộtcáchvữngchắc.VàcóthểôngmuốnđềcaomộtsựchấpthuậnvớiPháp.VàđólàcuộcchiếnđấuchốngNhật…

-ÔngcóbiếttrungúyTudyBerniervàbahạsĩquanPhápcủaNguyễnBìnhđãthoátkhỏicuộctànsátvàđanglôikéomộttrongnhữnglựclượngđặcnhiệmcủatôi…

-Tôibiết.

-Họchỉmongtrảthù,“cãicọđấmđánhau”-nhưông,-nhưngnênthận

trọng.Vàtôisẽngăncảnhọ…Tôikhôngmuốnhọrờikhỏihàngngũchúngtôi…

ViênsĩquanPhápquêxứCatalognehiểuđiềunày.HiệncómộtsựthỏathuậnngầmgiữaViệtMinhvàNhật.MộtmặtViệtMinhkhôngcónhữngđộiquândukíchcókhảnănggâynênmộtcaotràochốngNhậtvàvẫnphảichịusựtrảthùtànkhốccủaNhật.Mặtkhác,khôngcónhữnghànhđộngdựphòngđểchốnglạimộtđốithủquáưthậntrọngvàchỉbiếtnóisuông.

Vìthế,chỉnhữnghoạtđộngchínhtrịmớilàmchođồngchíVănhứngthú.Pontichtráchôngđãthiêuhủynhữngtàiliệulưutrữ,condấucủanhữngngườicóđịavị,vănbằngcủaPháp,nhữngchứcvụ,nhữngcấpbậc,huân,huychương…Tuynhiên,ôngkhôngquánhấnmạnhbởivìngườikhácbiếtrằngôngcungcấp,trongmọitrườnghợp,nhữngbảnsaohợpphápcủanhữngvănbảnđãbịthiêuhủy.

Cuốicùng,haingườiđànôngchiataynhau,cảhaiđềulàmhàilònglẫnnhau,đólàminhchứngcủamộttìnhbạnbềnchặtmãimãi.

TướngJ.J.Fonde,“GiápvàvùngdukíchChợRã”,TạpchíLịchsửquânsự-1976,số2

Nhàchínhkhách(tháng2năm1946)

Tôiđãthoángthấyôngngàyhômtrướckhiôngkêugọi20.000đồngbàocủamình,bằngnhữnglờilẽđầynhiệthuyết,phảichấpnhậnchiếnđấuhisinh.

Vàđây,ôngthongthảbướcvàophòng,ngườimảnhkhảnh,hơigù.Mộtnụcườigầnnhưrụtrètrênkhuônmặtsángsủatròntrĩnhvớigòmácaovàcặpmôidày.Vầngtránrộnghơihớtraphíasau,máitóccũnghấtvềphíasau,đôimắtcươngquyếtnhưngdịudàng,giọngnóigầnnhưhát;nhữngcâunóicóâmsắcđemđếnmộtkhíacạnhmới,dằntừngtiếngmộtthểhiệnmộttưduyrõràng,dứtkhoát…

Ôngcòntrẻ,lịchsự,lậpluậnchínhxác.Nhưngcặpmắttỏrachămchúnghetôinêunhữngcâuhỏi,ngườitathấyôngcómộtướcmơcháybỏngvàluôntheođuổiướcmơấy.

NgaylậptứctôichợtnảyraýmuốnhỏiôngvềcuộchộikiếnmớiđâygiữaChủtịchHồChíMinhvàôngJeanSainteny:“CóphảinhândanhchínhphủViệtNammàHồChủtịchđãtiếppháiviêncủaChínhphủPháp?”

Khuônmặtôngrấtnhạycảm,tỏratiếpnhậnnhữngcâuhỏiđó,đôimắtlimdim…nhưcủamộtchuyêngiavềrượuvangđangnếmthửrượu…

“Chủtịchcủachúngtôitiếptấtcảnhữngaiđếnthăm.Tôinghĩcóthểnóivớiôngrằngtrongtrườnghợpấychính“Ông(Monsieur)HồChíMinhđãtiếpôngSainteny.””Chữ“s”trongtừ“Monsieur”đượcnhấnrấtmạnh.Nhưng

giọngthìkhátinhtếvàngọtngàodườngnhưđangmuốnchờđợiđiềugìđó.

“ÔngcótinrằngviệcnướcPhápquaytrởlạiBắcKỳmàtôikhôngdámhỏi-liệuôngcóchấpthuậnviệcđókhông,sẽđượctiếnhànhmàkhôngđổmáu?”

Đôimắtkhéplạimộtlầnnữa.Vàbỗngnhiên:“Hãytinrằngchúngtôisẽlàmtấtcảđểtránhkhỏithảmhọanày.”

Thờigiantrôiđi…Ôngnhìnvềcõixaxăm,nhìnbứctranhthủymạctreotrêntườngtrướcmắtông.“Nhưngnếuchúngtakhôngthểthỏahiệpnhữngđiềukiệnmàtôicóthểtómtắttronghaitừ:độclậpvàliênminh,khôngđượcchấpnhận,nếunướcPhápkhálà…chophéptôiđượcnóitừnàychứ?”“Xinmờiông…”.Nụcườinởtrênkhuônmặtông.Tôinghĩđólàmộtmũitêntẩmthuốcđộc…“NếunướcPhápcóhơi…thiểncậnđểgâyxungđột,cácôngnênbiếtrằngchúngtôisẽchiếnđấuchođếnngườicuốicùng.”Vàtôibiếtrấtrõđếnmộtngàynàođấy,giọngnóinhỏnhẹnàycóthểđưađếnnhữngquyếtđịnhthayđổisốphậncảmộtdântộc.

“ThưangàiBộtrưởng,NgàicótínhđếnviệcthamgiavàomộtchínhphủmuốnhợptácvớichínhphủPháp?”

Ôngtaliếcnhìntôi,vàcóchútgìđóngạcnhiên…

“Sựcómặtcủatôichẳngquantrọnggìlắmđốivớichínhphủ.ChỉđơngiảnlàcuộctròchuyệncủachúngtavềđườnglốichínhtrịvàđốivớiđiềunàytôicómộtniềmtinsâusắcvàoChủtịchcủachúngtôi.Vảlại,nhữngngườithamgiachínhphủchỉquantrọngởchỗhọthểhiệnýchícủanhândânvàôngbiếtđấy,ChủtịchHồChíMinhcủachúngtôiđãđượctuyệtđạiđasốnhândântínnhiệmnhưthếnào.Riêngtôi-ôngngừngnóitronggiâylát-bảnthântôi-ôngtạmnghỉ:ngậpngừngnhớlạimộtthànhcôngcủacánhânhayaoướcđểtậnhưởngnótốthơn?…Bảnthântôiđãgiànhđược97%sốphiếu…”Ôngnhìntôi,vàcóthểbảnthânôngcũngcảmthấymộtsốtiềnlệđãgiảmtầmquantrọngcủalýlẽnày.

Lúcnày,chúngtôikhôngnhấnmạnh,màchỉnóivềchủnghĩaMácvàchếđộdânchủ,chủnghĩacộngsảnvàchủnghĩaquốcgia;ôngấytrảlờitôimộtcáchkhéoléorằngcáinàylàconđườngcủacáikia.Ôngkhôngtỏrakhóchịuvìcóthểtrongđócóđiềugìtráilệthường.

Vàchúngtôinóivềlịchsử,vềvậnmệnhcủanướcPháp.

“NướcPhápvĩđạivìcómộtlịchsửvĩđại-ôngnói-vàtôikhôngtinrằngvaitròvàảnhhưởngcủanướcPháptrênthếgiớilạicóthểbịthuhẹptrongtươnglai.Vịtrícủanóluônluônvữngmạnh…”Imlặng.Đôimắtnhènhẹkhéplại,ngườiđànôngnhỏbévớichiếcvestonmàuxanhdatrờiđangtìmnhữngtừthíchhợpđểtrảlòi.

“NhưngnướcPhápvĩđạicòntồntạimãi,nhưngtừbâygiờnướcPhápphảiduytrìnhữngnguyêntắcvĩđạimànướcPhápđãgieorắckhắpnơitrênthếgiới.”

Nướctràtrongchénđangnguộidần.Trongtấtcảnhữngcâunóicủaông,đâulàsựmỉamaichuachát,đâulàniềmtin?

ÔngGiápluônmỉmcười.Ôngkhôngmuốnbộclộnhữngmốioánthùnàohaymuốncóliênminhnào?

JeanLacouture,Paris-Saigon,số6-27tháng2năm1946

InlạitrongTraditionetrévolutionauVietNam(TruyềnthốngvàcáchmạngởViệtNam),côngtrìnhtậpthểdoJ.ChesneauxvàG.Boudarel,D.Hemerychủbiên,Anthropos,1971.

MộtsángởSởchỉhuyChiếndịchĐiệnBiênPhủ

CụcphóCụcTácchiếnnhẹchânbướclênnhữngbậcđánhbằngcuốcđãmònvẹttrênsườnđồiSởchỉhuycủaMặttrận.Ngườicánbộđưamắtnhìnvềngôinhàtranh,đúnghơnlàmộttúplềumáivàváchđềukếtbằngcỏgianh,củađồngchíTổngtưlệnh.Đêmhômqua,anhđãhailầnchongườiđếnbáocáovớiĐạitướngtintứcvềchiếntrườngđồngbằngvàLiênkhuV.Anhrấtkhôngmuốnlàmcáiviệcđánhthứcđồngchítrongđêmkhuya.Cólần,nhậnđượctintớibanđêm,anhralệnhchongườichuyểnđạtđểnánlạihômsau.Khingườichuyểnđạtđếnđưatin,đồngchíhỏingaytintớivàolúcnào,vàlầnđóanhbịphêbình.

Đạitướngđãquyđịnhrấtnghiêmngặt,phảibáocáomọitintứcmớicóliênquanđếnviệcchiếnđấungaysaukhinhậnđược.Nhiềuđêm,ngườicánbộchuyểnđạtđứngngậpngừngbênchiếcmàntuyncũ,khôngbiếtcónênđánhthứcđồngchívìmộtcáitinmàanhcholàkhônglấygìlàmquantrọnghaykhông…Cuốicùnganhvẫnphảiđánhthức.Nhiềulầnanhthấyđồngchíchoàngthứcdậy,ngheanhbáocáoxongkhônghỏilại,chỉnóinhẹnhàng:“Đượcrồi”.Rõràng,điềuanhmangđếnkhônglàmđồngchíphảiquantâm.Anhbiếtkhimìnhđikhỏi,đồngchíkhómàtìmlạingayđượcgiấcngủngonđãbịmất.Nhưngchẳngbaogiờanhthấyđồngchítỏvẻkhóchịuvìbịthứcgiấcbởicáitinkhôngquantrọngcủamình.

Cụcphóđoánsớmnaychắcđồngchíngủmuộn.Trờicònrấtsớm.Anhđịnhtiếptụcnhènhẹlêđôidépcaosuđếnđầuhồinhà,rồirẽvàocănhầmtácchiến.NhưngtừtrongcănlềucỏvẳngranhữngtiếngnóimiềnTrungâmấm:

-ĐồngchíThịnh,vàođâyđã!

Đạitướngđãngồitrướcchiếcbàntre,trêncáighếdàilàmbằngnhữngthanhvầubổđôighéplại.Thoángnhìn,ngườicánbộnhậnrangayđồngchíđang

tínhtoán,suynghĩđiềugìđó.Baocôngviệcanhđangsắpxếpđểlàmkhivàophòngtácchiếnvụtbiếnđinhườngchỗchomộtcâuhỏilớn:“Khôngbiếtđồngchísẽhỏimìnhvấnđềgì?”.

Anhnhẹnhàngláchmìnhvàocạnhchiếcbàn,ngồixuốngghếchờđợi.

Đạitướnghỏi:

-ĐồngchíhẹnđồngchíĐôngmấygiờlêngặptôi?

-Báocáoanh,támgiờsángnay.

-Tốihômqua,đãkiểmtralạibọntùbinhvềcáihầmngầmchưa?Cụcphóbắtđầuyêntâmhơn.Anhđãbiếtđồngchícầnhỏimìnhvấnđềgì.Vàchuyệnnàyanhđãnắmđược.

-Tôiđãlầnlượthỏilạitừngđứa,chúngđềukhainhưvậy.

-Chúngnónóicáihầmnàykhôngphảilàmộthầmtổchứcđểchiếnđấuà?

-Vâng.

-Vềkíchthướcchúngnócónóigiốngnhưbácthợnềkhông?

-Chúngnóitươngtựnhưvậy.

-Tươngtựlàthếnào?Chúngnóitườngxâymấyhànggạch?

Cụcphóhơilúngtúng.SautrậnđánhA1,Đạitướngrấtquantâmđếncáihầmngầmkhiếnchođơnvịđánhquảđồinàykhônghoànthànhnhiệmvụ.Cơquanquânbáođãbắttùbinhởđồnnàylênkhaithác.Chúngđềunói:Đâylàhaicănhầmxâybằnggạchkhádàydặngiốngnhưnhữngcănhầmđểrượu,trêncóđổđấtcaođủsứcchịuđựngloạipháo155ly.Nhữngcănhầmnàychỉlàmộtloạicôngsựđểtrúẩnkhibịđạibácbắn,chứkhôngphảilàloạihầmngầmcấutrúcđểchiếnđấu.Lờikhaicủachúngkhớpvớilờinóicủanhândânđịaphương.Trướccáchmạng,tụiPhápxâytrênđỉnhquảđồinàynhữngcănhầmđểgiamgiữnhữngngườihoạtđộngchínhtrị.HồiNhậtởđây,chúngcủngcốthêmđểchốngmáybayMỹ.Ngàynay,Pháptrởlạiđãtiếptụclợidụngnhữngcănhầmnày.NhưngĐạitướngvẫnchưatinhẳn,vìcăncứvàonhữngngườiđãchiếnđấuởA1,thìđólàmộtchiếchầmngầmkiêncố,cótổchứcchiếnđấuhẳnhoi.Đồngchíbắtđitìmbằngđượcnhữngngườithợnềởđịaphươngchínhtayđặtnhữngviêngạchxâynhữngcănhầm.Ngườithợnềđãdựnghẳnmôhìnhcủachiếchầmchođồngchíxem.Hômqua,tưlệnhđạiđoànTrườngSơnđềnghịđàomộtconđườnghầmvàochânhầmngầm,đưathuốcbộcpháđặtbêndướiđểbóccảnóđi…ĐạitướnglạibảoCụcphóCụcTácchiếnđikiểmtrathêmmộtsốtùbinhnữavềkíchthướccănhầm,chiềudàycủacácbứctườngcùngcáchtổchứcchiếnđấucủanó.

Đồngchímỉmcười.Cáicườicủađồngchírấttươivàhồnnhiên,cởimở,

kháchẳnvớivừngtránrộngchứađựngnhiềusuynghĩ.

-Nhưvậycóthểtạmcoihầmnàykhôngphảiloạihầmcấutrúctheokiểuchiếnđấu?

-Vâng.

-Nhưngtrongchiếnđấuthìnócũngnguyhiểm…nếuđịchcứtiếptụctụtvàohầm,dùngpháobắnlênmặtđồiđểtiêuhaobộbinhtakhixungphong,xonglạitừtrongđóxôngraphảnkích.

-Báocáoanh,lầntrướcđánhchưaxong,theoýkiếntôi,khôngphảihoàntoànlàvìchiếchầmnày,màcònvìmộtsốkhókhănkhácnữa…Nếulầnnàytakhắcphụcđượcnhữngkhókhănđó,thìvớimộtcănhầmnhưthế,khôngphảibộđộitakhôngcókhảnăngtiêudiệt.

-Ýkiếncủacôngbinhthếnào?Anhemnóicóthểđàođườnghầmvàođúngdướicănhầmhaykhông?

-Báocáoanh,tôiđãhỏicôngbinh,anhemnóicũngkhó.

Đạitướnglộvẻsuynghĩ.Cụcphókhôngnóigìthêm.Anhbiếtkhilàmviệcvớiđồngchíkhôngnênvộivàng.

Haingườiimlặng.RồiĐạitướnglạihỏi:

-Ýkiếnđồngchínhưthếnào?

Chừngthấyngườicánbộcònphânvân,đồngchínóiýkiếncủamìnhtrước:

-Nhưvậythì…đúnglàbộđộitacókhảnăngtiêudiệtcáihầmnày.Nókhôngghêgớmlắm.Lầntrước,chưahoànthànhnhiệmvụvìcòngặpnhữngkhókhănkhác.Nhưngtacầnchútrọngđếnđềnghịcủanhữngngườitrựctiếpchiếnđấuởđấy.Nênđồngývớiđềnghịcủađơnvịvàtìmmọicáchgiúpđỡhọthựchiện.Cácđồngchícôngbinhkhôngtinlàcóthểđàođượcđúngđếnchâmhầmphảikhông?

-Báocáoanh,anhemnóinhưvậy.

-Cầngiaonhiệmvụchocôngbinhlàphảitiếnhànhviệcđàođườnghầm.PhảiđộngviêncôngbinhcủaBộxuốngcùngcôngbinhđạiđoàncốgắngkhắcphụckhókhănđểđàochođúngđếnchânhầm.

Imlặngmộtlát,đồngchínóitiếp:

-Vạnnhấtnếukhôngtrúnghẳn,khinổcóbịchệchđiđôichútthìcũngvẫncótácdụnggiúpđơnvịhoànthànhnhiệmvụ.Trongkhiđó,phảilàmtốtmọicôngtácchuẩnbịchiếnđấukhác,đặcbiệtlàviệcđàotrậnđịachođúngtiêuchuẩnkíchthước.Phảicắtrờinórakhỏitrungtâmmàtiêudiệt.

Cụcphócảmthấyđầuócmìnhnhẹnhànghẳnđi.Anhnói:

-Vâng.Chúngtôisẽtrựctiếpđộngviêncáccánbộcôngbinh.

-Đúng!Trướckhihọđixuốngđơnvị,bảohọlêngặptôi.

Ngườicầnvụmanglênmộtcacháonóngcònđangbốchơi.Cụcphóđịnhđứngdậy,Đạitướngnói:

-Hãyngồilạiđâyđã.

Đồngchíquayđầurangoài,bảongườicầnvụ:

-Đồngchíchomượnthêmcáibátnữa!

Ngườicầnvụđivào,nhấcchiếcbátsắtcàitrênváchliếpđưalại.

Đồngchísẻcacháolàmđôi.

-Ngồiđây,ăncháođã.

Cụcphóđịnhtừchốiđểravềthìđồngchínóitiếp:

-ĐồngchíhẹnđồngchíĐôngtámgiờphảikhông?Còncóthờigian,tatraođổithêmvàichuyện.

Cụcphóngồilại,taycầmchiếcthìanhưnganhhầunhưquêncảbátcháođểtrướcmặt.AnhđãlàmviệcnhiềunămgầnĐạitướngnênanhthuộccáchlàmviệccủađồngchí.Bộóccủađồngchíkhôngkhinàochịungừngsuynghĩ.Nhiềuviệcđãthànhmệnhlệnh,chỉthị,kếhoạchgửixuốngdướirồi,chừngnàoviệcchưaxong,đồngchívẫntiếptụctínhtoán,cânnhắc.Cáchsuynghĩcủađồngchílàluônluônlậtđilậtlạivấnđề,tìmranhữngmâuthuẫn,nhữngmắcmíu,nhữngtìnhhuốngkhókhănnhấtkhôngnhấtthiếtsẽxảyra…,vàtínhcáchgiảiquyết.Mộtthóiquencủađồngchílàlàmchonhữngngườiởchungquanhcùngsuynghĩvớimình.Nhữngcánbộởgầnđồngchíhaynhậnđượcnhữngcâuhỏibấtchợt.Đạitướngrấtchúýngheýkiếncủahọ,nhấtlàkhihọnóinhữngđiềutráingượcvớimình.Đồngchíthíchnghecảnhữngthắcmắc,nhữngcâuhỏicủahọ,vìhìnhnhưđồngchímuốnlấyviệcgiảiđápnhữngđiềuđóđểhoànchỉnhthêmýkiếncủamình.Đồngchíthíchlàmviệctheocáchthảoluận.Đồngchíkhôngbằnglòngtrongtrườnghợpnhậnthấycánbộcủamìnhítsuynghĩ.Cánbộthíchgầnđồngchí,vìvớicáchlàmviệccủađồngchí,họluônluônđượcbồidưỡng.Nhưngmặtkhác,cáchlàmviệcnàyđôilúccũngkhiếnhọngại,vìnóbắthọphảiluônluônđộngnão,vàthườngthườnglàmộtsựđộngnãorấtkịchliệt.

Đạitướnghúpmộtthìacháoxong,ngướcmắtnhìnngườicánbộvàgiụcanh:

-Ănđichonóng!

Cụcphóchạmnhẹcáithìavàochiếcbátsắt,xúcmộtthìacháo.Bộmặtcủaanhlúcnàycónhữngnétgiốngnhưbộmặtcủamộtngườitrinhsáttậptrungnghetiếngđộngtrongđêmkhuya.

-Gầnđâycácđồngchíkhaithácbọntùbinhcónhậnthấychúngcótháiđộgìđángchúýkhông?Đạitướnglạihỏi.

Cụcphócảmthấymìnhchưanắmchắcđượccâuhỏicủacấptrên…

Đạitướnggácchiếcthìatrêncacháo,rồinóitiếp:

-Cómộtviêntướng…khiđánhnhauhắncómộtthóiquenlàluônluônđặtmộtchiếcảnhmớinhấtcủaviênchỉhuyquânđộiđốiphươngởtrướcmặt.Cólẽđâykhôngphảilàmộtthíchthúriênghaymộttròchơivôích.Hắnmuốnquachiếcảnhđóphánđoánmộtphầntâmtrạngđịchthủcủamìnhđểđịnhchủtrươngtácchiến…Takhôngnênchỉtìmhiểutâmlýkẻđịchquanhữngtấmảnh.Trongchiếnđấu,cầnphảitheodõithậtsát,thậttỉmỉnhữngdiễnbiếntưtưởngcủakẻđịch.Cómộtcáchtốtlànênchúýđếnbọntùbinh.Tìmhiểuchúngquamộttênthìkhóthấy,nhưngquanhiềutên,chắcsẽrútrađượcmộtvấnđề,mộtđặcđiểmgìcủađịchtrongtừngthờikỳ…Ýtôiđịnhhỏilànhưvậy.

-Xinphépanhsuynghĩmộtchútđã.

-Tôinóichorõthêm.Đồngchíthửxemởđâyhiệnnay,thằngđịchcòncóthểlàmgì…?Đãtínhkhánhiềuchuyệnrồi.Nósẽtăngcườngthêmquânđểcốthủ.Điềuđótínhrồi.NócóthểnémthêmquânxuốngĐiệnBiên,nhưngkhôngthểlànhiềulắm.Navarecònbaonhiêutiểuđoàndựtrữtrongtay,tanắmđượcrồi.Nósẽnhảydùởphíasauđểđánhvàolưngta,cắtrờichúngtaởđâyvớihậuphương.Điềuđócũngcóthể.Nhưnglàmviệcnày,địchlạivấpphảikhókhănvềquânsố.NócóthểrútsangLào…?Điềunàycũngtínhrồi.Địchrakhỏicôngsự,tasẽcóđiềukiệntiêudiệtchúngdễdànghơnvàsớmhơn.Vậythìcònđiềugìnữa?…Cácđồngchícóđemvấnđềnàyrahỏibọntùbinhxemchúngnóisaokhông?Cácđồngchíthửđặtmìnhvàođịavịcủachúngxemchúngcóthểlàmgìnữa?

Đạitướngngừngnói,thongthảtiếptụcăncháo.Đồngchíđãnhìnthấysựtậptrungsuynghĩcaođộquacặpmắtlinhlợicủangườicánbộ.Đồngchívốnrấtcoitrọngnhữnggiờphútsuynghĩđó.

Mộtloạtnhữngtêntùbinh,nhữnglờikhaicủachúng,sắctháicủachúnglầnlượthiệnrarấtnhanhtrongócđồngchíCụcphó…Anhđãnhậnthấycómộtđiềunênnói.

-Báocáoanh,gầnđây,đôilầntôinghebọnchúngnóichuyệnsẽcómộtcuộcnémbomlớnvàochungquanhĐiệnBiênPhủ.Khôngbiếtchúngcóđịnhlàmgìkhácnữakhông…chứcònnémbomthìngàynàochúngchảlàm.Chúngcótừthứbomnàochúnghiệncómàkhôngđemtrútxuốngđâyđâu?

Đạitướngngồinghechămchú.Rồiđồngchíhỏi:

-Cónhiềuđứanóiđếnchuyệnđókhông?Khicácđồngchíhỏichúngthìchúngnóihaytựnhiênchúngnóira?

-Mộthaiđứatựýnóira.Mộthaiđứakhácthìtahỏibiếtchuyệnđókhông,chúngtrảlờicónghenóimộtchuyệnnhưvậy.

Đạitướnggậtgùrồilẩmbẩm:“ChuyếnnàycóliênquanđếnâmmưucủaMỹđây…”.Hìnhnhưđồngchíđịnhnóigìnữanhưnglạithôi.

Đồngchíquayđầulơđãngnhìnracửasổ.Saunhữnghàngcâycaovútcủaquảđồinàylàmộtsườnnúi,dảisươngtrắngbuổisớmđangvéndầnlênđểlộdầnrarừngcâyrậmrịt.

HữuMai,tríchCaođiểmcuốicùng

“Tướngchínhtrị”đốimặtvớiHoaKỳ

Ôngngườimập,tròn,tươicười,nhãnhặn,tựtin.TạiHàNội,trongphònglàmviệccủamình,ôngtheodõicáctrậnđánhởmiềnNamnhưđangchỉđạotừmộthầmngầmtrongrừngrậm.Ôngđã“làmnên”mộtĐiệnBiênPhủchấnđộngđịacầu.ÔngluônluôntinchắcsẽchiếnthắngđếquốcMỹ(HungnôcủathếkỷXXnhưôngnói).Ôngdằngiọngtỏvẻgiậndữkhinóilênnhậnđịnhcủamìnhvềkẻthù.ÔngnóithạotiếngPhápvàmỗimộttừôngthốtranhưmộtviênđạn.ÔnglàVõNguyênGiáp,ỦyviênBộChínhtrịcủaĐảngLaođộngViệtNam,PhóThủtướng,BộtrưởngQuốcphòng,TổngtưlệnhQuânđộinhândânViệtNam.GiữahaicâunóicủaPhạmVănĐồng(Thủtướng),kháchđếnthămđượcuốngtràhayănbánhngọt.VớiôngGiáp,“ănuống”khônglàvấnđềquantrọng.Giốngnhưôngphảivừachạytrênđườngđuavừaghichépnhữngvấnđềđưarahộinghị.Khitôigặpôngcuốinăm1966,tôivừagặpWestmorelandtạiSàiGòn;haivịtướng,haiýthứchệvànhấtlàmộtbênlàmộtngườinướcngoài,íthiểubiếtvềViệtNamvàbênkialàmộtngườiViệtNamởnhàmình.

TướngGiápnóinhưmọingườiViệtNamđãnói,nhưngcóđiểmkháclàônglạilàmộtnhàsửhọc,hơnnữaôngđãdạymônLịchsử.

Vịtướngquânsựnổitiếngnày,cóthểmọingườichưatin,cònlàmộtnhàchínhtrịlãoluyện.CáchmạngthángTám1945đãđàotạoôngtrởthànhBộtrưởngNộivụ.

TrongcáccuộcthươnglượngcủaHồChíMinhvớingườiPháp-kếtthúcbằngcuộcchiếntranhnhưmọingườiđãbiết-ôngluônđặtlênhàngđầutinhthầnhòagiải.Parisđãtừchốinhượngbộ.VớitưcáchlàBộtrưởngQuốcphòng,Tổngchỉhuy,tướngGiápđãchỉhuycuộckhángchiến.Hồiđó,ôngbiếtnhữngnguyêntắcchiếnthuậtcủaMaonhưngôngđãhoànchỉnhcuộcchiếntranhtoàndâncủamình,đãbiếtphốihợptrongđôngđảoquầnchúngnôngdânnhữnghoạtđộngchínhtrị,hoạtđộngdukíchcủabộđộiđịa

phương,bộđộichủlựccủatừngkhuvàliênkhuvớichủlựccủaBộ.Cũngnhưcácđồngchícủaông(HồChíMinh,TrườngChinh,PhạmVănĐồngvànhiềungườikhácnữa),ôngbiếttrongcuộcchiếntranhlâudàicầnđộngviênmọilựclượngcủadântộc“trongmộtquátrìnhliêntục,giáodụcvàtổchứcđôngđảoquầnchúng”.Ôngcũngbiếtrằngdùnhữnghốchôngthôsơđàotrongrừngsâuđềuhữuhiệu,nhưngcũngphảihọctậpđểbiếtsửdụngnhữngphươngtiệnchiếnđấuhiệnđại.ĐiệnBiênPhủlàmộtminhhọacủasựkếthợphiệnđạivớithôsơcósựthamgiacủabinhsĩvàquầnchúngnôngdân.CũngphảikểđếnchiếnthắngcủaNhậtBảnởcảngLữThuậnđốivớihạmđộiNganăm1905,thấtbạiđầutiêncủathếgiớiphươngTâytạichiếntrườngchâuÁ.

Cuốinhữngnăm1950,VõNguyênGiáptrởlạivịtríchỉhuyquânđộikhicuộcchiếnởmiềnNambắtđầu.LàtướngmiềnBắc,nhưngcũnglàngườiViệtNam,năm1964tướngGiápcôngbốmộtcôngtrìnhnghiêncứunhanđề“NhândânNamViệtNamsẽthắnglợi”.MườinămsauHiệpnghịGenèvevàtrướckhiMỹtiếnhànhleothangnémbomvàđánhphámiềnBắc,ôngkhẳngđịnh:“Khôngmộtthếlựcphảnđộngnàotrênthếgiớingàynaycóthểngăncản30triệungườiViệtNamthựchiệnnguyệnvọngthiêngliêngcủahọ:xâydựngmộtnướcViệtNamhòabình,thốngnhất,độclập,dânchủvàgiàumạnh”.TướngGiápcũngnhưcácnhàlãnhđạocộngsảnkháctrongnướcluônluôndựkiếnchonhữngtìnhhuốngxấunhất,tíchtrữvậttưchiếntranhnhiềuhơn,chuẩnbịđốiphóvớisựxâmlượccủaphươngTây,việcpháhoạihoàntoànđêđiều,sửdụngbomnguyêntử.Trongnhữngđiềukiệnấy,nhữngquyếtđịnhcủaMỹnhưphongtỏađãđượcdựtínhtrướcvànhữngđòngiángtrảđãđượcđềra.Chúngtađãthấy,năm1966,dânquânđịaphươngđã“bảovệ”từngkhunhàởHảiPhòngchốnglạimộtkẻthù,mộtngàykia,cóthểđổbộ…

Đểtiếnhànhkhángchiến,tướngGiápđãnhậnđượcsựviệntrợkhổnglồtừbênngoài:xăngdầu,xevậntải,đạibác,trọngpháo,tênlửarốcket,súngAK47,hệthốngthôngtinliênlạc.Ôngđãbiếtvậndụngnhữngkỹthuậthiệnđạiđóthíchhợpvớicuộcđấutranhdonôngdântiếnhành,íthiểubiếtvềđiệntử,vềmáybay.Chắcchắnôngđãphảitìmtòi,biếtthíchnghi,biếtứngbiến,nhưngtrướchếtôngđãthamkhảotruyềnthốngkinhnghiệmViệtNam,khôngcógìlàbímật.Giữacuộcchiếntranhđangdiễnra,nhữngluậnđiểmcủaôngđãđượctrìnhbày,đượcgiảithíchhàngnghìnlần:tậndụngthờicơ,kếthợpđấutranhchínhtrịvớiđấutranhvũtrang.Nếuquênrằngvịtướnglĩnhquânsựcũnglàtướnglĩnhchínhtrịthìtasẽkhônghiểugìvềchiếnlượccủaông.TướngGiápkhôngphảilàchỉhuymộtđộiquânlớnphụctùngchínhquyềnmàlàmộtngườichịutráchnhiệmnhưbaonhiêungườikhácởcấpbậccủamình,thamgiamọiquyếtđịnh.

Ôngcũngnhưnhữngngườikhácvàlàmộttrongsốhọ,phụcvụmộtlýtưởng,mộtsựnghiệp.

JacquesDecorroy,BáoLeMonde,25tháng1năm1973

BẢNGTRACỨUAbrams(tướngCreighton)145

Argenlieu(đôđốcThierryd’)69,62

Armbruster(Frank)144

Auriol(Vincent)88

ẤpBắc124

BaĐình187,214

Ball(George)144

BảoĐại(VĩnhThụy)61,63,71,84,88,89,96,99,104,114

Bastiani(đạitá)104,188

BaTơ(khởinghĩa)57

Battet(đôđốc)79

BắcSơn38,39,41,42,46,48,49,220,225,226

Bidault(Georges)106,210

Bigeard(chỉhuy)100,190,196,207,209

BìnhGiã128

BìnhXuyên114

BlucherGallen191,217

Blum(Léon)80

Borodine29,217

Botella(chỉhuy)196

Bréchignac(chỉhuy)193

BùiPhùng173

Calley(trungúy)148

Canac(André)74

CaoHồngLãnh223

CaoVănViên180

Castries(đạitá)106,112,186,194,196,205,211

Castro(Fidel)45

Chaffard(Georges)125

Charton(đạitá)91,93

CheGuevara45

Chennault(tướngClaire)59,196,210

ChuÂnLai37

ChuĐức47

ChuHuyMân168,169,194

ChuVănTấn48,58,226

Cogny(tướng)103,104,186,212

Constant(đạitá)93

Courcy(tướng)168

Crépin(đạitá)78,79

Dèbes(đạitá)79

Decornoy(Jacques)118

Decoux(đôđốc)38,40,54

Devillers(Philippe)73

Dulles(Foster)106,210

DươngVănMinh117,123,178,180,183

ĐạiViệt(đảng)39,53,76

ĐàoDuyTừ25

ĐềThám(HoàngHoaThám)49,191

ĐiệnBiênPhủ33,69,91,100,104-106,108,138,143,191-195,203-213,228,242-244

ĐinhĐứcThiện159,173

Đồngminh(hội)53,59,68,70,71,72,75,76

ĐứcLập161

ĐườngHồChíMinh146,148,149,157,159,231

Eden(Anthony)106,115,210

Eisenhower(Dwight)228

Ellsberg(Daniel)230

Ely(tướngPaul)111,210

Fall(Bernard)100

Fedorov218

Ford(Gerald)147

Gallieni100

Gandhi43,65

Garnier(Francis)61

Gaucher(trungtá)196

Gaulle(tướngCharlesde)69

G.C.M.A105

Gilles(tướng)193

Goldwater(Barry)123

Guiraud(chỉhuy)196

HàHuyTập223

HảiLụcPhong223

HàmNghi26

Harkins(tướngPaul)122,125

Heinl(R.)146

Hervouet(đạiúy)196

HoàngHoaThám(xemmụcĐềThám)

HoàngMinhGiám31,36

HoàngMinhThảo197

HoàngQuốcViệt42

HoàngPhố36,43,217,223

HoàngVănHoan41,46,224

HoàngVănThái23,42,54,192,197

HoàngVănThụ34,219,220,221,224,225,226

HồChíMinh(NguyễnÁiQuốc)24,27,29,33,34,36-49,52-54,59-61,65,66,68,70,72-75,79,81,86,88,118,192,217-222,224,225,235,236,244,Hudson(viện)144

HuỳnhTấtPhát117

HuỳnhThúcKháng29,66,75

HữuMai243

Illich(Ivan)228

Joffre191

Johnson(LyndonB.)147

Kahn(Herman)144

Kennedy(Edward)155

Kennedy(JohnF.)122,147,148

KhảiĐịnh27

KheSanh141,143

KhmersIssaraks101

Kissinger(Henry)150,151,175

Komintern217

Lacouture(Jean)236

Lalande(trungtá)196

Langlais(đạitá)190,192-195,206,208,211

Laniel(Joseph)108

LaoBảo(nhàtù)30,31

LaoĐộng(đảng)95,146,192,227,243

LattredeTassigny(tướng)82,93,95,96,125,213

Leclerc(tướng)55,62,69,73,74,213

Leister(đạitá)117

Lepage(đạitá)91,93

LêĐứcAnh173

LêĐứcThọ32,151,168,170,173

LêHồngPhong33,34,220,222,223

LêLợi33,49,101

LêMinhĐảo176

LêNgọcHiền159

Lênin175,218,219

LêDuẩn116,168,171,178,183

LêQuangĐạo32

LêQuảngBa39,41,46,194,197

LêThanhNghị58

LêTrọngTấn169,197

LêThiếtHùng48

LêVănTỵ116

Long(Maurice)27

LonNol149

LưHán69,70

M.A.A.G111

MacGovern(George)45,106,151

Malraux(André)28

Manchester(William)151

MaoTrạchĐông37,83,218

Martin(Graham)181

Marty(Louis)31

Masson(độitrưởngJoseph)215

Massu(tướng)69

McNamara(Robert)120,125,140,144,145,146

McNaughton(John)230

Mecquenem(chỉhuy)196

Mendès-France(Pierre)108,115

Merlin(Martial)27,28

Morlière(tướng)79

Moutet(Marius)79,80

MỹLai-SơnMỹ148

NamHồng99,139,215,216

Navarre(TướngHenri)101,103,104,105,186,198,212,213

NàSản100,101,103,104,194,204

Neuberg217

NghệTĩnh(Xôviết)26

NgôĐìnhDiệm117,124,126,127

NgôĐìnhNhu124

NgôGiaKhảm86

NguyênHồng66

NguyễnÁiQuốc(xemmục

HồChíMinh)NguyễnAnNinh28

NguyễnCaoKỳ153

NguyễnChíThanh58,130

NguyễnHảiThần46,53,72

NguyễnHữuThọ111

NguyễnLam32

NguyễnQuốcTrị208

NguyễnSĩSách31

NguyễnTấtThành(xemmục

HồChíMinh)

NguyễnThànhTrung108

NguyễnThịĐịnh118

NguyễnThịMinhKhai34,221,222

NguyễnThịQuangThái34,221-223

NguyễnTườngTam72,74

NguyễnVănCừ42

NguyễnVănLinh173,174

NguyễnVănThiệu149,150,156,160,165,169,176-178

NguyễnVănTố65

NguyễnVỹ(xemmục

PhùngChíKiên)

Nixon(Richard)145,146,148-152,155,157

O’Daniel(tướngJohnW.)111,209

O’Neil(Robert)231

O.S.S59,219

Palme(Olof)152

PathetLào195

Patti64

PhạmCường216

PhạmHồngThái28

PhạmHùng168,172,173,178

PhạmNgọcThạch28,54

PhạmVănĐồng33,34,41,46,47,53,67,74,106,115,151,220,225,243,244

PhạmVănPhú160,161,164,166,169

PhanBộiChâu29

PhanChuTrinh29,220,221

PhanĐìnhPhùng26,49

PhanKếToại61,63

PhanVănTrường28

PhượngHoàng(kếhoạch)150,174

PhúLợi(nhàtù)117

PhùngChíKiên(NguyễnVỹ)36,37,39,42,43,46,48,223-226

PhùngThếTài172

Piroth(đạitá)196,206

Pirou(Gaetan)32

Pleven(René)112

Pomonti(JeanClaude)231

Pontich(Pierrede)55,232,233,234

Radford(đôđốcArthur)89,210

Reul(chỉhuy)57

Revers(tướng)89

Rheault(đạitáRobert)148

Rivière(Henri)61

RollingThunder(Sấmrền)128

Rostow(Water)125

Sainteny(Jean)72,235

Sarraut(Albert)27,31

Seguin(đạitá)57,233

Shaw(trungúy)59

Sihanouk104,149,172

SơnLa(nhàtù)57,61,226

Staley121

TạQuangBửu84

TânTrào59,60,65

TânViệt(đảng)29,30,221

TiêuVăn53,70

Thanhniên(đảng)29,30,220,223

ThíchQuảngĐức144

ThiệnThuật21,45,49

Thimonnier(chỉhuy)196

Thomas(chỉhuy)196

ThuSơn17,20,21

Togliatti(Palmiro)217

Toukhatchevski217

Tourret(chỉhuy)196

TốHữu58

TônTử9,218

TônDậtTiên30

TrânChâuCảng46

TrầnĐạiNghĩa86

TrầnĐăngNinh33,58,205

TrầnHưngĐạo49

TrầnPhú221

TrầnQuốcHoàn81

TrầnQuýHai195

TrầnTrọngKim61

TrầnVănHương178,180

TrầnVănTrà118,168,169,173,176

Trinquier(đạitáRoger)105

Trotski175

TrươngBộiCông39

TrươngPhátKhuê38,53,54,70

TrườngChinh33,42,47,58,64,68,83,84,175,221,244

TudyBernier(trungtá)234

Tully(Anderew)228

Vadot(trungtá)196

Vaillant(trungtá)196

Vann(JohnPaul)125

Vanuxem(tướng)181

Varenne(Alexandre)29

Vautour(hànhquân)106,210

VàngPao149

VănTiếnDũng58,60,99,154,159,160,164-167,169,172,173,178,180,192

ViệtMinh(mặttrận)17,21,23,24,39,42,46,47,49,51-53,55,57-59,61-

64,69,70,77,80,84,89,91,93,95,97,100,101,105,106,191,194,195,204-209,212,221,225,232,234

ViệtNamQuốcdânĐảng(đảng)30,37,53,68,70-72,75,76

VĩnhThụy(xemmụcBảoĐại)VõChíCông118,168

VũCận216

VũHiển197

VũHồngKhanh53,72,73

VũngTàu125,179

VươngThừaVũ61,64,81,108,197

Watergate149,157

Westmoreland(tướngWilliam)125,129,143,145,220,230,243

Weyand(tướng)171

Whampoa

White(Theodore)228

XuânLộc171,176

YênBái(khởinghĩa)30

Zasloff(Josehp)228