Улаанбаатар

2014-11-27

БАЙГАЛЬ ОРЧИН НОГООН ХӨГЖЛИЙН ЯАМ

ШИНЖЛЭХ УХААНЫ АКАДЕМИ

АГААРЫН БОХИРДЛЫГ БУУРУУЛАХ

ҮНДЭСНИЙ ХОРОО

Цэвэр түлшний технологийн асуудлууд

Ж. Дугаржав, Б. Авид, Л. Ганзориг,

Ж. Батбилэг, С. Мангал

УТАА

Аливаа түлшийг шатаахад гардаг үндсэн хийнүүд нь

нүүрсхүчлийн хий ба усны уур /СО2 , Н2О/, гэвч

түлшний найрлага, шатаалтын горим, зуухны

боловсронгуй биш байдал зэрэг шалтгаанаар гарах

хий тоос, тортог, үнс, угаарын хий (СО), хүхрийн ба

азотын оксидууд (NOx, SOx), уур, хийн байдалтай

органик бодисууд, хүнд хортой элементийг агуулсан

байдаг. Ингэж бохирдсон, хар өнгөтөй хийг утаа гэнэ.

Хатуу Нүүрс

Мод

Брикет

Хий Байгалийн хий

Коксын хий

Занар ба нүүрсний

давхаргын метан хий

ДМЭ (DME)

НБХ (SNG)

НШХ (LPG)

ГЭРИЙН ЗУУХНЫ ТҮЛШ

ТҮЛШНИЙ ХЭРЭГЛЭЭ

Улаанбаатарын гэр хорооллын цэвэр

түлш:

2013 оны төвшинд 569 мян.т

Гэтэл цэвэр түлшний технологийн асуудлууд

шийдэгдээгүй, байгуулсан үйлдвэрүүдийн

хүчин чадал бага, бүтээгдэхүүний чанар

хангалтгүй хэвээр байна.

ЦЭВЭР ХАТУУ ТҮЛШ

Баяжуулах Үнэ нэмэгдэнэ

Карбонжуулах Үнэ нэмэгдэнэ

Брикетлэх Үнэ нэмэгдэнэ

Холбогчийн асуудал

ХОЛБОГЧИЙН АСУУДАЛ

ШАВАР Үнс нэмэгдэнэ

Нефть-битум, чулуун нүүрсний

пек, лигнин-сульфонат Импортоор авна (Үнэ)

Тортог

Цэвэр түлш бол мэдлэг оюуны ихээхэн

багтаамжтай бүтээгдэхүүн бөгөөд түүхий эд,

техник технологийн хувьд

шийдвэрлэгдээгүй асуудлууд олон бий.

Дээд чанарын цэвэр /утаагүй/ түлшинд

хүрэхэд харьцангуй шинэ арга, шинэ

хандлага, шинэ шийдэл хэрэгтэй.

МОНГОЛ ОРНЫ ОЙРЫН (3-5 жил) БОЛОМЖ

Нүүрс

Хүрэн ба Чулуун

Биомасс

Үртэс, сүрэл

Биошахмал, биохолбогчтой нүүрс, хагас коксон шахмал цэвэр түлшний үйлдвэрлэлийг үүсгэн хөгжүүлэх нь манай орны хувьд утаагүй түлшинд хүрч агаарын бохирдлыг бууруулах хамгийн дөт бөгөөд бодитой зам гэж үзэж байна.

Сайжруулсан түлшний үйлдвэрүүдийн

өнөөгийн байдал

Аж ахуйн

нэгжийн нэрБайршил

Хүчин

чадал

Савлагаа,

кг

2014-2015 онд

нийлүүлэх

түлш

Түүхий эд

“Дэрст тохой”

ХХК

Төв аймаг,

Сэргэлэн

60 тонн/цаг 15-20 10 мян. тонн Алаг өндөр 70%,

Чандгана тал-30%

“Загт түлш”

ХХК

Төв аймаг,

Сэргэлэн

- - - -

“Хур туг”

ХХК

Улаанбаатар,

Хужирбулан

10 тонн/цаг 15 20 мян. тонн Таван толгойн

нүүрсний шлам

“Хөх чоно”

ХХК

Багануур

дүүрэг

Хагас кокс-

2-3 тн/цаг,

Шахмал -

10 тн/цаг

15-20 - Багануурын нүүрс,

хагас кокс

“Баялаг

эрдэнэ цом”

ХХК

Говь сүмбэр,

Чойр хот

2-3 тн/цаг, 15-20 5 мян. тонн Хөөтийн нүүрс,

хагас кокс

“Шарын гол

энерго” ХХК

Дархан хот 10 тонн цаг 25 20 мян.тонн Шарын голын

нүүрс

MSCE ХХК Багануур

дүүрэг

25 тонн/цаг 20-30 - Багануурын нүүрс,

хагас кокс

“Дэрст тохой” ХХК-ийн сайжруулсан шахмал

түлшний үйлдвэр

“Загт түлш” ХХК-ийн сайжруулсан шахмал

түлшний үйлдвэр

“Хур туг” ХХК-ийн сайжруулсан шахмал

түлшний үйлдвэр

“Хөх чоно” группийн хагас коксон шахмал

түлшний үйлдвэр

“Баялаг эрдэнэ цом” ХХК-ийн сайжруулсан

шахмал түлшний үйлдвэр

“Шарын гол“ ХХК-ийн хагас коксон шахмал

түлшний үйлдвэр

Шийдвэрлэх асуудал, хүндрэлүүд

1. “Дэрст тохой” ХХК: 1. Цахилгаан эрчим хүч татах

2. Төмөр замын асуудал

2. “Хур туг” ХХК: Хүчин чадлаа нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэлийн зардалд

500 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн асуудал

3. “Шарын гол энерго” ХХК: 1 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй

зээлийн асуудал.

4. “Хөх чоно” групп: 1. Төр, хувийн өмчлөлийн хувь хэмжээ, гэрээний

нөхцлийн талаар зохицуулах асуудал

2. Шахмал түлшний үнийг нэмэх ( 170 000 төг/тонн)

3. Бүтээгдэхүүний чанар, стандарт

5. “Баялаг эрдэнэ цом” XXK: 1. Цахилгаан эрчим хүч татах

2. Хөнгөлөлттэй зээл

6. “Загт түлш” ХХК, MSCE ХХК

Түлшний нэр

Чийг,

%

Үнслэг,

%

Дэгдэмхий,

%

Илчлэг,

ккал/кг

Механик

бат бөх,

кг/см2

1.Үртсэн шахмал 10.5 0.9 73.3 3843.5 354

2. Сүрлэн шахмал 3.8 6.6 72.5 3547.6 380

3. Цаасан шахмал 4.9 5.8 76.8 3471.3 367

4. Үртсэн холбогчтой

нүүрсэн шахмал

(Алагтогоо 90%, сүрэл

10%)

10.5 4.9 41.7 5843.0 152

5. Сүрлэн холбогчтой

нүүрсэн шахмал

(Алагтогоо 90%, сүрэл

10%)

4.2 5.2 40.6 5757,6 184

Бидний гарган авсан цэвэр түлшний найрлага, шинж чанар

6. Баялаг эрдэнэ цом

компанийн нүүрсэн

шахмал, 2014 оны 1-р

ул.

6,4 26.8 26.6 4917.7 Унагаах

аргаар,

77%

7. Баялаг эрдэнэ цом

компанийн хагас коксон

шахмал, 2014 оны 1-р

ул.

3.8 27.2 16.09 5131.0 92.8

8. Аргал-бууцан шахмал 8.1 17.0 63.8 2933.0 Унагах

аргаар, 95%

9. Аргал бууцан

холбогчтой хагас коксон

шахмал

18.0 21.4 18.4 4350.6 Унагах

аргаар, 85%

10. Эрээний чулуун

нүүрс : гумат, 94 : 624.1 35.2 7049.5

Унагах

аргаар, 97

%

11. Элдэвийн хагас

кокс: гумат, 94 : 622.6 14.9 7216.1

Унагах

аргаар, 95%

Технологийн асуудлууд

Угаах баяжуулах Цэвэр түлшний үйлдвэрийн технологийн үндсэн дамжлагууд нь

түүхий эдийн бутлах, угаах–баяжуулах (нүүрсэн түүхий эдэд онцгой хамаарна), хатаах,

шахах, савлах процессууд болно. Нүүрсийг угааж эрдэсгүйжүүлэх нь түлшийг цэвэр

болгоход ихээхэн ач холбогдолтой. Угааснаар нүүрсэн дэх хүнд хортой болон цацраг

идэвхт элементүүдийн агуулга буурч цэвэршинэ. Хар тугалга, цайр, хүнцэл, уран

мэтийн бодисоор агаар, хөрс бохирдохгүй.

Шахах

Шахах процесст шийдвэрлэх, холбогч – барьцалдуулагч материал ба

даралт болно. Шахах төхөөрөмжүүдиийг даралтаар нь бага ≤ 500 кг/см2 ,

дунд 600 - 1200 кг/см2, өндөр даралтын 1200 – 2500 кг/см2 гэж ангилна.

Төхөөрөмжийн даралт өндөр болох дутам холбогчид тавих шаардлага

буурна. Өндөр даралтын шахагчаар хүрэн нүүрсийг холбогчгүй шахаж ч

болно. Манай үйлдвэрүүдийг 400 кг/см2 дээш даралтын шахагч

төхөөрөмжтөй болгосон тохиолдолд түлшний чанар ихээхэн сайжрах

боломж бий. Олон улсын практикаас үзвэл, залуу хүрэн нүүрс, хүлрийг 1000

– 2500 кг/см2 даралтад холбогчгүй, чулуун нүүрс, антрацитыг 200–800 кг/см2

даралтад холбогчтой шахдаг.

Шийдвэрлэх асуудлууд Манай үйлдвэрүүдийн технологийн гол хоцрогдол нь шахалтын

техник, холбогчийн бодисын сонголт хэрэглээтэй холбоотой.Томоохон үйлдвэрүүд голдуу булт шахагчтай ч даралт ньхангалтгүй, гадаадаас өндөр үнэтэй цардуул мэтийн холбогч авдагнь тэдэнд бэрхшээл учруулж байна. Өндөр даралтын штемпельболон булт шахагчууд өндөр үнэтэй. Шахагчийн даралт бага байхдутам холбогчид тавих шаардлага өндөрсөж тэр хирээрээ өртөгөсдөг. Иймд шахмал түлшний үйлдвэрүүдэд тоног төхөөрөмжөөсайжруулахад нь туслах, шинээр байгуулах үйлдвэрүүдийнтехнологийн төвшинд өндөр шаардлага тавьж хэрэгжүүлмээрбайна.

Түүнчлэн холбогчгүй шахах болон халуун шахалтынтехнологийг нэвтрүүлэх нь ихээхэн ач холбогдолтой. Тухайлбал,халуун шахалтын техникийг нэвтрүүлж чадваас эх орны түүхийэдээс харьцангуй хямд биохолбогч гарган авч ашиглаж болно.Биотүлш, биохолбогчийн тухайд ХХТХ 10 гаруй шинэ шийдэлболовсруулж патент авсан тухай дээр дурдсан

ҮРТСЭН

ШАХМАЛ

НҮҮРСЭН

ШАХМАЛ

Шахмал түлшний цогшин шатах нь

Цэвэр түлшний үйлдвэрийг үүсгэн

хөгжүүлэх санал

Хэрэгжүүлэх арга

хэмжээ

Байршил,

хүчин чадал

мян.т

Хугацаа Хөрөнгө оруулалт, мян.

ам.долл

1.Үртсэн цэвэр

түлшний үйлдвэр 10.02014-2016

1055.2 мян ам. долл буюу

1530.0 сая төг

2.Сүрлэн цэвэр

түлшний үйлдвэр20.0 2014-2015

2344.7 мян ам. долл буюу

3400.0 сая төг

3.Утаагүй

биотүлш, малын

тэжээл, бордооны

үйлдвэр

Төв, Сэлэнгэ

аймгуудад тус

бүр нийт 6.5

мян.т чадалтай

10 үйлдвэр

байгуулах

2014-2016

онуудад 10

үйлдвэр

байгуулах

1 үйлдвэр байгуулах зардал

657.2 10 үйлдвэрийнх

6572.0 мян ам долл буюу

9529.4 сая төг

4. Биохолбогчтой

баяжуулсан,

карбонжуулсан нүүрсэн

шахмалын үйлдвэр,

“Баялаг эрдэнэ” төсөл

20.0 мян. т 2013-2014 3600.0 сая төг

5. Дээрхи үйлдвэрийг

өргөтгөн 100 мян т –

ийн хүчин чадалтай

үйлдвэр болгох

100,000.0 2014-2016 10,800.0 сая төг

6.Утаагүй түлшний

судалгаа туршилтын

лаборатори

Улаанбаатар 2014 -2015280.0 мян. ам.долл

буюу 406 сая төг

Бүгд 210-350

22.6 сая орчим

ам.долл буюу 31.6

орчим тэрбум төг

Дүгнэлт

Биотүлш, нүүрс, хагас коксон түлшний технологи, барьцалдуулагч–холбогч

материалтай холбоотой арав орчим шинэ шийдэл боловсруулж, дөрвөн

патентийн эрх хамгаалж үйлдвэр байгуулах төсөл боловсрууллаа.

Бидний боловсруулсан технологийн шинэ шийдлүүдийн хими -

технологийн үндэс нь гидравлик халуун шахалтын нөхцөлд явагддаг

биоматериалуудын задран хувирах процесс юм.

Монгол улсад одоо ажиллаж байгаа түлшний үйлдвэрүүдийн техник-

технологийг төгөлдөржүүлэхэд инноваци-оюуны хийгээд, санхүүгийн

туслалцаа үзүүлэх шаардлага тавигдаж байна.

Санал болгож байгаа арга хэмжээнүүдийг ойрын 4 жилд хэрэгжүүлэхэд 23.0

орчим сая долл [31.6 орчим тэрбум төг] шаардагдах тооцоо гарч байна. Үр

дүнд нь утаагүй түлшний үйлдвэрлэл 250.0 мян. т–д хүрч Улаанбаатар хот

ойрын 2 – 4 жилд утаагүй түлшээр үндсэндээ хангагдах болно.

Б.Авид, Ж.Дугаржав нарын “Biomass inventory in Mongolia” ажлындүнгээр, Монгол улсын мал аж ахуйгаас жилд гарах малын аргал, бууцныхэмжээ 14,840.0 мян.тонн буюу 121,691.9 GJ болох тооцоо гарсан байна.Боловсруулан ашиглаж чадвал багаар бодоход 6 сая.тонн мод хэмнэхболомж бүрдэнэ.

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа