LİSE 1.SINIF LİSE 1.SINIF EDEBİYAT DERSİEDEBİYAT DERSİ

Prof.Dr.Şerif AKTAŞProf.Dr.Şerif AKTAŞ

Prof.Dr. Muharrem ERGİNProf.Dr. Muharrem ERGİN

KONUNUN AMACIKONUNUN AMACI

Cümlenin öğelerinin, şekil ve zaman ekleri

nin tanımının ve genel özelliklerinin kavratıl

ması.

Konunun örneklendirilerek içeriğinin kolay

anlaşılmasını sağlamak.

CÜMLENİN ÖĞELERİ

◆ İSİM

◆ SIFAT

◆ ZARF

◆ ZAMİR

◆ FİİL◆ ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

İSİMİSİM

İsimler canlı cansız bütün varlıkları tek

tek veya cins cins karşılayan varlıklara ad

olan kelimelerdir.

Örneğin; Anadolu,taş...

İkiye ayrılır:◆ Cins isim◆ Özel isim

İSİM ÇEŞİTLERİİSİM ÇEŞİTLERİ

Cins İsimCins İsim: Aynı cinsten birçok varlığa verilen

ortak isim.

Örneğin; taş,yıldız...

Özel İsimÖzel İsim: Tek olan diğer varlıklar içerisinde

tam bir benzeri olmayan varlıkların hususi

adlarıdır.

Örneğin; Anadolu, Yunus Emre...

SIFATLARSIFATLAR

İsimlerden önce gelerek onların vasıflarını

belirten, çekimsiz kelimelerdir.

Örneğin; yeşil göz, sıcak oda...

Sıfat, birlikte kullanıldığı isimle beraber sıfat

tamlaması adını verdiğimiz isim grubunu

meydana getirir.

Örneğin; yaşlı kadın...

SIFAT ÇEŞİTLERİSIFAT ÇEŞİTLERİ

◆ Niteleme Sıfatları

◆ Belirtme Sıfatları

a) Sayı Sıfatları

b) İşaret Sıfatları

c) Soru Sıfatları

d) Belirsiz Sıfatlar

SIFAT ÇEŞİTLERİSIFAT ÇEŞİTLERİ

Niteleme Sıfatları: Nesne isimlerinden önce

gelerek onların vasıflarını bildiren kelimeler-

dir. Örneğin; tahta kapı...

Belirtme Sıfatları: Nesne isimlerinden önce

gelerek onları sayı, işaret, soru ve belirsiz şe-

kilde ifade eden kelimelerdir.

Örneğin; Hangi ev?, Üç elma...

BELİRTME SIFATLARIBELİRTME SIFATLARI

A) İşaret Sıfatları: Nesnelerin yerlerini işa-

ret etmek suretiyle belirten kelimelerdir.

Örneğin; bu yazı, şu ev, o yer...

B) Sayı Sıfatları: Nesnelerin sayılarını bildir

mek suretiyle belirten kelimelerdir.

Örneğin; iki dağ, üçer elma...

SAYI SIFATLARININ SAYI SIFATLARININ ÇEŞİTLERİÇEŞİTLERİ

◆ Asıl Sayı Sıfatları: yüz yıl gibi

◆ Sıra Sayı Sıfatları: beşinci bölüm gibi

◆ Kesir Sayı Sıfatları: 3/4 ekmek gibi

◆ Üleştirme Sayı Sıfatları: ikişer elma gibi

◆ Topluluk Sayı Sıfatları: ikiz çocuk gibi

BELİRTME SIFATLARIBELİRTME SIFATLARI

C) Soru Sıfatları: Nesneleri soru halinde be-

lirten sıfatlardır.

Örneğin; kaç kişi?, hangi adam?, ne gün?...

D) Belirsizlik Sıfatları: Nesneleri belirsiz

olarak bildiren sıfatlardır.

Örneğin; bir gün, bütün yollar...

ZARFLARZARFLAR

Kelime gruplarından sıfatın, fiilin veya

başka bir zarfın manasını değiştiren,çekimsiz

kelimelerdir.

A) Yer Zarfları

B) Zaman Zarfları

C) Hal Zarfları

D) Ölçü Zarfları

ZARF ÇEŞİTLERİZARF ÇEŞİTLERİ

A) Yer Zarfları: Boşlukta bir yer ifade eden

yer isimleridir.

Örneğin; aşağıya in, beriye gel...

B) Zaman Zarfları: Zarf olarak kullanılan

çeşitli zaman isimleridir.

Örneğin; dün,yarın, öğleyin...

ZARF ÇEŞİTLERİZARF ÇEŞİTLERİ

C) Hâl ( Durum) Zarfları: Hâl ve tavır

ifade

eden zarflardır.

Örneğin; durmaksızın, ansızın, sinsice...

D) Ölçü Zarfları: Azlık-çokluk ifade eden,

miktar, derece bildiren zarflardır.

Örneğin; en yüksek dağ, daha büyük ağaç...

ZAMİRLERZAMİRLER

İsim olmadıkları halde nesneleri temsil ve işaret suretiyle karşılayan çekimli sözcük- lerdir. A) Şahıs Zamirleri B) Dönüşlülük Zamirleri C) İşaret Zamirleri D) Soru Zamirleri E) Belirsizlik Zamirleri F) Bağlama Zamirleri

ZAMİR ÇEŞİTLERİZAMİR ÇEŞİTLERİ

A) Şahıs Zamirleri: Varlıkları şahıslar halin- de ve temsil suretiyle karşılayan kelimelerdir. Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar B) Dönüşlülük Zamirleri: Asıl şahıs zamir- lerinden daha kuvvetli bir ifadeye sahip olan onları mana bakımından daha kuvvetlileri olan şahıs zamirleridir. Kendim, Kendin, Kendisi...

ZAMİR ÇEŞİTLERİZAMİR ÇEŞİTLERİ

C) İşaret Zamirleri: İşaret etmek, göstermek

suretiyle nesneleri karşılayan kelimelerdir.

Bu, Şu, O, Bunlar, Şunlar, Onlar

D)Soru Zamirleri: Nesneleri soru şeklinde

temsil eden onların soru şeklindeki karşılıkla-

rı olan onları sormak için kullanılan zamirler

dir. Kim?, Ne?, Hangisi? gibi

ZAMİR ÇEŞİTLERİZAMİR ÇEŞİTLERİ

E) Belirsizlik Zamirleri: Nesneleri belirsiz

bir şekilde temsil eden zamirlerdir.

Kimse, Bazısı, Kimisi gibi.

F) Bağlama Zamirleri: Bir kelimeyi, bir keli

me grubunu, bir cümleyi; bir kelimeye, bir

cümleye, bir temsil ifadesi için bağlayan keli-

melerdir. Kim gibi.

FİİLLERFİİLLER

Hareketleri karşılayan çekimli kelimeler- dir. Örneğin; gelmek, görmek... İkiye ayrılırlar: a) Geçişli Filler: Yapma ifade eden kelime- lerdir. Fiilin gösterdiği hareketi yapanın dışın da bir nesneye yöneldiği fiillerdir. b) Geçişsiz Fiiller: Olma ifade ederler. Hare- ket yapana yönelir.

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ Fiil kök ve gövdelerinin karşıladığı

hare- keti zamana bağlayan eklerdir. ◆ Geniş Zaman Ekleri◆ Geçmiş Zaman Ekleri ◆ Şimdiki Zaman Ekleri ◆ Gelecek Zaman Ekleri ◆ Emir Eki◆ Şart Eki ◆ Gereklilik Eki ◆ İstek Eki

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

Bildirme Kipleri: Bildirme kipleri müspet ve

ya menfi olarak, yapılan veya yapılacak olan hareketleri haber verir ve hareketin zamanını gösterir. Fiillerin zaman bildiren bütün çekim leri şekil bakımından bildirme kipleri içinde toplanırlar. Bildirme kipleri fiillerin beş za- manını karşılayan geniş zaman, şimdiki za- man, geçmiş zaman, gelecek zaman şekilleri dir.

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

Tasarlama Kipleri: Tasarlanan bir hareketi

ifade eden fiil şekillerine tasarlama kipleri de

nir. Tasarlama kiplerinde zaman ifadesi yok-

tur. Bu şekiller de tasarlamanın şart, istek, ge-

reklilik veya emir şeklinde ortaya çıktığını

gösterir. Dört tasarlama kipi vardır. Bunlar;

şart, istek, gereklilik, emir şekilleridir.

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

A) Geniş Zaman Ekleri: Hem şekil hem za- man ifade eden eklerdir. Şekil olarak

bildirme zaman eki olarak da geniş zaman ifade eder. Üç çeşit zaman ifade eder; 1-Her zaman (asıl fonksiyonu ) 2-Geçmiş zamanla şimdiki zamanı içine alan

bir zaman 3- Gelecek zaman

GENİŞ ZAMAN EKLERİGENİŞ ZAMAN EKLERİ

a) -r: Birden çok heceli, vokalle biten bütün

fiil kök ve gövdelerine, tek heceli fiil kök ve

gövdelerinin de bir kısmına getirilir.

Örneğin; açıl-ı-r...

b) -ar,-er: Yalnız tek heceli fiil kök ve gövde

lerine getirilen geniş zaman ekidir.

Örneğin; kes-er, düş-er...

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

B) Geçmiş Zaman: Geçmiş zaman ifade eden eklerdir. İkiye ayrılır: 1-Görülen Geçmiş Zaman1-Görülen Geçmiş Zaman: Konuşanın gözü önünde geçmişte yapılmış olayı ifade eden eklerdir. “-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü” 2-Öğrenilen Geçmiş Zaman:2-Öğrenilen Geçmiş Zaman: Hareketi, bildire nin gözü önünde cereyan etmediği geçmiş za- manı ifade eder. “-mış,-miş,-muş,-müş”

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

C) Gelecek Zaman Ekleri: Hareketin gele-

cek zamanda olduğunu bildirir. Geniş zaman

ve şimdiki zaman eklerinin de gelecek zama-

nı ifade ettiği görülür.

“-acak,-ecek” ekleri gelecek zaman ekleridir.

Örneğin; başlayacak, yapacak...

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

D) Şart Ekleri: Tasarlama kiplerinden biri olan şart şeklinin meydana getiren ektir. Bu kipte fiil bir şarta bağlanmıştır. “-sa,-se” Bazen istek içinde kullanıldığı görülür. Bu kullanışta şart değil “temenni” ifadesi vardır.

Örneğin; gelsene, olsam, gitsem... E) Emir Ekleri: Yalnız şekil bildiren ekler- dir. Tasarlanan hareketi emir şeklinde ifade eder.

EMİR EKLERİEMİR EKLERİ

Kendine özgü şahıs ekleri vardır. Teklik 1.Şahıs: -ayım, -eyim 2.Şahıs: 3.Şahıs: -sın,-sin,-sun,-sün Çokluk 1.Şahıs: -alım,-elim 2.Şahıs: -ın,-in,-un,-ün,-ınız,-iniz, -unuz,-ünüz 3.Şahıs: -sınlar,-sinler,-sunlar,-sünler

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

F) İstek Kipi: Tasarlama kiplerinden biri

olan istek şeklini meydana getirir. Tasarlanan

hareketin istendiğini gösterir. Dilek bildirir.

İstek eki “-a,-e” şeklindedir. İstek eki bir şe-

kil eki olarak vurguludur.

Örneğin; sor-a-sınız, yap-a-sın...

ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ

G) Gereklilik Kipi: Tasarlama kiplerinden

biri olan gereklilik şeklini meydana getirir.

Tasarlanan hareketin gerekliliğini gösterir.

Gerekli olan, gereklilik şekline bürünen bir ta

sarlama ifade eder. Türkçe’de sonradan orta-

ya çıkmış yeni bir ektir. “-malı,-meli” ekleri-

dir. Örneğin; gel-meli-sin, yat-malı- yım...