Chuyên đề 1

Tổ chức thực hiện quyền lực

chính trị ở nước ta hiện nay(Chương trình chuyên viên chính)

1. Khái niệm quyền lực chính trị

2. Thực hiện quyền lực chính trị

3. Quyền hành pháp trong thực hiện

quyền lực chính trị

Nội dung chính

1. Học viện Hành chính Quốc gia. Tài liệu bồi dưỡng về Quản lý hành chính nhà nước (chương trình chuyên viên), phần 1.

2. Học viện Hành chính Quốc gia. Giáo trình Chính trị học. Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, H.2004.

3. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Chính trị học. Tập bài giảng Chính trị học (Hệ cao cấp lý luận chính trị, Nxb. Lý luận chính trị, H. 2007)

4. Phân viện Báo chí tuyên truyền, Khoa Chính trị học. Chính trị học Việ Nam, Nxb. Chính trị Quốc gia, H.2005

5. Th.S. Phạm Bính. Cơ cấu, phương thức thực hiện quyền lực trong hệ thống hành chính Việt Nam, Nxb. Tư pháp, H2006.

6. PGS.TS. Nguyễn Hữu Khiển. Phân tích triết học những vấn đề cơ bản về chính trị và khoa học chính trị, Nxb. Lý luận chính trị, H.2006

Tài liệu tham khảo

1. Quyền lực chính trị

1.1. Khái niệm quyền lực Quyền và quyền lực

Quyền là sự thừa nhận của cộng đồng, của xã hội Quyền lực? (quyền + sức mạnh)

1.1. Khái niệm quyền lực

Có nhiều quan niệm khác nhau về quyền lực:

B.Russel, nhà xã hội học Anh cho rằng: Quyền lực là khả năng tạo ra những sản phẩm một cách có chủ ý

Robert Dahl, nhà chính trị học Mỹ, coi quyền lực là cái mà nhờ nó người khác phải phục tùng

Lebi Clipson, nhà chính trị học Mỹ xem quyền lực là khả năng đạt tới kết quả nhờ một hành động phối hợp

A. Toffler, nhà tương lai học Mỹ, khẳng định: Quyền lực là cái buộc người khác phải hành động theo ý của ta.

Bách khoa Triết học của Liên xô (M.1983) quan niệm: Quyền lực là khả năng thực hiện ý chí của mình, có tác động đến hành vi của người khác nhờ một phương tiện nào đó như uy tín, sức mạnh

Trong các quan niệm trên, có điểm chung là quyền lực là năng lực (khả năng) buộc người khác phải hành động theo ý chí của mình. Tuy nhiên các quan niệm trên còn giới hạn ở chỗ mới xem xét vấn đề quyền lực trong quan hệ cá nhân, chưa xem xét trong quan hệ giữa các giai cấp, các lực lượng xã hội, cac quốc gia dân tộc…

V.I. Lênin, trong định nghĩa về giai cấp, đã chỉ ra rằng, giai cấp này có thể tước đoạt thành quả lao động của giai cấp khác nhờ có địa vị khác nhau trong hệ thống sản xuất do lịch sử qui định. Điều đó cho thấy, quan hệ quyền lực không chỉ là quan hệ cá nhân mà còn là quan hệ giữa các giai cấp; giai cấp này có thể chi phối giai cấp khác là do địa vị ưu thế trong hệ thống sản xuất xã hội.

Vậy, quyền lực là mối quan hệ giữa các chủ thể hành động của đời sống xã hội, trong đó chủ thể này có thể chi phối hoặc buộc chủ thể khác phải phục tùng ý chí của mình nhờ có sức mạnh, vị thế nào đó trong quan hệ xã hội.

1.1. Khái niệm quyền lực (tt)

Định nghĩa chung về quyền lực: Quyền lực là một phạm trù của chính trị học dùng để chỉ khả năng và năng lực thực tế của một chủ thể có thể thực hiện được một hành vi, một hành động có tác động tới hành vi, phẩm hạnh của người khác nhờ một phương tiện nào đó như quyền hành, uy tín, sức mạnh…

1.1. Khái niệm quyền lực (tt)

1.1. Khái niệm quyền lực (tt)

Cấu trúc của quyền lực:

1. Chủ thể quyền lực,

2. Khách thể quyền lực

3. Môi trường quyền lực

Trong 3 yếu tố trên, hai yếu tố đầu gắn với: địa vị, tuổi tác, uy tín, năng lực, tài chính…, còn môi trường quyền lực thường gắn với: trật tự, kỷ cương, văn hoá, dân chủ…

1.1. Khái niệm quyền lực (tt) Muốn hiểu được định nghĩa trên cần nắm một số điểm sau:

• Quyền lực ra đời và tồn tại cùng sự ra đời và tồn tại của con người và xã hội;

• Quyền lực bao quát mọi thành viên trong xã hội;

• Mỗi cá nhân không chỉ tồn tại trong một quan hệ quyền lực mà tham gia đồng thời nhiều quan hệ quyền lực khác nhau;

• Khát vọng quyền lực là đa dạng, vì thế con đường đạt đến quyền lực cũng rất phong phú;

• Xung đột quyền lực là một hiện tượng khách quan và phổ biến.

• Sự giao động quyền lực ở một số vấn đề thường có tác động lan toả sang vấn đề khác, thậm chí tạo ra sự cộng hưởng làm thay đổi căn bản hệ thống quyền lực

1. Quyền lực chính trị

1.2. Quyền lực chính trị Chính trị là gì ?

Chính trị là quan hệ xã hội đặc biệt. Chính trị là hoạt động xã hội đặc biệt Chính trị vừa là khoa học vừa là nghệ thuật.

Quyền lực chính trị ? Quyền lực của các chủ thể chính trị trong hoạt động và

quan hệ chính trị.

1.2. Quyền lực chính trị

Đặc điểm của quyền lực chính trị: Tính giai cấp; Trong phạm vi quốc gia, tác động trong quan hệ

chủ thể, khách thể nhưng đều hướng tới chính quyền;

Thống nhất nhưng không thuần nhất; Quyền lực nhà nước là một dạng quyền lực chính

trị, là trung tâm của quyền lực chính trị (mạnh nhất, các QL khác đều hướng tới nó, thay đổi nó sẽ dẫn đến thay đổi tính chất XH, có công cụ: quân đội,cảnh sát,nhà tù để cưỡng chế…)

2.1. Quan niệm chung về HTCT Quan niệm rộng: Coi HTCT là toàn bộ HT các TCXH và quan hệ

của chúng nhằm thực thi QLCT của GCCQ

Quan niệm hẹp: Chỉ coi HTCT là các thể chế CT (institute) - 1

khuôn khổ trong đó co sân chơi, luật chơi và người chơi

Quan niệm thực chứng: Coi HTCT là hộp đen (đầu vào và đầu ra)

HTCT, theo nghĩa hẹp, là một phạm trù của CTH dùng để chỉ một

chỉnh thể các đảng CT hợp pháp, các tổ chức CT-XH hợp pháp và

NN của giai cấp cầm quyền nhằm tác động vào các quá trình

KT,XH để củng cố, duy trì và phát triển chế độ XH mà trong đó nó

tồn tại và hoạt động.

2. Hệ thống chính trịThiết chế thực hiện QLCT

2.2.Cấu trúc của HTCT

Đảng CT hợp pháp

Nhà nước

TCCT-XH hợp pháp

2. Hệ thống chính trị - Thiết chế thực hiện QLCT

2.3.Cơ chế vận hành của HTCT

Cơ chế nội dung

Mục tiêu CT

Thể chế hoá mục tiêu

Tổ chức thực hiện

HP,PL

Kiểm tra giám sát

Cơ chế thực thể

Đảng CT cầm quyền

Cơ quan LP

Cơ quan HP

Cơ quan TP

2. Hệ thống chính trị - Thiết chế thực hiện QLCT

2.4. Hệ thống chính trị Việt Nam

2.4.1. Cấu trúc Hệ thống chính trị VN Đảng CSVN

Đội tiền phong của của GCCN, nhân dân lao động và cả dân tộc…

Vừa là bộ phận hợp thành vừa là lực lượng lãnh đạo HTCT

Sự lãnh đạo của Đảng là điều kiện cần thiết và tất yếu để đảm bảo bản

chất GCCN của HTCT và mọi QL thuộc về nhân dân

2. Hệ thống chính trị - Thiết chế thực hiện QLCT

2.4.1. Cấu trúc Hệ thống chính trị VN

NN CHXHCN Việt Nam

Là tổ chức công quyền thể hiện và thực hiện ý chí,

QL của ND

Thay mặt ND, chịu trách nhiệm trước ND quản lý XH

chủ yếu bằng PL

Tổ chức CT-XH

Là tổ chức đại diện cho lợi ích của cac cộng đồng XH

khác nhau tham gia vào HTCT XHCN tuỳ theo tôn

chỉ, mục đích của mình (6 tổ chức)

2.4. Hệ thống chính trị Việt Nam

2.4.2. Cơ chế vận hành (HP.1992) Đảng lãnh đạo NN quản lý ND làm chủ

Đảng Cộng sản Việt Nam (CSVN) là đội tiền phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiền phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc (Điều lệ Đảng do Đại hội X thông qua)

2.4. Hệ thống chính trị Việt Nam

• Quyền lực của Đảng là tổng thể khả năng, năng lực của toàn Đảng, của các tổ chức đảng, của đội ngũ đảng viên trong việc lãnh đạo quần chúng thực hiện lý tưởng của Đảng. Quyền lực của Đảng không chỉ biểu hiện qua cương lĩnh, điều lệ, nghị quyết, hệ thống tổ chức và hoạt động của Đảng mà còn thông qua các thiết chế xã hội, qua quần chúng mà đảng nắm được như Nhà nước, các tổ chức chính trị-xã hội

Hệ thống chính trị Việt Nam

Khi thành Đảng cầm quyền thì nhiệm vụ chính trị thay đổi căn bản (từ giành CQ sang giữ và sử dụng CQ); có Nhà nước thì cần thể chế hoá đường lối, chủ trương thành HP,PL; phương thức lãnh đạo cũng thay đổi: lãnh đạo thông qua Nhà nước.

Nhân dân vừa là đối tượng lãnh đạo của các tổ chức chính trị vừa là chủ thể quyết định trực tiếp tổ chức và hoạt động của các tổ chức như: Nhà nước, Đảng, các tổ chức chính trị - xã hội.

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

3.1. Vị trí của quyền hành pháp trong việc củng cố QLCT

Quyền hành pháp là khái niệm để chỉ quyền lực của các cơ quan quản lý, điều hành trong bộ máy nhà nước nhằm phân biệt với lập pháp và tư pháp

Nhìn một cách tổng quát, QLNN hiện đại xét theo cơ cấu bộ máy nhà nước thì có 5 hệ thống quyền lực lớn:

+ Quyền lực của nguyên thủ quốc gia

+ Quyền lực lập pháp

+ Quyền lực hành pháp

+ Quyền lực tư pháp

+ Quyền lực của chính quyền địa phương

3.1. Vị trí của quyền hành pháp trong việc củng cố QLCT

Xét theo chiều ngang, quyền lực nhà nước (QLNN) bao gồm 3 hệ thống:

+ Quyền lực lập pháp

+ Quyền lực hành pháp

+ Quyền lực tư pháp

Xét theo chiều dọc, QLNN có 2 hệ thống:

+ Quyền lực nhà nước ở trung ương

+ Quyền lực nhà nước ở địa phương

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

Quyền hành pháp do cơ quan nào trong bộ máy nhà nước thực hiện? Tuỳ tính chất và nội dung của thể chế nhà nước mà có câu trả lời khác nhau.

Ở VN, quyền hành pháp do Chính phủ, các bộ, cơ quan thuộc chính phủ và hệ thống chính quyền địa phương đảm nhiệm

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

Quyền hành pháp có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống QLCT là vì:

- Trong số các chức năng của nhà nước thì chức năng cai trị, quản lý có sớm nhất

- Quyền hành pháp là quyền được thực hiện bởi các cơ quan hành động gắn với hoạt động hàng ngày của xã hội

- Quyền hành pháp nắm trong tay toàn bộ nguồn nhân lực và tài lực của đất nướcChwcs năng cưỡng chế của nhà nước tập trung chủ yếu vào cơ quan thực hiện chức năng hành pháp (xử phạt hành chính, tạm giam giữ, niêm phong, hạn chế quyền…)

- Quyền hành pháp sử dụng nguồn ngân sách to lớn của xã hội

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

3.2. Quan hệ giữa quyền hành pháp với hệ thống chính sách và dư luận xã hội trong việc thực hiện quyền lực chính trị

3.2.1. Hệ thống chính sách Hệ thống chính sách là một khái niệm rộng, bao gồm những quyết sách của

Đảng (đường lối), hệ thống văn bản Nhà nước có tính chất chủ trương, định hướng (chính sách4), biện pháp lớn có hiệu lực trong một giai đoạn nhất định

Tác động qua lại giữa hoạt động hành pháp với hệ thống chính sách: Đó là quan hệ của những qui tắc có trước, ổn định tương đối (trong một

thời gian): vấn đề giáo dục, tuổi lao động nữ, chính sách thời hậu chiến… Quan hệ giữa cái ổn định tương đối của chính sách và cái sáng tạo của

điều hành trong hành pháp.(tình huống khác nhau thì giải pháp, bước đi phải khác)

Trong một giai đoạn nhất định, chính sách có sự thay đổi thì bộ máy điều hành cũng phải thích ứng (thị trường chứng khoán, thuế VAT và nghiệp vụ của cán bộ thuế…)

Chính sách có tính kinh viện còn hoạt động hành pháp có tính thực tiễn

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

3.2. Quan hệ giữa quyền hành pháp với hệ thống chính sách và dư luận xã hội trong việc thực hiện quyền lực chính trị

3.2.2. Dư luận xã hội

Dư luận xã hội là gì? – Trong triết học: Dư luận xã hội là sự phản ánh= ý thức xã hội;-Trong kinh tế học: DLXH=Thị hiếu khách hàng; -Trong Tâm lý học: DLXH= tâm tư nguyện vọng;- Trong xã hội học: DLXH= Hiện tượng xã hội phản ánh quan niệm, tình cảm hành động của nhóm người đối với vấn đề nào đó của xã hội. DLXH là tiến nói của nhân dân (Public opinion)

Có hai loại dư luận cơ bản: dư luận tự phát và dư luận có tổ chức Dư luận tự phát thường rất đa chiều, phụ thuộc vào các yếu tố: cảm

tính chủ quan của đám đông, của các nhóm lợi ích, thậm chí đôi khi còn là sản phẩm của sự kích động của một nhóm người hoặc một cá nhân với mục đích chính trị, tâm lý nhất định

Dư luận có tổ chức là kết quả của những hoạt động thăm dò, tham khảo có tổ chức về một vấn đề nào đó xuất hiện trong nhân dân, là cơ sở quan trọng để xây dựng đường lối chính sách của đảng, nhà nước.

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

3.2.2. Dư luận xã hội (tt)

Quan hệ giữa dư luận xã hội và hoạt động hành pháp

Dư luận xã hội có tác động một cách tức thời tới hệ thống chính sách và các hoạt động điều hành của Nhà nước (vấn đề giá điện, vấn đề bán hàng rong ở đô thị…). Nếu dư luận đồng tình thì chính sách nhanh chóng thâm nhập vào xã hội và hoạt động quản lý có thuận lợi.

Dư luận xã hội tác động tới hoạt động hành pháp trên cả hai quá trình xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách. Vì vậy, khi xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách cần có đủ thông tin (về mức độ đồng tình của xã hội, khả năng thực hiện ở từng vùng miền, mức độ thoả mãn đối với từng nhóm người trong xã hội…)

3.Quyền hành pháp trong thực hiện QLCT

Mối quan hệ giữa quyền hành pháp, dư luận xã hội và thực hiện QLCT

QUYỀN LỰC

CHÍNH TRỊ

ĐẢ

NG

CH

ÍNH

TR

Ị TỔ CHỨ

C CT-XH

NHÀ NƯỚCLập pháp

Hành pháp

Tư pháp

DƯ LUẬN XÃ HỘI