Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia...
Transcript of Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia...
![Page 1: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/1.jpg)
Rak jelita grubego
www.anticancerfund.org www.esmo.org
Chcielibyśmy to wyjaśnić.
Seria poradników dla pacjentów ESMO/ACFopartych na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej
Co to jest rak jelita grubego?
![Page 2: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/2.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona1
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
RAKJELITAGRUBEGO:PORADNIKDLAPACJENTÓW
INFORMACJEDLAPACJENTÓWOPARTENAWYTYCZNYCHESMO,DOTYCZĄCYCHPOSTĘPOWANIADIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO
PoradniktenzostałopracowanyprzezAnticancerFund,abyułatwićpacjentomiichrodzinomlepszezrozumienienaturyrakajelitagrubegoipoznanieoptymalnychmetodleczeniawzależnościodjegopodtypu.Zalecamy,abypacjencidowiedzieli sięod swoich lekarzy, jakiebadania i rodzaje leczeniakoniecznesąprzydanymtypie istadiumzaawansowaniachoroby. Informacjemedycznezawartewniniejszym dokumencie są oparte na wytycznych dotyczących postępowania diagnostyczno-terapeutycznegowrakujelitagrubegoopracowanychprzezEuropeanSocietyforMedicalOncology(ESMO).NiniejszyporadnikdlapacjentówzostałwydanywewspółpracyzESMOijestrozprowadzanyzajegozgodą.ZostałonopracowanyprzezlekarzaizweryfikowanyprzezdwóchonkologówzESMO,w tym głównego autora wytycznych dla profesjonalistów. Tekst ten został także skonsultowany zprzedstawicielamipacjentówzGrupyRoboczejPacjentówOnkologicznychESMO.DodatkoweinformacjenatematAnticancerFund:www.anticancerfund.orgDodatkoweinformacjenatematESMO:www.esmo.orgDla słów oznaczonych gwiazdką (*) podane są definicje, znajdujące się w słowniczku na końcudokumentu.
![Page 3: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/3.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona2
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Spistreści
Podstawoweinformacjenatematrakajelitagrubego...........................................................................3
Definicjarakajelitagrubego...................................................................................................................5
Czyrakjelitagrubegowystępujeczęsto?...............................................................................................6
Jakiesąprzyczynyrakajelitagrubego?..................................................................................................7
Wjakisposóbustalanejestrozpoznanierakajelitagrubego?.............................................................10
Badanieprzesiewowewkierunkurakajelitagrubego.........................................................................14
Jakieinformacjesąniezbędneprzedrozpoczęciemleczenia?.............................................................15
Jakiesąmożliwościleczenia?...............................................................................................................19
Jakiesąpotencjalnedziałanianiepożądane(skutkiuboczne)leczenia?..............................................33
Cosięstaniepozakończeniuleczenia?................................................................................................37
Słowniczek............................................................................................................................................40
Autor tekstu:drAnBilliau (CelsusMedicalWriting LLC,dlaAnticancer Fund); recenzenci:drGauthierBouche (AnticancerFund), dr Svetlana Jezdic (ESMO), prof. Roberto Labianca (ESMO), prof. Bengt Glimelius (ESMO), prof. Eric Van Cutsem(ESMO),prof.DirkArnold(ESMO)orazprof.GabriellaKornek(GrupaRoboczaPacjentówOnkologicznychESMO).
Jest to pierwsza aktualizacja niniejszego poradnika. Aktualizacja ta odzwierciedla zmiany wprowadzone w nowej wersjiwytycznych ESMO dotyczących postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Autorami tej aktualizacji są dr GauthierBouche(AnticancerFund)idrAnaUgarte(AnticancerFund),arecenzentem-drSvetlanaJezdic(ESMO).
Niniejszy poradnik został przetłumaczony na język polski przez profesjonalnego tłumacza i zweryfikowany przezdrMagdalenęSzymanik.
![Page 4: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/4.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona3
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
PODSTAWOWEINFORMACJENATEMATRAKAJELITAGRUBEGODefinicjarakajelitagrubego• Rak,któryrozwijasięwjeliciegrubym.
Rozpoznanie• Rak jelita grubego wywołuje dolegliwości częściej, gdy jest bardziej zaawansowany. Częste
objawy obejmują zmianę częstości wypróżnień, dyskomfort w jamie brzusznej, zmęczenie izmniejszeniemasyciała.Obecnośćkrwiwstolcumożebyćsygnałemostrzegawczym.Krewmożebyćwidocznagołymokiemlubwanalizielaboratoryjnejstolca.
• Endoskopia to badanie polegające na wprowadzeniu światłowodu przez odbyt do jelita;umożliwiaonoobserwacjęwnętrzajelita.Guznowotworowywykrytywodległoścido15cmododbytuuważanyjestzaguzaodbytnicy,natomiastpołożonydalejuważanyjestzaguzaokrężnicy.
• Równieżspecjalnebadaniaradiologiczneułatwiająokreślenielokalizacjiirozmiarówguza.• Testy krwi w kierunku markera nowotworowego, antygenu karcynoembrionalnego (CEA,
carcinoembryogenic antigen),mogą być przydatnew pewnych sytuacjach, ale rozpoznanie niepowinnobyćopartewyłącznienawynikutakiegotestu.
• Potwierdzenierozpoznaniamożliwejesttylkonapodstawielaboratoryjnejanalizyguzaizajętychtkanek(badaniehistopatologiczne).
LeczeniewzależnościodzakresuchorobyLeczeniezłośliwychpolipów• Polipyostwierdzonymzłośliwymcharakterzepowinnybyćusuniętezokrężnicy.Wzależnościod
stopnia inwazjizłośliwychkomórekwpolipiezalecanymożebyćzabiegchirurgicznyoszerszymzakresie.
LeczeniewzależnościodstadiumchorobyUwaga:Niekiedypowstępnymleczeniuianalizieusuniętegoguzamożeokazaćsię,żenowotwórjestbardziejzaawansowanyikoniecznajestzmianaschematuleczenia.• W stadium0 rak jest ograniczony do najbardziej powierzchniowejwarstwy ściany jelita, błony
śluzowej.Guzpowinienbyćusuniętychirurgicznie.• StadiumI obejmuje o jedną warstwę więcej (warstwę podśluzową), a nawet dosięga warstwy
mięśniowej okrężnicy lub odbytnicy. Guz powinien być usunięty chirurgicznie, podobnie jaklokalnewęzłychłonne.
• Rakw stadiumII obejmujemięśniówkę jelita i nacieka sąsiadujące narządy. Leczenie obejmujechirurgiczne usunięcie wszystkich tkanek zajętych chorobą; ponadto u niektórych pacjentówkonieczna jest dodatkowo chemioterapia w przypadku raka okrężnicy, bądź radioterapia lubradioterapiaskojarzonazchemioterapiąwprzypadkurakaodbytnicy.
• Rak w stadiumIII obejmuje struktury przylegające do okrężnicy, a także regionalne węzłychłonne. Leczenie obejmuje chirurgiczne usunięcie guza i innych tkanek zajętych chorobą orazleczenie adjuwantowe, tzn. chemioterapię w przypadku raka okrężnicy bądź radioterapię lubchemioterapięskojarzonązradioterapiązwprzypadkurakaodbytnicy.
• WstadiumIVzajętesąodległenarządy,takiejakwątrobaipłuca.Dostępnemetodyleczeniatochemioterapiaibiologiczneleczeniecelowane.Chemioterapiaumożliwiazmniejszeniewielkościguzówprzerzutowych,aby,wmiaręmożliwości,nadawałysięonedousunięciachirurgicznego.
![Page 5: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/5.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona4
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Obserwacja(kontrola)• Nie ma powszechnie przyjętego protokołu obserwacji. Po zakończeniu leczenia lekarz
prowadzący pacjenta zaplanuje wizyty w celu monitorowania skutków ubocznych leczenia,możliwej wznowy (nawrotu) choroby i zapewnienia pacjentowi wsparcia w powrocie donormalnegożycia.Okresobserwacjimożetrwaćdo5lat.
![Page 6: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/6.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona5
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
DEFINICJARAKAJELITAGRUBEGORakjelitagrubegojesttorak,któryrozwijasięwjeliciegrubym.Rakokrężnicyodnosisiędoraka,któryrozwijasięwokrężnicy,najdłuższejczęścijelitagrubego.Rakodbytnicy rozwija sięwodbytnicy,końcowym,prostymodcinku jelitagrubego,którykończy sięnaodbycie.Odbytstanowiotwarcieodbytnicynazewnątrz,isłużydowydalaniastolca.Rakmożepowstaćtakżewodbycie,jednakżerakodbytutoodrębnachoroba,któraniejestujętawtymporadniku.
Budowa układu pokarmowego. Kolejne odcinki przewodu pokarmowego to przełyk, żołądek, jelito cienkie,jelitogrube(składającesięzokrężnicyiodbytnicy)orazodbyt.Nailustracjiprzedstawionotakżewątrobę.
![Page 7: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/7.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona6
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
CZYRAKJELITAGRUBEGOWYSTĘPUJECZĘSTO?Rak jelitagrubego jestnajczęściejwystępującymrakiemwEuropie i trzecimcodoczęstościrakiemnaświecie.W2012r.rakajelitagrubegorozpoznanouokoło447000pacjentówwEuropie.Stanowitookoło13%wszystkichprzypadkówrakanatymobszarze.Większośćrakówjelitagrubegoobejmujeokrężnicę;określanesąjakorakokrężnicy,stanowiący9%wszystkichprzypadkówrakawEuropie.Okołojednatrzeciaprzypadkówrakajelitagrubegoobejmujetylkoodbytnicęisąoneokreślanejakorakodbytnicy.Rakjelitagrubegowystępujeczęściejumężczyznniżukobiet.WEuropiewprzybliżeniuujednegona20mężczyzniujednejna35kobietwjakimśmomencieżyciarozwiniesięrakjelitagrubego.Innymisłowy,każdegorokuwEuropierakjelitagrubegorozpoznawanyjestuokoło35na100000mężczyzniuokoło25na100000kobiet.Generalnieczęstośćwystępowaniarakajelitagrubegojestwiększawregionachbardziejuprzemysłowionychizurbanizowanych.Większośćpacjentówz rakiem jelitagrubegomaponad60latwmomencie rozpoznania, a rak tenrzadkowystępujeprzed40.rokiemżycia.
![Page 8: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/8.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona7
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄPRZYCZYNYRAKAJELITAGRUBEGO?Aktualnie przyczyny raka jelita grubego nie są dokładnie poznane. Zidentyfikowano jednak pewneczynniki ryzyka*. Czynnik ryzyka* zwiększa ryzyko wystąpienia raka, ale nie jest konieczny aniwystarczającydojegospowodowania.Czynnikryzyka*niestanowisamwsobieprzyczynychoroby.Uczęściosóbztymiczynnikamiryzyka*nigdyniewystąpirakjelitagrubego,zkoleiuczęściosób,któreniemajążadnegoztychczynników,mimotomożerozwinąćsiętachoroba.Rakjelitagrubegonajczęściejwystępujejakochorobasporadyczna*,cooznacza,żeniejestzwiązanazżadnymidziedziczonymigenami*niosącymizesobązwiększoneryzykotegotypuraka.Wokoło20%przypadkówrakajelitagrubegowystępujerodzinnie.Mniejniżpołowaznichpowstajewefekcie znanychpredyspozycji genetycznych*.Wpozostałychprzypadkach rodzinnychprzyczynajest nieznana. Występowanie w rodzinie może być spowodowane nie tylko wspólnymidziedziczonymigenami,aleteżwspólnymiczynnikamiśrodowiskowymizwiększającymiryzykoraka.Główneczynnikiryzyka*rakajelitagrubegosąnastępujące:
- Starzeniesię:ryzykorakajelitagrubegowzrastazwiekiem.
- Czynnikiryzykazwiązaneztrybemżycia*:o Dieta: dieta jest najważniejszym
środowiskowym czynnikiem ryzyka*raka jelita grubego. Dieta bogata wczerwone mięso (wołowina,wieprzowina, baranina, jagnięcina) iprzetworzone mięso (parówki, mielonki), bogata w tłuszcz i/lububoga w błonnik może zwiększać ryzyko wystąpienia raka jelitagrubego.Piciedużychilościalkoholujesttakżeczynnikiemryzyka*rakajelitagrubego.
o Otyłość:nadwagazwiększaryzykowystąpieniarakajelitagrubego.o Siedzący tryb życia: osoby, które nie są bardzo aktywne fizyczniemają zwiększone
ryzykowystąpieniarakajelitagrubego.Czynniktenjestniezależnyodmasyciała.o Cukrzycatypu2*zwiększaryzykowystąpienianowotworuwjeliciegrubym.Czynnik
tenniezależyodewentualnejnadwagiosoby.o Palenie tytoniu: palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia dużych polipów* w
jeliciegrubym,stanowiącychdobrzeznanezmianyprzedrakowe*.
![Page 9: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/9.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona8
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
- Obecność polipów w jelicie grubym w wywiadzie: zmianyrozrostowe w jelicie, określane jako polipy* lub gruczolaki*,nie są jako takie rakowate. Jednakżewdługimczasie zmianytemogą przekształcić sięw raka.W związku z tympolipy sąuważane za dobrze poznane zmiany przedrakowe*. W raziewykrycia polipów* w jelicie grubym, na przykład podczasbadania przesiewowego, powinny być usunięte, abyuniemożliwićichprzekształceniewraka.
- Obecnośćraka jelitagrubegowwywiadzie:nawet jeśliguzzostałcałkowicieusuniętyprzezpoprzednio stosowane leczenie, istnieje zwiększone ryzyko pojawienia się nowego guza winnejczęściokrężnicylubwodbytnicy.
- Obecnośćinnychtypówrakawwywiadzie:występowaniewprzeszłościinnychnowotworów,takich jak chłoniak*, rak jądra* lub rak endometrium*, zwiększa ryzyko rozwoju raka jelitagrubego.
- Choroba zapalna jelita, taka jak choroba Leśniowskiego-Crohna lubwrzodziejące zapaleniejelitagrubego*.Sątochorobyzwiązanezdługotrwałymstanemzapalnymjelitagrubego.Powielu latach może to doprowadzić do dysplazji*, czyli zaburzenia organizacji komórekwewnętrznej wyściółki jelita. Dysplazja* może z czasem przekształcić się w raka. Ryzykowzrasta wraz z czasem trwania choroby zapalnej jelita, oraz z ciężkością i zakresem stanuzapalnego. Przypadki raka jelita grubego u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna lubwrzodziejącym zapaleniem jelita grubego stanowią około dwie trzecie wszystkichprzypadkówsporadycznego*rakajelitagrubego.
- Występowaniew rodzinie:wokoło20%przypadków raka jelita grubegowystępują związkirodzinne. Jeśli krewny pierwszego stopniama raka jelita grubego, ryzykowystąpienia rakajelitagrubego jestdwukrotniewiększe.Może tobyć spowodowanedziedziczonymigenamilubtakimisamymiczynnikamiśrodowiskowymi*.Ważne jest sprawdzenie występowania możliwych przypadków raka jelita grubego wrodzinie.Wwybranychprzypadkachnależyrozważyćbadanieprzesiewowewmłodymwiekui/lubporadnictwogenetyczne*.
Znane zespoły dziedziczne*, które predysponują do wystąpienia raka jelita grubego, sąnastępujące:
o Polipowatośćrodzinnagruczołowa*(FAP,FamilialAdenomatousPolyposis).Uosóbztym zespołem występuje mutacja* lub brak genu APC*, co prowadzi do wzrostusetek lub nawet tysięcy polipów w jelicie grubym w młodym wieku. Rak możerozwinąć się z jednego takiego polipa* (lub większej ich liczby) przed 40. rokiemżycia, a czasami nawet w wieku 20lat. Aby do tego nie dopuścić, należy usunąćchirurgicznie jelito grube. Wariantem tego zespołu jest zespół AFAP: Poronna(osłabiona) postać zespołu FAP*, w którym polipów jest mniej i pojawiają się wpóźniejszymwiekuwporównaniudozespołuFAP.
![Page 10: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/10.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona9
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o Zespół Lyncha*, zwany także dziedzicznym, niepolipowatym rakiem jelita grubego(HNPCC,HereditaryNon-polyposis Colorectal Cancer). Osoby z tym zespołemmająmutacje*pewnychgenów,powodująceniewydolnośćmechanizmównaprawyDNA.Wkonsekwencji łagodnynowotwór jelita grubegomożeprzekształcić sięw rakawszybszymtempie(przeciętniewciągu2do3lat),niżuosobybezzespołuLyncha*.Wraziewystąpienia raka jelitagrubegowzespoleLyncha,przeciętnywiekpacjentawchwili rozpoznania wynosi 45lat. Zespół Lyncha* wiąże się też ze zwiększonymryzykiempewnychinnychtypówraka,takichjakrakendometrium(trzonumacicy)*lubrakjajnika*.
Inne,rzadziejwystępującezespołydziedziczne,tozespółTurcota*,zespółPeutza-Jeghersa*ipolipowatośćzwiązanazMYH*.OsobypochodzącezpopulacjiŻydówaszkenazyjskichmajązwiększone ryzyko wystąpienia raka jelita grubego z uwagi na pewne dziedzicznemutacjegenetyczne*występującewtejpopulacji.
Zkoleipewneczynnikimajądziałaniechroniącewpewnymstopniuprzedrakiemjelitagrubego.
- Dieta bogata w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste zmniejsza ryzyko raka jelitagrubego.
- Także zwiększenie aktywności fizycznej może pomóc w zmniejszeniu ryzyka raka jelitagrubego.
- Sugeruje się, że długotrwałe przyjmowanie leków przeciwzapalnych*, takich jak kwasacetylosalicylowy (aspiryna) jest metodą zmniejszającą ryzyko nawrotu* niedziedzicznychpolipów jelita grubego. Wykazano, że kwas acetylosalicylowy zmniejsza ryzyko raka jelitagrubegouosóbzzespołemLyncha*.Sugerujesiętakże,żesprzyjacofaniusiępolipów*jelitagrubego u pacjentów z FAP*, jednakże uzyskanie przekonujących dowodów wymagaprzeprowadzeniadodatkowychbadań.
- Sugeruje się, że przyjmowanie żeńskich hormonów przez kobiety po menopauzie możezmniejszyćryzykorakajelitagrubego.Jednakżeuzyskanieprzekonującychdowodówwymagaprzeprowadzeniadodatkowychbadań.
![Page 11: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/11.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona10
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
WJAKISPOSÓBUSTALANEJESTROZPOZNANIERAKAJELITAGRUBEGO?Podejrzenie raka jelita grubegomogąbudzić różneokoliczności, ale najczęściejwtedy, gdypacjentskarżysięnapewnedolegliwościlubobjawy.Rakjelitagrubegomożebyćteżwykrytydziękibadaniuprzesiewowemu.Wwielukrajachdostępnesąprogramysystematycznychbadańprzesiewowychdlaosób w wieku ponad 50lat mające na celu wykrywanie polipów* jelita grubego oraz raka jelitagrubego we wczesnym stadium. Procedura badań przesiewowych opisana jest dokładnie wnastępnymrozdziale.ObjawyioznakirakajelitagrubegoObjawyZasadniczeobjawywczesnego raka jelita grubego są częstoniewyraźne,ponadto częstowystępująteżwkontekścieinnych,częstychnienowotworowychstanówmedycznych,wzwiązkuzczymniesąswoistedlarakajelitagrubego.Wwiększościprzypadkówrakjelitagrubegowbardzowczesnejfazieniepowodujeżadnychdolegliwościaniobjawów.OznakiObecność krwiw stolcumoże być oznaką raka lub polipa jelita grubego. Kreww stolcumoże byćczerwonalubczarna(jeślizostałastrawiona).Czarnystolecwtymkontekścieokreślasięjakostolecsmolisty;częstospowodowanyjestkrwawieniemzezmianyznajdującejsięwwiększejodległościododbytu.Takautratakrwimożebyćniekiedyniewidocznagołymokiem(mikroskopowa).Utratakrwimoże prowadzić do niedoboru żelaza i/lub niedokrwistości (małej liczby czerwonych krwinek* imałegostężeniahemoglobiny*)ipowodowaćtakieobjawy,jakzmęczenie,dusznośćibladośćskóry.RozpoznaniePołączenie następujących dolegliwości, zwłaszcza utrzymujących się przezdłuższy czas, powinno zbudzić podejrzenie raka jelita grubego i stanowićpodstawędozleceniadalszychbadań:
− zmianaczęstościwypróżnień,− ogólnydyskomfortwjamiebrzusznej,− utratamasyciałabezwyraźnejprzyczyny,− długotrwałezmęczenie.
Rozpoznanie raka jelita grubego opiera się na wynikach badań opisanychdokładnie poniżej. Należy pamiętać, że w przypadku kobiet ważne jestwykluczenieobecnościjednoczesnegorakapiersi(sutka),jajnikaiendometrium(trzonumacicy)*.
![Page 12: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/12.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona11
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
1. BadanieprzedmiotoweObejmujetorównieżbadanieprzedmiotowejamybrzusznej ibadanie przezodbytnicze (per rectum). Lekarz, badającpalpacyjnie brzuch, sprawdza, czy guz nie spowodowałpowiększeniawątrobylubnagromadzenianadmiarupłynówwjamie brzusznej (wodobrzusze). Podczas badaniaprzezodbytniczego lekarz bada wnętrze odbytu i odbytnicyprzy użyciu palca dłoni w rękawiczce w celu wykryciapatologicznegoobrzękulubśladówkrwi.
2. Endoskopia*
Podczasendoskopii*jelitagrubegoprzezodbytdojelitawprowadzanyjestcienkiświatłowódze źródłemświatła i kamerą.Umożliwia toobserwacjęwnętrza jelitapodkątemobecnościpatologicznychobszarówlubwzrostunawewnętrznejwyściółcejelita.Wprowadzenieprzezendoskopdrobnychnarzędziumożliwialekarzomprzeprowadzeniebiopsji*nieprawidłowegoobszaru lub,w razie znalezienia polipa, usunięciegow całości. Uzyskanaw ten sposób tkanka jestprzesyłana do laboratorium w celu wykonaniabadaniahistopatologicznego*(patrzniżej).Endoskopię* można przeprowadzić w różnychobszarach jelita grubego, wprowadzając odpowiedniinstrument na różną, pożądaną głębokość.Rektoskop* jest to krótki, sztywny instrument, którywprowadzasiętylkodoodbytnicy(badanietonazywasię rektoskopią). Sigmoidoskop* jest dłuższym,elastycznym instrumentem, którywprowadza się donajniższej części okrężnicy, powyżej odbytnicy(badanie to nazywa się sigmoidoskopią*). Kolonoskop* jest długim, elastycznym instrumentem,którywprowadzasięprzezcałądługośćjelitagrubego(badanietonazywasiękolonoskopią*).Guzznajdującysięwodległoścido15cmododbytuklasyfikowany jest jakoguzodbytnicy,natomiastkażdyguzpołożonydalejododbytuuważanyjestzaguzokrężnicy.W raziewykrycia guzaodbytnicy podczas rektoskopiiwymagane jest teżwykonanie pełnejkolonoskopiiprzedoperacjąlubpooperacji.
3. Badaniaobrazowe
− Kolonografia TK*. Badanie to polega na wykonaniuobrazowania TK* jamy brzusznej, a następniekomputerowej rekonstrukcji trójwymiarowychobrazów wewnętrznej powierzchni jelita grubego.Badanietonazywasięteżwirtualnąkolonoskopią.Niejest to badanie stosowane rutynowo, ale może byćprzydatne, jeżeli wykonanie kolonoskopii nastręczatrudności, np. z powodu guzów blokujących światłojelita. Może także ułatwić chirurgowi dokładneokreślenielokalizacjiguzaprzezoperacją.
![Page 13: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/13.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona12
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
− ObrazowanieRTGz tzw.podwójnymkontrastem.Badanie topoleganawprowadzeniudookrężnicyprzezodbytzawiesinysiarczanubaru(mlecznobiałypłynstosowanypowszechniewbadaniachradiologicznych),anastępniepowietrza.Zarównosiarczanbaru,jakipowietrzesąwidoczne na obrazach RTG*, co umożliwia zobrazowanie zarysu wewnętrznej powierzchniokrężnicy i odbytnicy. Badanie to stosowane jest w wyjątkowych sytuacjach, zwykle gdytrudnejestwprowadzeniekolonoskopu*doprawejczęściokrężnicy, jednakżewspółcześniezwyklezamiastniegostosujesiękolonografięTK*.
− Przeprowadzenie kolonoskopii i wirtualnej kolonoskopii wymaga odpowiedniegoprzygotowaniajelita.
4. Testylaboratoryjne
- Rutynowe testy krwi przeprowadzane w takiej sytuacji obejmują pełnąmorfologiękrwiorazparametryczynnościwątrobyinerek.
- Markery nowotworowe to różne czynniki wytwarzane przez nowotwory,których zawartość we krwi można zmierzyć. Wyniki oznaczeń zawartościmarkerów nowotworowych, razem z wynikami rutynowych badań, mogąułatwić wczesne rozpoznanie wznowy* nowotworu po pierwotnymleczeniu lubobserwacjęewolucjinowotworupodczas leczenia lubpo jegozakończeniu. Wciąż prowadzone są szeroko zakrojone badania naukowemające na celu identyfikację swoistych markerów raka jelita grubego. Zwyjątkiemantygenukarcynoembrionalnego (CEA,patrzniżej), którymożebyćprzydatnywpewnychsytuacjach,dotejporynieopracowanożadnegotakiegotestu.
- Antygenkarcynoembrionalny*(CEA).KomórkirakajelitagrubegomogąwytwarzaćczynnikCEA*,któregozawartośćwekrwimożnaoznaczyćspecjalnymtestem.Jednakżeniewszystkieraki jelita grubego wytwarzają CEA*, a jego zawartość może być zwiększona także wprzypadkuinnychnowotworówiinnych,niezłośliwychstanów.WzwiązkuztymoznaczanieCEA* nie nadaje się do stosowania jako test przesiewowyw kierunku raka jelita grubego.Jednakżewprzypadkupacjentówztakimrakiem,którzymajązwiększonązawartośćCEA*wmomencie rozpoznania, parametr ten może być przydatny przy ocenie rokowania* i wtrakcieobserwacjipoleczeniu.
5. Badaniehistopatologiczne*
Jesttoanalizalaboratoryjnatkankinowotworu.Przeprowadzasięjąpodmikroskopem,badającmateriał pobranypodczasbiopsji*lub polip usunięty podczas badania endoskopowego. Napodstawie informacji uzyskanych w badaniu histopatologicznymmożliwe będzie potwierdzenie rozpoznania raka jelita grubego iustaleniejegoszczegółowejcharakterystyki.
![Page 14: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/14.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona13
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
W razie przeprowadzenia operacji, badanie histopatologiczne* obejmuje nie tylko tkankęsamego guza, ale także węzły chłonne*, które są rutynowo usuwane, oraz narządy zajęteprzez nowotwór i usunięte podczas operacji. Konieczne może być także przeprowadzeniebadania histopatologicznego* przerzutów*. Badanie histopatologiczne* stanowi częśćprocesunazywanegookreślaniemstadiumzaawansowania*.Oznaczato,żelekarzedefiniujązakres, w jakim rak jelita grubego rozprzestrzenił się na inne narządy lub spowodowałprzerzuty*. Określenie stadium zaawansowania* umożliwia lekarzom wybór optymalnegoleczenia.W punkcie „Jakie informacje są niezbędne przed rozpoczęciem leczenia?” opisano w jakisposóbwynikibadaniahistopatologicznego*wpływająnawybórleczenia.
![Page 15: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/15.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona14
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
BADANIEPRZESIEWOWEWKIERUNKURAKAJELITAGRUBEGOWwielu krajach dostępne są programy systematycznych badań przesiewowych dla osóbwwiekuponad 50lat mające na celu wykrywanie polipów* jelita grubego oraz raka jelita grubego wewczesnymstadium.Przyczynywprowadzenia takichprogramówsą takie, że,popierwsze, rak jelitagrubego we wczesnym stadium często daje niejasne objawy lub nie daje żadnych objawów, podrugie, polipy* stanowią dobrze znane zmiany przedrakowe*, a po trzecie, wiek stanowi istotnyczynnikryzyka*.Program badań przesiewowych zwykle obejmuje test na krew utajoną w stolcu (FOBT)* orazkolonoskopię* jako badanie potwierdzające. Test FOBT* służy do badania stolca pod kątemzawartościśladowychilościkrwi;guzjelitagrubegomożeuwalniaćniewielkieilościkrwiniewidocznegołymokiem.Podczaskolonoskopiido jelitagrubegowprowadza sięprzezodbyt cienki światłowódzkamerą, coumożliwialekarzowiskontrolowanieodbytnicyiokrężnicyorazwykryciepolipów*lubinnychguzówjelitagrubego.W Europie badania przesiewowe zalecane są mężczyznom i kobietom w wieku 50 i więcej lat,przeprowadzane co rok lub 2 lata aż do osiągniecia wieku 74lat. Program badań przesiewowychobejmujeFOBT*orazkolonoskopię*wprzypadkuosóbzdodatnimwynikiemFOBT*.
![Page 16: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/16.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona15
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIEINFORMACJESĄNIEZBĘDNEPRZEDROZPOCZĘCIEMLECZENIA?Abywybraćoptymalnysposóbleczenia,lekarzebędąmusieliwziąćpoduwagęwieleaspektówdotyczącychzarównopacjenta,jakinowotworu.Ważneinformacjenatematpacjenta
• Płeć,• Wiek,• Wywiadmedyczny,obejmującyteżprzebytechorobyiichleczenie,• Obecnośćnowotworu jelitagrubego,polipów* jelitagrubego i innych
nowotworówwwywiadzierodzinnym,• Ogólnesamopoczucieistansprawności,• Konkretnedolegliwościfizyczne,• Wynikibadaniaprzedmiotowego,• Wyniki testów laboratoryjnych:morfologii krwi, czynności nerek iwątrobyorazoznaczenia
CEA*,• Wynikibadańendoskopowychiobrazowych.
Ważneinformacjenatematnowotworu
• Określeniestadiumzaawansowania(ang.staging)*
Lekarze określają stadium zaawansowania nowotworu stosując różne metody oceny zakresu jegorozprzestrzenienia się lokalnie oraz do odległych miejsc w organizmie. Proces ten nazywa sięokreślaniemstadiumzaawansowania*.Dokładnaznajomośćstadiumzaawansowaniamazasadniczeznaczeniedlapodjęciawłaściwejdecyzjio trybie leczenia. Stadium determinuje też rokowanie* dla danego pacjenta: im niższe stadiumzaawansowania,tymlepszerokowanie*.Stadium zwykle określa się dwa razy: Lekarze oszacowują stadium zaawansowania raka poprzeprowadzeniu badań przedmiotowych i obrazowych. W razie przeprowadzenia operacji,oszacowane stadium zaawansowania* może się zmienić po poznaniu wyników badaniahistopatologicznego* usuniętego guza, węzłów chłonnych* i/lub innych narządów ewentualnieusuniętych podczas operacji. Nazywa się to chirurgicznym określaniem stadium zaawansowania*.Badanie histopatologiczne* powinno objąć wszystkie marginesy resekcji próbki pobranej podczasoperacji, aby sprawdzić, czyniedoszłodo rozprzestrzenienia sięnowotworupozausuniętyobszar.Dokładneokreśleniestadiumzaawansowania*wymagausunięciaconajmniej12węzłówchłonnych.Ponadtobadaniehistopatologiczne*powinnoumożliwićstwierdzenie,czynowotwórniezająłnaczyńkrwionośnychlubnerwów.
![Page 17: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/17.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona16
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Powszechnie stosuje się system klasyfikacji stadium zaawansowania *TNM. Kombinacja ocenywielkości guza i zajęcia okolicznych tkanek (cecha T), zajęcia węzłów chłonnych*(cecha N) orazobecności przerzutów*, czyli rozsiewu raka do innych narządów ciała (cecha M) umożliwiazakwalifikowanienowotworudojednegozestadiówopisanychwtabeliponiżej.Podanedefinicjesądośćnaukoweiodnosząsiędoszczegółowejanatomiijelitijamybrzusznej,wzwiązkuzczymusilniezalecamyzwróceniesiędolekarzacelemuzyskaniadokładniejszychobjaśnień.Stadium Definicja Kategoria
Stadium0 Rakinsitu:złośliwynowotwórograniczonydobłonyśluzowej*,którynienaciekabłonypodśluzowej*.
Zlokalizowanyrakjelitagrubego
StadiumI Nowotwórnaciekabłonępodśluzową*lubmięśniówkęwłaściwą*.StadiumIIA Nowotwórrozprzestrzeniłsięprzezmięśniówkęwłaściwą*dobłony
podsurowiczej*lubdookolicznychtkanekwprzestrzeniwewnątrzotrzewnowej*.
StadiumIIB Nowotwórnaciekaotrzewnątrzewną*i/lubbezpośrednionaciekanarządylubstrukturywprzestrzeniwewnątrzotrzewnowej*.
StadiumIII Nowotwórspowodowałpowstanieprzerzutów*wregionalnychwęzłachchłonnych*.StadiumIIIdzielisięna3osobnepodstadiawzależnościodinwazjilokalnegonowotworuiliczbywęzłówchłonnych*zprzerzutami*a.• StadiumIIIA:Nowotwórnaciekabłonępodśluzową*lubmięśniówkę
właściwą*orazzajmuje1-3regionalnychwęzłówchłonnych*.• StadiumIIIB:Nowotwórnaciekabłonępodsurowiczą*otrzewną
trzewną*lubsąsiadującenarządyorazzajmuje1-3regionalnychwęzłówchłonnych*.
• StadiumIIIC:Nowotwór,niezależnieodstopnialokalnejinwazji,zajmuje4lubwięcejregionalnychwęzłówchłonnych*.
StadiumIV Doszłodorozprzestrzenieniasięnowotworudoodległychnarządów,niezależnieodstopnialokalnejinwazjii/lubzajęciaregionalnychwęzłówchłonnych*.
Zaawansowanyrakjelitagrubego
a w procesie chirurgicznego określania stadium zaawansowania* należy usunąć co najmniej12węzłówchłonnych,abydokładnieokreślićliczbęzajętychwęzłówchłonnych*.
• BadaniaobrazoweBadania obrazowe mogą ułatwić określenie zakresu lokalnegorozprzestrzenienia się nowotworu i obecności przerzutów*.Mogą oneobejmować:
− Tomografię komputerową (TK)* klatki piersiowej i jamybrzusznej, która wykonywana jest rutynowo przed operacją wceluwykryciaewentualnychprzerzutównowotworu.
− Śródoperacyjnebadanieultrasonograficzne(USG)możeułatwićwykrycie ewentualnych przerzutów dowątroby* i stwierdzenie, czy kwalifikują się one doresekcjichirurgicznej.
− Obrazowanierezonansumagnetycznego*(MRI) jestprzydatnewdokładnymzobrazowaniuzakresu rozprzestrzenienia się nowotworu oraz wykrywaniu lub potwierdzaniu obecnościprzerzutów.MRI*odbytnicyjestrutynowymbadaniemstosowanymprzyokreślaniustadiumzaawansowaniarakaodbytnicy.
![Page 18: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/18.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona17
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
− Endoskopowe badanie ultrasonograficzne (USG) może być przeprowadzone jakoalternatywa dla MRI* we wczesnym stadium raka odbytnicy w celu określenia zakresunowotworu.
− Pozytonową tomografię emisyjną* (PET), która nie jest wykonywana rutynowo, jednakżemożeułatwićzobrazowanieprzerzutów.PET*możeułatwićstwierdzenie,czyodległazmianama charakter złośliwy, zwłaszcza w razie stosowania w połączeniu z tomografiąkomputerową (TK). PET* może też umożliwić dokładne zobrazowanie przerzutów dowątroby*, które mogą kwalifikować się do resekcji chirurgicznej; może też ułatwićzobrazowanieprzetrwałegolubnawracającego*nowotworuporadioterapii*i/luboperacji.
• Badaniehistopatologiczne*
Podczaskolonoskopiiwykonujesiębiopsję*podejrzanychobszaróworaz,wmiaręmożliwości,usuwasięwcałościpolipy.Pobranew ten sposób tkanki zostaną zbadanew laboratorium.Nazywa się tobadaniem histopatologicznym*. Jeśli przeprowadzana jest operacja, drugie badaniehistopatologiczne obejmuje analizę tkanki guza i węzłów chłonnych* usuniętych podczas zabiegu.Bardzoważne jestpotwierdzeniewynikówpierwszegobadaniahistopatologicznego* idostarczeniedodatkowychinformacjinatematnowotworu.Wynikibadaniahistopatologicznego*powinnyobejmować:
o TyphistologicznyzmianyTyphistologicznyodnosisiędotypukomórek,zjakichzłożonajestzmiana.Większośćnowotworów jelita grubego to gruczolakoraki* lub jeden z podtypówgruczolakoraka* (rak śluzowy lub rak zkomóreksygnetowatych). Inne, rzadkie typynowotworów jelita grubego to rak płaskonabłonkowy*, rak gruczołowo-płaskonabłonkowy*,rakniezróżnicowanyorazrakrdzeniasty.Raki neuroendokrynne* to nowotwory, które rozwijają się z neuroendokrynnychkomórek okrężnicy lub odbytnicy. Raki takie różnią się charakterystyką izachowaniem,w związku z czymwymagają różnych sposobów leczenia. Informacjezawartewtymporadnikunieodnosząsiędotychtypówrakajelitagrubego.
o Stopieńzróżnicowania(ang.grade)Stopień zróżnicowania określa się na podstawie tego, jak dalece wygląd komóreknowotworowych odbiega od wyglądu komórek występujących normalnie wprawidłowejwyściółce jelitagrubego.Nieprawidłowecechywskazująnaszybkość,zjakąmnożąsiękomórkiistopień,wjakimsąinwazyjne.Wprzypadkurakajelitagrubegoistniejączterystopniezróżnicowania.Tkankaguzawstopniu1 jestzbliżonawyglądemdoprawidłowejtkankijelitagrubego,natomiastwprzypadkustopnia4,komórkiguzamająbardzonieprawidłowywygląd.Stopnie2i3stanowią stopnie pośrednie. Stopień raka jelita grubego często określa się ogólniejako niski stopień (stopień1-2) i wysoki stopień (stopień3-4). Rak z komóreksygnetowatych, rak drobnokomórkowy i rak niezróżnicowany zawsze jestklasyfikowanyjakorakwysokiegostopnia.
![Page 19: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/19.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona18
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
o Poziominwazjiwzłośliwychpolipach*jelitagrubegoRak jelita grubego zwykle rozwija się z łagodnego polipa jelita. W razie usunięciapolipa jelita grubego i jego zbadania w kierunku inwazyjnego raka, patomorfolog*zwróciszczególnąuwagęnacechymogącewskazywaćnaagresywnośćnowotworu.Zaproponowano kilka systemów klasyfikacji tak zwanych „złośliwych polipów*”stanowiącychpodstawędowyboruleczenia.Jednymztakichsystemówjest„poziominwazji”,określającygłębokość,najakąrakwniknąłwstrukturępolipa.Wprzypadkupolipa* uszypułowanego (polip* połączony z wyściółką jelita cienkimwydłużonymtrzonem) zdefiniowano cztery poziomy inwazji. W przypadku polipa* na szerokiejpodstawie(polip*bezszypuły)zdefiniowanotrzypoziomyinwazji.Inne obserwacje histologiczne mogące prognozować agresywny charakternowotworu to obecność komórek nowotworowychwmarginesie cięcia usuniętegopolipa, naciekanie naczyń krwionośnych lub limfatycznych* przez komórkinowotworoweorazzmianawysokiegostopnia.
• ProfilowaniemolekularneNowotwórrozwijasięwsytuacji,gdydojdziedozmianywobrębiegenówkontrolującychwzrostiróżnicowaniekomórek.TakiemodyfikacjegenówobejmująnaprzykładzmianęsekwencjiDNAwgenie (co nazywa się mutacją*), zmianę liczby lub rozerwanie chromosomów (co nazywa sięniestabilnościąchromosomalną*) lubzmianędługościpewnychkonkretnychpowtarzającychsięsekwencji(conazywasięniestabilnościąmikrosatelitarną*).Profilowaniemolekularne jest techniką umożliwiającą ujawnienie całego zestawu genów, jakieulegająekspresjiwdanejkomórce lubtkance.Technikata jestcorazczęściejstosowanawceluokreślenia profilu genów i modyfikacji genówwystępujących w guzach. Porównanie tych tzw.profili molekularnych występujących w poszczególnych guzach i odniesienie ich do informacjiklinicznych ułatwia lekarzom zrozumienie procesu powstawania nowotworu, jego potencjałudawaniaprzerzutów,reagowanianaleczenieorazprawdopodobieństwawznowy.Wprzypadkurakaokrężnicyopisanolicznemodyfikacjegenów,takiejakmutacjeRAS*,mutacjeBRAF*, mutacje MLH1*, niestabilność chromosomalna* czy niestabilność mikrosatelitarna*.Obecność lubbrak takichmodyfikacjiwprofilumolekularnymułatwia klasyfikację guzów jelitagrubego i wybór optymalnego leczenia. Dotyczy to w szczególności mutacji RAS* (KRAS lubNRAS),któredecydująoskutecznościlubbrakuskutecznościdwóchswoistychleków.
![Page 20: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/20.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona19
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄMOŻLIWOŚCILECZENIA?W planowanie leczenia zaangażowany jest wielodyscyplinarny zespółspecjalistówmedycznych. Obejmuje to zwykle spotkanie różnych specjalistówzwane konsylium*. Podczas takiego zebrania omawiane jest planowanieleczeniazuwzględnieniemwcześniejwspomnianychistotnychinformacji.Leczeniezwyklepoleganapołączeniukilkumetod,które:
• działają na guz miejscowo, takich jak zabieg chirurgiczny lubradioterapia*,
• działają na komórki nowotworowe ogólnoustrojowo (w całym ciele),takiejakchemioterapia*icelowanaterapiabiologiczna*.
Zakres leczenia zależyodstadiumzaawansowanianowotworu, charakterystykiguzaizwiązanychznimzagrożeńdlapacjenta.Poniżej wymienione są ogólne zasady leczenia raka jelita grubego. Rak jelita grubego zwyklewystępuje w obrębie polipa; leczenie tak zwanych złośliwych polipów* opisane jest osobno. Wkolejnympunkcieopisanesąplanyleczeniadlaposzczególnychstadiówchoroby.Rakokrężnicyirakodbytnicysąopisaneosobno.Wszystkiemetodyleczeniamająswojezalety,działanianiepożądaneiprzeciwwskazania*.Zalecamy,abypacjencizapytaliswojegolekarzaprowadzącegoospodziewanekorzyściidziałanianiepożądanezwiązane z każdą z nich, aby mieć świadomość możliwych konsekwencji leczenia. W przypadkuniektórych pacjentów dostępnych jest kilka różnych opcji leczenia, a wybór konkretnej metodypowinienbyćomówionyzuwzględnieniemstosunkuoczekiwanychkorzyścidozagrożeń.ZASADYLECZENIA
LeczeniechirurgiczneCelemleczeniachirurgicznegojestusunięciepierwotnegoguza.Upacjentówzzaawansowanąchorobącelemoperacjimożeteżbyćusunięcieprzerzutów.
![Page 21: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/21.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona20
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Zakres operacji pierwotnego guza zależy od miejscowegorozprzestrzenienia się nowotworu. W przypadku prostej resekcjiusuwany jest guz razem z powierzchowną warstwą wewnętrznejwyściółki jelita grubego. Jeżeli guz rozwija się zpolipa,usuwany jestcały polip; zabieg ten nazywa się polipektomią*. W przypadkuresekcjiodcinkowejusuwanyjestodcinekjelita,wktórymznajdujesięguz,anastępniełączysiępowstałekońcejelita.Obecnieuważasię,żew leczeniuraka jelitagrubegowłaściwsze jeststosowanie standardowej resekcji niż resekcji odcinkowej. Takastandardowa resekcja obejmuje, w zależności od lokalizacji guza,usunięcie okrężnicy wstępującej (prawostronna hemikolektomia*), okrężnicy zstępującej(lewostronnahemikolektomia) lubokrężnicyesowatej (esicy).Prawostronna lub lewostronnahemikolektomia* niekiedy obejmuje także okrężnicę poprzeczną i jest wtedy określana jakohemikolektomia*rozszerzona(prawostronnalublewostronna).Podczasoperacjiusuwanyjestodnośny odcinek jelita, jak również regionalne węzły chłonne* i wszelkie części okolicznychnarządów zajęte przez nowotwór. Dokładne określenie stadium zaawansowania* wymagausunięcia co najmniej 12regionalnych węzłów chłonnych*. Chirurg musi także wziąć poduwagę strukturę naczyń krwionośnych zasilających dany obszar, przez co margines resekcjimoże być szerszy. Jeżeli w przypadku raka odbytnicy usuwana jest cała odbytnica razem zkrezką odbytnicy (mezorektum)* zawierającą regionalnewęzły chłonne*, zabieg taki określasięjakocałkowitaresekcjamezorektum(TME).Zwykle podczas pierwszej operacji łączy się chirurgicznie wolne, zdrowe końce jelita(połączenie takie nazywa się zespoleniem lub anastomozą*). W razie przeprowadzeniacałkowitej resekcjimezorektumwykonuje się zespolenie* okrężniczo-odbytowe. Jednakżewniektórych przypadkach chirurg musi utworzyć tymczasowe połączenie (przetokę) jelitacienkiego lubgrubegoześcianą jamybrzusznej,określane jako,odpowiednio, ileostomia lubkolostomia (patrz niżej). Stomia taka jest zwykle tymczasowa, jednakże w niektórychprzypadkachmoże być utworzona na stale, zwłaszcza u pacjentów operowanych z powodunowotworudolnejczęściodbytnicy.W przypadku raka odbytnicy lokalną resekcję można przeprowadzić z pomocą szkłapowiększającego wprowadzonego do odbytnicy przez odbyt. Zabieg taki, określany jakoprzezodbytowamikrochirurgiaendoskopowa*,wymagadużegodoświadczenia.Wprzypadkuguzów okrężnicy prosta resekcja i polipektomia* może być przeprowadzona z użyciemkolonoskopu*.Resekcja chirurgiczna może być przeprowadzona w wykorzystaniem laparotomii, ale takżemetodą laparoskopową. Laparotomia oznacza operację otwartą, podczas której chirurgwykonujedużenacięcieścianyjamybrzusznejwceluwykonaniazabiegu.Laparoskopiapoleganawprowadzeniucienkichświatłowodówinarzędziprzez3lub4małenacięciawścianiejamybrzusznej.Rekonwalescencjapacjentapozabiegulaparoskopowymjestlżejszaitrwakrócejniżpolaparotomii.
![Page 22: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/22.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona21
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jeżeli guz powoduje niedrożność jelita, chirurgmoże być zmuszony do usunięcia przeszkodyprzezwstawieniestentu lubdoutworzeniakolostomii,abyumożliwićwygojenie jelita.Stentjest to rurkaumieszonaw jelicienapoziomieguzaw celuprzywrócenianaturalnego światłajelita. Kolostomia polega na przecięciu zdrowego jelita powyżej guza i połączeniu odciętegogórnegokońcabezpośredniozotworemwskórzebrzucha i zamknięciudolnegokońca jelita;stolec jest usuwany z organizmu przez takie nowe ujście i zbierany w plastikowym workuprzylepionym do skóry. Taki nowoutworzony otwór nazywa się stomią. Zwykle stomia jestutworzonatymczasowo,cooznacza,żepousunięciuguzaiokresiekoniecznymdowygojeniajelita przeprowadza się drugą operację w celu połączenia przeciętych uprzednio odcinkówjelita (zespolenie*) i zamknięcia stomii. U niektórych pacjentów (np. z bardzo niskimpołożeniemguzawodbytnicy)stomiamożebyćutworzonanastałe.Chemioterapia*Chemioterapia*ma za zadanie zabicie lub uszkodzenie komóreknowotworowych. Chemioterapia* podawana jest doustnie lubdożylnie, dzięki czemu jej działanie jest ogólnoustrojowe.Podstawą chemioterapii* raka jelita grubego jest leczeniepochodnymi fluoropirymidyny*podawanymi jakopojedynczy lek(w monoterapii) lub w połączeniu z innymi lekami (leczenieskojarzone).Stosowane pochodne fluoropirymidyny* to 5-fluorouracyl* (5-FU)podawanydożylnie*orazkapecytabina*lubpołączenietegafur/uracyl*(UFT) podawane doustnie. Pochodne fluoropirymidyny* są zwyklepodawanewskojarzeniuz leukoworyną* (LV),określaną też jakokwasfolinowy*,lekiem,któryzwiększaskutecznośćichdziałania.Zwykle5-FU*podawanyjestzLV*,apołączenietakieokreślasięskrótem5-FU/LV.Wchemioterapiiskojarzonej*pochodnefluoropirymidyny*łączonesązinnymilekamichemioterapeutycznymi,takimijakoksaliplatyna*lubirynotekan*.Celowanaterapiabiologiczna*Celowana terapia biologiczna* oznacza lecznicze wykorzystywanie substancji specjalnieopracowanychwceluzaburzaniawzrostukomórek.Bewacyzumab* jest przeciwciałem monoklonalnym*, które wiąże się z naczyniowymczynnikiemwzrostuśródbłonka(VEGF*)pobudzającymwzrostnaczyńkrwionośnych.Komórkiraka jelita grubego produkują duże ilości VEGF*, który pobudza tworzenie nowych naczyńkrwionośnychwguziei jegootoczeniu,coumożliwiaodżywianieguza.MożnatemuzapobiecblokującdziałanieVEGF*przyużyciubewacyzumabu.Cetuksymab* i panitumumab* są to przeciwciała monoklonalne*, które blokują receptornaskórkowego czynnika wzrostu (EGFR*), struktury obecnej na powierzchni wszystkichzdrowychkomórek,którawspomagaichrozwój.Komórkirakajelitagrubegocharakteryzująsięobecnością dużej liczby EGFR na swojej powierzchni, zaś cetuksymab* lub panitumumab*,wiążąc się z EGFR*, zaburza wzrost komórek nowotworowych i przyczynia się do ichobumierania.
![Page 23: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/23.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona22
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Aflibercept* jest rekombinowanym białkiem fuzyjnym, którewiąże się zVEGF* obecnym w krwioobiegu i hamuje działanie różnych cząsteczeknależącychdorodzinyVEGF*.Hamujeonwzrostnaczyńkrwionośnychwguzie.Regorafenib* jestdoustnym lekiemcelowanym, inhibitoremwielukinaz.Działa na receptorowe kinazy tyrozynowe, powierzchniowe receptorykomórkowe o dużym powinowactwie, które odgrywają kluczową rolę wregulacji normalnych procesów komórkowych, ale także bardzo ważnąrolęwrozwojuiprogresjiguzównowotworowych.Radioterapia*Działanie radioterapii* polega na zabijaniu komórek nowotworowych promieniowaniemjonizującym. Radioterapia* stosowana jest samodzielnie lubw skojarzeniu z chemioterapią*(chemioradioterapia*) przed zabiegiem chirurgicznymwwybranych stadiach raka odbytnicy.Operacjęzwykleprzeprowadzasię6-8tygodnipozakończeniuchemioradioterapii*.Wprzypadkurakaodbytnicyzalecasięstosowanieradioterapii*lubchemioradioterapii*przedoperacją, o ile jest to możliwe. Pooperacyjna radioterapia* lub chemioradioterapia* jestzarezerwowanadlawybranychpacjentów z rakiemodbytnicy zwysokim ryzykiemwznowy*,którzynieotrzymywaliradioterapii*przedoperacją.Wośrodkachodużymdoświadczeniuwpewnychpostaciachrakaodbytnicymożnastosowaćbrachyterapię* lub specjalne metody radioterapii kontaktowej jako alternatywę dlamiejscowego zabiegu chirurgicznego (ewentualnie w połączeniu z adjuwantowąchemioradioterapią*).
LECZENIEZŁOŚLIWYCHPOLIPÓW*Jeżeli rak znajduje sięwobrębie polipa okrężnicy lub odbytnicy, określa się to jako złośliwypolip*.Sposób leczenia takiej zmiany zależy od zakresu zajęcia przez raka samego polipa lub ściany jelitapoza polipem oraz występowania niekorzystnej charakterystyki histologicznej (patrz: Badaniehistopatologiczne*).
Złośliwepolipy*wokrężnicy
Jeślirakwobrębiepolipaniewykazujecechinwazjilubniski/pośrednipoziominwazji(poziom1-3w polipach uszypułowanych, poziom 1-2 w polipach bez szypuły), wystarczająca jestpolipektomia*.Wprzypadkuwysokiegopoziomuinwazji(poziom4wpolipachuszypułowanych,poziom 2-3 w polipach bez szypuły) wskazana jest chirurgiczna resekcja odcinkowa lubstandardowaopisanawpoprzednimpunkcie(czyliobejmującatakżewęzłychłonne*).Złośliwepolipy*wodbytnicy
Jeślirakwobrębiepolipaniewykazujecechinwazjilubniski/pośrednipoziominwazji(poziom1-3w polipach uszypułowanych, poziom 1-2 w polipach bez szypuły), wystarczająca jest resekcjalokalnazużyciemtechnikiprzezodbytowejmikrochirurgiiendoskopowej*.
![Page 24: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/24.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona23
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jeżeli rak w usuniętym polipie* wykazuje wysoki poziom inwazji (poziom 4 w polipach*uszypułowanych, poziom 2-3 w polipach bez szypuły) lub niekorzystną charakterystykęhistologiczną,zalecasięprzeprowadzenieobszerniejszej interwencjichirurgicznejokreślanejjakocałkowita resekcja mezorektum (TME), obejmującej usunięcie całej odbytnicy, jak równieżregionalnych węzłów chłonnych* znajdujących się w krezce odbytnicy (mezorektum)*. Wprzypadkupacjentów,którychstanniepozwalanaobszerniejsząinterwencjęchirurgiczną,zalecasięchemioradioterapię*pooperacyjną.
Wraziewykrycia inwazyjnegorakawpróbcebiopsyjnej*pobranejzpolipa i jeśliprzewidywanejest leczeniemiejscowezzastosowaniemprzezodbytowejmikrochirurgiiendoskopowej*,przedzabiegiemnależyzastosowaćchemioradioterapię*.
Uniektórychpacjentów lekarzemogą rozważać zastosowaniemiejscowej radioterapii* (zwanejteż brachyterapią*) lub miejscowej terapii kontaktowej* jako alternatywy dla miejscowegoleczeniachirurgicznegowpołączeniuzchemioradioterapią*lubbez.
PLANYLECZENIAWZALEŻNOŚCIODSTADIUMCHOROBYPlanleczeniawstadium0W tym stadium nowotwór jest ograniczony do błony śluzowej* i nie nacieka błony podśluzowej*.Ponieważguzograniczonyjestdonajbardziejpowierzchniowejwarstwyścianyjelita,głównymcelemleczeniajestchirurgiczneusunięciemiejscowegonowotworu;dodatkoweleczenieniejestkonieczne.Stadium zaawansowania nowotworu określa się przed operacją na podstawie badaniaprzedmiotowego ibadańobrazowych.W istocieostatecznestadiumokreślasiędopieropobadaniutkankiguzapobranejpodczasoperacji.Wzwiązkuztymplanleczeniamożesięzmienićpooperacji.
Guzokrężnicy lubodbytnicyusuwasięprzezprostąresekcjęchirurgiczną.Większezmianywokrężnicy są trudniejsze do usunięcia i w takich przypadkach usuwa się cały fragment jelitazawierający zmianę (tzw. resekcja odcinkowa), a następnie wykonuje zespolenie*. Wprzypadku raka odbytnicy lekarze stosują technikę przezodbytowej mikrochirurgiiendoskopowej*.
PlanleczeniawstadiumIWtymstadiumnowotwórzająłbłonępodśluzową*imógłteżzająćwarstwęmięśniowąścianyjelita.Ponieważnowotwórnaciekłgłębiejwścianęjelita,leczeniewymagaszerszejresekcjiścianyjelita,jakrównieżusunięciaregionalnychwęzłówchłonnych*.Jednakżedodatkoweleczenieniejestkonieczne,bowiemguzwdalszymciąguuważanyjestzalokalny.Stadium zaawansowania nowotworu określa się przed operacją na podstawie badaniaprzedmiotowegoibadańobrazowych.Ostatecznestadiumokreślasiędopieropobadaniutkankiguzapobranejpodczasoperacji.Wzwiązkuztym,planleczeniamożesięzmienićpooperacji.
W przypadku raka okrężnicy lekarz dokonuje resekcji chirurgicznej jelita, usuwając odcinekokrężnicy, w którym znajduje się guz, jak również regionalnewęzły chłonne*.W przypadkuraka odbytnicy przeprowadza się zabieg całkowitej resekcji mezorektum polegający nausunięciu całej odbytnicy, jak również regionalnych węzłów chłonnych* znajdujących się wkrezceodbytnicy(mezorektum)*.
![Page 25: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/25.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona24
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
PlanleczeniawstadiumIIWtym stadiumnowotwórprzerósł jużprzezwarstwęmięśniową ściany jelita imógł zająćnarządysąsiadujące z okrężnicą lub odbytnicą. Podstawą leczenia jest zabieg chirurgiczny mający na celuusunięcie guza i okolicznych narządów zajętych przez nowotwór. Jednakże u niektórych zalecanemożebyćdodatkoweleczenie,ponieważzmniejszatoryzykonawrotunowotworu.Wprzypadkurakaokrężnicy obejmuje ono chemioterapię*, a w przypadku raka odbytnicy - radioterapię* lubchemioradioterapię*.Stadium zaawansowania nowotworu określa się przed operacją na podstawie badaniaprzedmiotowegoibadańobrazowych.Ostatecznestadiumokreślasiędopieropobadaniutkankiguzapobranejpodczasoperacji.Wzwiązkuztym,planleczeniamożesięzmienićpooperacji.
Rakokrężnicy
Lekarz dokonuje resekcji chirurgicznej jelita, usuwając odcinek jelita, w którym znajduje sięguz,regionalnewęzłychłonne*,jakrównieżokolicznenarządyzajęteprzeznowotwór.W przypadku pacjentów z chorobą wysokiego ryzyka zalecana jest chemioterapiaadjuwantowa*. Podawana jestona jakouzupełnieniepierwszego zabieguoperacyjnego, abyzapobiecnawrotowinowotworu.ZasadniczopacjencizestadiumIIBuważanisązapacjentówzdużym ryzykiem, podobnie jak pacjenci z co najmniej jedną z następujących cech: guzpowodującyniedrożność jelita,guzpenetrującyotrzewnątrzewną* i/lubzajmującyokolicznenarządy, chirurgniebyłw stanieusunąćwystarczającej liczby (conajmniej 12) regionalnychwęzłów chłonnych w celu określenia stopnia zajęcia węzłów chłonnych, guz jest słabozróżnicowanylubnowotwórzajmujetkankę*naczyniową*,chłonną*lubokołonerwową*.Chemioterapia obejmuje dożylne podawanie oksaliplatyny* oraz 5FU/LV. Skojarzenie takieokreślasięnazwąFOLFOX.Zamiastniegomożnateżstosowaćskojarzeniedoustniepodawanejkapecytabiny*idożylniepodawanejoksaliplatyny*.Możnateżrozważyćschematobejmującypodawanie 5FU/LV drogą dożylną* lub kapecytabiny* doustnie. Chemioterapia* jestpodawanaprzez6miesięcy.W przypadku pacjentów w wieku ponad 70lat należy zachować ostrożność stosującchemioterapię*skojarzonązawierającątakieleki,jakoksaliplatyna.
Zachęca się do udziału w badaniach klinicznych, co może przyczynić się do opracowaniaoptymalnegoleczeniadlatejgrupypacjentów.Rakodbytnicy
W przypadku raka odbytnicy zasadnicze znaczenie dla określenia zasięgu guza przedrozpoczęciem leczeniama badanieMRI*miednicy.W pewnychwybranych przypadkach niema konieczności stosowania leczenia przed operacją, bowiem wystarczająca jest samaresekcja. We wszystkich innych przypadkach zaleca się stosowanie radioterapii* lubchemioradioterapii* przed leczeniem chirurgicznym. Zalecany schemat leczenia zależy odmiejscowegozasięgunowotworu.Jeżeli możliwe jest kompletne usunięcie guza metodą całkowitej resekcji mezorektum, anowotwór zajął tylko narządy łatwe do usunięcia, wskazana jest przedoperacyjnaradioterapia*lubchemioradioterapia*.
![Page 26: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/26.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona25
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jeżeli całkowita resekcja mezorektum nie umożliwia całkowitego usunięcia guza i/lubnowotwórzająłnarządy,którychniemożnausunąć,należyzastosowaćchemioradioterapię*.Schematradioterapii*obejmujedawkę25grejów*,podawanąw5frakcjachpo5grejów*wciągu1tygodnia; bezpośrednio po tym przeprowadza się operację. Schemat chemioradioterapii*obejmujeradioterapię*wdawce46-50,4grejów*podawanąwefrakcjachpo1,8do2grejów*razemz chemioterapią obejmującą 5-FU* (dożylnie* lub doustnie), kapecytabinę* lub UFT* (doustnie);następnie po 6-8tygodniach przeprowadza się operację.Wprzypadku pacjentówwwieku ponad80lat lub w stanie ogólnym niepozwalającym na chemioradioterapię*, można rozważyć schematradioterapii*obejmujący5frakcjipo5grejów,azabiegoperacyjnynależyprzeprowadzić6-8tygodnipozakończeniuradioterapii*.Podczas operacji lekarz przeprowadza zabieg całkowitej resekcjimezorektum polegający nausunięciu całej odbytnicy, jak również regionalnych węzłów chłonnych* znajdujących się wkrezce odbytnicy (mezorektum)*. Chirurg usuwa także okoliczne narządy zajęte przeznowotwór,oilejesttomożliwe.
PlanleczeniawstadiumIIIWtym stadiumdoszło do przerzutów*nowotworu do regionalnychwęzłów chłonnych*. Pierwotnyguz może być ograniczony do jelita, może też naciekać okoliczne narządy. Ponieważ doszło dorozprzestrzenieniasięnowotworupoza jelito, leczenieobejmujenietylkozabiegchirurgicznywceluusunięcia całej tkanki nowotworowej, ale także terapię adjuwantową, bowiem jej zastosowaniezmniejszaryzykonawrotu(wznowy)raka.Wprzypadkurakaokrężnicyobejmujeonochemioterapię*,awprzypadkurakaodbytnicy-radioterapię*lubchemioradioterapię*.Stadium zaawansowania nowotworu określa się przed operacją na podstawie badaniaprzedmiotowego ibadańobrazowych.W istocieostatecznestadiumokreślasiędopieropobadaniutkankiguzapobranejpodczasoperacji.Wzwiązkuztym,planleczeniamożesięzmienićpooperacji.
Rakokrężnicy
Lekarzprzeprowadzaresekcjęchirurgiczną,usuwającoperacyjnieodcinekjelita,wktórymznajdujesięguziregionalnewęzłychłonne*,jakrównieżwszelkieokolicznenarządyzajęteprzeznowotwór.Standardowa chemioterapia adjuwantowa* obejmuje dożylne* podawanie oksaliplatyny*oraz 5FU/LV. Skojarzenie takie określa się nazwą FOLFOX. Można też zaproponowaćpacjentowi skojarzenie kapecytabiny i oksaliplatyny* (skojarzenie takie nazywa się CAPOX).Oksaliplatyna* jest przeciwwskazana* u niektórych pacjentów; w takim przypadkustandardowy schemat leczenia obejmuje podawanie5FU/LV w infuzji dożylnej* (kroplówce)lubkapecytabiny*doustnie.Chemioterapia*jestpodawanaprzez6miesięcy.
Rakodbytnicy
W przypadku raka odbytnicy zasadnicze znaczenie dla określenia zasięgu guza przedrozpoczęciemleczeniamabadanieMRI*miednicy.NiestetyanibadanieMRI*aniżadneinnebadanieobrazoweniejestwstaniepomócwstwierdzeniu,czydoszłodorozsiewunowotworudo regionalnych węzłów chłonnych*. W większości przypadków zaleca się stosowanieradioterapii* lub chemioradioterapii* przed leczeniem chirurgicznym. Zalecany schematleczeniazależyodmiejscowegozasięgunowotworu.
![Page 27: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/27.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona26
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jeżeli możliwe jest kompletne usunięcie guza metodą całkowitej resekcji mezorektum, anowotwór zajął tylko narządy łatwe do usunięcia, wskazana jest przedoperacyjnaradioterapia*lubchemioradioterapia*.
Jeżeli całkowita resekcja mezorektum nie umożliwia całkowitego usunięcia guza i/lub jeślinowotwórzająłnarządy,którychniemożnausunąć,należyzastosowaćchemioradioterapię*.Schematradioterapii*obejmujedawkę25grejów*,podawanąw5frakcjachpo5grejów*wciągu1tygodnia; bezpośrednio po tym przeprowadza się operację. Schemat chemioradioterapii*obejmujeradioterapię*wdawce46-50,4grejów*podawanąwefrakcjachpo1,8do2grejów*razemz chemioterapią obejmującą 5-FU* (dożylnie* lub doustnie), kapecytabinę* lub UFT* (doustnie);następnie po 6-8tygodniach przeprowadza się operację.Wprzypadku pacjentówwwieku ponad80lat lub w stanie ogólnym niepozwalającym na chemioradioterapię*, można rozważyć schematradioterapii*obejmujący5frakcjipo5grejów,azabiegoperacyjnynależyprzeprowadzić6-8tygodnipozakończeniuradioterapii*.
Podczas operacji lekarz przeprowadza zabieg całkowitej resekcjimezorektum polegający nausunięciu całej odbytnicy, jak również regionalnych węzłów chłonnych* znajdujących się wkrezce odbytnicy (mezorektum)*. Chirurg usuwa także okoliczne narządy zajęte przeznowotwór,oilejesttomożliwe.
Planleczeniaprzerzutowegorakajelitagrubego:stadiumIVW tym stadium doszło już do znacznego rozprzestrzenienia się nowotworu i powstania przerzutów* wodległychnarządach,takichjakwątrobaipłuca.Wzwiązkuztymcelemleczeniajestnietylkochirurgiczneusunięcie guza, ale także ogólnoustrojowe (systemowe) działanie na komórki nowotworowe przyzastosowaniuchemioterapii*lubskojarzeniachemioterapii*zcelowanąterapiąbiologiczną*.
Obecność przerzutów należy potwierdzić wykonując odpowiednie badania obrazowe. Zwyklekonieczne jest potwierdzenie obecności przerzutów* w badaniu histopatologicznym* przedrozpoczęciemchemioterapii*.Planleczeniapowinienbyćopracowanyindywidualniedlakażdegopacjenta.Plantakiopracowywanyjest podczas konsylium*; powinien on uwzględniać kilka czynników. Większość pacjentów maprzerzuty* nieoperacyjne (nienadające się do usunięcia). Jednakże staranne określenie stadiumzaawansowania* umożliwia lekarzom wykrycie przerzutów*, które mogą kwalifikować się dousunięcia chirurgicznego po zmniejszeniu ich rozmiarów przez chemioterapię*. W związku z tymniezmiernie ważne jest stwierdzenie, czy pacjent ma chorobę nieoperacyjną, operacyjną lubnieoperacyjną, która może kwalifikować się do resekcji po chemioterapii*. Ponadto podczasopracowywania planu optymalnego leczenia dla danego pacjenta należy wziąć pod uwagę stanogólny pacjenta, czynność jego narządów, możliwą obecność chorób współistniejących orazpreferencjepacjenta.
Poniżejomówionesązasadyleczenia.Chemioterapia*orazcelowanaterapiabiologiczna*omówionesą w zależności od tego, czy przerzuty* są operacyjne czy też nieoperacyjne. Zabieg chirurgicznyobejmujeusunięcieguzapierwotnego,alemożeteżobejmowaćresekcjęprzerzutów*.
Podczas leczenia zalecana jest obserwacja w celu oceny reakcji na chemioterapię*. Ewentualnyzalecanyschematobejmuje2-3-miesięcznąocenęwywiadu,stanuogólnego,działańniepożądanychchemioterapii*, wpływu chemioterapii* na jakość życia, wyników badania przedmiotowego,laboratoryjnegooznaczeniastężeniaCEA*(jeślibyłopoczątkowozwiększone)orazobrazowaniaTK*obszarówzajętychprzezchorobę.
![Page 28: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/28.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona27
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Możliwościleczenia
Wniniejszympunkcieomówionesąskrótowopodstawowemetodyleczeniastosowanewtymstadium. Treść tego punku ułatwi zrozumienie kolejnego puntu opisującego optymalnąstrategięleczeniawzależnościodcharakterystykichorobyiogólnegostanuzdrowiapacjenta.Leczeniechirurgiczne
OperacjaguzapierwotnegoLekarz przeprowadza resekcję chirurgiczną, usuwając operacyjnie odcinek jelita, w którymznajduje się guz i regionalnewęzły chłonne*, jak również wszelkie okoliczne narządy zajęteprzeznowotwór.Resekcjaprzerzutów*Najczęstsza lokalizacja przerzutów* raka jelita grubego to wątroba. Resekcję chirurgicznąnależy rozważać w przypadku pojedynczych lub ograniczonych przerzutów* do wątroby,ponieważ daje to pacjentom najwięcej szans na długookresowe przeżycie, mimo że u 3 na4pacjentów dochodzi do nawrotu przerzutów* po resekcji. Aktualnie bada się skojarzenieablacjiczęstotliwościąradiową*wpołączeniuzleczeniemogólnoustrojowymjakoalternatywęlub uzupełnienie chirurgicznej resekcji przerzutów* do wątroby w przypadkach, w których,odpowiednio,resekcjajestniemożliwalubniekompletna.Możliwajestteżresekcjachirurgicznawybranychprzypadkówprzerzutów*dopłuc.Zabiegtenmożebyćkorzystnyprzybrakuinnychoznakzłegorokowania.Zasadniczo resekcja przerzutów* może być skuteczna pod warunkiem, że lokalizacjaprzerzutów* nie stwarza ryzyka związanego z operacją oraz że po resekcji pozostaniewystarczająca ilość sprawnej czynnościowo tkanki (na przykład co najmniej 30% tkankiwątroby). Stądmożliwe jestwykonaniewięcej niż jednej resekcji. Niektóre przerzuty*mogąkwalifikowaćsiędoresekcjidopieropozmniejszeniuichrozmiarówpochemioterapii;wtakimprzypadkupacjencipowinniotrzymywaćspecjalneschematychemioterapii(patrzwyżej).
Chemioterapiaibiologiczneleczeniecelowane*Lista leków zatwierdzonych do stosowania w leczeniu raka jelita grubego w stadiumIVstopniowowydłużyłasięwciąguostatnich10lat.Ponadtodziękibadaniomklinicznymzebranocenneinformacjenatematkilkuskojarzeńróżnychlekówiichskuteczności.Najważniejszelekiiichskojarzeniasąprzedstawioneponiżej.Poszczególnelekichemioterapeutyczne
• 5-fluorouracyl(wskrócie5-FU)*o 5-FU* jest zawsze stosowany w skojarzeniu z leukoworyną (w skrócie LV)*.
Leukoworyna* jest tozredukowanykwas folinowy*,a jejdziałaniepoleganazwiększeniu skuteczności 5-FU*. Skojarzenie tych dwóch leków określa sięskrótem5-FU/LVlubFOLF.
o 5-FU* podaje się dożylnie w postaci wstrzyknięcia podawanego w krótkimczasie (<60 min) lub w powolnej infuzji przez 24godziny. Powolna infuzjapowinnabyćpreferowanymsposobem,bowiemjestlepiejtolerowana.
![Page 29: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/29.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona28
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
• Kapecytabina(wskrócieCAP)*o Kapecytabina*jestprzekształcanaworganizmiew5-FU*.o Kapecytabina*jestpodawanadoustnie.
• Oksaliplatyna(wskrócieOX)*o Oksaliplatyna* w leczeniu raka jelita grubego jest zwykle podawana w
skojarzeniuzinnymilekami.o Oksaliplatynę*podajesięwinfuzjidożylnejprzez2godziny.
• Irynotekan(wskrócieIRI)*o Irynotekan* jest rzadko stosowany samodzielnie w leczeniu raka jelita
grubego.o Irynotekan*podajesięwinfuzjidożylnejprzez90minut.
Schematychemioterapii*skojarzonejwleczeniurakajelitagrubego
• FOLFOXjestskojarzeniem5-FU*,LV*ioksaliplatyny*.• FOLFIRIjestskojarzeniem5FU*,LV*iirynotekanu*.• FOLFOXIRIjestskojarzeniem5-FU*,LV*,oksaliplatyny*iirynotekanu*.• CAPOXjestskojarzeniemkapecytabiny*ioksaliplatyny*.
Celowanaterapiabiologiczna*
• Aflibercept*o Aflibercept* stosowany jest tylko w skojarzeniu ze schematem FOLFIRI u
pacjentów,którzyotrzymywalijużleczeniezawierająceoksaliplatynę.o Aflibercept*podajesięwinfuzjidożylnejprzez60minut.
• Bewacyzumab(wskrócieBEV)*o Bewacyzumab*może być podawanyw połączeniu z dowolną chemioterapią
skojarzoną.o Bewacyzumab*podajesięwinfuzjidożylnejprzez30do90minut.
• Cetuksymab*o Cetuksymab* może być podawany w monoterapii lub w skojarzeniu z
chemioterapią*.o Jegozastosowanie jestograniczonedopacjentówzguzembezmutacjiRAS*.
MutacjęRAS*możnawykryćpoanaliziepróbkiguzawlaboratorium.o Cetuksymab*podajesięwinfuzjidożylnejprzez1do2godzin.
• Panitumumab*o Panitumumab* może być podawany w monoterapii lub w skojarzeniu z
chemioterapią*.o Jegozastosowanie jestograniczonedopacjentówzguzembezmutacjiRAS*.
MutacjęRAS*możnawykryćpoanaliziepróbkiguzawlaboratorium.o Panitumumab*podajesięwinfuzjidożylnejprzez1godzinę.
• Regorafenib*o Regorafenib* podawany jest jako pojedynczy lek. Lek ten można
zaproponować pacjentom, którzy wykorzystali już wszystkie inne opcjeleczenia.
o Regorafenib*podajesiędoustnie.
![Page 30: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/30.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona29
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Radioterapia*
Radioterapię* (ewentualnie w skojarzeniu z chemioterapią*) należy rozważyć w przypadkupacjentów z przerzutowym rakiem odbytnicy w celu złagodzenia objawów powodowanychprzez guz pierwotny. Radioterapia* może być stosowana w celu złagodzenia objawówpowodowanychprzezprzerzuty*dokości.Typyradioterapiiwykorzystującezewnętrzneźródłopromieniowania (aparat do radioterapii*) określa się jako radioterapię zewnętrzną*(teleradioterapię).Selektywnaradioterapiawewnętrznapoleganawstrzyknięciumalutkichmikrosfer lubinnegomateriału radioaktywnego do tętnic zaopatrujących guz. Taki zabieg radioembolizacjimożnazaproponować,jeślipacjentmaprzerzuty*tylkowwątrobieiotrzymałjużwszystkiedostępneopcje chemioterapii. Radioembolizacja z zastosowaniem cząsteczek itru90 ma na celuembolizację (zamknięcie) naczyń krwionośnych oraz dostarczenie radioterapii* jak najbliżejguza. Do głównej tętnicy docierającej do wątroby (tętnicy wątrobowej*) wprowadza sięniewielką rurkę, przez którą wydostają się mikroskopijne kuleczki. Kuleczki te, zawierającesubstancję promieniotwórczą nazywaną itrem90, docierają poprzez naczynia krwionośne doguza. Blokują one dostęp krwi do guza i równocześnie emitują promieniowanie*, któreuszkadzaokoliczne komórki guza. Ponieważpromieniowanie*dostarczane jest bezpośredniodonaczyńkrwionośnychzaopatrującychguz,działaniepromieniowaniajestznaczniesilniejsze,niżwprzypadkuzwykłejradioterapiizewnętrznej.*Promieniotwórczedziałaniekuleczekustajepoupływie2tygodni.
Strategialeczeniaczylisposóbokreśleniaoptymalnegoleczenia
Decyzjaowyborzeoptymalnego leczeniastałasiętrudna,wmiaręwydłużaniasię listy lekówdopuszczonych do stosowania w leczeniu przerzutowego raka jelita grubego. W niektórychprzypadkach przeprowadzono bezpośrednie porównanie różnychmetod leczenia, co ułatwiapodjęciedecyzji.Zalecana jest chirurgiczna resekcja guza/guzów, o ile tylko jest to możliwe. Odpowiedź napytanie co dowykonalności chirurgicznegousunięcia guza/guzówbędzie stanowić podstawęokreśleniastrategiileczeniaprzezkwalifikowaniepacjentówdokilkugrup.1- Pacjenci,wprzypadkuktórychpodczaskonsylium*stwierdzono,żeresekcjaprzerzutów*
jestwykonalna.Mówisię,żepacjencitacymająoperacyjnąchorobęprzerzutową*.
Wprzypadkupacjentówzprzerzutamidowątroby i/lubpłuca,którenadają siędousunięciachirurgicznego, leczenie obejmuje chirurgiczną resekcję przerzutów i chemioterapię*skojarzoną. Chemioterapia* obejmuje 6-miesięczne leczenie schematem zawierającym 5-FU/LV z oksaliplatyną* (FOLFOX). Schemat FOLFOX można podawać okołooperacyjnie, cooznacza,że jestpodawanyprzez3miesiąceprzedi3miesiącepooperacji lubpooperacyjnie,czyliprzez6miesięcypooperacji.
![Page 31: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/31.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona30
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
2- Pacjenci,wprzypadkuktórychuznanopodczaskonsylium,żeusunięcieprzerzutów*jestaktualnieniemożliwe,alemożestaćsięwykonalnepouzyskaniuzmniejszeniawielkościprzerzutów*. Mówi się, że pacjenci tacy mają nieoperacyjną chorobę przerzutową*,któramożestaćsięoperacyjnapochemioterapii*.
Niektórzypacjencimogąmiećprzerzuty*dowątroby,którepoczątkowosąnieoperacyjne,alemogąsięstaćoperacyjnepozmniejszeniu ichrozmiarówprzezchemioterapię*.Pacjencitacyleczeni są standardową chemioterapią* w postaci schematu 5-FU/LV z irynotekanem*(FOLFIRI) lub 5-FU/LV z oksaliplatyną* (FOLFOX). Włączenie trzeciego lekuchemioterapeutycznego (FOLFOXIRI) lub leków biologicznych (bewacyzumabu*,cetuksymabu* lub panitumumabu*) zwiększa toksyczne działanie leczenia, ale można jerozważyć u wybranych pacjentów. Wydaje się, że w tej konkretnej sytuacji cetuksymab*ipanitumumab* daje lepsze efekty leczenia niż bewacyzumab*, jednakże nie można ichpodawaćpacjentomzguzemzmutacją*RAS.Pacjentów należy dokładnie monitorować podczas chemioterapii*. Wskazane jestprzeprowadzenie operacji gdy tylko przerzuty* uznane zostaną za operacyjne. Jednakżekonieczny jestodstępczasowyconajmniej4tygodnipoostatnimcyklucetuksymabu* lubconajmniej 6tygodni po ostatnim cyklu bewacyzumabu* przed przeprowadzeniem operacji.Takieopóźnieniezmniejszaryzykopowikłańchirurgicznych.
3- Pacjenci,wprzypadkuktórychpodczaskonsylium*stwierdzono,żeresekcjaprzerzutów*
nigdy nie będziemożliwa.Mówi się, że pacjenci tacymają rozsianą chorobę, która zewzględówtechnicznychnigdylubnajprawdopodobniejnigdyniebędzieoperacyjna.
Wzależnościodstanuogólnegopacjentamożnazaproponowaćmniejlubbardziejintensywneleczenie.Leczenieobejmujechemioterapię*icelowaneleczeniebiologiczne*.Lekarzenieustanniestarająsięulepszyćleczeniepacjentówznieoperacyjnymiprzerzutami*,wzwiązkuzczymzalecanyoptymalnyschematleczeniaciąglesięzmienia.Celleczeniaorazróżneopcjemającenaceluosiągnięcietegocelusąindywidualniedostosowanedodanegopacjenta,w związku z czym mogą się różnić u poszczególnych pacjentów. W przypadku chorobyobjawowejpreferowanąmetodą jest leczenieskojarzone,przyczymwprzypadkuwybranychpacjentów i pacjentów w złym stanie ogólnym można stosować leczenie w schemaciesekwencyjnym.Można zaproponować kilka schematów chemioterapii pierwszego rzutu. Jeżeli pacjent niezareaguje na chemioterapię* pierwszego rzutu i pozwala na to jego stan ogólny, należyrozważyćdalszeleczeniewpostacichemioterapii*drugiegorzutu.W przypadku wybranych pacjentów należy rozważyć biologiczne leczenie celowane*.Optymalny schemat leczenia jest dostosowany do konkretnego pacjenta i stosowanegoleczeniapierwszegorzutu.
![Page 32: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/32.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona31
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Długość okresu leczenia może być różna u poszczególnych pacjentów. Dostępne opcjeobejmują z góry określony okres leczenia od 3 do 6miesięcy lub stosowanie leczenia domomentustwierdzeniaprzez lekarzaprogresjichoroby.Powstępnymokresiechemioterapii*skojarzonej stosuje się leczenie podtrzymujące, które może poprawić efekt leczenia wporównaniu do przerwania leczenia; w razie progresji choroby zaleca się wznowieniechemioterapii* skojarzonej. Zasadą leczenia podtrzymującego jest dalsze stosowanie leku,którybyłdobrzetolerowany.Obejmujeonozwykle5-FUlubkapecytabinę*;możnarozważyćteżskojarzeniezbewacyzumabem*.Chemioterapię*skojarzonąmożnaprzerwać lubzmienićnamniej intensywnyschematwraziewystąpienianarastającegodziałaniatoksycznego, jeżelichorobazostanieopanowanalubjeśliprzerzutystanąsięoperacyjne.
Chemioterapiapierwszegorzutu*:Możliwesąnastępująceschematy:• Leczenie skojarzeniem 5-FU/LV podawanym dożylnie* lub monoterapią
kapecytabiną*podawanądoustnie.• Leczenie skojarzone schematem5-FU/LV plus oksaliplatyna* (FOLFOX) lub5-FU/LV
plus irynotekan* (FOLFIRI) podawanym dożylnie. Jest to preferowany schematleczenia.Schematytepodawanesąwpostaci48-godzinnejinfuzji(kroplówce)codwatygodnie.Obasąjednakowoskuteczne,alemająróżnedziałanianiepożądane.Istnieje alternatywny schemat leczenia, oparty na doustnej pochodnejfluoropirymidyny*(akonkretniekapecytabinie)wpostaciskojarzeniakapecytabiny*zoksaliplatyną* (CAPOX) podawanego w trzytygodniowym schemacie. Skojarzeniekapecytabiny* z irynotekanem* stosowane jest rzadziej z uwagi na większątoksyczność, jednakże wydaje się, że jest ono bardziej skuteczne niż do tej porysądzono.
• Nie badano dokładnie stosowania skojarzenia 3leków (5-FU*, oksaliplatyna* iirynotekan*, określane skrótem FOLFOXIRI), jednakże pewne dowody sugerują, żeskojarzenietomożewydłużyćprzeżyciepacjentów,mimożepowodujewięcejdziałańniepożądanych.Upacjentówwgorszymstanieogólnym leki temogąbyćpodawanesekwencyjniezamiastwskojarzeniu,abyzmniejszyćichdziałanietoksyczne.
Chemoterapia*drugiegorzutuWybór chemioterapii* drugiego rzutu zależy od schematu podawanego w pierwszymrzucie.
• Jeśli w pierwszym rzucie podawano 5-FU/LV lub kapecytabinę*, można podaćschemat 5-FU/LV plus oksaliplatyna* (FOLFOX) lub 5-FU/LV plus irynotekan*(FOLFIRI).
• Jeśliwpierwszymrzuciepodawanoschemat5-FU/LVplusoksaliplatyna* (FOLFOX)lub kapecytabina* plus oksaliplatyna* (CAPOX), można podać schemat leczeniaskojarzonego5-FU/LVplusirynotekan*(FOLFIRI).
• Jeśli w pierwszym rzucie podawano schemat 5-FU/LV plus irynotekan* (FOLFIRI),możnapodaćschematkapecytabina*plusoksaliplatyna*(CAPOX)lub5-FU/LVplusoksaliplatyna*(FOLFOX).
![Page 33: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/33.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona32
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Celowaneleczeniebiologiczne*Celowane leczenie biologiczne* należy rozważać w skojarzeniu z wybranymi schematamichemioterapii:
• Stosowaniebewacyzumabu*należyrozważaćwpołączeniuz leczeniempierwszegorzutu obejmującym 5-FU*, kapecytabinę*, 5-FU/LV w skojarzeniu z oksaliplatyną*(FOLFOX)lub5-FU/LVwskojarzeniuzirynotekanem*(FOLFIRI).Możnateżrozważaćjego stosowaniew skojarzeniu z leczeniemdrugiego rzutuobejmującym5-FU/LVwskojarzeniu z oksaliplatyną* (FOLFOX) lub schemat FOLFIRI. Leczeniebewacyzumabem* może być kontynuowane w skojarzeniu z chemioterapią* dowystąpienia progresji choroby, działań toksycznych lub momentu, w którymprzerzuty*stanąsięoperacyjne.
• Stosowaniecetuksymabu*możnarozważaćwpołączeniuzeschematem5-FU/LVwskojarzeniu z irynotekanem* (FOLFIRI), 5-FU/LV w skojarzeniu z oksaliplatyną*(FOLFOX) lub z irynotekanem. Stosowanie panitumumabu* można rozważać wpołączeniu ze schematem 5-FU/LV w skojarzeniu z oksaliplatyną* (FOLFOX) lub 5-FU/LVwskojarzeniuzirynotekanem*(FOLFIRI).Profilowaniemolekularneguzaułatwiadobórodpowiedniegoleczeniaskojarzonego.Około 50% przerzutowych raków jelita grubegomamutację genetyczną RAS* a 5-10% ma mutację BRAF. Zalecane leczenie pacjentów w odpowiednim staniemedycznym z guzem bez mutacji* RAS obejmuje skojarzenie cetuksymabu* ischematu FOLFIRI. Cetuksymab* ani panitumumab* nie działają na raka jelitagrubegozmutacją*RAS, inie jest jasne,czysąskutecznewobecguzówzmutacją*BRAF. W związku z tym cetuksymab* i panitumumab* należy stosować tylko wprzypadkuguzówbezmutacji*RAS.Wrazienieskuteczności leczeniapierwszego i drugiego rzutu,preferowanąmetodąleczenia jest połączenie cetuksymabu* z irynotekanem*, choćmożna też rozważyćmonoterapięcetuksymabem*lubpanitumumabem*.
• Aflibercept*stosowanyjestwskojarzeniuzeschematemFOLFIRIupacjentów,którzyotrzymywalijużleczeniezawierająceoksaliplatynę.
• Zastosowanie regorafenibu* można rozważyć po zastosowaniu wszystkichpowyższychopcji.Jesttodoustnylekstosowanywmonoterapii.
![Page 34: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/34.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona33
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄPOTENCJALNEDZIAŁANIANIEPOŻĄDANE(SKUTKIUBOCZNE)LECZENIA?Leczeniechirurgiczne
Ogólnezagrożeniaidziałanianiepożądane
Pewne zagrożenia są wspólne dla wszystkich interwencji chirurgicznych przeprowadzanych wznieczuleniu* ogólnym. Powikłania takie zdarzają się rzadko i obejmują zakrzepicę żył głębokich*,problemy z sercem lub oddychaniem, krwawienie, zakażenie lub niepożądaną reakcję naznieczulenie*. Ryzyko ichwystąpienia jestminimalizowane przez dokładną ocenęmedyczną przedzabiegiem.
Po zabiegu chirurgicznymwobrębie okrężnicy częstowystępują problemy związane z perystaltyką(ruchomością jelit). Obejmują one ból kolkowy, biegunkę, zaparcie i mdłości. Dość częstympowikłaniem jest niedrożność jelita, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.Wymiotylubutrataruchomościjelit(brakstolca,brakgazów)mogąwskazywaćnaniedrożnośćjelitainależyjenatychmiastzgłosićlekarzowi.
Pooperacji zalecane jest szybkiewprowadzenieodżywianiadoustnego, cowprzypadkuniektórychpacjentów można osiągnąć przy użyciu zgłębnika nosowo-żołądkowego*. Personel medycznypowinienudzielićodpowiedniejporadycodoodżywiania,abyzminimalizowaćdyskomfortzestronyjelit.
Okrężnicaznajdujesięwjamiebrzusznejirozciągasięwcałejjejprzestrzeni.Znajdujesięczęściowow przestrzeni wewnątrzotrzewnowej*, a częściowo w przestrzeni zaotrzewnowej ipodotrzewnowej*. Dolne dwie trzecie odbytnicy znajdują się w przestrzeni podotrzewnowej*. Wzwiązku z tym jelito grube leży w bliskości kilku narządów, węzłów chłonnych* i dużych naczyńkrwionośnych.Podczas interwencjichirurgicznej,wzależnościodzasięguguza izakresu interwencjichirurgicznejkoniecznejdouzyskaniaoptymalnychefektów,możedojśćdouszkodzenianiektórychztych struktur. Dokładne określenie stadium zaawansowania* przed operacją ułatwiazminimalizowanietakiegozagrożenia.
Kolostomia
Jeżeli guz powoduje niedrożność jelita, chirurg może być zmuszony do usunięcia przeszkody iutworzenia kolostomii, aby umożliwić wygojenie jelita. Zabieg ten polega na przecięciu zdrowegojelitapowyżejguzaipołączeniuodciętegogórnegokońcabezpośredniozotworemwskórzebrzuchai zamknięciu dolnego końca jelita. Stolecmoże byćwydalany z organizmu takim nowym ujściem izbierany do plastikowego worka przyklejonego do skóry. Taki nowoutworzony otwór nazywa sięstomią. Zwykle stomia jest utworzona tymczasowo, co oznacza, że po usunięciu guza i okresiekoniecznym do wygojenia jelita przeprowadza się drugą operację w celu połączenia przeciętychuprzednio odcinków jelita (zespolenie*) i zamknięcia stomii. U niektórych pacjentów stomiamożebyćwykonananastałe.
![Page 35: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/35.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona34
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Chemioterapia*
Działanianiepożądane*chemioterapiisączęste,mimopostępówwsposobachichopanowaniadziękiwłaściwym działaniom wspomagającym. Zależą one od rodzaju podawanego leku (leków),dawkowania oraz indywidualnych czynników. Jeśli pacjent miał w przeszłości inne problemyzdrowotne,zastosowanezostanąpewneśrodkiostrożnościi/lubzmianywschemacieleczenia.Poniżej wymieniono działania niepożądane, których występowanie stwierdzono przy stosowaniujednego lub kilku leków wykorzystywanych aktualnie w chemioterapii* raka jelita grubego.Charakter, częstość występowania i nasilenie działań niepożądanych będą różne w zależności odzastosowanegoskojarzenialekówchemioterapeutycznych.Najczęstszeogólnedziałanianiepożądanechemioterapii*sąnastępujące:
• zmniejszenie liczby krwinek, które może wywoływać niedokrwistość(anemię)*,krwawieniaipowstawaniezasinieńorazzakażenia,
• zmęczenie,któremożebyćdługotrwałe,• nudnościlubwymioty,• biegunka,• bolesnośćlubowrzodzeniejamyustnej*,
Poniżejwymienionesąinne,bardziejswoistedziałanianiepożądane, które mogą wystąpić przy chemioterapii stosowanej w leczeniu raka jelita grubego.Niektóreztychdziałańniepożądanychmogąwymagaćmodyfikacjileczenia.
• Leczenie5-fluorouracylem*(5-FU)o Ciężkie działania niepożądane mogą wystąpić u pacjentów z wrodzonym niedoborem
dehydrogenazy dihydropirymidyny (DPD)*: u takich pacjentów stwierdza się niskąaktywność enzymu o nazwie dehydrogenaza dihydropirymidyny wymaganego dozmetabolizowaniategolekuprzezorganizm.
o Nadwrażliwość skóry na światło słoneczne: należy unikać ekspozycji na światłosłoneczneprzezconajmniejjedenrokpozakończeniuleczenia.
o Zespółręka-stopa(patrzponiżej).
• Leczeniekapecytabiną*o Zespół ręka-stopa (nazywany również rumieniem dłoniowo-podeszwowym*): skóra
dłoniipodeszwstópstajesięczerwonaibolesna;skóramożesięłuszczyć.Zespółtenmazazwyczajłagodnyprzebieg.
o Niedobór dehydrogenazy dihydropirymidyny (DPD)* (patrz wyżej) może powodowaćciężkiedziałanianiepożądane.
o Kapecytabina*możewchodzićwinterakcjez innymi lekami,zwiększającryzykodziałańniepożądanych tych leków. Pacjent musi powiedzieć lekarzowi o wszystkichstosowanych dodatkowo lekach, co dotyczy w szczególności kwasu foliowego*,warfaryny* i preparatów dziurawca, i omówić ich stosowanie przed rozpoczęciemleczenia.
• Leczenieskojarzeniemtegafur/uracyl*(UFT)o wysypkiskórne,o nadwrażliwośćskórynaświatłosłoneczne.
![Page 36: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/36.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona35
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
• Leczenieirynotekanem*o poceniesię,o łzawienie,o zwiększonaprodukcjaśliny,o kurczowybólwjamiebrzusznej,o biegunkapojawiającasięwdniupopodaniuleczenia,o utratalubprzerzedzaniesięwłosów,
• Leczenieoksaliplatyną*o drętwieniewarg,dłonilubstóp,o mrowieniedłonilubstóp,o nadwrażliwośćnazimno,o te swoiste działania niepożądane mogą utrzymywać się po zakończeniu leczenia
oksaliplatyną*.
Celowaneleczeniebiologiczne*
Poniżejwymieniononajczęściejwystępującedziałanianiepożądanelekówbiologicznychstosowanychw leczeniu raka jelita grubego. Stosowanie skojarzenia leków biologicznych z chemioterapią*zwiększa ryzyko działań niepożądanych chemioterapii*, zwłaszcza w przypadku cetuksymabu* ipanitumumabu*.
• Leczeniecetuksymabem*ipanitumumabemo wysypkatrądzikopodobnawystępującauwiększościpacjentów,o hipomagnezemia,o reakcje alergiczne, występujące nieco częściej w przypadku cetuksymabu* niż
panitumumabu*.
• Leczeniebewacyzumabem*o Nadciśnienie*ibiałkomocz*występujądośćczęstoo Inne rzadkie, lecz ciężkie działania niepożądane obejmują zakrzepicę* tętniczą,
krwawienie z błon śluzowych* (w jamie ustnej, nosie, pochwie, odbytnicy), perforacjęprzewodupokarmowego*orazproblemyzgojeniemsięran.
• Leczenieafliberceptem*o bólgłowy,o zmęczenie,o zaburzenia czynności wątroby, które można monitorować analizując aktywność
enzymówwątrobowychwekrwi,o nadciśnienie*ibiałkomocz*,o biegunka,o zmniejszenie liczby krwinek, które może wywoływać niedokrwistość (anemię)*,
krwawieniaipowstawaniezasinieńorazzakażenia,o krwawienie.
![Page 37: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/37.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona36
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
• Leczenieregorafenibem*o reakcjaskórnanadłoniach istopach:zaczerwienienie ibolesnośćskórywnętrzadłoni i
podeszewstóp,zlokalizowanebardzocharakterystyczniewmiejscachuciskulubtarciaoskórę,
o wysypka,o zmęczenie,o zaburzenia czynności wątroby, które można monitorować analizując aktywność
enzymówwątrobowychwekrwi,o nadciśnienie*ibiałkomocz*,o biegunka,o krwawienie.
Radioterapia*Działania niepożądane radioterapii mogą wystąpić w narządach, które są bezpośrednim celemleczenia, jak również w zdrowych narządach sąsiadujących z okolicą wymagającą napromieniania,których nie można ochronić przed promieniowaniem rentgenowskim*. Działania niepożądane sąbardziejnasilone,jeśliradioterapia*stosowanajestwrazzchemioterapią*.Stosowanieradioterapii*jakouzupełnieniaoperacjizwiększateżryzykopowikłańchirurgicznych.Napromienieniedolnegoodcinkaprzewodupokarmowegomożepowodowaćdyskomfortwokolicyodbytnicy,biegunkęorazwydalanieśluzuikrwizodbytu.Wpływradioterapiinadrogimoczowezdarzasię rzadziej.Obejmujeonbolesneoddawaniemoczu,nagląceparcienamocz,obecnośćkrwiwmoczu,niedrożnośćdrógmoczowych*orazowrzodzenie*lubmartwicę*błonyśluzowejwyścielającejpęcherzmoczowy.Ukobietmożliwympóźnymdziałaniemniepożądanymradioterapii*miednicyjestzwężeniepochwy.Lekarz radioterapeuta zaleci postępowanie mające na celu możliwie maksymalne zapobieganie iłagodzeniereakcjipopromiennych.
![Page 38: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/38.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona37
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
COSIĘSTANIEPOZAKOŃCZENIULECZENIA?Dosyć często w fazie następującej po leczeniu u pacjentów onkologicznychpojawiająsięobjawyzwiązanezleczeniem.
• Pacjencimogąodczuwaćlęk,trudnościzesnemlubdepresję;mogąteżpotrzebowaćwsparciapsychologicznego.
• Podczasleczeniaipojegozakończeniuproblememmożebyćwłaściweodżywianiepacjentazuwaginaosłabionyapetyt,mdłościiogólniezłesamopoczucie.
• Dość częste działania niepożądane chemioterapii* podawanejogólnoustrojowototrudnościzkoncentracjąizaburzeniapamięci.
Wizytykontrolne*ulekarzyPozakończeniuleczenialekarzezaproponująprogramwizytkontrolnychwcelu:
• wykryciaizapobieżeniadziałaniomniepożądanymleczenia,• jak najwcześniejszegowykrycia ewentualnego nawrotu* choroby i zlecenia odpowiedniego
leczenia,• zapewnienianiezbędnychinformacjimedycznychipomocypsychologicznejorazskierowania
do specjalistów zapewniających odpowiednie wsparcie, aby zoptymalizować powrót docodziennegożycia.
Program obserwacji obejmuje odbywanie regularnych wizyt i przechodzenie badań kontrolnych.Programtakizależyodstadiumzaawansowania*guzaleczonegoudanegopacjentaorazodrodzajuzastosowanegoleczenia.Wizytykontrolnemogąobejmowaćkombinacjęnastępującychbadań:
• wywiad dotyczący ogólnego stanu zdrowia oraz objawów związanych z rakiem jelitagrubego,
• badanieprzedmiotowe,• laboratoryjneoznaczeniestężeniaantygenukarcynoembrionalnego*(CEA),comożeułatwić
wykryciewznowy*,• kolonoskopiawceluwykryciawznowy*,• badania obrazowemające na celu wykrycie progresji lub wznowy* guza pierwotnego lub
pojawieniasięprzerzutów*.
W przypadku pacjentów, którym usunięto polip jelita grubego, konieczna jest obserwacjaobejmującawywiadikolonoskopię.
Pacjenci leczeni z powodu raka jelita grubegowymagają intensywnejobserwacji. Jednakżeniemapowszechnieprzyjętegostandarduprogramuobserwacji.
Poniżej przedstawiony jest ewentualny program obserwacji po leczeniu zlokalizowanego rakaokrężnicy.
![Page 39: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/39.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona38
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
• Wywiad i badanie przedmiotowe przeprowadzane co 3 do 6miesięcy przez 3lata, anastępnieco6do12miesięcyw4.i5.roku.
• PodczastychwizytkontrolnychmożnaoznaczaćstężenieCEA*.• Kolonoskopia po 1 roku, a następnie co 3 do 5lat w celu wykrycia guzów rakowych i
niezłośliwych. Należy tu podkreślić, że w razie rozpoznania raka okrężnicy należy przedoperacjąprzeprowadzićobrazowaniecałejokrężnicywceluwykryciaewentualnych innych,występującychjednocześnieguzówokrężnicy.
• W przypadku pacjentów ze stwierdzonym dużym ryzykiem wznowy*, należy rozważyćobrazowanieTK*klatkipiersiowejijamybrzusznejco6do12miesięcyprzezpierwsze3lata.
• ZamiastobrazowaniaTK*jamybrzusznejmożnaprzeprowadzićUSGzkontrastem.• Wprzypadkupacjentów z konkretnymiobjawamibudzącymiobawy codowznowy, należy
przeprowadzićdodatkowoodpowiedniebadanialaboratoryjnei/lubobrazowe.
W przypadku pacjentów z rakiem odbytnicy program obserwacji jest podobny do opisanegopowyżejprogramudlarakaokrężnicy.
Powrótdonormalnegożycia
Powrót do normalnego, codziennego życia ze świadomością, że możliwy jest nawrót nowotworumożebyćtrudny.Wrazieobecnościjakiegokolwiekzeznanychczynnikówryzyka*rakajelitagrubegozalecasięichwyeliminowaniewmaksymalnymmożliwymstopniu.
Wizyty kontrolne u lekarzy stanowią dla pacjenta okazję do uzyskania informacji medycznych ipomocy psychologicznej oraz skierowania do specjalistów zapewniających odpowiednie wsparcie.Przydatne mogą być też dodatkowe porady udzielone przez specjalistę psychologa, a niektórzypacjenci mogą znaleźć pomoc w grupach zrzeszających pacjentów lub mediach informacyjnychskierowanych do pacjentów. Dietetyk może udzielić porad na temat prawidłowego żywienia.Pracownicy społeczni mogą ułatwić dostęp do odpowiednich zasobów, aby umożliwić skutecznąrehabilitację.Corobić,jeślidojdziedowznowynowotworu?
Jeślirakpowróci,sytuacjatabędzieokreślanamianemnawrotulubwznowy*.Zastosowaneleczeniebędziezależećodzakresuwznowy*ipowinnobyćstaranniedostosowanedodanegopacjenta.
Jeżelipoleczeniupierwotnegorakaokrężnicyupacjentadojdziedowznowymiejscowejlubodległej,pacjent będzie leczony zgodnie z planem leczenia choroby zaawansowanej (patrz punkt „Jakie sąmożliwości leczenia?”). Pacjenci z zaawansowaną chorobą, która nie zareaguje na leczeniepierwszego rzutu chemioterapią* lub chemioterapią* skojarzoną z celowanym leczeniembiologicznym*, otrzymają leczenie drugiego rzutu; jeśli leczenie drugiego rzutu okaże sięnieskuteczne, zalecane jest zastosowanie lekubiologicznego, takiego jak regorafenib* (patrz punkt„Jakiesąmożliwościleczenia?”).
![Page 40: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/40.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona39
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Sposób leczenia pacjentów z miejscową wznową* raka odbytnicy zależy od tego, czy uprzednieleczenieobejmowałoradioterapię*orazczymożliwyjestratunkowyzabiegchirurgiczny.
Jeżeli leczenie guza pierwotnego nie obejmowało radioterapii*, należy ją zastosować razem zchemioterapią*.Jeżeliuprzednieleczenieobejmowałoradioterapię*,możnarozważyćjejdodatkowezastosowanie w postaci radioterapii* zewnętrznej, śródoperacyjnej lub miejscowej. Jednakże jeśliradioterapia* była już stosowana uprzednio, jej ponowne zastosowanie rzadko zapewniaodpowiednieopanowaniewzrostuguza.
Wskazane jest przeprowadzenie operacji 6-10tygodni po radioterapii*. Jeżeli operacja ratunkowajestniemożliwa,należyrozważyćchemioterapię*.
W przypadku raka okrężnicy płuca są najczęstszą lokalizacją wznowy* (u około 20% pacjentów);możnarozważyćresekcjęguzapłuca,jeślijestonawykonalna.Przerzuty*dopłucwystępujączęściejwprzypadkurakaodbytnicy.
W razie wznowy raka w postaci przerzutów* do wątroby można rozważyć chirurgiczne usunięcieprzerzutówuwybranychpacjentów,zgodniezopisemwpunkcie„Planleczeniaprzerzutowegorakajelitagrubego:stadiumIV”.
![Page 41: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/41.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona40
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
SŁOWNICZEK5-fluorouracyl(5-FU)Lek stosowany w leczeniu objawów raka jelita grubego, piersi (sutka), żołądka i trzustki. Ponadtostosowany jest w postaci kremu w leczeniu pewnych chorób skóry. 5-fluorouracyl hamujewytwarzanie DNA przez komórki i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środkówantymetabolicznych.Określanyjesttakżejako5-FUifluorouracyl.AblacjaczęstotliwościąradiowąZabieg wykorzystujący fale radiowe do podgrzewania i niszczenia patologicznych komórek. Faleradioweprzekazywanesąprzezelektrody(małekońcówkiurządzeniaprzewodząceprądelektryczny).Ablacjaczęstotliwościąradiowąmożebyćstosowanawleczeniunowotworówiinnychchorób.AfliberceptLekstosowanywleczeniurakajelitagrubego.Jesttakżestosowanywleczeniuzwyrodnieniaplamkiżółtej, choroby prowadzącej do utraty wzroku. Aflibercept jest inhibitorem VEGF*. Podwzględembudowychemicznej jest rekombinowanymbiałkiem fuzyjnym,którewiąże się zVEGF*obecnymwkrwioobieguihamujedziałanieróżnychcząsteczeknależącychdorodzinyVEGF*.Wguziepowodujeonzahamowaniewzrostunaczyńkrwionośnych.Antygenkarcynoembrionalny(CEA).Substancjawystępującawekrwiosóbzrakiemokrężnicy,pewnymiinnymitypaminowotworówlubinnymichorobamilubupalaczytytoniu.Stężenieantygenukarcynoembrionalnegowekrwimożebyćwykorzystywane w kontroli skuteczności leczenia przeciwnowotworowego lub do wykrywaniawznowyraka.Jestrodzajemmarkeranowotworowego.Badaniehistopatologiczne/histopatologiaBadaniepodmikroskopemtkanekikomórekobjętychchorobą.Badaniestolcanakrewutajoną(FOBT)Test wykrywający obecność krwi w stolcu (kale). Niewielkie próbki stolca umieszcza się naspecjalnychpłytkachtestowychiwysyładozbadaniadolekarzalublaboratorium.Obecnośćkrwiwstolcumożewskazywaćnarakajelitagrubego.BadanieUSG(ultrasonograficzne)(śródoperacyjnelubendoskopowe)Badanie, podczas którego fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości odbijają się od tkanek lubnarządów wewnętrznych, tworząc echo. Obrazy echa prezentowane są na ekranie urządzenia doultrasonografii,tworzącobraztkanekorganizmunazywanyultrasonogramem.BewacyzumabLek stosowanyw leczeniu niektórych rodzajów raka jelita grubego, rakapłuca, rakanerki i glejaka(rodzaju nowotworu mózgu). Jest także badany pod kątem stosowania w innych nowotworach.Bewacyzumabwiąże się z białkiemonazwie czynnikwzrostu śródbłonkanaczyń* (VEGF).Może tohamować powstawanie nowych naczyń krwionośnych niezbędnych do wzrostu guza. Jestprzeciwciałemmonoklonalnym*należącymdoklasyśrodkówantyangiogennych.
![Page 42: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/42.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona41
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
BiałkomoczWiększaodprawidłowejzawartośćbiałkawmoczu.BiopsjaPobraniekomóreklubtkanekdobadaniaprzezpatomorfologa*.Patomorfolog*możezbadaćtkankępodmikroskopem lub przeprowadzić inne badania z wykorzystaniem komórek lub tkanki. Istniejewiele różnych typów biopsji. Do najczęściej wykonywanych zalicza się: (1) biopsję z pobraniemwycinka, podczas której pobierany jestwyłącznie fragment tkanki; (2) biopsjęwycinającą, podczasktórejusuwanyjestcałyguzeklubpodejrzanyobszaroraz(3)biopsjęigłową,podczasktórejpróbkatkanki lubpłynupobierana jestzapomocą igły.Gdyużywana jest igłaodużejśrednicy,zabiegnosinazwę biopsji gruboigłowej. Gdy używana jest igła o małej średnicy, zabieg nosi nazwę biopsjiaspiracyjnejcienkoigłowej.BłonapodśluzowaWprzewodziepokarmowymbłonapodśluzowa jestwarstwązbitej,nieregularnej tkanki łącznej lubluźnej tkanki łącznej, która stanowi podporę błony śluzowej*, jak również łączy błonę śluzową zwarstwą leżących głębiej mięśni gładkich (włókna mięśniowe biegnące okrężnie przeplatanewarstwamiwłókienbiegnącychpodłużnie).BłonapodsurowiczaBłona podsurowicza to warstwa tkanki znajdująca się pomiędzy mięśniówką* (warstwą mięśni) abłoną surowiczą. Termin ten stosowany jest w histopatologii i jest ścisłe związany z określaniemstadiumzaawansowania*nowotworu(np.rakaokrężnicy).BłonaśluzowaWilgotna warstwawyścielająca wnętrze niektórych narządów i jam ciała. Gruczoły błony śluzowejwytwarzająśluz.Określanajesttakżejakośluzówka.BrachyterapiaRodzajradioterapii,wktórejradioaktywnymateriałzamkniętywigłach,małychkuleczkach,drutachlubcewnikachumieszczany jestwguzie lubw jegopobliżu.Nazywana jest również radioterapią*zwykorzystaniemimplantów,radioterapiąwewnętrznąorazbrachyterapiąpromieniotwórczą.CetuksymabLekstosowanywleczeniuokreślonychtypówrakagłowyiszyi,atakżeokreślonychtypówrakajelitagrubego,któryrozprzestrzeniłsięnainneobszaryciała.Jesttakżebadanypodkątemstosowaniawinnych nowotworach. Cetuksymab wiąże się z białkiem nazywanym receptorem naskórkowegoczynnika wzrostu (EGFR*), które znajduje się na powierzchni niektórych typów komóreknowotworowych. Może to zahamować wzrost komórek nowotworowych. Cetuksymab jest typemprzeciwciałamonoklonalnego*.ChemioradioterapiaLeczeniestanowiąceskojarzeniechemioterapii*zradioterapią.
![Page 43: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/43.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona42
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
ChemioterapiaRodzaj leczeniaprzeciwnowotworowego,wktórymstosowane są leki niszczące i/lubograniczającewzrost komórek nowotworowych. Przeważnie podaje się je pacjentom w powolnych wlewachdożylnych,alemogąbyćrównieżstosowanedoustnieoraz,wzależnościodlokalizacjinowotworu,wbezpośrednichwlewachdokończynylubwątroby.ChirurgiczneokreślaniestadiumzaawansowaniaMetoda określania stadium zaawansowania nowotworu (wielkości lub zakresu nowotworu worganizmie) na podstawie badania próbek tkanki pobranych podczas operacji. Określenie stadiumzaawansowaniaopartejestnatym,jakdalecepobranekomórkiróżniąsięodprawidłowychkomórekwbadaniumikroskopowym.ChłoniakNowotwórwywodzącysięzkomórekukładuodpornościowego.Istniejądwiepodstawowekategoriechłoniaka: Chłoniaki ziarnicze (inaczej hodgkinowskie), charakteryzujące się obecnością pewnegotypu komórek, zwanych komórkami Reed-Sternberga. Druga kategoria to chłoniaki nieziarnicze(niehodgkinowskie),stanowiącedużą,zróżnicowanągrupęnowotworówwywodzącychsięzkomórekukładu odpornościowego. Chłoniaki nieziarnicze można dodatkowo podzielić na nowotwory opowolnymprzebiegu (indolentne)orazoprzebieguagresywnym(szybkorosnące).Teposzczególnepodtypy różnią się zachowaniem i reakcją na leczenie. Chłoniaki ziarnicze, jak i nieziarniczemogąwystępować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, a ich rokowanie* i leczenie zależy od stadiumzaawansowaniaitypukonkretnegonowotworu.ChorobaLeśniowskiego-CrohnaPrzewlekły stan zapalny przewodu pokarmowego obejmujący najczęściej jelito cienkie i okrężnicę.ChorobaLeśniowskiego-Crohnazwiększaryzykorakajelitagrubegoorazrakajelitacienkiego.ChromosomZorganizowana struktura zawierająca geny stanowiące kod organizmu odpowiedzialny zacharakterystyczne cechy, takie jak kolor włosów czy płeć. Komórki człowieka zawierają 23parychromosomów(łącznie46chromosomów).Komórkinowotworowelubbiałaczkoweczęstozawierająnieprawidłowości chromosomalne, czyli zmiany chromosomów, takie jak duplikacja, czyli obecnośćdodatkowego chromosomu (47chromosomów) lub delecja, czyli brak któregoś z chromosomów(45chromosomów). Do inwersji genetycznej lub chromosomalnej dochodzi wtedy, gdy nie jestdodawanyaniusuwanyżadenchromosom,alezachodziodwróceniejegofragmentu.Cukrzycatypu2Choroba metaboliczna, w której dochodzi do nadmiernego stężenia glukozy we krwi z powoduniedoboruinsulinylubopornościkomórekorganizmunadziałanieinsuliny.Insulinajesthormonem,który przenosi glukozę z krwi do komórek organizmu, gdzie może być wykorzystana jako źródłoenergii. Cukrzyca typu 2, w przeciwieństwie do cukrzycy typu1, nie jest insulinozależna, bowiemniedobórinsulinyjesttylkoczęściowy.
![Page 44: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/44.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona43
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
CzynnikryzykaCzynnikzwiększającyprawdopodobieństworozwojuchoroby.Dowybranychprzykładówczynnikówryzyka rozwoju nowotworu można zaliczyć wiek, wywiad rodzinny dotyczący określonych choróbnowotworowych, stosowanie wyrobów tytoniowych, narażenie na promieniowanie jonizujące lubpewne związki chemiczne, zakażenia określonymi wirusami lub bakteriami, a także niektórezaburzeniagenetyczne.Czynnikwzrostuśródbłonkanaczyń(VEGF)Substancjawytwarzanaprzezkomórkistymulującatworzenienowychnaczyńkrwionośnych.DożylnyDotyczyumieszczaniawżylelubwprowadzaniadoniej.Określenie„dożylny”dotyczyzazwyczajdrogipodania leku lub innej substancji zapomocą igły lubcewnikaumieszczonegowżyle.Określane teżskrótem„i.v.”.DysplazjaNieprawidłowyrozrosttkanki,którejkomórkisąnieprawidłowewbadaniumikroskopowym,aleniestanowiąkomóreknowotworowych.DziurawieczwyczajnyDziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) to środek ziołowy stosowany jako popularny lekprzeciwdepresyjny; jest też promowany w ramach medycyny alternatywnej jako środekprzeciwnowotworowy. Pewne wstępne badania przedkliniczne przyniosły zachęcające obserwacje,jednakżeniema żadnychbadań klinicznych, którewykazałyby, że dziurawiecwpływananaturalnyprzebieg jakiegokolwiek typu nowotworu. Dziurawiec może zmniejszać stężenie wielukonwencjonalnychlekówwekrwi,takżeniektórychlekówprzeciwnowotworowych.EndoskopiaZabieg medyczny, podczas którego lekarz wprowadza do organizmu rurowaty instrument w celuobserwacjiwnętrzaciała.Istniejewieletypówbadaniaendoskopowego,każdyprzeznaczonyjestdobadaniainnejczęściciała.GenRAS(mutacja*)Rodzina genów, któremogą powodować nowotwory, jeśli dojdzie do ichmutacji (zmiany). Kodująone wytwarzanie białek biorących udział w szlakach sygnalizacji komórkowej, wzroście komórek iapoptozie (śmierci komórek). Leki blokujące działanie zmutowanego genu RAS lub wytworzonychdziękiniemubiałekmogązatrzymaćwzrostnowotworu.RodzinaRASobejmujetakiegeny,jakKRAS,HRASiNRAS.Grej(Gy)Jednostkamiaryenergii,zasadniczonakilogramtkanki.GruczolakŁagodny nowotwórwywodzący się z tkanki gruczołowej. Z czasem taki łagodny guzmoże stać sięzłośliwy, a nawetw łagodnej postacimożemieć następstwa zdrowotne spowodowaneuciskaniemokolicznychstruktur.
![Page 45: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/45.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona44
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Gruczolakorak(śluzowylubzkomóreksygnetowatych)Rak, który rozwija się z komórek wyścielających narządy wewnętrzne, posiadający właściwościpodobnedogruczołów(wydzielnicze).HemikolektomiaZabiegchirurgicznypolegającynausunięciuwprzybliżeniupołowyokrężnicy.Hemikolektomiamożebyćprawalublewa,wzależnościodtego,czyusuniętazostałaokrężnicawstępująca(prawa)czyzstępująca(lewa).HemoglobinaBiałko znajdujące sięw krwinkach czerwonych*, któreprzenoszą tlen z płucdo tkanek i narządóworganizmuorazdwutlenekwęglazpowrotemdopłuc.Oznaczeniezawartościhemoglobinywekrwijest zwykle elementem pełnej morfologii krwi. Oznaczenie jej stężenia stosowane jest w celuwykryciatakichstanów,jakniedokrwistość(anemia)*,odwodnienieiniedożywienie.IrynotekanIrynotekan jest lekiem stosowanym w leczeniu nowotworów. Irynotekan hamuje enzymtopoizomerazęI, co uniemożliwia rozwijanie nici DNA. Pod względem chemicznym jestpółsyntetycznymanalogiemnaturalnegoanalogukamptotecyny.Stosowanyjestgłówniewleczeniuraka okrężnicy, zwłaszcza w skojarzeniu z innymi lekami chemioterapeutycznymi. Obejmuje toschematFOLFIRIzawierającypodawanywinfuzji5-fluorouracyl,leukoworynęiirynotekan.KapecytabinaLek stosowany w leczeniu raka okrężnicy w stadiumIII u pacjentów, którzy przeszli zabiegchirurgicznegousunięciaguza.Stosowanyjesttakżewleczeniuprzerzutowegorakasutka,któryniezareagowałna leczeniepewnymi innymi lekamiprzeciwnowotworowymi.Kapecytabina jestbadanapod kątem stosowania w leczeniu innych nowotworów. Jest wychwytywana przez komórkinowotworoweirozkładanado5-fluorouracylu*,substancji,którazabijatakiekomórki.Kapecytabinanależydoklasyśrodkówantymetabolicznych.KolonografiaTKMetodaobrazowaniawnętrzaokrężnicyprzezwykonanieseriiobrazówRTG*.Napodstawietychobrazówkomputer rekonstruuje dwuwymiarowe (2D) i trójwymiarowe (3D) obrazy okrężnicy. Obrazy te możnazapisywać, zmieniaćw celu uzyskania lepszego kątawidzenia i przeglądać po przeprowadzeniu zabiegu,nawetpowielulatach.Badanietookreślanejesttakżejakowirtualnakolonoskopia.KolonoskopCienkirurowatyinstrumentstosowanydobadaniawnętrzaokrężnicy.Kolonoskopzawieraźródłoświatłaisoczewkiumożliwiająceobserwację;możeteżbyćwyposażonywnarzędzieumożliwiająceusuwanietkanek.KonsyliumPodejściedoplanowanialeczeniapolegającenaspotkaniulekarzybędącychspecjalistamiwróżnychgałęziach medycyny (specjalizacjach), w celu zapoznania się ze stanem ogólnym konkretnegopacjentaiomówieniamożliwościjegoleczenia.Składonkologicznychkonsyliówzazwyczajobejmujeonkologaklinicznego(specjalizującegosięw leczeniuogólnoustrojowym),chirurgaonkologicznego iradioterapeutę* (specjalistę radioterapii onkologicznej, czyli leczenia promieniowaniem).Nieformalnietakiespotkanienazywanejest„kominkiem”.
![Page 46: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/46.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona45
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
KrwinkiczerwoneNajczęściej występujący typ komórek krwi. Zawarta w nich hemoglobina sprawia, że są oneczerwone.Ichpodstawowąfunkcjąjesttransportowanietlenu.KwasfoliowyKwas foliowy to rozpuszczalny w wodzie związek znany jako witaminaB9. Jest niezbędny dowytwarzaniazdrowychczerwonychkrwinek*.Leczenie/terapiacelowana(biologiczna)Metodaleczeniawykorzystującalekilubinnesubstancje,takiejakprzeciwciałamonoklonalne,wceluidentyfikacji i atakowania komórek konkretnego nowotworu. Terapia celowana może mieć mniejskutkówubocznych,niżinnetypyleczeniaprzeciwnowotworowego.Leukoworyna(LV)Substancja czynna leku stosowanego w celu złagodzenia toksycznego działania substancjihamujących działanie kwasu foliowego*, a zwłaszcza przeciwnowotworowego leku o nazwiemetotreksat. Leukoworyna stosowana jestw leczeniupewnych typówniedokrwistości*, a także,wskojarzeniu z fluorouracylem, w leczeniu raka jelita grubego. Jej skuteczność w leczeniu innychrodzajów nowotworów oraz innych chorób stanowi aktualnie przedmiot badań. Leukoworyna jestpochodną kwasu foliowego*. Jest typem środka chemoprotekcyjnego i chemouczulającego.Określanajesttakżejakokwasfolinowy.MartwicaOdnosisiędośmierciżywychtkanek.MechanizmynaprawyDNAProcesyumożliwiająceutrzymaniestabilnościiintegralnościgenów.Mezorektum(krezkaodbytnicy)Fałdotrzewnej*czylikrezki,podtrzymującyodbytnicę. MięśniówkawłaściwaWarstwamięśni występująca w wielu narządach. Znajduje się poniżej błony podśluzowej*; bierzeudziałwtakichruchachjakperystaltyka.MutacjaZmiana w sekwencji par zasad w DNA tworzących dany gen.Mutacje w danym genie nie zawszeprowadządojegotrwałejzmiany.MutacjaBRAFSzczególna mutacja* (zmiana) w genie BRAF, który wytwarza białko biorące udział w przesyłaniusygnałów wewnątrz komórek i ich wzroście. Mutację* tę można znaleźć w niektórych typachnowotworów, w tym w czerniaku i w raku jelita grubego. Może ona nasilać wzrost irozprzestrzenianie się komórek nowotworowych. Sprawdzenie obecności mutacji* BRAF w tkanceguzaułatwiaplanowanieleczenia.
![Page 47: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/47.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona46
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
MutacjaMLH1ZmianawgenieMLH1związanymzdziedzicznymniepolipowatymrakiemjelitagrubego.Naczynie/tkankalimfatycznaTkanka limfatyczna to tkanka, z której zbudowany jest układ chłonny (limfatyczny). Układ chłonnywytwarza, magazynuje i przenosi białe krwinki zwalczające zakażenia i inne choroby. Układ tenobejmuje szpik kostny, śledzionę, grasicę, węzły chłonne* oraz naczynia chłonne (sieć cienkichnaczyń przenoszących chłonkę i białe krwinki). Naczynia chłonne rozgałęziają się tak samo jaknaczyniakrwionośne,docierającdowszystkichtkanekorganizmu.Sątocienkienaczyniaprzenoszącechłonkę(limfę)ibiałekrwinkiwcałymukładziechłonnym.Naczyniowa(tkanka)Przymiotnik odnoszący się do naczyń krwionośnych, np. tkanka, z której utworzone są naczyniakrwionośnejestnazywanatkankąnaczyniową.NadciśnienietętniczeCiśnienie krwi wynoszące 140/90mmHg lub więcej. Zwykle nie daje żadnych objawów. Możespowodować uszkodzenie tętnic i zwiększyć ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca,niewydolnościnerekiślepoty.Określanejestteżjakowysokieciśnieniekrwi.Nawrót(wznowa)Nowotwórlubchoroba(zwykleautoimmunologiczna),którawystąpiłaponownie,zwyklepookresie,wktórymbyłanieobecnalubniewykrywalna.Wznowamożewystąpićwtymsamymmiejscu,coguzoryginalny (pierwotny) - tzw. wznowa miejscowa, lub w innym miejscu ciała. Innym określeniemponownegopojawieniasięnowotworujestchorobanawrotowa.Neuroendokrynne(raki/komórki)Komórki neuroendokrynne zapewniają integrację pomiędzy układem nerwowym a dokrewnym(hormonalnym).Wszczególnościuwalniająonehormonydokrwiwodpowiedzinastymulacjęukładunerwowego. Komórki neuroendokrynne znajdują się w całym organizmie. W związku z tym rakneuroendokrynny może pojawić się w wielu różnych narządach, w tym w płucu i przewodziepokarmowym.Nowotworyneuroendokrynneniekiedywolnorosną,jednakże,ponieważwywodząsięz komórek produkujących hormony, same także wytwarzają hormony i substancje podobne dohormonów,którychnadmiernestężeniemożewywoływaćróżneobjawy.Niedobórdehydrogenazydihydropirymidyny(DPD)Wrodzone zaburzenie metaboliczne polegające na osłabionej lub zerowej aktywności enzymudehydrogenazydihydropirymidyny.Enzymtennormalnierozkładawkomórkachcząsteczki tyminy iuracylu. Zaburzenie to może, ale nie musi, dawać objawy. Jednakże, niezależnie od ewentualnejobecności objawów, wszystkie osoby z tym zaburzeniem są zagrożone wystąpieniem reakcjitoksycznychnalekizgrupypochodnychfluoropirymidyny*stosowanewleczeniunowotworów.Niedokrwistość(anemia)Stan charakteryzujący się niedoborem czerwonych krwinek* lub hemoglobiny*. Żelazo zawarte whemoglobinie*uczestniczywprzenoszeniutlenuzpłucdokomórekcałegociała;wprzypadkuanemiiprocestenjestupośledzony.
![Page 48: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/48.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona47
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
NiestabilnośćchromosomalnaNasilona tendencjadoutraty lub zyskania całychchromosomów* lubdużychczęści chromosomówpodczaspodziałukomórkowego,coprowadzidoaberracjichromosomalnych.NiestabilnośćmikrosatelitarnaZmianazachodzącawDNAwniektórychkomórkach (takich jakkomórkinowotworowe),wktórychliczba powtórzeń mikrosatelitów (krótkich, powtarzanych sekwencji DNA) jest różna od liczbypowtórzeń w oryginalnie odziedziczonym DNA. Przyczyną niestabilności mikrosatelitów może byćupośledzenie zdolności naprawy pomyłek, jakie zachodzą podczas kopiowania DNA w komórce.OkreślanateżskrótemMSI.NowotwórjajnikaNowotwór złośliwy, który powstaje w tkankach jajnika. Jajnik to jeden z pary żeńskich gruczołówrozrodczych,wktórychpowstająkomórkijajowe.Większośćnowotworówjajnikatonabłonkowerakijajnikalubzłośliwenowotworyzarodkowe.Nabłonkowyrakjajnikatonowotwór,którywywodzisięzkomóreknapowierzchnijajnika.Złośliwenowotworyzarodkowewywodząsięzkomórekjajowych.Nowotwórsporadyczny/chorobasporadycznaNowotwórwystępującyuosoby,uktórejwwywiadzierodzinnymtakinowotwórniewystępowa,aniteżniemaonaodziedziczonychzmianwDNAzwiększającychryzykojegowystąpienia.Nowotwórtrzonumacicy(endometrium)Nowotwór, który powstaje z tkanek wyścielających macicę (niewielki, pusty w środku narząd wkształcie gruszki znajdujący się w miednicy kobiety, w którym rozwija się płód). Dwa typy tegonowotworu to rak trzonumacicy imięsakmacicy.Rak trzonumacicy rozpoczyna sięwkomórkachwyścielających jamęmacicy.Mięsakmacicy to rzadkinowotwór, który rozpoczyna sięwmięśniachlubinnychtkankachmacicy.Obrazowanierezonansumagnetycznego(MRI)Technika obrazowania stosowanawmedycynie.Wykorzystuje zjawisko rezonansumagnetycznego.Niekiedydociałapacjentawstrzykiwanyjestpłyn,którywzmacniakontrastmiędzyróżnymitkankamiorganizmuisprawia,żesąonewyraźniejwidoczne.ObrazowanieTKRodzaj badania radiologicznego, podczas którego narządy ciała są skanowane za pomocąpromieniowaniaRTG*,zaśwynikipoddawanesąkomputerowejobróbce,dziękiktórejotrzymywanesąobrazyczęściciała.Określaniestadiumzaawansowania(ang.staging)Przeprowadzanie różnychbadańwcelupoznania zasięgunowotworuworganizmie, zwłaszcza jeślichoroba rozprzestrzeniła się z pierwotnej lokalizacji na inne obszary ciała. Znajomość stadiumzaawansowaniachorobyjestbardzoistotnawustalaniuplanuleczenia.
![Page 49: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/49.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona48
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
OksaliplatynaLek stosowany w połączeniu z innymi lekami w leczeniu raka jelita grubego w stadiumzaawansowanym lub w razie jego wznowy. Jest także badany pod kątem stosowania w innychnowotworach.OksaliplatynadołączasiędoDNAkomórekimożezabijaćkomórkinowotworowe.Jestjednymzezwiązkówplatyny.OnkologLekarz specjalizujący sięw leczeniu nowotworów.Niektórzy onkolodzy specjalizują sięw pewnychrodzajachleczenianowotworów.Naprzykładradioterapeutaspecjalizujesięwleczeniunowotworówpromieniowaniem.OtrzewnaTkankawyścielającaścianęjamybrzusznejipokrywającawiększośćjejnarządów.OtrzewnatrzewnaWarstwa tkanki pokrywająca zewnętrzną powierzchnię większości narządóww jamie brzusznej, wtymjelita.OwrzodzeniePrzerwanieciągłościskóry,wyściółkinarząduwewnętrznegolubpowierzchnitkanki.PanitumumabPanitumumab jest przeciwciałem monoklonalnym*. Został zaprojektowany tak, by wiązał się zEGFR*, które znajdują się na powierzchni niektórych komórek, w tym komórek niektórychnowotworów. W efekcie jego działania komórki nowotworowe przestają otrzymywać zapośrednictwemEGFR*sygnałykoniecznedowzrostu,progresjiirozsiewunowotworu.Wydaje się, że panitumumab nie działa na komórki nowotworowe zawierające zmutowaną postaćbiałkaKRAS*.Wynika to z faktu, że ichwzrostnie jest sterowanyprzez sygnałyprzenoszoneprzezEGFR*ikomórkiterozwijająsiędalej,pomimozablokowaniaEGFR*.PatomorfologLekarzidentyfikującychorobynapodstawiebadaniakomórekitkanekpodmikroskopem.PerforacjaprzewodupokarmowegoNagły stan medyczny, w którym dochodzi do powstania otworu w ścianie dowolnego odcinkaprzewodupokarmowegoodprzełykudoodbytnicy,włączniezpęcherzykiemżółciowym.PochodnefluoropirymidynyGrupa substancji stosowanych w leczeniu nowotworów. Należą do klasy środków antymetabolicznych.Przykładytakichzwiązkówtokapecytabina*,floksurydynaifluorouracyl(5-FU)*.Polip(uszypułowanylubbezszypuły)Patologicznynaroślwystającazbłonyśluzowej.Polippołączonyzbłonąśluzowącienkimtrzonemtopolipuszypułowany,wprzeciwnymraziejesttopolipbezszypuły.
![Page 50: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/50.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona49
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
PolipektomiaChirurgicznyzabiegusunięciapolipa.Polipowatośćrodzinnagruczołowa*(FAP,FamilialAdenomatousPolyposis)Wrodzonystan,wktórymdochodzidopowstawanialicznychpolipów*(narośliwyrastającychzbłonśluzowych)nawewnętrznejpowierzchniścianyokrężnicyiodbytnicy.Stantenzwiększaryzykorakajelitagrubego.PolipowatośćzwiązanazMYHZaburzenie dziedziczne związane z tendencją do występowania licznych polipów* w okrężnicy iwiększymryzykiemrakaokrężnicy.PoradnictwogenetyczneProcesrozmówpomiędzyspecjalnieprzeszkolonymczłonkiempersonelumedycznegoaosobąobawiającąsięryzykachoróbopodłożugenetycznym.Podczastakichrozmówomawianymożebyćwywiadmedycznytakiejosobyijejrodziny,awefekcieosobamożebyćskierowananatestygenetyczne.Pozytonowatomografiaemisyjna(PET)Badanie, podczas którego niewielka ilość promieniotwórczejglukozy(cukru) wstrzykiwana jestdożyły, a następnie dzięki skanerowi otrzymywane są szczegółowe, przetwarzane komputerowoobrazy obszarów wewnątrz ciała, w których wychwytywana jest glukoza. Ponieważ komórkinowotworowezazwyczajzużywająwięcejglukozyniżzdrowekomórki,obrazymożnawykorzystywaćdolokalizacjikomóreknowotworowychworganizmie.PromieniowanieRTG(rentgenowskie)Promieniowanierentgenowskiejestformąpromieniowaniajonizującego,stosowanądouzyskiwaniaobrazówwnętrzaróżnychobiektów.Wmedycyniepromieniowanierentgenowskiejestpowszechniestosowanedouzyskiwaniaobrazówwnętrzaciała.PrzeciwciałomonoklonalnePrzeciwciałamonoklonalne stanowią zbiór identycznych przeciwciał, ponieważ są onewytwarzaneprzezklonytejsamejkomórkimacierzystej(wyjściowej).PrzeciwwskazanieSchorzenie lub objaw, który uniemożliwia podanie danego leczenia lub zastosowanie danego zabiegu upacjenta.Przeciwwskazaniadzieląsięnabezwzględne,cooznacza,żeupacjentówzdanymschorzeniemlubobjawem nigdy nie wolno zastosować określonego leczenia, i względne, co oznacza, że u niektórychpacjentówzdanymschorzeniemlubobjawemkorzyścimogąprzeważaćnadzagrożeniami.Przerzut/przerzutyRozsiewchorobynowotworowej z jednej części ciałado innej.Guz składający się z komórek, któreuległy rozsiewowi nazywany jest nowotworem przerzutowym lub inaczej przerzutem. Nowotwórprzerzutowyzawierakomórkiwywodzącesięznowotworupierwotnego.PrzestrzeńpodotrzewnowaObszarwjamiebrzusznejponiżejprzestrzeniwewnątrzotrzewnowej*.
![Page 51: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/51.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona50
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
PrzestrzeńwewnątrzotrzewnowaObszarwjamiebrzusznejotoczonybłonązwanąotrzewną*.PrzezodbytowamikrochirurgiaendoskopowaMetoda lokalnej resekcji raka odbytnicy. Przeprowadza się ją z pomocą specjalnego mikroskopuwprowadzonegodoodbytnicyprzezodbyt.RadioterapiaMetoda leczenia,wktórejpromieniowaniestosujesięwcelu leczenianowotworu;zawszewymagawyznaczeniaokreślonegoobszarunapromieniania.Rakgruczołowo-płaskonabłonkowyTypraka,któryzawieradwarodzajekomórek:komórki*płaskonabłonkowe(cienkie,płaskiekomórki,takiejakwyścielająceniektórenarządy)orazkomórkigruczołowate.RakjądraNowotwórzłośliwy,którypowstajewtkankachjądra.Jądrotojedenzdwóchjajowatychgruczołówznajdującychsięwmosznie,którewytwarzająnasienieimęskiehormonypłciowe.RakpłaskonabłonkowyNowotwórwywodzący się z komóreknabłonkapłaskiego.Komórkinabłonkapłaskiego są cienkimi,płaskimi komórkami o wyglądzie przypominającym rybią łuskę; występują w tkance, która tworzypowierzchnię skóry,wyściółkęnarządówposiadających światłoorazwyściółkędrógoddechowych iprzewodu pokarmowego.Większość nowotworów odbytu, szyjkimacicy, głowy i szyi oraz pochwyzaliczana jest do raków płaskonabłonkowych. Niektóre jego postacie nazywa się rakiemnaskórkowym.Receptornaskórkowegoczynnikawzrostu(EGFR)Białko występujące na powierzchni niektórych komórek, z którym wiąże się naskórkowy czynnikwzrostu, pobudzając komórki do podziału. Występuje w patologicznie zwiększonej liczbie napowierzchni wielu komórek nowotworowych, w związku z czym komórki te mogą podlegaćnasilonympodziałomwobecnościnaskórkowegoczynnikawzrostu.OkreślanyjesttakżejakoEGFR,ErbB1iHER1.RegorafenibLek stosowany w leczeniu raka jelita grubego i nowotworów z podścieliska w obrębie przewodupokarmowego. Jest to doustny lek celowany, wielokinazowy inhibitor kinaz działający nareceptorowekinazytyrozynowezaangażowanewmechanizmzwiązanezewzrostemiprogresjąguza- angiogenezą, onkogenezą i mikrośrodowiskiem guza. Lek ten hamuje kilka kinaz tyrozynowychreceptoraVEGF*odgrywającychrolęwewzrościenaczyńkrwionośnychwguzie.OpróczVEGFR1-3,hamujeteżinnekinazy,takiejakTIE-2,RAF-1,BRAF,KIT,RET,PDGFRiFGFR.RokowaniePrzewidywanyrezultatlubprzebiegchoroby;prawdopodobieństwowyzdrowienialubwznowy*.
![Page 52: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/52.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona51
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
RektoskopCienkirurowatyinstrumentstosowanydoobserwacjiwnętrzaodbytuiodbytnicy.Rektoskopzawieraźródłoświatłaisoczewkiumożliwiająceobserwację.Możeonbyćrównieżwyposażonywnarzędzie,którym zostanie usunięta tkanka do badań pod mikroskopem pod kątem oznak choroby. Krótszyinstrument w postaci cienkiej rurki ze źródłem światła stosowany do badania odbytu nazywa sięanoskopem.Rumieńdłoniowo-podeszwowy(zespółręka-stopa)Stancharakteryzującysiębólem,obrzękiem,drętwieniem,mrowieniemlubzaczerwienieniemdłonii/lub stóp. Występuje niekiedy jako działanie niepożądane niektórych lekówprzeciwnowotworowych.Określanyjestteżjakoerytrodyzestezjadłoniowo-podeszwowa.Sigmoidoskop/sigmoidoskopiaCienkirurowaty instrumentstosowanydobadaniawnętrzaokrężnicy.Sigmoidoskopzawieraźródłoświatła i soczewkiumożliwiająceobserwację;może teżbyćwyposażonywnarzędzieumożliwiająceusuwanietkanek.SpecjalnemetodyterapiikontaktowejOpcje leczenia miejscowego z zastosowaniem radioterapii* lub zabiegu chirurgicznego w leczeniumałychguzów.Tegafur/uracyl(UFT)Substancjabadanajakopotencjalnylekprzeciwkopewnymtypomnowotworów.Stanowipołączenietegafuruiuracylu.Tegafurjestwychwytywanyprzezkomórkinowotworoweirozkładanydo5-FU*,substancji, która zabija takie komórki. Uracyl powoduje, że w komórkach utrzymuje się większestężenie5-FU,coułatwiaichzabijanie.Tegafur/uracylnależydoklasyśrodkówantymetabolicznych.TkankaokołonerwowaTkankaotaczającanerwlubgrupęnerwów.WarfarynaLek zapobiegający krzepnięciu krwi. Zalicza się go do grupy leków zwanych lekamiprzeciwkrzepliwymi.WęzełchłonnyZaokrąglonamasa złożona z tkanki limfatycznej otoczona torebką z tkanki łącznej.Węzły chłonnefiltrująchłonkę(limfę)imagazynująlimfocyty.Położonesąwzdłużnaczyńlimfatycznych*.WrzodziejącezapaleniejelitagrubegoPrzewlekłe zapalenie okrężnicy powodujące owrzodzenie* jej wewnętrznej wyściółki. Stan tencharakteryzujesiębólamiiskurczamibrzuchaorazwydalaniemzjelitaropy,krwiiśluzu.ZakrzepicaTworzeniesięlubobecnośćzakrzepukrwiwukładzienaczyniowym.
![Page 53: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/53.jpg)
Rakjelitagrubego:poradnikdlapacjentów-informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2016.1 Strona52
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
ZakrzepicatętniczaObecnośćskrzepu/skrzepówkrwiwtętnicy.ZakrzepicażyłgłębokichPowstawanie skrzepów krwi w głębokich żyłach nóg lub dolnej części miednicy. Objawy mogąobejmować ból, obrzęk, wzmożone ucieplenie i zaczerwienienie obszaru objętego chorobą.NazywanatakżeZŻGlubDVT(ang.deepveinthrombosis).ZespolenieZabieg polegający na połączeniu zdrowych odcinków przewodowej struktury w organizmie pousunięciuodcinkazajętegoprzezchorobę.ZespółLynchaWrodzonezaburzeniepowodującezwiększenieprzeciętnegoryzykawystąpieniarakajelitagrubegoipewnych innych typównowotworów,np. raka trzonumacicy*, częstoprzedukończeniem50. rokużycia.Określanytakżejakodziedziczny,niepolipowatyrakjelitagrubego(HNPCC).ZespółPeutza-JeghersaChorobagenetyczna,wktórejdochodzidopowstawaniapolipów*wjelitachorazciemnychplamwjamieustnej inaskórzepalców.RozpoznaniezespołuPeutza-Jeghersazwiększaryzykowystąpienianowotworuprzewodupokarmowegoiwieluinnychnowotworów.NazywanyrównieżPJS.ZespółTurcotaStan,wktórymkomórkiokrężnicystająsiępatologiczne i tworząguzyzwanepolipami*.Zespółtencharakteryzujesięteżwystępowaniemguzówukładunerwowego.Zgłębniknosowo-żołądkowyElastycznaplastikowarurkawprowadzanaprzeznosdożołądka.ZmianyprzedrakoweZaburzenie w obrębie tkanki, które nie wskazuje jeszcze na nowotwór złośliwy, jednakże pewneobjawywskazują,żeprawdopodobnejestrozwinieciesiętakiegonowotworuwprzyszłości.ZnieczulenieOdwracalnystanutratyświadomości,wktórympacjentnieczujebólu,nieprzejawiaprawidłowychodruchów oraz nie reaguje na stresujące bodźce; stan ten wywoływany jest sztucznie poprzezstosowanie określonych substancji nazywanych środkami znieczulającymi (anestetykami).Znieczulenie może być całkowite (ogólne) lub częściowe (miejscowe). Umożliwia ono pacjentompoddawaniesięzabiegomchirurgicznym.
![Page 54: Co to jest rak jelita grubego - esmo.org · o Cukrzyca typu 2* zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu w jelicie grubym. Czynnik ten nie zależy od ewentualnej nadwagi osoby. o Palenie](https://reader030.fdocument.pub/reader030/viewer/2022020416/5c77b4f409d3f23a068c0c73/html5/thumbnails/54.jpg)
www.anticancerfund.org www.esmo.org
Poradniki dla pacjentów European Society for Medical Oncology (Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej, ESMO) / Anticancer Fund (Fundacja przeciwko rakowi, ACF) zostały opracowane, aby pomóc pacjentom oraz ich rodzinom i opiekunom w lepszym zrozumieniu natury różnych rodzajów nowotworów złośliwych i ocenie optymalnych dostępnych metod leczenia. Informacje medyczne podane w tych poradnikach są oparte na wytycznych praktyki klinicznej opracowanych przez ESMO przeznaczonych dla onkologów medycznych jako pomoc przy rozpoznawaniu, obserwacji i leczeniu różnych rodzajów nowotworów.Poradniki te publikowane są przez Fundację Przeciwko Rakowi w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ESMO ds. wytycznych oraz Grupą Roboczą Pacjentów Onkologicznych ESMO.
Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych www.esmo.org i anticancerfund.org.