CODEA JURIS BOHEMICI.librinostri.catholica.cz/download/KarluvMajestat-Lattext-r0.pdf · esset...
Transcript of CODEA JURIS BOHEMICI.librinostri.catholica.cz/download/KarluvMajestat-Lattext-r0.pdf · esset...
CODEA
JURIS BOHEMICI.
TOMI SECUNDI PARS ALTERA,
CONTINENS
JEN TERRAE ATOUE JEN CURIAK REGIAE SAECULE NIV-M,
OUAM
IMPENSIS REGIAE SOCIETATIS SOENTIARUM BOHEMICAE
EDIDIT
HERMENEGILDUS JIREČEK.
PRAGAE.
TYPIS GRÉGERIANIS.
1870.
PRAEFATIO.
Volumen hoc est pars secunda tomi secundi Codicis nostri,complectens monumenta Juris terrace ct Juris Curiae regiae saeculi guartidecimi (1306—1420); guac monumenta singillatimproposita hace sunt:
"L Garminum antiguorum fragmenta duo.2. Decreta Brecislai I. ducis.3. Statuta ducis Ottonis.4. Dccretum comitiorum regni Doecmiac.5. De tabulis terrace in Boemia et Moravia antiguitus in
stitutis disputatio. Pag. 2.6. Sententiae a judicio terrac Boemiac latae. 17.7. Kniha starého pánaz Rožmberka. — (Liber domini
a Rosenberg). 68.8. Fragmentum praxcos judiciariac 98.9. Majestas Carolina (Statuta zemská) 100.
Appendix documentorum constitutiones „Maj. CČar.“ illustrantium 188.
10. Řád práva.zemského.— Ordo judicii terrae 198.11. Officium circa tahulas tervae 256.12. Inventiones baronum 284.13. Decreta duo Caroli regis 295.14. Formae literarum apud tabulas confici solitarum 285.15. Formace gucrelarum 312.16. Formulae juramentorum 331.17. Formac literarum judicialium 334.18. Constitutio officialium terrace 352.19.PayaOndřejez DubéVýkladnaprávozemskéčeské.
(Domini Andreac a Dubá Explanatio juris. terrace Docmiac) 350.
Pag. 1.
20. Sententiae ajudicio terrae Boemiae latae. Series altera. 387.21. Juris terrae Moraviae religuiae. 398.22. Jus curiae regiae. 403.. Additamentum 414.
In hisce monumentis conguirendis gui consilio operaguenos juvarunt, sunt celeberrimi viri: Dr. A. Gindely gui tabularioterrace Boemiae administrando pracest, Romualdus de Hube senator Warsowiensis, B. Wagner praefectus tabularii Treboniensis,Dr. A. Tille gymnasii Treboniensis rector, W. Schulz scriptorc. r. bibliothecae Universitatis Pragensis, V. Brandl tabulariiterrae Moraviae atgue Dr. F. Emler tabularii civitatis Pragensis praefecti.
Commodandis literis librisgue manu seriptis concessaguedeseribendi potestate nos adjuvarunt custodes administrandaec. r. bibliothecae Universitatis Pragensis praepositi et ilustrissimiprincipes J. Adolphus a Schwarzenberg et Georgius a Lobkovic.
In prooemiis tum primi tomi tum hujus voluminis latineperseribendis magna ex parte officio studiogne promptissimooperam nobis navavit Wenceslaus Wojáček, gymnasii Reginaearadecensis professor.
Ouibus omnibus viris honestissimis de opere nostro optimemeritis gratias ut debemus, persolvimus.
Impensas in hoece voluunen edendum fecit inclyta R. Societas scientiarum bocmica, duo nomine et ipsi et celeberrimopraesidi ejus Dri. Francisco Palackio singularem in modumnosobstrictos esse profitemur.
Religuum est, ut etiam typographiae Dris. Edwardi Grógeriioratias ct laudes agamus, cujus cura cífčetum est, ut ab ornatuct specie nihil admodum huicce volumini deesse vidcatur.
Seribebam Vindobonae, Calendis Jannariis 1970.
H. Jireček.
100 9. Majestas Carolina.
9.
Majestas Úarolina. |
Stngulare juris boemici monumentum codex est imperatoris et regisCaroli IV, gui Majestas Carolina.appellatur. Notum erat Carolo IV, guida superioribus regibus Premyslao II et Wenceslao II tentatum esset, guumcorpus legum scriptum guibus omnes regni incolae tencrentur, confici promulgarigue vellent; guin ctiam illius codicis gui Wenceslao regnante fueratConfectus, leges alignot ad manus ipsi fuerunt. Unde ignorare non potuit,utriusgue regis conatum, gnod comitia et barones refragarentur, ad irritumcecidisse. At parum prospero illorum successu minime deterritus denuo remcandem aggressus corpus juris guod autoris sui nomen tenet, perfecit.
In Proocmio rex multis verbis exponit, guo consilio ejusmodi corpusjuris institucrit; induxisse in animum non solum „constitutiones et legesnovas condere,“ sed etiam antiguiores leges vel seriptas vel usu ct consuetudine confirmatas renovare, ataue in unum codicem colligere (guin etiamantiguas leges plurimas, guas pártim in seriptis, licet incomposite ct confuse redactis, partim vero sola consuetudine et ntentium moribus approbatas, per praedecessores nostros, reges Bocmiaecfactas, invenimus vel concessas, in unum codicem, Majestatis Nostrae felici nomine nuncupandum,redigere).
Ejus codicis capita ct praescriptiones in omnibus causarum et guaestionum generibus valere debebant ita, ut juris constituendi libertas guacusguc ad illa tempora obtinuerat, subinde tolleretur (per guas i. ©. legescunetis judicibus aut officialibus nostris, majoribus et minoribus, recte judicandi, secundum guod scriptum invenerint, materia praebeatur, et variandijndicia in causis eisdem vel similibus — guod saepe factum in offensamdivinae justitiae et subditorum nostrorum lacrimabile detrimentum audivimus — facultas guaelibet adimatur).
Majestas Carolina, gua universum jus terrae guum privatum et judiciale tum publícum complectendum erat, a constitutionibus religionis (I—V)exorsa ad Jeges juris publici describendas transit; ibi agitur de successioneregni hereditaria, de terri$ guac in dicionc regni sunt, de partibus terraeBoemiae, de comitiis, de summis terrac magistratibus, de officialibus regiis,de judiciis, de tabulis terrac (VI—XXIX); postremo leges judiciorum incausis criminalibus exercendorum et leges juris privati civilis adjunguntur.
Codicis perscriptio post annum guadragesimum guam rexWencoslaus IM.mortuus cest (1305), ergo a. 1346 facta est, guo anno Carolus post mortem
Joannispatrissuii 26.Aug.1346)regnumBocmiaecadeptusest.| Vorisimillimum est, Carolum jam tunc dum Moraviae marchio erat, auteguam inpatris locum suceessit, juris sic constitnendi curam gessisse; nam guumrex cssct factus, omnia codicis capita jam erant singillatim perscripta (1340);
9. Majestas Carolina. 101
negue tamen in fraudem inducamur, guod arx Karlsteinensis guae a. 1348condita et a. 1358 exaedificata est, ibi commemoratur; etenim hujus arcisnomen posterius, anno circiter 1355 codici insertumest,
Atgue hic mirum videri potest, gnod in Majestate Carolina Moraviaplane silentio praeteritur. Carolus gui et ipse diutins Moraviae praefuerat(1333—1346), ut futurae ejus conditioni et cum Boemia consociationi provideret, singulare guiddam animo proposuerat, guod ctiam brevi post reapseexsecutus est. Voluitguippe, ut Moravia feudum coronae regni Boemiaeesset utguc.infamilia regia Luxemburgensí, "gíii duorum phujumve 'regisfiliorum natu minor ideogue natu maximo aetate proximus esset, Moraviamteneret atguc in ea filiorum. suorum natu maximum successorem haberet.Hoc constituit literis, guas VII. Idus Aprilis a. 1318 nec non lis guas Kal.Jan. a. 1349 dedit. Ex guo intelligitur guid causae fnerit, cur in MajestateCarolina nulla Moraviae mentio facta sit.
Sed Majestas Carolina eundem guem Premyslat et Wenceslai codicesexitum habuit: Comitia Boemiae rogationem deilla asciscenda non acceperunt, sed tanto consensu antiguaveruut, ut rex non solum consilium ejusperéferendae deposuerit, sed etiamne unguam in Boemiae valeret, justisliteris hac de causa perscriptis sanxerit.
Barones autem illi rogationi obstiterunt, primum, guod jus scriptumlibertati suae jnris proarbitratu constituendi adversabatur, dein, guod codexantigua regní privilegia immutabat et regis potestatem magna baronum incommodo augebat, tandem úuod Moraviaguasi cum Boemiac regno consociata non esset, praetermittebatur.
Líterae argumento memorabiles, guibus Carolus codicem suum rescidit atguc irritum essejussit, datae sunt II. Nonas Oct. a. 1355 atgue hisceverbis sunt scriptae:Innominesanctaeetindividuaetrinitatis.— Amen.
Carolus IV. divina favente clementia Romanorum imperatorsemper Augustus ct Boemiae rex:
Notum facimus tenore praesentium universis, guod licet jamdudum de consilio, voluntate, scientia ct consensu nostrorum et regninostri Boemiae principum et Ďaronumjúra guaedam adinveniendaduxerimus et ctiam statuenda cademaguc gnorundam principum et baronum praedictornm accedente consilio ac Cxpresso,consensu inscriptis redacta ct in uno volumine fuerint sigillata, prout hoc innotoriam ct publicam prodiit notionem;
guia tamen pracfatum volumen, guod videlicet, sicut pracfertur, fucrat inde confectum, una cum sigillis cilem appensis, fortuitocasu fuit igne. consumptum in nihilumguc redactum;
ct «guianihilominus tam nos guam praefati principes et barones jam dicta jura servare non promisimus nec aligua super hispracstitimus juramenta, ct adhuc in nostro ct principum ac baronumcorundem libero pendebat arbitrio, si jura ipsa promissionibus ctJuramentis in. talibus opportunis. confirmare, approbare et vallarevellemus, guod usgne hodic non est factum a nobis vel principibusac baronibus ante dictis;
dictagne jura a temporo auo illa condidimus usguc modo num
102 9. Majestas Carolina.
auam publicatla, intimata, seu nunciata fuerunt, nec in terris, civitatibus seu foris publice proclamata ;
ideogue decernimus et auctoritate regia ex certa scient'a declaramus:
Nos etomnes principes ac barones nostros et regni ac coronaeBoemiae antedictos, nostrosgue insuper et ipsorum heredes et successores perpetuo ad dictorum jurium observantiam non esse ligatosguomodolibet vel astrictos, seu potius solutos esse ac liberos abeisdem, nec non ab omnibus sententiis, punetis et articulis, anae etgui in diectis erant juribus comprehensi;
guodague tam nos guam ipsos seu nostros ct ipsorum heredeset successores, sicut praemittitur, in honore, statu, personis vel bouisguaecungue poenae in ipsis juribus seu dicto volumine olim utpraemittitur, promulgatae contingere vel notaré non possint, aut debeant, ullo unguam tempore guovis modo, ullumve nobis vel ipsisnostris et eorum heredibus et successoribus in honore, statu, personisaut bonis praejudicium generare auomodolibet vel afferre.
Nos enim principibus, baronibus saepedictis, eorumgue heredibus et successoribus promittimus pro nobis et heredibus ac successoribus nostris, Boemiae regibus, bona fide et auctoritate regia statuimus et hac praesenti constitutione perpelno duratura sancimus:
ut nos ct praedicti principes et barones nostri ac regni et coronaeBoemiae subditi et fideles, nostrigue et ipsorum beredes ac successores perpetuo antiguis ct consuetis juribus omni impedimento cessante frui pacifice et perpetuis ganudere temporibus debeamus.
(Signum serenissimi principis ct domini, Domini Caroli Auarti Romanorum imperatoris invictissimi et gloriosissimi, Boemiae regis.)
Testes huius rei sunt: Illustris Rudolfus senior Saxoniae dux,sacri imperii archimarscalcus, venerabilis Prezlaus Wratislaviensis,aulae nostrae cancellarius; Joannes Argentinensis, Theodoricus Mindensis, Fridericus Ratisbonensís et Henricus Lubecensis episcopi;ac ilustris Rudolfus junior Saxoniae dux, et spectabilis Henricusde Schwartzburg, Joannes Magdeburgensis; Ulricus de Helfenstcinet Albertus de Anhalt comites et alii gnam plures.
Praesentium sub Nostrae Imperialis Majestatis sigillo testimonioliterarum,datumPragaeAnnoDomini1355.| Indictioneoctava, 2. Nonas Octobris, regnorum. nostrorum anno decimo, Imperii vero primo.
lisdem verbis seriptae sunt literae Joaums marchionis Moraviae, guierat Caroli frater atgne, ut tin videbatur, hand dubins regní suecessor.
Causam autem, cur legum suarum "codicem in irvitum vindicasset, Carolus hanc practexuit, gnod ipse codex, anteguum a rege ct baronibus essetACCODLUBratusgne CSKCJNSKUS, CASUanodam consnmmptus incendio esset. Ilaceautem causa omnino dicis gratia erat conficta: nam et latina exempla MaJestatis Carolinae et in sermonem boemicum translata saeculo XV. scripta
9. Majestas Carolina. 103
plura ad nos pervenerunt, guae guum verborum contextu inter se concinnant, ex uno fonte manasse videntur, ita ut credi negueat, unum guodtum exstaret, exemplum totum periisse.
Exempla latine scripta haec nota sunt: Primum illud, guod eratUniversitatis Pragensis, nnne vero nusgnam apparet. Ad hoc exemplar Palacký opinatur Ješinium a. 1617suam Majestatis Carolinae editionem instituisse.
Exemplum bibliothecae Universitatis Pragensis, guod legitur in codice manuscripto signato I. G. 18.
Exemplum Treboniense, guod continetur codice sign. B. 3, gui anno 1486scriptus est.
Majestatem Carolinam typis describendam edendamaue primus curavitPaulusJešína.1617,eamguehisverbisinscripsit:© MajestasCarolinasiveConstitutiones. Caroli IV. Rom. Imp., guibus ille regnum Bohemiae formandum ornandumaue censuit. Nunc primum in lucem prolata studio PauliGeschinii. Hanoviae 1617 (fol. VIII et 44).
Altera, accuratissima editio Palackii est, guae legitur in „Archivi“libro III. sub num. D. VI.
Majestas Carolina nimis diligenter, singulis etiam verbis expressisin boemicum conversa, in tabulario Treboniensi servatur. Praeterea aliguotexempla translationis boemicae, attamen non integra, exstant.
Interpretationis boemicae Treboniensis exemplar Palacký in lucemedidit in libro Archivi III., contextu verborum latino ad contextum boemicum jin lateribus paginarum adjuncto.
Statuta zemská. — Řád korunyčeské.(Statuta regni Boemiae.)
Factio baronum Georgio regi adversa in comitiis a. 1465 habitis libellum guerulum plurium capitum ad ordines detulit, ubi inter alia legitur:
V Sratutích Zemských takto stojí: „Také ustanovujem panskůradů, aby všecka zbožie, dědiny, svobodné manské nebo městské,spravedlivě odumřené, na krále českého měly připadnůti; a ty onmá dáti a rozdávati, komuž se jemu líbí. (Arch. IV. p. 104.)
Si, guaenam haec statuta fuerint, guaeris, ipsam Majestatem Carolinam in arctum collectam fuisse scito; nam eadem haec libelli gueruliverba reperiuntur in libris manuscriptis, gui et ipsi appellantur „Statuta,“atgue idem verborum contextus est Majestatis Carolinae in epitomen boemicam coactae.
Ipsa Statutorum inscriptio testatur esse Majestatem Carolinam guodammodo contractiorem ; ibidemnenim dicitur, haec esse Caroli imperatoris jura,guae interpres omissis compluribus sermonis latini ornamentis bocmice explicaverit. Verba ejus prima sunt: ,
Boha Všemohůcieho ku pomoci vzývaje, Rád i Ustavenie, jinak Statuta královstvie českého, mnohé okrasy latinské opustě, tuto chci českyvyložiti, jakož Jest je šťastné paměti Karel ciesař popsati kázal s volípansků, když byl všel v česků zemi, v ty časy divně valků roztrženů (!),a tak tůž zemi česků v řád uavrátil.
Atgue hacc sunt illa Statuta, guae se aliguando separatim publicaturum esse Palacký in tertio Archivi volumine pollicitus est.
Libri manu scripti, gnibus Statuta continentur, omnes sunt saeculi XV.,et auidem:
1. Ani olim fuit Ambrasius, nunc vero servatur in caes. aulica bi
Diothíca Vindobonensi, guem jam B. Balbinus abhinc annis fere ducen6 vidit.
104 9. Majestas Carolina.
2. Gui olim fuit Crumloviensis, nunc guidem est caes. reg. bibliothecaeuniversitatis Pragensis sub sign. 17. C. 22, anno 1469 conscriptus.
3. Lobkovicianus, Pragae in bibliotheca principum a Lobkovic servatus etc.
Pro lege Majestas Carolina, ut jam supra diximus, valuit nunguam,guin etiam aperte rescissa est atane abolita, guum tota tum singula ejuscapita. Nihilominus tanta erat ejus auctoritas, ut etiam snbsegnentibus seculis et ipsa comitia et regni incolae respectum habere et provocare adipsius auctoritatem solerent. Cujus guidem rei unum exemplum ex iis guaea. 1165 gesta sunt, supra attulimus. Alterum adjungemns, ex rebus a. 1466gestis assumptum ; tum enim gui in comitiis ad jura et privilegia terrae exgnirenda delecti erant, de regno defendendo hace protuleruut: O vojnách:Čo se nalezá v Právích (a) Statutích císaře Karlových, že obyvatelé království českého pomezí na svuoj náklad do tří neděl brániti mají, a prodlilo-liby se to dále, tehdy sobě a koňuom potřebu z království brátiinohů— a ačkoli ta Práva odvolána jsů týmž císařem a Janem markrabí moravským léta MCCCLV, však to tak v právích zemských muož býti vyjednánoa okázáno, neb táž Statuta na stará práva zemská ukazují (Arch. V. p. 363).
Unde segnitur, Majestatem Carolinam ejusaue epitomen boemicamguae Statuta Terrae vocantur, guatenus antigen jus complecterentiar,proJuris fontibus fuisse habitas, etsi nec verbis nec contextu pro Jegibus valcbant.=- Atgue nt tandem, num gnae capita antiguioris codicis regnante Wenceslao II. confecti in Majestatem Carolinam sint recepta numaue illa capitaa legibus Caroli discerní possint, aliguo modo constituatur: unam Cognitionis notam esse censemus Juris regalis montanorum (vid. Cod. jurisboh. I. 102), ab Italo Gozzio de Urbe Vetere conseripti, cum Majestate Carolina collati verborum et senteutiarum vel convenientiam vel discrepantiam. Ouae enim Majestatis Carolinae partes eisdem sententiis, eodem orationis genere gno „Jus regale imontanorum“ contextac sunt, eas dicerelicet a codice Wenceslaico nunc ignoto profectas in Han imnigravisse (Ejusmodi partes asterisco notavimus atguc Juris regalis montanorum locos guilis respondent adjunximus).
Latinum Majestatis Carolinae contextum ad exemplum manuseriptumbibliothecae universitatis Pragensis L.G. 18, Statuta ad exemplum manu seriptum ejusdem bibliothecac 17. C. 22, cum Lobkoviciano collatum, exhibemus.
Prooemium,
1. Totins nniversitatis actor et vector, summus opifex, unus Deus, creaturarun omni nobilisstmaán heminem ad imaginem propriam effigiemane formavit, et panlominus ab angelis minnit, pracponens cum ceferis crecatnris.Ouem cum. simplicem. produxisset et rectum: ipse liberovoluntatis abusus arbitrio, gnod dignitatis praerogativa potestasdivinaconcesserat,| guaestionbus.infinitissereddidit involutum.2.Indesuccessivaposteritas,| paternívitiímaculatacontagio, velit a stipite suo. virgultum non. diserepans,inter se rancores suseitavit et odia. Rerum dominia, nae
9. Majestas Carolina. 105
jure naturae debebant alias consueverant esse communia, partitis animis fecere distincta. Inde. proprium sibi gnisgueguaerens, avaritiae coecitate confusus, alius furta, alius publice rapinascommittere, demnm bella, seditiones ct ceterahumanaemiseriae mála, pullulare fregnentius ncoeperunt.
3.. Unde ipsa rerum necessitate cogente, nec minusdivinae provisionis instinetu, principes gentium sunt creatt;per guos scelestis. criminand. licentia arceretur, ct. pacificis ac guietis tuta securitas. praeberetur: gui leges etjura conderent. et ad regulam cuneta disponerent; ut personis consideratis et causis, inter homines futura ltigiarationabiliter diffinireut.
4.. Siegue Deo propitio regno nostro Boemiae nobissuccesstone legitima devoluto. Nerenitatis. nostrae mentemsollicitam cura multiplex coepit arripere, (et propter) dofeetus varios, guos Iumaní generis instabilis causat conditio, invaléscentes jam nimium in regno ipso, sedule, circumspecte necessaria dgnaegue et opportuna remedia meditari: ne potestate reeia nobis divinitus. attributa videamurabuti,etreipublicaecuramsubditorumauc| guietempacificam, gnae nobis ncumbunt, negligentiae otlo resignare,
5D..Cum igitur Inter. cetera, gnae majoris fucruntcausa disnendi dicti regmi, cognoverimus ahenationes multimodas diversis titulis insignitas, terrarum atene castrorumplurinm, de mero regis demanto sistentium et ad justitiamregiam exercendam immediate pertinenthm atgne mensam;factas dudum personis singukadbus pluibus, baronibus scilicet ct ceteris. nobihbus dicti regní, per gnosdam praedecessores.nostroso Boemiac.reges.HIustres,hmnediatesednentes. seremisstnum -principem memoriae celebris. reverendam dominun avun nostrum Wenceslaun, secundumBoennae regem 1ustrem, fere annorum spalo guadragintadecursoz guarum AlTenatiomm Casa DOfisstmna CONCUVVONLE,et carissimi. Senitoris nostri recolendae memoriae D. Johanms Boenmae regis úlustrís absentit diutina, in diversismad partihus, spectaliter Galhae, Italia ar etiam "FcoConiaáetune temporis militantis, resno ipso. variis. turbín
106 9. Majestas Carolina.
bus et procellis jactato, multimode coepit primum justitiaepotestas tremenda tepescere; inde latronum, furum et multiplicis generis maleficorum sepes nefariae pullulare, et snccessive in stipites et truncos validos crescere; ut paene regnicolis fidelibus nostris et advenis aliis, regnumadire volentibus,nulla aut rara securitas itinerum praeberetur; et guod dolendum est gravius, infra lares proprios, in guibus omniscessare debebat immanitas, tutumgue cunctis esse refugium,eorum vita pacifica et domestica per scelestos hujusmodicrudeliter turbaretur. Nec dextera regia poterat contratam gravem pestem libere virgam bajulare justitiae, nec decenti subsidio tam miserandis personis talibus subvenire, dumregiis castris praedictis a suo jam demanio abdicatis, guorumfam opportunitate locorum, propter ipsorum fortalitiaatgue situm, dguam redituum et proventuum inde solitosolvendorum, regalis auctoritas potenti brachlo provisionegue solerti tantis dispendiis poťnisset occurrere, et rigorose, ut expedit, justitiam ministrare; consideratione etiamhabita singulari, guod castellani atgue custodes eorumdemcastrorum, gui nec in custodia, nec in alia cujusvis officiipotestate auctoritate regia inibi praesidebant, sed privatarum personarum dicta castra vigore alienationum hujusmodi tenentium de mandato, nullum in ministranda justitiacirca regiones illas praebebant Majestati regiae auxilium,consilium vel favorem.
6. OAuibus,et plurimis necessitatibus aliis et defectibus, crescebat audacia criminandi et dabatur ubigue materia excedendi; ipsiguelatrones et fures, prostratam atgueconfusamtaliter cernentes justitiam, partim vlolenter, partimtimore, partim conscientia vel errore, infirmitatis corumcontagio regiones singulas corrumpentes, multorum locorumatgue terrarum receptacula et refugia guam plurima occuparant. Et demum in tantam penuriam fragilitatomgue, catsantibus alienationibus supradictis, potestas et dignitasregis devenere, ut baronibus et nobilibus dicti regni, armata manu publice discurrentibus, caedes, incendia et crimina plurima nefaria committentibus, nullam possent pe
9. Majestaš Carolina. 107x
nitus justitiam exercere; imo guod gravissime, proh dolor!čst-ferendum, decore regio vilipenso, regalis cogebaturauctoritas barones ipsos et nobiles, guos clementer et provide pacificare guaerebat, assidue segui, et guandogue peCuniarum guantifates plurimas, guas pro exiguae mensaesuae sustentatione vix guaerere poterat, baronibus. ipsis,ut pacem facerent, elargiri.
7. GÓuaesingula regiae pietatis nostrae cura circumvolans animo vigilanti, noctes plurimas ducens.insomnes,gnotidianos sponte perpessa labores, ut rempublicam penitus delapsam sublevaret, et desideranti populo praeteritimoeroris aerumnis oppresso, securitatem ct pacem guaereret: Juvante deo, et devotorum nostrorum non deficienteauxilio, (guos ideo nos, licet invitos, tantas pecuniarumsummas exhibere de proprio non valentes, pro communiomnium populorum dicti regni evidenti compendio et securitate et pace perpetuis acguirendis, non nostra utilitatepropria, multipliciter in collectis et datis oportuit aggravare), diserete providit et confecit, gnod terras et castra praefata ceterague jura nostri demanii et ad justitiam regiamsive mensam de laudabili more primacvo immediate spectantia, jam in majori parte redemimus a detentoribus eorumdem, (prius illis exhibitis et integre persolutis per munificentiam regiam, non solum ex debito, sed ex gratia,saepius pecuniarum summis non modicis, pro guibus detentores Ipsi illa eis obligata fore causis et rationibus diversiset plurimis asserebant), et ad ipsum nostrum vegium demanium, justitiam atanuemensam ea reduximus et adunivimuspermansura; et ut deinceps idem nostri fideles et subditieorumgue futura posteritas in similibus sumtibus et collectisamplius non gravarentur.
8. Sed aula volentibus inire opus perfectum, nontantum sufficit practerita reformare et. praesentia benedisponere, mist etiam perspicaci mentis Intuitu curent futuris eventibus providere (guia omnino providentia dicitur,si, gnae sunt futura, tractentur): providimus (non nostroingenio confidentes, sed ad illius omnipotentis gloriam et
108 9. Majestas Carolina.
misericordiam infinitam nostrae mentis vertentes intuitumet preces sedulas porvigentes, gui res penitus desperatasconcedere et feliciter consummare suae virtutis magnituline potest), constitutiones et leges non solum novas conJere, guas. nobis promulgatas divinitus, novimus pro conservatione justitiae et pacis acguisitione perpetuae dictirezm fidelibus expedire; ani etiam antignas plurimas,onas partim in seriptis, licet incomposite ct confuse relactis, partim vero „sola consuctudine et utentium moribusipprobatas, per illustres. principes praedecessores nostrosrecolendae memoriae reges plures Boemiae factas invenimus vel coucessas, In unum codicem Majestatis nostrae feici nomine nuncupandum, per mos prins correctas atguesuppletas, lucido ordine et stilo pensatis redigere, illasguesecundum congruentem materiáam debitis. titulis assignare,auo legentibus propensior pateat intellectus; per guas etiamcunctis judicibus aut officialibus nostris majoribus ct minoribus recte judicandi, secundum guod scriptum invenerint,materia praebeatur, et variandi judicia in. causis eisdemvel similibus (guod sacpe factum, in offensam divinac justitiac et subditorum nostrorum fidelium lacrhnabile detrimentum audivimus), facultas. gnaelibet adimatur; et uthactenus tam dire prostrata justitia, per nos deo mediorelevata libere perseveret, ct. depressis. rebellionibus etsceleribus yuibuscungue, animose triumphet,
9. Has igitur constitutiones nostras, tam. saluberrimas vobis et utiles, fideles carissimi, lactanter accipite,et Deco gratias agite, gut per Nos, snos in hac parte ministros, dedit vobis vivere seripta lege, guos tam. longistemporibus contigit incerto judicio multorum opprimentinmjugo feroci colla submifťere, et litigiorum sententias sacpe,non rationis tramite, sed judicantis arbitrio reportare.
10. Et guoniam deo juvaute haec cuncta peregimus,operis nostri primitias cidem sincera devotione reddentes,ad laudem et gloriam unigeniti domini nostri Jesu Christi,Hloriosissimae trinitatis et totius. coelestis. Curie, principlum hert a fide catholica jussimus reverenter.
9. Majestas Carolina. 109
(Boha všemolnícieho ku pomoct vzývaje, Řád i Ustaveme,jimak Statuta kralovstvie českého, mnohé okrasy latinské opustě,tuto chci českyvyložiti, jakož jest je šťastnépaměti Karel eiesařpopsati kázal s volí panská, když byl všel v český zemi, v tyčasy divně valků roztržení, a tak tůž zemí českův řád navrátil)
(Constitutiones.) |I. De fide catholica.
S. 1. Sanctissimamtrinitatem, substantiam nnicam trinamguc personam, (guam in nomine Patris et Filii ct Sancti Spiritus. simpliciter credimus firmitergue tenemus, eundemgue filinm dominum JesunmChristum redemtorem nostrum Deum. verum de Deo vero genitumex patre hominemgue factum ex Maria virgine "natum tota mentetotogue. corde: dovotissime confitemur), universum populhim. regnínostri Boemiac. guem catholicum novimus et fidelem, secundum dnodsacrosancta catholica et apostolica credit ecclesia, humiliter revererivolumus et fateri; fideles nostros subditos in Christiana religionenobis fratres reputantes et filios, pictate paterna salubriter exhortantes, ne forte exterarum regionum contagio, a regni dicti limitibus non distantium, ipsorum fidei puritas et sincera devotio protempore maculetur. $. 2. Religui vero dementes atguc vesani, catholicae fidei sacro dogmati repugnantes, praecter divinae ultionisaeterua supplicia, infames facti, Majestatis nostrae indignationemmortiferam se noverinf incurisse. 0
(Versio boemica hujus articuli desideratur.)
HM. De paganis et Sarracenis.
S. 1. Paganisaut Sarracenis domicilium facere laremve foverei christianissimo regno nostro Boemiae interdicimus penitus ct vetamus. $. 2. Mandantes nemini nostrorum fidelium subditorum licere paganumaut Sarracenum aliguem receptare in suis domibus autagris, nisi eis ut viatoribus, per regnum nostrum transcuntibus adpartes forte remotiores, aut "etiam jníra regnum pro mercaturis seucausis aliis accedentibus, hospites, caupones scu stabularii necessariaet guaegue convenientia ministrarent; guod ficri. permittimns, dumtamen cuiguam in fraudem fidei catholicae non procedat.
O pohantech a Saracentech.
Ovšem ustavujem, úby žádný pohan ani Saracen obydleniedomu,antpodružievčeském| kralovstvámietimemohl ant měl; než toliko aby jim dán byl nocleh a potřeba
110 9. Majestas Carolina.
jakožto lidem pocestným a hostem skrze zemi do jimých zemíjedůcím nebo jdůcím, a to poď pokutů upravenů, jakož se o nídole psáti bude (sic).
IT. De hacreticis.
Ouod in religionem divinam committitur, in omnium ferturinjuriam ; guid enim potest ab omnibus gravius existimari, alias tolerari,guam divinae potentiae copiosam clementiam, in proprio filio humanogeneri attributam, miserorum latrantium dentibus percipil acerari? Hi sunthaeretici, gui oves dominicas a Petri custodia, cui pascendae a Jesudomino nostro bono pastore sunt creditac, segregare conantes, velutlupi rapaces intrinsecus, cousgue mansuetudinem ovium practendunt,auomodocungue possint ovile subintrare dominicum, guod demumdesiderant suis lupinis morsibus demoliri, Mi sunt filii patris neguitiae et fraudis auctoris, ad decipiendas simplices animas destinati.Hi sunt serpentes, gui latenter videntur inserpere, et sub mellisdicedine virus evomunt, ut dum vitae cibum se ministrare simulant,a cauda feriunt, et immiscent mortis poculum, velut guoddam durissimum aconitum. Hi dumsanctae et individuae Trinitat's essentiamdenegant, sub uno contextu neguitiae tres simul offendunt: dcumvidelicet, proximos et se ipsos. Deum, cum dei fidem et filium uni
genitum non agnoscunt; proximos, „dumipsis sub specie spiritualisalimoniae, laereticae pravitatis oblectamenta ministraut; crudeliteretiam saeviunt in se ipsos, dum post animarum disbendium corporadenigue saevac mortis illecchris (guam per agnitionem verae fideipossent evadere), vitae prodigi, impudenter involvunt. Contra talesitague deo et hominibus sic infestos, guoram guidam (sicut accepimus) ex exteris nationibus accedentes, regnum nostrum, Christianareligione clarissimum, haereticae pravitatis tencbris maculare conantar, continere non. possumus, sicut nec debemus, aligualiter motusnostros, guin debitae ultionis gladium in e0s exeramus: $. 1. Pracsenti promulgato divinitus sancientes edicto, ut crimen liacreseos etdamnatac sectae cujuslibet, prout sacrosanctae et apostolicac ecelesiae decretis habetur, velut crimen publicum possit ab omnibus intentari; imo crimen Inesae Majestatis nostrae debet ab omnibushorribilius reputari, guod in. divinae majestatis injuriam nosciturattentatum. S. 2. Nemine etiam deferente, diligenter investigarivolumus hujusmodi sceleris patratores, et per officiales nostros sicutet alios malefactores inguiri, et indguisitione notatos, etiam si levissuspicionis argumento tangantur, a viris ecelosiasticis vel praclatis,ad guos spectat, examinari jubemus. $. 3. Per auos si cvidenterinventi fuerint a fide catholica saltem in articulo fidei deviare, acper ipsos pastorali more commoniti, tenebrosis diaboli relictis in
9. Majestas Carolina. 111
sidiis, noluerint aguoscere deum lucis, sed in errore concepto malaconstantia perseverent: praesentis nostrae sanctionis cdicto damnatosmortem pati bacreticos decernimus, guam affectant, ut vivi in conspectu populi comburantur, flammarum commissi judicio, gui SacriABaminislumen agnoscere et patris aeterni perennem gloriam guaerere, unigenitigue filii passionem, redemtionem humani generis credere denegarunt.
O potupení kacieřóv a jich pomstě.
Hospodine, tvů vieru a chválu žádajíce vozmnožiti ustavujem: Aby kterýš-kolivěk kacieř které-kolivěk sekly byl řádempřemožen skrze biskupa a jiné preláty, a shledali ho býti kacteřského, aby byl s ohlášeniem l'du obecnteho ohněmspálen.
IV. De inguisitione haereticorum.
s. 1. Haereticos cujuscungue sectae, guos sicut non solumad reguisitionem praelati vel inguisitoris pravitatis haereticae, sedetiam ex eorum officio, ut jam decrevimus, inguiri et capi volumus,sic captos per officiales eosdem dictis praelatis aut inguisitoribusremitti, vel eorum certis nuntiis assignari praecipimus et jubemus.
O jímání kacieře a před inguisitora našimi popravcemi vydání.
Přísně přikazujem popravetem našim, purkrabiem 1 měsíským, KRolikrat-bykoli potřebie bylo zjimatí kacieřóv, aby jetak snuztece před osobu biskupa a mistra kacierského a jinépreláty, a jeho u vazby postavili.
V. De receptatoribus haereticorum et credentibus et complicibuseorum.
S. 1. Omnis sectac haereticos a guoguam juxta limites regninostri Boemiae, in domibus aut agris, aut aliter guoguomodo, indifferenter receptari, prohibemus omnino. $. 2. Receptatores vero,si gui fuerint scienter, aut credentes, aut complices, aut alias guocongue modo consentientes cis, sive fautores, bonis eorum omnibusconfiscatis, relegandos in regno praedicto in perpetuum esse censemus.
Ktožby kacieřepřijtemali, věřili neb kterů účastnost s kacieři měli.
Mocně ustavujem, ktožby koltvěk kacieře přijtemal kteréžKol: sekty, nebo je trpěl, aneb s nimi obcoval, otporně nešetře
112 9. Majestas Carolina.
svrchu psaného ustavente, aby všecka jeho sbožie' ďdo'komorykrále Českého provinil bez otpušťěnie a z královštvie Českéhověčně vypovědien byl.
VI. De terris et urbibus ad regium demanium seu mensam spectantibus non alienandis.
Ouanta pericula, duantague dispendia et aerumnas alienatiodudum castrorum et aliorum jurium, ad regiam justitiam speotantium atgue mensam, in regno nostro Boemice, tam circa regiam dignitatem, gnam circa subditorum nostrorum fidelium guietem et pacem (generaverit), satis abunde superius diximus et ostendimus validis argumentis. (uae omnia deo freti in statu decenti jam feliciterposnimus. Sed gula persaepe recidivum consuovit esse gravius morboprino: et ne. guod tantis laboribus pro communi omnium utilitateperfecimus. et non sine corundem snbditorum gravaminibus et impensis, possit faciliter deperire et pestem doteriorem ingerere, uuinimo duret perpetnum, guod perpetno noscitur profuturum: $. 1. Hacperenni ct irrefragabili constitutione pracsenti, praevia nostri naturadeliberatione consilii, decernimus sanciendum, dguod singuli regesiHustres, heredes successoresgue nostri, ad guos successivis temporibus regnum nostrum Bočmiae ex descendenti vel collaterali lineasuccessionis legitimae devolvetur, vel ea deficiente (guod propitiusdeus avěrtat) electionis jure pervenerit, infra ménsem Continuumguemcungue a -dice Ssuccessionis aut clectionis hujusmodi numerandum, debcant, «sanctorum evangeliorum libro posito coram €is, inpublico testimonio, proclamatione scilicet vel pracconizatione publicepraecedente, in loco ipso dumtaxat, guem ad hoc duxerint eligendum. ambabus manibus eisdem tactis evangeliis sacrosanctis, praestaresolemniter juramentum: $. 2. Auod nullo nmaguam tempore, per sevel aljum, tacite vel expresse, publico vel occulte, terras aut castraseu jura demanii regii, justitiae sive mensae, guae particulariteret distinete huic saluberrimae constitutioni inseri et inseribi mandavimus, (ne possit ignorantia guaegue practendi, aut dubietatisullius involucrum exoriri), et alia cis guaovis dependentia vel annexa,in solidum vel in parte, communiter vel divisim, non donabunt, nonvendent, non pignori obligabnnt; $. 3. nec illa cuignam, aut eorumforte regimen vel custodiam, committent vel commendabunt perpetuovel ad tempus aliguod terminatum; non. divident vel separabunt,nec etiam pormutabunt; S. 4. denigne nulli hominum, etiam patri,vel Hilio,aut fratri, per modnm provisionis forte, vel sustentationisvitae corum, vel alio excogitato modo aguocungne, tenenda vel possidenda concedeut; $. 5. nee pro dotibus filiarum aut sorortm, necillustris reginae super cis vel eorum aligno dotalitium assignabunt;
9. Majestas Carolina. 113
S. 6. Nec aliguo praemissorum modorum distrahere vel alienare volentibus seu tractantibus assensum directe vel ndireete, guacungueratione vel causa praestabunt; S. 7. sed ea custodiri et regi facient peroficiales proprios, ad id per cos specialiter deputatos, ad honoremet gloriam diadematis regalis, Doemiae rei publicae, judicii atguejustitiae tuitionem, fortitudinem atguc favorem, et totius universitatis fidelium dieti regni securitatem atgue pacem : poena perjurii dignitati regiae imminente, in gna deum potentissimum judicem solum sehabere cernat et ultorem, apnd nem nee locus iniguitatis relinguitur, nec acceptio personarum habetur, nec. munerum cupido versatur. 5. 8. Si guis autem in tantam furoris audaciam currere repertus exstiterit, ut contra hujus Ssacrae constitutionis tam votiva,tam accepta decreta guidguam potere et impetrare pracsumpserit:ipso jure careat impetratis, et notae infamiae macnlis aspergatur,et velut manifestus reipublicae dissipator, regnigne Boemiac aemulator et proditor, poenas omnes eriminis laesac majestatis ipso lactose noverit incurrisse. $. 9. Gnibus adjicimus, ut bonis omnibus exspoliatus, (guae non solum. confiscari mandamus, sed etiam cedivolamus ct oceupari). ubigue infra limites regni, per dguoscungueforte deprehensus fuerit, ut bonis, ita vitae solatio, mullo exguisitojudice, impune privetur. (Dignus est enim omnium pietate carere,omnigue privari consortio, gui solus omnium saluti et guieti se impudenter opponere, et visus est velle regalis gloriae speculum obfuscare, et rempublicam universumgue populum dicti regni subverterepariter et dissipare.) S. 10. Castra et jura, nullatenus alicnanda veletiam permutanda, videlicet sunt hace: In Polonia guatuor Civitates, scilicet: Wratislavia, Novum forum, Glogovia, Frankenstein,et duo castra, scilicetZoboten et Gorow. In Budissinensi provincia sunt infra scriptae civitates, seilicet: Budissin, Gorlicz, Lubovia, Lubanum et Kamenicz. In Boemia sunt infra scriptae civitates, scilicet: Praga, Grecz cum sylva, Albrechticz, Chrudim, Plzen,Hawelswerd, Nimburg, Sittavia, Lutomericz, Zacz, Pirn, Pons, Kadan,Tachovia, Tuštá, Piesk, Budvicz, Czaslavia, Kutnis, Kurim; et infrascripta castra: Glacz, F'rustenberg, Lichtenburg, Bezdicz, Kůnigstein, Ellepogen, Frimberg, Pretenstein, Burglcins, Karlstein etKlimberg. $. 11. Et infra scripta, guae sunt pignora, scil, Egra,Flos et Parkstein; guae amplius alienari non debent, nisi ab Imperioredimantur.
O sněmu a vozkázání, kterak králi čeští nemají otlučovati odkoruny České měst a hraduov dole psaných.
A dále ustavujem a nalezáme na valniem sněmě všechnašich věrných s povoleniem královstvic našeho Českého, aby
Jirečok: CodexII. 2. 8
114 9. Majestas Carolina.
budůcí naši náměstkové, králové Čeští moslupní neb snad odJinad zvolení a povolaní králi, pod přísahů a zlořečenstvtem odBuoha věčným měst a hradnov duole psaných nikakéž ot Českékoruny a of požtevánie krále Českého neodlučovali, nezastavovali,an? mesměnili, dcerám neb královném svým na nich merčnovali.
Kaklidy kto od mích přijal, tehdy by ten v nemilost královstvieČeského upadl, a hrdlo, sbožte ©dědimy, kteréšby měl v královstvé Českém, ihned skutečně ztratiti má.
To jsů tito hradové a města s právy jich, kteříž nemajíbýti otlučování:
V Polšítě čtyři města: Vratislav, Newmark,Hlohor, Frankenstein, a dva hrady: Sobotka a Gorov.
V Budišinské zemi tato města: Budišin,Zhořelee, Libava, Luban, Kamenec.
V Cechach tato města: Praha, Hradec Krulové s lesem, Albrechtice, Chrudim, Plzeň, Hawelsivórth, Nonbura, Žitava, Litoměřice, Žatec, Pirno, Most, Nadaň, Tachov, Domažlice, Písek, Budějovice, Čáslav, Hora. Kůřim. A Kto hradové: Kladsko, Fůrstembevk, Lichtemburk, Bezděz, Kóntystetm,Loket,Irimberk,| Bretensteni,HrádekKřivoklát,© Narlšteina Zviekov.
A tato města u hradové, totiž Cheb,Floss a Parkšteimn; ti nemají odlučování býti od koruny Ceské, lečby ctesařje vyplatil.
VII. Oualiter necessaria sint castra et civitates.
S. 1. Nam dignamet salubremconstitutionem hujusmodi non solumvoluntatis affectus, verum evidens et inaestimabilis persuadet necessitas, cum in omnibus regní nostri provinciis et earum gualibet singillatim necessarium sit civitates munitas haberi, in guibus czudariisive judices fidelibus subditis nostris debitam possint admiuistrare justitiam, et ad guas obtinendae justitiae possit haberi respeetus. $. 2. Castravero fore necessaria guis abnuit? Nam ipsorum purgrávii sive villici,praeter custodiarum solertiam, dguam ipsis eastris tenebuntur diligenter apponere et praeter collectionem fructnum et redituum villicationum ipsarum, uos regali mensae praesentare tenentur, etiamad executionem omnium sententiarum, gnae per judices (in) ipsorumprovinciis latae fuerint, cum. debitae sollicitudinis efficacia laborabunt. $. 3. Cum etiam nonnullne civitateset castra in metis regni pracdicti, tam ad praecludendum hostilem ingressum, guam ad invasionem inimicorum, pro regnicolarum salute et commodo, et régnijuribus et honoribus defensandis, necessariae videantur. 7
9. Majestas Carolina. 115
O hrazených městech a o vyehtářieh.
Tuto řécí chceme, že duostojné jest a potřebte pilné, abyměsta hrazené měla v sobě rychtáře opravné a hodné, a hraové, zvláště pomezní, také pnrkrabte k popravení a k dopomožení všeho práva buďto k krvi nebo k sboží a R obraně odceCeské: a to aby spravovali v spravedlnosti, Vsbožte jim poručená a požitky. kteříž z toho přteházejí, spravedlivě králově komoře dávali: a mapopravu mají mčeti vuoli a potvrzente krále
eského.
VIII. Onae civitates et castra possunt obligari.
Sicut magis insignia ct opportuna circa ministrandam exeoucndamaguejustitiam loca, civitates et castra particulariter annotatasolemní constitutione nostra jam exemimus ab omni alicnatione velabdicatione demanii nostri regii, justitiae atgue mensae: ita decentorguacdam alia minus notabilia pracsentí constitutioni inscribi jubemus, in ct super guibus nobis nostrisyne successoribus in posterumilustribus Bocmiae regibus, pro ingrueptibus casibus honorem ctstatum regiae mlajestatis persaepe spectantibus, S. 1. Licere pormittimus ct sancimus liberum regiae voluntatis arbitrium, illa in solidum vel in parte, communiter vel divisim (ad tempus duntaxat)
>concedere vel pignori obligare, dum tamén totum tempus concessionis ant obligationis cujuslibet annorum decem numerum semel autpluries non excedat, nec ultra confirmare; ct etiam pro dotibus sororum vel filiarum, et in dotalitinum reginae illustris assignari facere, ad vitam dictae reginae dictarumgue filiarum atgue sororumtantummodo, ct non ultra; ct alias secundum emergentes necessariosvel opportunos eventus de illis disponere pro libitu suac voluntatis,dum tamen alicnatio perpetua, aut ultra pracscripta tempora, nonseguatur. $. 2. Nisi forto de cis permutationem fieri contigerit,guae causam regiam redderet meliorem, seilicet in terris, vel castris, vel bonis aliis stabilibus, apparentibns consimilis valoris autpraceminentiae dignitatis bonorum atguc locorum, guac taliter duxerit permutanda, guod dicti regis arbitrio relinguatur; de guo pracstent dicti reges illustres. ut Supra in constitatione proxima praccedenti, solemne juramentum. $. 3., Guac loca sunt ista, videlicet:
Jaromir, Trautnow, Čnfn, Miclnik, Aůsk, Luna, Slana, Aguenses,J Miza, Klatovia, Věrona, Sicca, Colonia; et infrascripta castra, vide
licet: Kostelecz super Sazavia, Stegreif, Ebrspach, Moywin, Bettleru,Angerbach, Misemburg, NečtinyMuncheleins, Protivin, Froburg, Vožic,Bemart (?) ct Hassenstein. ©
g*
116 9. Majestas Carolina.
Která města a hradové mohů zastavena býti.
Již jsme řekli, která města a hradové nemají zastavenaa zastaven býti; a již pravíme o těch, ješto pro pilnů potřebua obecné dobré České zémě mohú zastavena býti některdy došesti leť u věntech dielně neb vcele, a také směnčna mohú býti2a obměnu tak dobrů, ještoby nebylo škodno království Českému;pod takú bezpečností, aby z těch směněných měst a hraduovť najméň též požitkuov a služby i práva bez umenšenie přicházelokokrálovství Českému. A to jsů tato města: Jaroměř, Trutnov,Dovuor, Mělník, Ústie, Lúny, Slaný, Vodňany, Střiebro, Kilatovy, Berůn, Sušice, Kolín. Atito hradové: Kostelec ma Sázavě,Stegreif, Ebersbach, Mojvin, Zebrák, Angerbach, Níždurk, Nečtiny,Mníšek, Protivin, Fraunberk, Vožice,Bernart (?, Hasištein.
IX. De obitu regis et officio successoris.
8. 1. Jubemus, guando deo volente contigerit illustrem regemBoemiae universae carnis viam incedere, et praesentis vitae fragilissolatio laborioso privatum, ad coelestis regni perennia gaudia deopropitiante deferri: guod barones et nobiles inferiores ac universitates omnes dicti regni assistere vel parere, aguodgue burgrávii seucastellani vel custodes, aut alio guocungue vocabulo nuncupentur, demandato vel ordinatione dicti defuncti regis custodientes vel servantes,seu alias gubernantes, castra et jura in constitutionibus proxime praecedentibus signata, illustri immediato successori futuro regi, vel alňcuicungue, resignare vel tradere aut restituere non audeant vel praesumant, sub poena infamiae et privationis perpetuae dignitatis, officiivel honoris, (guas si contra fecerint, ipso facto se noverint incurisse), nisi prius in publico testimonio, sicut alia sacra nostra proxima constitutione cavetur, rex dictus solemne praestiterit juramentum„de non alienandis bonis et juribus regiis“ superius annotatis.
Kdyžby král umřel, kterak puvrkrabte a vladaři s hradya s městy maji učiniti.
A my také ustavujem pevně no smrti každého krále purkrabiem i jiným vladařóm, kteříž hrady královy, města anebjiná sbožie dyžie, aby jich budůetemu králi ant komu jmmémupostůpiti nesměli, pod pokutů narčente a zbaventeúřaduov, duostojenstvie nebo cti po vše časy, jeližby prvé zjevně a v obecnéraddě bylo to ohlášeno a jeliždy prvé budůcí král slavnů učinil
eskému království přísahu. *'
9. Majestas Carolina. . 117
X. De civitatibus infra scriptis, gualem honorem novo regi debeantexhibere, et guale juramentum ab eodem recipere.
Honorabiles et egregias civitates regni nostri Boemiae, Pragam, Wratislaviam, Budissin ct Montes Kutnis, regiae NostraeMajestati carissimas et dilectas, sicut hae ceteras alias civitaiesdicti regni virtutibus. et maturitate civium praecellunt atgue freguentia populorum: ita honorificentia dignitatis et gloria singularierga celsitudinem regiam cupimus insigniri, in his maxime, guae regalis dignitatis honorem, cunctorumaue fidelium statum respiciunt pacificum et tranguillnm. $. 1. Hac igitur constitutione providimus ordinandum, guod singulis successoribus nostris Boemiae regibus illustribus, gui fuerint pro tempore, si eos aliguando civitates praescriptas, vel earum aliguam adire contigerit, ante insignia regaliacoronationis assumta, vel ctiam postea, cum tamen primum givitatesipsas adierint, debeant cives cujusgue civitatis ipsarum obviam honorabiliter et decenter exire, suačgne regali potentiae, in signum puraedevotionisfidciguesincerae,clavescivitatisreverenter| offerre.8. 2. Prius tamen, duam claves ipsaceofferantur ct civitatem ipsamrex introeat, praestito per eundem juramento solemni, tactis scilicetsacrosanctis evangeliis 'reverenter per um, non eguitando, sed deeguo deseendendo, ad honorem dei exhibitis coram co: „dguod tototempore vitae suae bona fide, sine diminutione vel circumseriptioneaguacunguae, servabit et servari faciet ex integro constitutiones editas per dominum Karolum,. Boemiae regem illnstrem, reverendumpraedecessorem saum, de non:alienandis civitatibus, castris et juribus ad regium demanium Bocmiae atgue justitiam spectantibus sivemensam.“ S. 3. uo exhibito jure, fidelissimi cives cum. jubiloexultationis caritatis et tripudiis, mente devota et obedientia subjectiva regem eundem, verum dominum ipsorum, in civitatem suscipiant, et animis exultantibus introducant, longissimis deo propitiantetemporibus civitatem ipsam, universumgue populum dicti regni, regendum sibi divinitus attributum, in pace perpetuo servaturum.
Kterak podepsané města krále nového mají přijtetí a on je připráviech jich zachovatt.
Města počestná přepovýšená Českého královstvie: Praha,Vratislav, Budišín u Hora mají krále novéhopřivítati a při
Jtemati s počestnosté a s zpteváním velikým a s svátostí a s jinůslaví prot němu vyndice, a mají Jeho Milosti klíče od městaaa Známe úterý ©poddánie poctirě dáti. A prvé král s koněsvéhosstesti ná na svatém čteniepřistecí, aby je pří jich práviech a řddtech bez umenšenie a bez zápisuov a bez zástav za—
118 9. Majestás Carolina.
choval, jakož napřed Karlem ciesařem jest ustaveno od onohoodlučovánie měst, a neodlučovatí měst. A potom měšťanés chvalůa s velikůDoctivostípřijnnice Rrále mají jemu okolie lidí poddavati v jeho poslušenstvie, a on je mů spravovati milostivě.
XL De juramento regis, guando coronatur, de non alienandis. castris ete.
©uae pro salute cunctorum et totius reipublicae communi compendio statnuntur, debent in publicam deferri notitiam, ut fideles
"nostri cognoscant, guam grate gnamagne assidne pro illorum duietomens nostra laborát. $. 1. Haveitague regia ordinatione sancimus:auandocunguc successivis temporibus singulis vicihus ilmstres regesBoemiae dicti regní diademate contigerit publice (ut moris cst) covonari: in ipsa coronatione, anteguam sibi in capite diadema ipsumper sacras manus archiepiscopi Pragensis, dni pro tempore fuerit,imprimatur, (vel praelati alterius, tune forte ceelesiae Pragensis sedevacante, vel ipso renitente), de verho ad verbnm praestare et recitare tencatur solemne juramentum „de non alienandis castris ct juribus demanii regii sive mensac,“ in forma constitutionis Nostracsuper hoc editace annotata.
O korunování krale W o jeho přísaze.
A také králnom Dudietení ustavujem, Kdyžbykoru královstvie Českého přijímali, prvé nežlé příjmů korunu na hlavu,aby přísahu slavnů nčinilí znovu, měst a hvudnor nezustavovat,« práv jich jim. neměnilt.
XII. De conventn ct congregatione baronniu.
Ut, guac communem ct pnblicam ntilitatem magis inspicinnt, insingulornm dedneta notitiam, facilins ot vivacius memoriác nostrorumidelinm imprimantur: S. 1. Doeeroto praesenti praceipimns. inviolabiliter perpettro observani, gnod annis. singnlis In. primo. convontnseu congregatione de more antigno fiendis apud. cgregiam civitatemnostram.Pragensem,in.primis.sedliceto anatnortemportbusNativitatem Domini nostri salvatoris mnodiate segnentibus, ad potendamjnstitiam coram Regia Majestate, principim, praelatorum, baronumceterorumane nobilinm ac nniversitatn regní nostri praeseripti, pracdietac nostrae constitutiones sub rnbrica „de non alienandis juribusdemanii regii“ tam salubriter editace, de verbo ad verim, pracsentibusprincipibns,praclatis,baronibus.ceterisgné| nobilibnsaeuniversitatibus supradictis, in pubhico alta voce legantur et exponántny
, 9. Majestas Carolina. 119
Boemiae idiomate regionis, per notarium terrace gui fuerit pro tempore aut ejus idoneum substitntum, duem ad hoc idem ipse duxerit eligendum; S. 2. pocna imminente notario, si praemissa implere remissus vel negligens repertus exstiterit, privationis officii notariatus terrace, amnussionisgue dignitatis omuimodae pariter et honoris.
-=
O sněnní a svolání panuov. zemských před krále nového.
Líbilo se jest nám a za právo nalezáme, aby před novéhokrále pdmnía obec v suché dní vdnočnre byli svolaní u statutanebo práve ustavené ohlasně skyze piesaře zemského nebo jehoneámněstkapřed obrí čtěna bylaz a dyl-liby ten. přesař. odmeškalý nel neřádný, že By to učiniti odmeškal. mí pisu zbuťenbýti w všeho (T svého) dnostojenstvie 4 cti.
XI. De bonis alienari permissis.
Decernimus, ne sacris ordinationibus nostris, dnas pro generalitatis commodo, non. privato compendio, componcre non cessamus,superfinac interpretationis. obsenritas oriatur: $. 1. Ouod bona etjura duaeeungne, ad regiam cameram sive fisčum devojuta jam, autin posterum devolvenda, sive sint feudalia aut aliarum nobilinm personarum, sive sint burgensatica, jure successionis vel proscriptionisseu confisvationis, gnacungne ratione vel causa fieri contingat, siveetian. cmptionis aut justo titulo alio: bona guaegne ad regiam cameram devolvantur: ca omma et singnla, in solidum vel in partem,possint liberec. omni abjceta reprehensione vel nota, per ilustremregem donari, vendi, ct gnocunguc. alicnationis. titulo. distrahi ettransforri in gnascungue personas, pro libito suac voluntatis. (Decetenim auctoritatem regiam non artari, duin sicut indignos et eriminosos debitis poenis jubet affligi, ita bencmeritos ct condignos possitmuuificentiae suac muneribus praemiari.)
O odrimrtech kterýchkolivěk na krůle spadlých.
Také ustavnjem s radí panská, údy. všecka sbožie, dědůny svobodné. manské neba městské, otuměřeléspravedlivé na králeČeského měly případní. © onomunoždátí a je vozdati, komužse jemu Čiebie, v též právo, jakož ty dědiny obunřelé prvé zdležely; ale. jest příčiněno, če dědinu proriněné králi nebo nanepřdtelech dobyté nad. dláté s raddí panský, Romnměse jemuzdát zapotlobné.
120 9. Majestas Carolina.
XIV. De petentibus privilegia gratiarum super bonis nondum vacantibus, vel beneficiis eeclesiasticis.
Desiderantes, ut omnis malignandi tollatur oceasio, ut omnisodii vel rancoris fomes radicitus praccidatur, ne subditos nostros,guos in personis et rebus volumns esse securos, contingat viverecontrariis animis inguietos: $. 1. praesenti deereto sancimus, necui, cujuscungne dignitatis, praeeminentiae vel status existat, nobilivel plebejo, liceat guoguomodo abinde in antea impetrare vel petere regiae majestatis privilegium vel indultum generale aut specialesuper guibuscungne bonis vel juribus ad nostram cameram. sivefiscum gnomodolibet devolvendis, duae secilicet tempore petitionisipsius nondum devoluta fuerint, ratione forte successionis vel proscriptionis, seu publicationis, vel alia causa guacungue, sibi per majestatem ipsam donandis, vel aliter concedendis. (Inhonestum ambitiosumgue nimis est, petere gnae nondum subsunt, et spe vana concipere alterius rerum se dominum fieri, gui oceulto dči judicio, casu,gui spectat in alium, posset celeriter ocenpari.) $. 2. Auod si guistanta cupiditate confusus appareat, ommino careat impetratis, necpossit ratione impetrati indulti, vel alia occasione guacungue reguirere vel monere regem Super. praemissis vel aliguo praemissorum.S. 3. Onae omnia et inde petentibus ecelesiastica beneficia non vacantia, guae speetant ad majestatem regiam conferendam, intelligiet trahi volumus ct jubemus.
O potvrzení majestátov nu zbožie odumrlá nebo Kostelnie.
Přísně přikazujem u chceme, aby žádný bez pottrzeniedědin otumolých nebo kostehiteeh otnds a ot Českých Králuovneměl, jeliž by ty královsků naší volí listem, majestátem nebodskamí zemskými anebo dvorskými v manstrí s poslem z našívaddy a vědomie potvrzenie měl, a v ty jinak nevcházel svůmoci; nebo ktožby jinak učil, uprošené dědiny zase by vrátilč ztratil, kteréž my znovu podatí mitožení.
XV. De prohibita divisione terraruny regni.
Veritate testante, omne regnmu In se divisnm emo ambigitdesolari; et ratio naturalis nos instrnit, gnod virtus gnaelihet estfortiorumita,seipsadispersa.© Onidenimprofnittantiscurisatgnevigiliis, tantisgne. dificultatibus et laboribus. regnum nostrum Boemiae jam paene rollapsum deco propitio repárasse, et ad. honoremregiae celsttidinis et statum subditorum pacifienm rednxisse, st amuJorumversutiisantcalimniantiun| simalatis.precibuspro.temporedisunirícontingatotJeviterlacerari?— Iluic.itagnemorbo.pestifero
9. Majestas Carolina. 121
viam praecidere, et solitae providentiae nostrae vemediis vigilanteroccurrere deo javante disponimus, cujus propitiatio regní nostri florere facit imperium, et gloriam nostram docet salutem inguirere populorum. 8. 1. Hoc igitur edicto perpetuo inhibemus cunetis principibus, baronibus, feudatariis, ceterisgue nobilibns atgue civibus velplebejis regni nostri Bocmiac, ne duis ipsorum dnacungue rationevel cansa, guac posset via gnalibet excogitari, ullo unguam temporelibertatem seu exemptionem, aut aliam cujusvis generis separationemvel divisilonem nondum impetrare, sed nec petere tantum audeat velpraesumat a Regia Majestate in persona vel bonis juribusve suis,castris specialiter aliis seu terris sitnatis infra limites.dicti regni;per guam a nostris vel suečessorum nostrorum Bocmiac regum illustrium ordinationibus ct mandatis se ipsum suasgne torras, castra,loca etiam guaclibot sive jura, a limitibus et unione regni praedictisolutum auderet dicere vel inmunem, ipsa loca vel terras, in solidumvel in partem, soluta guomodolibet vel exempta. S. 2. Imo ipsipersonaliter cum terris, castris et juribus omnibus, sive bonis eorum,sub nostro successorumguc nostrorum Boemiae regum jugo, consuetogue dominio ct unione terrarum regní pracdicti perpetuo maneant, et mandatis nostris sneccesorumaue nostrorum saepe dictorum,sicut retroactis temporibus ipsi fidelissimigue pracdecessores ipsorum fecerunt, devote ac efficaciter pareant et intendant. S. 3. Decernentes expresse, dguodreges, gui pro- tempore fuerint, jurent tamin principio adeptionis regní praedicti, gnam postea subseguenterreiterent in coronatione corum (prout in constitutione alia „de nonalienandis regiis juribus“ continetur), guod nullo ungnam temporelibertatem aut exemtionem separationemve cujusvis generis et divislonem a regno praedicto juribusgue et limitibus suis concedent, tacite vel expresse, publice vel occulte, auacungue ratione vel causa,in persona vel bonis guibuslibet alicui pracdictorum; nec petentiseu tractanti talia directe vel indirecte pracstabunt audicntiam velassensum; pocna perjuri imminente regiac dignitati, guac solumdeum habet -ultorem, cujus. nemini licet determinaře judicium.€. 4. Contra vero libortatem seu exemtionem hujusmodi impetrantem,practer infamiam gua notatur, poenae omnes criminis lacsac majestatis ipso facto currant, et omnino carcat impetratis; ceterigueprinčipes ct barones seu nobiles-ac universitates omnes regni nostripraedicti insurgere mánu armata, bonague cjus invadere ct dissipare penitus possint ct debeant; auem velut regni proditorem atgueseissorem ct laceratorem, rcigne publicae atgnc status pacifici fidehum regní omnium turbatorcm ct invasorem. manifestum,' persegníet offendi impune volumas et jube mus,
192 9. Majestas Carolina.
O zápovědi dědin a hradóv.
Řeči přísnů ustavujeme, aby žádný pán. zeměnín. man,služebník neb nápracník, světský nebo duchovní, dědin, hradnov, bytnoť svých nepoddával, všechnebo dielně, ot České našekoruny (žádnému jménu: Kntežetě nebo pánu cizozemci, uně Iterématjinému.tvrzeholdoval.© TakéžidnývladykamenšíneboKteréžkolivěk osoby zeměnín. bytóť a dědín svých aby žádnémupánu Českému neba cizlemu nepoddával, než každé v svém práťě,Jakož za starodávna bylo, ostulo: pakliby kto všetečně to učinitisměl, jehožto č král Ceský pro přísahu svrchupsanů tajně nedzjecně přivolití nemá k dielu nebo ke všemu. vozťvžení nebo kupoddáné dědůí pod pokutů křivé přísahy. ješťo Bnoh nad námipomstí. Paklé by to kto směl učiniti a dědiny své, jakož sesvrchu jmenuje. otladčiliu podali, ten každý. komužby byly tydědiny dány. m úd toho dínče padníí © r nemilost těžkůkrůločstvie. Crského upadnůti K jmé kuiežata © páně mají jemuvalem jeho dědiny vzieti u to složie voztvhnůti. a jeho jakožtoproticníka a. zkázce obeencho dobrého hnáti a nutití ode všeho.
XVI. De juramento regum super divisione non facienda.
S. 1. Jurabunt etiam dieti roges, modo et forma praeseriptis,se nullo unguam tempore, auacungné ratione vel cansa, divisilonemvel separationem ullam, ant aham. dnamcungue diminntionem. velaretationem facturos, per se vel alium, seu fieri permisstros velpassuros, de limitibus seu terris habitabilibus vel non habitabilibuscultivandis vc) sterilibus< in regno pracdicto, sive ad reginm demanium. sive ad principes, sive ad barones vel nobiles, sive etiam adcivitates aut alias dnascungne. personas vet loca spectantihus gnouwomodo. 8. 2. Et generaliter, dignitates, honores et praerogativasomnesregniBoeminaeillihatasunitasguedefendereetservare| unacum castris et juribns omnibus in sacra nostra constitutione contentis. 8. 3. Et gnod, si per cum vel alium gnocungne modo velforma faetum in contrarinn dgnidgnám reperiatní. gnacunguc roborissolemnitate vallárotnr, cx nunc illud rovocatur auctoritate regia penitns et anmmilatur. sub virtnte per cos tune, talitor práestiti jnramenti. S. 4. Jas antem binas. constitutiones singulis annis legi ctpublicari| volimus.inprimis.gnatnortemporibns,onodoctforma,anibus constitutiones aliag nostras „de non alienandis juribus regiis“poblicarí superins est statutum,
1 79- Majěstás Carolina. 123
O přísaze králóv, aby Každého zachovalé při jeho pravtech,
O kterak příshé nebo permá každého krále, ndměstka našeho. příseha má býti. by. nedopůštěl voztvženie a vozličenteot krdálovstvie svého Českého dědinuešeliktevakých, úřednov ©právjich. kterýchě sů nožtevali © potvrzente jieh. mají k svým. svobodání; a netoliko by jich neotlučovalt, ale aby je zachovali přijieh svobodách «' práviech starožitných.
XVII. De officialibus regni.
In majoribus dignitatihus ct officiis majora imminent pericula,et graviora solent oriri dispendia. (Ono cxpedit diligentius ct maturius.praeveniendocavori,gnamposl.casum.suffragio| mendicatosucenrri. $. 1. -Hague praesenti decreto jubemus, guoď supromus camerarins, supremus. cznda sen judex, ac notarius terrace, gut meroet immediato regis afbitrio statunntur, ct ceteri camorarii, czudarii,notavii et ofticiales ali, ab ipsis supremis tribus oftieiis dependentos,omnium provinciarum regní nostri Boemiae, nullo ungnam temporeconstituantur seu ordinentur ad vitam cutguam. communiter vel divisim; nec officia ipsa vendamtur, obligentur, aut alio guovis alicnationis titulo distrahantur, perpetuo vel ad tempus. S. 2. Et ut haceeficacius. validentur, adjicimus. statnentes, gnod. singuli reges, duipro tempore fucrint, tempore. coronationis ipsorum in publico, videntibus- cnnetis populis. prius scil. gnam gloriosum. diadema. capitiregio per sacrás manus Pragensis archiepiscopi (vel praelati alterius,Pragensis ecelesiae. sede vacante, vel renitente forte codem archicpiscopo, vel forte inhabili existente), imprimatur, jnrent sacris ovangehis mann tactis, ordinationem nosíram. pracsentem porpeotuo tenere et inviolabiliter ohservare, S. 3. Cujus. transgressoros: poenisaficimus. ut si gnisguam pro. tempore. tam ambitiosus ct. temerarius. cxstiterit, gnod ex dictis. offieiis ahignod ad vitam impetraverit. ant illnd stbi venci sen obligari, vel ad tempus determinatumauognomodo committi, contra hujus edicli seriem, perpetno vol adtempus feeerit: ipso jure careat impetratis, et venditio seu alienatiognaegne mla ponitus et invalida. censcalnr, nec. possit guisgam,ratione. forte literarim super hoc impetratarum a regia majestate,vel aha oceasione guacnngne, regem. monere vel reguirore nognomodo super. pracmišsís ant. aligno. pracmissorum. S. 4. Et idemper omnia intelligi volumns et. jubemus de. officialibus omnibus ctsingnlis consimilibus provinciae Plznensis, licet dependentes vel suppositi dietis supremis ofliciis non dicantur. 8. 5. Similiter idem peromnia servari jubemns et mandamns de. officialibus. regiis. gnibuscungne ducatus nostri Wratislavicnsis ct. marchionatus Dudissinensis
194 9. Majestas Carolina.
(Car etenim non generaliter ad omnes provincias et terras nostráasextendimus, gnae universaliter pro omnium fidelium nostrorum communi compendio generaligue favore justitiae statuimus?)
O úřednících zemských.wvw?7
Snažně z ustavente přikazujem, aby najvyšší komorník,sudí a plesař a jm menší úředníci, Ktož ot nich pocházejí,a všickní jiní úředníci v Čechách, v kniežetství Vratislavskéma v Budišínském panství, v markrabství Moravském úřaduov,ktož by kde držal od krále, kteréžby slušely k cůúděnebo k jichúřaduom, žádný jich nenajtemal, neprodával. nezastavoval, nerozděloval do času nebo věčně. Také aby žádný z nich neprosilúřadóv věčně nebo do času, aby na ně žádných. listóv obdržoval,pod pokutu úřadóv zbavenie.
.
XVIII. De burgraviis constituendis.
Aeguitatis atgue justitiac zelatores cuncta guaerimus. statutisnostris adjicere, per guae possit virga justitiae nostrae adversantessingulos liberis motibus castigare. Tunc enim gujete vivimus, cumstatum fidelium nostrorum pacificum intuemur.*$. 1. Igitur statuimusperpetuo observari, ne castellaní seu burgravii in castris seu locisde nostro regio demanio, ad justitiam regiam specialiter pertinentibus ct ad mensam, statuantur seu anomodolibet ordinentur ad vitamvel ad alignod determinatum tempus, sed libero semper regiae voluntatis arbitrio cassentur atgue mutentur, vel secundum merita permutentur, ne fraus possit fieri justitiae, et executionem illius guandocungue vidcatur negligere, gui certo tempore debere se noverit officio praesidere. S. 2. Poena imminente, duicungue regiae celsitudinis literas sen privilegia contra praesentis edicti seriem seumentem impetraverit, notace infamiae; ct bonis suis omnibus publicatis,careatperpetuoimpetratis.| $.3.Ouaefirmaservareetservari facere, reges illustres Boemiae, gui fuerint pro tempore, in coronatione ipsorum jurare in publico tencantur.
O purkrabiech že maji osazování býti.
Ustavujem znamenitě a chceme, aby král Český, kterýžbnde, přisáhl, pnrkrabí včěných nebo do. jmenovitého času nahradiech králových svých k držení nepotvrzovati, než aby jeproměnití mohl snad pro jejich nešlechetnost, když kolivěk a Rolikrát se jemne líbí: pakliby kto Které potrrzeníe na své půurkrabstete vzal nebo dobyl, inhed toho purkrabstvic mů zbaven býti
9. Majestas Carolina. 125
a v pokutu nešlechetenstvie vpadníti a sbožie svá obdržená proviniti má věčně.
XIX. De judicibus et rectoribus.
Locorum judices et rectores subditorum vita et conversationedecet esse conformes. Inconvenienter guidem jus diceret, gui ab illisin pluribus discreparet. $. 1. Et propterea statuimus, guod nullusofficialis, guacungue honoris dignitate vel administratione praefulgeat,ad judicitm scilicet ordinandus, praefigatur vel ordinetur a guoguamin regno nostro praedicto et locis singularibus ejus, gui nesciat intelligereetproferreidiomaseulingnam© Boemicam| generalem,guam scilicet Sclavonicam dicimus. S. 2. Nisi tamen de specialgratia clementiaregia guibusdam, guos forte morum atgue virtutumlaudanda coňgeries vel peritia literarum redderet meritos sive dignos, officia ipsa duxerit concedenda.
O súdcich, vychtářích a vladařích.
O rychtářích, vladařích, súdeiech, kteřížkoli v České zemipo rozličných mestech mají ustavení býti, aby nebyli jiného jazyka lidé, jedno opatrní Čechové včhlasné ; lečby kaký byl cizozemec dobrý, vzácný a učený; ten z milosti královy mohly ustaven býti k úřadu.
XX. De recto judicio ordinando.
Ut rectum in regno nostro Boemiae ubigue procedat judicium,et nulla relinguatur oceasio a recto tramite doviandi, $. 1. sancimus, guod barones, in singulis provinciis de more solito ordinandi,tres in numero in officio majorum scabinorum seu justitiariorum velcorreptorum, et ceteri nobiles eodem numero per loca singula (utest moris) minores scabini praefigendi, $. 2. non ordinentur velstatuantur ita, guod duo ex eis tribus fratres cxistant,
O súďu a konšelech zemských.
Nechceme opustiti toho, mež přiesně chceme, aby třie pánizemští každému kraji konšelé byli větší; u jiní menší wurozenímají ustavení býti, aby nebyli jiného jazyka jedno Čechové;také abyšta dva bratry nebyla se třmí (čtřmí) v konšelství.
126 9. Majestas Carolina
XXI De proscriptis et usurariis, ne ad offitcia ordinentur.
Praesidentes ceteris debent sicut officio, ita honestate-vitae etmoribus praesidere, vel saltem non in deterius diserepare. $. 1. VoInmnusideo et mandamus, gnod nullus proscriptus jam seu in posterum proscribendus, assumalur ad offcium scabinatus, aut aliudguodlibotpertinensadjudicium.— $.2.Ouodidemintelligaturdeusurariis jam repertis. vel alias notoriis et publice reputatis.
Kteří nemají v úřad volení býti.
Všempsanenom,vypověděnconí,| zjernýmlichevníkámpřikazujeme. aby nebyli posazené an. přijtemání v konšelské dnostojenstvie.
XXI. De juramento officialium.
Ouia párům prodesset jura condere, nisi guibus ca commissasunt exsegui, ordine debito fideligue sensu et animi matnritate procederent; et ut taliter procedendi illis materia praebeatnr, ct omnis iniguitatisoccasiopraecidatur,S.1.constitutione| pracsenti| providimusordinandum: unod officiales. sive magistratus omnes ad reddendumjustitiam deputati, guacunguc praceminentia dignitatis aut administratione pracfulgeant in regno nostro Boemiae, in introitu dguisgucofficii sui, praesente populo loci ilius, in gno debet facere residentiam pro judicio ferendo, (praccedente scilicet proclamatione publica), jurent sacrosanetis evangeliis manu tactis, „se in timore deiet ad honorem et gloriam regiae majestatis Bocmiae, statumgue pacificum et tranguillum devotorum tidelium dicti regni, in decreto sibiofficiofidelitercuicungueabsguepersonarumacceptione| ministrarejustitiae complementum.“
O přísaze úředníkóv.
Statečně ustavujem, každý, k Kterémněkoli úřadu bylbypřivolán, v tom městě úředniečím přivolený nebo novolaný, obeclenní lůdu na svatém čtené aby osobinů přísahu učinil, jakožobyčej jest, a zvláště aby nebyl osob přijímač.
XXIII. De burggraviis ete. dominis suis rebellantibus.
S. 1 Si gnis burggravius seu castellanus castri seu fortalitiiregis illustris, aut principis, baronis, vasalli regii, aut alterius cujuscungue personae regní Bocmiae, spiritu tantae rcbellionis assumpto,pracsumpserit domino dicti castri vel fortalitii, per se vel per alium
9. Majestas Carolina. 127
recuperare volenti castrum ipsum, contradicere, aut aliter duocunguemodo contra ipsius dominium robellare: infamis effectus, omniumbonorum publicatione, proprietati domini dicti castri applicandorum,et ultimi poena supplicii feriatur, S. 2. Ouem velut proditorem perguoscunguc poersegui et cáapi permittimus et jubemus, assignandumpropinguiori judicio, per guod pocna praeseripta plectatur.
O mukradřech 1 o jmýeh svým půnóm protivných.
Chcemezpevnéhonašehoustavenie,| kterýčšdysekolivčkpurkrabie neb úředník, ned ktož kolicěk jiný pranU svénne s hradem ned s úřadem protěvil, neb rad protě vuoli pm svéhodělal neb opravoval, nešlechetnosté aby byl oznámen © sbožtei dědiny jeho vlushie eby proto na toko pána připadly.
XXIV. De vosidentia beneficiariorum circa tabulas terrace.
Morem laudabilem approbantes, dui non tantum antigua consuctudine regni nostri, gnantum ctiam sacro seripto jure fulcitur,guod magistratus jura reddentes residere jussit in pnblico: S. 1. edictopracsenti decernimus perpetuo observari, gnod. supremus Camerarius Ct Supremus judex seu czuda, anmis singulis duater, semotim tamen guisgue, scilicet circa officium proprium, debeant judicioresidere, guantum ad eorum cujusgue spectat officium, justitiam guacrentibus reddituri, stateramgue rectam gestantes in manibus, (memores divini judicii, guod nalli omnino licitum est declinare, duiaea mensura remetietur cis, Cum gua aliis duxerint mensuraudum).S. 2. Nisl tamen ex causa, duae multae possunt contingere, regiacmajestatis arbitrio relinguenda, alicujus officialium praescriptorumresidentiam specialiter duxerit suspendendam. $. 3. A ano etiam excipi volumus officiales cosdem, gui tempore residentiac ficndae pracedictae reperirentur vacare servitiis dictae regiac majestatis.
O sedání úředníkóv u desk zemských.
Neopůštřeme také toho řádu ustavitě 2 práva, aby kaědýúředník zemský, totiě komorník, sudie, na všaké léto z právana každé suché dně k úředóní svým do Prahy přijietů měli,« súd, což se jich dotýče úřadóv, aby súdili; lečby se kdy přihodilo, že pro královu pinů potřebu některý z nich nemohlbybýti; to vynímáme a skrze to žalujícem na jich právě nemánic škodno býti,
128 9. Majestas Carolina.
XXV. GAuibusofficia tabularum sunt conferenda.
S. 1. Suprema majorague officia camerariatus, judicaturae etnotariatus terrae, per Majestatem regiam solo ipsius voluntatis arbitrio libero conferenda, personis tribuantur virtutum morumaue gravitate perspicnis, in guibus morumvitaegue probitas et justitiae caritas inguiratur; dum tamen camerarius et judex ipsi supremi baronesseu de baronum genere descendentes existant. S. 2. Et idem intelligivolumus de ceteris officialibus in regno constitnendis ubigue per nos,aut per guoscungue habentes auctoritate regia constituendi eos liberam potestatěm; scilicet, guod moribus et virtute perspicui compositegue viventes, pacis et justitiae amatores, non diffamati, neguesuspecti, praesidere guibuscungue officiis statuantur; gui tamen resideant seu habitent et hereditates possideant in regno Boemiaepraedicto.
O těch, ješto jim úřadové zemští ot krále mají dání býti.
A my najvyššíe úředníky zemské, komorníky, sudie a piesaře, k našie vuoli svobodně máme ustanovit a dáti tak, abyoni, komorniek a sudie, byli z řádu panského. A tak 1 o jinýchúřednieciech mocí králorsků po Českém království ustanovených,též chceme mieti, abiY byli urození v spravedlnosti a v miraviechi v můdrosti rozumné a na cti bez poskvrny zachovali, jakožo nich právo káže.
XXVI. De residentia notariorum terrae.
Notarii terrae, sicut consuetudo bona diutinis longaevisgueretro temporibus approbavit, residentiam facere volumus in castronostro Pragensi.
O bydlení písařóv zemských.
Jehožto také z stavé paměti přivodime, aby písaři zemštídydlente své se dskami zemskými měli na našem Pražském hradě,a jinde me.
XXVII. De tabulis terrae.
8. 1. Tabulae, guae per terrae notarium confici debent, pa
riter simul om ipso notario teneri et servari in castro nostro Pragensi jubemus. $. 2. Nisi hae, guae forent super hereditatibus ct causisfinitis jam compositae, duas (ut moris fuit antiguitus) sigillatas prius,per supremum camerarium, supremum czudam seu judicem et burg
9. Majestas Carolina. 129
gravium dicti nostri castri Pragensis, ae dictum terrae notarium, insacristia cathedralis ecelesiae Pragensis volumns cnstodiri, nullatenns
aperiendas, nisi praesentibus codem supremo camerario et terraebaronibus, ut est moris.
O dskách zemských.
By pilně přikazujem, aby dsky zemské, kteréž písařem zemským mají zřízené býti aneb zřízeny buchí, chovány byly nahradě Pražském. A kteréž by byly dokonány, ty mají choványbýti pod pečetní u zámkem najryššíeho komorníka, sudieho, piesaře « purkrabie Pračského v zdkřiště kostela Pražského, a tydsky nemají vyniemány býti, lečby při tom byli dřieve řečeníúředníci, jakož jest obyčej.
XXVIII. Dec criminosis ad gratiam principis reductis.
Principalis clementia tali debet moderamine terminari, dgnodJimes justitiae videatur protinus non offendi. Hoc igitur edicto perenni, deo propitio, statuimus: $. 1. Gnod guandocungue regae pietatis favor gucemaguammaleficum, utpote de latrocinio sive furto autalio guocungue crimince annotatum, dignatus fuerit inspicere, et poenam personalem forte, seu bonorum publicationis, aut aliam cujusvis generis (guam propter ea incurrisse de jure vel consuetudineregni nostri constiterit), gratiose remittere: non intelligatur idcirconota infamiae, gnam pro praemissis incurrisse dinoscitur, duocunguesuper hoc principis indulto emanato, remissa; $. 2. guin potius infamia „ipsa, criminosum hujusmodi, duem. suis insignis maculosisaspérsit, demeritis“exigentibus, comite vita non deserat, et ceterisrecte vivendi speculum derelingnat.
O vypověděnci a psanci, pankhartu ete. královů milostí kecti navrácení.
Slovitně oznamujem, když bychom koho zlořečeného, zloděje,nebopankhartu, kopřivce, vypověděncenebo useďance nebo kterakkoli na cti potraceného z nuší královské velebnosti ke cti dřevniepřivolali a jej naší milosti očistili: žádný jemu potom toho nemávzdvěhati; nebo po pohanění přijat jest každý věrný k milostt,když potom chce se uchovati.
XXIX. De pactis illicitis.
Detestandam nostris temporibus dauerelam plurimorum fdeliamfide dignorum rclatu audivimus, continentem, guod latrones. sive
130 9. Majestas Carolina.
fares, aut alias publicorum itinerum violatores, (gnorum sectas juxtalimites regni nostri retro temporibus pullinlare non páucas nec invalidas novimus, guasgne, nobis gratia snffragante divina, MajestatisNostrae vigilans cura ct sollicitudo provisa tam salubriter guam potenter gladio ultore justitiae in parte majori delovit et guasi radicitus exstirpavit), guos per malefactores hujnsmodi capi ct depracdari contingit, non solum bonis eorum gnac deferunt spoliant, acetiam severitate crudeli concussi, captos ipsos carceribus et tormentisasperrimis affligenteos, cogunt per violentiam atgue metum secum pacisci, et pecuniaram summas pro facultate cujusgue, ct gnod estgravius, ultra facultates etiam proprias, ut cruciatus intolerabilesfugiant, promittere et cum jure firmare, juxta certum statutum intereos terminum ad malefactores cosdem deferri facere, vel portare,aut se personaliter ad dictos carceres ct tormenta nofaria redituros.Guorum plures, alios prae timorc, alios prae simplicitate nimia (opinantes, pactis hujusmodi ilicitis ct nefandis prorsus se esse in foroconscientiae sive jure astrictos), pactorum ipsorum fuisse intelleximus servatores. Euic itaguc morbo postifero, nos gui voluntarioslabores appetimus, ut guietem subditis nostris acguiramns, salutiferaemedicinae remedio pro futuris. temporibus tam pie guam provideoccurrerc cupientes, pracsenti constitutione perpetuo valitura sancimus: $. 1. Hujusmodi conventiones sive pacta, vel his similia, guocungue casu Ct inter guascungne personas, Cujuscungue statůs veldignitatis cxistant, per vím sen metum (gui tamen cadere possit inconstantem virum), inita vel firmata, nullatenus non valerře, nec inse continere alicujus roboris firmitatem. S. 2. Onae nos ©x nunc,prout ex tunc, omni cfficacia ct viribus vacuamus, atguc decernimusnullius prorsus fore substantiae vel momenti. $. 3. Et ut nborioriscautelac snffragium apponatur, adjicimus in mandatis, guatenus nullapersona, guacnngue occasione, suggestionc sive causa seducta velimpulsa, guidguam solvere vel dare alicui, per se vel alium, vigorcconventionis sen pacti alicujus ipsorum audeat vel pracsnmat, nepatrimonii sni injustum patiatur dispendium, ct ceteris tam graviserrorisrelinguatexemplum.© (Neminiegnidemveniredebetindubium, guod — sicut veneranda legum deerovit antignitas — ca dguacvi metuve facta sunt, viribus non subsistunt, nec ligat exhibiti vinculum juramenti, guia super re ilicita, nee. gratis. pracstitum, sedextortum; et auia juris provida sancit anetoritas, ubi principali vitionon teneri, ibi accessorium nullatenns obsovvari.) S. 4. Auod si gnisreperiatur pro tempore contra Imjus saluberrimac constitutionis mentem aguidanam dictis furibus vel latronihus impendisse, totidem pocnacnomine fisco nostro impgendere sit astrjetus. (Docet cnim, nt excessum suum Inat improvidus, gni principis. benelicinm. cognoscere vecusavit ingratus, ot pracelegit furibns et latronibus complacere, illornm forte conscius. criminum, gnam. providentiac regiac pro. com
9. Majestas Carolina. 131
muni evidentigue nostrorum fidelium dicti regní utilitate laudabiliainstituta servare.) S. 5. Pocnis aliis contra malefacfores pracseriptosde jure communí seu consuctudine regni nostri compotentibus, in
. /suo robore duraturis,ř
O nezřízených úkolech, nujmtech u Šacování.
Uméěnilísme z našeho jistého ustavenie pevno držeti, ktožbykolirčk od jiných překážky činících nuzně mocí u kvaltem jatnebo šacován byl, žádnému tonne aby se nestavěl, unč svého sltbuplnil, ani jemu kterých úplatkov uneb šacinkov dával, se nebosvé sbožte buly vyplacuje; nebo práva chtie tomu, aby nuznéhoslibužďdnýdyžetínesměl.© Paklibyktokomušacinikucodal,tolikéž do naší komory královské mů propadnáti, protože se jestneradoval právu našemu ustavenému, a zlodějónmpomoc a přičinu dal ke zlému.
XXX. Dc prohibito lusu taxillorum.
Gloria principis propagatur, dum subditorum patrimonium augendo servalur nee. morum Incompositorum lascivia dissipari permittitur; «uid enim in principe gloriosus, guam subditos in vitaemoribus habere compositos ct in facultatibus locupletes ct guictos?Sed non sufficit agenda agnoseere, nisi pracsidentis auctoritas opceroso subsidio curet ca cxecutioni mandare. Sanc consnuctudinemmalegratam, dgnac dici potius merctur abusus, in dispendium multiplexnostrorum fidelium regní nostri Bocmiae diutinus observatam, sisutaccepimus, tollerc penitus intendentes: cdictali constitutionc prácsenti sanciendo mandamus, S. 1. Óuod nulla persona, in guacunguepote vel loco regní nostri praedicti, guacunguc occasione vel causacommota, audeat vel pracsumat cum taxillis vel ad taxillos seu alioargumento aut instrumento, čujusvis lusorii gencris ludere, vel (gnodanidam dicunt incongruc) solatiari, co modo vel forma, guibus ressive bona aut pecuniarum summac ludentium, per viam obligationis,contracti debiti, aliguando etiam juramento firmati, pordenda veniuntin ludum. pracdirtum, licet non inter manus, ut communiter fieriassolet, (scilic, in plurihus mundi partibus), bona ct pecuniac ipsacehabcantur, sed in patrinonio proprio asserantur ; et ipsum patrimonum obligando, super illo promittunt invicem nerdendam pecuniamanantamenngue integraliter soluturos. (Ex guo coguntur plurimi lugere domostice, ct unde piac et hiláris vitae suffragium sibi liberisauc suis et celerac familiae consneverat adhibere pacificus, indemoerores ct ogostates. varias cx hujusmodi lascivis moribus suscipere compellatur improvidus; ct deinde, guod dolendum est, penuria
132 9. Majestas Carolina.
impellente,, aliena misere guaecrendo, subripere et vitam suam, notagravis erubescentiae rolicta posteris, vituperose finire.) $. 2. Oblipationes, conventiones aut promissiones in casu hujusmodi aut similiinitas vel guocungue modo firmatas, tanguam contra bonos mores factas,
ex nunc Dront ex tunc decernentes nullius fore efficaciae vel momenti. S. 3. Nec liceat se asserenti victorem in Indo praedicto ratione conventionum vel promissorum talium monere, reguirere seuimpetere victum et promissorem hujusmodi gnognomodo; nec ipsivicto ratione monitionis, reguisitionis vel impetitionis ipsius, antetiam absgue eis, gnidguam per se vel alium solvere, vel alias satisfacere de promissis. S. 4. Pocna imminente victori, si solum peterevel monere praesumpserit, ut praefertur, et totidem pecuniae fiscinostri commodis applicandac, pro gnota summa victum monere velimpetere ansns erat; et ipsi victo, si solvere praesumpserit, ut praetangitur, cjusdem summac poecuniae, vel rerum forte solutarum aestimationis debitac pecuniariac guantitatis, dieti nostri fisci commodisdeferendae. (Etenim etiam illum pocna condigna debemus affligere,gui regiae pietatis gratiosa remedia infirmitati snac. oblata spornendo non meruit obtincre.)
O zápovědi kostečné jhry.
Kostky nebo v kostky hrante % všecky jmé hry, kteréžtok zkažení nebo k ochuzení lidskému mohly by býti, t také nepočestné klamánie zapoviedáme. A jestližeby kto na druhém dědiny nebocojiného vV a ten se jemuprojhrav zapsalplnitpenězi, dědinami nebo jinými věcmi, ten zápis žádné moci nenteaně má nbýti. Pakliby vždy z těch vhran ých peněz kto upomínal,nebo právem jich dobýval, tehdy cheme z plné raddy a z našeho ustavente, aby ten neplnil, ktož jest prohrál. DPuklibyprotinašemu ustavené dal nebo plnil pemeze projhrané, ihned tolikéžcož dá, a ten což ot něho vezme penčz nebo jiného sbožťe, dokrálovy komory oba tolikéž, propadneta a pokutu k libosti našíuloženů trpětí mata Ďdezmilosti.
XXXI Onomodo admittitur Iudus taxillorum.
S. 1. Licero permittimus ad taxillos volentes gmoscungne, paratam pecuniam tantum deludere S. 2. mutuum vero nonnullum contrahere in ipso Indo, ultra unicam sexagenam grossorum, in pecuniascilicet numerata, non aliter. S. 3. ni contrafecerit, dans mntuunperdat illnd, ct tantundem fisco nostro pocnac nomine sit astrictus;recipicns autem tantundem similiter nostrae camerae pocnae nomincsolyere teneatur, nee. rospondere. cogatur mutuun conecdenti ultrapracscriptam pecuniac nantitatem.
9. Majestas Carolina. 133
>Kterak dopušťěna jest hra v kostky.
-Řekli jsme svrchu 0 Rostee; vtece díme, že hry nynte dopúštieme hráti v kostky ned v jiní hru toliko do kopy grošóv;alenažádnédluhyansnapojičky.| Paklibyktokomuvieceprohrál na který dluh, a on jeho z toho upomínal, nemá jemuvřeceplniti nežli kopu gr. A coě jest vtece toho dluhu prohraného a on onomu plnil můmo tu kopu, toltkéž nám do naší komory ten ktož plní má propadnůtí a tolikéž Ktož Deřevtece mímokopu projhraných peněz, a oba v pokutu upadneta a v nemilostnaši královský.
a
XXXII. Ne bona fidelium in mánus mortuas transferantur.
Nostrorum fidelium bona et jura dguaccungue sistentia infralimites regni nostri, (guaec cuncta sub regiae ditionis dominio, guaedam scil. immediate, guaedam vero mediante alio, licet diversimode,non est dubium teneri), al honorem et statum regiae dignitatis,dietorumaue fidelium commune compendium, ct secundum forte casus futuris temporibus eměrgentes, subsidium et levamen teneri etservari decrevimus; ne ctiam forte servitia, -regiae camerae ex dictis bonis praestanda, nobis aut successoribus nostris regibus futurisillustribus pro tempore pereant, neve devolutio bonorum eorum adeandem cameram regiam in casibus debitis, gui possint contingere,guomodolibet valeant circumscribi; et ne personarum obseguia, inhabilitate guacungue, in guas forte bona ipsa translata fuerint, nostrae majestatis regiae necessitatis aut opportunitatis tempore denegentur. Hoc igitur edicto perenni sancimus. $. 1. Nemini cujuscungue status, praeeminentiac vel dignitatis existat, nobili vel plebejo,licere bona sua dguaccungue infra dicti regni confines sistentia,communiter vel divisim, dguacunguc rátione vel causa, donare, vendere, transferre, seu alio guocungue alienationis titulo permutare,in personas, loca sive collegia, seu manus mortuas, vel alia guaegue genera locorum vel personarum, dguac immediate in personis etbonis non possint de jure servire atgue parere rogiis ordinationibuset mandatis; $. 2. Ouibus ctiam a seculi hujus vita migrantibus,non possint liberec, obstante forte privilegio vel alia libertate guacungue, in casibus debitis de consuctudine regní permissis, bonaipsa devolvíi et devoluta teneri et administrari per regiam cameramsive curiam Suprascriptam. $. 3. Bona vero, guae taliter contrapraesentis coustitutionis seriem seu mentem translata repcrirentur,vel de guibus transferri exstiterit ordinatum, licet nondum. realitertranslata fuerint, intelligantur ipso jure nostrac regiae cameraeconfiscata.
134 9. Majestas Carolina.
Aby dědiny neb sbožie služebníkov králových v vuce mutvýchnepřípadlo.
i
Ižádnému manu, služedníku neb nápravníku nemá přislušeti, aby dědiny své služedné, manské nebo nápravničí k služběČeské koruny přřislušejtece vzdal, prodal nebo zapsal ned směnilosobám mrtvým (osobě tlmed budůcí, nebo ta osoba druhé dátinenmnmož)totiž v zádušte nebo Kosteiním vladařnom k věčnostii všem jiným, ještoby snad pro nehodnost svého života z těchdědin služby královy zastávatí nemohli. Pakliby kto učinil neopatrně bez královy vuole a otpuštěnie, žeby dědiny své zapsal;dal, prodal nebo směnil dielně nebo všecky: tehdy jeho dědinyjmenem pokuty do královy Komory mají připadnůti, a král má
z nich zpuosobiti a, je talk osaditi, aby jemu a Dudůctemukráls nich mohla služba jíti.
XAXII. De čonspiratoribus.
Regiae nostrac majestatis caritas, guam erga regnicolas fidelesnostros incessanter habemus, voluntarios nos impellit nocturnis vigiliisdiurnisguc solertiis diligenter inguirere, čuae illis possunt ad guictemproficere et ab inimicorumdissidiis et violentis incursibus praecavore.Dudum cguidem inter principes et barones regni nostri inigue comperimus observatum, dauod cx €is dguidam, inimico humaáni gencrissuggerente, conspirat:ones, ligas seu confocderationes illicitas invicemfaciebant, easgue cum literis ct jure saepe vallabant. Ouoram occasione rancores ct odia inter cos et principes et barones alios circumstantium regionum orta, anandogue caedes, ruinas, incendia, etalia guaegue dissidia rerum ct personarum utringne fructum pestiferum pariebant. Ouod nos non solum praecidere, sed radicitus cvellere molientes, sancimus. $. 1. Nullam omnino conspirationem, ligam scu confocderationem vel jurationem inter guoscungue principesvel barones seu mágnatles dicti regni, gnacungue occasione vel causa,contra guamcungue personam aut locum vel universitatem, vel aliasuuocungue modo in genere vel specie, literis aut jure firmatam, siveetiam absyuc eis, ficri deberc vel in posse, absguc regiac majestatisexpressa conscientia vel mandato. S. 2. Gui vero contra mentempraesentis constitutionis conspirationem vel ligam hujusmodi fecissevel iniisse reperti fuerint, guiguc ad lace. consensum pracstiterint,consilium vel favorem: ipso facto regis indignationem sec noverintincurrisse, ct a regis gratia sc suaguc omnia realiter dependero.
O zpistech neřádných a o štbalech.
Statečně chcemea ustavuje tak, aby peni, rytieří, vladyky, pranoše, měšťené, sedláci a jiné kteréžkolí osoby lidé žddných
9. Majestas Carolina. 135
přísah, tovařisťeie,jinak šibalstvie sobě nezapřisahovali, ikterých zápisov zvláštniech v zemí naší Ceské nečinili a tímspravedlnosti aby netupili; lečdy opatřeno bylo naší vóli nebonašťíehbudůúciechkrálóvčeských.© Paklibyktozlovolněvšetečnýproti našemu ustavení učiniti směli, osobami svými 3 s svýmsbožtem oť naší milosti padnůti mají.
s XXXIV. De codem.
Consimilis guasi morbi labem pestiferam tollere, et ex toto corpus egregium regni nostri purgare cura sollicita cupientes, decrevimus $. 1. nalli omnino nobilium aut plebejorum seu villanorum, velalterius cujusvis generis personarum, (guod aliguando turpiter factumfuisse comperimus), guacungue ráatione vel causa conspirationem velligam seu confoederationem vel conventionem aliam cum aliguibusfacere vel inire, contribuendo simul -pecunias vel res alias, in mortem alicujus certaec personae, vel aliter gnoguomodo in genere velin specie, licere facere vel inire, aut attentare duntaxat. S. 2. Ouiautem contra fecerint, ct gui contra facientibus consilium praestiterint vel assensum vel fývorem: ipso facto regis gratiae sint commissi. $. 3. Si vero morshominis inde causata fuerit, bonis eorumomnibus confiscatis, capitis poena plectantur.
O témž.
Vyřekšeprvé o zápistech u o tovařistvě ve zlém, nynte takéustavujem všem kteréhožkoli stavu lidem, aby přisah mezi sebůneměli šibalských a peněz na to nesdávali ani sbřerali: snadkdyžby se přihodilo, žeby koho zvláštniíe nebo šibalsky zabili,ubytěmipenězisloženýmiúkladnějehozaplatili.| Tozapoviedámepodnašíkrálovskýmilostí.© Paklibyktozabitýtěmipenězi byl zaplacen nebo otložen: tehdy ti všickní, ktož jsůk tomu ty penteze přidávali, hlavy stětie trpěli mají, a sbožtejich do královy komory má připadnůti.
XXXV. De incendiariis.(
Superbiam, divinitati semper cxosam, clementiae nostrae detestatur úššenšus, et regiae. auctoritatis nostrae troňenda potestascogere debet cos esse pacificos, guos clationis vitium excitat inguietos. Praesenti itagne edicto jubemus, $. 1. Onod si guis baroita divinum contemnens judiciuni, nostraedguc justitiae non reverensdignitatem, cam banderia, manu armata, in alterius baronis terramcucurrerit, ilamaue in totum vel in partem incenderit, per se velalium seu alios, aut tantnmmodo abseaue incendio cum banderiacurrerit, vel absaue banderia currendo incendium fecerit, ipso factoregis gratiae commissns esse noscatur, satisfacto prius incensis ta
136 9. Majestas Carolina.
libus et damna passis ex Integro de bonis ct rebus incendiarii supradicti, aestimationc congrua praecedente. $. 2. Prius enim intendimuspassos injuriam atgne dispendia justac restitutionis compendio recenseri, guam fisci nostri commoda proeurari. (Tunc enim thesaurusnoster augetur, cum fidelibus nostris et subditis sine cunctationejustitia ministratur.) S. 3. Et guod supererit ex bonis et rebusipsis jam commissis, fisci nostri compendio devolvatur.
O žhářích.
Pakliby kto pán, vytieř nebopanoše, branný a oděnu rukus korůhví nebo s praporcem druhému pánu neb jinému v jehozemi běžal, nebo bez korůhve vražedlně přižena sžehl nebo spálilnebo skrze jiné spáliti zjednal: proto v naši královský nemilosťs tčemse vštem, což má, beze vší výmluvy upadnůti né; a z svéhobytu nebo složie mů těm dosti učiniti, komužby jest skrze oheňškodu učinil, a zbylo-lily co mímo to, to má do naší královskékomory přijteli.
XXXVI. De divisione hereditatum vel aliorum bonorum communium.)
Altercationum materiam plurimarum, dguamin sacro auditorionostro vidimus fregnentari, provisione nostra tollere volontes, sancimus: $. 1. Guod fratres consobrini, aut alii guicungae sanguinevel affinitate conjuncti, vel prorsus extranei communem hereditatemhabentes, volentes a communione secedere et partes guisguc proprias habere, divisionem hujusmodi solemniter debeant celebrare,S. 2. Videlicet: Principes vel barones coram Regia Majestate, aut Sipraeelegerint barones ipsi, coram tribus baronibus scabinis seu justitiariis vel rectoribus ilius provinciae, infra cujus limites hereditasipsa sita aut pars potior ipsius reperietur. S. 3. Nobiles vero aliicoram tribus nobilíbus scabinis ejusdem provinciae situatae hereditatis. S. 4. Ceteri vero plebeji vel oppidani coram judice civitatislius vel oppidi, infra guam vel cjus pertinentias est dicta hereditas situata. S. 5, Extra vero alium praedictorum modorum divisionemaliguam alleganti, velut non legitime factam, nulla probatio admittatur, nec divisio aligua facta credatur, sed pro communione allegantijudicium, sine dilatione feratur.
O dělení sbožte nebo dědim.
Potřebic Jest, aby každý věděl, přel kým má rozdiel svuojdědin bváti: Najprv před králem u před jeho radidů, dvuhépřředpány a před konšeli zemskými, těebie před učadníky zemskými,
9, Majestas Carolina. 137
toho dskami potvrdě. Pak jiná menší Dberůrozdiely své před svými
pány nebo před rychtáři neb před konšeli v súdiech sohájených
XXXVH. De regina Boemiae secundo nubente.Humanae considerationis discreta provisio ex actis practeritis
futuris ordinationibus sumit exemplum; et tunc potest venturis casibus remediis opportunis occurrere, si guae praecesserunt similia,voluerit diligenter inspicere, Dudům siguidem illustris guondam regina Boemiae, rege marito suo defuncto, relictis liberis in regnoipso successivis, matrimonio secundo se junxit cuidan baroni regnipraelibati; cujus occasione guanta in regno ipso supervenere dissidia atgue dispendia, regni ipsius scissio enormisgue jáctura, putamusex Causa, sanctius subticere, guam literarum praesentium historicosermone vulgáré“ Sed ne iterum causa fluctuosi periclitantisgue marispelagum generosa regni nostri návis introeat, sacra constitutioncpraesenti providimus ordinandum : $. 1. Auod si in posterum guandocunguc illustrem reginamI Boemiae, coronatam scilicet et, ut decetet moris est, sacra unctióne linitam, viduamgue relictam, secundonubere alicui principi vel baroni, aut cuicunguc regnicolac dicti regnicontingat: regina ipsa a jure dotalitii sui ipso facto cadat, et a regnopraedicto exiliiperpetui poenam portet. S. 2. Aui vero regnicola taliteream uxorem habere praesumpserit, eadem exilii pocna plectatur;guam (protendi jn generationem tertiam těmerarii "Sanguinis sul per
lineam deseendentem inclusive volumus et Jubemus, (Meriti sunt etenimrogni sólatio ct habitatione privari, gui regnum a periclitationibusvariis, desolationibus ct Sscissuris non curarunt tutum debite praeservari.) S. 3. Ubi vero cuicungue alteri guam regnicolae nupserit,dum tamen principi generoso, ipsius reginac honorificentiac ct statui digno nubat (gnod sibi libere permittimus), receptis atgue reductis locis et terris sibi pro dotalitio assignatis in potestate atyguecustodia succedentis legitime in regno pracdicto, decem millia marcarum argenti reginae praedictae pro dotalitio suo assignentur; velsi magis elegorit rex ipse succedens, dictarum terrarum ataguc lo
corum reditus sive fructug ad „tam suam, deductis sumptibus, trix buantur. y . A výu 2 M „My / 4 0+ >v + , „ ZO královéČeské,kteráž se podruhévdává.
Udá-li se králové České korumované, mazané, a to "protiprávu, kterého pána zemského nojtelt, tehdiy chcemea ustavujem,aby ona svého věna, kteréž ot krále má, všelikterak prázdnabyla, a na dudůcicho náměstka to připadnůlí má; u ona máz královstvie Českého věčně vypovědiena býti. A ten, ktožby jisměl pojieti, má také se všemi přirozenými do třetteho kolena
138 9. Majestas Carolina.
tužvýpověďzzemětrpěti.© Paklibykterékniežekrálovupojal,má ji ven do své země vzteti a věna jejieho požtevati, dokudžby mu král Český deset tistecóv hřiven stříbra nedal za výplatuvěna jejteho nebo méně, jakždby bylo ujednáno.
d
XXXVIN. De coronatione regis et reginae.
"© Decorem regni statumgue pacificum nostrorum fidelium diligentia gua possumus inguirere non cessamus; nec posse credimuslabori succumbere, cum dco juvante cuncta semper disponimus ordinanter.© Ouantapossuntevenirepericula,guantagueoriridissidiaregnísoliogloriosovácante,duissanaementisignorat?© "TuncveInti pastore seducto de medio, grex insolita libertate disgredicns, insidiantium luporum faucibus carpitur et ovile relictum faciliter dissipatur. Hoc igitur edicto perpetuo providimus ordinandum : S. 1. Guodsuccedontes pro tempore in regno Bocmiae singuli futuri reges illnstres, infra sex menses continuos a dic Snccessionis inantca numerandos, debeant vocatis principibus, baronibns, nobilibus et univeršitatibus dicti regni, omni condigna solennitate servata, ut moris esthactenus, regale diadema per mánus sacras Pragensis archiepiscopi.aut praelati alterins, (Pragensis ecelesiae sede forte vacante, velipso archiepiscopo renitente, aut alias inhabili existente), omine felici suscipere, et in regem gloriosissime coronari; $. 2. Et infratantundem temporis spatium illustrem consortem reginam, dnandocungue et guoticseungue regem forte contigerit matrimonio copulari,diadematis similis faciant insigniis coronari. (Decet enim, ut duosprovidentia divina conjunxit in unum, unius etiam honoriset gloriaesuscipiant incrementum.)
O korunováně krale českého.
Nynie budůctem Kkrálom Českým ku paměti přivodíme:kuždý od přijelie královstvie v Šesti městeciech svolaje pány ete.od. biskupa. Pražského, nebo kdyby snad stolice prázdnila btskupská, tehdy od jiného biskupa ned preláta šťastně má korunua namazinie přijetí královské. A v témě času 1 králova, kolikrát bypotřebie bylo, korunu i duostojenstvie přejtetí má, a v duostojenstvé aby se rudovala s králem svým.
XXXIX, De forro candente et agua frigida.
Errorem gravissimum, sanctissimae religioní christianae contrarium ac. obnoxinm statni et gnieti devotorum nostrorum fidelium,de medio gregis populi. christiani regní nostri Bocmiac penitus ex
9. Majestas Carolina. 139
stirpantes, sancimus: S. .1. Neminí omnino licere juxta limites. dictiregní ferri candentis vel aguae frigidae.experimentouti, auf alioGenere experimentorum similium, vel inducere ad utendum guacungue occasione Vel cdusa,- commissi forte criminis, violentiae in vir
ginem vel adulteri, sicut Vhguando factum. fuisse comperintus, autalias guovis modo exguisito. $. 2. Pocna imminente contra facienti,aut ili consilium vel favorem 'pracstanti, post infamiam, bonorumomnium publicationis in fiscum; et ubi personaliter capi possit,(auod fieri cuicunguc nedum permittimus, sed jubemus) incendio siveagua, prout in altero ipsorum deliguerit, fincm. turpissimum. faciatvitae suac. (Óui enim dei omnipotentiam tentare praesumpserit, ctWlius occultum judicium. deridere, proximum suum per naturae contraria cogendo porire, dignus Cst merito, naturalis hujus vitae Solatio non gaudere.
O železu horůciem u vodě. ?
A zakazujem 1 přiesně. přikazujem a zapoviedáme, abyvec té přísahy pohanské, totiž skrze železo horůcie a na vodupuštěnte, nepožtevalé o žádný vče, « budy Boha, svého tvórce,nepokůšeli, buďto o úmos neb o podrávente punen ele., než živíbyli, přisálna Bohu, neb skrze DBuoh.přisahajtec, (eb jest onsvychované dobvé); pod pokutu zbarente jeho sbožie a nod hodlen,nebo pod olněm ned pod utopeniem neb. kterým jest hřiechomshřešil proti svémuedližniemu.
XL. De tabellionibus contra prohibitum conficientibus instrumenta.
Nostrorum fidelium dguerela fregucns aures clementiac nostraepulsavit, gnod in regno nostro Boemiae notariorum seu tabellionum
publicorum numerus longus, scicntřa tamen ct artis peritia summe brevis,subditorum nostrorum in opinata causat incommoda, versutiis, fraudibusaut erroribus gravibus locum praebens; tandem rancores parit etodia, et suse.tat saepe discordias atanc rixas, per guae fidcliumcorundem facultates labuntur, ac ipsi necessitates várias ct aerumnaspaticoguntur.— Óuodnos,guisubditorumipsorumstatumpácificumassidua meditatione semper inguirimus, nec immerito moleste ferentes, hac salubri ordinatione sancimus: S. 1. Guod nullus omnino,se dicens notarium seu tabelionem publicum cujuscunguc regis seuprincipis, aut alterius cujusvis personac, habentis. guantumcungue legitimam potestatem, auctoritate creatus. notarins. publicus vel tabellio, audeat vel praesumat oflicinumsive artem notariatus seu tabellionatus publici guomodolibet exercere infra limites. dicti regni,
140 9. Majestas Carolina.
nisi prius per nostras aut Suecessorum nostrorum Boemiae regumillustriam, gui pro tempore fuerint, patentes literas, sigillo pendentimajestatis regiae impresso typario communitas, meruerint exercendilicentiam obtinere. $. 2. Acta vero guaegue contra constitutionishujus seriem per dictum notarium, notae forte sumptae, vel instrumenta confecta, ex nunc prout ex tunc, nullius valoris esse decernimus vel momenti; ipso nihilominus temerario ausu contrarium faciente, velut falsario, puniendo. (©uos enimregiae majestatis examenduxerit approbandos, non est dublum, €0s providos et peritosesse repertos.)
O pisařiech obecných.
S paměti pokládáme, aby žádný písař obecný nebo jinýpisař od desk přísežný, snad jsa publice stvořený v našte Ceskézemi, 1 což pod našť korunu slušte, skutkóv žádných, listov, instrument 1 jiných zápisnov činiti nesměl, lečby skrze ny nebonaše náměstky hodnost a potvrzenie přijal, a naše listy na toS pečetmi neb sekretem na potvrzenie měl; jinak cožby kolivěkvedl nebo psal, to za nie cheme mieti a žádné moci nemá mieti,a jakžto nad falešníkem má pomšťěno býti.
XLI. De recognitione fienda per prineipes et nobiles novo regi.
Regalis diadematis nostri nobilissimam partem, clarissimorumprincipum regni nostri Boemiae feuda, regiae mentis arcano volumusservari praecipua, et congruentis cautelac sufragio providere, ne guain posterum super €is possit dubietas occurrere, aut incertitudoauaelibet alternandi maleriam generare. (Siguidem nihil est gratius,guam bumánis rebus semper adhibere cautelam, dnae si non sitnecessaria, non gravat esse superfluam.) Praesenti itagne Iucida legesancimus: $. 1. nod guilibet princeps, marchio, dux et vasallus, etguicungue alins inferior nobilis feudatarius regni nostri praedieti,singnlis successoribus nostris legitimis Boemiae regibus fnturis illustribus, infra annam continuum, numerandum a die successionis inregno cujusgue regum ipsorum, $. 2. Et guotiens etiam dictos marchiones, duces et vasallos aut inferiores nobiles feudatarios motrteinterire aut mutari continget, infra consimilem annum a dic mutatonis hujusmodi continue numerandum, terrarum atgue cástrorum,dignitatis aut honoris, et genoraliter bonorum omnium atgue jurinn,guae tenet vel possidet infra limites dicti regni, recognitionem debite faciat, et ab cis infeudationem recipiat, ct praestet personaliterfdelitatis debitae sacramentum; si tamen reges ipsi eodem anno degerint in regno praedicto, $. 3. Alioguin si absentes exstiterint, debcat
9. Majestas Carolina. 141
hujusmodi princeps, máarchio, dux vel vasallus, aut inferior nobilisfeudatarius, infra eundem annum coram oapitanco generali regnipraedicti solemniter protestari; et infra sex menses continnos a diereditus regis taliter absentis in regnum in antea numerandos, recognitionem, infeudationem et juramenti praestationem praedictam decenter implere. S. 4. Nisi fortasse marchiones, dnees et vasalli, autjnferiores nobiles feudatarii, extra terram sine dolo forent absentes;auo casu volumus, ut a dic reditus ipsorum ad patriam infra tempus semestre in praesenti constitutione. cxpressum ad debitam consummationem dictoram omnium tencantur. S. 5. Auod si guis exdictis principibus, marchionibus, ducibus et vasallis aut inferioribusnobilibus feudatariis. praemissa facere non curaverit: transactis terminis suprascriptis, rex pracdictus, gni tune exstitorit, vel dictus capitaneus generalis, possit et debcat ad mánus rogiae majestatis rccipere jura et bona praedicta guaecunguc, tenenda ct servanda pereum, donec pracmissa omnia ct singula fideliter impleta fnerint. (Peyhane enim ordinationem nostram et jura nostra redduntur illáesa, etdictorum clarissimorum principum, marchionum, ducum ct vasallorumceterorumgue nobilium dignitates et bona magis certa et regalisauctoritatis protectione secura.)
O přiznéní kntežat a pánóv k novému králi.
Pamatujem, aby všichni, markrabie, vévody, knižata, páni,manové menší 1 větší, v roce a ve dní ote dne korunovránte kralepočítajtece manstvie ot krále přijali. Pakliby snad krále nebylo,tehdy před kapitánem ty časy země Ceské se přiznali; a po navrúcenie krále do země v šesti městectech přijedůce mají svámanstvče s přísahů přijteti. Lečby svrchu řečených kniežat nebopánóv ty časy v zemí neb v bydlech jich nebylo, tehdy po vrárenie jich do země nodle času, jakož se svrchu jmenuje, majíto dokonati. Pakliby kto z dřieve jmenovaných toho naplnili nedbal v těch časech jmenovaných, tehda dřteve řečený král neboŘapilén obeení, kterýčbdyza toho času byl, mohlby a má v ruceKrálové Milostí vztetí práva a sbožie všelijaká skrze něho držená, dokuděby dřicve jmenované věcí všecky spolu spravedlivěnebyly naplněny. (Skrze to naše ustavente práva naše jsú nepoškoruněna, u sbožie u věcí Čisté dřteve řečených a z moci a pomoce krůlovy jistějšíe.)
XELU. De citationibus contra regem.
Licet humano jure princeps legibus sit solntus, ct cunctos populos sibi subjectos habeat judicare, ct a nemine ipse jndicotur:
149 9. Majestas Carolina.
gula tamen digna vox est majestate regnantis, alligatum se legibusprincinem profiteri. (gnod etiam peř praedecessores nostros Boemiaereges illustres observatum fnisse comperimus), praesenti constitutione deternimus: Š. 1. Óuod si guis gnandogne forte a nobis velsuccessoribus nostris Bocmiae regibus illustribus, gni fuerint protempore, reputaverit se gravatum, seu cáusam ullam se velle dicatintentare nobiscum: tune snpremus camerarius et barones sive kmetones de causae vel gravaminis meritis diligenter et libere inguiventes, demum. auicguid justum reporerint, pronuncient vel decernant; $. 2. Ónorum pronuntiationi et decreto stare et contentarirex ipse, sicut et snbditus vel guerelans de benignitate regia, teneatur. S. 3. Decore tamen et honestate regiae dignitatis in hoc specialter reservatis, nod nulla prorsus pracmissorum occasione, velalio guocnngue modo excogitato vel via, Contra personam. regis citatio vel vocatio aligua personalis emáanet, sed contra officiales snos,gui ad hoc exstiterint deputati, procedat. (Per hoc enim et splendor justitiae, guem ubigne in regno nostro lucere singulariter cupiInus, purus servabitur, ct clementiae nostrac zelus, gucm ad justitiam gerimus, piis operihus insignitm“)
O póhontech proti králi.
A kakž kolivěk král pro duostojenstvie své vyňat jest z sudóv v země své, avšak aby pravda se šířila: komorník najvyšší(purkrabte Pražský), a peéni a kmetovéCeské země mají žalujtectemu na krále spravedlnost učiniti, a král jich nález i ortelz své milosti zvláště typěti mů; tak, aby žddného úrazu na svémduostojenstvie u na své osobě netrpěl skrze jich otsúzenie, alejeho úředníci aby to sphuli u trpěli, ktož jsú na to vydáni,z jeho statku a sbožie, a král jim má to beze lstí a přísněpřikázat.
XLIM. Ut rex non citet guemguam.
S. 1. De consuetudine laudanda processit, nod ut regiac dignitatissupremum decns ab omni indecentia servetur illacsum, nulla debeatin persona regis contra dnosenngne citatio emanari. S. 2. Sed cumcasus emerserit, utpote de juribns regiis oceupatis, vel alia gucrimonia privatarum ctiam porsonárum, sub nomine judicis euriac regiacprocedatcitatio,úuae.torminum.competentemassignet| vitatisad comparendum coram majestate rogia, sicut illa duxerit ordinandum. S. 3. 51 guis forte nobilis vel alins gnicungue contra majestatem regiam vel homines suos excesserit, possit per literas regiastales excedentes publice facere per fora proclamari, gnod certo termino comparcant in cnria regis; S. 4. De. gnibus tamen defectibusrevem tangentibus barones seu kmetones jnxta solitum judicabunt.
9. Majestas Carolina. 143
Král nemá puohonem býti.
Sléčno cheme míeti, aby od osoby královy žádný pohnattneměl ani mohl, než přihodilo-liby se v králových právtech překužente aneb žeby dědiny dyženy byly nebo z „věcíjimvých obecných šla by žaloba nebo bylo žalováno, pod jmenem dvorskéhosudiehopóhonmávyjteti.| Paklibyktoprotikrálikterévěcínebo dědiny dvžal, tehdy dvorský sudí má je kázat provolatt,a rok z práva prodlený tonué provolání 1 svrchu jmenovanénnupuohonu uložiti a podle obyčeje, což krále dotýče, páni a kntetové mají suúditi.
XLIV. Dec prolatione terminí ner judicem,
Sicut observatum reperimus antignitus, státuimus, ut si gnandojudex terrace, in testimonium. dnorum vel plorinm, alicní in. gnacungue cánsa terminum de certa scicntia assignaverit, aut ad postulationem alicujus dilationem concesserit: tantam cffcaciam ct vigorem censeator habere Imjusmodi terminus, licet unicus taliter assignatus, guantum trina publica proclamatio per trium dilationum debita et consueta intervalla in foro publice facta reperirctur habere.
O prodlení roku sudém daném.
Kdyždy sudí kon rok přede dvěma nebopřede tří nedělmí z svého jistého vědomie o kterůžkolé věc nedo ku prosběvětšte prodlente dal nebo puojčil: taků mor měj rok teu jeden,Jakoby se troje provolánie stalo trhem.,
XLV. Dc regni defensionc.v
Munitio gnacguc bellica. tractanda semper est mente gnicta,ua tune malo guacritur, cum jam immincntibus hostibus necessariaJudicatur.— Itaguefuturiseventibuspraccaverevolentes,ctsubdito
"rum nostrorum filolium securitatem ct pacem, gnas illis nostris temporibns. multo labore. gnaesitas feliciter deo. juvante contnlimus,Wlacsas a cunetis. hostium violentis incursibus. pracservare: cdictopracsenti providimus ordinandum, sicut cx institutis antignis. rogninostri Docmiac jam comperimus observatam: S. 1. Ouod si gutndocontingat hostes regní nostri praedicti metas invadere vel intrare,tune indifferenter omnes, tam. principes, barones ct nobiles. sivovladykones, gnam ctiam, cives ct oppidani, imo populus universusregní, juxta ordinationem regiam ct namdatum, debcant armata manncirca metas ipsas. potenter assistere. septimanís guattor, sumptibns
144 9. Majestas Carolina.
propriis et expensis, patriam propriam viriliter defensuri. S. 2. Sitamen ultra dguatuor septimanas eos defensioni regni expediret intendere, tune eo tempore duntaxat, guo ultra septimanas ipsas gnatuor vacaverint defensioni praedictae, liceat eis de bonis et juribu sregis tantum recipere et non ultra, dguantum cis ct eguis eorumsufficiat ad expensas.
O obraně královstvie Českého.
Také přihodilo-liby se kdy, žeby nepřietelé v zemi vpadli,tehdy všechna kntežata, páni, šlechtici, ryteři, vladyky, měšťané i všecken obecný lid maji hned brannů ruku. jetí a jietiz přikázanie a řečente králova až na mezi český. A tu majítrvati drániece meze čtyří neděle na svuoj náklad a o své ztravě.Pakliby do tej chvile trati nemohli (pakliby déle tu trvati ne
mohli), tehda potřeb mají sobě dobytí na království toliko soběa koním, a nic viece.
XLVI. Ut tempore guerrac non exeant regnicolae extra terram.
Ad defensionem patriac gnisgne debet singulari guadam caritate prospicere, et personam suam cunctis objectare periculhs, ne patriam suam lacerandam relinguat extrancis. Hoc igitur edicto jubemus, $. 1. Guandocungue regem Boemiae sive regnum ipsum contingat guerram habere, mnulloomnino regnicolac guacungne rationeve) causa licere exire limites dicti regni, nisi hoc de certa scientiadicti regis processerit ct speciali gratia vel mandato. S. 2. Guod6i guis exire pracsumpserit, bonorum omnium publicatione mulctetur.
Aby zemané v války z země nevycházeli.
I také ustavujem tak, že kdyžby valka proti české zemibyla, tehdy žádný zeměnín nemú z země jieti, dokuděby ta válkatrvala,lečbyzvláštěodpuštěnieodkráleobdržul.© Paklibyktosměl z země vyjeti všetečnosti, tehdy sbožie svého a dědiny,kteréžby měl v krůlovství Českém, ohlasně zbaven ma být.
XLVII. Ut servi tempore expeditionis a dominis suis. licentiamnon potant.
Nulli omnino licerc permittimus, sed protinus inhibemus cujuscungne domini servitori cxpeditionis jam proclamatae temporc licentiam petere a domino suo, guácunguec ratione vel causa, cxpeditione ipsa durante, contra sui domini volitatem.
9. Majestas Carolina. 145
Panoše neb služebníci v čas válečný otpušťěnie nebeřte ot pánóv.
Lílí se nám 1 ustavujem, aby žadný v provolání válkyna vojnu od svých pánuov otpuštěnie nebral, dokudšžby ta válkastála, proti vuoli jeho pána, ned by to bylo proti každého ctia vieře.
XLVEIII. De Boecemisservientibus extraneis dominis.
Ouia saepe contingit, (duod cx mágnanimitate procedit), barones aut nobiles vel wladykones regni nostri Boemiae certis dominis vel amicis corum in diversis mundi provinciis extra regnumipsaim commorantibus, cum. stipendiis, aut sine, in armis servire:praesenti constitutione sancimus: $. 1. Personas hujusmodi cujuscunague promissi vel conventi servitii rationc vel causa terrae Boemiaepublice vel occulte, tacite vel expresse, per se vel alium nullatenusnocere debere. $. 2. Óuod si auis et cujuscunguc status vel conditionis existat, pro tempore contra fecisse repertus exstiterit: bonisomnibus confiscatis, velut patriac propriac regnigne acmulator etproditor, capitali sententia feriatur.
Cechové neslužte cizozemcóm.
Ey opět za právo vyřiekáme, kterýždy kolivěk Čech nebozeměnín v službě nebo na žoldě byl neb slůžil v ciztech zemtech,aby pro žádnů věc 1 skrze žádní výmluvu S svým pánem protiCeské zemi nebýval; pakliby to zrušil, má za zrádci vědienbýti, a sbožie jeho a hrdlo na královů milost připadnůti mají.
XLIX. De juribus regiis silvarum.
De juribus silyaram nostrarum regni Boemiae, guarum densitas arborumane admiranda proceritas non inter minimas particulasregni gloriac est notanda, tam pie guoad fideles nostris silvis ipsisconvicinos, ne ille forte litigare nobiscum et sumptibus ac laboribusgravari cogantur, guam provide guoad regalia jura nostra servandadisponere intendentes, morem priscum, sicut accepimus, specialiterctiam in hoc imitantes, sancimus: $. 1. Guandocungue nobilis aliguis sive cliens causam cum nostra curia super metis silvarum habere contigerit, tunc pro parte regia producantur novem silvani seuservitores, pro parte vero clientis totidem nobiles vel clicntes;S. 2. gnibus in pracsentia purggravii nostri aut villici regionis illiusconstitutis, adhibitis etiam duobus vel úno saltem" militibus ad hocspecialiter commissariis deputatis per regiam majestatem, et loco
146 9. Majestás Carolina.
causae seu litigii per e0s diligenter inspecto, ipsi purggravius autvillicus et milites informationes omnes, facientes ad materiam causae, diligenter recipiant, et si possunt debite concordare, fodi faciant magnos acervos"et terminos stabiles atgue notos infigere+ perguos causa ipsa 'sopita, nulla in posterum relinguatur occasio litigandi. S. 3. Sivero non possent debite concordare, tunc sorte dataper purggravium seu villicum supradictos, tres ex productis novemtestibus supradictis, guos sors ipsa elegerit, super dubiis causae, juratiprius, ferant testimonium veritati; secundum guod judicium dirimatur,et ponantur acerví vel termini juxta testimonium corundem. (Taliteretenim et juri nostro consulitur, et fideles nostri longis dispendisnon gravantur.)
1
x (3 ADK+YY 4r«t3 - a" a 4114
O právě králových lesuov.
Vše to pevně postavujem, kdyžby se mezi kým o jeho lesya o naše meze svár stal a ztyhl: tehdy od nás má povolánobýti devět hajných nebo služebniekuov a s druhé strany toltikéždevět panoší neb vladyk, a před vladařem nebo lovčtem tohokraje, přivolajiee k tomu jednoho nebo dva vytieře, otpuštiemyto vedle jich svědomte, a v jistém ohledání lesóv a mezí mezea hranice a kopce znamenitě mezi našimi lesy a jeho učinit.Pakliby snad nemohlo talk dokonáno býti, ale z těch devieti tříz našich a tří z toho našeho súpeře losem vybraní podle 102kázanie toho lovčieho nel vlůdaře a těch, kteřiež jsů k tomupřivolání, majie pod přísahu ty meze, hranice a kopce učinitia to osvědčiti pro paměť a tvrdost lepší.
L. De incisione silvarum.
Silvarum nostrarum admirandam exteris pulchramguc Congoriem non tam volumus dissipari, gnam etiam diligenti custodia abomni prorsus sucčisione, nisi guam specialiter permiserimus, intendimus praeservari; et intactam poerpetuamgue manere volentes, jubemus: $. 1. Auod nullus ex silvanis nostris sive lowczis, aut aliaguaegue persona, guacungue ratione vel causa, possit incidere autexportare lignum aliguod ex silvis ipsis, seu alienare vel vendere,nisi tantummodo aridum lignum, vel guod vi ventorum ceciderit,$. 2. His itaguc duobus generibus lignorum duntaxat uti liceat,ilaguc vendere silvanis nostris ad camerae nostrae compendium,juxta solitum et antiguum; nisi de certa scientia regia et specialigratia concessum aliud alicui per literas regias patentes appareret.S. 3. Poena imminente contrarium facienti, mutilationis manus dextrae, gua adjutrice potissima praesumitur rationabiliter deliguisse, et
9. Majestas Carolina. 147
publicationis in fiscum hereditatis, guam a nobis seu curia nostrapro servitio custodiae silvarum visus exstiterit possidere.m . m —
O mýcení lesóv královských.
S pamětí ustavenie dávného lesov našich královských 1jedenlovčí nebo hajný náš bez našeho zvláštnieho otpušťěnte nemámýtiti, než toliko sůš a vývratky; ty mají můýcenybýti a prodávány; a ty penieze mají obráceny býti do naší královy Romory. Leč bychom zvláště komu otpustili, po našich zjevnýchzvláštniech lestech, které lesy můýtiti neho darem dáti, tak mohůpolesní nebo hajní ty lesy prodávat nebo mýtiti pod vyměřeníma penieze do naší komory pod vyčtentem obrátiti, pod pokutůruky pravé utětie a pod ztracentem dědin těch, kteréž od ČeskéKoruny za službu hájenstvie našich lesóv mají.
LI. De ablatione eguorum volentibus subripere silvas.
S. 1. Auandocungue contigcrit, guod silvani nostri seu lovczyalicui infra silvam cguos et currus abstulerint, praetendentes illumcum dicto curru venisse subripere seu furari ligna nostra silvarum,illo haec omnino negante: ut altercatio finem recipiat in instanti,secundum guod fore comperimus hactenus observatum, sancimus inhujusmodi casibus duos ad minus silvanos seu lovczos in Curia 10stra regia, coram scilicet officialibus nostris regionum illarum haberi; $. 2. A guibus prius exacto juramento, duos digitos elevando,ut moris est eis, testimonium volumus perhiberi, juxta guod litigiumdirimatur. S. 3. Et si reperiatur culpabilis ille. cum bonis suisomnibus regis gratiac Sit commissus.
O pojetí koni na krádeži lesu.
Shdbujeme o pojetí Konie tak dyžeti, kdyžby komu Konie2 s vozem v lesiech naších královských, an chtěl drva krásti,pojati byli, a pře o to vznikla: tehdy dva hajná z toho krajelesóv na dvoře našem před úředníeky našůmi téhož kraje zďdviAmíce dva prsty (nebo háky), kdyžby popřisehli, že jest les nebodyva chtěl krásti a brátt, bude-ltShledán tiem vinen, tehdy sevštem svým sbožiem na královu milost má podán býti.
4
LII. De metis ct limitibus silvarum. v.
Si guando de metis seu limitibus silvarum. regalium Boemiaeinter regis procuratores aut alios «uoscunguc regnicolas altercatio
148 9, Majestas Carolina.
oriatur, testes non extranei, nec de remotis partibus in controversiaproducantur, sed nulli penitus admittantur, tam contra nostram repiam Curiam pro parte ala, guam etiam vice versa contra partennham pro parte nostrae regiae curiae supradictae, nisi silvani, inlocis propinguioribus habitantes metis aut territoriis ipsis, de guibus guaestio ventilatur.
O meziech a vysázení lesóv královských.
Ež bývá svár mezi vozličnými lidmí a zvláště mezi úřednáky královými lesnými o meze a o rozdiely a prosečí lesné:cheme aby jimi o tom svědkovénebyli vzati než najbližnější hajníneb npolesní toho kraje lesu, a těch svědectvie a ukázánie mápřijato býti a dyžáno.
+ LEHL De silvis Cxcisis.
Silvas nostras, guas in aliguibus. partibus carundem succisaset effossas, et aliguas eultas et laboratas audivimus, dguasgue nostras hereditates existere et ad nostram. regiam. cameram. devolutaspost mortem illustris regis Ottacari divae memoriae nemo debet ambigere, ad candem regiam cameram pertinere decerninus et jubemus;nisi aliud clementia regia cuiguam. reperiatur de gratia speciali persuas patentes literas Concessisse.
O lestech královských vykopaných.
Přisuzujem a přikazujem, aby jakož lesové naši, Kteřtežjsú smýcení a ze dna vykopáně po Ottakarově předku našem,jeněto jsú již dědiny, ty a takové dědiny tak vykopané přishošali na más věčně a na naše krále budůcie spravedlivě, a žádnýuvázati se v ně nemá, leč bychom jemu je vydali a vysadiliv službu nebo v plat, a toho potvrdili listy našimi.
LIV. Ut non excorientur arbores silvarum regalum.
Ne constitutionibus supraseriptis, guas pro conservatione silvarum nostrarum regalium diligenter edidimus, ullatenus fraus fiat,sancimus: $. 1. Ne guis, (guod dolorose saepius factum fore percepimus), dguocuugue tempore anni, maxime in vere, aut etiam innestate, arbores silvarum ipsarum guacungue ratione vel causa, inprimis vel secundis aut aliter guoguomodo corticibus excoriare, velcortices ipsas incidere vel rumpere audeat vel pracsumat, S. 2. Poenaimminente contrarium facienti: si silvanus fuerit, excoriationis máanus
A 1“
9., Majestas Carolina. 149
dextrae, et publicationis bonorum omnium, duae a nobis pro servitiocustodiac silvarum cáarum noscitur obtinere; st vero alia guaecunauepersona, excoriationis manus divtae poenam tautummodo patiatur.
O dřievě lesuov oblupování.
Ovšem bide-li hajný náš Řkóryprvnte nebo druhé lipitineb kterak obřezovatís dřievie, hned má ruku pravů ztratiti a sbožie i dědiny své R' hájenstvie přislušejtece ohlastitě ztratili dokomory královy; pakliby jiný člověk cizí to činil, tehdy za totoliko ruka pravá má jemu uťuta býti,
LV. De impositione ignis ad silvas.
Si guis tanta temeritate repletus exstiterit, guod ignem imposuerit vel imponi feceiit m silvis nostris aut baronum nostrorum velaliorum anorumcunguc juxta limites regníi nostri Boemiae, aut inarboribus vel herbis carum, ardore ignco usaue ad vitae exitumcomburatur.
O poždářtech lesntech.
Světle tomu cheme, ktožby Rolivěk z úmysla lestného lesynaše nebo jiných zeman pálil nebo požáry v nich činil nedjinédřtievte ned kořente, upálen mda býti Dez milosti.
LVI. De eaedentibus silvas vel distrahentibus.
Contra caedentes arbores seu ligna. silvarum poenas debitasstatuimus.© Sedgulacacsasperagnasmaximneautpertorramducere multos inmpune percepimus, statuimus, gnod si guis arbores seuligna guacane, guantnmcumague non inciderit, si tamen caesas contraformam constitutionum nostrarum duxerit per aguanm vel terram,aut auxilium dederit ad ducecudum, pocna consimili mutilationis manus dextrae feriatur. ©
O plavcích lesu kradeného.
Všichni, ktožby lesy bez znamente « bez formy sekali v lestech a po rodě nebo po zemí vezli by: tý mají pravů rukuztratiti, 4 ktočžbyji k tomu pomoc ancbo radu dávali.
150 9. Majestas Carolina.
LVII. De custodia silvarum, guae succisae fartim ducunturper aguas,
S. 1. Purggravios seu castellanos nostros castrorum infra scriptorum (sic), super labentia ffumina regni situatorum, curam vigilem etcustodiam die noctugue habere volumus diligentem, ut ligna guaeguevel arbores, guae plarimae in silvis nostris subreptae per eademfumina duci percepimus, et demum, nostra conscientia inconsulta,verti in utilitates proprias privatorum, in camerae nostrae dispendiumet gravamen. S. 2. Cum igitur territorium et districtam castri, cuiguisgue praeest, pervenerint, per eos vel per alios, guos ad id duxerint deputandos, intercipiantur, et arrestentur, simul et personaeguaecungue ducentes ligna et arbores supradictas; et statim factanobis conscientia speciali, tamdiu eas teneant arrestatas, donec anobis aliud habuerint in mandatis S. 3. nisi patentes literas nostrasostenderent, aut alia intersigna, ad haec specialiter deputata, perguas forte illis majestas regia concesserit eas arbores deducendas$. 4. Poena imminente castellanis praedictis, si scienter permiserinttransire arbores aliguas sive ligna contra mentem ordinationis praesentis, amissionis officii et dupli restitutionis in fiscum valoris sicdictarum arborum vel lignorum. Š. 5. Si vero negligenter et ignoranter, poena dupli tantummodo feriatur; poenis aliis, contra caedentesvel ducentes arbores sive ligna statutis, firmis manentibus atgue fixis
O pozorování plavby drev se hradóv.
Přikazujem purkrabiem hvaduov našich, kteříž nad vodami sedie, aby lesuov. mimo ně. nlovůctech prokrástí nedopůštěli a ty stavovali a dotud je tu dyželi, dokudž by od ndslistov neb jiného rozkázánie neměli. A kdyžby pwrkrabie vědoměten les nebo dřievie propustili, tehda vřadóv svých mají zbaveni býti, a začby ten les stál, to dvé penčz do královy komorymají dáti; pakliby nevědoměobmeškali a propustili. tehdy pokutů toho dvého do královy komory propadný : a ti, ktožby tenles sekali nebo vozili, z ustavenie našeho dřieve jmenovanéhopokutu maji trpět.
LVII. Dc hereditatibus ct bonis ad regiam cameram devolvendis.
Curiacnostraeregiacjura,dguaemaximepriscorum| temporum usu longissimo sunt probata, guantum debite possunt, praeterinjuriam alicujus, procurari volumus et tneri; guia decet principem,sicut snbditos in pace. servare cí universalem. justitiam colere, itapropni juris futura compendia non abjicere, guac recte disposita,
9. Majestas Carolina. 151
in subditorum fidelium commoda propria saepius a regali munificentiatransferantur.© Sancimusigitur,guandocungueregnicolaguisgue,cujuscungue status seu conditionis existens, a seculi hujus vita labilimigraverit, nullis relictis lberis a suo corpore legitime procreatis,auod bona omnia ct hereditates, guac fuerunt dicti defuneti, ad nostram regiam cameram sive fiscum totaliter devolvantur.
O dědinách a zbožiech do královy komory připadených.
Ey kdyžby kto v království našem bez dětí, spravedlivě otněho pošlých, wwuřela dědin svých, kdež moc a právo jest, někomuž nepřisvěděil, tehdy dědiny jeho tolik pusté na krále majípřipadnůti, « nábytkové zeměntena každého na najbližštehopřtetele, najprvé po meči počítajiec.
LIX. De alicnandis hereditatibus.
8. 1. Siguis hereditatem propriam in vita sua cuiguam dare, velalio modo concedere ct a se in alium transferre voluerit, debeatante licentiam petere a regia majestate S. 2. Aualicentia petita etconcessa, mittat nuntium, seilicet baronem officium kmetonis habentem, ad supremos beneficiarios, gui ad relationem dieti baronis, proparte majestatis cjusdem eis factam. poni facere debeant ad tabulasterrace infra annum continuum tunc proxime subseguentem, temporescilicet unius ex conciliis generalibus, ut moris est, in guatuor annitemporibus celebrandis. $. 3. Aut si praeclegerit, in uno ex dietisconciliis, sedentibus in judicio supremis beneficiariis, coram ipsisasserat et publice protestetur dationem seu concessionem hujusmodi,auam facere jam intendit, nulla alia petita regis licentia vel obtenta6. 4. et subsegucnter ad tabulas posita datione seu concessione praescripta, de mnandatobencficiariorum snpremorum ipsorum, posessionemrealem transferat hereditatis seu rerum taliter concessarum in cum,cui duxerit concedendum, sicut alia super hoc edita nostra constitutione cavetur. $. 5. ua solennitate servata, licet postea personatalis absaue liberis decesserit, in hereditate tamen sen bonis per eamconcessis taliter seu datis camera regia seu fiscus. nihil intelligaturposse petere vel habere. $. 6. Alia vero hereditas guaceungue, in mortisarticulo, sicut aliguando factum audivimus, velalio guoguomodocitrasolemnitatem praeseriptam donata, vel dualitercungue concessa. guibuscungue personis, collegiis aut locis ecelesiasticis vel secularibuspublicis vel privatis, concessionibus et donationibus ipsis ex nunc proutex tune per nos penitus annullatis et invalidis factis, ipso jure fisconostro intclligatur esse commissa.
152 9. Majestas Carolina. "ca b„ t | +e y A x
O odlučovánídědin. v £- , i
Také Ktožby dědiny své komu dal, odličil, poručil nebojinak v jinů personu obrátil, to učiniti muož dopuštěniem královým a po pánu zemském kmetcí úřad majtectem nebo z raddykrálovy po jednom ve dsky sobě má vložiti v voce, na kteréžchce suché dmi, a ty dědiny, kdyžby bez dětí umřel, nemají nakrále připadnůti; ale Jinak jiné dědiny, kteréž bez povolenienašeho kterýměkolivěk osobám daním, podáním, odkázaním nasmrtedlné posteli postůpeny buchí, to chcemeza nehodné mieti,a na nás s právem mají připadnůti.
LX. De translatione hereditatum/oceulte in alios.
Aliguando factum fuisse comperimus, guod guidam hereditatesproprias in alios transferre volentes, illas occulte transferunt seudonant, et occulte ad tabulas scribi faciurt, nulla a clementia regiapetita licentia, nec aligua notificatione supremis beneficiariis, ut morisest, facta. Guod, guia cederein praejudicium nostri juris et dictorumbeneficiariorum officiiet honoris contemptum non ambigimus, detestantes,sancimus S. 1. Donationes, Concessiones seu translationes bereditatumtaliter non servata solemnitate debita guibuscungue factas, super guobeneficiarioruam eorundem testimonium stare volumus, nullius penitusesse vigoris, sed eas hereditates seu bona guaccungue taliter occultedonata seu translata, velut indignis, ablatas, regis camerae confiscari.S. 2. Scriptor autem, gui occulte.taliter hereditates scu bona praedicta ad tabulas posuerit ultimi supplicii poena plectatur. S. 3. Utcommittendac fraudis omnis materiam omnibus auferaníus, constitutionem pracsentem subscriptac cautelae suffragio communimus, Saucientes expresse, «uod post impositionem ad tabulas dationis seucujusvis concessionis hereditatis alicujus, hoc penitus observetur, videlicet, gnod ad reguisitionem donatarii seu illius. cui facta fueritdatio vel concessio suprascripta, sapremi beneficiarii specialem nuntiumdebeant destinare, gui donatarium seu concessionarium hujusmodi incorporalem possessionem inducat rerum seu hercditatis taliter concessarum infra annum continnum a dice positionis ad tabulas supradictac numerandum. $. 4. Aui etiam, adepta possesione praedicta.faciat statim ovoce praeconia publice proclamari tribus diebus foriilios civitatis vel loci, in ano ost situata vel concessa hoereditas supradicta, (vel si forte ibi forum non celebrarctur, in tribus foris, diversis tamen vicibus, locorum propinguiorum circnmstantium horeditatipraedictac), guod talem donatarinm, (proprio nomine ct cognominenominando,) in possessionem dictae hereditatis induxit ratione dationisseu concessionis factac per talem. S. 5. Super dna Si guis jus
9. Majestas Carolina. 153
aliguod se habere dicat, vel alias gnilguam petere volucrit, coramsupremis beneficiariis, sedentibus in judicio in alio conciliorum Inauatuor anni temporibus celebrandorum, compareat, infra tres annoset sex septimanas a dic ultimae proclamationis continue numerandos,de jure suo debite ostensurus; comminando, guod ultra dictum terminum veniens, nullatenus audiretur. S. 6. De guibus singulis idemnuntius immediate relationem facere tencatur supremis bencficiariissuprádictis, gui relationem candem ad tabulas seribi et inseri facereper terrac notarium, vel vices gerentem juxta dationem seu Concessionem praedictam, nullatenus differant vel omittant. S. 7. Si guisautem post lapsum terminum trium annorum et sex septimanarumpraeseriptarum comparuerit, jus alignod se habere dicens in bonishereditatis praedictae, audientia sibi super hoc denegetur omnino.S. 8. Anuodsi relatio dicti nuntii pro tempore scripta in tabulis etapposita non appareat, ut pracfertur, dationem seu concessionemouamcungue cujusvis hereditatis, guantumcungue adtabulas positam,nullam penitus et velut non factam censeri decernimus ct volumusab omnibus reputari.
x
O tajném odevzdání dědin jiným.
A zvláště ktožby dědiny své nezachovaje řádu a poctivosti,bez otpušťěnie Králova před jedniem wúředniekéemneb ptesařent,bez vědomie větštech wředniekuov, tajně komu ve dsky kladl, tenty dědiny do královy Komory ztratit a piesař, kterýž to píše,smrt typětí má. S promětí větší ohlašujem, komužby které dědinybyly dány jed odkázány a ve dsky vloženy, úředníci mají jemudeti poslu na ty dědiny, aby jejv ly skutečně uvedl a to v vocea ve dni. A má to provoláno býti na třech trziech; a neotpčeralliby kto toho sbožie ve třech letech u v šesti nedělech, potom jemunemá dáno býti slyšente obyčejem čžádným.
LXI. De dotibus ad regiam cameram devolvendis.
Ouod novimus antiguitus observatum, pracsenti renovamus edicto:Guod si mater a filiis suis. dotem recipiens nuptias secundas contraxerit, et subsegnenter ipsa ejusguc maritus secundus decesserint,nec in vita sna dotem suam. candem cuignam concesserit et ad tabulas solemnitate servata non posuerit: dos talis, sive sit in hereditate, sive in nnmeratne pecuniae guantitate, ad regis cameram noscitur pertinere,
154 9. Majestas Carolina.
O věnech do královy komory spravedlivě připadených.
Ej pravíme, kteráž vdova od svých sirotkuov se otlůčía stav sťvuo)promění u věna svého nižádnému nezapíše, tehdyto věno, buďto na děďinách -nebo na hotovýchpeněziech, na králespravedlivě připadnůti má.
LXII. Dechereditatibus ad regiam cameram pertinentibus.
S. 1. Informatione fide digna accepimus, ad jus regium in solidum pertinere omnes hereditates effossas jam, et guae effodienturin posterum in montibus, videlicet in metis terrae ultra Usk* ultraPontem*“ct ultra Cadanumřusgne jn Damassinf S. 2. Auare praesentisancimus edicto, omnes hereditates infra praedictos terminos repertasjam, vel guandocungue repericndas, ad regiam nostram cameram devolvi et penitus applicari. S. 3. Óui vero usurpasse aliguid ex dictishereditatibus visus exstiterit, aut cffodisse vel aliter exstirpasse, insilva nostra egregia, infra guamdicti termini situati noscuntur, poenáinfamiae et guadrupli restitutione mulctetur. (Etenim inter cětěrassilvas nostras, illa cordi nostro debet ocssepraecipua et singularidiligentia custodiri, guae tam utili, tamguc mirabili arborum congerieregnum nostrum Boemiacecircnit. Cujus eminens protensusgue ambitus
praestat feliciter cidem regno propugnacula perpetno Bloriosa).ovm Č : AO dědinách vykopaných za Kadani a za Mostem.
Známo činteme ustavente toto, že ktožbykolivěk na horáchnebo lestech pomezných za Kadani a za Mostem nebo za N(ste) vykopal a v dědiny obrátil, to jest naše, ale ne jeho; pakliby kto co směl sobě osobiti, to Čtvero musí zase navrátiti ponarčenie nepoctivého zlého.
LXIII. Dc hereditatihus civium.
Cujuscungue civis hereditas libera (non censuata, nec civitatiadmensurata) absguc liberis cx suo corpore legitime procreatis decedentis, velut bona nobilium, ad regiam cameram pertinet dc jureet de consuetudine regníi nostri.
O dědinách městských.
Fy děediny městské, k městu nepřiměřené, svobodné, RtožhaS nich. s měste nedržal neba netrpěl, a bez děďdrenovdědičnýchmaněrlských uměel, ty dědinyjako vladyčiena krále mají spadnít
9. Majestas Carolina. 155
LXIV. De hereditatibus propter excessus ad regiam cameramdevolvendis.
Bona et hereditates cujuscungue, propter commissa per cumcrimina, capitis vel suspendii aut alia dguagucpoena defuncti, superstitibus etiam liberis ex ejusdem criminosi defuncti corporeguantumcangue legitime procreatis, de jure regni nostri ct consuetudineapprobata ad regiam cameram nullo medio devolvantur.
O dědinách otpravených pro zlé skutky že na krále nemajípřipadnůli.
Ey dědiny těch, kteříž pro zlé skutky život ztratí a ostavípo sobě spravedlivé dědice, děd jeho proto nemají do komorykrálovy žádným činem. připadnůátí; ale mají zuostatí při těchdětech anebo při jeho strýciech, jsú-li nedtelná,
LXV. De hereditatibus devolvendis ad filios vel parentes.
6. 1. Hereditates parentum utriusgue sexus, scilicet patris etmatris, gnas ad filios ex corundem parentum corporibus legitimeprocreatos deferrí regaliter volumus et sancimus, non solum de liberisin paterna potestate sistentibus seu cum ipsis parentibus simul cohabitantibus, sed ctiam de emancipatis seu divisis a parentibus supradictis intelligimus. (Lieet enim personarum et locorum remotioinducatur, non propterea sanguinis necessitudo, guae nulla potestratione divelli, aliguatenus separatur.) $. 2. Si filii vel filiae, divisiseu emancipati a parentibus coram, superstitibus parentibus ipsisdecedant: corum hereditates et bona non ad parentos ipsos, sed adregiam cameram de jure regni ct antiguissima consuctudine devolvuntur. $. 9. De jure et consnetudine regni nostri, filiae nuptae autviduac in bonis ct hereditatibus defunctorum parentum non. succedunt, guaec liberis aliis ex dictis parentibus non exstantibus,“ad fiscumregium non est dubium pertinere; cum contentae stare debeant dotibus, dauas ex dictis hereditatibus, vel alias ab eorum parentibushabucrunt; auas nec cis auferri vel impediri patimur. gnoguomodo.S. 4. Innuptas vero filias, a parentibus non divisas, in bonis et hereditatibus suceedere omnino permittimus ct jubemus.
O dědiích na syny neb na deery po vodičích nápadných.
My také nelostí naší ustarujení aby dědďůvypo otei u nopnateří 0 jiele dčíé nebo najblížšíe přátel řadu naržského neboženského, jakžkolicěk byly by diclví nebo blízko nebo daleko by
156 9. Majestas Carolina.
dlili, spravedlicě připadly. Opět Dudiu-li dětí ot otce a ot mateře otdieleny, těch dětí dědiny nemají zas na otce a na máteřpřípadě; ale nezavadily-l js jich žádnýmprávem, tehdana krále mají připadnůti spravedlivě, a to z starého obyčejekrálovstvie Českého. Pruvíme, kdežby tak dcery od svých otcuo va mater byly otevdány a měly svá věna ve dskách: ty nemajídědin otcových aně mateřivých děditi, ale maji dosti mteti nasvých věniech, Rterýchžto žadný ot ních otlúčiti nemuož; jeližpo smrtí svých nužóv mohů svá věna dáti konuwežkolivékchtie;ale dceráne neotevdaným. otpůšťieme, uby po svých otciech dědily; avšak před nimi dědictvie mají ostaviti pacholikóm, ačjsu kteří živě.
LXVI. De filiis portionem paternam a parentibus habere volentibus.
S. 1. Filius divisionem seu emancipationem a parentibus suishaberc desiderans, eam guandocungue, completo tamen anno guintodecimo aetatis suae, petere possit. S. 2. Ad cujus petitiouis in
"Sstantiam cogatur pater aut mater secum. dividere et partem sibidebitam assignare de bonis seu hereditatibus, guae illis a parentibuseorum, scilicet avis vel proavis dicti filii, obvenisse noscuutur.
Kdy syn muož dielen býti.
Ovšem oznamujem, že synové, kteříž patnáct. let dojet,molu ot svých otcuov nebo mater žádati dřelu, a má jim s právem den býti toliko z toho sbožie, Rteréž jsu jich otcové nebomalery od dědóv svých neb pradědóv měli a dědili.
LXVII. De horeditatibus collateralium.
Sicut nuptas aut viduas in bonis ct hereditatibus parentum succedere prohibemus: multo mágis intelligere se debent csse exclusasa successionibus fratrum vel sororum omnium carundem.
Panny a vdovy otdělené nemají děďditi.
Děditi nemaji panny nedo vdovy, ní nápad nema na něniti, kteréž js dicly ot svých otróv nebo mater vzuly; a ovšemnemají nápadu mřetí mezí dratřicmi nebo mezisestrami jimi,poněvadě Jsu otce nebo mateře prvé byly dielny.
9. Majestas Carolina. (57
LXVIII. De distractione hereditatam a filiis.
S, 1. Si guis, omni pietate paterna postposita, tantae severitatisaut dementiae furore repletus exstiterit, guod hereditatem, guae sibia párentibus suis legitimis et naturalibus communiter vel divisim obvenit, alienare vel aliter dissipare voluerit, et filios suos legitimos etnaturales amicorum bonorum solatio et facultate privare, hoc ageresibi penitus inhibemus $. 2. Sancientes expresse, alienationem hujusmodi temerariam, de bonis et. hereditate praedictis guomodocunguefiendam, nulla roboris firmitate consistere, nisi forte necessitate causante vendere voluerit in solidum vel in partem, (guod sibi fieri permittimus, ut est moris); $. 3. sed ea bona.et hereditatem ad dictosposteros suos servari debere. $. 4. Si vero bona alia sive hereditatemhabeat, guae sibi aliunde obvenerit, aut proprio labore vel pretioguaesierit seu emerit: illa possit alienare, et de illis disponere liberaoarbitrio voluntatis, solemnitate tamen, guae ad hoc reguiritur, observata.
O othičení dědictvie ot synuov.s
Synóm nebo dcerám, ačby kto ze zlosti erutné dědiny, kteréžby měl od svých předkóv voztvšené, ot nich nendvistivě chtělotlučití bez viny: to zapovtieláme. Cožby sbožte nebo dědřn měljinak dobyté a dobytých, z těch jinak muož spuosobiti jukž sejemu ládi, zachovaje pochváleně řád a právo.
LXIX. De bereditatibns servitorum regalium, gui dicuntur služebnikones.
$. 1.. Hereditates servitorum nostrorum intactas et illibatasservare volentes, nulla prorsus superveniente causa alicnari vel dissipari permittimus, per guas servitores alios, regiae nostrae mensaenecessarios et opportunos, temporibus congruis guaerimus et habemus$. 2. Et propterea constitutione praesenti sancimus, nulli omninomulieri licere dotem aut dotalitium habere vel recipere super hereditatibus supradictis, vel hereditatis ipsius bonis mobilibus vel pecuniaeguantitatibus ullis, ultra decem marcas argenti, guas habere possepermittimus, ex causa dotis, vel dotalitii tantum, non alia, in bonisipsis mobilibus vel pecuniis, si oxstant dumtaxat. $. 3. Alioguinbonis et hereditatibus ipsis superexstantibus integris remanentibuset illaesis.
O dědinách služebnikóv králových.
Služedníkóv naších dědiny celé u mneroztržené zachovatichticce ustavujem, aby ižádné země našich služebníkóv neslu
158 9. Majestas Carolina.
šelo mteti nebo vzieti na dědinách již řečených věna viece meždeset hřiven střtebra, kteréžto jim za věno mieti dopůštieme nasboží svrchniem anebo na hotových peněziech.
LXX. Dechereditatibus eorundem regalium servitorum.
Bona seu hereditates guaecungue, guovis jure seu titulo, justotamen, guaesitae per servitores nostros, dguantumcunguenobilium fuerint seu alias liberae, post acguisitionem ipsam immediate ipso factoeandem conditionem recipiunt, ipsiusgue vere fiunt, guam bona ethereditates aliae, guas pro servitiis eorundem a nobis servitores ipsiténere noscuntur, censentur habere.
O svobodných dědinách přikůpených k dědinám služebničiem.
V dědiny v svobodné kterakžkolivěk vejde nebo jich dobudeslužebník a k svým služedbným dědiném je přičbů, buďto vladyčie nebo kterakžkoli svobodné, mají v služebničiem právě ostatiS jinými.
LXXE De hereditatibus sacerdotum et aliorum ad sacros ordinespromotorum.
Delinguendi materiam tollere ubigue disponimus, dm, his maxime, guae respiciuut praecipuam divinae majestatis offénsam. Cumitague percepimus fidedigne, retro temporibus sacerdotes et cloricosalios ad sacros ordines jam promotos, eorum bona et hereditates,guas nemini venit in dubium sub mero nostro teneri dominio et adnostram regiam cameram rationibus et causis ex pluribus, de antiguissima regni nostri consuetudine approbata, debere seu posse devolvi, pro dotibus mulierum, guas turpiter cognitas tenuerunt et publice coneubinas, obligant in solidum vel in partem, et super eisdotes vel donationes in fraudem constituunt vel assignant: praesentistatuimus edicto, S. 1. Nemini sacerdotum vel clericorum ipsorumsuper hereditatibus supradictis licere donare vel donationes aliguasconstituere mulieribus guibuscungue, sine regia licentia speciali.8. 2. Ouod si factum in contrarium patuerit, ipso facto bona seuhereditas ipsa fisco regio, a guo sumpsit exordium, applicetur.8. 3. Non tamen propterea denegamus, aguin hereditates suas hujusmodi dare et concedere possint in vita corum, debite ad terrae tabulas apponendo, juxta constitutionum nostrarum super hoc editarumseriem atguc mentem.
9. Majestas Carolina. 159
O dědinách žákuov svěcených.
Díme tak, aby žádný žak svěcený dědin svých dědickýchjiným právem nezavazoval, ani také ženímám nebo kuběnám věnenebo záúpisóv nečínil Pakli kto to učinil, tehdy ot počátka všeckySho dědiny pro ten čin mají do královy komory připadnůti.slušie také těm žákuom nebo kněžtem dědiny své dědiecké světjkým osobám prodati a v zemské dsky vložttt.
LXXII. De filiis sacerdotum.
$. 1. Sacerdotum et aliorum clericorum ad sacros ordines promotorum filii, sicut de jure communi, ita et regni bona consuetudine, in patrum suorum hereditatibus seu bonis non succedunt etsuccedere denegantur omnino; S. 2. Guas hereditates, sicut convenitde jure regni praedicti, ad nostram regiam cameram devolvi et confiscari volumus et jubemus.
O synech a dcerách kněžských.
Ižádný syn nebo dcera Kněžská nemá děditi dědďin otcových kněžských, ale ihned dědiny po smrti jich otcóv shromážděnymají býti do královy komory.
LXXIII De monachis.
De jure regni nostri et consuetudine approbata cavetur,gnod monachi vel alii guicungue rchgiosi infra limites dicti regninon possint ullatenus hereditates liberas habere. (Guod rationabiliter constitutum nemo debet ambigere; guia si personac talespossent hereditates liberas possidere, cogeretur camera regia per indirectum servitia et obseguia ex ipsis hereditatibus sibi debita perdere, et successivis temporibus multa possent in parte non modica deperire.)
O mmništech.
Divno se nám zdálo i neobyčejno, by který mnich professovaný dědiny svobodnémanské nebo služebničie měl děditi; nebotudy by mnoho služby sešlo králi i komoře jeho bylo pohoršeno.
160 9. Majestas Carolina.
LXXIV. De hominibus villanis seu oppidanis licentiam petentibusa dominis suis.
Licet nostra regalis auctoritas legibus sit soluta: tamen guiapii principis est, ita propria procurare compendia, guod subditis perinjuriam dispendia non producant (tune enim oppidanorum nostrorum numerum putamus augeri, Cum videmus baronum atgue nobilium nostrorum fidelium jura non minui): sanctione praesenti providimus decernendum, $. 1. Guod guandocunaue aliguis ex hominibusoppidanis baronum nostrorum regní Boemiae, relinguere volens dominum suum et se ad regiam nostram terram transferre, licentiama domino suo petierit: si circa festum Sancti Martini hoc egerit,tune liberec; si vero alio tempore infra annum, tunc prius datisfidejussoribus idoncis domino suo, vel alio loco sui idonco substituto, per guos in termino dicti festi Sancti Martini de censu, velahas de labore seu cultura terrarum debitis, possit eidem dominointegraliter responderi, petita licentia concedatur. $. 2. Nisi tamenguocungue casuum praedictorum idem dominus oppidanum suumhujusmodi, ex administratione forte seu procuratione rerum seu peCuniarum suarum, vel alias debito modo sibi diceret obligatum;guo casu permittimus licentiam non concedi, dummodo confestim idem dominus coram hominibus suis, pracsentibus etiam uuntiis curiae regiae, gui pro oppidanis praedictis licentiam postulabunt,de jure suo, guod habere asserit contra dictum oppidanum suum,ostendere non tardaverit, ipsegue oppidanus, ubi necesse fuerit, inpraedictorum nuntiorum et hominum praesentia se expurgaverit dobite, ut est moris. $. 3. Et si oppidanus repertus fuerit obnoxius,concedimus eidem omnino licentiam denegare; si vero solutus exstiterit, volumus et mandamus licentiam sibi omnino concedi, illigueauctoritate nostra permittimus ad terram nostram guamecungueposselibere se transferre, et per dictum dominum nullam inferri jubemuseidem molestiam et jacturam. S. 4. AGuaesingula servari et intelligivolumus in villanis seu oppidanis guibuslibet baronam nostrorumomnium dicti regni, ad terras baronis alterius cujuscungue volentibus se mutare. S. 5. Si guando villanus seu oppidanus alicujus baronis vel nobilis, obtenta licentia, se transtulerit ad terram nostramvel baronis alterius: sibi licere permittimus guandocungue bona snaemphyteoticaria seu censnalia vel similia, guae in terra et dominiodicti baronis domini sui, a guo licentiam petiit, possidebat, cuicunguevendere arbitrio propriae voluntatis; bonis aliis, si guae forte liberasub dominio dicto tenebat, apud cundem dominum remanentibusabsolute.
9. Majestas Carolina. 161
O vyhoštění lidském.
Vyhostitií chce-li se kto za jmméhopána, to má učinite nosvatém Ilartimě 1 odduda rokov a osadě, vezma otpuštťěniebezaručemne; to nruwožučili; nakl? on potom chee se vyhostit, msvému pánu viny, poplatky, túroky zaručiti anebo na svého stkupa skúzati a stdóv dostát. A tak. nemá jeho žádný pánv právě brániti; lečby který člověk u svého pána vladařem bylu jemu se nevyčetl snad, nebo jinak co jemu anebo lidem. jehovinen byl, tehdy jej u.sebe muož zadržetí. Pakliby jemu nočtyúčel aez vin vyšel %lidi otbyl, a on jeho vždy přes to 24 jiného pána nepropustil: tehdy má žádati sudieho dvorskéhonebojiných vúředníkou králových, aby před nima. svému pánu dostiučenil, a když to učím, dále se nemá vyhostiti od něho, leč byjiným lidem. vinen dyl toho súdu napřed svrchu jmenovaného.V kteréměkolivčk času sedlák: nebo mačšťěnín vezma otpušťěnieod svého pána chtělby se za nás nebo za jiného pána kteréhobyti: muož dědiny,svépurkrechtnia nebo platné prodati, komužsejemu liebie; ale má-li dědinu svobodní, ta má vědy před jehopány státi svobodna.
4
LXXV. De procuratoribus baronum.
Susceptum onus, guod sponte sibi guisguc a principio duxcriteligendum, credore debuit paticnter in novissimistolerandum; neesemper licet ab co propriac voluntatis arbitrio resilire, guod semelplacuitgratiseligere.| Sancimusitaguc:$.1.baronumnostrorumprocuratores, negotiorum gestores sive rerum administratoros, autalios guoscungue officiales cornum, cum de procurationibus aut administrationibus corundem fucrint per corum dominos regnisiti ponererationem, ipsorum úuisguc coram domino suo, Cujus rerum sive officii administrationem vel procurationem gerecndamsuscepit, ratienemponere vel se debite expurgare sive defendere sit astrictus. (Eguidemsihi debet merito imputare, dui jugo tali elegit colla sua submittere.)
O počtu vladařov panských.
Ovšem ustavujem, aby všelký vludař nebo starosta pánusvému z úřadu jemu poručeného počet učiníte dlužen dyl, anebose umluvil podobně; palkliby zhoazelloho učiniti, teluly pán jehok jeho životu neb statku o to hleděli nmnožea toho nomstiti.
162 9. Majestas Carolina.
LXXVI De servitoribus regis se nobiles asserentibus.
Nostrorum fidelium distinctam progeniem non confusam essevolentes, ne regiac serenitatis clementia, guae secundum cujusguevirtutes proprias aut generis dignitates decenter debet tribucre merita et honores, incerta guandogue prole seducta, regalis munificentiae gratiam atgue compendia tribuat uni minus idoneo, guodmeritus et condignus alius merebatur: praesenti constitutione sancimus: $. 1. Si gnando aliguis ex servitoribus nostris se wladykonemduxerit asserendum, non facile sibi credi debet, guod leviter fortepraesumpserit obtinendum; sed adhibitis et productis per eum septemtestibus, ex €is tres eligantur per nostros officiales, gui de causacognoscent et praestito juramento deponant; $. 2. Aui si deposuerint, guod progenitores et atavi servitoris hujusmodi fuerint ab antiguis temporibus wladykones, tunc demum liceat servitori praedictotestes alios, guos sibi viderit profuturos, contra regiac nostrae curiae testes producere; et sorte data, testimonium illorum admittatur,yuos sors ipsa duxerit eligendus. S. 3. Guod intelligi volumus incasibus dubiis et incertis, non autem in notoriis et manifestis, inguibus omnino nullus servitorum nostrorum se wladykonem asserensaudiatur, guantumcunguevellet testes producere guoguomodo. $. 4. Declarando decernimus, guod si guisguam servitor noster per testesidoneos non probaverit prius ab atavis suis se fuisse wladykonem,non licebit eidem contra testes pro parte regiae nostrae curiae contracum productos aliguatenus alios testes inducere, sed omnino necessario habeat (sicut etiam reperimus antiguitus observatum), staredepositionibus corundem.
O služebníciech králových, jenž se nazývají vladykami.
Rozliční služebníci mašt s. svými dědinami služebničiemichtie se učiniti vladykami ; toho jím nemá věřeno býti, lečby o tosedm svědkóv vladyčiech vyvedli a z těch třie, kteřížby losembyli zvolení, tě skrze přísahu to okázali, že jeho předkové a pradědové vladyky bylí od staradávna ; tak. vladyků ostati mí.A tak chceme ve všech pochybovániech mieti; ale což jest ohlášeno zjevně u lidem. svědomo, toho nemá svědky dovozeno Býti.Služebník náš, kterýžbykolé hodnými svědky nedovedl, žeby vladyka byl od svých předkóv © pradědóv, nemá o to jiných svěďkóv vésti proti našeho královského dvora proti němu vyvedenýmsvědkóm, ale na jich zjednání u usůzení ovšem přestali, jakožjsme zachováno nalezli od. starudáévna, a dědiny jeho mají přikrálově službě ostalt.
9. Majestas Carolina. 165
LXXVII. De proseriptorum expurgatione,
Defensionum facultas, guam non humanae inventionis provisione simpliciter, sed ipso primaevo jure náaturae mortalibus constatcompetere, principis edicto non debet artari, nec ita faciliter passimgue concedi, duod expertorum probatorumgue virorum landanda opinio maculetur. Hoc igitur edicto decernimus, auod ab autignis observantiis et statntis sumpsit exordium: S. 1. Nemini trium consulum seu scabinorum notatione proscripto, sese defendere et cxpurgare volenti a proseriptione praedicta, id facere et expurgationemefficacem obtinere licere, nisi aliorum consimillum consulum seuscabinorum cjusdem provinciae novem in numero sincera relatio ettestimonium fide dignum coram rege vel alio, cui rex ipse spectialáterid duxerit committendum, processerit firmiter pro codem. (Egnidemrationabiliter opinari debemus, guod tam solemniter gestum exstiterit, id omni fraude versutiisgue carere.)
O očištění psance.
Kdyžby koho třie konšelé zemští psali anebo naň jehozlost vyznali pod jich přísahů, a ten se chtěl z toho vyvestia očistit proti mím: tehdy má. devět Ronšelóv téhož krajena svědomte před krále, nebo komuby to král slyšeli poručil,přivešti v hodné svědečstvěe; a pr ojde-li svědečsivie řádné a sjednané, tehdy má dřevnieho narčenie tak očištěn býti.
LXXVIII. De mulicre infamafta.
Si guando femina tantae malitiae sive fraudis temeritatemincurrerit, guod notatione consulum seu. scabinorum solita proscripta fuerit, nec se defendere aut expurgare curaverit, vel aliternon potuerit: poenga perditionis. dotalitii, fisci nostri commodisapplicandi, et a regno nostro Boemiae exilii perpetui patiatur. (Benignius guidem nostra Serenitas agere in casu praesenti disponit,feminci sexus fragilitate pensata, gnam patrata facinora, scelostisviris horrenda, nedum mulieribns, dguas saltem naturalis pudor retrahere debuit, meruerint.)
O ženě narčené.
Jakžkolivěk která žena pro kterú zlost bylaby narčenaa skutečně ta zlost byla na ní dovedena: Liem.proviní svévěno do královy komory a sama ven z cemě má vyhnána býti.A tu milost pro jich křehkost s němi činteme.
164 9, Majestas Carolina.
LXXIX. De potestate baronum in homines ipserum.
Baronum nostroram magnificentias et honoros, diadematis nostriregalis decus et gloriam, sicut intactas stabilesgue perpetuo volumuspermanere: ita potestates corum, juxta consuctudines approbatasantiguitus, certis conditionibus ct terminis moderare (ne guos omniummorum venustate dlarissima decet vivere, contingat potestatis corumincertitudine lascivire). Hac igitur certa constitutione sancimus:$. 1. Auctoritatem omnimodam, (praeter justitiam personalem, dguacsemper regiac dignitati intelligitur reservata), baronibus mostris regni Pocmiae in corum hominibus ct bonis hominum ipsorum, sicutantiguis temporibns servatum fore comperimus, esse totaliter attributam, exceptis casibus infra seriptis. S. 2. Non licet alicui baronivel“ nobili Snis vel alterius hominibus oculos erucre. 9. 3. Guod siguis tam immaniter egisse convictns aut confessus exstiterit: coipso regis indignationem in bonis suis ct rebus omnibus se noveritdnenrrisse.| S.4.Signisbarovelnobilishominísuovelaliicuicuneguc násum intermedio náarium incidisse repertus exstiterit: SC,bonaguc sua omnia regiae gratiac sciat esse commissa. $. 5. Similiter cavere sibi debent barones «t nobiles supradicti, ne guis corumpompose se gerens, vel aliter humanac naturac sangninem vilipendens, manum vel pedem trnuuco suppositum cniguam 'abscindere perse vel alium audeat vel praesumat. ui contra fecerit, poena consimili feriatur.
O moci panské nad svými lidmu.
Z paměli ustavenie starého pánónmpojčteme nad jich lidmipoddanými moci všelijaké, treslati, pomstiti, súditi nodle spravedlnosti, kromě životu odjetie pro alý skutek; toho sobě gachováme, lečbychomkomu na popravu dali listy zvláštníe. Iise nám staré právo zachovati, aby žádný mén, vladyka nebojiný člověk svému anebo jimémn člověku oči nevyvrhl: paklibykto to učinil všetečně, v královu nemilost upadne a složte i jehonábytkové na krále připadnů. Všeliký pán nebo vladyka kdyžbykomu nos uřezal buď svému nebo jinému člověku, proto všeckazbožiejehonukrálovumilostmajípřipadnůti.— Iancbněbypůn nebo šlechtic lo učinil, kdyžby svému neb jinému člověkurodu nebo nohu na nátoně nlal, a proto tůž pokutu má trpěli,jakož svrchu jest jmenováno.
LXXX. De duello,
* Cordi nobis est, ardnam pericnlosamane dnelli materiam torminis artare decentibus et certis reuulis. limilaáre, ne dignitatis CXI
9. Majestas Carolina. 105
miae regni nostri fideles, guos semper pacificos esse cupimus etlocuplotes, indignationem mortiferam regiac potestatis incurrant, scgue et bona omnia periculo perditionis exponaut, ct dguod nou lecviter cestferendum, posteris suis notam gravis cruboscentiae derelinguant. Antiguam itague super hoe observantiam imitantes constitutioncpracsentiprovidimusdecernendum:© $.1.Nulliomninohominum cujuscunguč praccminentiae, dignitatis * aut status. existat,auemcundguc alium provocare, compellere vel aliter appellare licereunomodolibet ad ducllum, nisi tribus de causis aligua proponatur:sciliect si argucre velit cundem de proditione, guod insidias veltractatum focerit iu vitam regiae majestatis vel in offensam aliampersonalem, aut ctiam illustris reginae, nec non filiorum filiarumve,
fratrum tim et sororum ct aliorum omnium descendentium ex stírperegali. S. 2. Si de datione, venditione vel alia gualihet concessionécastri vcl terrac ejusdem majestatis, vel tractatu seu. conventionedandi vel concedendi factis per cundem, gucm ad ducllum provo
candunmduxcrit, culcunguc personac, absguc regiac celsitudinis conscicntia vel mandato, duo casu novem viri bonac opinionis ct famaepro parte gualibet producantu“, ct jurati deponant, antegnam dictispartibus in duello liccat dimicare. $. 3. Si ctiam areucro.intouderitde corrupta pudicitia regiac domus, guam intelligentibus notant, dehonestate duximus subticendam. Š$.4. Pracseriptis tribus. casibus,auibus duellare permittimus, duchHum ficri sic intelligi volumus ctjubcmus, si de communi assensu et spontanca partium volnntlate adducllum processerint partes ipsac supradictum, S: 5. Si vero appellata pars scu regnisita alia de -causis ipsis ad ducllum, non consenserit voluntaric dimicare: tunc liceat appellanti scu vocanti appellatum seu vocatum jure ordinario, gnod approbata čonsuctudo servarein talibus consucvit, cilari ct proclamari facere coram regia majestate, coram gua suam, ut moris est, justitiam conseguatur.
* Cf. Jus regale montanorum I. 10, IV. 20, 8. 23, I. 9. 8. 4.
O sčědání.
A ovšem žádný druhého nemá pobiczetě k sčdůní o žádnůvče,kromětěchtotřízpodepsanýchkusóv:© Kložbykohonařekl, že by krále nebo královu ned koho jimého z královskéhoroduzradilnebozrazoval.© Druhéktoždbynakrálovědvořepodávenie ned násilé panně neb. paní učinil. A třele, ktož bykterý hrad kralóv nebo zemí komu prodal, dal, zastavil nebokterak bez kralova vědomie a vóle jinak zavadil. A prvé nežo takové včcí v šraňky puojdů, devět mužóv zachovalých s každéstrany tu přistecí maji, u notonm tepruv sčdati mají. DBěchom prvé řekli o třech věcech, o něž sědatě mají. Nynie puk,když sč dv svolila rovného urozenie, o kterůž-koli věc muočeta
166 9. Majestas Carolina.
sčdati, ač jim král svého dvoru puojčí a odpustí. Pakli bykto na sčdánie tiskl, an sč móž dobře na právo odvolati, a podle řádu a práva před králem neb kdež přihnán bude, móžtoho podle práva zbaven dýl.
LXXXI. De dnello nobilium.
8. 1. In duello debet considerari aegualitas personarum, utnulli liceat, ctiam in casibus jam pracmissis, alinm nobilitate fortegeneris vel praceminentia dignitatis secmajorem, ad duellum aliguatenus provocare. S. 2. Et si gnis genecrosus ab inferiori vocatusfucrit, non tencatnr respondere vocanti, nec possit propterea redargutionem seu infamiae alicujus notam incurrere guognomodo. S. 3.Jus antigunm regní nostri Boemiac, gucmlibet nobilem majoris g6neris vel minoris, guantumcungue alteri nobili sibi in genere similiserviat vel majori, si volnerit admitti, loco sul potest ponere duellantem. $. 4. Antigua regni nostri consnetudine comperimus observatum, guod in duello non potest ponere alium Loco sui persona,guae, postguam fucrit in servitio regiae majestatis, a rege receptalicentia, vilior facta ad serviendum baroni vel cnicungue alii sc transtulerit ; S. 5. Contra vero, si servitor baronis recepta licentia, celsitudinis regiae se fecerit servitorem, efectus dignior, potest loco suiin ducllo habere debitum substitutum.
,
O sčdání urozených pámóv.
O sčdání má znamenáno býti vovnost person v urozenínebo v dóstojenství. DPozove-lůmenší vělčicho v dóstojenství, onjeho móž zavrci a řka: „Nejst mne hoden“ ; a nemáť odpoviedatina tom i nemá proto trpěti hanby ičddné. Zjevujem. to, že ktožkolivěk muož služebníka v urození tak rovného jako sám, miestoselevsědániepostaviti.© Zezdávnuzkrálovařáduustavenojest, aby ždádná persona, kteráž byvši v králově službě, nižšímujiž slůží, nemohla postaviti miesto sebe jiného v sědánte. Alezase kteráž jest slůžilu pánu, a jiě slůží Velebnosti Králově,ta muož miesto sele již v sědání postaviti jiného.
LXXNXII. De civibus jus tcotonicale cmentibus.
S 1.. 5 civis guilibet jus cmphyteoticarium seu tcotonicale,anod vnigariter dicituv purkrecht, in terra alicujus nobilis seu haronis merit, guamdiu guoticseaue ibi sederit seu. habitaverit velahas in dicta terra. repertus. exstiterit, omnimodae potestati dicti
9. Majestas Carolina. 167
baronis absolute sciat se esse submissum, guam non debet regalisauctoritas guomodolibet impedire. $. 2. Ubi autem onera ipsiuspotestatis declinare decreverit, petita licentia, possit libere infraannum et diem unum (non ultra), a die petitae licentiae numerandum, jus dictum cui voluerit vendere vel concedere guognomodo.S. 3. Auod facere similiter est astrictus infra similem terminum, ad
„voluntatem dicti nobilis vel baronis, a die manifestatac voluntatisipsius dicto civi computandum. Alioguin termino lapso praedictobona dicti juris baronis compendio veniunt applicanda.
O měšťanech německé právo kupujtecich.
Kterýčěkolivěk měštťěnénkůpil-by dědiny v purkrecht u některého pána, ten pán bez otpušťěnie králova muož jeho natom sbožie hledati juko svého člověku. A také ten purkrechtnák,vezma od svého pána odpušťěnie, muož týž puvrkrechťprodativ roce a ve dni, a pán také purkrechtníku nemá překážetívroce%vedniprodati.| Paklibyneprodalvtomčasu,tehdyten purkrechť nebo ta dědina muož spravedlivě na pána přtpadnáli.
LXXNXII. De stupro ct adulterio.
* Subditos nostros honeste vivere cupimus ct pudicos. Et licetjus omne violentus offendat, ille tamen gravius videtur invadere,gui virginis castitatem aut pudicitiam honestae matronac violat. Ideosacro pracsenti sancimus'edicto: $. 1. Si guis deferatur furoris ardore commotus virginem violenter stuprasse, vel aliam honeste viveutem feminam violenter oppressisse, confestim talis virgo vel femina debet in loco commissi delicti, si habitabilis est, alioguin habitabili propinguiori, publice comparere, lacerare peplum, ct altavoce congueri et clamare contra hujusmodi oppressorem, coram probis hominibus dicti loci; deinde duecrimoniam regis officialibus facere specialem. $. 2. Ad cujus guerelam judexcuriac nostrac dictumdelatum capi faciat; guo forte negante crimen objectum, forma subscripta, guam antiguitus observatam invenimus, consucvit in regiacuria judicium diffinire: videlicet exigere a mulicre hujusmodi juramentum, auod taliter stuprata vel oppressa fuecrit. $. 3. uo pracstito, delatus idem, si contra objecta se defendere voluerit, pro defensione sua jurabit, ct secum sex testes habcat famac bonaec ctopinionis. $. 4. In uo si defecerit, criminis reus factus, capite punietur, ct bona cjus seu hereditas confiscabitur; si vero probaverit,absolutus liberec abeat.
* C. Jus regale montanorum, Proocmium.
168 9. Majestas Carolina.
O násilí a podávení panenském nebo ženském.
Svatým ttemto ustaveniem potorzujem znamenitě, ačby ktopannu nebo'ženu poctivů násilně. npodávil a ona to ihned s pláčema lomentem rukama, s roztržecnýmšlojířem s křikem ohlásila,a potom na krůlově dvoře, nebo kdež jest toho obyčej, jindeobžalovala : ten má jat býli a ona sama má mřiséci, že se jieod něho podáveniem násilí stalo; a on sám sedmý má přiséct,že jest tiem nevinen; a neprojdů-lů všichni přisuhajtec nebojeden z nich: tehdy tonru násilníku máhlava sťata býti a jehovšecka sbožie mají na krále přepadnuti.
LXXXIV. De filiabus contrahentibus matrimonium contra páreutumstorum voluntatem.
Si ignorantibus vel, dgnuodmagis est, contradicentibus párentibus filia sibi maritum assumpserit, vel alias viro se copula carnali junxerit, super duo per parcntes ipsos guerimonia in judicio dcferatur: si sponte id filia fecerit, et ipsa ct maritus, de antiguaregníi cousuctudine, palo affixi subire supremum judicium cogebantur,hereditatibus corum ad fiscum regium devolutis.
Kterdě dcera slábí komu bez vóle otce svého a mateře.
Když také dcera bez otcova a mateřina vědomie mužepuojme a budů-li to jich starší žalovati v súdě, a oni sek lomuseznují, že jsů dobrovolně to učinili: tehdy onu % muž jejíz. obyčeje starého měliby k slůpu přivázání "býti u najvyššísúd trpěti, a sbožie jich do komory královy má připadnůti.
LXXXV. De pucllis matrimonium contrahere volentibus.
S. 1. Parentibns non extantibus, pudoris honoro servato, nóndebent pucilae inconsultis ct contradicentibus fratribus, vel cis deAcientibus, patruis vel avunculis, dnibnscungue viris nubere, utgnod gravius est ferendum, illos carnaliter uoguomodo cognoscere.S. 2. GÓuodsi gua mulicr sponte fecisse constiterit, ct per dictosfratres vel patruos jndicialiter dgucrelaproposita fucrit: ipsa, virguedictus, confiscatis bonis, pali aflixione. mortem subire consvovorantcorporalem, S. 3. Guae proxine sunt velata de mulieribus, inconsultisparentibus, fratribus vel patruis nubentibus, ad puellas virgineš innuptas penitus. trahi, dehet intelligi tantunnnodo; non ad viduas,duac nubant in domino, arbitrio liberae voluntatis,
9. Majestas Carolina. 169
Kdyžby se panna po smrtě svých rodičuov vdula bez radydrutruov.
Ačby se již přihodilo, žeby po snirti svých rodičóv kterápanna nebo dievka bez rudy bratruov, strýcóv uned ujcóv svýchmuže pojala nebo tělesně se k komu přiločilu, a oně na niv súdě žalovuli, u oni se k tomu seznali: tehdy z obyčejesťurodávnieho bieše to, že je k slůpuom vázachu a hrdla zatracovdáchuusložtejichnakrálepřipadáše.| Dřívejsmeřeklisvévotmm,a již pravteme; že žádná panna bez vuole přátelské nem mužepojteti; ale vdova muož pojřelí muže, ktož se ji libí; neb jest
sama sebe mocná| hnož se 7 Svuoj statek dáti komu chce.
LXXXVL De judiciis puellarem pracdictarum.
Judicia de. pracdictis pnellis ct viris ficnda, intelligi de
bent esse disereta; videlicet si puclla delingnens taliter de. generemilitari aut civium aut supra fnerit, tune judicium ad regis cnriamsolam pertinet incessanter; si voro generis inferioris Cxstiterit, tuncad justitiarios seu correctores una cnmvillico regio provinciae illius,jn gua dicitur deliguisse, idem judicinm intelligitur pertinere.
O súdu panenském.
Zdú se nám, když která panna, deera, pame rytieřovanebo měštěnína králova tak by se vdala, že to mů krutě suzeno býti královým súdem ; pakliby která z nižšteho stavu takprovimila, to má. súůzeno býti před popravci nedo vladuřemtoho kraje.
LXXXVII. De bonis:propter excessus confiscandis.
S. J. Bona seu hereditates delingucutium, dgnasgnacve propterdiversa crimina in pluribus constitutionibns nostris jussimus consvari, modo subseripto debere intelligi doclaramus: videlicet, si bonahujusmodi sint libera, vel alias sub dominio nostro vel cmphytcositenentur, ca ad fiscum regium decernimus pertincre; S. 2. si veroemphyteoticaria vel censualia, aut alias in oppidis seu terris baronumnostrvorum vel nobilium situata, ca dominis, dguibusjus cmphytcoticin. aut census debetur, vel in guorum. terris seu. dominio bonaconsistunt, intelligimus ct volumus applicari.
110 9. Majestas Carolina.
O sboží a o dědinách provinčných.
E) kdyžby sbožie nebo dědiny svobodné neb purkrechtniened městské, jenž pod naštem panstviem jsú, pro kterů vínuproviněny byly svobodné, ty do našte komory královské majípřipadnůti; paklid y purkrechtnie neb úročnie, v městečkáchnebona. země za pány, těm jich úrokové nebo poplatkové nemajízahynůti.
LXXXVIN. De petitione debitorum.
S. 1. 5i guis aliguem guocungue genere debitorum sibi dixeritesse obligatum, jus suum per citationes legitimas ct alias consuetojudicio proseguatur, non autem, ut guidam fecisse dicuntur, opinionemillius maculet infamando. S. 2. Guod si fecerit, sex septimanis disciplinam regiam regis arbitrio patiatur.
O upomienání z dluhu.
Témuž také cheme, aby nižádný z dluhu upomienaje nůžádného nehaněl, ale dluhu svého puohony řádnými a jinýmiobyčeji súdnými dobývat: pakliby jinak svého dlužníka haněla na jeho čest lániem sdáhal, ten šest neděli má trpěti královu kázeň.
LXXXIX. De jure regio in abbatum electione.
Antigno jure regni nostri cávetur, agnotics abbas vel pracpositus aliguis cligetur, auteguam possessionem jurium monasteriivel pracpositurae realiter adipiscatur, gnod talis elcctus unum. dextrarium valoris XX marcarum argenti celsitudini regiae debeat pracsentare, vel cui regalis munificentia duxerit concedendum..
O královu právu, když zvolí opata nebo probošta.
T bude-li opat nebo probošt zvolen na své duostojenstvie,tehdy prvé, než dude v sbožte puštěn, má z práva dáti králověvelebnosti hynšť za dvadceti hřiven, u to jest právo z řádu starého zachované.
XC. De guerelis coutra regios officiales.
8. 1. Signis exponere gucrimoniam contraprocuratores nostrossive provinciarum justitiarios, gui vulgariter dicuntur poprawczones,
9. Majestas Carolina. 171
volnerit, regiae majestatis praesentiam adeat, vel judicis curiae auditorium -guaerat. S. 2. Aui coram se partibus evocatis, simul cumkmetonibus merita causae diligenter examinent; et si dictum procuratorem seu justitiarium injuriam intulisse conguerenti reperierint,guautum ad res pertinet, judicium ferant, et ablata si sunt restituifaciant guerulanti, ct alia guaegue damna ct sumptus debite resarciri. $. 3. Persona Vero, si casus hoc poposcerit, per solam Majestatemregiam cCórrigatur.
O žalobách proti úředníkom královým.
Chce-li kto žulovati na úředníky královy nebo na jeho popravce, to má učiniti před Králem unebo před jeho dvorskýmsudiem; a on sudie má k tomu přicolaté pány kmelie a pilněžalobu žalujiecieho vyslyšeli; a má podle málezu kmetského kázati žalujieciemu otložiti škody t náklady tomu popravci neboúředníkovi; a jestliže se dotkne života, R jeho osobě král mápopravili toho.
XCI. De guerelis contra villicos regales.
S. 1.. Oui a villicorum nostrorum aliguo se passum injuriamdicere voluecrit, nostrae curiae judicis auditorio implorato, cum dictijudicis literis aut nuntio locum repetat, ubi habitat villicus supradictus. $. 2. Óui simul et kmetones villanorum dicti loci gucrelamexaminent, et super ca, dguantum ad res pertinet judicium ferant;personali judicio, Si casus exegerit, soli curiae judici reservato.S. 3. Et si forte guerelans dictorum kmetonum et villici actum judicium non probaret, liceat ci super cadem guercla vel causa addictum judicem curiae habere recursum, gui ordine debito, vocatiscoram se partibus supra expositis, faciat justitiam expeditam.
O žalobách na vladaře královy povesné.
Dieme o naštech vladařiech povesniech, chce-li kto z vinyna ně žalovati, má ot dvorského swdieho list vztetí nebo posla,a je) předeň do jmenovitého města a ke dni jistému pohnati;a tu má sudie s jimými kmety toho vladařstvie, jestli žalobaŘ statku a sbožte, tě pře súditi a pravého při pravdě ostavitt;pakli se dotýče života, s tiem. má k králově milosti hleděti.
XCII. De bonis, duae ad regiam cameram dicuntur devoluta.
S. 1.. Bona, auac ad regiam. nostra. cameram. devoluta dicuntur guacunguo ratione vel causa, debet judex nostrae curiae,
112 9. Majestas Carolina.
statim cum ad illius notitiam perveniret, ad mauus curiae dictaerecipere, segue de ipsis intromiftere per nuntios nostros, et servaricustodiriguc facere diligenter, nullam de his distractionem seu diminutionem fieri guogaomodo passurus. $. 2. Deinde in foro Pragenst, et in alio propinguiori ipsis bonis, facere voce praeconia publice proclamari, gua'iter-de bonis, gnác guondan fuecre talis N.velut ad regiam cameram devolutis, se debite intromisit; $. 3. superguibus, si guis jas aliguod se habere credat, infra dierum XIV terminum coram co apud Pragam curet, ostensurus de jure suo legitime, comparere. S. 4. Guod si nullus iufra dictum terminum comparere curaverit, tunc secundo et ultimo ac tertio peremptoric consinili forma ct dierum spatio terminus assignetur. S. 5. Post cujusperemptorii lapsum, nullo infra pracdistinctos terminos comparente,bona praedicta per adjudicationem baronum camerae nostrac maneant confiscata. $. 6. Post peremptorium veniens ad judicem nostrac curiae, jus aliguod se habere dicens in bonis, guae ad regiamcameram sunt devoluta et jam per eundem judicem. capta dicuntur,nullatenus audiatur; nisi per argumenta ovidentissima aut testesidoneos posset ostendere, guod a die primac proclamationis, et subsegucnter continue. per totum tempus trium. dilationum, absensa terra fucrit, propter guod non potuerit, prout est verisimiliterpraesumendum, ad ejus notitiam proclamatio pervenire, nec infraproclamatos terminos comparere. 8. 7. Guo casu, probata prius absentia praedicta, licet ci infra totidem terminos et iutervalla dierum,a dic regressus ipsius in terram ipsam nnmerandos, si volucrit, legitime comparere ct jus suum prosegui condecenter. 5. 8. Si guandoinfra terminum duis comparens ligitime, in bonis, guae ad nostramcameram dovolnutadicuntur, guacungue ratione jus melius guam nostracaria se habere monstraverit: veritate reperta, factaguc sibi adjudicatione bonorum ipsorum per barones, ut decet, volumus et jubcmus cidem bona omnia suprádicta cx integro, omni diminntionocessante, per judicem nostrac curiae resignari. S. 9. Ši guis postadjudicationem bonorum, guac ad nostram cůriam devoluta fucrint,per barones curiaec nostrae favtam, judici aut nuntiis dictac curiacde bonis ipsis se nostro nominc intromittentibus, spiritu temeritatistantac assumpto, contradixerit, nec illis condeseendere voluerit: eXtunc rebellis et proditor rogiae majestatis infallibilitor censcatur ctab omnibus reputetur. S. 10. Si vero ante adjudicationem, 'comparendo scilicet infra statutos terminos, et de jare suo, gnod haberose dicit super bonis ipsis, cčuin nostra curia litigando, hou fecerit:tune non de rehcllione, sed de sumptibus nostrac curiae satisfacere,et interesse dumtaxat dictae curiac teneatur.
9. Majestas Carolina. 173
O sboží na krále spadlém.
Poviedáme, že sbožie a dědiny nebo kterékolivěk věciměly-libysnad na krále připadnůtí po smrti čiežkolivěk: tehdy sudčedvorský má se v také sbožie nebo dědiny uvázatť a toho neutracovati ant umenšovati; a má také to sbožie v Praze anebov najbližšíem městě. toho sbožie. první vok. čtrnácte dní provolati, druhý rok opět čtrnácte dní, a třetí vok opět čtrnáctední, že se jest v takové sbožte uvázal, jakožto spravedlivě nakrále spadlé; a nenokáže-li se kto s otporem v těch častechv Prase, tehda sudí dvorský a páni kmeti maji to sbožie králipřisúditi. Pukli kto otpor vloží v těch časiech, tehda také todvorským sudím a pány Kmety mů odsůzeno býti podle ukázánie pána krále a podle líčenie královapráta « spravedlnosti.Litujtece toho, ktožby v zemí v ty časy nebyl, ač taká sbožieprvé, druhé i třetí provolána By byla, a on potom přijeda dozemě pokázal to svěďky nebo železem horůciem, če jest v zemity časy nebyl, když na tuká sbožie voláno jest bylo; a kdyžto okáže, tehda má jemu dán býti vok prvý, druhý 1 třetí,jakož běží provolánte ku pokázání Jeho práva; a tepruv královoprávo a jeho kteréž nokáže. má dvorským sudím a pány súzeno býti. — A ten, ktož dědiny, nebo které věci prot? královudvoru panským nálezem oddyžal, má jemu dvorský sudie ty děděny bez umenšenie a pohoršente zase navrátiti v celosti. —Tehdy kdyžby Které dědiny skrze sudieho a pány zemské královu dvoru byly přisúzeny a poslové ot úřadu R tomu, ktož jedyží, byli poslání, a on jich ndásiltemnepostůpil, tehdy za zvádcikrelova má jmien býti. Pakliby kto s naštem dvorským sudiemo takové sbožie nebo dědiny se súdě před provolániem nebo přisúzeniem v ty dědiny se uvázal: tehdy náklady všecky má navrátili dvorskému sudřemu, a to učíně, bude-li panským nálezem práv shledán, při dědinách má zuostati.
,
XCIII. De cástrorum vel munitionum dovolutione,
SI castra vel munitiones aliae in bonis, duac nobis dicunturdevoluta, consistant, pro guibus custodicndis forte, vel aliter, sumptusnostra curia fecerit, et ex post facto alius melius jus habere inilis reportas exstiterit: debcat cadem curia dictos sumptns sibi, nonali, impntare,
174 9. Majestas Carolina.
O nákladiech na tivržznebo na hrad.
I bude-li která tvrz nebo který hrad narčený a na králepřipadený, a v to se dvorský sudie uvteže a náklady učiní,a potom ty tvrze nebo hrady někto královým právem obdrží:má v těch mákladtech dvorskému sudiemu hynůti a jemu navrátití podle ukázánte spravedlivého.
XCIV. Bona caduca per gném debeant gubernari.
S. 1. Hereditate guacungue ad regiam cameram devoluta, bonaipsius mobilia per guemguam nolumus occupari, sed illa per nuntiossen judicem nostrae curiae, sicut ipsa hereditas debet gubernari.S. 2. ui vero guidguam ex dlictis bonis ausus fuerit surripere, jusregium se noverit offendisse.
Ktožby se uvázal v dědiny na krále spadlé.
Ktožby se v dědiny na krále spadlé uvázal, ten nábylky,kteřiež tu budů, má zachovati; pakliby co utratil, to jest protikrálovu právu.
XGV. De unione bonorum.
9. 1. Sicul volentibus est permissum bona et hereditates suasaliis concedere, tabularum forma servata: sic et illa bonis alteriusunire et communicare nullatenus denegamus, dummodo communicanteset unientes invicem taliter bona sua solemnitatem debitam servarenon omittant, guod ea ad terrace tabulas debite apponantur, et adeptiopossessionis et proclamat o locis et dilationibus congrois subseguantur, prout aliis constitutionibus nostris plene cavetur. S. 2. Si unitiin bonis corum separati habitant, sumptusgue dguisgueseparatos faciat et in divers's castris vel locis aliis: non propterea intelligaturunio fraudulenta vel simulata, dummodo probare possint, si necessefuerit, per testes idoneos coram baronibus, gnod alias in damnis ctemolumentis omnibus umiti participant et contribuunt. S. 3. In bonisse dicentes uniti, licet in uno codemgue loco vel villa sedentes senlarem foventes, si tamen corum guisgne bonorum suorum administrator et rector existat, et sumptus separatos faciat, separati suntpotius judicandi, nec unionem alleganti credetur, nisi testibus Idoneis plene probaverit, duod unio ipsorum, non obstante divisionevel separatione pracdicta, sine omni figmento, simulatione ct fraudeprocedit. $. 4. Si hereditas alterius unitorum in bonis propter crimina per cum forte commissa veniat confiscanda: tune aeguali factadivistone bonorum omniunm simul unitorum, pars sua ad regiam ca
9. Majestas Carolina. 115
meram devolvatur, parte religua penes alium consocium illaesa etsolida remanente.
O spolčení před pány.
Jakož dskami všecky věcí se potvrzují, též také když sedva spolčita dědinami, nebo jeden druhého přijímá na dědinupřede pány na plném súdě, a zachovají sobě slavnost dskamě,ač toho komu co potvrdí, to má býti mocno a to mají učinitis obů stranů zjevno a v ton kraji provolati, v kterémě ty dědiny jsů a ležie.. E) ačkoltvčk rozličná sbožie neb hrady nříbuzní by drželi mezi sed a společně na takáž sbožienakládal,to jest vědy spolek spravedhvý, a u přichodě, móže-lt to počestnými svědky pokázati, tchdy ti mají požievati spolku toho. Číemtaké spolek obdvžten býti má, když se přihodí, že spolu někteřísedí v jedné vsi a každý své sbožie dyčí obldště u požieváa spolu obydlente mají; však by tiem dielni byli, že každýobláščsvémá.| Lečbypodobnýmisvědkypokázali,žebynebylidtelní od svých předkuov nebo starost, a tí svěďkové přísahuprošli-liby, že jich spolčente jest bez zámyslu u bez fulše. Zjevněkaždý pro svů zlost svuoj diel dědďinspolečných proviniti muoždo královy komory, a diel jeho dědin má otdělen býti komorničím druhem ot druhého společníka, a má o to býti losováno,tak že diel nevinného společníka dědinu mu ostati bez poskornypři něm v práťě.
XCVI. De solutione census per Judaeos.
8. 1. Judaei guicungne, licet in bonis nobilium residentes, incensus solutione ad carmeramregiam pertinent pleno jure. S. 2. Etsi guis forte guoguo temeritatis spiritu praesumeret contrá facere
vel defendere, guominus ad solutionem dicti censusipsi Judaei dictaccamerae sint astricti, velut rebellis majestati regiae puniatur.
O židech.
Nrmi jest ustaveno, kdyčby židé které dědiny vladyčicnebo jiné svobodné měli a drželi, maji s těch dědin úrok platitido komory královy, « ktožby se jim pvotřvil neb jim překážet,v nemalost královu upadne.
XGCVII.De hereditatibus Jidacorum.
S. 1. Si guam hereditatem alicní Judaeorum. orcasione debitorum svdorum obvenire contingat, illam vendi vel alienari guomodo
170 9. Majestas Carolina.
libet non licebit sine regia licentia speciali; $. 2. guam demum adcameram nostram non est dubium arbitrio regio de jure regni etconsuctudine approbata debere devolvi.
O židovských dědinách.
Tu opět pravieme, když kterému židu která dědina v dlustech by se dostulu, té dědiny bez královy vuole žádnému 'šidprodati nemá aniž móž; nel tuká dědina přísluší k Králověkomoře.
XCVIII. De hereditatibus emptis.
IMereditatem, guam guisgue emeorit, cujuscungne conditionis,divnitatis aut status emptor existat, co jure, hisgne libertatibus veloneribus sciat se tenere debore, yuibns praedecossoros sui tenere consueverant et debebant; (cum juris ratio hoc exposcat, rem guamlibetubigue transire cum suis onere et honore.)
O dědinách kúpených.v
Přihodí-lí se komu, žeby dědiny které Růpil, duď knieženebo pán nebo jiný, v témž právě a poplatciech těch dědinumápožievati, jakož ty dědiny právo mají.
-XGIX. Dc bonis claustralibus.
S. 1.. Singuli abbates, praepositi vel priores guornmennguemonasteriorum vel claustrorum, (guae deco propitio in regno nostroBocmiac sunt plurima), bona ct jura, guac a pracdecessoribus nostrisBocmiae regibus illustribus, seu ducibus; aut ctiam guibuscunguepersonis aliis dicti regni receperunt, ct dguae sub dominio regio tenere noscuntur, singulis regibus semel saltem in vita cujnsane regisrecognoscere debcant omnimode, sicut antigua consnetudinc reperimus observatum, ct novas literas confirmationum vel approbationuma singulis obtinere. S. 2. Onod si facere omiserint, sciant se bonispraedictis ad tempus infallibiliter carituros, per regiam čameramconservandis, donec confirmationum literas obtinnerint ct-recognitionem fecerint supradictas.
O sboži klášterském.
Hiekáme, že každý opat, probošt nebo jimí duchovní lidíkaždému králi nebo pánu svému, za nirmě svá sbočte maji, no
9. Majestas Carolina. 117
smrti dřevnieho krále nebopána v roce a ve dni mají se s svýnudědinami opověďdieti, a na potvrzenie svých sbožie listóv dobyt.Pakliby kto toho neučinil, tehdy mají se jemu v jeho dědinyuvázati a ty dvžeti do času, dokuděby toho neučinil, jakož sesvrchu jmenuje.
C. De proseriptis.
Veneranda decrevit antiguitas, guam consuetudo longissimistemporibus servata probavit, de pnblicis aut arduis criminibus diffamatos ac notatos per consules seu seabinos provinciarum proseribi,et proscriptos demum, ordine serváto, supplicii ultimi poena damnari. (Ouod secundum antiguam observantiam declarantes, sancimus:S. 1. Nullis consulibus seu scabinis cujnscungue regionis seu patriaelicere proscribere vel proscriptos notare aligucm terrae nobilem seubaronem; S. 2. Possint tamen, si guem ex dictis nobilibus prosecribendum invenerint, baronibus justitiariis et correctoribus illius provinciae nunciare atgue deferre; S. 3. Oui talem cis per consulesnunciatum debent omni occasione remota Majestati Regiae intimare.
O psancích.
O tom právieme, že konšelé zemských krajóv zlořečenéa vinné podle řádu zachovaného psáti mají a na smrt dáti;lečby byli páni nebo šlechtici hodní psánte, (i mají prvé opovědieti a vědětě dáti pánuom, pawrkrabtení a popravcem, a onhned maji to na krále vznésti.
CI. De proscriptione baronum.Barones| justitiariietcorrectores.cujusgueprovinciae— debent baronem alium unumagnemane, gui proseribendus fuerit, proscribere et nominare proseriptnm, (ne justitia, auae cunctis debetesse communis, guamauc nostris temporibus coli assidue volumus cttenaciter observari, alicujus singularitate personac a recto tramitedeclinetur).
O zjevení pšunce piúna.
Tomu také chceme, kterýčby pán psánie byl hoden, abytoho konšelé neopůštělipsáli a psániení Jej oznámili; nebo spravedlnost nemá úinůti 1 urozeného.
178 o. Majestas Carolina.
o EH. De acensationibus civilibus super spolio. rapina et furto.
* Civiliter agere volentibus, gui forte criminum poenas humanaeintuitu pietatis abhorrent, jus suum prosegnentes potius guám vindictam, de approbata consnetudine dicti regni sunt parata remedia,unae omnibus fidelibus nostris, sicut decet nostram justitiam csse,communia intendentes et nemini varlare licere, sancimns: $. 1. Ouandocunaue aliguis spoliatus guerimoniam. civilem, ilatum sibi damnumper spolinm, vel restitutionem rerum ablatarum petendo, facere disposnerit: hoc infra septimanas duas, diem commissi spolii immediateseguentes, beneficiariis judicii sive czudac, ad guem portinet, notificare procurct, coram cis protestando decenter, guod pro pracmissisintendit citari facere spoliatorem. ct super eis jus suum proseguitempore opportuno. S. 2. Spoliatus, notificatione et protestationefactiscorambeneficiariisczudac,debetadi-trihutore| minorumcamerariorum seu bedellorum unum bedellam petere et recipere adcitandum; auo simul sibi assistente, nm aguem citare decrovit, cumgnerimonia integra vel signo ipsins auecrimoniae, ct termino guatnorseptimanarum vel sex ad plus, ad terrae tabulas imponi faciat etdeseribi, deinde adversarium suum, ut moris est, citari. 8. 3. AOnisaue bidellns juxta provinciam sibi decretam citationes solus persemet faciat; si vero citandus provinciae fuerit alterins, tune adhibito sibi bidello loci ilhus dictac provinciac, in guo citandus dicitur habitare, ambo simul citationem faciant ad diem ct horamassignatam vel aliter consuctam. S. 4. Bidelli faciant citationespersonales, si citandos reperierint in persona, guod citandus in termino assignato dobcat coram beneficiariis comparere tali dre „N. dejostitia responsurus; aboguin ad domos habitationum. citandorum,coram familia, vel vicinis, familia forte absente. S. 5. Similiter, siopportunum fnerit. c'tabnnt in foro publice populo convocato lociproxime adjacentis. in uo citandus ipse, vel sui. forum consueverant visttarc; et si expedire vidobítur, etiam jndici et dnobus juratis dicti loci. citationém ipsam nuntiabunt pro futnra cantela.8. 6. Adveniente termino citationis, bidellus sive bidelli citationemper cos factam beneficiariis nuntiahunt, ct relationem decentem facient, bacnlos iu. manibns de more gestantes, ani citandi officiume's commissum denotant ct demonstrant. S. 7. Actore in terminocomparente, dgnod facere. debet coram. vicc-camerario, vice-judiceac notario ct ceteris beneficiariis minoribus,“et guerimoniam snamper se vel alinm proponente, citatus, si pracsens fnerit, potito consilo praecedente, si volnerit, dicet por se vel alium ad objecta,anacenngne videbuntur sibi opportnne dicenda. S. 8. Per anac sinon poterit cvadere, tnnc sibi liceat guaerere ab actore de anno,die ct loco damni, nod sibi illatum assecrit per cundem, actorem
9. Majestas Carolina. 179
cogendo de certo vel terminato tempore respondere. $. 9. Guaerereetiam subseguenter liceat a vice-camerario et vice-judice tantnm, sidamnum propositum et assertum fueratí eis infra certum terminumnunciatum; illis respondentibus, guam reperierint veritatem. $. 10. Postpraemissa vero ad petitionem čitati tabulas legere debet; guorumtenore discrepante forsan in dictione una vel pluribus a propositaauerimonia, de antigua consuetudine supraseripta statim cadit actora causa; guam tamen per aliam formam et in alia instantia potestinfallibiliter restaurare. $. 11. Tabulis in nullo a gnerimonia diserepantibus, terminus ad jurandum partibns assignetur. uo adveniente,partes ipsace debeant coram beneficiariis personaliter in termino comparere infra tempus pulsationis campanae ad horam primam in castroPragensi; dua pulsatione de more finita, exhibeantur partibus praestanda debita juramenta.
* (Cf. Jus regale montanornm TV. 7, 7%.
O lúpeži u o zlodějství.
O tom, kdyžby kto obbípen. byl nebo okraden, to má osvědčití městóm anebo popravcem ve drů nedělí, « to aby mohlz tohopohoniti, nebo jinak Do právu na zloděje nebo na lůpežníka vésti, táhna se na své osvědčenie. Známo buď, žeo zlodějstvte a 0 lůpež po. osvědčení má vzicti každý komornieka,a svého zloděje pohnati ke čtyřem. neb najvřec k šestí nedělemažalobunaň.provesti.© Pohonitikaždýkomorniekmóžsámv tom kraji, k Kterémuž pohnaný přisedí: palk-lt bude v jinémkraji pohnaný přiseděti, tehdy komorniek Pražský s komorntekemtoho kraje ke dní a k hodině z práva pohnatí mají. A řádemkomornícipohonitimajítímto:— Nalezní-likohoosobně,majijemu povědieti, kto jej pohoná a k kterému roku a k kterémudní; paklí toho doma nebude, mají povědietí jeho čeledi nebajeho svseduom, u jestli potřebte, mají v najbližštem městě takýpuohon trhem ohlásiti a osvědčiti. Zjevujeme, že komornteci majtpuohon nořestně, před úřednieky zemskými, dvětece huolky v rukůdřevenné (vzdvižené), oba zu. jeden člověk vysvědčiti a tak svuo)úřad zachovati. Když po vysvědcení póhonu puovodďstane předúřednreky,totižpředkomorničiem| druhem,přednodsudkema před piesařem. nebo jinými úřednieky, a. provede žalobu,tehda pohnanmý sm. skrze se nebo skrze jiného se má otdzati:Osvědčena-li jest naň škoda podsudienm za času; také muožotmhívati, že nenre právě. polorán, že žena nebyla doma nalezena, že neosvědčil póhonu v městě a že mečem pásdn jej pohonil a neměl hnolky v ruce a neokázal pečetí vúřednicčí ete.Bude-li řádem pohnáno u žalobu z desieti hřiven jest, tehdyuředniccí menšťeto súdie; paklí viec, telu páni. Jj kdyžby
180 9. Majestas Carolina.
žaloba ve dsky vložená nesjednala se s puovodovým řečniekem,tehdy póvod ztratí svů při, ale muožjinak proměně žalobu znovužalovati.© Kdyžbysedskysžalobůnedělilyažalobaprošla,tehdy úřednici zemští menší dadie stranrím rok ku přísaze, a tudokudž ku průně na hradě zvoní, mají se strany S stranamiopověďdietia úřednieci obecn mpřšísahů v Kaple mají vydati přisahajtectemu.
CIIL De juramento in causa spolii ve) rapinae.
S. 1. Juramenti formam super causis spolii vel rapinae ethis similium, observatam antiguitus, novimus esse talem: Videlicetactor, juxta capellam assistentibus. capellanis ad haec. specialiterordinatis, ingredicns ipse personaliter, vel alius loco sui guem duxerit cligendum, ter informatus per vice-judicem aut alium ad hoc depůtatum, positis digitis super črucem, jurabit; ct si primo vel secundo jurando non processerit, vel „digitos de cruce levaverit, tunetertio dicatur sibi, guod se debeat emendare. S. 2. Gni si se nonemendaverit, causam snam ipso facto se noverit perdidisse. S. 3. Actoreautem procedente in jure praeseripto, citatus simili modo juraretencatur. S. 4. Gui si processerit, tune alios duos viros idoneos,non tamen cos ad tabulas appoucndo, debet habere, guorum guisgue
per se jurabit, informatione reecpta prius: „guidguid citatus lejuravit,verumcontinetjuramentum.“© Guibusovirisetcitatopracdicto procedentibus in juramentis corum, citatus ipse absolutusa causa totali intelligitur ipso jure.
O řádu přísah.
Z starého zachovimre póvod ku přísaze do kaply mů vedenbýti a podsudte nebo jiný úředněelkmá jemu podlé žaloby rotuvydatťi, a ou má dva prsty na křieží pod Rolenem a nad hřebiekem Božiech muk položitě a má třikrát naučen býti, kterak
ná přísahat?, a nemá dvu Itkuov (nebo prstuov) s křieže alvíhnuti, dokudě Jemu túředniecí nekdží, u má se z práva třikrátopraviti. A když se notřetí přisuhaje neopraví: tehdi y k „súpeřiztratí svů při; pakli přísaluíj Je projde, tehdy dea m. natžepočestnávesky(něvloženíměeti,| kterážto,jakénaučenábudeta, máta popříséci na to, což jest puovod přisahl, že jest topřísahu pravá. 21 pohnaný také mé přisecí, do třetice se opravuje, a když neopraví potřetépřisahaje, teldlů nel svů při ztrali.CIV.| Daexsecutionesentontiac.
S. 1. Čitato convicto, defectu forte probationis ant contumácia, velúnacungue alia justa causa: actor, guando volucrit, alium bedďellim,praeter ilum dni citationem fecit, petat, gui mittatur ad victum, monere
9. Majestas Carolina. 181
cum, guod super causa jam obtenta cum aetore concordet infra duasseptimanas. 8. 2. Auod si facere recusavorit, unusex bencficiariis adhoc deputatus, adhibito sibi bidello alio, praeter e0s gui in citafione etmonitione fueruut, eundem actorem in possessionem hereditatis victipraedicti pro guantitate pretii aestimati damní petiti snper reditibus annuis hereditatis ipsius, (computando seilicet ad rationem marcac uniusannui reditus pro pretio marcarum decem), inducet; et pro totidemfiet inductio et modo simili terrae beneficio, ut est moris. S. 3. Hereditate censuali non exstante vel non reperta, fict per bencficiariumet bedellum assignatio super bonis hereditatis victi ad araturamsistentibus, actori, usdne ad concurrentem sen sufficicntem dnantitatem aecstimationis damn ilati; ct ad totidem beneficio, titulo veraeobligationis et purae. S. 4. Debent practerea beneficiarius et bedellus incolis hereditatis, super gua inductionem vel assignationem fecerint, significare, gua de causa ct cui fecerunt inductionem velassignationem praedictam, cisgue praccipere, dguod abinde inanteaactori inducto tamanam vero domino hereditatis debeant respondere, vel infra septimanas duas continnas a die significationis pracedicta numerandas cum omnibus rebns eorum exire de lhereditatepraedicta. S. 5. Guod si dicti ineolac nec respondere actori tannam domino, nec de hereditate exire curaverint: tunc liccat actoripraedicto, adhibitio sibi bidello, illo scilicet, gui interfuit inductioni,vel eo deficiente, alio per beneficium assignato, bis in anno.in dictahereditate licite dominari, reciplendo eguos et pecora tantum proculpis ipsorum ct sumptibus factis per eum; medietate tamen eguorum et pecorum praedictorum taliter receptorum beneficiariis applicanda, et medietate religna penes actorem ipsum remanente. S. 6. Infravero annum alium proxime subseguentem actori praedicto vel suisheredibus, (co forte defuncto), dehet hereditas dicta taxari per vicecamerarium cum bedello, similiter et beneficio, usgue ad concurrentem guantitatem pretii aestimati damní, in reditibus annuis sivecensibus, ad rationem unius marcae censualis pro decem. $. 7. Postguam taxationem poterit idem actor vel heredes sui iterum, semeltantum forma, gua supra, dominari in hereditate praedicta. 8. 8. Auibus omnibus solemniter adimpletis, praedicti beneficiarii et actor,et eorum guilibet, de hereditate cuigne taxata disponere poterint,velut de re propria, ad arbitrium liberae voluntatis.
S. 9. Similia judicia similes debent concomitari processus; guiaubí cadem ratio reperitur, idem jus debet statui, non diversum. Propterea pracsenti sancimus edicto, praecscripta omnia et Singula ineffectuu trahi et servari debere in judiciis et processibus guibuscungue fiendis, non solum snper spolio, sed etiam super rapina, furto,sublatione censuum, ct his consimilibus vel annexis,
189 9. Majestas Carolina.
O vedení práva.
Póvod když mvávo po přísaze sdrží, tehdy má tzieti komorníka jiného, než na. nuohonu byl vydán, « má jiem napomaníti pohnaného, aby se s ním smluvil s puočodem ve dvůnedělí.© Paklibysenesmluvil,májemuúředniekvydánbýtis komorntekem s jiným, než na puohonu a na úmluvě byli,a tak mají vzvésti póvoda v dědiny pohnaného, a plat ročnákopu platu v desteti kopách othádati nebo položili. A jestlize škod póhon, tehdy úřadu tolkéž, nebojakž jest obyčej. Kdyžhykto ku právu stál a vedl a pohnaný neměl platu ant úrokuovr,tehda póvod Hiem úřednrekem a komorníkem má veden. býti napoplužné dědiny nohnaného a mají jenmt othádati těeh dědin,jakžjestprávo,aúřadutolikéž.—| Úředníkskomorníkemtém, kterýž na pohonu byl, má po vevodu tiem ktož drží na němějest póvoď neb jeho dědice, kdyžčly on umřel, oznámit: a přikázati, aby jemu poplatky a úroky vočuntevydávali jakožtopánusvémudvakrátvvoce.| Paklibytohoneučinili,tehdavedvů medělí mají se z dědin svých vybrati a jich postůpitiPakliby nepostůpili, tehda póvod s komorniekem s třem, kterýžs miem byl nebo kteréhož jemu úřad vydá, dvakrát do roka mápanovate a tu koně u dobytek bráti v té věci. jakož řád záležte,a má toho polovici k úřadu dáti. A Adyžby opanoval, jakž řadkáže, tehdy komornič druh má jemu puovodu a úřadu s komovmekem odhádati ku pravému dědďicství.A po othádání nro dokonánie všeho práva má. tolik jednů póvaď u úřad punovat?,« potom z nich učiniti jako z svých dědických, což se lh.
Cheme také 1 přikazujem, aby o všecky věcí, kterýchéhy sedotklo, tie řádem u obyčejemsúzeno bylo, jakož jsme již noložili.
CV. De actione civili super excussione seu effractione domorum.
* Contra excussores seu violentos invasores domorum dominisaut incolis eorum civiliter agerc“ permittitur, si debite volueriut.S. 1. Debet enim dojminus vel incola domus excussae, tempore nodomus excutitur, nocturno potissime vel diurno, si poterit, alta voceclamare, guod vichií possint audire elamorem; ct subseguenter statim,guam e tius debite potuerit, vicinis ipsis. siznificare. vlolentiam. sibifactam et ilatam. $. 2. Isxeussus infra. septimanas duas, proximesubseguentes. diem excussionis ingestae, notificaré debet beneficiariisterrae ipsam. excussionem; a. ghibus bedellum recipiat, gui prospectum. cxcussionem vadat, et dc ca a vicinis, ct aliter ut meliuspoterit, diligenter ingnirat; et singulariter ostia domus ct alia supellectilia, vconfracta forte vel aliter dissipata, conspiciat, convovatisvicinis ipsis etiam, gnorum testimonium. imploretur. S. 3. Iunguisi©
tione facta summarie, excussus idem bhedellum alium recipiat ad ci
9. Majestas Carolina. 183
tanduni; guem simul et renm, gui citandus est, cum guerimonia velsigno cjus. et termino guatuor septimanarum ad minus, aut sex adplus, ad tabulas terrace decenter imponat. Aui ad citationem debitomore facere non omilttet. S. 4. Adveniente termino, proposita guerimonia per actorem, citatus si Comparnerit per se vel procuratorem,dicat adversus auerimoniam, guae sibi videbuntur opportuna; deindeguaerat ab actore et beneficiariis, ut moris est, ut supra in capitulode spolio declaratur. S. 5. Ouaeret etiam singulariter ipse citatusab actore. si bedellus adest, gui debuit excussionem prospicere ctinguirere; gui debet adesse, et pracsentibus partibus in judicio plenereferre, duieguid vidit et a vicinis percepit, cum anno et die, deexcussione jam dicta. $. 6. Si bedellus in relátione dictae inguisitionis circa anňům“aut diem discrepaveriť a dicto actoris, super guointerrogatus exstiterat a citato: actor idem statin: cadit in causa,uuam tamen sibi restaurare potest, debita forma servata. $. 7. Nondiscrepante relatione bedelli a dicto actoris, super guo interrogatusexstiterat, citatus faciet tabulas sibi legi; guibus cum gnerimoniaproposita concordare repertis, procedetur ad religua, sicut suprarubrica de spolio plenius continetur.
O vybíjenídomuov. V r „—Kdyžby kto výhoj nebo běhánie a útok učinil mu dóm v noci
nebo ve dne, chce-lt na něm toho dojít hospodář, má hlasemvysokýmkřičetí©obapolníemsúseduom| osvěděttiu.iIlmedmáokázutětenvýbojwnásilélěměobapolnímsúseduom.© Vybthienebo násilé kontmese stune, má ve dvů nedělí nřijtetí nřed úřada žádati komornieka, hy ohleďal jeho škodu a výboj. A on přiveda neho pěivoluje súseďy R tonné má ohledatí dřvt e k lomuvůcho nebo jiné věcí, jestli ro ztylvíno neb poskvyrněno, a má setázuti těel súsednov, slyšadé [6 jsu křik, a jestli jin to osvědčeno. Po ton: uplání vybitý má vzetí komorníka jiného, nežnee ohledání byl, a má nohuate toho výbojeť najméně ke čtyřemnedělen a najviece k šestt, a ve dsky póhon %žalobu vložiti. Požalobě pohnaný otpovtedaj srnt skrze se nebo skrze poručnícku,což se jemu zidlů za podobné, v ton. buď řád zachován, jakoo bůpeží napřed psaném. Tázatí má pohnaný na svědčení nóhonu toho komornieka, kterak se jest toho uptal, a komovrnickmá před stranami v plném súdě vyznat, což jest slyšal o tomvýboji a viděl dvéře, vůrho a jiné včrť tuk násiliem rančnéwposkorněné.— Ačbyse.komornickomylněnebonepamětlivěpochybi roku dne, kdy se jest to stalo: tehda v ty časy lupře jest přešla a pomůutda, ule potom. mož opravena a navedenu býti. A kdyžby se žuloba se dskami sjeďnala a vyznámie
184 9. Majestás Carolina.
komorničie toho skutku: tehly na pohnaného má vedeno býti,jakž napřed řečeno jest o lhitpeží.
rbCVI. De eo, gui cum animalibus suis blada destruxerit aliena.
* $. 1. Siguis jus suum proseguí adversus alium guem dicerevelit blada sua cum animalibus conculcasse vel aliter devastasse:illatum sibi damnum debet primo bencficiariis terrae facere notum,a auibus recipiat bedellum, gni conculcationem vel devastationemillam diligenter inspiciat, et damnum inde proventum considerot, utsuo loco et tempore bencficiariis supradictis de pracmissis relationempossit facere condecentem. $. 2. Dost praemissa rocipiat dictus actorbedellum alium ad citandum, dgucm Cum citato, dgucrimonia et terminocompetentiadtabulasponifaciat,debitaformaservata.| Ettermino adveniente judicii, bedellum debet habere, gui devastationeníinspexit et dannmum; gui partibus comparentibus in judicio supradicto,plenereferatdehis,guaeconsideravitetvidit.| Circaguaeet cetera subseguenter agenda procedatur, ut supra in similibus seriosedeseribitur et notatur.
Ktožby komu obilé spásl.
Ačby kto dobytkem svým. obilé komu potlačil nebo spásl,to má úředniekom osvědčití a komovnieka ot nich vezma, jemuto potlačenie aneb spas okázati a časení svým úředntekon. opovědieti mů. Potom. vezmi jiného komornieká na póhon a tohožalobu ve sky vlož. A kdyžť bude k súdu, tehdy komorníkatoho, jemuž jest ta škodu svědoma, veď tím. řídem a obyčejen,jakož svrchu jest psdno.
i
CVYII. De actione civili super Succisione silvarum, annonarum,pratorum, captura piscium et his similibus.
* $. 1. Silvarum, arborum, annonárum, pratorum succisio velsurreptio, aut captura piscium et his similium, per omnia fere cundem processum reguirit, guem supra de vastante alicna blada cumanimalibus suis exposuimus, additis particularibus infra seriptis, guacaliguando in causis hojusmodi novimus contigisse. $. 2. Siin causaaligua praemissarum citatus reus a judice petierit bedellos seu nuntios partibus assignari, gui prospectum accedant hereditatem et locnm ipstus,in uuibus asseritur per učtoren: damnum illatum: co casu bedellisduobus, uno scilicet utrigne parti, concessis, a judice terminus peremptorius assignetur, in guo debeant dictae partes per se vel procuratoren: sen. COmmissarios suos, una cenm bedollis, in hereditate
9. Majestas Carolina. 185
praedicta interesse, et propositum damnum inspicere, ut convenit,diligenter; alio insuper termino assignando, in guo partes eacdemcum dictis nuntiis coram judice dicto compareant, relaturis bedellisipsis, guae gesta per partes in corum praesentia fuerint circa causam in horeditate jam dicta; his omnibus prius in terrace tabulisdebite ut decet consignatis. S. 3. Advcniente termino, in hereditateipsa partibus existentibus et bedellis per judicem assignatis, actorpedes, depositis vestibus consuetis, vidente, audicnte ct intelligentecitato ejusyue bedello, locum. dati damní personaliter calcando demonstret, dicens: „talis .N. damnum mihi intulit in loco isto, suecidendo arbores istas, sive bladum, (vel aliter, prout idem duxoritasserendum), guod aestimo ad mareas argenti vel grossos „N. sicutin gnerimonia super hoc per me facta plenius continetur.“ S.4. Ultatus vero. si heredítatem candení snam duxerit assereudam. adhibito sibi bedello suo, depositis vestibus, hereditatem Ingressus inloco damní dati, debet asserere dictis bedellis dicens: „hereditashaec est mea,“ (allegando titulum, ct jus guod habet in illa adjiciens) „et hune aetorem, gui me citari fecit, trado bencficio Pragensi in CCC denariis“; actore ipso statim, si sua interesse putaverit et jus lhabere confidit, in hereditate praedicta asserente bidelliseisdem: „et ego cundem adversarium meum trado dicto beneficioin CCC denariis.“ 5. 5. Tune citatus iterum tradat seu det aetoremdicto beneficio in DC. denariis, aclore inmediate serguente citatumipsumtotideminDC.denariisbeneficiosaepedictotradeate.| Etiteram citatus tertio, modo praemisso, tradat actorem in noningentisdenariis, actore similiter respondente: „ct ego eundem adversariumtradoinCMdenariis.“| Ultimocitatusdicat:„etegotradocundemin olřeb,“Z (hoc est in acguivalenti summa pecuniae traditionibussupradictis et aestimationis totius hereditatis; guam non licet perpartes ipsas transgredi in ipsis traditionibus guognomodo ) S. 6. Solemnitate proxime pracseripta servata, (* guam ex consuctudine regniservari inter privatas personas percepimus temporibus antiguatis *),partes ipsae et bedelli termino assignato compareant coram judice,assignantes unaguacguc partium pecunias in traditionibus designatasbeneficiariis, aut aliter cum illis concordiam facientes; dicti bedellirelationem faciant seriosanm de gestis singulis per partes ipsas inhereditate| praecdicta,coran.sšummo.camerario,judicectnotario,ceterisguc| bencficiariisetbaronibusterrace.S.7.Factarelationeet intellecta per judicem, judex idem ad probandum proposita hineinde per partes per documenta vel per testes compelentem terminumdictis partibns assignabit. $. 8. Pars, gnae in probatione defecerit,aut in termino assignato comparere legitime. recnsaverit, parti adversac probanti et legitime comparenti ad. totan. causam ct ipsamhereditatem, super gua facta fuit traditio, ct in pecunia duantacunaue in traditionibus ipsis expressa, condemnabitur ipso facto, ct
186 9. MajestasCarolina. en. flassignabitur parti victrici pro obtento jure; medietate dictae pecuniae beneficiariis assignata, et religua medietate cum horeditate rejmanente penes parťem victricem candem. S. 9. Ad executionemsententiae procedatur per monitionem, inductionem possessionis ettaxationem, prout alias superius in causa spolii et similibus continetur. S. 10. 5i forte aligua partium actoris vel rei, in terminiscomparens, allegaverit hereditatem, super gua controversia vertitur,se emisse et super emptione fidejussores seu disbrigatores habere,guos intendit in judicio dictae causae defensores suos producere,
et propterea pecuniam in traditionibus designatam recuseťofferre:non ideo pars altera excusatur, si in oblatione pecuniae per eaniin traditionibus consignatae omittat procedere sicut decet, nisi deconsensu judicis et partium caruudem communi fuerit inter eas aliudordinatum.
O podřezání chmele a dřievie a vyb lovení.
O podřezání dřievie, chmele nebo vyb lovení neb takýchjiných věcí takový řád má zachován býti jako o výboj? domuov,přičintec to vozdílné, že o každů věc móž zvláště žalováno býti.Kdyžby vinný neb polmaný žádal komorníka na ohledánte škod,jimižto jej jeho súpeř vině, má jim u oběma komorniek vvydámbýti a vok a den zuvilý na dědinách položen býti; a to ohledaje komorník má na sudieho rok jemu uložený vznést a vynesti a to, což jest viděl, ve dsky popsat. A puovoď má napohnaného vésti o podřezání dříví, slože plášě svuoj © kuklupo vyznání komovnieka, že Jemu takové dřievie nodřezal Petrze Lhoty svá mocí bezpravně ete., u to nokládá za deset hřivenstřiebra(jakožžalobazáleží).© Pohnanýpříjmaksoběkomorněka pravě-li, če jest jeho dědina, s niež jest pohndn, svlekas sebe vůcho, má na tu dědinu vstůpití a má tu dědinu vyjmenovati, že právo k nie má, oddávaje puovoda, ješto jej pohnal,úředníckuom ve tři sta haléřuov. Póvod, zdá-lt se jemu, že jestdědina jeho, před třemiž komornteky muož polnaného oddatiúředniekuonetaké ve tt sta peněz. Tehdy opět pohnaný podajpóvoda úředniekuom v šest set peněz, u ileď nóvodďmuož podeti nohnaného úřednicknoní také v šest set peněz. A opět noknaný po třetí podaj pnovoda úředďnieknonm v. dvečť set penéza puovod také otpověz: Já jeho podáván. úředniekuom. takév devět set peněz; a nujposléz nohnaný řece: A jů jeho dávámv ohřeb (to jest ve všecky sununy jmenované) ; « domntevaje se,o tu dědinu, již neslušie nominiti, ně kterak. voztrhnůti bezzpraveniedalšteho.© Chovajiecezvláštnoststaréhoprárastrany6. komornickem sobů. stranů před úřednický s penězi podá
9, Majestas Carolina. 187
vanými na roku jim daném, státi mají a komorniect přísnů řečípřed najvyšším komorníkem,písařem, sudíma jinými úřadníkya pány zemskými vuznat? maji, co se jest před nimi mezi stranamí stalo; a no vyznání toho a po svědomí sudie toho stranámrok polož. Straně kdyždy svědecstvie nestálo nebo proti svrchuřečenému řádu otporně mluvilo, telula stvaně té, kterážby dovedla, o všecky dědiny a o při i o polovici peněz v tom vzdávání za právo má v ně obdržáno býti, a na úřednieky Pražské polovice druhá peněz z práva má připadnáti. K dosti právaučinění úmluvasluší, vzvod, třie punovánte, osobne držene,othádánie, a nad právo no otiádání poslední punovánie, Jakožjestpsánoolůpeživtékapitole.| Pohnanýnebopóvod,jižjsaprávem přemožen a penieze vzdané Kúředu již položivší, zpraveco tu dědinu chtěl-liby požievati, pentezejiě vzduné ztvutte; a povolí-li úředníci, móž ou na dědinu na své zpravce sahnůtr.
CVIII. De dotibus viduarum.
Antiguas observantias recensentes, invenimus fominas viduasregni noštri Boemiac in donandis vel aliter concedendis dotibusearum. speciali guadam semper praerogativa et singulari solemnitatepotiri; aguam illis servantes illaesam, sancimus: $. 1. Ouascungueviduas pro libero voluntatis arbjtrio, dotes suas duntaxat, cuicungneposse concedere vel «donare, etiam ad tabulas non ponendo; dumtamen scriptura donationis. vel: concessionis. hujusmodi septem baronum sigillis ct sigillo proprio dictae viduac donatricis solenimnitermunita fuerit. $. 2. Alioguin deficiente forte sigillo proprio donatricis speeialiter, vel alio baronum ipsorum, donatio vel concessiodotium gnaeguc facta nullius ipso jnre sit efficaciac vel valoris.
O vzdání věna vdovícho.
Pojčteme vdovám, ktevéhožbykolicčk duostojenstvie byly, abyvěna svá dlíti mohly a zapsati dskami komužkolivěk v zemi,cho listem svýno u pečetí svů a k tomu sedmi pánnov n svědonte pečetní vzdáti mohla; u nente-li pečetí její vlastní a jinýchprnóv, to vzdánie žádné moci nemá.
CIX. De pucllis orphanis maritandis.
Padicitiae virginum orphanarum regní nostri Bocmidc pio suecurrentes affectn, ne. propingnorum obstinata duritia indirecte cogantur (gnod aliguando factum audivimus) nitorem obfuscare pudicum et degere turpem vitam, «uam coelibem duxisse poterant ct
188 9. Majestas Carolina.
honestam, sancimus S. 1. Si gui patruns aut frater neptem vel sororeim aetatis jam nubilis nuptui tradere recusaverit, retinere cupiens forsitan dotem suam, liceat dictae puellae per se vel +aliumcuriae nostrae implorare judicium. $. 2. ÓGuaeper dictam curiamkmetonibus assignata, per eo0s matrimonio collocetur, porsonarumhonore vel status bonorum úmalitate pensalis, fratrem vel patruumdotem debitam solvere compellendo, guam curent kimetones ipsi procautela dictae puellae debite facere conservari.
O strých pannách za muž vdiné.
Kdyžby který strýc nebo braly sestry své nebo vnuky k letnom došlé ke vdánie za muž dáte nechtěl, snad proto, aby jejtesbožte po její smrti zachoval sobě: tehdy úředniecí nebo kmetovézemě České k jejtemu požádání 24. hodného na cti « na sbožívdáti ji mají a z jejteho statku a z dědinu věno jí zjednati(spnosobiti) právem zemským.
Eť sic est finis Statutorum regni.
Již jest konec Práv země české,jichž sů Čechové užívali zu ciesaře Karla Římského a krále Českého, kterýchpáni, vytieři, zemané i všichni dobří lidé užívají i podnesvzemičeské.© Amen.
Appendix documentorumconstitutiones „Majestatis. Carolinae“ ilustrantium.
Ad const. VL.
(Ordinatio Joannis regis de successione. 1341.)
Nosjudexctjuratiacuniversitascivium© MaioriscivitatisPragensis
Recognoscimus et ad universorum tam. pracsentium gnam futurorum. notitiam harum serie literarum. Cupimus. pervenire, gnodguia excellentissimus princeps, dominus noster, dominus Johannes,inclytas rex Boemiac ac Lucemburgensis comes, ano Domini 1341,feria 2. infra octavas Corporis Christi, convocatis praelatis, principibus, baronibus, nobilibus, consulibus seu juratis praedictne civitatisPragensis et aliarum civitatum regui Boecmiac, civibus nec non cou
9. Majestas Carolina. 189
siliariis seu ambassatoribus civitatis Wratislaviensis, ibidem praesentialiter astantibus, talem coram eis Ordinationem duxit publice faciendam, volens eam babere robur perpetuae firmitatis. hancvidelicet: Onandocungue ex permissíone divina ipsum dominum regemab hac vita (guod absit) migrare contigeret, guod tune statim noset praedicta civitas Pragensis ad illustrem principem dominum Carolum, dicti domini nostri regis Boemiae primogenitum, marchionem Moraviae, suosgue heredes duntaxat, ct adnullum alium juxta ordinationem praedicti domiíninostri regis respectum omnimode habere debeamus.Nos itague ipsius domini nostri regis mandatis, ca gua decet reverentia obedire humiliter cupicntes pro nobis, heredibus et successoribus nostris promittimus bona et sincera fide firmiter et spondemus, auod guandocungue saepedictum dominnum nostrum regemBoemiae decedere contingeret ab hae vita, ex tunc ad ipsum dominum marchionem Moraviae heredesguc snos et ad nullum alinmvolumus habere respectum sibigne tanguam vero et legitimo dominonostro in omnibus et per omnia intendere parere et obedire fidelitercumeffectu.Harumnostrarum.testimonioliterarum.© Datumanno et die etc.
(Pelzel, Cart TV. — Urk. XXV.)
(Declaratio Caroli ad ordinationem Joannis pertinens. 1350.)
Nos judex, jurati et universitas civium civitatis Luthomericnotum facimus uuniversis:
Ouod pridem ad mandatum serenissími ac invictissimi principiset domini nostri gratiosi domini Caroli Romauorum semper Augustiet Bocmiac regis nobis communiter per virum. nobilem dominumRussonem de Luticz regni Boemiae subcamerarium jn consilium convocatis, praefatus dominus Russo vice et nomine praedicti domininostri gratiosi, nos cum iustantia reguisivit, ut cousiderata antidua regníi Boemiae consuctudine dudun laudabiliter observata nec non ordinatione provida, duanclarae memoriae illustris princeps ac magnificus dominus, dominusJoannes auondam Boecmiae rex, genitor einsdem domini nostri,maturadeliberaioneinstituisse dignoscitur, dna ipse pracfatum dominum nostrum Rom. ct Bocmiae regem, primogenitumsuum elusgnec heredes et successores, per másecnlinamJineam descendentes, ab ipso in praefato regno suo Boemiaesuos heredes et suecessores esse constituit, voluit et decrevit, nosetiam illustri principi et domino nostro domino Wenceslao, pracfati domini nostri Rom, et Bocmiae regis pri mogenito, corporaliajuramenta homagii, obedientiae atguc fidelitatis debite praestaremus.
190 9. Majestas Carolina.
Nos igitur praefati regni Boemiae approbatae et laudabiliterobservatac consuetudiní nec non ordinationi praedictae, guam pracfatus dominus noster dominus Joannes olim Boemiae rex memoriaerecolendae provida deliberatione pridem instituit, assensum praeberevolentes ct debitae fidelitatis obseguiis ac obedientia solita co ferventius inhaerere animo deliberato, non per errorem aut improvido,sed omnibus votis communiter accedentibus,
I. Eidem domino nostro Wenceslao, hujusmodi juramenta corporaliter praestitimns et pracstamus, nec non promisimus et promittimus bona nostra fide ct sine omni dolo pro nobis, heredibus etsuccessoribus nostris in perpetnum, ad pracfatum dominum nostrumWencoslaum,incasuubifortasse| serenissimum© dominumnostrum,genitorem ipsius (guem Deus omnipotens custodire dignetur), abhac luce migrare contingeret, immediate habere respectum, sibiguetanguam regi Doemiae, nec non. vero. legitimo ct naturali dominonostro iu omnibus et singulis paárere ac intendere et absgue omniscontradictionis, impedimenti seu difficultatis obstaculo fideliter obedire.
IH. Promittentes nihilominus bona nostra fide sine dolo pronobis, heredibus ot snecessoribus nostris ut praemittitur eadem juramenta corporalia de fide, logalitato et obedientia servandis, nonextante pracfato domino nostro Wenceslao suo primogenito, vel illonon existente seniori suoraůumheredum,
III. velipsoabsgneheredibusdecedente, fratri suo scniori,gi guem habuerit,
IV. ant illo decedente, seniorieinsdem fratris heredi ct sic demnm in antea senioribus fratribus acseniorum fratrum senioribus heredihbus in linea sexusmasculini procedendo
continue pracstare et corporaliter facere perpetuis temporibusafuturis. Praesentium sub nostrae civitatis sigillo testimonio literarum.
Datum Luthomeritz anno 1D. 1350 Jubileo sabatha proximopost festum S. Jacobi apostoli.
(Pelzel, Karl V. — Urk. LXIV.)
(Literae Caroli IV. de successione. 1348)
Karolns Dei gratia Romanorum rex semper Augustus et BoceIniac rex.
Ad perpetuam rei menoriatm.Innita cordi nostro benignitas circa fidelium ct dovotorum no
strorum honores et comnoda continuis intonta vigiliis votis ipsorumannuere jugitor nos inducit, dnotiens poseentium vox ost justa; Inboc enim liberalitatis nostrne non errat intentio, sed rogalis seeptrifastiginm oxlollere salubriter arbitratur. Sane ad nostrac Celsitudinisvenerabilis archicpiscopns Pragensis, Olomucensis, Wratislauiersis ct
90. Majestas Carolina. 191
Luthomuschelensis episcopi, necnon illustres Johannes Karinthiaecomesane Tyrolis et Goritiae, germanus noster charissimus, ac Nicolaus Oppaviae et Ratiboriae duces, ceterigne praelati, duces, principes, barones, proceres et nobiles regni nostri Boemiae et pertinentiarum ejusdem, pracsentiam accedentes: nobis humiliter supplicarunt,ut anasdam litteras Friderici divi Romanorum imperatoris electi,praedecessoris nostri, nobis per ipsos exhibitas, dguarnm tenor etseries seguitur in hace vorba:(Segučtur| privilegiumFriderčciII.abanno1212:Fridericus divina fuvente clementia ete. Vid. Codee j. d. I. 24.)
Nostra confirmare anctoritate regia dignaremur.I. Nos utigne pracfatorum praelatorum, ducum, principum, ba
ronum, procerum et nobilium, gnos honoris et felicis status Romaniregni et Sacri imperii fideles et sollicitos prae ceteris novimus zelatores, ipsumgue regnum Boemiae Romani regní membrum fore nobilius, snpplicationibus benignius inclinati, praefatas litteras, ac omniaet singula contenta in eisdem, laudamus, ratificamns, approbamus,confirmamus, et de novo ex certa scientia de nostrae Romanae regiac plenitudine potestatis. praefatis regno, praelatis, ducibus, principibus, baronibus, proceribus et nobilibus, ac universitati regni ipsiuset pertinentiarum ejusdem, ad usum et opus regum Boemiae in perpetuum damns tenore praesentinm, conferimus et donamus, omnemdiminutionem et defectum, si guis in pracmissis fnerit, de uberioridono Majestatis Romanae regiae et plenitndine potestatis reparantesomnimode et supplentes.
I. Verumtamen si circa contenta in praefatis litteris nonnullicalumpniari, aut ea interpretari sinistre, seu in sensum reprobum declarare, imo verius obscurari forsitan niterentur, ad tollendum demedio omne dubium vel obscurum, guibus dictarnm series aspergiturliterarum, ut regní Boemiae praefati, ipsiusgne incolarum status insincera imperii dilectionis perseveret concordia, et unitatem in vinculo pacis servet, ac incolae dicti regni hiis guae dissidentiac materia possent esse temporibus profnturis et animarum ct corporuminde nascituris periculis rerumgue dispendiis proventuris sollerti praeventione, anteguam ordiantur. tam prudenter guam salubriter praesis, tamnguam mansneti terram hereditent et in pacis multitudinedelectentur,electionem regis Bocmiac*“) in casu dumtaxat et eventu, dguibus de genelogia, progenic, vel semine, aut prosapia regali Boemiae masculus vel fomella superstes legitimus (gnod Deus avertat) nnllus
+) Friderici II. privilegiumsub MT: „Volentes ut guicumguc ab ipsis(i. ©.Boemis) in regem electus fuerit, ad nos vel successoresnostros accedat, regalia debito modo recepturus“ (Cod. I. 24).
192 9. Majestas Carolina.
faeritoriundus vel per guemcumaue alium modum vacare contigerit dictum regnum, ad praelatos,duces,principes, barones, nobiles et communitatem regui praefati et pertinentiarium ejusdem, hbabita cum nonnulis regis Romanorum futuri Imperatoris coelectoribus ac aliis principibus, gui tune temporis nostraeCelsitudinis praesentiae assistebant, deliberationc matura, ipsorumguesano digesti consilio, volumus, decernimus, pronunciamus, interpretamus et praesentis seripti patrocinio declaramus rite, juste et legitime in perpetuum pertinere.
II. Ipsiusgne regis Boemiae electionem in casu ct eventu praedietis et non ahis praefatis praelatis, ducibus, principibus, baronibus,nobilibus ct communitati dicti regni et pertinentiarum. ejusdem denostra Regis Romanorum plenitudine potestatis, ať ex vcerta seientiadamus, concedimn<, conferimus et donamus, dictamagnc electionemmehori, salubriori et saniori, guo potest, modo fieri, confirmamus ettransferimus in cosdem.
IV. Volentes etiam, ut gnicomane in regem Boeniiae electus fuerii,ad nos et suecessores nostros Romanorum reges et imperatores accedat, sua a nobis et successoribus nostris. modo debito et solitoregalia recepturus, non obstantibus legibus, consuetudinibus, usibus,observantiis, juribus municipalibus vel conmmunibusstatutis, sen edietisfactis et editis in cohtrarium auibuscumguc, guas et guac guantumad haec ac si forent nominatim ct de verbo ad verbum scripta praesentibus ct inserta, revocamnus, cassamus, irritaimns. annullamus, etde dicta Romanae regiae plenitndine potestatis decernimus firmitatisfore nullins penitus vel momenti. — — —
Dat. Pragae Anno Domini Millesimo trecentesimo guadragesimo octavo, Indictione Prima, VIJ. idus Aprilis, Regnorum nostrorum anno secundo.
(Orig. archiví olim. Karlstečnensis. Cf. Inventarium ejusdem erchtvt.E copta vidimata anní 1526 typis deseriptum (n Cod. dipl. Wor. VIT. 769.)
Ad const. XVI. XLV, LVII, LXIV, LXV, XIX.
(Concessio libertatum regno et ncolis vegn. Boemiae25. Dec. 1310.)
Johannes. dei gratia Boemiae et Poloniae rex, sacri imperiicitra montes vicarius gencralis, ac Lucemburgensis comes, omnibusin perpetuum.
Gloriae regalis enlmen attollitur, tempnsgne datnr vitae fcheitatiproductius, dum rex amari, non tineri, desiderans, non. sacvicntisseddiligentis.potiusin.subjectorum.assumit| gubernatione.officium.© Namdumipsisinrege.ctregiincis,slecomplacet,CX
0. Majestas Carolina. 195
hniusmodi caritativae receptionis operibus pax, et 6x pacis totiusboni procedit stabilitate fomentum, et pium illud regis pacifici, duohumanum genus, ut honeste vivat, alterum non laedat, jus suumunicuigue tribuat, informatur, decretum ad suum feliciter. infelicidudumtransgressioneabolitumrevocatureffectum.© Auapropternos,gui gubernationi regní Bocmiac superna sumus dispositione praepositi, sic in ipso vivere, sicgue deo auxiliante proponimus dirigereactus nostros, auod nil sibií vendicet odium vel favor usurpet illicitus, sed omnia ex earitate composita inter nos et ipsius regni incolasfidci,amorisetdilectionisperpetuac.sentiantfirmitatem.— Etut hujus nostri Jaudabilis deo favente. propositi iidem regnicolac ineffhtcacict benigna sentiant prosecutione. progressum, hoc. €is promittimus ct ad hoc nos tideli et conslanti promissionis vinculoobligamus:
Ad ©. XVI.
1. Ouod venerabilem in Christo patrem dominum Jobaunem,Pragensem cpiscopuu, principem nostrum. dilectum, CLsuccessoressnos, ipsam Pragensem eeclesiam, totumague clerum, nec non nobileset terrigenas, regniguc ipsius populum universum, bona et possessiones ipsorum, in corum conservabimus juribus, et corum libertates,consuctudines, privilegia ct jura „guaelibet, tam in. judicio guamextra judicium firma c( illibata servabimus, nec ca immutabimus neediminucmus in aliguo, sed ca et per nos tencbimus ct per aliosteneri ct servari semper ab omnibus iminutabilitor lacicmus, nee alianibus, cniuscungue conditionis aut status fuerint, hominibus aligua,guac praedictis juribus, consuctudinibus, privilegiis vel libertatihus
praejudicare possent, privilegia dabimus, imo data ab aliis praesentibus revocamus.II. Et ne huius generalitatis ambiguum calumniosac dguispiamin
terpretationis iguratione adhibita in praedictac. nostrae. voluntaticontrariamctipsorum.regnicolarumodibilem| referatintellectum:eorumdem regnicolarum jura, duac magis dilucidatione et aperta intelligentia opus habent, per hoc non. revocalis nec diminutis aliis,promissa guoguec nostra, dguac cis super cisdem juribus ct guibusdamcertis artienlis. observandis praestitimus, pracsentis. seripli mandavimus annotatione includi.
III. Specialitar enim hace jura regnicolas ipsos ab antiguo habuisse ct a nobis ct successoribns nostris habere debere pracsentibusprofitemur:
Ad c. XLV.
IV. Auod videlicet nobiles ct terrigenaác. Ipsi non tencntur,nec nos ipsos ad hoc debemus aligua ratione. compellere, auod ad
Jiroček: Codex II. £. 1%
194 9. Majestas Carolina.
expeditionem procedant alignam ultra guam metae terrarum Boemiaeet Moraviae se extendnnt, nisi hoc ab eis, nt ultra metas ipsas adexpeditionem procedant, nostris possumus precibus vel denariis obtinere; sed cum jpsis terris Boemiae et Moraviae vel earum alteridefendendae vel pacificandae immineret necessitas, ad hoc sive expeditione, sive servitio alio opus esset, Boemi et Moravi simul veldivisim, prout bonum et status terrarum ipsarum exegerit, procederenecessario tenebuntur.
V. Collecta generalis auogue, agnae vulgariter berna dicitur,nec per nos nec per successores nostros reges Boemiae ipsi regnodebet imponi vel recipi, nisi in duobus casibns infra scriptis: Adcoronationem videlicet regis, et ad anamlibel regis filiam maritandam. Et tunc collecta ipsa hoc modo solvetur: Videlicet guilibetlaneus vel molendinum super ffumen, guotanot rotas habuerit, unumfertonem argenti, et auilibct artifex mechanicus de artificio suo,anaelibet taberna et auodlibet molendinum super rivulum, etiamsiplures rotas habucrit, unum lotonem argenti, et si argenti usus nonfuerit, pro fertone XIII, pro lotone IIIT grossos Pragenses; — deagris autem, gui per laneos distineti non (sunt), de aratro unufertonem nobis ipsius collectae nomine solvere tenebuntur. — Illosantem agros, laneos, artifices, molendinarios et molendina solummodo collectae praedictae subjecta et obnoxia esse dicimus, de anibus dominis eorum census solviter, et (auae non) sunt ipsorumdominorum vel servitorum suorum usibus deputata. Si gnae autemex eis vel servitores dominorum ipsorum pro Servitio suo tenent,vel ipsi domini pro se colunt, Suis vel curiarum. snarum vel bonorum Ssuorum offhicinis vel officiis vel custodiis deputarunt, dicimusnon debere solvi collectam.
Ad c. LVIH, LXVH, LYV.
VI Antiguum etiam regnicolarum ipsorum jus, guoďdaliguorumpraedecessorum nostrorum regum Boemorum temporibus abolitum etabusu revocatum fuerat, renovantes, decernimus ct in perpetua decetero volumus stabilitate manere, guod dguicungne filiis masculisnon relictis decesserit, filiae superstites in hereditate ct bonis paternis succedant. Si autem nec filios nec flias habens ct nulla debonis suis in vita vel in morte dispositione facta decedat, proximiores usaue ad guartum consanguineitatis gradum masculini vecifeminini sexus heredes in bonis suis omnibus et hereditate succedant. Auibus non existentibus, ct legitima bonorum snorum dispo.sitione, prout pracmissum ost, per decedentes non facla, ad nostune demum bona decedentium taliter devolvantur Et hoc idem inbonis eorum, dguipro delictis suis capitali puniunlur sententia, volumus observari: licere autem volumus omnibus filiorum ct filiarum
9. Majestas Carolina. 195
posteritate carentibus et capitali, ut dictum est, sententia punicndis,de bonis snis in vita et in morte disponere, prout corum placueritvoluntati.
Ad c. XIX.
VII. Ceterum ut omnis, gnae de nobis ipsis nobilibus et terrigenis regni Boemiac possit oriri suspicio vel displicendi materiaauferatur, hane nobis legem cum adimplendi necessitate imponimus,et hoc in nobis et successoribus nostris. perpetnuae obligationis observatione firmamus, guod unllam capitaneum. nulum purcravinmvel castellanum in castris nostris, nullum beneficiarium vel officialemaliguem in Bocmia vel Moravia vel in enria nostra ponemus alienigenam,necbona,possessionesvelcastra| velofficiaaliguaalicnigenis ipsis inperpetuum vel ad tempus dabimus, nec cos hereditarein regno Boemiae alignaliter admittamus: sed pracdicta omnia inBoemos vel in Moravos tantum per nos ita dispensari dobere docrevimus, anod (nec) nobis licere aliud judicamus, '
VII. Et ne subrepat alia, guod una via sub sincera sollicitudineprohibetur, hoc praedictac nostrae logi vel aeguali observationis necessitate adjungimus, gnod nullum alicnigenam vel extrancum inBoemia vel Moravia hereditates, vastra, possessiones, bona immobilia vel jura aligua cmere vel empta retinere aligualiter admittemus ; sed si alieni de talibus bona hujusmodi donata vel legata, velforte in dotem dominae alicujus de Bocmia vel Moravia fucrintassignata, vel guocnngne alio titulo pervencrint ad eundem, ea a dicana ad cum porvenerint, intra annum vendore alicui torrigenac teneatur: guod si non fecerit, omnia praedicta, guac fnerat asseculus,tune ad proximiores ipsius dominac consanguincos statim post ipsiusanní terminum devolvantur.
Et ania omnia et Ssingnla supradicta terrigenis ipsis firmasemper volumus ct illibata servare: promittimus, auod cum faventedomino in regem Bohemiae fucrimns coronati, literas praesentis tenoris cum majoribus sigillis nostris regalibus, guibus tune utemur,s gillatas triplicatas ipsi domino episcopo Pragensi ct torrigenis intraduas septimanas a die. coronationis nostrac. dare nullatenus obmittemus .. “
(Palacký, Formelbiicher I. 129.)
Jura et consnetudines regní Boemiae atgne marehionstusMoraviae.
(Constitulio Joannis regis. 1311.)
Johannos. dei gratia Doemiae et Poloniac Rex, Sacri InporiiCitra montes vicarius genoralis. ac Lucemhurgensis Comes, univorsis
196 9. Majestas Carolina.
Regni Boemiae ac Marchionatus nostri Morauiae fidelibus, guibusnosse fuerit opportunum, salutem et notitiam subscriptorum.
Ad fastigia sceptrigeri diadematis, diuina disponente clementia,sublimati, ad hoc feruentibus votis intendimus, ut nostri regiministempore nostrae dicioni subiectis libertas optata proveniat, vitenturpericula ac a malignorum protecti incursibus guiete sedeant, sedendoguiescant et in pulcritudine pacis, in tabernaculis fiduciae, ac temporalium reguie opulenta, guod tunc salubrius fieri et commodius expediricredimus, si ins suum tribuatur cuilibet et ultra debitum non artetur: hoc sane attendentes, omnes Regni nostri Boemiae et Morauiaeprincipes ecclesiasticos et seculares, barones, nobiles, clientes, praelatos, clericos ct universos nostrae dicioni subiectos, plo favorisapplausu fauorabiliter amplectentes, eisdem duximus promittendum :
I. Ouod omnia corum jura, consuetudines, guae et guas a nostris habuerunt et habere consuenerunt praedecessoribus, rata haberevolumus et tenere et cadem inconvulsa conseruare, necnon guodomnia corum priuilegia, guae a nostris habent praedecessoribus, volumus nostris confirmare sigillis,
I. Practerea vt nostri subiccti vberioris nostrae pietalis sentiant benivolentiam, promittimus, vt nullam steuram vel exactionemguae berna vulgariter dicitur, nisi nos vxorem ducere contingeret. senin liberorum nostrorum filiorum et filiarum coniugali copulatione,ab eis aliguatenus exigemus.
III. Caeterum, vt nostri Regni regnicolas ad voluntaria pronocemus obseguia, pollicemur cisdem, guod numaguam alicui altěri guam(Morauo in Morauia) aliguod officium suppae committemus.
IV. Insuper commnunivoto párentum affectantium successionemsnam deuolui ad posteros, clementer assentientes, nolumus guod liberis filiis et filiabus seu fratribus, eorumve filiis infra guartam generationem extantibus, alicuilus nostri subditi bona ad nos tamguamvacantia, nisi propter crimen confiscanda forent, denoluantur, seunostro aerario applicentur.
V. Porro ut suis utilitatibus nostri subditi guietius intendantet commodius conguiescant, hanc cis duximus facere graciam specialem, guod vltra metas Regni nostri Boemiae ct MarchionatusMorauiae, ad guorum defensionem Principes, Barones, Nobiles Regninostri Boemiae ct Marchionatus Moraniae contra omnem hominemnobis assistere fideliter promiserunt, pro subiugatione alicuius terraealienigenae cos inuitos nullatenus compellemus.
VI. Postremo cum steuram guae berna vulgariter dicitur, incasibus superjus CXpressis, nec non in corouatione Regis Boemiae,in guo casu berna ctiam est tollenda, acciperc nos contigerit, nolumus, vt plus guam unns ferto argenti de lanco reguiralur vel aliguatenue exigatur.
9. Majestas Carolina. 191
Ouae omnia et singula sigillis nostrac excellentiae fecimuscommuniri. Datum Bruune XIIII“. Kalendas Julij. Anno domiuiMillesimo. CCC“. Undecimo, Regnorum nostrorum Anno Primo.
(Orig. membr. tn archivo march. Moraviae sub N. 1. inter Privilegia. — Confirmatio hujus constitutionis in. libro domíní Čtiborií deCůnburk „Kniha Tovačovská“ adjecta versione boemica.)
Ad const. XXVII.
Strenuus miles, Cztiborius de . . . . circa tabulas terrae, guasdomini barones regni Boemiae singulis annis in guatuor temporibusdumtaxat, secundum consuetudinem hactenus approbatam — Consueverunt aperire et guae sub clavibus nobilium baronum Benossiide Wartemberg semmi camerarii (1365), Andreae de Duba judicis(1343 ss.), Stephani prothonotarii terrae Boemiae (1351, 1358 ss.)stricte reservatur, personaliter constitutus, petebat, ut sibi impositionem hereditatis suae de praedictis tabulis extraherem etc.
(Formula. — Palacký, Formelbiůcher II. 248.)
Dissertatio commemoranda:Dr. Franc. Pelzel, Die Majestas Carolinae (Mitth. des Vereins fůr
Geschichte der Deutschen in Bohmen. VI. 1867).
„,